Hanna Łęcka, Włodzimierz Łęcki Turystyki poznańskiej oblicza różne

Hanna Łęcka, Włodzimierz Łęcki

Turystyki poznańskiej oblicza różne

Wstęp

Turystyka to „zorganizowane wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania”1 . W kontekście tego artykułu turystyka poznańska przedstawiona jest „z drugiej stany medalu” – przyjazdów osób z innych miast, regionów czy krajów do Poznania. Turystyka, w zależnościodcelupodróży,określanajestm.in.jako krajoznawcza, rekreacyjna, biznesowa. Stanowi ona we współczesnym świecie znaczącą gałąź gospodarki, wróżnymstopniuwpływającąnaobliczaregionówimiast.Wsensiespołecznym turystyka krajoznawcza połączona zkrajoznawstwemstanowiważnyelementwychowania patriotycznego. Aleksander Janowski, jeden z założycieli w 1906 roku Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (którego kontynuatorem jest obecnie Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze), tak określił jego cele: „przez poznanie do umiłowania, przez umiłowanie do czynów ofiarnych”.

Współcześnie, według definicji formalnej (dla celów ekonomiczno-statystycznych), turystą jest osoba wyjeżdżająca z miejsca stałego zamieszkania i korzystająca co najmniej zjednegonoclegu.Wpopularnymujęciuturystą jest osoba odbywająca podróże jedno- lub wielodniowewcelachkrajoznawczychlubrekreacyjnych, a nawet biznesowych.

W Polsce po okresie dominującej turystyki zbiorowej w czasach PRL-u – w różny sposób organizowanej przez PTTK, związki zawodowe i państwowe biura podróży, głównie na terenie kraju – po 1990 roku nastąpił dynamiczny rozwój turystyki indywidualnej i organizowanejprzezcorazliczniejszeróżnorodne sieciowe i prywatne biura podróży. Bardzo rozwinęłasiębazaturystyczna:powstałyprywatnehotele,hostele,gospodarstwaagroturystyczne, ośrodki wczasowe, różnego rodzaju obiekty rekreacyjne, restauracje. Równolegle pozniesieniubarierpolitycznychiadministracyjnych szerokim frontem rozwinęła się turystyka zagraniczna, zarówno wyjazdowa, jak i przyjazdowa. Krajoznawcza atrakcyjność Poznania

Istnieją różne metody mniej lub bardziej obiektywnej oceny atrakcyjności turystyczno-krajoznawczej miast i regionów przyrodniczych, kulturowych, rekreacyjnych i biznesowych. W zakresie oceny brane są pod uwagę walory kulturowe – historyczne (zabytki, miejscapamięci,muzea),przyrodnicze(krajobraz, obszary chronione) i współczesne (miejsca rekreacji, obiekty architektoniczne). Bardzo ogólnie rzecz ujmując – miejsca ciekawe i ładne, instytucje kultury budzące zainteresowanie przyjezdnych, często same stanowią główny cel podróży. Walory kulturowe

Synteza walorów krajoznawczych kraju ujęta została w wydanym przez PTTK Kanonie krajoznawczym Polski2 . Zawiera on prezentacje około 600 najciekawszych obiektów krajoznawczych Polski w ujęciu województw i poszczególnych miejscowości. W rozdziale dotyczącym Poznania wymieniono w Kanonie 15obiektówkulturowych,przyrodniczych i współczesnych: 1. bazylikę archikatedralną 2. kościół św. Jana Jerozolimskiego 3. JezioroMaltańskie(jakoobiektsportowo-rekreacyjny) 4. ogród zoologiczny na Malcie 5. ratusz – Muzeum Historii Miasta 6. Muzeum Instrumentów Muzycznych

1 2 Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, pod red. J. Bralczyka, Warszawa 2005. Kanon krajoznawczy Polski, pod red. W. Łęckiego, Warszawa 2000.

7. bazylikę farną 8. GóręPrzemysła(zamekikościółoo.franciszkanów) 9. MuzeumNarodowe(centrala,Al.Marcinkowskiego) 10. Wzgórześw.Wojciecha(kościołyśw.Wojciecha i św. Józefa) 11. Cytadelę (relikty twierdzy, cmentarze, muzeum) 12. placAdamaMickiewicza(sąsiadującebudynki, pomniki) 13. Palmiarnię 14. Halę Widowiskowo-Sportową Arena 15. kościół Nawiedzenia NMP (Rataje).

Poza wymienionymi powyżej Poznań posiada wiele innych obiektów godnych zwiedzenia.Wśródzabytkówjesttom.in.kilkakościołów (np. podominikański, bernardynów, św. Floriana), Biblioteka Raczyńskich, Bazar.

Bazylika farna. Fot. Z. Szmidt

Znaczącym walorem kulturowym Poznania są fortyfikacje pruskie z XIX wieku: 18 fortów twierdzy fortowej, relikty twierdzy poligonalnej oraz cytadeli. Część z nich jest uszkodzona, w Forcie VII znajduje się muzeum martyrologiczne, parę innych fortów okazjonalnie udostępnianych jest do zwiedzania. O zainteresowaniu tego typu obiektami świadczy duża liczba zwiedzających wczasieorganizowanychcoroczniewsierpniu Dni Twierdzy Poznań.

