Artykuł Zasiedzenie przez spadkobiercę udziałów we współwłasności spadkowej nieruchomości, należących do innych spadkobierców. Część 2.
O tym, czy posiadanie udziałów jest samoistne, rozstrzyga stan woli posiadacza i jej uzewnętrznienie, który taką swoją wolę manifestuje jednoznacznymi i czytelnymi zachowaniami1, przez takie czynności faktyczne, które wskazują na samodzielny, rzeczywisty i niezależny od woli innej osoby stan władztwa nad nieruchomością. Świadomość „właścicielska” zasiadującego spadkobiercy lub jej brak, rzutuje zaś tylko na jego dobrą albo złą wiarę i w konsekwencji na długość okresu zasiadywania.2 Sama wiedza decyduje tylko o dobrej lub złej wierze władającego nieruchomością, natomiast wola o charakterze tego władztwa. Jak już wskazano spadkobierca zasiadujący udziały innych obowiązany jest wykazać, że podejmowane przez niego czynności faktyczne zmierzały bezpośrednio do pozbawienia innych spadkobierców możliwości korzystania z nieruchomości, a w konsekwencji pozbawienia ich własności udziałów, zaś brak elementu wyraźnego kwestionowania uprawnień pozostałych spadkobierców skutkuje niespełnieniem przesłanka zasiedzenia z art. 172 k.c., a to samoistnego posiadania cudzych udziałów.3 Nie należy ograniczać się instytucji zasiedzenia udziałów jedynie na korzyść tylko tych spadkobierców, którzy są znacząco skonfliktowani z innymi spadkobiercami, „bo stanowiłoby to pochwałę pieniactwa. Czym innym jest niekulturalne zachowanie względem innych osób, a czym innym działanie jednoznacznie manifestujące wolę pozbawienie innych osób możliwości władania rzeczą, a w konsekwencji własności nieruchomości. Nie każda taka manifestacja wymaga zachowania niekulturalnego.”4 Nienaruszalność prawa własności stanowi gwarancję konstytucyjną, od której tylko ustawowo wprowadza się odstępstwa, a zasiedzenie jest poważnym wyjątkiem od tej zasady. Dlatego też wszelkie wątpliwości powinny być tłumaczone na korzyść ochrony własności udziałów, a nie na korzyść zasiadującego.5 W przypadku nabycia ułamkowych części nieruchomości przez zasiedzenie, terminy zasiedzenia udziałów poszczególnych spadkobierców mogą być różne. Różnica terminów zasiedzenia może być następstwem takich okoliczności jak: różne terminy 1 Postanowienie SN z dnia 15 września 2011 r., II CSK 25/11 2 Postanowienie SN z dnia 14 lipca 2010 r., V CSK 17/10 3 Por. postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie, sygn. akt: II Ca 2407/17 4 Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie, z dnia 7 kwietnia 2016 r.,sygn. akt II Ca 706/15 5 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2003 r., P 3/03, OTK-A 2003 r., Nr 8, poz. 82).
10
rozpoczęcia zasiadywania poszczególnych udziałów, różne terminy upływu zasiedzenia przeciwko poszczególnym współwłaścicielom z uwagi na ich małoletniość (art. 173 k.c.), lub zasiadywanie udziałów między małżonkami,6 istnienie złej wiary przy obejmowaniu posiadania jednego udziału, a dobrej drugiego. Decydujące znaczenie dla oceny dobrej lub złej wiary posiadacza ma jego świadomość przy obejmowaniu w posiadanie udziału innego spadkobiercy we wspólnym prawie. Jeżeli towarzyszy temu błędne lecz usprawiedliwione okolicznościami przekonanie, że przysługuje mu wykonywane przez niego prawo, to jest posiadaczem w dobrej wierze.7 Uważam jednakże, że dobra wiara przy zasiadywaniu przez spadkobiercę udziałów innych współspadkobierców winna być oceniana szczególnie wnikliwie. Zasiadujący spadkobierca z reguły zna pozostałych spadkobierców i wie do kogo należą udziały w nieruchomości, co jest zazwyczaj wynikiem dziedziczenia udziałów w spadkowej nieruchomości na podstawie ustawy.8 Szczególna sytuacja występuje wówczas gdy wszyscy spadkobiercy są już ujawnieniu w dziale II księgi wieczystej prowadzonej dla spadkowej nieruchomości. Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy w Gdańsku w wyroku z dnia 28 czerwca 2016 r., specyficzna jest sytuacja, w której posiadacz nieruchomości twierdzi, że włada danym gruntem w dobrej wierze. Co prawda sytuacja tak nie jest wykluczona, ale co do zasady należy uznać ją za wyjątek. /.../ nieruchomości stanowią szczególną kategorię rzeczy, dla której to jest prowadzony powszechny rejestr w postaci ksiąg wieczystych, w których to z kolei ujawnia się prawa związane z tą nieruchomością, w tym przede wszystkim własność. Szczególne znaczenie w tym 6 Por. postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 24 sierpnia 2016 roku, sygn. akt I Ca 328/16, „bieg zasiedzenia przeciwko małżonkowi rozpoczyna się dopiero w chwili ustania albo unieważnienia małżeństwa.” Z art. 175 w zw. z art. 121 pkt 3 k.c. wynika, że bieg zasiedzenia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu między małżonkami – przez czas trwania małżeństwa. Zawieszenie ma charakter wzajemny i dotyczy każdej ze stron. Zasiedzenie przeciwko małżonkowi nie biegnie bez względu na rodzaj ustroju majątkowego, w którym małżonkowie pozostają, a pozostawanie małżonków w faktycznym rozłączeniu nie wyłącza skutków przewidzianych w art. 121 k.c.. 7 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2003 r., IV CK 115/02. 8 Por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1998 r., II CKN 770/97, który uznał, że nie można przyjąć, aby w dobrej wierze był spadkobierca obejmujący w posiadanie nieruchomość spadkową, w sytuacji gdy wie, że są inni spadkobiercy powołani do dziedziczenia.
Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 57/2021
