Joanna Śniadek Turystyka kulturowa jako jeden z priorytetów turystycznego rozwoju Wielkopolski

Joanna Śniadek

Turystyka kulturowa jako jeden z priorytetów turystycznego rozwoju Wielkopolski

Turystyka kulturowa uważana jest za jedną z wiodących form turystyki, zwłaszcza wEuropiebędącejgłównymcelemmiędzynarodowych podróży. Szacuje się, że turystyka kulturowa stanowi około 40% całej turystyki europejskiej, co oznacza, że 4 na 10 turystów wybiera miejsce docelowe swojej podróży po kontynencie na podstawie oferty kulturalnej1 . Europejska federacja stowarzyszeń na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Europa Nostra ocenia, że ponad 50% działalności turystycznej w Europie jest „napędzane” dziedzictwem kulturowym, a turystyka kulturowa będzie w nadchodzących latach jednym z najbardziej dynamicznych sektorów branży turystycznej2 . Zdaniem Grega Richardsa rynek turystyki kulturalnej w krajacheuropejskichstajesiętakżecorazbardziej konkurencyjny3 .Liczbamiastiregionówopierających swoje strategie rozwoju społeczno-gospodarczego na komercjalizacji dziedzictwa kulturowego stale rośnie, a sektor atrakcji powiększa się o coraz to nowe podmioty, konkurujące o zainteresowanie nabywców indywidualnych i instytucjonalnych.

Istnieniedługofalowychispójnychstrategii rozwojowych jest kluczowym czynnikiem zrównoważonego rozwoju funkcji turystycznej każdego miasta czy regionu. Jak zauważa Grzegorz Gołembski,

rozwój obszaru niemającego strategii jest narażonynaprzypadkowość,najczęściejbowiem władzesamorządoweorazpodmiotykształtujące podaż turystyczną nie śledzą zmian zachodzących w otoczeniu, podejmują decyzje nabieżąco,bezniezbędnejkoordynacjidziałań wynikającejzinterdyscyplinarnegocharakteru produktu turystycznego4 .

Prawidłowo opracowana strategia powinna obiektywnie oceniać możliwości rozwoju turystyki, uwzględniając wpływ czynników zewnętrznych, także przyszłych, wskazywać obszary problemowe i sposoby ich rozwiązywania, ustalać sposób wykorzystania lokalnych zasobów oraz narzędzia monitorowania prowadzonych działań. Będzie ona punktem odniesienia dla inicjatyw podejmowanych przez liczne podmioty publiczne i prywatne, dlategoteżjejzapisywinnybyćczytelne,zrozumiałedlaróżnychinteresariuszy,dającjasną wizjęzamierzonegoceluistymulującdodziałania5 . Forma wyrazu musi być przekonująca i bezpośrednia, a sformułowane priorytety, cele i sposoby ich realizacji winny uwzględniać opinie wszystkich stron, których strategia będzie dotyczyć. Przed przystąpieniem do tworzeniadokumentuocharakterzestrategicznymistotnejesttakżerozstrzygnięciekwestii, czy rozwój turystyki należy uznać za ważny na tyle, aby poświęcić mu odrębne opracowa-

1 European Commission, Cultural tourism, https://ec.europa.eu/growth/sectors/tourism/offer/cultural_en [dostęp: 2.03.2020]. 2 Europa Nostra, Attracting new tourists flows while ensuring the protection of cultural heritage, http://www.europanostra.org/attracting-new-tourists-flows-ensuring-protection-cultural-heritage/[dostęp: 2.03.2020]. 3 G.Richards, From cultural tourism to creative tourism: European Perspectives,„Tourism”2002, vol. 50, no. 3, s. 225-234. 4 Kompendium wiedzy o turystyce, praca zbiorowa pod red. G. Gołembskiego, wyd. 2 zm., Warszawa 2009, s. 396. 5 Strategie rozwoju turystyki w regionie, red. nauk. B. Meyer, D. Milewski, Warszawa 2009, s. 7.

