NR. 01 // VOORJAAR 2022 // JAARGANG 32 // € 5,95 1 Samen jutten voor een schone zee Doe mee met #ikjut In deze uitgave o.a.: De vergeten gevelsteen in Midsland // Terschelling vangt vluchtelingen uit Oekraïne op // Cuisine du Nord // Retraite ‘Fire and Ice’ bij Kip of Eiland // Knus dineren bij restaurant De Zee // Oerol 2022
"Terschelling is een van die kustlocaties waar je een sterke band mee opbouwt, een plek waarmee je jezelf wilt identificeren – al na één bezoek. Het laat zich maar lastig benoemen. In de landschapsarchitectuur spreken we van een ‘sense of place’ , of van een ‘genius loci’. Een plek waar bepaalde indrukken bij elkaar komen die je een geluksgevoel geven, zoals dat bijvoorbeeld bij anderen gebeurt op een heilige Omgevingsanalistenplaats. spreken graag van een ‘narrative place’, een verhalende plek. Een locatie, waar de omgeving het vertellen van je overneemt. Een omgeving die zich moeiteloos laat lezen zonder de vrije interpretatie van de waarnemer – de fantasie – te beknotten. Natuurlijk is voor dit geluksgevoel meer nodig dan strand, zee, duinen, bos, wad, polder, haven, dorp, fiets, bolderkar en niet te vergeten: de wind! Want er zijn veel meer kustlocaties, die hieraan voldoen. Wat maakt Terschelling nu zo speciaal? Hoeveel auto’s zie je niet door Nederland rijden met achterop een sticker van de Terschellinger vlag: vijf horizontale streepjes rood, blauw, geel, groen en wit. Geen tekst, geen uitleg. Dit is alleen voor intimi. Bezoekers van geen enkele andere kustlocatie doen dit. En op Terschelling zelf fietsen de badgasten en vogelaars al na enkele dagen over hun eiland en foeteren, als waren zij autochtonen, op de nieuwkomers, die nog niet weten welke fietscodes hier gelden. Het lijkt Amsterdam wel!"
Dan wordt Doeksen kritisch en waarschuwt hij: "De vergelijking met de hoofdstad gaat overigens nog verder op. De populariteit van deze twee toeristenlocaties dreigt zichzelf te verstikken. De ‘sense of place’ erodeert. Hoelang kan Terschelling dit nog aan, deze alsmaar groeiende vraag naar gastvrijheid? Wat Airbnb in Amsterdam lijkt te veroorzaken, doet de niet te stoppen beleggingsdrift in toeristenaccommodaties op Terschelling. De authenticiteit van dit eiland slijt. Eerst zichtbaar, maar nu ook voelbaar en naar het lijkt slecht herstelbaar. Het specifieke dat maakt dat je verbonden wilt zijn met een omgeving die niet van jou is, wordt minder.
Bederf het geheim van Terschelling niet verder
TERSCHELLINGVOORWOORDMAGAZINE1//VOORJAAR2022
"Sommige plekken hebben een ziel. Nauwelijks te benoemen, maar onmisbaar. En heel kwetsbaar." Dat schreef architect, schrijver en voormalig docent Landschapsarchitectuur Hein Doeksen, Terschellingfan uit Achterveld, in 2017 in de NRC. Een tekst, die aan actualiteit niets heeft ingeboet en die ik hier graag nog eens in de herinnering roep.
"Nergens voelt het einde van een verblijf aan onze kust zo akelig als bij het uitvaren van de haven van West-Terschelling. Een lange stoot van de hoorn – de scheepsdiesel dreunt, de boot trilt, ergens begint een vergeten koffiekopje te rinkelen – en langzaam draait de boot weg van de wal. De achtergebleven badgasten zwaaien. Zij blijven, ik moet terug." Met deze tekst verwoordt Doeksen het gevoel van vele Terschellingliefhebbers. Hij beschrijft de band, die hij heeft opgebouwd met het eiland.
Hoelang krijgen we nog dat weeë gevoel bij de afvaart? Wanneer is het weg en komt het niet meer terug? Pas als de Brandaris er niet meer staat? Niemand weet het. Dus laten we alsjeblieft van Terschelling leren en stoppen met verdere kustbebouwing! We zijn iets kapot aan het maken dat we pas merken als het er niet meer is: de sense of place." Gerard Muiser
32e jaargang, nummer 1. Voorjaar 2022. Terschelling Magazine Is een uitgave van Multiplus Media BV en verschijnt 4x per jaar Multiplus Media Stationsweg 21 9201 GG Drachten T 0512- 550 T:peter@multiplusmedia.nl80006-52677505 Bladmanagement Jan van der Werff Vormgeving en opmaak Maurice de Jong (Multiplus Media) Eindredactie Jan van der Werff Redactie Redactie: Gerard Muiser, Floor Vuurboom, Jojanneke Drijver Fotografie Gert Kracht, Vincent Zwart, Gerard Muiser, Alex Hamstra Omslagfoto Mijke Bos Advertenties Multiplus Media Abonnementen Jaarabonnement betreft vier uitgaven. Een abonnement kost € 25,00. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en gelden tot wederopzegging. Opzegging schriftelijk minimaal 6 weken voor aflopen van abonnement. Betaling na ontvangst van acceptgiro van abonnementenland. Abonnementenadministratie Nietswww.aboland.nl02511910PostbusAbonnementenland20AAUitgeest–257924uitdezeuitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook, 06 De vergeten gevelsteen in Midsland De dijkdoorbraak en overstroming in de nacht van 3 op 4 februari 1825 10 Terschelling vangt vluchtelingen uit Oekraïne op 12 Doe mee met #ikjut Samen jutten voor een schone zee 10 12
18 Cuisine du Nord op Terschelling De krokettenfabriek van Niels Verhaagen 24 Retraite ‘Fire and Ice’ bij Kip of Eiland 30 Restaurant De Zee Knus dineren 34 ‘Het geheim van de Lutine’ 36 Evenementenkalender 40 Oerol 2022 Eindelijk weer een bruisend fysiek festival 42 Uit de oude doos TERSCHELLINGINHOUDMAGAZINE1//VOORJAAR2022 18 24 3430
Terschelling, Cootje van Beukering-Dijk, een gevelsteen in het Buitenlevenglop in Midsland. Het monumentje is zo onopvallend, dat slechts weinigen even stilstaan op deze plek, die herinnert aan de dijkdoorbraak en overstroming in de nacht van 3 op 4 februari 1825 tijdens een zeer zware storm. De gevelsteen was een initiatief van de Stichting Ons Schellingerland.
De MidslandgevelsteenvergeteninDertigjaargeleden,in1992,onthuldedetoenmaligeburgemeester van
6 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
Vrijwel alle dorpen kwamen blank te staan.’
landinwaarts, even bezuiden de dorpen. De bouw hiervan was aanzienlijk goedkoper, omdat de ondergrond daar een stuk hoger lag dan bij de oude zeedijk. Wel werd het akkerland daarmee prijsgegeven aan de geregelde overspoelingen door zeewater.
STORMVLOED IN 1825 Met deze kustverdediging werd het 3 februari 1825. 's Avonds om half 9 komt het water tot een hoogte van 2,4 meter boven 'volzee', hetgeen ook al 55 centimeter boven NAP is. Gerald de Weerdt, voormalig conservator van museum 'Het Behouden Huys', rekende uit, dat de stormvloed het water opstuwde tot circa 1,75 meter boven normaal hoogwater bij springtij.
De opgelapte buitendijk brak op talloze plaatsen door, echter ook de binnendijk onderging hetzelfde lot. Het water liep door tot aan de binnenduinen. Vrijwel alle dorpen kwamen blank te staan. Enkele op hoogten geplaatste gebouwen, zoals de St. Willibrorduskerk in Midsland, bleven net droog, hoewel het water er tot voor de drempel stond.
WADDENZEEDIJK ZWAKKE PLEK De achilleshiel in de zeeweringen van Terschelling is steeds de Waddenzeedijk, oftewel de 'Zuiderdijkage', geweest. Tijdens een storm in 1813 had de zee in deze, door geldgebrek en dus gebrek aan onderhoud, sterk verzwakte dijk al forse bressen geslagen. Alleen doordat alle ingelanden, dit zijn zowel de boeren als de burgers, zich hebben ingezet bij de dijkversterkingen, heeft men het water ternauwernood buiten kunnen houden. Zelfs daarna, steeds geplaagd door gebrek aan middelen, kwam het maar niet tot een grondige dijkverzwaring. Waterstaat beschouwde de kosten daarvoor te hoog in verhouding tot de geringe belangen van het handjevol Zeereilandboeren.tothunongenoegen
Van echt gevaar was in de dorpen geen sprake, maar verschillende zuidelijker gelegen boerderijen kwamen tot de dakrand onder water en diverse stekken, schuren en stallen werden verwoest. Met de wind vanuit het noordwesten lag dit ondergelopen land onder de beschutting van de duinen, waardoor de golfslag beperkt bleef en alle bewoners met bootjes in veiligheid konden worden gebracht. Veel rundvee en schapen verdronken. In Midsland werd het behouden vee, waarvoor geen vers water voorradig was, verzameld in de kerk. De echte schade van deze ramp was nog jaren merkbaar, de landbouw leverde, doordat het land was bedorven door het zoute water, weinig meer op. Blijvend
bouwde Waterstaat in 1817 een hulpdijkje, de zogenaamde Binnendijk, een eind
TEKST EN FOTO GERARD MUISER TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 7
‘De opgelapte buitendijk brak op talloze plaatsen door, echter ook de binnendijk onderging hetzelfde lot. Het water liep door tot aan de binnenduinen.