Poznań ma 21 różnego rodzaju placówek muzealnych. W tej grupie jest Muzeum Narodowe z czterema oddziałami w mieście. Poza oddziałem głównym Muzeum Narodowego przyAl.Marcinkowskiegozjednąznajznaczniejszych w Polsce galerii malarstwa i unikatowym w skali kraju Muzeum Instrumentów Muzycznych, pozostałe placówki muzealne to obiekty średniej wielkości i atrakcyjności.

WtrakcierestytucjiZamkuKrólewskiego na Górze Przemysła powstała koncepcja (zaproponowanaprzezKomitetOdbudowyZamku) utworzenia w nim Muzeum Godła Narodowego, ku czemu były znaczące argumenty historyczne.Niestety,brakakceptacjidlatego projektuprzezdyrekcjęMuzeumNarodowego w Poznaniu oraz brak zainteresowania i poparcia ze strony władz miejskich sprawiły, że w odbudowanym zamku powstały jedynie nowe przestrzenie wystawiennicze Muzeum Sztuk Użytkowych – ciekawe, lecz podobne do kilku innych w kraju o tym samym profilu.

Zamek Królewski. Fot. Z. Szmidt

Godzi się tu nadmienić, że w tym czasie – na początku XXI wieku – w kilku miastach

powstały duże, z bardzo ciekawą ekspozycją muzea:wWarszawieMuzeumŻydówPolskich Polin, w Krakowie Muzeum Rynku Krakowskiego (ewenement: z racji dużej frekwencji zwiedzających czynne 7 dni w tygodniu, w godz. 8-22), w Gdańsku Europejskie Centrum Solidarności i Muzeum II Wojny Światowej. W Poznaniu na Śródce zbudowano Centrum Historii Ostrowa Tumskiego – prezentującekopiezabytkówwdużejczęściznajdujących się w niedalekiej bazylice archikatedralnej. Centrum to odwiedzane jest często przez mieszkańców Poznania jako obiekt rekreacyjnyzwypożyczalniąkajakówirowerów oraz tarasem widokowym na dachu.

W Poznaniu istnieje 5 muzeów wojskowych gromadzących różnego rodzaju militaria:WielkopolskieMuzeumWojskowenaStarym Rynku (oddział Muzeum Narodowego), MuzeumUzbrojenianaCytadeli,MuzeumArmii Poznań oraz Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Odwachu na Starym Rynku – te 3obiektypodległeWielkopolskiemuMuzeum Historycznemu oraz Muzeum Broni Pancernej. Muzeum to w roku ubiegłym przeniesiono do dawnych koszar naŁawicy jako oddział Muzeum Wojska Polskiego. Posiada bardzo bogatą kolekcję wozów bojowych i jest dużą atrakcjądlamiłośnikówmilitariów.Istniejąteż planybudowyMuzeumPowstaniaWielkopolskiego, choć w ostatniej kryzysowej sytuacji gospodarczej nie wiadomo, kiedy dojdzie do ich realizacji.

Podobnie jak w przypadku muzeów wojskowych, wmieściejestkilkaplacówekzwiązanych z historią Poznania i Wielkopolski: ratusz, Muzeum Bambrów Poznańskich, Poznańskiego Czerwca, Enigmy, Rogala, Genius loci.

Gdyby w perspektywie paru lat udało się połączyć te kilka miniaturowych muzeów i stworzyć jedno duże, znaczące Muzeum Historii Wielkopolski (z głównymi działami: początków Polski, zjednoczenia królestwa w XIII wieku, „najdłuższej wojny nowoczesnej Europy”, Powstania Wielkopolskiego, działań Armii „Poznań” w 1939 roku, Enigmy, okresu okupacji, czasów PRL i Poznańskiego Czerwca), powstałby bardzo ciekawy obiekt, nie tylko dla Wielkopolan. Bardzo dobrym miejscem dla takiego muzeum byłby Zamek Cesarski, obecnie wykorzystywany w małym stopniu, a posiadający amfiladowy, wręcz idealny układ pomieszczeń na ekspozycję muzealną3 . Zbędna też byłaby budowa MuzeumPowstaniaWielkopolskiegonaperyferiach Starego Miasta.

Dwadzieścia lat temu trudnym i prawie niemożliwym zamierzeniem była restytucja Zamku Królewskiego na Wzgórzu Przemysła i lokalizacja na jego wieży punktu widokowego. Dziś, po paru latach działalności Muzeum Sztuk Użytkowych i przede wszystkim udostępnienia wieży zamkowej, z której rozciąga się rozległy widok na miasto, okazało się, że jest to najliczniej odwiedzany obiekt muzealny w Poznaniu, w dobry sposób wypełniający przestrzeń architektoniczną Starego Miasta. Walory współczesne

Stosunkowo skromna jest grupa ciekawych architektonicznie obiektów powstałych w Poznaniu w ostatnich dziesięcioleciach. Są to m.in. Okrąglak (który stał się jedną z symbolicznych budowli miasta), centrum handlowe Stary Browar, nowe skrzydło Biblioteki Raczyńskich,Bałtyk,budynkiprzyul.KrólowejJadwigi,zespółbudynkówvis-à-visgłównegodworcakolejowego,kompleksbudynków przytzw.NowymRynku(namiejscudawnego dworca autobusowego).

