Przegląd Wielkopolski ● 2020 ● 1(127)
Elżbieta Lijewska
Na tropach Adama Mickiewicza w Wielkopolsce Wielkopolski szlak Adama Mickiewicza jako szlak literacki należy do turystyki kultury wysokiej1. Choć o turystyce kulturowej mówimy stosunkowo niedawno, to samo zjawisko podróży literackich jest znacznie starsze. W epoce romantyzmu wędrowanie śladami pisarzy stało się modne m.in. dzięki wypowiedzi Goethego: „kto chce poetę zrozumieć, musi pojechać do jego kraju”. Warto przypomnieć, że Mickiewicz użył tego sformułowania jako motta do swego podróżniczo-poetyckiego cyklu Sonety krymskie po raz pierwszy ogłoszonego drukiem w roku 1826. Kilka lat później już nie Krym, ale Wielkopolska na siedem miesięcy stała się jego „krajem”, gdy przybył tu podczas powstania listopadowego w sierpniu 1831 roku pod przybranym nazwiskiem Adam Mühl, z zamiarem przekroczenia granicy prusko-rosyjskiej na Prośnie i dotarcia do walczącej Warszawy. Gdy plan się nie powiódł, pozostał w Wielkim Księstwie Poznańskim goszczony w dworach szlacheckich w różnych miejscowościach regionu. Miejsca pobytu Mickiewicza w Wielkopolsce pełniły rolę literackiego i ziemiańskiego „szlaku kulturowego” prawie od momentu wyjazdu stąd poety. Pierwszy tłumacz Pana Tadeusza, Ryszard Otto Spazier, już w 1833 roku podróżował tym szlakiem, zapisywał wspomnienia wielkopolskich gospodarzy Mickiewicza i wkrótce wydał źródłową pracę Ost und West. Reisen in Polen und Frankreich (Stuttgart 1835). Śladami poety wędrowali później m.in.: Narcyza Żmichowska, Władysław Syrokomla, Klemens Kantecki, Helena Modrzejewska, Józef Ignacy Kraszewski. Oczywiście były to indywidualne wyprawy miłośników li-
teratury (a nie zorganizowana turystyka), ale wytyczyły one pewne trasy, przyczyniły się do zachowania pamięci o miejscach związanych z pisarzem lub bohaterami jego utworów. W drugiej połowie XIX wieku „szlak Mickiewicza” pełnił już ważną społeczną funkcję, a w dwudziestoleciu międzywojennym ówcześni właściciele Śmiełowa, państwo Chełkowscy, stworzyli w swoim pałacu ośrodek pamięci poety. Ich działalność stała się pół wieku później bazą dla utworzenia w Śmiełowie Muzeum Adama Mickiewicza jako oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu. Można powiedzieć, że szlak Mickiewicza pełni prawie od dwustu lat ważną rolę kulturową, uaktywnia przede wszystkim społeczności lokalne, stanowi rodzaj ścieżki edukacyjnej, nie tylko związanej z osobą i dziełem twórcy, lecz także ścieżki po dziewiętnastowiecznej Wielkopolsce i jej kulturze szlacheckiej. Kilka lat temu na poznańskiej polonistyce powstał przewodnik literacki Na tropach Mickiewicza w Wielkopolsce2, wpisujący się w długą tradycję zainteresowań Wielkopolan związkami Mickiewicza z ich regionem. Siedmiomiesięczny pobyt poety w Poznańskiem doczekał się wielu opracowań: od skromnej książeczki benedyktyna z Lubinia Jozafata Ostrowskiego Mickiewicz w Wielkopolsce 1831/32 (Lubiń 1931) po obszerną monografię Jarosława Maciejewskiego Mickiewicza wielkopolskie drogi. Rekonstrukcje i refleksje (Poznań 1972) oraz pozostające w maszynopisie opracowanie z 1998 Janusza Ruszkowskiego Kronika życia i twórczości Adama Mickiewicza. Poznańskie.
1 A. Mikos von Rohrscheidt, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy, Gniezno 2008, s. 67-71. 2 Na tropach Adama Mickiewicza w Wielkopolsce, red. J. Borowczyk, Z. Dambek-Giallelis, E. Lijewska, Poznań 2013 (Wydawnictwo WBPiCAK). Recenzja przewodnika pióra Izabeli Wyszowskiej ukazała się w „Turystyce Kulturowej” 2014, nr 12.
37