De bevolking legde zich niet neer bij dit ernstige verlies van de toch al zo schaarse landbouwgrond en besloot de dijkversterking zelf maar weer aan te pakken. Ondanks alle goede bedoelingen kwam men weer niet verder dan het op primitieve wijze oplappen van de allerslechtste stukken, met takkenbossen, stro en wier.
Het was een zeer zware storm die de hele Nederlandse kust trof in 1825. Stormvloeden, dijkdoorbraken en overstromingen zijn in de Nederlandse geschiedenis geen uitzonderingen. Het geweld echter van de stormvloed, die de lage landen in 1825 teisterde, overtrof de bangste dromen. In de nacht van 3 op 4 februari stuwde een zeer zware noordwester storm het water van de Noordzee, geholpen door springtij, op tot ongekende hoogte tegen de zeeweringen van de Nederlandse kust. Bijna 2,5 meter steeg het waterpeil boven normaal hoogwater en vestigde daarmee het absolute record van de 19de eeuw. Nagenoeg de helft van Noord-Holland en Friesland kwamen blank te staan, evenals de gehele oostwal van de Zuiderzee. Het laagliggende en al eeuwen afkalvende eiland Schokland werd in deze ene nacht bijna weggevaagd, waarbij vele bewoners verdronken. Op alle Waddeneilanden kwamen dijkdoorbraken voor en gingen de laagliggende gebieden onder het zoute water. Ook Amsterdam was niet ingesteld op een stijging van meer dan 2 meter boven normaal peil en grote delen van de stad kwamen blank te staan. De burgemeester en wethouders bleven de hele nacht ten stadhuize voor het coördineren van het reddingswerk. 'Nimmer bij Menschen geheugnis' was het water zo hoog geweest.
geldgebrek maakte dat pas na 5 jaar, in 1830, de dijken weer enigszins waren hersteld. Al die tijd kwam de zee met stormvloeden weer de polders binnen, waardoor het land verziltte en veel te nat bleef.
INITIATIEF VAN JAN DOEKSEN Het initiatief van de gevelsteen, die de hoogte aanwijst van de waterstand in die stormnacht, was afkomstig van Jan Doeksen uit Baaiduinen, destijds algemeen bestuurslid van SOS. Het was hem bekend dat in de stoep achter het huis aan de tegenwoordige Westerburen 15 een tegel met de bewusten datum de plek aanduidde tot waar het water kwam. Deze tegel is later ingemetseld, maar met enig rekenwerk kon het punt ook elders worden aangegeven. SOS vroeg daarop aan de Midslander kunstenaar Jan van Gent een ontwerp voor een gevelsteen te maken, die een plekje vond in de gevel van het huis toentertijd van Albert Jan Sieperda, aan het Buitenlevenglop, ook wel Apeneutjesglop genoemd, te Midsland en die precies aangeeft tot hoe hoog het water kwam, ongeveer heuphoogte op die plek.
8 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
WAARSCHUWING
Vermeldenswaard is, dat de toenmalige dijkgraaf Jan de Vries, van het toen nog zelfstandige eilander waterschap 'De Terschellingerpolder', de gelegenheid te baat nam bij de onthulling in 1992 om een waarschuwing te laten horen: "Dat mag nimmer weer gebeuren." Hij wees op de verantwoordelijkheid van de overheid in deze, die ook toen annno 1992 om financiële redenen achterwege bleef. "De overschrijdingskans van de dijken volgens de Deltawet is eenmaal in de 2000 jaren, die op Terschelling eenmaal in 16 jaren!" De Vries zei de indruk te hebben dat de noodzakelijke dijkverhoging niet al te serieus werd genomen door de Rijksoverheid, ondanks waarschuwingen van het waterschap 'De Terschellingerpolder'. "Er wordt slordig omgesprongen met de veiligheid van bewoners en bezoekers van dit eiland." Tot slot zei hij te hopen dat een herdenking als deze geen nieuwe aanleiding nodig zou hebben. Het duurde nog tot 2001, dat de dijk aan de vereiste deltanormen voldeed. De laatste steen werd eind oktober van dat jaar gelegd. De dijkverbetering had toen zes jaar geduurd. Het was de grootste en duurste operatie ooit op het eiland. Rond de 500.000 ton goederen in de vorm van klei, stenen en ander materiaal kwamen naar het eiland, circa 25.000 vrachtwagenritten waren hiervoor nodig. Ook de twee uitwateringssluizen, bij Kinnum en Lies, werden vernieuwd. De gehele operatie kostte ruim 51 miljoen euro. Sinds deze werkzaamheden is er een pad aan de Waddenkant van de dijk, officieel een inspectieweg, maar sindsdien veel gebruikt door fietsers.
Landbouwprodukten en vee bleven daardoor van een minderwaardige kwaliteit en brachten uiterst moeilijke jaren voor de getroffen boeren. In 1840 blijkt het agrarisch bedrijf weer te zijn hersteld. Een bezoeker beschrijft dat er niets meer van de ramp te vinden is en dat er weer vele graansoorten worden verbouwd.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 9 www.heartbreak-hotel.nl Beleef de jaren’50 opnieuw bij Heartbreak Hotel. Geniet van de homemade Burning Love Burgers, de dikste milkshakes en niet te vergeten: ‘De laatste koffie voor Ameland’ It’s down at the end of lonely street’. Het hele jaar door dagelijks geopend! Einde van de Badweg Oosterend Tel: 0562 44 86 34 E-mail: info@heartbreak-hotel.nl Heartbreak Hotel Het Graceland van Oosterend Koffiebrander “De Ouwe Smidte” Oosterburen 37, Midsland | Tel.: www.deouwesmidte.nl0562-448069 In Midsland bevind zich hét adres voor: - vers gebrande koffie - de mooiste thee - de lekkerste chocolade - heerl ke verse noten eeraccoe parkonz voorhP1/P2/P3 ( eerstLaat de park Ga je bin oor mommodaties. Kijk v sjerk Hiddes’) in HTs eserveeress thuis en rr nenkort na een ‘T parormatie opeer inf o rijd jij op kHarlingen.oorZ de langpaooraf vv ar Tersche kerenharlingen.nl. en binnen bijentek rkeerterreinen lling?
10 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 Terschelling OekraïnevluchtelingenvangtuitopOpTerschellingwordenOekraïensevluchtelingenopgevangen,diealsgevolg van de inval van Rusland en de daardoor ontstane oorlog over de grens zijn getrokken naar veilige landen. Miljoenen mensen namen de vlucht. Op Terschelling is het streven om voor 50 vluchtelingen onderdak te bieden, voornamelijk vrouwen met kinderen.
"Naast dat we slaapplekken beschikbaar stellen, ondersteunen we de stichting waar we dat kunnen", aldus een woordvoerder van de gemeente. "We willen graag zo goed mogelijk hulp bieden aan vluchtelingen. Om dit te doen hebben we bijvoorbeeld contact met huisartsen en maatschappelijk werk, zodat Oekraïners daar terecht kunnen, als zij dit nodig hebben. Samen met de scholen zorgen we ervoor dat kinderen zo snel mogelijk naar school kunnen." Op 28 maart zijn de eerste kinderen al naar school gegaan. Ook Rederij Doeksen helpt goed mee en vervoert de Oekraïners gratis naar het eiland. Op dit ogenblik is de werkgroep Opvang Oekraïne Terschelling in ver gevorderd stadium om een stichting te worden. Het doel blijft het organiseren van tijdelijke opvang van vluchtelingen uit Oekraïne op Terschelling.
De werkgroep werkt ook samen met de stichting SKTT (stichting Kinderen Tsjernobyl Terschelling), die in de loop der jaren ruime ervaring heeft opgedaan met de opvang van kinderen. Men is druk bezig om een programma op te zetten voor de kinderen op het eiland. Hiervoor wordt een buurthuis ingericht, waar verschillende activiteiten zullen plaatsvinden en waar de Oekraïners bij elkaar kunnen komen om ervaringen uit te wisselen en voor een gezellig samenzijn.
Op initiatief van Douwe Wiegman is een werkgroep opgericht onder de naam Opvang Oekraïne Terschelling. Deze werkgroep bestaat uit een aantal Terschellingers, die de koppen bij elkaar hebben gestoken en, gebruik makend van hun netwerk, slaapplekken aanbieden. Ook zijn initiatieven opgezet om inzamelacties te houden. De gemeente Terschelling is gevraagd om samen met deze werkgroep ervoor te zorgen dat er zo goed mogelijk hulp kan worden geboden. De gemeente heeft toegezegd om samen met de werkgroep te kijken hoe deze samenwerking het beste tot stand kan komen. Dit traject loopt nog. De werkgroep heeft via netwerkkanalen verschillende accommodaties gevonden en ook hebben particulieren hun huis opengesteld voor opvang van Oekraïense vrouwen en kinderen. Op dit moment (eind maart 2022) zijn er ongeveer 25 Oekraïners op Terschelling, waarvan 15 Hulpkinderen.iswelkom door bijvoorbeeld een accommodatie beschikbaar te stellen voor langere tijd. Belangstellenden kunnen zich melden bij de Werkgroep Opvang Oekraïne Terschelling, via opvangoekraineterschelling@hotmail.com of 0653340577. Ook donaties zijn zeer welkom op NL80INGB0007496292rekeningnummert.n.v.Wiegman Oekraïne. Deze donaties worden onder meer gebruikt om de Oekraïners te voorzien in hun levensonderhoud. Ook voor initiatieven die opgezet worden door alle vrijwilligers, zoals zwemles voor de kinderen. Ook worden buddies gezocht, eilanders die de vluchtelingen wegwijs maken op Terschelling. Op de Facebookpagina van de werkgroep staat regelmatig verse informatie.