W północnej części miasta położony jest duży kompleks nowoczesnych gmachów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza – Kampus Morasko. Zarówno ze względu na wielkość, jakiróżnorodnąformęarchitektonicznąjestto największy i najciekawszy zespół akademicki wkraju.NaterenieparkuCytadelaznajdujesię ciekawagrupafiguralna Nierozpoznani,dzieło Magdaleny Abakanowicz.

W Poznaniu znajduje się kilka instytucji kultury,odbywająsiętradycyjneimprezykulturalne oraz sportowe. Instytucje kultury to m.in. Filharmonia, Teatr Wielki, 2 teatry dra-

3 DziałalnośćobecnegoCentrumKulturymożnabyprzenieśćnp.dopustychbudynkówmiejskich: d.DomuKulturyMOprzyul.Matejki,d.domupartii,d.BibliotekiRaczyńskichprzyul.ŚwiętyMarcin.

matyczne. Wieloletnią tradycję i ugruntowaną pozycję w świecie muzycznym mają odbywające się co 5 lat Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe im. Henryka Wieniawskiego. Każdego roku w czerwcu miłośników awangardowych form teatru ściąga do grodu Przemysła Festiwal Teatralny Malta. Organizowane są też inne imprezy, jednak o mniejszym zakresie i zasięgu.

Zarówno budowle współczesne, jak i imprezy nie wyróżniają na forum krajowym Poznania w sposób szczególny.

Obiektem sportowym o randze wręcz światowej jest Jezioro Maltańskie z bogatym zapleczemdlaorganizacjiimprezwioślarskich i kajakowych. Od czasu powstania obiektów zaplecza w 1990 roku, z inspiracji ówczesnegoprezydentaPoznaniaAndrzejaWituskiego, odbyłosięnaJeziorzeMaltańskimkilkanaście imprez w randze mistrzostw świata i Europy, nie licząc zawodów krajowych.

BardzowartościowymuzupełnieniemwalorówkrajoznawczychPoznaniasąobiektypołożone w sąsiedztwie miasta: zamek i park –arboretum w Kórniku, pałac wraz z wiekowymidębamiwRogalinie,WielkopolskiPark

Fragment mapy – planu "Trakt Królewski-Cesarski" wyd. Centrum Turystyki Kulturowej Trakt. 2015. Komentarz w tekscie.

Narodowy oraz położone na jego skraju Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie.

Pewnego rodzaju obniżenie wartości walorów kulturowych Poznania spowodowane jest oddzieleniem atrakcyjnych grup lokalizacji obiektów zabytkowych zabudową nieciekawą, miejscami zaniedbaną. Tak jest między Ostrowem Tumskim i Starym Rynkiem, a także między Starym Rynkiem i pl. Adama Mickiewicza. To sprawia, iż Poznań nie ma atmosfery miasta historycznego, miasta w sposób szczególny atrakcyjnego dla turystów. Jest to wynikiem działania czynników obiektywnych (istniejącej zabudowy z XX wieku), jak i subiektywnych – braku dbałości wostatnichlatachowygląd„łączników”inadmiernej ekspansji zabudowy plomb o współczesnych, często agresywnych formach, m.in. na Śródce, Chwaliszewie, w obrębie Starego Miasta (przy ul. Dominikańskiej). Ten ostatni czynnikjestefektembrakuodwielulatplanów miejscowegozagospodarowaniaprzestrzennego Starego Miasta i Śródmieścia. Sprawia to, iżdecyzjelokalizacjiinwestycjipodejmowane sąjednostkowo,bezujęciaszerszegokontekstu przestrzennego,zuwzględnieniemczynników pozamerytorycznych. Ocena atrakcyjności turystycznej Poznania według wskaźników Głównego Urzędu Statystycznego

Wgrudniu2017roku4 GłównyUrządStatystyczny opublikował analizę walorów turystycznych(WAT)powiatówimiastnaprawach powiatówwPolsce.Atrakcyjnośćokreślonona podstawie trzech wskaźników: atrakcyjności kulturowej(WAK),atrakcyjnościśrodowiskowej (WAS) i atrakcyjności biznesowo-hotelowej (WAB). Oceny dokonano według określonej metodologii, opracowanej dla każdego wskaźnika.

Przy określaniu atrakcyjności kulturowej ocenianoosiemskładników:liczbęzwiedzającychmuzea,zabytkiogółem,zabytkipowstałe przedXVIwiekiem,zabytkizlistyUNESCO, zabytki – pomniki historii (z tzw. listy prezy-

denckiej), liczbę pielgrzymów, liczbę miejsc na widowni w teatrach, liczbę uczestników imprez masowych.

Owskaźnikuatrakcyjnościśrodowiskowej decydowały: długość linii brzegowej, syntetyczny wskaźnik wód, syntetyczny wskaźnik obszarów górskich, obszary chronione, liczba łóżek w zakładach uzdrowiskowych.

