Drzewa głoszą chwałę Boga

Co o Bogu i sprawach Bożych mówi fauna i flora (część 5)

W chrześcijańskiej starożytności i średniowieczu w świecie roślin i zwierząt dostrzegano „żywe” symbole prawd o Bogu, dogmatach czy chrześcijańskiej moralności. Przyjrzymy się wybranym symbolom.

Drzewa głoszą chwałę Boga

Korony drzew wznoszą się ku niebu, oddając hołd Bogu. Drzewne skupiska zachęcają do wypoczynku. Tak o nich, o lasach, pisał w jednym ze swoich wierszy kapłan–poeta, ksiądz Jan Twardowski: „Poszedłem w lasy ogromne szukać / buków czerwieni / jeżyn dojrzałych dzięciołów małych / rogów jelenich / jagód prawdziwych wilg piskląt żywych / mrowiska // i w oczy sarny – brązowej panny / popatrzeć z bliska / szyszek strąconych – tajemnic sowich / zająca // i strach mnie porwał / na myśl o Bogu – bez końca”.

Jednak drzewa w chrześcijańskiej tradycji to „coś więcej”. Już w starożytności odnosiły się symbolicznie, oczywiście jedynie niektóre z nich, do Jezusa Chrystusa, a symbolikę tę rozbudowano następnie w średniowieczu, w którym popularne były, chociażby w XII stuleciu, legendy o sporządzeniu z rozmaitych gatunków drzew Chrystusowego krzyża (w swoim Kazaniu na Podwyższenie Krzyża Świętego Peregryn z Opola stwierdza, że krzyż ów wykonał sam Bóg Ojciec jako Rzemieślnik). Przyjrzyjmy się teraz ich chrystocentrycznej symbolice.

Owa symbolika drzew koncentruje się najczęściej na Chrystusowej Passze, czyli na męce, śmierci i zmartwychwstaniu Zbawiciela. Z rozmaitego drewna miano sporządzić krzyż dla Jezusa

Wymienia się tutaj między innymi cis, gdyż symbolizował nieśmiertelność, a tym samym zapowiadał już Chrystusowe zmartwychwstanie, ale również na przykład jemiołę i oliwkę.

Jemioły miano użyć do wykonania krzyża ze względu na to, iż symbolizowała Eucharystię: konieczna dla zdrowia duszy Eucharystia powinna bowiem zapuścić swoje korzenie w Drzewie Życia, czyli w Chrystusowym krzyżu, tak jak jemioła zapuszcza je w konarach dębu, drzewa także wskazującego na krzyż Odkupiciela, natomiast z drzewa oliwnego, symbolizującego między innymi pojednanie, pokój i miłość, miano wykonać deskę przeznaczoną pod napis umieszczony na Chrystusowym krzyżu (po łacinie: titulus) albo cały krzyż. Cyprysu użyto według legendy do sporządzenia pionowego słupa krzyża (w języku łacińskim: truncus), ponieważ symbolizował życie wieczne, nadzieję na nowe życie w Jezusie Chrystusie i raj. W sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej cyprys często „towarzyszy” wyobrażeniu krzyża, na przykład na kamiennej płycie balustrady z Cividale (Włochy), datowanej na lata 762-786. Symbolem krzyża była też palma i jej owocowanie, gdyż analogicznie do rodzenia przez nią owoców, Chrystusowy krzyż obdarza

Zbawicielem jako niebiańskim pokarmem – Chlebem życia. Ponadto palma, z której miano sporządzić ramiona krzyża, symbolizowała chwałę Bożą, łaskę Bożą i nieśmiertelność. Zbawiciela jako pokarm porównywano również z jabłkiem. Honoriusz z Autun, żyjący w XI i XII wieku teolog, przyrównał krzyż Odkupiciela do jabłoni, Jezusa Chrystusa do jej owocu, czyli jabłka, a cień rzucany przez krzyż – do wytchnienia przeznaczonego dla ludzi pielgrzymujących przez życie ziemskie ku życiu wiecznemu. Co jeszcze istotne, jabłko w ręku Matki Bożej symbolizuje zawsze Odkupiciela, ponieważ to On „naprawił zło owocu rajskiego”, owocu, którego łacińska nazwa: malum oznacza zarówno jabłko, jak i zło.

Symbolem przelanej na krzyżu przez Jezusa Chrystusa krwi jest, ze względu na kolor, owoc wiśni, dlatego wiśnia widnieje niekiedy na obrazach ukazujących Ostatnią Wieczerzę i Wieczerzę w Emaus, natomiast z ciernia akacjowego miano wykonać dla Zbawiciela koronę (niezwykle kolczasta jest zwłaszcza akacja arabska).

Do Chrystusowej męki nawiązuje także owoc drzewa orzechowego. Orzech nie tylko symbolizuje ciało Odkupiciela (konkretnie: skorupa orzecha), Jego duszę, słodycz Jego boskości i moc Jego duszy (chodzi tutaj o jądro ukryte w orzechu), lecz również cielesne cierpienie umęczonego na Golgocie Jezusa Chrystusa (mianowicie: gorzki smak orzecha).

Do Chrystusowego zmartwychwstania nawiązują natomiast: cedr i migdałowiec. Cedr, poza symbolizowaniem samego Zbawiciela (symbolizują Go też na przykład cyprys i grusza), jest symbolem Chrystusowego ciała, które, podobnie jak drzewo cedrowe (z którego miano sporządzić podpórkę pod stopy ukrzyżowanego Mesjasza, czyli, po łacinie, suppadaneum), nie uległo zepsuciu (pisze o tym święty Cyryl z Aleksandrii), a migdałowiec symbolizuje, jako jedno z drzew najwcześniej kwitnących, Zbawiciela zmartwychwstałego – pierwszego spośród umarłych.

Justyna Sprutta