Karolina Dziubata Maciej Sierpiński (red.), Wesele szamotulskie

Karolina Dziubata

Od pierwszego wystawienia „Wesela szamotulskiego” – widowiska scenicznego pokazującego przebieg tradycyjnego obrzędu weselnego z Szamotuł i okolic – minie w tym roku 85 lat. To najstarsze tego typu zjawisko w Polsce, które od początku swojego istnienia dodniadzisiejszegozaangażowałodziesiątki, a zainteresowało setki (może nawet tysiące) osób. Ukłonem w stronę szamotulskiej tradycji jest publikacja Wesele szamotulskie, która ukazała się nakładem Szamotulskiego Ośrodka Kultury, pod redakcją obecnego kierownika Zespołu Folklorystycznego „Szamotuły”, Macieja Sierpińskiego.

Publikacjawydanazostaławformiealbumu. Teksty poświęcone folklorowi szamotulskiemu, historii „Wesela” i wykonującego go zespołu oraz znaczenia inscenizacji dla lokalnej społeczności wzbogacone są fotografiami prezentującymi zarówno jedne z pierwszych przedstawień, jak i jego współczesne odsłony. Uzupełnieniem materiału są opatrzone opisamifotografieelementówstrojuszamotulskiego irekwizytówużywanychpodczasinscenizacji i dwa dodatki do książki – reprint oryginalnego scenariusza z 1934 roku opracowanego przezpomysłodawcówipierwszychrealizatorów przedstawienia (Władysława Frąckowiaka i Stanisława Zgaińskiego) oraz płyta DVD z nagraniem „Wesela” wystawionego przez „Szamotuły” w Baborówku w 2015 roku.

Książka opatrzona jest wprowadzeniem autorstwaetnologaZbigniewaJasiewicza,który o „Weselu” mówi, że jest to „godne szacunkudziedzictwo,przekazywanezpokolenia na pokolenie, podtrzymujące pamięć o obrzędach […]. To także widowisko, które pozwala ztegodziedzictwakorzystaćwnaszymwspółczesnym życiu i nadaje mu dodatkowy sens” (s.7).Jasiewiczzwracauwagęnadwaaspekty zjawiska.Zjednejstronyjestonoformąochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego Szamotulan – umożliwiło zachowanie tradycyjnegoobrzęduweselnegoiudostępnianiego kolejnym pokoleniom mieszkańców regionu w formie widowiska scenicznego. Z drugiej natomiast,biorącpoduwagę85-letniąhistorię przedstawieniaidziesiątkiosób,któreprzewinęły się przez jego organizację (tancerze, kierownicy zespołu, osoby przygotowujące stroje, muzycy itp.), nierzadko zachęcone do tego przez swoich rodziców czy dziadków, samo w sobie jest lokalną tradycją. Nie bez znaczenia jest również to, co Jasiewicz określił jako nadawanie dodatkowego sensu. Przeniesienie obrzędu weselnego na scenę, a więc oderwaniegoodpierwotnegokontekstunarzeczosadzeniawnowym,odpowiadającymnapotrzeby lokalnej społeczności, jest – jak słusznie zauważyła Agnieszka Krygier-Łączkowska –folkloryzmem(s.13)1 .Oilewniektórychprzypadkachfolkloryzacjamożewdużymstopniu

1 Por. 1969, nr 4. J. Burszta, Kultura ludowa – folkloryzm – kultura narodowa, „Kultura i Społeczeństwo”

wypaczać pierwotne znaczenie danego elementu tradycyjnego i działać na jego niekorzyść (np. „indiańskie” przebrania karnawałowe, które naruszają dziedzictwo kulturowe rdzennych Amerykanów), w przypadku „Wesela szamotulskiego” możemy mówić o jego ochronieioddolnejinicjatywieprzekazywania gonastępnympokoleniom.Cowięcej,szamotulskie widowisko obrzędowe jest zjawiskiem żywym(Jasiewicz,s.9,Krygier-Łączkowska, s.13),toznaczyzmieniającymsięwrazzludźmi i rzeczywistością społeczną. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat „Wesele” zmieniało się, znikało bądź wracało na nowo w zależności od potrzeb i możliwości lokalnej społeczności. Jasiewicz na przykład zwraca uwagę na usunięciezescenariuszaodsłony„Przeddworem”pozakończeniuIIwojnyświatowej(s.9). Fragmenttennawiązywałbowiemdoobyczajowości pańszczyźnianej – stał się po prostu nieodpowiadającyrealiompowojennejPolski, nieaktualnyiobcymieszkańcompolskiejwsi. Innymiczynnikamimającymiwpływna„Wesele” była sama wojna, która uniemożliwiła jego wystawianie aż doroku1950orazśmierć Janiny Foltynowej w 2008 roku. Okres żałobnypowieloletniejkierowniczcezespołuprzerwany został widowiskiem zorganizowanym w 2015 przez obecnego kierownika „Szamotuł” w Baborówku.