Na ocenę wskaźnika atrakcyjności biznesowo-hotelowejskładałysiędwieocenycząst-

Analizując podane w tabeli 1 wartości oceniające poszczególne składniki WAT, tj. WAK, WAS i WAB, zastanawiająca jest niska wartość wskaźnika WAK (atrakcyjności kulturowej) Poznania. Wysokie wartości tego wskaźnikadlaWarszawyiKrakowaniepodlegajądyskusji,aleporównaniezewskaźnikiem WAK dla Gdańska i Wrocławia – znacząco wyższymiodWAKPoznania–budzizastrzeżenia co do metodyki oceny. Oba te miasta mają podobną do Poznania liczbę zabytków, Poznań ma obiekty o dużym znaczeniu dla historii kraju i początków państwa polskiego. Słabymi elementami wyznaczników Poznania są: znacznie niższa liczba osób zwiedzających muzea, mniejsza liczba miejsc w teatrach i mniejsza liczba uczestników imprez masowych.Ztąostatniąwartościątrudnodyskutować, nie znając danych wyjściowych dla poszczególnych miast.

kowe: wskaźnik liczby miejsc noclegowych oraz wskaźnik liczby i wielkości sal konferencyjnych.

Na podstawie tych trzech wskaźników dokonano globalnej oceny wskaźnika atrakcyjności turystycznej (WAT) dla powiatów imiastnaprawachpowiatów.Wtabeli1przestawiono wyciąg z tabel prezentujących ocenę wskaźnika WAT i składników na niego się

Tabela 1. Atrakcyjność turystyczna miast i powiatów (WAT) wg analiz GUS

Lokata* Miasto

1 2 5 7 17 21 27 34 Warszawa Kraków Gdańsk Wrocław

Poznań

Toruń Katowice

Powiat poznański

WAT

41,7 37,0 20,6 20,1 14,9 13,7 13,0 12,6 WAK

58,1 54,7 27,2 32,3 20,5 27,9 21,6 13,8 WAS 5,4 5,8 8,7 2,8 3,5 5,8 2,0 8,4 WAB 81,5 67,1 31,1 28,9 26,7 10,9 26,7 18,3 Udział % WAK

56,0 58,0 53,0 56,0 55,0 67,0 66,0 44,0 Udział % WAS 5,0 6,0 17,0 6,0 9,0 17,0 8,0 27,0

Udział % WAB 39,0 36,0 30,0 29,0 36,0 16,0 26,0 29,0 * Lokata na liście wszystkich miast na prawach powiatu i powiatów; dodatkowo podano lokatę powiatu poznańskiego, najwyższą wśród powiatów województwa wielkopolskiego.

składających.

WśródwskaźnikówGUSskładającychsię na określenie atrakcyjności kulturowej województw (WAK) jest wskaźnik określający liczbę zwiedzających muzea, odnoszącą się do1000mieszkańców województwa.Dlawojewództwa wielkopolskiego wynosi on 404,3 ijestjednymznajniższychwskalikraju.Średni wskaźnik dla Polski wynosi 956,8, a dla województw: małopolskiego – 2862,3, mazowieckiego – 1963,5, pomorskiego – 1257,8, dolnośląskiego – 759,7, kujawsko-pomorskiego – 586,6. Wskaźnik podawany jest dla województw, nie dla miast. W przypadku województwawielkopolskiego, wktórymdominującym ośrodkiem muzealnictwa jest Poznań, niska wartość tego wskaźnika jest wręcz żenująca. Świadczy o małym zainteresowaniu muzeami samych mieszkańców regionu, jak i odwiedzających ten region turystów, a także o słabej promocji najciekawszych muzeów

w Poznaniu oraz na terenie województwa. Poza Poznaniem w Wielkopolsce istnieje kilka bardzo znaczących w skali kraju muzeów, m.in.wDobrzycy,Gnieźnie,Gołuchowie,Kaliszu,Kórniku,naLednicy,wRogalinie,Szreniawie, Śmiełowie.

AtutemocenyśrodowiskowejPoznaniasą akweny: rzeka Warta oraz jeziora położone na terenie miasta. Nie ujęto w tym wskaźniku obszarów zieleni: parków i lasów miejskich. Gdybytenwaloruwzględniono,lokatawskaźnika WAS i tym samym WAT byłaby wyższa. Dostępność komunikacyjna

Poznań jest dużym węzłem komunikacji kolejowej i drogowej. Węzeł kolejowy skupia 9 linii kolejowych, w tym 7 o zasięgu krajowym.BezpośredniepociągiłącząstolicęWielkopolskizewszystkimiważniejszymimiastami w kraju. Duże znaczenie ma magistralna liniaWarszawa–Poznań–Berlin;inneważne linie wiodą do Gdańska, Katowic (Krakowa), Wrocławia. Lokalny ruch obsługuje kolej metropolitalna, która docelowo docierać będzie dziewięcioma liniami do miejscowości położonychwpromieniuokoło50kmodPoznania.

