Leeuwarder Courant NoordZ Bouw 2025

ALTIJD OP ZOEK NAAR BIJZONDERE GELUIDEN

‘Kwaliteit staat bij Bouwbedrijf Visser altijd voorop’

„Wat we bouwen moet kwaliteit uitstralen. Dat is elke keer weer een uitdaging en dat moet je elke dag waarmaken. Ik denk dat we daar goed in slagen.” Dat zegt Edwin Visser, directeur van Bouwbedrijf Visser Dokkum BV. Wat in 1929 begon met een timmerwerkplaats in Ee, niet veel later in Eastrum, en tegenwoordig gevestigd in Dokkum, is uitgegroeid tot een allround bouwbedrijf, dat vooral actief is in de drie noordelijke provincies.

De activiteiten variëren van de bouw van een grote villa in Leek, tot 8 starterswoningen in Boornbergum en van ligboxenstallen in de agrarische sector tot een nieuw bedrijfspand voor een opdrachtgever uit Dokkum, waar binnenkort mee gestart wordt. Het tekent de veelzijdigheid van het familiebedrijf, waar inmiddels de derde generatie in de persoon van Edwin Visser aan het roer staat.

Efficiënt

Traditioneel vakmanschap wordt gecombineerd met moderne bouwtechnieken. Zo zorgen prefabmethoden en digitalisering ervoor dat er efficiënt kan worden gebouwd en de bouwtijd wordt verkort. Dat stellen opdrachtgevers op prijs. „Daarnaast kunnen we snel schakelen”, vult Visser aan. „Dat hoorden we bijvoorbeeld van een klant die brand in zijn schuren had gehad. Hij vond dat we dat goed hadden opgepakt en de urgentie van zijn situatie snapten.”

Dat geeft precies aan hoe Bouwbedrijf Visser wil werken. „We hebben korte lijnen, het eerste contact met de klanten doe ik meestal zelf en dat wordt als prettig ervaren. Ik denk dat wij klanten volledig kunnen ontzorgen. Dat gaat van het eerste gesprek tot het ontwerp, eventueel met een architect. Vervolgens regelen we de vergunningen tot de daadwerkelijke bouw en de nazorg.”

Verbreding

Waar Bouwbedrijf Visser jarenlang vooral in de agrarische sector actief was, volgde vanaf 2006 toen Edwin in het bedrijf stapte een verbreding van de werkzaamheden. „Dat was nodig en dat wilde ik zelf ook”, geeft hij aan. „Het is mooi om ook andere dingen te kunnen bouwen en met name in de laatste tien jaar bouwen we steeds vaker woningen en zijn we actief in de

utiliteitsbouw, met name bedrijfsgebouwen. Onze klantenkring in de agrarische sector is ook gebleven. Zij zijn momenteel vooral bezig met verduurzaming en automatisering door melkrobots en dat zorgt ook weer voor bouwactiviteiten.”

Een uitdaging vindt Visser de bouw van een riante villa in Leek, inclusief kelder met zwembad. „Dat is een mooi project om aan te werken, uniek in zijn soort. We zijn met deze klant al in een vroeg stadium één op één aan tafel gekomen en hebben het hele traject begeleid. Het is de grootste woning die we in ons bestaan hebben gebouwd.”

Starterswoningen

Wat Bouwbedrijf Visser tegenwoordig ook doet is zelf grond aankopen en daar woningbouw op realiseren, zoals in Boornbergum. „Daar bouwen we momenteel 8 starterswoningen, die in korte tijd verkocht waren”, vertelt Visser. „We zien dat meer dorpen hiermee aan de slag willen gaan. De behoefte aan betaalbare woningen is en blijft onverminderd groot en wij kunnen deze woningen voor prijzen beneden de 300.000 euro aanbieden. In Boornbergum blijkt eens te meer dat starters graag in hun eigen dorp willen blijven wonen, zeker als dat prijstechnisch interessant is.”

Zo heeft Bouwbedrijf Visser in het dorp waar het min of meer allemaal begon, Eastrum, een stuk grond gekocht waarop het 4 starterswoningen gaat bouwen. „Over de toekomst maken wij ons geen zorgen, er is genoeg te doen en er moet veel worden gebouwd. Zeker wanneer je in staat bent om betaalbare woningen te bouwen, waarbij je geen concessies doet aan kwaliteit, zal de vraag groot blijven. Daar zijn wij van overtuigd.”

www.visser-dokkum.nl

Edwin Visser

WACHTEN

OP DE STOOMMACHINE VOORWOORD

Onze columnist Eelko Huizingh stelt in deze NoordZ dat hij geen sector kent waar de kloof zo groot is als in de bouw tussen wat innovaties mogelijk maken en wat er in de praktijk gebeurt. 3D-printing, bouwen zonder stikstofuitstoot, robots, AI … allemaal toepassingen die bestaan en beproefd zijn, maar waarvan je op de gemiddelde bouwplaats weinig tot niets terugziet.

En dat het nu allemaal zo lekker gaat in de bouw … de cijfers die Erik Oosterveld van het UWV op tafel legt, tonen aan van niet. Al veertien kwartalen op rij is er sprake van meer vacatures dan werkzoekenden in de noordelijke bouwwereld. En het aantal banen in de bouw stijgt ook dit jaar verder, rekent Oosterveld voor. Tot 32.500, weer 1.000 meer dan afgelopen jaar. Die stijging gaat harder dan in de rest van het land. Dat is mooi nieuws, maar wie gaat die vacatures vervullen?

Acht op de tien werkgevers in de noordelijke bouwsector hebben te maken met personeelstekorten. Even terug naar de eerste zin: waar blijven die robots die het werk doen?

Tja, de praktijk blijkt ook hier wat weerbastig. Loodgieters, installateurs en monteurs voor gas, water, sanitair en verwarming zijn momenteel de meest gewilde krachten. Voor die werkzaamheden zet je niet zo maar eventjes een robot in. Er zal maar eentje voor de deur staan als je een lekke douchekraan hebt.

Eén ding is wel duidelijk: je moet ook als werkgever je best doen voor je personeel. Neem Pieter de Boer van het houtskeletbouwbedrijf Eemshout. Die deinst er niet voor terug om een kunstenaar aan te nemen en verder binnen zijn bedrijf op te leiden. „Als iemand in de groep past, bieden we direct een dienstverband voor onbepaalde tijd aan.’’

ouw, verduurzaming, enovatie, herstel aardbevingsschade – dat het met menen alleen niet te doen is. Sipke Meindertsma, die akkrachten detacheert in de bouw, trekt de ergelijking met de uitvinding van de stoommahine: „James Watt had daarvan nooit een ucces kunnen maken als er geen uitdaginen waren met arbeidskrachten. Ook toen as er een tekort en werden mensen te duur oor de massaproductie. Zoiets gaat hier ook

n over die toekomst, valt er ook genoeg moois

INHOUD

04

Al 3,5 jaar meer vacatures dan werkzoekenden

De bouw in Noord-Nederland in cijfers en verhalen

08

De robots komen. Als de bouw weer aantrekt

Vaak nog niet praktisch genoeg

11

Hoe komen we van ‘kunnen’ naar ‘doen’?