Dzisiaj „Wesele szamotulskie” pełni niezwykleważnąrolęwśródmieszkańcówregionu.Ponownewystawianiezgromadziłowokół zespołu„Szamotuły”nietylkonowychtancerzy, ale również dawnych jego członków, stając się w ten sposób ogniwem łączącym różne pokolenia mieszkańców miasta i okolic. Cel przyświecający inscenizacji już od początku jej istnienia – manifestacja i zachowanie odrębności kulturowej lokalnej społeczności –w dalszym ciągu stanowi sedno tej praktyki.

Rosnące zainteresowanie własnym dziedzictwem kulturowym, czego świadectwem jest między innymi omawiana publikacja, przejawia się również w działaniach mających na celu wpisanie zjawiska na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Po złożeniu wniosku przez lokalne organizacje pozarządowe w 2016 roku, element pod nazwą „Tradycyjne wesele z Szamotuł i okolic” w dniu 28 czerwca 2017 roku dostał rekomendację do wpisu. Starania organizacji i instytucji kultury zaowocowały pomyślnymrozpatrzeniemwniosku.Krajowalista niematerialnego dziedzictwa kulturowego jestjednymzesposobówrealizacjipostulatów Konwencji w sprawie ochrony niematerialnegodziedzictwakulturowegoUNESCOz2003 roku, którą Polska ratyfikowała dziewięć lat temu. Wpisanie na nią tradycyjnego wesela szamotulskiego umożliwia jeszcze efektywniejszą, bo uprawomocnioną i zinstytucjonalizowaną jego ochronę. Zarówno tradycyjny obrzęd weselny, jak i jego widowiskowa inscenizacja będą od tej pory objęte szeroko zakrojonymi działaniami mającymi na celu ich stałe odtwarzanie, przekazywanie i ochronę. Jesttoistotnemiędzyinnymiprzezwzglądna zjawisko globalizacji, co w omawianej publikacji zaznaczył Zbigniew Jasiewicz:

Czasy, w których żyjemy, pozwalają nam poznawać i korzystać z dorobku ludzi z różnych kultur, z różnych obszarów świata. Są naznaczoneglobalizacją.Oboknastępstwpozytywnychglobalizacjaniesiezsobąniebezpieczeństwodegradacjiizniszczeniakulturwłasnych: narodowych,regionalnychilokalnych(s.8-9). W związku z dostępem do dóbr kultury z każdego zakątka świata (chociażby przez Internet) istotne jest, żeby w tzw. supermarkecie kultury2 być świadomym wartości własnego dziedzictwa kulturowego. W 1932 roku potrzeba zachowania odrębności kulturowej, będącejfilaremkonstrukcjipoczuciatożsamości,doprowadziładoprzygotowaniapierwszego„Wesela”.WładysławFrąckowiak,Tadeusz Dutkiewicz,JózefPreussiStanisławZgaiński udokumentowali funkcjonujące jeszcze zwyczaje weselne,przyczyniając się doich ochrony(s.17).Współcześniewidowiskowystawiane jest na lokalnych imprezach i przeglądach, krajowych festiwalach i konkursach, a także

2 G. Mathews, Warszawa 2005. Supermarket kultury. Kultura globalna a tożsamość jednostki, przeł. E. Klekot,

podczas wydarzeń na skalę międzynarodową (między innymi w Indonezji, Grecji czy w Armenii, o czym czytamy na s. 49). Swoją działalnością zespół „Szamotuły” promuje szamotulskie tradycje (nie tylko weselne, ale i dożynkowe), podnosząc tym samym poziom świadomościregionalnejmieszkańcówmiasta i okolic i kształtując nowe pokolenie depozytariuszy dziedzictwa kulturowego.

Książka Wesele szamotulskie jest kolejną formą ochrony lokalnych tradycji weselnych. Poprzez teksty i fotografie przybliża je tym, którzy po raz pierwszy spotykają się z folklorem szamotulskim i umacnia wartość zjawiska wśród tych, którzy już je znają. Przedstawia historię samego przedstawienia, zespołu „Szamotuły” oraz osób, które bezpośrednio związanesązjegodziałalnością.Cennymdodatkiem jest także reprint oryginalnego tekstu z 1934 roku oraz płyta z nagraniem, które czytelnikowi pozwala zapoznać się z widowiskiem.

Bibliografia Burszta J., Kultura ludowa – folkloryzm – kultura narodowa, „Kultura i Społeczeństwo” 1969, nr 4. Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (2011), online, http:// www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_dz._niemater_2003. pdf [dostęp: 3.07.2017]. Mathews G., Supermarket kultury. Kultura globalna a tożsamość jednostki, przeł. E. Klekot,

Warszawa 2005. Strona Narodowego Instytutu Dziedzictwa: http://www.nid.pl/pl/ [dostęp: 9.08.2017].