Mankamentem dla podróżnych przybywających do miasta i z niego wyjeżdżających jest niefunkcjonalny dworzec główny z układempowstałympoprzebudowiew2012roku. Istniejącywcześniejdobryukładzostałzniweczony przez wyeliminowanie centralnie położonego budynku dworcowego, powstałego jeszcze pod koniec XIX wieku. Zapewniana przez PKP likwidacja powstałych niedogodności odsuwana jest w czasie, co nie sprzyja m.in. ułatwieniom w ruchu turystycznym. Również sieć połączeń drogowych jest duża i w miarę budowy kolejnych dróg ekspresowych zapewnia wygodny dojazd do Poznania z innych regionów kraju. Podobnie jak w komunikacji kolejowej, najważniejsza jest autostradaA2łączącaWarszawęprzezPoznań z siecią autostrad europejskich. Inne ważne drogi krajowe to: S5 Wrocław – Bydgoszcz i dalej do Gdańska. Szosa nr 11 Katowice – Kołobrzeg w planach również przewidziana jest do przebudowy w drogę ekspresową. Sieć

Fragment mapy "Wielkopolska. Mapa atrakcji turystycznych". Wyd. Wielkopolska Organizacja Turystyczna. Poznań 2011. (Komentarz w tekście)

drogową w okolicach Poznania uzupełniają drogi wojewódzkie oraz droga krajowa nr 32 ze Stęszewa (od S 5) do Zielonej Góry.

Dla najpopularniejszych obecnie krajowych i zagranicznych wycieczek autokarowych wielkim mankamentem infrastruktury turystycznejPoznaniajestbrakparkingówdla tegorodzajupojazdów,położonychwsąsiedztwienajważniejszychatrakcjikrajoznawczych. NiewielkieparkingizlokalizowanesąnaŚródce przy Centrum Historii Ostrowa Tumskiego i na Ostrowie Tumskim (dla 4 autokarów). Wostatnimczasiezlikwidowanoteżmałyparkingnaul.Dominikańskiej, pozostawiając jedynytakiobiekt,bezzaplecza,naAl.Marcinkowskiego. Parkujące tam autobusy stanowią wątpliwą ozdobę centrum miasta. Pod względem warunków parkowania autobusów sytuacja jest najgorsza ze wszystkich większych miastwPolsce.Jedynąszansąpoprawytejsytuacji jest stworzenie parkingu dla autobusów wraz z odpowiednim zapleczem sanitarnym np. w dawnym korycie Warty przy Chwaliszewie.

Stary Browar. Fot. Z. Szmidt

Komunikacja lotnicza nie odgrywa w relacjach miejskich większej roli. Lotnisko na Ławicy ma z jednej strony poważny atut – położenie blisko centrum miasta, z drugiej strony usytuowanie w zachodniej części miasta utrudnia dojazd pasażerów z innych miast regionu, m.in. Konina, Kalisza, Ostrowa Wielkopolskiego,Leszna.Mieszkańcywschodniej ipołudniowejWielkopolskiczęściejkorzystają z lotnisk w Warszawie, Łodzi, Wrocławiu. Również lotniska w Berlinie z bardzo licznymi połączeniami samochodowymi i kolejowymi stanowią konkurencję dla Ławicy. Stąd dynamika przyrostów zarówno połączeń, jak i liczby pasażerów lotniska poznańskiego nie jest duża. Ławica znajduje się na końcu listy znaczniejszych lotnisk regionalnych w kraju, za Krakowem, Gdańskiem, Wrocławiem i Katowicami. W połączeniach lotniczych Poznania dominują loty tzw. tanich linii, mające w dużej mierze znaczenie dla mieszkańców Poznania i regionu, w mniejszym stopniu dla obcokrajowców przybywających w celach turystycznych.

Szansą na rozwój komunikacji lotniczej Poznaniabyłobyprzeniesienielotniskacywilnego do Krzesin i współkorzystanie z nowoczesnego pasa startowego lotniska wojskowego. Taka sytuacja istnieje m.in. w Krakowie. Od strony północnej lotnisko w Krzesinach przylega do stacji kolejowej Poznań Krzesiny i autostrady, co doskonale usprawniłoby dojazd na lotnisko m.in. z centrum Poznania, jak też z innych miast. Taka symbioza byłaby trudna ikosztownawrealizacji, aleteżpoprawiłaby komfort i dostępność obiektu. Zwolniłoby to też administrację lotniska z płacenia właścicielomdomównasąsiednimosiedlukar za nadmierny hałas. Dużą część środków na budowę można by pozyskać ze sprzedaży terenów obecnego lotniska np. pod budowę zespołuosiedlimieszkaniowych,awbudynkach lotniska utworzyć centrum handlowe. Trochę wtymfantazji,leczbezśmiałychidalekosiężnych planów nie ma postępu. Baza noclegowa

Poznań posiada bogatą i różnorodną bazę noclegową, na którą składają się hotele, hostele, schroniska młodzieżowe i kempingi. W 2018 roku w Poznaniu znajdowało się łącznie 91 obiektów noclegowych dysponujących 9070miejscaminoclegowymi.Korzystałoztej bazy 846 tys. osób (w tym 199,5 tys. turystów zagranicznych), udzielono1396 tys.noclegów (385 tys. turystom zagranicznym). Wybrane dane dotyczące hoteli w miastach umownie

określanych jako turystyczne podano w tabeli 2i3.WstatystykachgościhotelowychniewyodrębnionoosóbprzybywającychdoPoznania w sprawach związanych z Międzynarodowymi Targami Poznańskimi. Z informacji uzyskanych z pięciu hoteli wynika, że większość (ok.80%)gościzagranicznychkorzystałaznich w czasie trwania różnych imprez targowych.