Column Eelko Huizingh

13

Kies je eigen badkamer, keuken én buren

Samen wonen en toch apart

16

Innovatieman Piet Zijlstra heeft haast

Minder licht nodig door witte steentjes in het asfalt

18

Werken aan een soundgym

Plus nog twee afleveringen in de serie Start Me Up

27

Typende apen en een AI-fabriek

Column Ronald Mulder

30

Managers pleiten voor koffiemelk

Leiderschapsserie met advocaat Jeroen Sprangers

COLOFON

NoordZ s een bijlage van Mediahuis Noord

Samenstelling & eindredactie Marja Boonstra, Gerda Douma, Jan Rozendaal, Theo Zandstra

Vormgeving Alie Veenhuizen

E-mail bijlagen@mediahuisnoord.nl

Advertenties/branded content Multiplus Media, Drachten

T: 06 44 91 12 63 E: s.osinga@multiplusmedia.nl

Volg NoordZ ook online op het blog: www.noordz.nl

De omscholer voor wie graag met de handen werkt

Leerbouwen aan de Euvelgunnerweg in Groningen probeert mensen enthousiast te maken voor een bouwberoep om ze vervolgens te begeleiden naar werk, legt eigenaar Maarten van der Vlist uit. Aanleiding om het bedrijf 8 jaar geleden te beginnen door de toenmalige oprichter Tjeerd van der Sluis waren de enorme personeelstekorten in de bouw. Schilderen, houtbewerking, stukadoren, metselen en sinds kort ook installatie- en elektrotechniek: Leerbouwen biedt cursussen en opleidingen aan aan mensen die graag met de handen willen werken, zowel met en zonder een afstand tot de arbeidsmarkt. „Dat kan variëren van iemand die wil klussen in zijn huis tot iemand die wordt aangemeld via het UWV, de gemeente of via een school voor een zij-instroom- of opleidingstraject”, aldus Van der Vlist. Na een korte oriëntatie kunnen de mensen binnen Leerbouwen kiezen voor een opleiding in een bepaald vak. Op de Euvelgunnerweg in Stad heeft Leerbouwen een eigen opleidingswerkplaats, waar kandidaten lessen kunnen volgen totdat het tijd is om over te stappen naar een bedrijf. Daarbij worden ze gecoacht en begeleid door het team van Leerbouwen.

Een van de bedrijven waarmee Leerbouwen al jaren goed samenwerkt is Eemshout, laat Van der Vlist weten. „Ieder jaar stroomt er wel iemand uit bij ons naar Eemshout. Vervolgens worden ze daar verder opgeleid. Dat is wel belangrijk, dat de bouw de tijd neemt om mensen te begeleiden.”

Iedereen die zijn opleiding heeft gehaald bij Leerbouwen kan aan de slag bij een bedrijf. Van der Vlist: „Daar zijn we heel blij mee. Er zijn meer vacatures dan dat we mensen hebben. We proberen via digitale campagnes, door mondtot-mond reclame en op het regionale werk- en ontwikkelevenement StartFest te zorgen voor instroom van mensen bij Leerbouwen.”

In de bouw staat probleem op probleem gestapeld: van stikstof tot personeelstekort. Hoogste tijd voor een antwoord in cijfers en verhalen op de vraag: hoe staat de bouw in Noord-Nederland er voor? Al 3,5 jaar meer vacatures dan werkzoekenden.

TEKST YKE BREMER

FOTO’S MARJORIE NOË, CORNÉ SPARIDAENS

DE BOUW IN NOORDNEDERLAND IN CIJFERS EN VERHALEN

De bouwsector zit klem. Aan de ene kant is de vraag naar nieuwe woningen, verbouw, renovatie, verduurzaming en isolering hoger dan ooit. Aan de andere kant wordt de groei van de bouw beperkt door tekort aan personeel, ruimtegebrek, stikstofproblematiek, netcongestie, lange doorlooptijd van vergunningen, hoge energieprijzen en almaar stijgende materiaalkosten.

Hoe staat de bouwsector er in 2025 eigenlijk voor in Noord-Nederland? Wat laat de theorie van het UWV zien, hoe vindt werkgever Pieter de Boer van Eemshout Prefab zijn werknemers en hoe zorgen ze bij Leerbouwen en het Talentperron dat werkzoekenden of zij-instromers de bouwsector weten te vinden? Kortom, een schets van de bouw in cijfers en verhalen.

Ondanks de remmende factoren is er een groei qua werknemersbanen in de bouw te zien dit jaar, aldus arbeidsmarktadviseur Erik Oosterveld van het UWV. ,,De bouw zou echter veel harder kunnen groeien, maar wordt van alle kanten ingeperkt. De sector staat onder druk. Het probleem van de personeelstekorten had in feite veel groter kunnen zijn als niet allerlei beperkingen de groei in de bouw hadden afgeremd.”

EEN STIJGING VAN 1000 BANEN

Zijn arbeidsmarktschets van de bouw (behalve woningen, kantoor- en bedrijfspanden omvat-

‘Door de energietransitie bij bedrijven is er ook veel vraag naar vakmensen’

ten deze cijfers ook de grond-, weg- en waterbouw) in Noord-Nederland laat zien dat de groei van het aantal werknemersbanen dit jaar doorzet naar 32.500 banen. Een stijging van 1.000 banen ten opzichte van het voorgaande jaar (31.500) oftewel ruim 3 procent.

Opvallend is dat de werkgelegenheid in de bouw in Noord-Nederland zich gunstiger ontwikkelt dan gemiddeld in Nederland. Landelijk stijgt het aantal banen in de bouw naar 370.100 in 2025. Dit betekent een stijging van 2,5 procent.

De groei van banen in 2024 was aanzienlijk lager dan voorgaande jaren, zowel in het Noorden als landelijk. Liet de bouwsector in NoordNederland nog een groei zien van 2,3 procent, landelijk lag dit percentage op slechts 0,8. De dip van 2024 is deels te verklaren door hogere loon-, materiaal- en energiekosten en anderzijds door terugbetalingen van overheidssteun uit de coronaperiode, aldus Oosterveld.

MEER RUIMTE

Dat Noord-Nederland het beter doet dan de rest van Nederland heeft te maken de steeds krappere aanwezigheid van bouwgrond in met name de Randstad. In het Noorden is meer ruimte, worden er relatief meer vergunningen afgegeven en is er relatief meer personeel, zo verklaart Oosterveld de verschillen. Bovendien zijn er in het Noorden specifieke bouwprojec-

Eind 1ste kwartaal

Loodgieters,

Elektriciens,

Medewerkers

Installateurs en monteurs luchtbehandeling, koeltechniek

Onderhoudsmedewerkers gebouwen

Schilders en behangers

Timmerlieden werkplaats en interieur

Monteurs beveiligingsinstallaties

Dakdekkers

Timmerlieden bouw en beton

Monteurs laag-, midden- en hoogspanning

Verf- en lakspuiters

Steigerbouwers

Overige

ten zoals het herstel van de bevingsschade, het Hoofdstation Groningen, de zuidelijke ringweg aldaar, en de Afsluitdijk die voor werkgelegenheid in de bouw zorgen.

Hoewel er minder woningen worden gebouwd, blijft de vraag naar personeel groot. Het herstel, onderhoud en verbouw van gebouwen levert veel werk op. Ook moet er personeel vervangen worden dat vertrekt, onder andere door pensionering. Door de energietransitie bij bedrijven is er ook veel vraag naar vakmensen.

Maar liefst 78 procent van de werkgevers in de bouwsector heeft in meer of mindere mate last van personeelstekorten, zo blijkt uit onderzoek van het UWV. De meeste vacatures staan open voor kansrijke beroepen als loodgieters, installateurs, monteurs. elektriciens, timmerlui, onderhoudsmedewerkers, schilders en dakdekkers. Ook is er veel werk voor het middenkader en hoger personeel, zoals uitvoerders, werkvoorbereiders en calculatoren.

voor zelfstandigen in de bouw. Dat waren er zo’n 6200 meer dan in 2017. Dat betekent een stijging van 32 procent.