De werkgroep is op zoek naar zelfstandige slaapplekken, die voor langere tijd beschikbaar zijn. Dit zijn verblijfplaatsen, waar voornamelijk moeders met hun kind(eren) tijdelijk een plek hebben. De woningen worden beschikbaar gesteld door ondernemers en particulieren. Daarnaast stelt de gemeente Terschelling slaapplekken beschikbaar in gebouwen die eigendom zijn van de gemeente. Deze plekken gaan niet ten koste van woningen voor Terschellingers. De gemeente biedt geen grote opvanglocatie op het eiland aan, maar zoekt bewust naar verblijfplaatsen waar Oekraïners zelfstandig kunnen verblijven.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 11 TEKST EN FOTO GERARD MUISER
‘Men is druk bezig om een programma op te zetten voor de kinderen op het eiland. Hiervoor wordt een buurthuis ingericht, waar verschillende activiteiten zullen plaatsvinden en waar de Oekraïners bij elkaar kunnen komen om ervaringen uit te wisselen en voor een gezellig samenzijn.’
12 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 Samen jutten voor een schone zee Doe mee met #ikjut
Ging je vroeger met een boterhamzakje in de hand schelpen zoeken langs de zeereep. Steeds meer mensen wandelen nu met een afvalzak voor aangespoeld zwerfvuil langs de kust. En dat is een goede ontwikkeling, want plastic en andere troep is gevaarlijk voor dieren en schadelijk voor de natuur. Op Terschelling wordt het opruimen van de kustlijn actief gestimuleerd met het project Jut. Doe jij mee?
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 13
Sjoers: ‘Op die tijdstippen kom je weinig mensen tegen en zijn de dieren het meest actief.'
14 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
JUT VERHALENWANDELING Verrijk je met eilandverhalen en help ondertussen mee afval jutten! Tijdens deze wandeling ervaar je de schoonheid van de duinen en het strand bij Oosterend. Marloes Fopma van Eilandmeisje vertelt onderweg
Vanuit
JUT SAFARI De kleinschalige Jut Safari’s met 100% duurzame en fluisterstille elekrische terreinwagens bieden de mogelijkheid om op een verantwoorde manier lastig bereikbare plekken schoon te maken. De route van de Jut Safari wordt per keer afgestemd op de locatie waar op dat moment het meeste afval ligt. Maarten Sjoers van Eco Safari Terschelling: ‘Hoe mooi wil je het hebben? Terwijl je geniet van de natuur, help je die natuur ook mooi te hóuden en voorkom je bijvoorbeeld dat een prachtige kiekendief die je tijdens de safari tegenkomt, plastic binnenkrijgt.’ De tochten worden in de vroege ochtend of tegen de avondschemering aangeboden.
Jut worden er jaarrond activiteiten georganiseerd op de plekken waar dat het hardst nodig is. Zo is er altijd wel iets te doen wanneer jij op het eiland bent. De locaties van de activiteiten zijn vooraf afgestemd met Staatsbosbeheer, zodat er optimaal rekening gehouden wordt met kwetsbare natuurgebieden en plekken waar dieren broeden, ruien of rusten. We lichten drie vaste activiteiten eruit.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 15 waargebeurde verhalen over de Levende Duinen. Het landschap krijgt daardoor meer context. Al wandelen nemen we ook afval mee in de juttas. Fopma: ‘Nog elke wandeling vind ik wel afval van de ramp met het containerschip MSC Zoe.’ Je kunt kiezen voor een wandeling in de ochtend of later op de dag in de schemering. WORKSHOP JUT FABRIEK ‘Wij zien strandafval als grondstof voor een nieuw product’, aldus Vincent Kooijman van Stichting De Jut Fabriek. Tijdens deze workshop duik je in de wereld van plastic afval dat is gejut van het Terschellinger strand en ga je samen met vrijwilligers van de Jut Fabriek de werkplaats in om van het plastic een nieuw product te maken. Dat betekent plastic sorteren, wassen, vermalen en omsmelten. Met de workshop word je je ervan bewust dat mooie producten ook van gerecycled materiaal gemaakt kunnen worden en help je mee aan een echte oplossing voor het probleem van plastic zwerfvuil. Doe mee! Boek jouw jutactiviteit via www.ikjut.nl. Liever individueel op pad? Op de website vind je ook informatie over hoe en waar je als individu het beste kunt opruimen.
16 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
AFVALBERG BOSCHPLAAT Corrie, Dudley, Eunice, Franklin: Dit voorjaar raasden er meerdere stormen over ons land. Daardoor spoelde er ook veel afval aan of werd afval dat eerder onder het zand was verdwenen, weer zichtbaar. Op Terschelling was dit het duidelijkst te merken op de Boschplaat. Gelukkig konden er vanuit Jut snel opruimacties worden georganiseerd. Vijtig studenten van studievereniging Medusa, verbonden aan de opleiding Kust- en Zeemanagement aan Hogeschool Van Hall Larenstein raapten in 2,5 uur 700 kilo afval op rondom de Vijfde slenk op de Boschplaat. Met hun initiatief zamelden ze geld in voor de projecten Jut en CleanUpXL van de Waddenvereniging. In de voorjaarsvakantie konden mensen voor de 31e keer meedoen aan het Milieujutten van Stayokay Terschelling. Dagelijks haalden zo'n 25 wadliefhebbers op verschillende plekken gemiddeld 400 kilo afval van het strand, de duinen en de kwelders. In maart ging een team medewerkers van de Waddenvereniging in het kader van een personeelsuitje naar de Cupido’s Polder. Dankzij de eerdere opruimacties, werd er nu vooral nog kleiner afval gevonden. Zo springt Jut goed in op de actualiteit. ‘Vijtig studenten van studievereniging Medusa raapten in 2,5 uur 700 kilo afval op’
CONTAINERRAMP MSC ZOE Aanleiding voor het project Jut is de containerramp met de MSC Zoe waarbij 342 zeecontainers overboord sloegen. Het waddengebied veranderde in één klap in een afvalberg. Tot op de dag van vandaag kun je nog overal langs de kust MSC Zoe afval vinden. Met Jut wordt, startend op Terschelling, de inzet van iedereen gebruikt om écht een verschil te maken en structureel te werken aan een schone Waddenkust. Op Terschelling wordt voortgebouwd op een jarenlange ervaring met het opruimen van afval én is er veel animo bij vrijwilligersorganisaties, natuurorganisaties en toeristische ondernemers om dit groeiende probleem in het waddengebied aan te pakken.
‘Het probleem met de bolletjes is dat ze heel gemakkelijk gifstoffen opnemen die in het water voorkomen’ TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 17
Soms lijkt het strand heel schoon, maar als je dan dichterbij gaat kijken ontdek je dat het vol ligt met piepkleine bolletjes plastic. Dat is granulaat, ook weleens pellets, nurdles of zeemeerminnentranen genoemd. Het is de grondstof waarmee plastic producten worden gemaakt. Helaas bereiken ze niet allemaal de fabriek, maar spoelen de korrels ook regelmatig aan op onze stranden. Het probleem met de bolletjes is dat ze heel gemakkelijk gifstoffen opnemen die in het water voorkomen. Dieren, vooral vogels, zien het plastic granulaat aan voor voedsel. Naast plastic, krijgen ze zo ook andere gifstoffen binnen. De dieren kunnen plastic lastig kwijt. Het blijft maanden tot jaren in hun lijf zitten. Daardoor hebben ze minder honger en kunnen ze ook minder eten. Dit kan uiteindelijk zelfs de dood betekenen. Granulaat is erg klein en daardoor is het lastig, arbeidsintensief en duur om het op te ruimen. Als het eenmaal in de natuur ligt, blijft het daar meestal liggen. Zeemeerminnentranen, om van te huilen. OPRUIMEN MET ZORG VOOR DE NATUUR Het strand van Terschelling is één van de breedste en langste stranden van Nederland. Hierdoor is het op veel delen nog rustig, zodat vogels kunnen broeden en rusten zonder verstoord te worden. Zó houdt je rekening met de (broed)vogels tijdens het opruimen: - Loop niet door de afgezette broedgebieden - Ruim in de periode 15 maart – 1 augustus alleen op tussen de laagwaterlijn en het begin van de jonge duintjes op het strand - Loop niet door de jonge duinen op het strand en laat ook je hond daar niet los (hier broeden de vogels namelijk) - Laat pallets en ander hout liggen, de jonge vogels gebruiken dit vaak als schuilplek - Zet je afval niet bij een strandpaal in de jonge duinen, maar liever dichter bij het natte deel van het strand - Loop om groepen rustende vogels heen. Iedere keer dat ze opvliegen verliezen ze onnodig veel energie.