Tabela 2. Turystyczne obiekty noclegowe w wybranych województwach w 2018 r.*

Nazwa

POLSKA

ZACHODNIOPOMORSKIE POMORSKIE MAŁOPOLSKIE

WIELKOPOLSKIE

ŁÓDZKIE PODLASKIE OPOLSKIE Ogółem obiektów

11 076 1 553 1 637 1 510 665 340 281 173 Miejsca noclegowe na 1000 ludności 20,79 81,09 49,78 29,76 12,04 9,46 12,38 11,27 Udzielone noclegi na 1000 ludności 2 313 8 898 4 216 4 099 1 091 1 037 1 024 900

*Województwa uszeregowane w kolejności udzielonych noclegów na 1000 osób ludności (3 z liczbą największą, województwo wielkopolskie i 3 z najmniejszą liczbą).

Tabela 3. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w hotelach w 2018 r. (%) i wzrost liczby miejsc w wybranych województwach*

Województwo Ogółem

POLSKA

ZACHODNIOPOMORSKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE

WIELKOPOLSKIE

ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBELSKIE OPOLSKIE 40,1 56,8 49,7 49,5 34,6 33,5 33,2 32,8 W poszczególnych kategoriach

kategorii ***** kategorii **** kategorii *** kategorii **

56,6 64,5 55,8 60,0 58,9 50,7 37,3 11,0 48,1 63,1 55,3 51,1 38,8 43,7 36,3 32,8 40,8 54,5 47,3 45,0 34,0 33,6 34,1 34,5 36,2 42,8 40,2 44,1 29,8 22,4 28,2 27,4 kategorii *

44,6 43,3 50,4 57,6 29,6 20,9 28,5 45,0

Wzrost liczby miejsc hotelowych 2017/2018 105,4 111,5 102,8 112,0 99,4 111,6 104,8 105

*Województwa uszeregowane w kolejności udzielonych noclegów na 1000 osób ludności (3 z liczbą największą, województwo wielkopolskie i 3 z najmniejszą liczbą).

Stopieńwykorzystaniamiejschotelowych w Polsce w 2018 roku (tabela 3) wyniósł wskalikraju40,1%,wwojewództwie wielkopolskim34,9%‒jedenznajniższychwPolsce. Wyższyjeststopieńwykorzystaniawszystkich poznańskich obiektów noclegowych (hoteli, hosteli, schronisk młodzieżowych) wynoszący 54,1%. Oznacza to, iż znaczna część przybywających do Poznania turystów preferuje noclegiwniższejcenie.Wyjątekstanowiąhotele pięciogwiazdkowe z dużą frekwencją gości biznesowych. Porównanie wykorzystania hoteli w 7 wybranych województwach Polski przedstawiono w tabeli 3.

Liczby obiektów noclegowych, miejsc przypadającychna1000mieszkańcówiudzielonychnoclegówna1000mieszkańcówwwybranych województwach podano w tabeli 2 (podano dane dla województw, gdyż brak takichdanychdlamiast).Należytuzwrócićuwagęnafakt,iżwojewództwowielkopolskiebyło jedynym, w którym nastąpił spadek liczby miejsc hotelowych w stosunku do 2017 roku. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w wybranych miastach i powiatach w 2018 roku podano w tabeli 4.

Pesymistyczne refleksje nasuwa analiza wykorzystania liczby miejsc noclegowych, m.in. przez turystów zagranicznych. Gdyby nie dynamiczna działalność Międzynarodowych Targów Poznańskich, organizujących rocznie ponad 20 różnych imprez: targów, wystaw i salonów, Poznań znalazłby się w zakresie ruchu turystycznego i wykorzystania bazy noclegowej na znacznie dalszej pozycji.

Tabela 4. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych (we wszystkich rodzajach obiektów) w wybranych miastach i powiatach w 2018 r.

Warszawa Kraków Gdańsk Wrocław Poznań

Toruń Lublin Kalisz

kołobrzeski gnieźnieński międzychodzki

poznański MIASTO

POWIAT

54,5 52,6 50,6 48,6 43,7 39,6 39,3 25,3

63,3 31,6 31,3 28,0

(wybór jak w tabeli 2)

W zakresie bazy noclegowej Poznania mankamentemjestbrakdużego,dobrzezlokalizowanego i wyposażonego schroniska młodzieżowego, ujętego w systemie krajowym i międzynarodowym tego typu obiektów. Istniejące w mieście 4 schroniska są obiektami małymi. Dwa z nich położone w pobliżu centrum są bardzo skromne (na ul. Berwińskiego i ul. Drzymały), a dwa znajdują się w dzielnicach peryferyjnych: na Strzeszynie iw Głuszynie. Doświadczenia innych krajów, m.in.NiemieciFrancji,dowodzą,żeturystyka szkolna i młodzieżowa wywiera duży wpływ na turystykę ludzi dorosłych w dalszej przyszłości.