GOED OP JE EIGEN PERSONEEL LETTEN

Naast werknemersbanen zijn er in de bouw de laatste jaren steeds meer zelfstandigen zonder personeel werkzaam in de bouw. Heel Nederland telt momenteel zo’n 312.000 banen voor zelfstandigen in de bouw. Dat zijn er 100.000 meer dan in 2017; een stijging van 47 procent. In Noord-Nederland ging het om 25.700 banen

Door de handhaving op schijnzelfstandigheid zal het aantal zzp-ers in de bouw gaan afnemen, is de verwachting. De daling zal pas in 2026 echt zichtbaar worden, denkt arbeidsmarktadviseur Oosterveld. ,,Vanaf 2025 handhaaft de Belastingdienst weer volledig op schijnzelfstandigheid. Pas vanaf 2026 gaan zij ook weer boetes opleggen. Dat zal de groei van zelfstandigen verder afremmen.’’

Al 14 kwartalen op rij is sprake van meer open-

staande vacatures dan dat er werkzoekenden zijn. Werkgevers zullen de komende tijd last houden van personeelstekorten, zo is de verwachting. Met een aanhoudende krappe arbeidsmarkt zullen ze steeds vaker een mix moeten toepassen van drie pijlers: anders werven, behoud van personeel en anders organiseren. ,,Goed op je eigen personeel letten, opleidingen en trainingen aanbieden, jongeren en migranten de weg naar de bouw wijzen en automatisering en robotisering zijn manieren om de arbeidskrapte op een creatieve manier op te lossen”, besluit Oosterveld.

ERIK OOSTERVELD

Tien jaar FARSK architecten & infra, balanceren tussen passie en pragmatisme

Architectuur passend maken in de omgeving, of dat nu in het stedelijk gebied of in het landschap is. Een bureau met passie en een heldere visie op architectuur, duurzaamheid en pragmatisme. Jakob Bosma - architect van FARSK architecten & infra - over zijn vak en het tienjarig bestaan van FARSK.

Knooppunt Emmen-West, de busremise van Schiermonnikoog, de Nelson Mandelabrug in Lelystad, de nieuwbouw Uiterdijksterweg in Leeuwarden en tal van restauraties van rijksmonumenten, in Leeuwarden, Dokkum en Kollum. Het toont de breedte van de beroepspraktijk van FARSK architecten & infra: stedenbouw, landschappelijke inpassing, infrastructuur, woningbouw, verduurzaming, restauratie en bouwkundige engineering. Groot en klein.

ÑWij geloven dat architectuur de wereld een beetje beter en mooier kan makenî, zeggen ze zelf. Hoe passen onze ontwerpen in de omgeving en wat betekenen ze voor de gebruikers. Altijd zijn we op zoek naar het verhaal en de betekenis van de plek. Wat kan architectuur betekenen in herkenbaarheid, de menselijke behoeften naar omsluiting, bescherming en functionaliteit. ÑFARSKî, zegt Jakob Bosma, Ñstaat voor frisse, nieuwe, zuivere contextuele ontwerpen, met opdrachten in de architectuur, infrastructuur, stedenbouw en engineering. We zijn een bureau dat het liefst betrokken is bij het hele proces, om de lijnen kort te houden en de kwaliteit te bewaken.î

De wereld een beetje beter maken, betekent dat FARSK met haar ontwerpen op zoek is naar een meer duurzame, en ook herkenbare leefomgeving. Bijvoorbeeld door het beperken van grondstofgebruik, het gebruik van nieuwe grondstoffen, door maximaal in te zetten op hergebruik of het gebruik van circulaire materialen. Door prefabricatie en lichtere constructieve bouwsystemen van hout (CLT) verduurzaam je ook de bouwplaats. Waar mogelijk stelt Jakob Bosma, wil je toxische bouwmaterialen zoveel mogelijk vervangen door bio-based materialen om hergebruik en circulariteit in de toekomst te garanderen. Door iets te ontwerpen, dat gebruik van energie reduceert, bijvoorbeeld door zongeoriÎnteerd te ontwerpen, door compact te bouwen en in te zetten op duurzame opwekking. In brede zin ëgebruik je je gezond verstand en behoud je wat kan, voor je vernieuwt.í

Fascinerende kleuren uit de historie

De kern is de passie voor het vak en het enthousiasme. ÑWat we maken moet uit het hart komenî, zegt hij op kantoor aan de Harlingersingel. We zoeken naar de aansluiting, naar dat verhaal van de omgeving of het landschap. ÑKnooppunt Emmen West, de

aansluiting van de N391 op de N34, is daar een mooi voorbeeld van, dat hebben we ontworpen in opdracht van de provincie Drenthe. De centrale vraag bij dit project was hoe pas je een groot infrastructureel kunstwerk in in het landschap van meanderende beekdalen, glooiende zandruggen en de historie van de Klinkmolen; de smalste, doorwaadbare plek van het beekdal. Uiteindelijk vond ik dÈ aanleiding in het blauwe vivianiet. Vinvianiet komt op deze plek voor in het landschap en het ontstaat als het ferro-staal (ijzeroer) in aanraking komt met fosfaat waarvan brokken worden aangetroffen in de grond. Voor het nieuwe, infrastructureel kunstwerk, zijn de kenmerken van de omringende landschappen als uitgangspunt genomen. Waarbij we voor de in het oog springende fly- over kunstwerk de kleuren van het vivianiet en het ijzeroer hebben laten terugkomen.î

Bij de Nelson Mandelabrug in Lelystad, een fietsen wandelbrug, zocht Bosma die inspiratie bij een zeventiende eeuws scheepswrak, dat in de buurt bleek te liggen. ÑWe hebben ons bij het ontwerp juist niet laten leiden door de rationaliteit van rechte lijnen die de polder zo kenmerkt, maar door vormen en materialen uit de historie, gebaseerd op dat scheepswrak. De brug is ontworpen als een schip dat ten ondergaat in de zee, met de vorm kwamen we tegemoet aan de eis van sierlijkheid. We wilden de houten brug graag zo duurzaam mogelijk realiseren en bij navraag bleek er op de gemeentewerf een enorme hoeveelheid gebruikte damwand hardhout te liggen, een geluk, dat het ontwerp verduurzaamt en nog meer een passend verhaal en uitstraling geeft.î

Tussen visie en pragmatisme

De ontwerpaanleidingen of uitgangspunten zijn in Leeuwarden anders dan pakweg in de polder of Drenthe. De zoektocht naar die aanleidingen vindt Jakob Bosma het mooie, je laten inspireren, onderzoeken, kijken wat past. Zoeken naar de balans, tussen passie, pragmatisme en het werken in bijzondere omgevingen. De busremise op Schiermonnikoog staat in zoín bijzonder omgeving; een Nationaal Park, bij deze opdracht zijn duurzaamheid en de terughoudendheid van de weidse blik uitgangspunt geweest.î Die remise heeft net als veel van zijn werk

nuchterheid in zich, die deel uitmaakt van het zoeken naar de balans. ÑDe krachtige uitstraling van de vorm en kleuren van de fly-over van Emmen-West zijn de ene kant, het sterk uitvergrote; het nuchtere, kosten beheersende zit in het totaal. Bij de remise zie je het in de terughoudendheid omdat de omgeving daar om vraagt. Wat je maakt moet toegankelijk zijn, je moet het verhaal kunnen vertellen. Het moet niet eindigen in chaos.î