ZEEMEERMINNENTRANEN
HERBRUIKBARE JUTTAS Speciaal voor Jut werd er een onverwoestbare plunjezak ontwikkeld van 100% gerecyclede materialen uit Nederland. Restafval krijgt zo een tweede leven. Tijdens het jutten draag je de tas schuin voor je buik. In één beweging raap je afval op en gooi je het in de tas. Wil je comfortabel lopen, dan gooi je de juttas over je schouder heen. Na het jutten gooi het afval via de grote opening gemakkelijk in een container. Keer de tas binnenstebuiten om het overgebleven zand eruit te schudden en je bent weer klaar voor een volgende Dejuttocht.opbrengst van de verkoop van de juttas gaat rechtstreeks naar het project Jut. Zo draag je niet alleen door op te ruimen, maar ook met je aankoop bij aan een schone waddenkust! Bestel nu via www.ikjut.nl/juttas
Op het bedrijventerrein op West-Terschelling staat sinds 2013 de krokettenfabriek van Niels Verhaagen waar hij in de drukke periodes om de week een productie draait van 2,5 duizend kilo. Omgerekend zijn dat 80.000 bitterballen of 25.000 kroketten. In 2019 werden alle ma chines vernieuwd, sindsdien draait Niels zijn productie met een compleet nieuwe, computer aangestuurde, productielijn. “Wat ooit begon als hobby is een beetje uit de hand gelopen”, zegt Niels lachend. “We draaien erg goed, daar ben ik blij mee.”
Van sushi weer terug naar de kroket Eenmaal terug op Terschelling wordt hij door zijn zus gevraagd om de keuken te runnen van paviljoen de Walvis en daarna, in 2011, maakt hij een uitstapje naar het maken van sushi. “Zo belandde ik in mijn huidige loods op het bedrijventerrein op West-Terschelling. Onder de naam ‘Sushi Terschelling’ maakten we sushi met behulp van sushi machines uit Japan en dat bezorgden we op het eiland. Twee jaar later werd ik
Dat bleek een succes. Al snel lagen de garnalenkroketten van Niels niet alleen op Terschelling, maar ook bij de landelijke Hanos-vestigingen en in België. Nadat zijn vader wegging uit Lauwersoog kon Niels zijn bedrijf in 2007 verkopen aan De Rousant B.V. die nu nog steeds deze maakt en verkoopt volgens het originele recept van Niels. “Ik heb altijd al interesse gehad in het maken van snacks en de apparatuur die erom heen hangt. Vooral kroketten, ik was altijd al bezig om de perfecte kroket te maken. Dat vind ik leuk. Gewoon uitproberen en gaandeweg word je er steeds beter in. Daarnaast heb ik vroeger een opleiding metaalbewerking en elektrotechniek gedaan dus als er iets aan de hand is met een van mijn machines dan kan ik dat vaak zelf oplossen. En dat is ideaal want zo’n productielijn loopt lang niet altijd vlekkeloos.”
De krokettenfabriek van Niels Verhaagen Cuisine du Nord op Terschelling
garnalenkroketten
Zoals Niels al aangaf begon het maken van kroketten en andere snacks ooit als hobby. “Rond 1997 was ik eigenaar van Strandpaviljoen Kaap Hoorn in Hoorn en daar begon ik met het maken van garnalenkroketten en truffelkroketjes met de hand. Allemaal volgens eigen receptuur. Mijn vader had toen zijn garnalenpellerij aan huis dus ik kreeg van hem alle garnalendoppen waarmee ik de garnalenbisque van kon laten trekken. Later, in 2002, verhuisde mijn vader zijn bedrijf naar de visserijhaven in Lauwersoog waar hij een klein fabriekje had.” Niels stopte daarom met de strandtent en ging ook naar Lauwersoog om daar garnalenkroketten te maken, alleen dan ‘in het groot’. “Mijn vader had daar een grote loods waar ik bij in kon, in het ene deel had hij zijn garnalenpellerij en in het andere deel had ik mijn machines staan voor het maken van mijn garnalenkroketten. Hier ontwikkelde ik mijn recepten verder en maakte ik de garnalenbisque en de ragout in eigen beheer. Zo is het allemaal begonnen.”
Geitenkaas-cranberry-kroket
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 19
TEKST: FLOOR VUURBOOM // FOTO: VINCENT ZWART
UITPROBEREN
20 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
gevraagd of ik de rundvleeskroketteneilanderen-bitterballen
weer wilde maken, die ik eerder ook wel eens maakte toen ik nog in Lauwersoog zat. Dus dat ben ik naast de sushi weer gaan doen: eilander bitterballen en kroketten. Een man uit Alkmaar die daar een frietzaak had proefde mijn kroket op Terschelling en was enthousiast. Ook hij ging mijn kroketten verkopen in Alkmaar.” Bij die frietzaak in Alkmaar proefde journalist en programmamaker Wouter Klootwijk de eilander kroketten schreef daar een lovende column over. “En toen ging het snel en moest ik keuzes maken. Daarom stopte ik met de sushi zodat ik kon uitbreiden met Cuisine du Nord.”
PRODUCTIELIJN Waar Niels en zijn team in het begin nog veel met de hand deed: krokettenvullingen rollen en paneren, gebeurt inmiddels bijna alles machinaal. “Een batch waar ik vroeger een paar uur mee bezig was, dat doe ik nu in 20 minuten. Ik heb nu een inpakploeg die bestaat uit jongeren van het eiland die me helpen met de productie op de zondag. Dat is heel fijn want ik red het natuurlijk niet alleen.” De productielijn begint met de vers gemaakte ragout die wordt terug gekoeld. Dan maakt de machine er rolletjes van, deze gaan vervolgens door de voorpaneermeel, daarna door een gordijn van vloeibaar eiwit, daarna worden ze af gepaneerd en vervolgens worden de kroketjes in de doosjes gedaan. “We beginnen om 08.30
“Ik heb altijd al interesse gehad in het maken van snacks en de apparatuur die erom heen hangt. Vooral kroketten, ik was altijd al bezig om de perfecte kroket te maken. Dat vind ik leuk
Niels Verhaagen TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 21
22 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
EXPERIMENTEREN Momenteel maakt Niels eilander rundvleeskroketten en -bitterballen, huidigeKooymanenZijngarnalenkrokettengeitenkaaskroketjes,bospaddenstoelenkroketten,kaasstengels,zalm-enHollandsegarnalenkroketten.productenwordengeleverduitsluitendaanhorecagroothandel,waaronderVeltmaninHarlingenenGrootverbruikopTerschelling.EnmetdezeproductieenafzetisNielsmeerdantevreden.
“Ik wil niet veel groter worden, ik leef namelijk op een heel mooi eiland waar ik ook van wil genieten. Ik kan ervan leven en meer heb ik niet te wensen. Nu heb ik namelijk ook nog de tijd om nieuwe dingen uit te proberen, te proeven en te experimenteren in mijn eigen keuken.” In zijn keuken heeft Niels een miniatuur fabriekje staan waar hij regelmatig nieuwe recepten uitprobeert. “Daar probeer ik mijn ideeën uit in het klein en als het me bevalt dan maak ik het nieuwe recept in een grote productie. Zo is er een nieuwe vegetarische kroket ontstaan, een Mediterrane kroket met Manchego, geroosterde paprika en Sud’n sol-tomaatjes. Deze zit in de pen en gaat binnenkort in productie.” KWALITEIT Niels streeft altijd naar de hoogste kwaliteit, vertelt hij. “Ik ben altijd de kroketten en bitterballen aan het perfectioneren. Meestal zijn dit minieme aanpassingen, maar het moet naar mijn zin zijn. Ik gebruik speciale en volle romen en ik kijk niet naar de goedkoopste ingrediënten, ik wil gewoon dat de smaak goed is. Het rundvlees garen we zelf met een sous vide apparaat zodat de vleessmaak wordt behouden en deze niet in de bouillon trekt. Ik gebruik aparte bouillon dat ik later toevoeg, zo houd ik de smaal optimaal. Daarnaast bestaan mijn rundvleeskroketten uit tenminste 50% vlees en mijn kaastengels bijvoorbeeld uit 45% kaas. Zo houd ik de kwaliteit hoog.”
uur met draaien en om 13.00 uur zijn we dan meestal klaar. Dan hebben we een productie van 2,5 duizend kilo gedraaid. Dat gaat inderdaad best snel. Maar daarna is er nog werk genoeg te doen: alles moet worden opgeruimd, de hele productielijn moet uit elkaar gehaald worden en schoongemaakt, de etiketten moeten worden gedrukt, administratie bijgehouden en er moeten nog 2600 doosjes worden gevouwen.”