nie, czy też powinien się on zawierać w całościowej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego. Oba podejścia mają zwolenników iprzeciwników.Przeciwnicytraktowaniarozwoju turystyki indywidualnie podkreślają, że turystykapowinnabyćwkomponowanawcałość działalności społeczno-gospodarczej danejjednostkiterytorialnej,abynieprzesłaniać innych, istotnych dla danej społeczności priorytetów. Zwłaszcza w sytuacji, gdy turystyka jest jednym z wielu i nie najważniejszym kierunkiem rozwoju. Z kolei zwolennicy tworzeniaodrębnegoopracowaniaargumentująm.in., że regiony turystyczne rzadko pokrywają się zgranicamiadministracyjnymi,awtakiejsytuacji odrębne opracowanie może być wspólnym dziełem sąsiadujących ze sobą jednostek podziału terytorialnego. Turystyka kulturowa w strategiach rozwoju Poznania i Wielkopolski

Historia planowania strategicznego wWielkopolsceliczysobieponadćwierćwieku, bo już w 1992 roku rozpoczęto prace nad strategią rozwoju miasta Poznania6 . Podstawowym podejściem metodologicznym zastosowanym przy tworzeniu tej jednej z pierwszych w skali kraju strategii była koncepcja Johna M. Brysona, opisująca metodę planowania strategicznego zalecanego dla organizacji publicznych i pozarządowych7 . Metoda ta uwzględnia uwarunkowania formalne tworzeniastrategii,zasobyiczynnikiwewnętrzne, a także elementy środowiska zewnętrznego, takie jak np. uwarunkowania polityczne, społeczne, ekonomiczne czy przyrodnicze. Akcentujeonasilnieznaczenieopiniispołecznościlokalnej,wzwiązkuzczymwpracachnad strategią dla Poznania uwzględniono wyniki ankiet,publicznychkonsultacjiidebat.Konsekwencjąprzyjętychcelówrozwojowychiwoli prowadzeniaspójnejpolitykiturystycznejbyła decyzja władz miasta o konieczności przygotowania odrębnej strategii rozwoju turystyki w Poznaniu. Warto zauważyć, że w grupie dużych miast Polski Poznań był pierwszym, które zdecydowało się na opracowanie odrębnej strategii sektorowej (Kraków i Toruń opracowały takie strategie kilka lat później, np.Krakówwroku2006,Warszawa8 iGdynia w 2007, Wrocław w 2008). Pierwsza strategia rozwoju turystyki w Poznaniu opracowana została w roku 2000 (przez zespół z poznańskiej AWF pod kierunkiem prof. Stefana Bosiackiego), a jej zakres czasowy obejmował lata 2000-20109 . W trakcie tego okresu, zgodnie z ustalonymi w strategii priorytetami, a także Narodowym Programem Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata 2004-2013” i Planem rozwoju miasta na lata 2005-2010, władze Poznania zleciły opracowanie dokumentu kierunkowego dla rozwoju turystyki kulturowej, tj. Strategii rozwoju narodowego produktu turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu” do 2013 roku. Strategia, przygotowana przez konsorcjum PART SA & RES Management, skonkretyzowała obszary produktowe i linie tematyczne turystyki kulturowej w Poznaniu oraz określiła programy i działania na lata 2007-201310 . Dokument ten został przyjęty do realizacji przez władze miasta Poznania zgodnie z uchwałą Rady Miasta Poznania z dnia 7 lutego 2006 r. Również władze samorządowe województwa przyłączyły się do tego programu, podejmując w dniu 27 marca 2006 roku uchwałę nr XLVI/734/06 w sprawie udziału Województwa Wielkopolskiego w programie „Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu”. Kolejna strategia rozwoju turystycznego Poznania została opracowana w roku 2010 i zgodnie z przyjętym przez władze długookresowym zakresem planowania wskazywała priorytety i działania aż do 2030

6 Program strategicznego rozwoju miasta, przyjęty uchwałą nr CV/618/94 z dnia 17 maja 1994 r. 7 J.M. Bryson, A strategic planning process for public and non-profit organizations, „Long Range Planning” 1988, vol. 21, no. 1, s. 73-81. 8 Strategiarozwojunarodowegoproduktuturystycznegom.st.WarszawyTraktKrólewskidoroku 2013, koord. Zamek Królewski, Warszawa. 9 Strategia rozwoju rynku turystycznego w Poznaniu, pod red. S. Bosiackiego, Poznań 2000. 10 Przyjęta przez Radę Miasta Poznania uchwałą nr LXXXVII/988/IV/2006 z dnia 7.02.2006 r.