FARSK, zegt Bosma, is goed in het grote en het kleine. ÑVan de grote landschappelijke, stedenbouwkundige schaal tot aan de schaal van voordeur en het bouwkundige detail en alles wat er tussen zit.î Ook daar zegt hij, als zoon van een timmerman, moet je zoeken naar de balans. ÑHet enthousiasme dat we hebben voor met architectuur de wereld een beetje mooier maken, ook omzetten naar het praktijkgerichte, naar het uitvoerbare voor de vakmensen die het moeten realiseren. Dat vergt inzicht, strategie, bouwkunde maar ook de kracht van eenvoud. ÑArchitectuurî, stelt Jakob Bosma, Ñis een prachtig vak.î Tien jaar FARSK. ÑDe diversiteit in opdrachten van wat we doen, vind ik mooi. Het zoeken naar het beste voor een omgeving binnen al het mogelijke, in die balans van opdrachtgever, omgeving, eisen, enthousiasme.î Hij pakt het project Uiterdijksterweg in Leeuwarden erbij. Nijl‚n; een naoorlogse wijk waarin herstructurering nodig was van commerciÎle ruimten. ÑWat we hebben gedaan is het onderzoeken en begrijpen van een in die tijd kenmerkende omgeving, de aspecten van de stedenbouw, het groen en de bestaande gebouwen zijn overgenomen in het nieuwe plan, niet letterlijk, maar wel passend. We hebben aansluiting gezocht bij het bestaande en het nieuwe gezocht in herkenbaarheid en functionaliteit voor de toekomstige gebruikers en bewoners en in de optimalisering van variatie, vorm en materialen.î

FARSK architecten & infra in Leeuwarden, architectuur in balans van enthousiasme, visie, verhaal en pragmatisme. Het beste maken om die ene plek een beetje mooier te maken.

www.farsk.nl

De werkgever:

‘We zoeken mensen die willen’

Eigenaar Pieter de Boer van het houtskeletbouwbedrijf Eemshout Prefab in Eemshaven heeft al jarenlang goede connecties met het UWV, praktijkopleider Leerbouwen in Groningen en Noorderhuizen in Uithuizen, de leer- en werkplek voor bouw en techniek van het Noorderpoort in Noord-Groningen. „In samenspraak met deze organisaties kom ik vaak aan mensen. Intern leiden we ze vervolgens verder op”, aldus De Boer.

Al vanaf 2014 zorgt De Boer op deze manier dat er ieder jaar een paar werknemers instromen binnen zijn bedrijf, waardoor Eemshout Prefab geleidelijk – met de hulp van enkele zzp-ers –kon groeien naar de huidige 57 werknemers. ,,Zo heb ik een heel netwerk opgebouwd onder anderen ook met coaches van gemeenten als het Hoogeland en Eemsdelta. We hebben op die manier ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk.”

Fritjof Sillen kwam 6 jaar geleden via het UWV bij Eemshout terecht. Na zijn opleiding tot kunstenaar zocht hij meer bestaanszekerheid en kwam in de fabriek van De Boer terecht. Eerst als framer, maar al snel als tekenaar in de tekenkamer.

Sillen is niet de enige die binnen het bedrijf is doorgestroomd. „Op de afdeling calculatie zit iemand die hier is begonnen als zager. Maar we hebben ook zij-instromers vanuit de horeca, een koekjesfabriek of een bejaardentehuis bij ons werken. Zo komen er ook mensen bij ons binnen die heel iets anders hebben gedaan in hun carrière. We hebben altijd wel mensen nodig in de fabriek. De meeste mensen die hier rondlo-

pen zijn via Leerbouwen en Noorderhuizen binnengekomen”, legt De Boer uit. En het zijn niet alleen jongeren, voegt hij eraan toe. ,,We hebben mensen van allerlei leeftijden. We zoeken mensen die willen en gemotiveerd

zijn om te werken. Meestal lopen ze eerst één of twee weken stage. Als ze in de groep passen, dan is het al voor 50 procent geslaagd. We bieden ze dan direct een dienstverband voor onbepaalde tijd aan. We hebben weinig perso-

Oriënteren bij het Talentperron

Bij Talentperron – een samenwerking tussen de gemeente Groningen en het UWV – kunnen mensen hun eigen talenten op een interactieve en dynamische manier ontdekken met behulp van een gids, aldus projectleider en innovatie adviseur Margot Banus. ,,Op die manier kunnen ze kijken wat hun wensen en vaardigheden zijn. Bij ons draait het niet direct om het zoeken naar werk of een opleiding, maar we richten ons eerst op het opbouwen van een vertrouwensband. De bezoekers moeten zelf de stap maken richting de arbeidsmarkt of verdere scholing.”

En het werkt. Door het succes van Talentperron wordt het concept ook uitgerold naar Assen, Appingedam, Stadskanaal, Sappemeer en de gemeente Westerkwartier, zo somt Banus op. „In totaal komen er zes Talentperrons bij.”

Op een speelse en laagdrempelige manier door het gebruik van VR-brillen, een competentiewand met kubussen en een 9 bij 9 meter grote landkaart, wordt het gesprek aangegaan met de bezoekers. „Vorig jaar waren dat er maar liefst 2000. Ze kunnen zelf binnenlopen of op ons geattendeerd worden door de gemeente of het UWV. Het kunnen individuen maar ook groepen zijn. Bij Talentperron krijg je geen gesprek achter de balie, maar mogen de bezoekers zelf actief aan de slag. Zo krijgt het gesprek meer beleving en beklijft het beter.”

De rol van de gids is daarbij cruciaal, gaat Banus verder. „De gids kijkt breder dan alleen opleiding en werk. Zo wordt er gekeken naar

neelsverloop gelukkig. Je investeert in mensen, in meer kennis en ervaring en dat zie je terug in het rendement van de fabriek. Die gaat omhoog. Het is mooi om te zien dat het zijn vruchten afwerpt.”

waar iemand staat als mens en wat diegene nodig heeft op weg naar een opleiding of werk. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat iemand geholpen wordt met zijn of haar schuldenproblematiek. We willen mensen zelfvertrouwen geven. Dat alleen al kan enorm helpen.” Belangrijk is dat de bezoekers constant zelf de regie houden. „Bij ons krijgen de bezoekers een heel persoonlijke benadering op een fysieke plek. Dat vinden veel mensen fijn. Ze bepalen zelf wat ze willen en samen met de bezoekers kijken we hoe we ze kunnen helpen door eventueel verbinding te zoeken met specialisten. Er wordt ook niets vastgelegd van het bezoek. Het is heel vrijblijvend.”

Uit onderzoek van onderzoeksbureau Excap blijkt dat 79 procent van de bezoekers van Talentperron een vervolgstap neemt. Dit kan een netwerkgesprek, een inschrijving bij een uitzendbureau of een bezoek aan een branchemiddag zijn. ,,Pas als je weet waar je talenten en vaardigheden liggen, kun je gerichter gaan zoeken.”

Door Talentperron worden events en doe-middagen georganiseerd. Zo is er iedere donderdagmiddag een branchemiddag met als thema Talent voor bouw, techniek of groen georganiseerd. „We creëren ontmoetingen, waar bezoekers zich verder kunnen oriënteren. Soms komen er matches tot stand met werkgevers. Maar omdat we niets vastleggen weten we niet hoeveel mensen er uitstromen naar bijvoorbeeld de bouwsector.”

Natuurlijk, in de bouw zitten ze ook niet stil. Automatisering is er aan de orde van de dag, met als meest gebruikte voorbeeld de woningfabrieken die her en der al in werking zijn, zoals die van Dijkstra Draisma in Dokkum en Van Wijnen in Heerenveen. Daar komen ‘complete woningen’ van de band gerold. In werkelijkheid wordt er prefab gemaakt wat kan, zodat de constructie op de bouwplaats veel sneller gaat.

,,Dat is een manier van automatiseren die wel snel is gegaan de laatste jaren ja’’, zegt Henk Middel. Hij is hoofduitvoerder bij Van Wijnen en houdt zich momenteel onder meer bezig met de grootschalige renovatie van de Van Heemskerckflat, een voormalige studentenflat aan de Groningse Van Heemskerckstraat. ,,Zie je die bovenste verdieping, met al die ramen? Zijn allemaal prefab-delen die in een dag geplaatst zijn. Dat scheelt heel veel tijd en mankracht.’’