Retraite ‘Fire an Ice’ bij Kip of Ei op Terschelling Het Waddeneiland Terschelling is een mooi en ideaal eiland voor uiteenlopende retraites. Dat ondervonden Wiebe Otten (Wim Hof instructeur) en Gerrald Nieboer (coach/therapeut en zweethutceremonie begeleider) ook, zij bundelden hun krachten voor de organisatie van retraiteweekends ‘Fire and Ice’ en streken neer bij ‘Kip of eiland’ in Hoorn. Een bijzondere accommodatie voor eilandgasten en (zakelijke) groepen dat sinds 2020 wordt gerund door Eelco en Floor Lems. 24 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
andEiland TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 25 TEKST: FLOOR VUURBOOM // FOTO: ALEX HAMSTRA
RESETTEN In maart dit jaar werden al twee van dit soort weekenden georganiseerd, de derde staat gepland van 11 tot 13 november 2022. Het voornaamste doel van dit retraite weekend is letterlijk en figuurlijk uitwaaien, even resetten en het hoofd leeg maken. Het programma is gericht op het creëren van eenieders optimale staat van zijn. Het doel van de activiteiten die staan gepland is om de mentale en fysieke weerbaarheid, de gezondheid, kracht en welzijn te versterken. Hierbij wordt de Wim Hof training (een ijsbad) gecombineerd met de zweethutceremonie en is er daarnaast ruimte voor bijvoorbeeld: ademsessies, stiltemeditatie, kampvuur reflectiemomenten en een blotevoetenwandeling. VERRIJKT “Ik ben zeer tevreden met onze eerste twee weekenden die we hebben georganiseerd”, zegt Gerrald. “Ons programma dat Wiebe en ik hebben bedacht werkt goed en we hebben alleen maar goede en enthousiaste reacties gekregen van de deelnemers. We zien hoe mensen aankomen op het eiland en hoe verrijkt ze weer weggaan. Er kan heel wat gebeuren met mensen in drie dagen als je aan het werk gaat met het lichaam en geest en de adem als basis neemt. En Thera, onze vuurvrouw voor de zweethutceremonies en kokkin, zorgt voor het eten tijdens zo’n weekend. Goede voeding is minstens zo belangrijk. Daarnaast is Kip of Eiland hier ook gewoon de perfecte locatie voor. Een geweldige ervaring wat mij betreft dus reden genoeg voor Wiebe en mij om door te gaan.”
26 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
AANVULLEN Deze, nog vrij nieuwe locatie op Terschelling, kwam via via bij Wiebe en Gerrald op het pad. “Vier jaar geleden startte ik met het geven van Wim Hof trainingen op camping Buitenland in Nieuw-Amsterdam”, vertelt Wiebe. “Gerrald en ik kwamen elkaar daar vorig jaar tegen omdat hij zweethutceremonies gaf. We merkten dat we elkaar in onze trainingen goed konden aanvullen en Terschelling was voor ons beide een bekende plek. De link met Kip of Eiland kwam al vrij snel naar voren omdat Eelco en Floor een vakantiehuisje hebben op camping Buitenland, dat wordt gerund door de broer van Floor. Zo werden de linkjes snel gelegd.”
UITDAGING Gastenverblijf en groepsaccommodatie Kip of Eiland (voor de eilandkenners: vroeger was dit ‘Arjens Plak’) is sinds kort bekend onder deze nieuwe naam die verwijst
naar de authentieke boerderij (kip) en Terschelling (eiland). “Deze naam geeft ook aan dat we niet weten wat we precies zijn: hotel, camping, B&B, appartementenverhuur”, vertelt mede-eigenaar Eelco. “Eigenlijk zijn we het allemaal een beetje en plakken we onszelf geen label op.” Kip of Eiland heeft zeven appartementenverschillende(vantwee- tot vijf persoons), een gemeenschappelijke tuin met zitjes, vuurtjes en een barbecue en een gezellig buitenhuis die is ingericht als extra woonkamer. Oorspronkelijk komen Eelco en Floor uit Vreeland waar ze op een grote woonark woonden. Na een reis door Europa met hun kinderen besloten ze hun leven over een andere boeg te gooien. Dag hectiek, volle agenda’s en files, hallo Terschelling. In 2020 kregen ze de kans de authentieke boerderij in Hoorn te kopen en daarmee begon hun nieuwe uitdaging.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 27
THUIS “Tijdens een vakantie op Terschelling zagen we dat deze locatie te koop stond”, gaat Eelco verder. “We zijn op gesprek geweest en eigenlijk meteen daarna hebben we het gekocht. We zijn trots op het eindresultaat en voelen ons hier thuis. Er heerst hier een ongedwongen campingsfeer met een lekker muziekje aan en waar iedereen zijn of haar plekje kan vinden. Maar we zijn niet alleen een gastenverblijf, we bieden ook ruimte voor zakelijke groepen, workshops, evenementen en ook retraites. De retraite van Wiebe en Gerrald werd in maart voor het eerst bij Kip of Eiland georganiseerd en dat ging heel goed. Deze mix gaf een hele leuke sfeer.”
‘De Wim Hof Methode gaat over je algehele gezondheid, maar wordt ook steeds meer toegepast voor specifieke doelen.
28 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
Met een zweethutceremonie wordt een heel oud ritueel van wedergeboorte gestart waarbij allerlei thema’s worden aangesproken. Door dit proces komt er iets los bij de deelnemers, dat kan een emotie zijn, een geluid of een inzicht. Daarom spreekt men ook over een wedergeboorte, omdat je altijd anders uit een zweethut komt dan dat je erin stapt.” Nieuwsgierig naar deze retraite Fire and Ice? Op 11-13 november 2022 en 3-5 februari 2023 staan nog 2 gepland. Lees meer op de website van kipofeiland.nl.
Bijvoorbeeld door sporters die betere prestaties willen leveren of bij auto-immuunziektes omdat de Wim Hof Methode een sterk remmend effect heeft op ontstekingsreacties in het lichaam.’
IJSBAD Terug naar de Wim Hof training en de zweethutceremonies. Waarom is dat zo goed voor je? De Wim Hof Methode is ontwikkeld door ‘Iceman’ Wim Hof waarbij koude training (het ijsbad), ademhaling en mindset worden gecombineerd. Deze training zorgt voor een beter werkend immuunsysteem, het werkt stress verlagend, helpt afvalstoffen en melkzuur uit het lichaam af te voeren en daarnaast brengt het zuurstof en voedingsstoffen naar de spieren. “Hierbij ga je als mens terug naar de natuur en vind je je eigen biologische krachten terug”, legt Wiebe uit. “De Wim Hof Methode gaat over je algehele gezondheid, maar wordt ook steeds meer toegepast voor specifieke doelen. Bijvoorbeeld door sporters die betere prestaties willen leveren of bij auto-immuunziektes omdat de Wim Hof Methode een sterk remmend effect heeft op ontstekingsreacties in het lichaam.” ZWEETHUT Kou en hitte kunnen beide ook worden gebruikt als een soort metafoor om je stresssysteem om te zetten naar ontspanning. Mede daarom passen de Wim Hof Training en de zweethutceremonies bijvoorbeeld goed bij elkaar in een retraite. Tijdens een zweethutsessie zit je in een hut gemaakt van wilgentakken rond een kuil waar gloeiendhete stenen in liggen, die de vuurvrouw opwarmt in het vuur, buiten de hut. Door de ceremonieleider wordt kruidenwater over de stenen gegoten waarmee de warmte in de zweethut wordt opgevoerd. De stoom, de warmte en de kruiden hebben een reinigend en ontspannende werking en daarnaast is er ruimte voor spiritualiteit en heling. “Dit laatste deel is niet uit te leggen omdat het groter is dan ons”, legt Gerrald uit. OUD RITUEEL “Dat is een groot component dat ik niet bedenk maar wat gewoon ontstaat tijdens een ceremonie.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 29
Nieuwe eigenaar Sjoerd Lemstra vertelt over zijn uitdaging Knus dineren bij restaurant De Zee Op West -Terschelling in de Boomstraat staat een klein en knus restaurant genaamd ‘De Zee’ met een toegankelijke sfeer. De gerechten die hier worden geserveerd, hebben een uniek kenmerk. Ze zijn klaargemaakt in een (zelfgebouwde) traditionele Italiaanse houtoven. En dat proef je.
30 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
De jonge ondernemer Sjoerd Lemstra (32) is de nieuwe eigenaar sinds juli 2021. “De Zee was altijd al lievelingsrestaurant,mijn dus toen ik hoorde dat het te koop kwam te staan was dat mijn kans. Ik ben heel blij dat ik deze stap heb kunnen maken.” Sjoerd, die oorspronkelijk uit Jubbega komt, woont sinds 2013 op Terschelling. “Ik ben op het eiland beland voor alleen seizoenswerk, maar ik ben daarna niet meer weggegaan. Het bevalt me hier ontzettend goed.” Hiervoor werkte Sjoerd als zzp’er in de horeca en vorig jaar mei rondde hij de mbokoksopleiding af van ‘t Schylger Jouw in samenwerking met ROC Friese
Poort. “En nu sta ik in de keuken van mijn eigen zaak. Soms voelt het nog steeds onwerkelijk.”
HERONTDEKKEN Nu de wereld eindelijk weer open is en er geen coronamaatregelen meer zijn, kunnen we weer terug naar normaal. Zo ook in restaurant De Zee. “Vanaf februari dit jaar ben ik weer opengegaan, met mijn nieuwe menu met vlees- vis- en vegetarische gerechten. Daar ben ik heel erg blij mee. Natuurlijk was het best lastig om deze switch te maken. Voor ons, maar met name nog voor de gasten. Zij waren de afgelopen twee jaar niets anders gewend dan onze pizza’s.” Maar na twee jaar was het tijd voor nieuwe uitdagingen. “Ik sta nu heel anders te koken want je bent met hele andere producten bezig. Ik wil onze gasten een ongedwongen avond dineren bieden. Met een voor-, hoofd- en nagerechtje en bijpassende wijnen. Daar focus ik me nu helemaal op omdat ik graag wil dat de gasten ons herontdekken.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 31 TEKST: FLOOR VUURBOOM // FOTO: ALEX HAMSTRA
PIZZA’S Voordat Sjoerd het restaurant overnam heeft hij eerst een tijdje meegelopen met de vorige eigenaren Lammert Miedema en Anne-Marie Kaale. Normaal gesproken hanteerden zij een kleine menukaart met gerechten die wisselden per seizoen. Eenvoudig, maar puur en met liefde bereid, was het credo en dat is het nu nog steeds. Op het moment dat Sjoerd erin stapte, was het echter nog volop coronatijd en lag de focus op de afhaal en het serveren van pizza’s uit de houtoven. “Ik ben heel bij dat ik dat bestaande concept heb kunnen overnemen want op die manier konden we toch openblijven in die onzekere tijd, al was het alleen voor de afhaal. Ik ben zelfs nog een tijdje opengegaan overdag als spelletjescafé ‘de Yahtzee’, want je moet toch wat. En dat liep nog best wel leuk ook met de pizza afhaal in de avond erbij. Maar het is nooit mijn intentie geweest om pizzeria te zijn en te blijven. Voor toen was het goed.”