Mankament ten w pewnym stopniu niwelują hostele, których w ostatnich kilkunastu latach powstało w Poznaniu kilkadziesiąt. Jedenzpopularniejszychportalirezerwacyjnych booking.com w centrum Poznania podaje ich ok. 40. Ale i tak jest to znacznie mniej niż np.

w Krakowie czy Wrocławiu. Portal ten (podobnie jak inne jemu podobne) określa liczbę dostępnych w danym terminie zarejestrowanych obiektów, nie podając ogólnej liczby miejsc noclegowych. Promocja

Promocjaturystycznamiasta,regionujest działaniemzłożonym.Wróżnymstopniuprowadzonajestprzezwładzepaństwoweisamorządowe, organizacje turystyczne na szczeblu centralnymilokalnym,jakipodmiotygospodarcze (zrzeszenia i właścicieli obiektów noclegowych, gastronomicznych oraz rozrywkowych).

Znaczącymelementempromocjijestogólnodostępna wiedza o regionie i jego walorach zawartawInternecie,prasieiliteraturzekrajoznawczej (głównie przewodnikach turystycznych).

W ostatnich latach bardzo zmalała liczba wydawanych przewodników po regionach i miastach Polski. W przeciętnej księgarni na półkach z literaturą turystyczną dominują pozycje dotyczące regionów i miast zagranicznych. Wynika to głównie z rozwoju turystyki zagranicznej i związanego z tym zapotrzebowania na taką literaturę. Są wyjątki – częściej spotkać można przewodniki po Gdańsku, Krakowie, Warszawie i regionach górskich.

Dużym wydawcą publikacji z promocją turystycznąsąwładzesamorządowe.Sątojednak wydawnictwa dostępne jedynie „na miejscu”, wydawane na różnym poziomie merytorycznym, dystrybuowane przypadkowo, z reguły jako bezpłatne i nie zawsze trafiające do właściwych rąk.

W Poznaniu poważnym edytorem książek i broszur m.in. o charakterze krajoznawczym jest Wydawnictwo Miejskie Posnania. Liczne publikacje tej oficyny są z reguły na wysokim poziomie merytorycznym i edytorskim, przeznaczone jednak w głównej mierze dla mieszkańców Poznania i dostępne – niestety – tylko w tym mieście. Kilka lat temu ukazały się publikacje krajoznawcze autorstwa członków Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych PTTK: Poznań od A do Z. Leksykon krajoznawczy (wyd.Kurpisz, 1998), Wielkopolska. Słownik krajoznawczy (wyd. Kurpisz, 2002) oraz Kanon krajoznawczy województwa wielkopolskiego (Bogucki Wyd. Naukowe, 2010), 222 x Wielkopolska (wyd. Woj. Biblioteka Publiczna i CAK, 2017). Przewodniki po Poznaniu wydało w ostatnich latach Wydawnictwo Zysk i S-ka oraz po regionach Wielkopolski Wydawnictwo Poznańskie. Promocją Poznania zajmuje sięPoznańskaLokalnaOrganizacjaTurystyczna. Ich wydawnictwa, też na bardzo różnym poziomie, można otrzymać w Poznaniu m.in. wpunkcieinformacjiturystycznejprzyStarym Rynku.

Ostatnio modne stało się pojęcie markowych produktów turystycznych. W Poznaniu powstał dość abstrakcyjny Trakt Królewsko-Cesarski opracowany przez urzędników miejskich, propagowany w różnych wariantach, m.in. przez tablice docelowych tras na tramwajach linii 17 prowadzącej ze Starołęki na Jeżyce, na mapkach i folderach wiodący od kościoła pw. św. Jana Jerozolimskiego przez Stary Rynek (z pominięciem Zamku Królewskiego) przez pl. Adama Mickiewicza na Jeżyce. Dziwna to koncepcja, bez głębszego uzasadnienia historycznego i bez logicznego programu zachęcającego do zwiedzania najciekawszych obiektów krajoznawczych miasta.

Równie dziwny jest propagowany przez Wielkopolską Organizację Turystyczną tzw. nowySzlakPiastowski.Zamiastpromocjibardzo ciekawego szlaku wiodącego z Poznania przezLednicę,Gniezno,StrzelnodoKruszwicy,popularnegoodkilkudziesięciulat,obecnie reklamuje się zlepek tras prowadzących m.in. do Wągrowca, Lubinia, Kalisza, Włocławka, wymagającychkilkudninazwiedzanieczęsto średniej wartości obiektów.

Wydawnictwa organizacji turystycznych niejednokrotnie mają niewiele wspólnego z właściwą promocją walorów miasta czy regionu. Na mapie Wielkopolska. Mapa atrakcji turystycznych piktogramami z kolejnymi liczbami zaznaczono 150 najciekawszych – zdaniem autorów wydawnictwa – obiektów krajoznawczych województwa. Dobór obiek-

tów jest przypadkowy, np. (ryc. 8) w Poznaniu zaznaczono tylko 2 obiekty, w Gnieźnie – 1, a w Szamotułach 6. Nie zaznaczono m.in.takznaczącychmiejscowościiobiektów jak Czerniejewo, Kościan, Lubin, Miłosław, Przemęt, Racot, Rogalin. Umieszczono za to wiele miejscowości, w których znajdują się mało istotne, wręcz czwartorzędne budowle z XIX i XX wieku. Na planie turystycznym Poznania (ryc. 9) zaznaczono przebieg Traktu Królewsko-Cesarskiego z pominięciem Wzgórza Przemysła i Zamku Królewskiego5 .