Automatisering, robotisering en digitalisering gaan al veel verder. Bekend is het zogeheten BIM (bouwwerkinformatiemodel), waarin alle informatie is opgeslagen en door verschillende partijen aan te passen is. Door nieuwe technologie worden daar steeds meer mogelijkheden aan toegevoegd. Robots die super secuur meten en hun bevindingen naar het BIM sturen bijvoorbeeld, of drones die soortgelijke klussen uitvoeren. Het is een kwestie van tijd voordat een hele bouwtekening volautomatisch wordt geproduceerd. ,,Dat is nu nog niet zo. We lopen af en toe aan tegen taalproblemen tussen robots en andere systemen. Dan is er nog een menselijke vertaler nodig’’, legt Ate Kosters uit. Hij is vanuit Van Wijnen Groningen belast met de uitvoering van het project InCube. In die Europese samenwerking op drie plekken (Italië, Spanje en Groningen) wordt onder meer getest hoe door de inzet van robotisering, digitalisering en procesverbetering sneller en efficiënter kan worden gewerkt. ,,Vooral gericht op renovatie van gebouwen uit de jaren 60. Daar zijn er nogal veel van …’’

NOG NET NIET PRAKTISCH GENOEG

De bouwopgave in Nederland is gigantisch. Niet alleen moeten er nieuwe woningen komen, ook moeten huizen verduurzaamd

Nu al is het lastig om genoeg bekwame mensen te vinden. Maar als de bouw straks – wie weet – écht weer aantrekt, wat moeten we dan? Dan ontkomen we er niet aan om elektronische collega’s in te zetten. Meer

dan we nu al doen.

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO GEERT JOB SEVINK

DE ROBOTS KOMEN. ALS DE BOUW WEER AANTREKT

Druk op het beeldscherm en de robot gaat aan de slag.FOTO MARTIJN HEEMSTRA

en gerenoveerd worden. En intussen hebben we te maken met vergrijzing en een steeds krapper wordende arbeidsmarkt. ,,Dat zie je nu vooral in de functies voor theoretisch opgeleide mensen’’, zegt Sipke Meindertsma. Hij richtte Bouwselect en Bouwpartners op en detacheert daarmee vakkrachten in de bouw. ,,Het tekort aan praktisch opgeleide mensen is nijpend, maar iets minder alarmerend, zeker in het Noorden.’’

Hij ziet ook dat robotisering langzaam maar zeker toeneemt, ook op de bouwplaats. ,,Maar vaak is het nog net niet praktisch genoeg. En te duur. Metselrobots werken bijvoorbeeld heel goed, maar ze zijn duur. Alleen bij heel grote projecten, waarbij je seriematig kunt bouwen, kunnen die robots uit. En juist in dat soort projecten is de laatste jaren de klad gekomen. Ik heb het gevoel dat we in een soort tussenfase zitten. Pas als

arbeid nog veel duurder en schaarser wordt, worden zulke robots gemeengoed.’’

SECUUR, SNEL EN VEILIG

Dat ziet Ate Kosters ook. ,,Maar we moeten er wel mee ontwikkelen, testen en innoveren. We willen ervaring opdoen, voor als het zo ver is.’’ Dat gebeurt in de Van Heemskerckflat. In opdracht van woningbouwcorporatie Lefier is eerst veel gesloopt en daarna in ruimere vorm heropgebouwd. ,,Hier hebben we verschillende vormen van robotisering en digitalisering ingezet. Geautomatiseerde zagen zijn bijvoorbeeld dagenlang bezig geweest met betonzagen. Op de borstweringen en dakranden onder meer. Dat gaat perfect. Secuur, snel en veilig.’’ Henk Middel: ,,En vergeet ook niet dat zagen door beton normaalgesproken een behoorlijk fysieke belasting oplevert. Dat neem je zo weg.’’

Op de Van Heemskerckflat was ook een boorrobot aan de slag. Kosters: ,,Op basis van het vooraf opgestelde 3D-model kon de robot bepalen waar de gaatjes moesten komen. Op de bouw was het een kwestie van de boorrobot positioneren en die kon toen aan het werk.’’ Dit is typisch voor de fase waarin we nu zitten. De robots werken weliswaar snel en precies, maar helemaal autonoom is het niet. ,,Wat je zou willen, is dat zo’n robot zelf zijn positie in de omgeving bepaalt, bepaalt waar geboord moet worden en aan het werk gaat. Nu komt er nog veel mensenarbeid aan te pas. Maar producenten en leveranciers geven aan dat de vraag uit de markt naar een volledig autonome robot nog niet groot genoeg is. Dat kan komen als er veel meer gebouwd gaat worden.’’

Je moet ergens beginnen om ergens te komen. Ate Kosters zit op die route. ,,We leren heel veel van InCUBE en proberen keer op keer verder te komen.’’ Voor dit project formeerde hij een groepje om zich heen om dat proces te helpen. ,,Dat zijn collega’s met een voor een aannemer afwijkend profiel. Ik wil graag dat ze naar de uitdagingen kijken zonder bevooroordeeld te zijn, zonder geleerd te hebben hoe dingen hier werken. Dat helpt enorm.’’

De winst van robotisering en digitalisering zit hem nu vooral in meten, maatvoering en calculeren, denkt Middel. ,,De voorkant noemen wij dat. Het vergaren van data over het

project en dat omzetten in plannen en tekeningen. Dat gaat snel meer worden, is mijn verwachting. Ik denk dat je daar weer een ander type werknemer voor nodig hebt. Jongens en meiden die dat beter snappen. Dat zie ik als voordeel, hoewel het misschien ook wel over mijn eigen baan gaat. Ik merk al dat jongeren daardoor weer geïnteresseerd raken in werken in de bouw.’’

BUITENLANDSE ZZP’ERS

Sipke Meindertsma hoopt dat ook. ,,Dat zou goed zijn, want we hebben straks keihard mensen nodig. Ik zie om me heen dat vooral buitenlandse zzp’ers in groten getale naar andere landen vertrekken omdat daar meer te doen is. Het is maar de vraag of die terugkomen als de bouw hier weer aantrekt. Ik vind sowieso dat we de buitenlandse werknemers meer moeten omarmen. Waarom staat in vacatureteksten nog steeds dat iemand Nederlands moet spreken? Daar begrijp ik weinig van. Taaldiscriminatie noem ik dat.’’

Ook dat probleem is met robotisering en digitalisering te verlichten, denkt Meindertsma. ,,Met A.I. kun je snel vertalen en is op kantoor veel te winnen. Denk aan tekenen, calculeren en het BIM verrijken. Van robotisering zelf moeten we denk ik geen wonderen verwachten op korte termijn. Dat kost gewoon tijd.’’

MENSEN TE DUUR

Dat denkt Ate Kosters ook. ,,We hebben verschillende robots ingezet, hier in Groningen. We zien de mogelijkheden, die steeds groter worden. Nu is het zaak verder te gaan en door te testen, en dan moet de technologie langzaam maar zeker praktischer en goedkoper worden.’’

Sipke Meindertsma maakt graag een vergelijking met de uitvinding van de stoommachine. ,,James Watt had daar nooit een succes van kunnen maken als er geen uitdagingen waren met arbeidskrachten. Ook toen was er een tekort en werden mensen te duur voor de massaproductie. Zoiets gaat hier ook gebeuren. Als de bouwsector volledig uit het slop getrokken is, dan hebben we hier een massieve uitdaging qua personeel. Dat is een situatie waarin steeds verdergaande robotisering interessant wordt voor de markt.’’