32 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
CURIOSA De zee heeft binnen plek voor 26 personen en wanneer het mooi weer is kunnen 10 tot 12 mensen ook buiten op het terras dineren. Je dineert in een gezellige huiskamersfeer waar je je ogen te kost kunt geven want er hangt van allerlei curiosa aan de muur. Het restaurant is vanaf april open van donderdag tot en met zondag en vanaf mei van woensdag tot en met zondag, vanaf 17.00 uur.
Restaurant De Zee werkt zoveel mogelijk met lokale, duurzame en verantwoorde producten, bij voorkeur van Terschelling zelf. Zo kun je bijvoorbeeld genieten van Terschellinger lamsworstjes, Black-Angus ribeye, verse zeebaars of knolselderijsteak.een
GEEN POESPAS Restaurant De Zee werkt zoveel mogelijk met lokale, duurzame en verantwoorde producten, bij voorkeur van Terschelling zelf. Zo kun je bijvoorbeeld genieten van Terschellinger lamsworstjes, Black-Angus ribeye, verse zeebaars of een knolselderijsteak. Hoewel de kaart niet groot is, is er keuze genoeg, zelfs voor de kinderen is er wat lekkers. “De gerechten zijn iets aangepast om er mijn eigen draai aan te geven, maar de basis blijft herkenbaar zoals de Zee ooit is opgezet door Lammert en Annemarie. We serveren geen poespas. Simpel, maar smaakvol met goede en pure ingrediënten. Het product spreekt eigenlijk voor zich.”
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 33
8881Boomstraatwww.restaurantdezee.nl.33BSWest-Terschelling
HERKENBAAR De reacties op de nieuwe menukaart zijn enthousiast, aldus Sjoerd. “Ik ben heel tevreden met de reacties van onze gasten, iedereen gaat blij de deur weer uit en vinden de kaart en de sfeer herkenbaar. Daar ben ik blij om want ik vond het in het begin best spannend!” Maar Sjoerd hoeft het natuurlijk niet helemaal alleen te doen. “Ik sta in de keuken met Sil Christiaanse die ook al jaren voor Lammert en Annemarie werkte. Ook Lucie van der Kam en Eline Huizenga zijn gebleven, zij zijn gastvrouw. Ik ben blij dat zij wilden blijven nu ik De Zee run. En dit zelfstandige leven bevalt me heel erg goed. Het geeft een grote verantwoordelijkheid natuurlijk, maar het biedt ook vrijheid. Je kunt je eigen keuzes maken, nieuwe dingen uitproberen en het leukste van mijn werk vind ik dat ik mijn gasten een mooie avond kan bezorgen. Als zij tevreden zijn, ben ik dat ook.”
‘Het geheim van de Lutine’
Heel lang geleden - in 1779 om precies te zijnwordt een prachtig zeilschip gebouwd in de Franse havenstad Toulon. Kosten noch moeite worden gespaard. De romp krijgt een prachtige elegante lijn. De mensen fluisteren dat het beste hout in de wereld eigenlijk nog niet genoeg is voor de scheepsromp en dat daarom het kostbare coromandelhout gebruikt wordt. In het schitterende zonlicht blinken zeilen en tuigage. Een rij van dertien geschutpoorten volgt aan beide zijden de vloeiende scheepslijn. Het schip krijgt de naam ‘La Lutine’. Dat mag zoet en vriendelijk klinken maar… schijn bedriegt. De naam betekent ‘de Kwelgeest’ en dat is ook precies de reden waarom de Fransen het schip hebben gebouwd. La Lutine wordt een oorlogsschip en het fregat zal over de wereldzeeën alle vijanden van Frankrijk dwars gaan zitten. Sterker nog, alle nietFransen zullen La Lutine tot in de eeuwigheid moeten gaan Frankrijkvervloeken!heeftin die tijd veel vijanden maar de grootste is Engeland. En laten nou uitgerekend die Engelsen in 1793 ‘La Lutine’ buit weten te maken! Dus ‘La Lutine’ wordt ‘The Lutine’ en vanaf dat moment zal de Kwelgeest zich gaan keren tegen haar eigen Franse makers – zo wordt gehoopt… In 1799 mogen de Engelsen dan wel de Noordzee beheersen met hun “Lutine’ en andere fregatten, de Fransen bezetten in datzelfde jaar grote delen van Europa waaronder Nederland. De Engelsen willen graag handeldrijven en zij weten in de onafhankelijke havenstad Hamburg nog een goede handelspartner te vinden. Om de economische crisis, die in de stad dreigt, te bestrijden willen de Engelse bankiers zo snel mogelijk een enorme lading goud en zilver daarheen sturen. En welk schip is het meest geschikt voor die geheim en belangrijke missie? Uiteraard, ‘The Lutine’! Op 9 oktober 1799 vertrekt ’s morgensvroeg vanuit Great Yarmouth het fregat. Aan boord bevindt zich een lading met een voor die tijd duizelingwekkende waarde van rond de miljoen Pond Sterling.
34 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
Maar… Hamburg blijft vergeefs wachten op de goud- en zilverstaven. De Lutine is nooit de Elbe op gezeild. Wat is er precies gebeurd op de tragische avond van 9 oktober 1799? Een ding is zeker. Het schip is in de verraderlijke banken tussen Terschelling en Vlieland terechtgekomen. De opvarenden, op één na, hebben de dood in de golven gevonden. Hoe kon het gebeuren dat het schip met een zeer ervaren bemanning zo verzeild raakte? En dan de talloze bergingspogingen om de felbegeerde goud- en zilverstaven boven water te krijgen. Waarom zijn die, op een paar na, allemaal mislukt? Heel veel rijke goudzoekers hebben hun hele vermogen in bergingsmethodes gestopt maar zijn berooid en gebroken gestorven. Waarom is het goud niet te vinden? En wat moet je zijn of doen om ze wel te pakken te krijgen? Op al die vragen krijg je antwoord in ’t Behouden Huys.Maar ’t Behouden Huys is meer dan de Lutine. Het is de plek op het eiland waar talloze geschiedenisverhalen voor jong en oud tot leven komen. Zo is het afgelopen jaar bijvoorbeeld een unieke speurtocht ontwikkeld: in het kielzog van Terschellinger Willem Barentsz kun je zijn ontdekkingsreis over de Noordpool opnieuw beleven. Maar samenwerking is vereist, net als destijds in 1596/1597. Door met elkaar naar Nova Zembla af te reizen worden mysteries opgelost, waardoor uiteindelijk een schatkist kan worden geopend. Succes verzekerd! // 35 ‘Het geheim van de Lutine’ is vanaf 23 april te zien in ’t Behouden Huys. Ervaar zelf wat er in de nacht van 9 oktober 1799 gebeurd is, toen het schip met al zijn goud ten onder ging. Stap aan boord van de Lutine, maar denk er om; niet voor tere zieltjes! Voor openingstijden www.behouden-huys.nlzie
BUNGEE ROEIEN Bungee roeien wordt traditiegetrouw de dag na de Harlingen - Terschelling roeisloepenrace gehouden. In het 1e dokje op de haven wordt er door ongeveer 30 deelnemende roeiteams gestreden om wie het verst komt met roeien aan het elastiek. Door zoveel mogelijk kracht te zetten en vaart te maken probeert elk team het elastiek maximaal uit te rekken. Aan het elastiek is een meetlint bevestigd. Wie het verst komt, wint. Locatie: 1e dokje Haven West-Terschelling Datum: zaterdag 28 mei 2022 | 14:00 - 17:00 RINGSTEKEN IN MIDSLAND Ringsteken met paard en wagen, georganiseerd door de Terschellinger paardenhoudersvereniging Et Hossefolk. Welke combinatie steekt de meeste ringen en heeft de snelste tijd? Mooie folklore! Datum: zaterdag 28 mei 2022 | 12:00 - 18:00 | Oosterburen, Midsland
36 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 Evenementenkale PROEVERIMei MESLÂNS Proeverij van Terschellinger producten in Midsland. In de Meivakantie kun je genieten van de lekkernijen die de horecaondernemers van Midsland voor jou klaarmaken. In het centrum van Midsland vindt de Proeveri Meslâns plaats. Dit keer op 7 mei 2022. Tussen 15.00 en 18.00 uur proef je de heerlijke hapjes en drankjes van het eiland. Locatie: Centrum van Midsland Prijs: €12,50 per stempelkaart (ter plaatse te koop) Locatie: Centrum Midsland Datum: zaterdag 7 mei 2022 | 15:00 - 18:00 HT ZEILRACE De HT Race is de unieke jaarlijkse zeilrace tussen Harlingen en Terschelling! De 74ste editie van de HT Zeilrace wordt op 12 en 13 mei 2022 gezeild. Ongeveer 130 schepen met haar schippers en bemanning nemen deel aan de race. De watersporters worden traditie getrouw aangemoedigd door volgschepen. Eenmaal aangekomen op Terschelling wordt een zeilersbal georganiseerd met een tussenstand uitreiking en muziek. Locatie: Haven West-Terschelling Datum: 12 en 13 mei 2022 HT ROEIRACE De dag na Hemelvaartsdag wordt de HarlingenTerschelling roeisloepenrace gehouden. De spectaculaire HT-roeisloepenrace is een van de zwaarste roeiwedstrijden in het land - de Koninginnentocht - van het sloeproeien. De 46-ste editie gaat vrijdag 27 mei 2022 van start met ong. 140 sloepen. De eerste sloepen starten vanaf Harlingen om 10.00 uur en de laatste starten om 11.05 Vanafuur. ongeveer 12.30 uur worden de eerste sloepen in de haven van Terschelling verwacht. Deze zeer zware race heeft een lengte van ongeveer 32 kilometer. Locatie: West-Terschelling Datum: vrijdag 27 mei 2022 | 11:00 - 18:00
