Z OSTROWSKIEJ KONKATEDRY 5/2021
Co o Bogu i sprawach Bożych mówi fauna i flora (część 5) W chrześcijańskiej starożytności i średniowieczu w świecie roślin i zwierząt dostrzegano „żywe” symbole prawd o Bogu, dogmatach czy chrześcijańskiej moralności. Przyjrzymy się wybranym symbolom.
Drzewa głoszą chwałę Boga
Korony drzew wznoszą się ku niebu, oddając hołd Bogu. Drzewne skupiska zachęcają do wypoczynku. Tak o nich, o lasach, pisał w jednym ze swoich wierszy kapłan–poeta, ksiądz Jan Twardowski: „Poszedłem w lasy ogromne szukać / buków czerwieni / jeżyn dojrzałych dzięciołów małych / rogów jelenich / jagód prawdziwych wilg piskląt żywych / mrowiska // i w oczy sarny – brązowej panny / popatrzeć z bliska / szyszek strąconych – tajemnic sowich / zająca // i strach mnie porwał / na myśl o Bogu – bez końca”. Jednak drzewa w chrześcijańskiej tradycji to „coś więcej”. Już w starożytności odnosiły się symbolicznie, oczywiście jedynie niektóre z nich, do Jezusa Chrystusa, a symbolikę tę rozbudowano następnie w średniowieczu, w którym popularne były, chociażby w XII stuleciu, legendy o sporządzeniu z rozmaitych gatunków drzew Chrystusowego krzyża (w swoim Kazaniu na Podwyższenie Krzyża Świętego Peregryn z Opola stwierdza, że krzyż ów wykonał sam Bóg Ojciec jako Rzemieślnik). Przyjrzyjmy się teraz ich chrystocentrycznej symbolice. Owa symbolika drzew koncentruje się najczęściej na Chrystusowej Passze, czyli na męce, śmierci i zmartwychwstaniu Zbawiciela. Z rozmaitego drewna miano sporządzić krzyż dla Jezusa Chrystusa. Wymienia się tutaj między innymi cis, gdyż symbolizował nieśmiertelność, a tym samym zapowiadał już Chrystusowe zmartwychwstanie, ale również na przykład jemiołę i oliwkę. Jemioły miano użyć do wykonania krzyża ze względu na to, iż symbolizowała Eucharystię: konieczna dla zdrowia duszy Eucharystia powinna bowiem zapuścić swoje korzenie w Drzewie Życia, czyli w Chrystusowym krzyżu, tak jak jemioła zapuszcza je w konarach dębu, drzewa także wskazującego na krzyż Odkupiciela, natomiast z drzewa oliwnego, symbolizującego między innymi pojednanie, pokój i miłość, miano wykonać deskę przeznaczoną pod napis umieszczony na Chrystusowym krzyżu (po łacinie: titulus) 16
albo cały krzyż. Cyprysu użyto według legendy do sporządzenia pionowego słupa krzyża (w języku łacińskim: truncus), ponieważ symbolizował życie wieczne, nadzieję na nowe życie w Jezusie Chrystusie i raj. W sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej cyprys często „towarzyszy” wyobrażeniu krzyża, na przykład na kamiennej płycie balustrady z Cividale (Włochy), datowanej na lata 762-786. Symbolem krzyża była też palma i jej owocowanie, gdyż analogicznie do rodzenia przez nią owoców, Chrystusowy krzyż obdarza Zbawicielem jako niebiańskim pokarmem – Chlebem życia. Ponadto palma, z której miano sporządzić ramiona krzyża, symbolizowała chwałę Bożą, łaskę Bożą i nieśmiertelność. Zbawiciela jako pokarm porównywano również z jabłkiem. Honoriusz z Autun, żyjący w XI i XII wieku teolog, przyrównał krzyż Odkupiciela do jabłoni, Jezusa Chrystusa do jej owocu, czyli jabłka, a cień rzucany przez krzyż – do wytchnienia przeznaczonego dla ludzi pielgrzymujących przez życie ziemskie ku życiu wiecznemu. Co jeszcze istotne, jabłko w ręku Matki Bożej symbolizuje zawsze Odkupiciela, ponieważ to On „naprawił zło owocu rajskiego”, owocu, którego łacińska nazwa: malum oznacza zarówno jabłko, jak i zło. Zbawiciela jako pokarm porównywano również z jabłkiem. Honoriusz z Autun, żyjący w XI i XII wieku teolog, przyrównał krzyż Odkupiciela do jabłoni, Jezusa Chrystusa do jej owocu, czyli jabłka, a cień rzucany przez krzyż – do wytchnienia przeznaczonego dla ludzi pielgrzymujących przez życie ziemskie ku życiu wiecznemu. Co jeszcze istotne, jabłko w ręku Matki Bożej symbolizuje zawsze Odkupiciela, ponieważ to On „naprawił zło owocu rajskiego”, owocu, którego łacińska nazwa: malum oznacza zarówno jabłko, jak i zło. Symbolem przelanej na krzyżu przez Jezusa Chrystusa krwi jest, ze względu na kolor, owoc wiśni, dlatego wiśnia widnieje niekiedy na obrazach ukazujących CZERWIEC 2021