Robot sloopt een muur.

ATE KOSTER HENK MIDDEL

Noord-Nederland moet n˙ bouwenen Den Haag moet meebewegen

ëTweeÎntwintig procent minder bouwvergunningen afgegeven.í ëOnduidelijkheid over de benodigde natuurvergunningí. ëNetcongestie kan niet worden verholpen: uitbreiding stroomnet wordt verhinderd door stikstof.í Wie de krant openslaat wordt er niet vrolijker op. Al deze cijfers schetsen een sombere toekomst voor iedereen die naarstig op zoek is naar een huis. Iedereen kent tegenwoordig wel iemand die wanhopig wordt van het zoeken.

De nieuwbouwproductie blijft structureel achter. En ondertussen stapelen de uitdagingen zich op: een woningtekort dat jongeren de regio uitjaagt, een vastlopende arbeidsmarkt en gemeenten die ñ ondanks ambitie en goede plannen ñ te weinig ruimte krijgen om door te pakken. Als bestuurder van Bouwend Nederland zie ik het dagelijks: we willen bouwen, we k˙nnen bouwen, maar toch lukt het niet of te weinig.

Vooral die daling van het aantal afgegeven vergunningen baart grote zorgen. Er wordt immers geen huis gebouwd zonder een vergunning, daarmee is een daling van 22% een voorbode voor een fikse daling van nieuwbouwhuizen in de toekomst. En met een tekort van ruim 400.000 woningen kunnen we ons geen stilstand veroorloven.

ëBesef dat het wiel niet keer op keer hoeft worden uitgevondení

Ambitie is er volop. Neem Friesland, de vier grote kernen ñ Leeuwarden, Drachten, Sneek en Heerenveen ñ gaven recent een krachtig signaal af: zij willen tot 42.000 nieuwe woningen realiseren tot 2050. Niet omdat het ëleukí is, maar omdat het nodig is. De regio dreigt anders leeg te lopen. Of, zoals gedeputeerde Knol treffend zei: ìWa wasket dyn kont noch ast it noadich hast?î Om die ambitie waar te kunnen maken, zijn een aantal dingen nodig. Ten eerste: duidelijkheid vanuit Den Haag. Hak knopen door over stikstof zodat er weer natuurvergunningen kunnen worden afgegeven. Wees duidelijk over financiering en trek regelgeving gelijk over het land zodat er een eerlijk speelveld ontstaat. Die duidelijkheid is nodig om woningbouw niet alleen mogelijk te maken, maar ook daadwerkelijk te kunnen versnellen.

Op regionaal niveau zijn er ook een heel aantal dingen die we kunnen doen. Ten eerste is het aan gemeenten om realistisch te zijn over de waslijst aan eisen die ze hebben voor nieuwbouw, en het budget dat er is. Duurzaam, binnenstedelijk, circulair, betaalbaar ñ het zijn allemaal lovenswaardige en begrijpelijke eisen, maar ze hebben wel een prijskaartje. Staar je niet blind op bouwen voor een specifieke doelgroep, maar laat ook ruimte voor doorstroming. Starters laten geen huis achter voor een ander, nieuwe bewoners van een vrijstaand huis juist wel. Er zit nog steeds potentie in het transformeren van panden, ook in kleinere kernen. MKB-bedrijven willen graag meer kansen krijgen om innovatieve ideeÎn en ervaring in te zetten, zodat we samen met gemeenten haalbare en betaalbare oplossingen kunnen realiseren. Met het meer benutten van die lokale betrokkenheid en ruimte voor innovatie, kan slagvaardiger en gerichter gewerkt worden, zodat we meer en sneller woningen kunnen leveren voor hetzelfde geld. Door bijvoorbeeld

meer gebruik te maken van industrieel bouwen, waardoor sneller en met minder vaklieden kan worden gebouwd. Of door in de ontwikkelfase niet alleen te sturen op de initiÎle investering, maar door te rekenen met de lasten en baten van een ontwerp gedurende de hele levenscyclus van een woning.

ëMKB-bedrijven willen graag meer kansen krijgen om innovatieve ideeÎn en ervaring in te zetten, zodat we samen met gemeenten haalbare en betaalbare oplossingen kunnen realiserení

Besef dat het wiel niet keer op keer hoeft worden uitgevonden. Bouwers ñ MKB Ën grootbedrijf ñ hebben veel kennis in huis die de opgaven kan vergemakkelijken. Bouwers kunnen meedenken over bijvoorbeeld netbewust bouwen, zodat het probleem van netcongestie zo min mogelijk belemmert. Ook is het MKB de aangewezen speler

om snel projecten op kleinere locaties te realiseren. Zorg daarbij voor benaderbaarheid van de gemeente en probeer met elkaar mee te denken en vorm teams. Vaak is er dan meer mogelijk dan gedacht.

Een goed voorbeeld van hoe het wÈl kan, is de Friese Kleine Kernen Aanpak. Deze pragmatische en doelgerichte werkwijze laat zien dat versnelling mogelijk is, ook buiten de grote steden. Door nauwe samenwerking tussen provincie, gemeenten, corporaties en bouwers ñ en door ruimte te geven aan lokaal maatwerk ñ wordt woningbouw in kleine dorpen haalbaar. Juist in deze kernen staat de leefbaarheid onder druk, en elke woning telt. Dit soort regionale oplossingen verdienen landelijke ondersteuning, want wat in Friesland werkt, kan ook inspireren in Groningen, Drenthe of Zeeland. Als Den Haag meebeweegt, kunnen we in Noord-Nederland doorbouwen. www.bouwendnederland.nl

Klaas Graveland, directeur HuneBouw en regiovoorzitter Bouwend Nederland regio Noord

COLUMN

HOE KOMEN WE VAN ‘KUNNEN’ NAAR ‘DOEN’?

Wat betekent innovatie voor de bouw? Heel veel, als ik een aantal websites check. Ik lees over 3D-printing, bouwen zonder stikstofuitstoot, circulair bouwen, drones voor bouwbeheer en huizen zonder CO2-uitstoot. En over robots die kunnen slopen, tillen, verplaatsen, lassen en metselen. En dan heb ik het modewoord AI nog niet eens gebruikt. Maar ga eens kijken bij een doorsnee aannemer. Wat zie je dan? Grote kans: geen van bovenstaande innovaties.

Terwijl elk van die innovaties een prachtige belofte in zich heeft. 3D-printing maakt complexe ontwerpen mogelijk, waardoor je sneller en nauwkeuriger kunt bouwen en met minder afval. Van de stikstofcrisis heb je geen last als je bouwt zonder uitstoot, met elektrische apparatuur en prefab. Dankzij circulair bouwen zijn alle onderdelen van gebouwen eindeloos herbruikbaar. Drones zorgen voor verbeterde controle en verhoogde veiligheid, vooral op moeilijk te bereiken plekken. Net-zero gebouwen zijn zeer energiezuinig en halen alle benodigde energie uit hernieuwbare bronnen. En robots, tot slot, verhogen de productiviteit van bouwvakkers, zijn veiliger en nemen fysiek belastende taken over.

Dit is een klassieke reden om niet te innoveren

Dus innovatie biedt prachtige mogelijkheden voor de bouw. Maar toch zien we daar helaas nog weinig van terug in de praktijk. Ik ken weinig sectoren waar het verschil tussen wat kan en wat gebeurt zo groot is. Tekort schietende technologie is niet de oorzaak, want heel veel is al ontwikkeld. De innovaties die ik hierboven noemde, bestaan gewoon. Ze liggen op de plank, brengen aantoonbaar voordelen en worden hooguit spaarzaam gebruikt.