HORIZONTOERJuli Horizontoer komt 2 dagen op Terschelling en zal optredens verzorgen op hoofdzakelijk drie locaties: West Terschelling, Formerum en op de Horizontoervloot in de HetWerkhaven.programma start ’s middags rond 14.00 uur met theateracts gefocussed op winkelend publiek, familie en kinderen. Later op de middag en ’s avonds wordt dit uitgebreid met cabaret en optredens van singer songwriters & bands. Dit wordt doorlopend geprogrammeerd in de deelnemende horeca tot 02.00 uur ’s nachts. De volledige programmering staat online op Horizontoer.nl en zal voorafgaand aan de aankomst door middel van een programmaboekje op West Terschelling & Formerum worden verspreid.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 37 alender OEROLJuni Naast veel premières, experimentele performances en aanstormend talent biedt Oerol ook ruimte voor reflectie. De natuurlijke omgeving van het eiland met brede stranden, het duinlandschap en heel veel bos helpt daarbij. Locatie: de mooiste plekken op Terschelling Datum: 10 juni 2022 t/m 19 juni 2022 De eerste zomerzon, een prachtig eiland, een bruisend theaterprogramma vol nationale en internationale theatergroepen en lekkere muziek. Go Oerol! Op strand, in de duinen, het bos, de schuur, de dijk of gewoon op straat. Waar je ook om je heen kijkt, er gebeuren altijd mooie, rare of verbazingwekkende dingen. Om dit alles mee te maken koop je het enige echte festivalbandje. SINT JAN'S DRAVERIJ Sint Jan's Draverij is de traditionele paardenrace in Midsland. Levende folklore: Paarden en pony's draven volgens eeuwenoude traditie door de met zand bedekte Oosterburen in Midsland. De berijders zijn in het wit gestoken met gele klompen en draven om het hardst zonder zadel door de straat. Sint Jan vindt in 2022 plaats op zaterdag 25 juni. De harddraverij is vanaf 14.00 uur tot ongeveer 17.00 uur. 's Avonds om 20.00 uur is er de traditionele levende stoelendans onder de kerk. Locatie: Oosterburen, Midsland Datum: zaterdag 25 jun 2022 | 14:00 - 17:00
TERSCHELLINGAugustus OPENLUCHT FILMFESTIVAL Terschelling Openlucht Filmfestival, de naam zegt het al: films in de buitenlucht van 5 t/m 14 augustus. 9 Avonden film onder de sterren in de zandafgraving bij Halfweg! Mocht het met bakken uit de hemel komen, dan zoeken we een plekje binnen. Locatie: Zandafgraving Halfweg, West-Terschelling Datum: 5 augustus t/m 14 augustus 2022 https://www.tof.nu
38 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 PLATENBEURS TERSCHELLING Kleine knusse platenbeurs in de schaduw van de Robbie'sBrandaris.Records organiseert platen- en cd-beurzen in het hele land. Zo ook op Terschelling. In augustus struin je onder de Brandaris langs alle kraampjes met lp's, cd's en singles. Aangeboden door deelnemers uit het hele land. Locatie: onder de Brandaris Datum: 16 augustus 2022 (11.00 - 17.00 uur) CYPRIAN RACE Cyprian Race nieuwe stijl. Wedstrijd met paard/ponycombinatie waarbij één van de twee het water in gaat. Op het strand van Midsland aan Zee beleef je de Cyprian race, een race met paarden met een historisch karakter. Als er vroeger bericht kwam dat er een schip in nood was, kwam het juttersbloed bij de eilanders boven en gingen de mannen met paarden zo snel mogelijk naar het strand. Een van die schepen was 'De Cyprian', een schip dat voor de kust van ter hoogte van Midsland is vergaan. Met de Cyprian race wordt deze herinnering aan de race der jutters in ere gehouden. De Cyprian race begint om 14.00 uur op zondag 21 augustus te Midsland aan Zee. Locatie: Strand Midsland aan Zee Datum: zondag 21 aug 2022 | 14:00 - 16:00 MARKTDRAVERIJSeptember BOERENPAARDEN 7 september 2022 | Marktdraverij om de Jaap Borsch trofee BEESTEMERK 8 september 2022 | Veetentoonstelling in Midsland ROCK AND ROLL STREET 9 t/m 11 september 2022 | live-optredens, dansdemonstraties, hotdogs en feesten in de sfeervolle dansgelegenheden. THE BLUESCRUISE TERSCHELLING 24 september 2022 | De Bluescruise is een jaarlijks muzikaal evenement in het laatste weekend van september. TRAILRUNOktoberTERSCHELLING 2 oktober 2022 | 10, 25 en 50 kilometer trailrun voor zowel de beginnende als de ervaren trailrunner. DE HEKSENMARKT 19 oktober 2022 | Met pompoenen, bezemstelen, lampionnen en vuurkorven wordt de Oosterburen omgetoverd tot een ware heksenmarkt. NACHT VAN DE NACHT 28 & 29 oktober 2022 | Jaarlijkse viering de Nacht van de Nacht in Oosterend KLEINTJENovemberBERENLOOP 5 november 2022 | Kleintje Berenloop een opwarmer voor het echte werk op zondag! BERENLOOP 6 november 2022 | Berenloop Terschelling, een loopwedstrijd door de schitterende en afwisselende natuur van Terschelling KERSTWANDELTOCHTDecember 26 december 2022 | Jaarlijks wordt er op Tweede Kerstdag een mooie route gelopen tijdens de Kerstwandeltocht op Terschelling. STERRENTOCHT NATUURLIJK OOSTEREND 27 December 2022 | De traditionele Lichtjestocht in Oosterend is in een nieuw (winter)jasje gestoken. MIDWINTERMARKT MIDSLAND 28 december 2022 | De traditionele Midwintermarkt in Midsland.
40 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 Oerol 2022 De laatste twee edities van Oerol Festival vonden plaats op het digitale platform Het Imaginaire Eiland. In de tussentijd bleef Oerol zich als organisatie ontwikkelen. Nu is het tijd om al die nieuwe plannen waar te maken op 'eindelijk weer' een bruisend fysiek festival. Beleef het al kijkend, luisterend, wandelend, dansend, zingend en etend van 10 tot 19 juni op Terschelling.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 41
Makers staan te trappelen om de interactie aan te gaan met het publiek, het eiland en haar bewoners. Op het Festival bevragen we onszelf en elkaar in tijden van ontheemding en klimaatalarmen. We geven gehoor aan de urgentie om nieuwe verhalen te vertellen, of verhalen op nieuwe manieren te vertellen. Naast de voorstellingen op de meest bijzondere openlucht locaties is dit jaar een groot deel van de programmering verspreid over sfeervolle Oorden: de Betonning, Club W, de Luwte en Om Oost waar concerten, performances, storytelling, talks en horeca Regelsamenkomen.jouwtoegang tot het festival op oerol.nl. Met je festivalbandje heb je tien dagen lang toegang tot de Festival Oorden met dansfeestjes en een deel van de Expedities. Voor de voorstellingen en sommige Expedities koop je een apart ticket. De combinatie van ticket met festivalbandje is niet verplicht. BELANGRIJKE DATA: - Vanaf 3 mei staat het hele programma online. - De Vriendenvoorverkoop start woensdag 18 mei om 20.00 uur. Vrienden van Oerol kunnen dan al hun eerste tickets kopen. - De reguliere kaartverkoop start op dinsdag 24 mei om 12.00 uur. Houd de website in de gaten of volg Oerol op Instagram, Facebook of LinkedIn. Hier vind je altijd het laatste nieuws over Oerol! In het beeld zie je een fragment uit een performance van Nana Francisca Schottländer uit Kopenhagen. Ze werkt als hybride kunstenaar op het snijvlak tussen dans, perfor mance, installatie- en conceptuele kunst. Centraal in haar werk staat het gebruik van haar eigen lichaam als een levend instrument voor onderzoek. Het beeld visualiseert op poëtische wijze de huidige tijdsgeest. Er is veel aan de hand in de wereld en we zijn zoekende naar hoe we daar het beste mee kunnen omgaan.