roku11 .Wzakresieturystykikulturowejdokument ten zakładał kontynuację rozpoczętych wcześniejdziałań,alerównieżproponowałkolejneprojektymającenaceluwykreowaniePoznania jako ważnego centrum turystyki kulturowej. Wśród nich za priorytetowe uznano wdrażaniekolejnychetapównarodowegoproduktu turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu”, budowę i funkcjonowanie Interaktywnego Centrum Historii Ostrowa Tumskiego oraz rewitalizację obiektów poprzemysłowych i powojskowych.

W skali całego województwa prace nad pierwszą strategią rozwoju społeczno-gospodarczego rozpoczęły się w roku 1999. Prowadziłjezespółnaukowcówzpoznańskichuczelni(UEP,UPP,UAM)podkierownictwemprof. Lucyny Wojtasiewicz. Za jeden z „motorów napędowych” rozwoju Wielkopolski uznano sektor usługowy, w którym istotną rolę przypisano turystyce, zwłaszcza tym jej formom, które opierają się na walorach historycznych ielementachtradycjioraz kultu.Wdokumencie wskazano również kilka najpilniejszych działań w zakresie rozwoju turystyki kulturowej, głównie związanych z ochroną środowiska i ładem przestrzennym. Natomiast pracenadturystycznąstrategiąsektorowąrozpoczęłysiędopierowroku2006,tj.poprzyjęciu przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego nowego dokumentu planistycznego – Strategiirozwoju województwawielkopolskiego do 2020roku,wyraźnieakcentującejkonieczność wykorzystaniapotencjałukulturowegoiprzyrodniczego Wielkopolski dla potrzeb turystyki12 .Nawykonawcęopracowaniawybrano(na drodze przetargu ogłoszonego przez Wielkopolską Organizację Turystyczną) zespół ekspertów z Instytutu Turystyki w Warszawie. Dokument został przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z 25 czerwca 2007 roku13 i stanowił w latach 2007-2013 podstawowy„drogowskaz”dladziałańprowadzonych przez wielkopolskie JST oraz Wielkopolską Organizację Turystyczną. Warto jednak wspomnieć, że jeszcze przed rozpoczęciem prac nad ww. strategią Wielkopolska OrganizacjaTurystycznazrealizowałaprojekt związany z promocją turystyki kulturowej w Wielkopolsce14 . Obejmował on opracowanie 10 produktów turystyki kulturowej (m.in. „Wielkopolska piastowska – Szlak Piastowski”czy„Szlakzamków,pałacówidworów”), wydanie folderów produktowych, prowadzenie tematycznej strony internetowej oraz rozmieszczenie dwujęzycznych tablic przed zabytkamikulturywregionie.Wartośćtegoprojektu wynosiła prawie 800 tys. zł.

Kolejnaijakdotychczasostatniastrategia rozwojuturystykiwWielkopolsceopracowana została w roku 2015 przez konsorcjum 4 największych publicznych uczelni Wielkopolski tj. UAM, AWF, UEP i UPP15 . Składała się ona z dwóch części: diagnostycznej, analizującej zmianywpotencjaleiatrakcyjnościturystycznejwojewództwaorazstrategicznej–określającej wizję, misję, obszary priorytetowe, cele strategiczne i operacyjne rozwoju turystyki. Biorącpoduwagęprzedstawionąwczęścidiagnostycznej analizę konkurencyjności województwa wielkopolskiego oraz atrakcyjność turystycznąposzczególnychpowiatówigmin, acozatymidzie–ocenęistniejącychjużmarkowych produktów turystycznych, przyjęto, iż do roku 2020 województwo wielkopolskie ma szanse konkurować z innymi regionami w kraju i za granicą w zakresie takich form turystyki jak turystyka biznesowa, turystyka kulturowa,turystykaprzyrodnicza, turystyka aktywna oraz turystyka na obszarach wiej-