Taka„improwizowana”promocjanapewno nie zachęci turystów do zwiedzenia WielkopolskiiPoznania.Dowodzątegodanestatystyczne publikowane w ostatnich latach przez GUS. Wynika z nich, że wzrost ruchu turystycznegowwojewództwiewielkopolskimjest jednym z najniższych w kraju. Na zakończenie

Z przedstawionych wyżej informacji i danychstatystycznychwynika,żeturystyka,walory krajoznawcze i kulturowe Poznania nie należądojegoznaczącychatutów.Jawisiępytanie: czy muszą być takim atutem? Ruch turystycznyczęstotraktowanyjestjakoczynnik rozwoju gospodarczego miasta czy regionu. WprzypadkuPoznanianapewnotenczynnik ma drugorzędne znaczenie.

Ale opinia miasta ładnego, ciekawego, godnego zwiedzenia jest też powodem satysfakcji i dumy jego mieszkańców. Poznań – miasto o bogatej historii, jeden z ośrodków tworzenia się państwa polskiego, miasto zasobne w zabytki, obiekty kultury, jak żadne inne mający korzystne położenie, posiadający kilka jezior, dużo zieleni, nie ma jednak atmosfery miasta turystycznego, szczególnie wartego obejrzenia. Trochę to niezrozumiałe, ale i trochę zrozumiałe. Po zniszczeniach w 1945 roku z pietyzmem odbudowano Stare Miasto, ale później zaczęto centrum „unowocześniać”, wznosząc budynki o różnych formach, odmiennych od istniejącej zabudowy, np. na ul. Święty Marcin, wprowadzając chaosarchitektoniczny.WostatnichlatachzaczętopsućzabudowęStarówki, stawiającobiekty o miernej wartości, m.in. blok przy ul. Dominikańskiej czy nową zabudowę na Chwaliszewie.

Skandaliczną wręcz decyzją była budowa trasy chwaliszewskiej w latach sześćdziesiątychXXwieku,zakłócającejładprzestrzenny Ostrowa Tumskiego, Chwaliszewa i Starego Miasta. Planowana jeszcze w latach 30. XX wieku przez prof. Władysława Czarneckiego, potrzebnazracjikomunikacyjnychtrasamiała prowadzićnapółnocoddzielniczabytkowych m.in. obecną ul. Północną. Trudno dziś ten stan naprawić, ale za sprawą dobrych planistów i pewnych nakładów finansowych w ciągu paru lat można wiele zmienić w wizerunkuprzestrzeni miejskiej. Potrzebnajestwizja, umiejętności i… środki finansowe.

Takim „światełkiem w tunelu” jest zapowiadana budowa mostu Berdychowskiego łączącego Jezioro Maltańskie ze Starym Rynkiem. Gdyby „podłączyć” trasę spacerową zOstrowaTumskiegoi nanowymmoście,czy jak inni piszą kładce, przewidzieć ruch tzw. meleksów turystycznych, powstałaby atrakcyjna, historycznie uzasadniona Trasa Królewska.Wprzeszłościkrólowieprzybywający do Poznania rozpoczynali wizytę od katedry z grobami królewskimi, a później orszakiem wędrowali do ratusza i na Zamek Królewski.

Owładcach„poznańskich” piszesięprzeważnieoksięciuMieszkuIiBolesławieChrobrym. Był też Przemysł II, twórca polskiego godła narodowego, syn założyciela miasta. Miasta, którego obecne władze nie chcą się zgodzićnapostawieniejegopomnika.Tenpozornie drobny fakt dowodzi stosunku władz miejskich do historii grodu Przemysła i pośrednio do podnoszenia jego atrakcyjności turystycznej. Gdyby udało się zrealizować

5 Kojarzą się takie „wpadki” z jednym z artykułów w „Polityce” z 2019 r. i cytatem: „Brak otwartości na realizowane zagadnienia to problem dziś często spotykany, szczególnie w środowisku urzędniczym. Rzadkie są przypadki korzystania z wiedzy autorytetów. Z drugiej strony »autorytetami« stają się często »swoi ludzie«”.

choć część wspomnianych wyżej pomysłów, stołeczne miasto Poznań (jak to dumnie głosi Rada Miejska) może przestałoby odstawać pod względem atrakcyjności od „miast turystycznych”, dynamicznie rozwijających swoje walory kulturowe i turystyczne. Turystyka poznańskamiałabywięcejblaskówniżcieni...

A może nie warto inwestować w zabytki i infrastrukturę turystyczną, miastu wystarczy to, co jest?

Pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego w Złotej Kaplicy Katedry w Poznaniu. Fot. Z. Szmidt.