42 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
Uitdeoudedoos
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 43
BiologischeschapenboerderijDeZeekraal Oosterend17,8897HWTerschelling,+31(0)562449278 www.dezeekraal.nl 'DeZeekraal'inOosterend,hetlaatstedorpjevan Terschelling,iseenbiologischeschapenboerderij. Demelkvandeschapenwordthierverwerkttot heerlijkekaas,kwarkenijs.Naastdezeproducten vindtuindeWaddengoudwinkelnogmeereerlijkeen heerlijkewaddenproducten!Tevensbezoekboerderij! GoudeerlijkGenieten GoudeerlijkGenieten Leukvoordekinderen! De Alde Mar 13 9035 VP Dronrijp T. 0517 - 23 97 97 F. 0517 - 23 97 98 www.feenstra-dakbedekking.nl Willem Barentszkade 45 | West-Terschelling www.jonkerterschelling.nl | tel 0562 442224 Spullen & Kleding voor: Watersport, Outdoor, Camping, Surf & Hengelsport,Vlaggen en fietsverhuur. In onze salon hebben wij alle aandacht en tijd voor u. Hebt u een vraag over een behandeling? Of zin in een ander kapsel? Wij geven u graag een persoonlijk advies! KAPSALON LUCKY LOK Oosterburen 8 • 8891 GC Terschelling Midsland t: +31562448011 • www.kapsalonluckylok.nl Doe zoals velen, huur een fiets bij Zeelen! Gratis bagage vervoer Overal dichtbij, 5 winkels op Terschelling Reserveer online uw fiets! Voor al uw echte Terschellinger produkten gaat u natuurlijk naar Echte Bakker Spanjer op West. Of probeer natuurlijk een van onze andere specialiteiten. Bij ons slaagt u altijd! Echte Bakker Spanjer Torenstraat 52 - 8881 BL Terschelling-West Telefoon: 0562-442091 - spanjer@echtebakker.nl spanjer.echtebakker.nl
RijwielverhuurTomTerpstra Fietsen gratis bezorgd op uw vakantieadres! Dorpsstraat 56 Hoorn Reserveren: 0562- 448608 www.terpstrarijwielverhuur.nl Willem Barentszkade Torenstraat Een fiets huren op Terschelling doe je bij Tijs Knop • Locatie aan de haven • Fietsen bezorgen op vakantieadres • Gratis bagagevervoer • Ruim assortiment Reserveer online Torenstraat0562-442052(10%-onlinewww.tijsknop.nlkorting)8West Terschelling Coop Terschelling-Midsland Oosterburen 2-4 -8891 GC Midsland Telefoon 0562-445025 • www.coop.nl KOO GROO DagelijksTeerseopT OY OTVERBRUIK YMMAN schelling! OYMAN bezorging .kooyman ETeerschelling8881 HC West-T Nieuwe Dijk 27 www ootverbruik.nl ONLINE BESTELLEN! ootverbruik.nmail: info@kooyman-grelefoon:(0562) 44 21 18TTe -gr 8l
GEJUT!
De overboord geslagen containers van de Marcos V zijn door het bergingsschip Friendship van Terschelling geborgen. Marcos V verloor op 19 februari 26 contai ners ten noorden van Vlieland. Het schip verloor de containers toen het voer rich ting Rotterdam vanuit de Bremerhaven. De containers zijn volledig vernield en op de kade van de werkhaven in Terschelling gedeponeerd. Ze waren, voor zover be kend bij de Kustwacht, leeg. PvdA verliest op Terschelling De gemeenteraadsverkiezingen waren geen succes voor de PvdA op Terschelling. Het aan tal van vier zetels halveerde. De stemmers op het eiland konden kiezen uit vijf partijen. Plaatselijk Belang kreeg de meeste stemmen (729, 3 zetels), gevolgd door de VVD (625, 3 zetels), PvdA (476, 2 zetels) en het CDA (352, 1 zetel). Fjoertoer Na twee jaar gedwongen coronastop ging de Fjoertoer deze keer door. Het was zater dag 26 maart de 14de keer dat ruim 4.500 deelnemers van start gingen in deze avond wandeltocht. Het thema was dit jaar 'muziek' en de wandelaars kregen onderweg dan ook veel muzikaals voorgeschoteld. De 'grote' Fjoertoer werd voor het eerst voor afgegaan door de Lytse Fjoertoer, een wandeltocht van 6 kilometer voor kinderen en hun (groot)ouders. Het kortenieuws!terschelling
3Containers Marcos V geborgen
46 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
KNRM redt drenkelingenvier Zondag 20 maart strandde een 12 meter lang zeil jacht op een zandbank benoorden Terschelling. De vier Duitse opvarenden moesten ijlings van boord, omdat het jacht zinkende was. Ze konden alle vier met een nat pak in het reddingsvlot komen, maar raakten onderkoeld. De reddingboot Frans Hoge wind was gelukkig net op tijd om het viertal aan boord te nemen en op te warmen. De scheeps romp dreef de Waddenzee op en werd later total loss naar Harlingen vervoerd. Wildtelling Tijdens een wildtelling midden maart werden door 47 tellers, waaronder mensen van de Wild Beheer Eenheid, Staatsbosbeheer en andere vrijwilligers, in totaal 308 reeen waargenomen, waaronder een geheel zwarte reebok. Verder werden nog 3.623 andere dieren gezien, voor een groot deel grauwe en brandganzen. Eerste gasten in Landal Kaap West In de nieuwbouw op het voormalige terrein van bouwbedrijf B en Y nabij het Groene Strand zijn de eerste vakantiegasten verwelkomd. Het is onder de naam Landal Kaap West de nieuwste uitbreiding van Landal GreenParks. Het complex bestaat uit 18 luxe recreatieappartementen met een, twee of drie slaapkamers. Lutineprijs 2021 uitgereikt aan Trusan Knop Schrijfster Trusan Knop kreeg in het gemeentehuis van Terschelling de Lutineprijs 2021 uitgereikt uit handen van wethouder Sietze Haringa. De Lutineprijs wordt ieder jaar uitgereikt aan een auteur die in zijn of haar werk schrijft over TrusanTerschelling.Knopkrijgt de prijs voor haar boek ‘Eiland van Hoop, een Terschellinger Familiegeschiedenis 17e – 20e eeuw’. De lezer wordt via een aantal hoofdpersonen van het geslacht Pals mee teruggenomen in de tijd, naar het leven op Terschelling in voorgaande eeuwen. Typische eilander aangelegenheden, zoals jutten, zeemanschap, reddingswerk, feesten en rituelen, maar ook armoede en de bestrijding ervan komen tot leven door de vaak indringende levenservaringen van de personages.
TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 47
48 // TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022
Voor meer informatie of vragen kunt u contact opnemen met: Multiplus BV: info@multiplusmedia.nl of bel 0512- 550 800 VOORABONNEERJENU!BELEEF4xTERSCHELLINGMAAR€25,00PERJAAR Het abonnement loopt tot wederopzegging, tenzij wij zes weken voor afloop van de abonnementsperiode een schriftelijke opzegging hebben ontvangen. Cadeau-abonnementen stoppen automatisch na 1 jaar. Stuur of email deze bon naar: Multiplus BV t.a.v. Terschelling Magazine, Stationsweg 21 | 9201 GG Drachten | info@multiplusmedia.nl Ik geef het jaarabonnement cadeau en stopt automatisch. Het abonnement is bestemd voor: WoonplaatsPostcodeAdresNaam IK NEEM EEN ABONNEMENT OP TERSCHELLING MAGAZINE! VoorE-mailTelefoonWoonplaatsPostcodeAdresNaameenjaarabonnement van 4 nummers betaal ik € 25,00. Ik machtig Terschelling Magazine het abonnementsgeld automatisch van mijn rekening af te schrijven. HandtekeningBankrekeningnummer:: Ja! Ook leuk om als cadeau te geven! TERSCHELLING MAGAZINE 01//2022 // 49
Breggeweg 4-6 8894 KZ TerschellingFormerum 93 8894 KD Terschelling Tel: 06-34340306 Email: info@bosvakantiehuizen.nl www.bosvakantiehuizen.nl Tel: 0562-448541 Email: info@jaapsbosbeheer.nl www.jaapsbosbeheer.nl Ver- en nieuwbouw Alle werkzaamhedenvoorkomendeoponsmooieeiland. BOUWBEDRIJF TERSCHELLINGBOSB.V. Tevens verhuurin onze prachtig, in stijl woonboerderijen.verbouwde Thuis Terschellingop webcams - nieuws informatie en meer WORDENABONNEEVAN TERSCHELLINGMAGAZINE? KIJK DAN SKYLGENET.NLOP VergelijkGROENEECHTSTROOM?hetzelfenstapover www.wise-energievergelijker.nlvia Dit is een campagne van WISE ondersteund door
Wij zijn dagelijks geopend. Afhaal ogelijk. Boomstraat 3 • www.brasserie-brandaris.nl Bescherm de natuur in Nederland! Word nu lid op natuurmonumenten.nl en ontvang 4 x per jaar het magazine Puur NatuurMUST SEE Bestel je tickets online en ontdek Nederlandse15iconen
Gastronomie en gezelligheid gelegen aan de voet van de Brandaris Hotel NAP, gelegen aan de voet van de Brandaris heeft een heerlijk ruim terras voor bijvoorbeeld een lekkere lunch, in het gezellig café serveren wij onder andere mooie cocktails. In de avond kunt u in ons sfeervolle restaurant heerlijk dineren. Hotel NAP Torenstraat 55 West-Terschelling +31(0)562 443210 www.hotelnap.nl “Very Good”