11 S. Bosiacki, J. Śniadek, B. Hołderna-Mielcarek, K. Majchrzak, Rozwój rynku turystycznego Poznania w latach 2000-2030, Poznań 2011 oraz Strategia rozwoju rynku turystycznego Poznania w latach 2000-2030, część II, AWF w Poznaniu, UE w Poznaniu, Poznań 2010 [maszynopis]. 12 Strategiarozwojuwojewództwa wielkopolskiegodoroku2020,dokumentprzyjętyprzezSejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 19.12.2005 r. 13 Uchwała nr X/103/07 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 czerwca 2007 r. 14 Projekt opracowania regionalnych produktów turystyki kulturowej w Wielkopolsce został zrealizowany przez Wielkopolską Organizację Turystyczną w latach 2005-2008. 15 Strategia rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim do 2020 roku, załącznik nr 1 do uchwały nr XVIII/481/16 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 kwietnia 2016 r.

skich. Rozwój turystyki kulturowej, wskazany jako jeden z 11 celów strategicznych, realizowany powinien być w oparciu o kluczową rolę Szlaku Piastowskiego, zarówno z uwagi na jego wyjątkowe walory historyczne i kulturowe, jak i szeroką rozpoznawalność. Do znaczących produktów turystyki kulturowej zaliczono także przebiegające przez Wielkopolskę trzy trasy Drogi św. Jakuba, Szlak Cysterski,EuropejskiSzlakRomańskiorazSzlak Bursztynowy, kulinarne tradycje Wielkopolski,atakżeproduktywyróżnione(dotychczas iwprzyszłości)certyfikatemPolskiejOrganizacji Turystycznej (m.in. Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie,ParowozownięWolsztyn,MiędzynarodowyFestiwalTeatralny„Malta”,BramęPoznania).Wdokumencieprzyjęto,iżrealizacjacelu strategicznego 1.2. „Rozwój produktów turystyki kulturowej” opierać się będzie na 5 celach operacyjnych (Rozwój szlaków turystyki kulturowej, w szczególności Szlaku Piastowskiego,Zachowanie dziedzictwa kulturowego dlaprzyszłychpokoleń,Propagowanierozwoju turystyki kulturowej, Poprawa dostępu do informacji o obiektach i wydarzeniach kulturalnych oraz Rozwój i promocja kulinarnego dziedzictwa regionu) oraz 27 działaniach. Wśród tych ostatnich zalecono m.in.: • zwiększanie liczby wydarzeń kulturalnych, • poprawędostępnościobiektówiwydarzeń dla osób o zróżnicowanych potrzebach, • opracowaniekataloguproduktówturystyki kulturowej w Wielkopolsce, • rewitalizację linii kolejowych, zwłaszcza wąskotorowych, • wspieranie tworzenia tematycznych szlaków kulinarnych.

W związku z upływem okresu, w jakim zawierały się cele i działania zaplanowane w ww. strategii, istotna staje się kwestia ich ewaluacji oraz przygotowanie w oparciu o jej wyniki kolejnego dokumentu planistycznego. W dniu 27 stycznia 2020 roku Sejmik Województwa Wielkopolskiego przyjął Strategię rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku – dokument, który będzie „mapą drogową”działańwładzwojewództwananadchodzącą dekadę16 . Do priorytetowych obszarów interwencji zaliczono m.in. wzmacnianie potencjałukulturowegoregionuiinfrastruktury kultury oraz rozwój przemysłu czasu wolnego, wskazując jednocześnie, że kluczową rolę w rozwoju turystyki kulturowej odgrywaćbędzienadalSzlakPiastowski.Wzamyśle władz województwa zapisy strategii stanowić będązbiórprzedsięwzięćwarunkującychosiągnięciecelówrozwojowych,aleniewyczerpującychzakresuefektywnegozarządzaniaoperacyjnego. Dlatego też opracowywane mogą być kolejne, osobne dokumenty planistyczne, konkretyzujące zasady realizacji strategii rozwoju, jak również sposoby rozwiązywania szczegółowych problemów. Jednak w chwili obecnej odrębna strategia rozwoju turystyki nie jest planowana.

16 Strategiarozwojuwojewództwawielkopolskiegodo2030roku,przyjętawdniu27stycznia2020 roku uchwałą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego nr XVI/287/20.