GoGreen: Culturele laboratoria voorop in vergroening

‘GoGreen’ is het motto van laboratoria binnen het Europese culturele erfgoed om te vergroenen en te verduurzamen. Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire

Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam is coördinator van dit project en verwacht dat de voorgenomen vergroeningsslag voor de hele labsector een stimulans kan zijn om milieuvriendelijker te gaan opereren.

“Groen denken is in onze sector nog relatief nieuw”, begint Katrien Keune, Hoofd Science bij het Rijksmuseum en bijzonder hoogleraar Moleculaire Spectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam. “Bij restauratie en conservering gebruiken we nog schadelijke chemicaliën, als is dat niet in industriële hoeveelheden. Maar instellingen voor cultureel erfgoed hebben wel een hoog publiek profiel. Als wij uitdragen hoe we dit vakgebied kunnen vergroenen, zal de impact toch aanzienlijk zijn.”

Minder afval, minder energie

Begin oktober ging het EU-project voor vergroening van laboratoria in de cultureel erfgoedsector van start. Keune over de doelstellingen: “Er zijn verschillende sporen om het doel te bereiken. Twee belangrijke daarvan zijn: vermindering van de CO2-emissie en het vervangen van schadelijke chemicaliën door natuurlijke en hernieuwbare conserveringsmaterialen.”

Duurzame alternatieven

Om vernis te verwijderen gebruiken restauratoren nu bijvoorbeeld aceton of ethanol uit fossiel bronnen. Daar zijn duurzamer alternatieven voor mogelijk, zoals ethanol gemaakt uit agrarische reststromen. Een tweede benadering is, te onderzoeken hoe je het oplosmiddel zodanig kunt aanbrengen dat je er minder van nodig hebt. “Nog beter dan het gebruiken van duurzaam materiaal is te besparen op het gebruik van materiaal”, merkt Keune op. “Om dat soort ontwikkelingen gaat het. Daarvoor zijn heel veel mogelijkheden. Denk ook aan het beoordelen van low-tech alternatieven van onderzoeken tijdens een conserveringsbehandeling die getoetst zijn met high-tech kennis. Met 3D X-ray Raman tomografie kun je bijvoorbeeld inzichtelijk maken hoe een consolidant in een (semi-) poreus object zit, maar we kijken hoe we met goedkope, energie- en materiaalbesparende methoden tot dezelfde conclusie kunnen komen. Soms zijn alternatieve mogelijkheden al bekend, soms moeten we die nog (door)ontwikkelen of hun effectiviteit

Het is belangrijk dat de culturele labs en instellingen hun afvalstroom reduceren en het energieverbruik omlaag brengen, stelt Keune. “Daarbij gaan we nieuwe technieken en methoden ontwikkelen omdat doel te bereiken en dat vast te stellen. Ook komt er een app voor het conserveringsdomein beschikbaar. Daarin kunnen restauratoren vaststellen hoe groen de methoden zijn die ze hanteren en of daarvoor alternatieven bestaan. En er zal lesmateriaal verschijnen dat de nieuwe groene technieken en methoden bevat en dat het groen en preventief denken als basishouding voor een nieuwe generatie restauratoren en conserveringswetenschappers introduceert. Groen moet het startpunt voor elke beslissing zijn.” vaststellen. In de app komen de huidige conserveringsmiddelen, de alternatieven en hun toepassingsmogelijkheden te staan.”

Klimaat op maat

Besparen op energie is onder meer mogelijk door per onderzoeksobject een museumklimaat op maat te creëren, want niet elk object is even delicaat en gevoelig voor omgevingsparameters. Die manier van denken is nieuw. Nu is het uitgangspunt voor zo’n beetje alle materialen dat een museumklimaat jaarrond tussen een bepaalde temperatuur- en vochtigheidsbandbreedte moet blijven. Keune: “Daarbij komt mijn eigen specialisatie spectroscopie goed