Vanwaar die kloof tussen kunnen en doen? Daar zijn veel redenen voor. Laat mij beginnen met een aantal oorzaken dat buiten de bouw ligt. Het Economisch Instituut voor de Bouw noemt als eerste een gebrek aan stabiel overheidsbeleid waaruit een duidelijke visie spreekt. Niet verrassend dat zulk beleid, ook voor de bouw, ontbreekt. Daarnaast lijken aanbestedingsprocedures innovatie vaak eerder tegen te werken dan te stimuleren, vanwege het goed bedoelde idee dat elke bouwer gelijke kansen moet hebben. Tot slot zijn veel bouwprojecten klein en uniek, wat het lastig maakt om te leren wat werkt en wat niet, evenals het opschalen van succesvolle innovaties.

Maar er zijn ook tal van redenen waaraan de bouw zelf wat zou kunnen doen. De eerste is het ontbreken van het gevoel van noodzaak: zo lang je als aannemer omkomt in het werk, waarom zou je dan investeren in dure innovaties? Dit is een klassieke reden om niet te

innoveren: gaat het goed dan hebben we er geen tijd voor, gaat het slecht dan hebben we er geen geld voor. Een andere reden is dat veel bouwers de juiste kennis missen. Je kunt prachtige dingen doen met 3D printers, maar als je niet weet hoe je ermee moet omgaan, dan wordt het niets.

Ook het opleidingsniveau en de interesses van bouwvakkers spelen een rol. De doorsnee timmerman en metselaar hebben niet de scholing gehad om uitstootvrije huizen te bouwen. En daarnaast werken ze liever met hun handen dan met een laptop om robots of drones te besturen. Voeg daarbij het gebrek aan personeel: als aannemers al grote moeite hebben om genoeg handjes op de bouwplaats te krijgen, dan hebben ze niet de ruimte om hun personeel bij te laten scholen. Het ontbreekt ook aan ketensamenwerking, terwijl dat voor veel innovaties noodzakelijk is. En tot slot wordt innoveren belemmerd door de conservatieve bouwcultuur met risicomijdend gedrag.

Kortom, de bouw kent vele, nog weinig gebruikte innovaties. Het vervelende is nu juist dat die nietgebruikte innovaties veel mogelijk maken wat we hard nodig hebben. Denk aan sneller bouwen, bou-

Dr. Eelko Huizingh werkt bij de vakgroep Innovatiemanagement & Strategie van de Rijksuniversiteit Groningen en is auteur van het boek Innovatiemanagement.

Woningzoekers struinen urenlang op Funda op zoek naar een woning. Een andere mogelijkheid is aansluiting bij een Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO). Die woonvorm is niet alleen een oplossing voor het woonvraagstuk maar biedt ook kans op extra saamhorigheid, zeggen Ton Tempelman en Pieter Bijker van MooiThuis.

TEKST GEERTRUID PEENE

FOTO RENS HOOYENGA

KIES JE EIGEN

BADKAMER, KEUKEN ÉN BUREN

De samenwerking tussen Tempelman en Bijker begon een aantal jaar geleden op de grens van Drenthe en Friesland met de oude school in Wateren, waarvan Tempelman eigenaar was. „Mijn vrouw kwam met het idee om er woningen in te maken voor ouderen”, blikt hij terug. Het plan sloot aan bij de Drentse woonagenda, waardoor subsidie en ondersteuning beschikbaar waren voor dit soort projecten. Zo leerde Tempelman Bijker kennen, die vanuit de provincie het project begeleidde.

De herbestemming van de school is geen CPO, want Tempelman was zelf al de eigenaar van het gebouw. Toch wakkerde dit bij hem wel de interesse aan in het opzetten van CPO’s. „Toen de school klaar was, vond ik het zo leuk dat ik Pieter weer benaderd heb”, zegt Tempelman. Bijker begeleidde al CPO’s, ook buiten het Noorden. In NoordNederland doen ze dit nu samen met MooiThuis.

ALS WE ERGENS EEN KANS ZIEN De twee zien overal mogelijkheden om projecten op te starten. „We zijn behoorlijk productief”, lacht Tempelman. „Als wij ergens een kans zien dan nemen we het initiatief.” Al worden ze ook zelf benaderd door groepen die een kavel bemachtigd hebben en begeleiding zoeken. „De CPOwereld is klein dus er is veel mond-totmondreclame.”

„Gemeenten vinden het fijn om met ons zaken te doen”, vertelt Tempelman. „Als een gemeente zelf kavels uitgeeft kunnen

ze niet bepalen wie daar komt te wonen.” Dus kan de gemeente niet altijd ervoor zorgen dat de inwoners van een dorp zelf als eerste aan de beurt komen. CPO-deelnemers kunnen een vereniging oprichten en in de statuten bepalen wie in aanmerking komt voor het project.

„Bovendien maken projectontwikkelaars vaak forse winst”, aldus Tempelman, wat de woningen vaak te duur maakt voor starters. Dat de diensten van MooiThuis goedkoper zijn, heeft te maken met de opzet van een CPO. „Wij kopen geen grond en hebben daardoor ook minder risico. We voeren de projectontwikkeling uit in opdracht van de kopers en gemeentes”, legt Bijker uit.

„Ons werk bestaat uit twee onderdelen”, zegt Tempelman. „We doen aan werving en selectie voor woonvacatures. En we begeleiden de ontwikkeling.”

Er zijn veel enthousiaste reacties, maar op de informatieavonden stuiten de twee toch vaak ook op onbegrip en verwarring. „Er is een categorie mensen die dit allemaal veel te ingewikkeld vindt”, zegt Tempelman. Ze willen liever een kant-en-klaar aanbod hebben, vult Bijker aan. Vaak geldt dit voor de wat oudere doelgroep.

„Die mensen vragen dan: hoe groot worden die woningen en wat kosten ze?” Dan leggen ze uit dat de plannen juist vanuit de kopers moeten komen en dat de organisatie vooral van hen wil weten wat de wensen zijn en of ze dat kunnen betalen. „Sommige mensen kunnen die omslag niet

PIETER BIJKER TON TEMPELMAN

maken”, zegt Tempelman. „Die vragen drie keer achter elkaar: maar wat kosten die woningen dan?”

HET IS ALLEMAAL MAATWERK

Om hun tegemoet te komen laten Bijker en Tempelman voorbeeldprojecten zien. „Maar ook iedere woning in een CPO-project is anders. Het is allemaal maatwerk en niet gelijk qua maat, prijs, afwerking, omdat iedereen voor iets anders kiest.”

Veel keuze dus, maar er zijn wel collectieve beslissingen waar kopers in een CPO-project het samen over eens moeten worden. Bijvoorbeeld als het gaat over met welke

architect ze in zee gaan en voor welke afwerking er aan de buitenkant wordt gekozen Of er niet eindeloos vergaderd wordt? „Ik vind dat wel meevallen”, zegt Bijker.

De twee proberen waar mogelijk het voorwerk te doen. Tempelman: „We zorgen bijvoorbeeld dat we gerenommeerde architecten voorstellen en bouwbedrijven uit de regio met afbouwgarantie. Daarna mogen ze kiezen. Maar wat mij betreft gaan we dus niet over elk raampje of deurtje een week vergaderen.”

Starters zijn sneller enthousiast, merken de twee. „Die hebben maar één doel: zo snel

mogelijk een woning. Die zien niet al die mitsen en maren”, zegt Bijker. „Ze hebben sneller vertrouwen in een project.” Dat vertrouwen ontstaat bij de oudere doelgroep vaak als de zaken wat concreter worden.

Al zijn er uitzonderingen, benadrukt Tempelman. „Bij een project is een vrouw, een 80er, betrokken en die gaat er echt voor!”

HERBESTEMMING OUDE BOERDERIJEN

Er is nog een doelgroep die aanklopt bij MooiThuis, vertelt Bijker. „We zien steeds meer agrariërs die een oude boerderij hebben en daarin woningen willen realiseren.” Tempelman knikt. „Ze willen vaak dat de

boerderij weer een functie krijgt waarvan de mensen in het dorp kunnen profiteren.”

CPO’s gaan dus lang niet altijd over nieuwbouw, maar ook over herbestemming van oude gebouwen. Zo is er nu een nieuw project met een oude boerderij in Veenwouden. Herbestemming is wel ingewikkelder, merken ze. „Het is een heel mooie boerderij die je niet wilt slopen”, peinst Bijker. „Dat betekent dat het constructief gezien ingewikkelder wordt en soms ook relatief duur.”

JE EIGEN BUREN KIEZEN

In sommige aspecten lijkt een CPO op ‘ge-

wone’ nieuwbouw. Bijker: „Maar je kunt je eigen buren kiezen en dat is een sociaal aspect wat ik heel erg leuk vindt.”

Het vormt een van de drijfveren van hun idee achter de CPO’s. „Wij willen niet alleen huizen bouwen, maar ook een thuis voor mensen”, zegt Tempelman. Bijker knikt. „Een thuis wordt bepaald door de sociale en maatschappelijke structuren waarin je terechtkomt en de intenties die je daar mee hebt.”

Die intentie en ook de behoeften verschillen per groep. Zo willen sommigen vooral gezamenlijke ruimtes, om elkaar te ontmoeten en anderen juist een logeerkamer.

Hoe zorgen de kopers dat ambities van de groep intact blijven als er mensen vertrekken en bijkomen? „We richten altijd een kopersvereniging op, die subsidies kan aanvragen en contracten af kan sluiten”, zegt Bijker. Daarna is het de vraag hoe de bewoners verder willen. Als er veel gemeenschappelijk is, dan kunnen bewoners een vve oprichten om dat goed gezamenlijk te kunnen regelen.

Het gaat dan niet alleen om onderhoud, maar ook om de sociaal-maatschappelijke ambitie van de groep. Tempelman: „Als er nieuwe bewoners komen die zich inkopen, tekenen ze dan dus ook daarvoor.”

VDM Woningen: maatwerk in houtskelet voor nu Èn de toekomst

Houtskeletbouwwoningen voor particulieren, ontwikkelaars, corporaties en investeerders. Van starters- en levensloopgeschikte woningen tot rij- en vrijstaande woningen: VDM Woningen in Drogeham ontwerpt, produceert en monteert. Maar VDM Woningen biedt vooral meer mogelijkheden voor duurzame bouwprojecten, vertelt Arjan Moes.

Arjan Moes, commercieel directeur van VDM Woningen

VDM Woningen is in anderhalve eeuw gegroeid van dorpstimmerman naar woningfabriek, gespecialiseerd in prefab houtskeletbouw voor complete woningen met een eigen identiteit. ÑHet viel me op dat mensen in hun gesprek spraken over ëhun VDM-huisí, of dat ze toe waren ëaan hun tweede VDM-woningí. Voor ik hier een paar jaar geleden ging werken, had ik niet door hoe sterk dat eigene leefde, wat VDM Woningen betekende in comfort en belevingî, vertelt Arjan Moes, commercieel directeur van VDM Woningen in Drogeham.

Waar VDM Woningen in voorbije decennia wel eens de voordelen van prefab houskeletbouw moest uitleggen, is dat ingehaald door de tijd. De aandacht voor bouwen in het duurzame materiaal hout en voor biobased bouwen is toegenomen, zowel in de particuliere als de professionele markt van ontwikkelaars, investeerders en woningcorporaties. Arjan Moes: ÑHout is niet alleen herbruikbaar, maar ook een materiaal dat CO2 opslaat. Bouwen in hout levert een gezond binnenklimaat en omdat wij prefab bouwen, is de bouwtijd korter, heb je minder transportbewegingen naar de bouwplaats, minder overlast voor de omgeving en creÎer je minder afval. Door ons uitgekiende en energieneutrale bouwproces hebben wij sowieso in de woningfabriek al veel minder afval en wat overblijft kan elders worden hergebruikt.î

Meer bouwen in professionele markt Met de toegenomen vraag uit de markt en de groeiambities die ze in het noorden willen realiseren, zet VDM Woningen in op verdere automatisering en robotisering. Arjan Moes: ÑWil je van betekenis blijven, dan moet je groeien, om mee te kunnen gaan in de gewenste prijsniveaus, de steeds complexere wet- en regelgeving en vermindering van het aantal arbeidskrachten. In feite wordt het bouwen van een complete woning steeds complexer en tegelijk willen we meer

huizen bouwen met minder mensen. Voor ons is groei mogelijk door de ontwerp- en tekenafdeling verder te automatiseren, de fabriek verder te robotiseren en de processen te optimaliseren met de juiste vakmensen binnen de organisatie. Door betere efficiency kunnen we onze woonconcepten in kortere tijd omzetten naar maatwerkoplossingen. We versnellen het proces van wens naar ontwerp, productie en de oplevering van de woning.î

VDM Woningen wil substantieel zijn: in 2024 realiseerde het bedrijf 240 woningen, dit jaar stijgt dat naar zoín 330, vertelt Arjan Moes. ÑDe particuliere markt omvat 10 tot 15 procent, woningcorporaties en ontwikkelaars nemen ieder zoín dertig procent af en het overige is voor onze eigen ontwikkeling en projecten. De komende jaren ligt de groei met name bij ontwikkelaars, investeerders en corporaties.î

Van de standaard iets persoonlijks maken ÑDe basis van wat we bieden voor onze zakelijke opdrachtgevers, zijn onze VDM woonconcepten, die de uitnodiging vormen tot een gesprek. We hebben net weer een nieuw woonconceptenboek uitgebracht, VDMís Woonwaarde. Het vertrekpunt van de opdrachtgever is de indeling, de plattegrond van de woning. De verschijningsvormen, kleuren en materialisering zijn juist flexibel. In overleg vinden we

gezamenlijk een geschikt ontwerp voor het nieuwbouwplan. Dat zorgt ervoor dat we vlot kunnen schakelen en snelheid in de bouw kunnen maken. VDM-maatwerk vanuit een conceptuele gedachte. In feite zeg ik wel eens dat alleen de hoekverbindingen van een VDM-woning vastliggen, want het aantal variaties is eindeloos. Zo wordt een woonconcept persoonlijk en omgevingsvriendelijk en is het in alle gevallen schaalbaar. Door efficiÎnt te werken binnen VDM Woningen zijn we in staat om de ëtime to marketí drastisch in te korten. Het geeft de opdrachtgever en onszelf sneller een duidelijke planning en zijn we beter in staat onze opdrachtgevers te faciliteren en te ontzorgen.î

Er is veel te doen in verduurzaming in de bouwsector. VDM Woningen heeft in die zin al een voorsprong dat ze woningen in hout realiseert, alles in geconditioneerde omstandigheden bouwt en korte doorlooptijden kent op de bouwplaats. Hoe kijkt VDM Woningen naar die toenemende vraag naar verduurzaming en innovatieve materialen? Arjan Moes: ÑVeel aspecten van verduurzaming hangen samen met onze werkwijze. Doordat we het hele proces, van ruw hout tot oplevering van de woning, zelf beheren, kunnen we hierop effectief sturen. De kern van onze materialen is duurzaam geteeld Scandinavisch hout, dat we in ruwe vorm inkopen. Vraag en aanbod van allerlei andere biobased materialen neemt inderdaad toe, zoals isolatie en vloersystemen. We gaan daar nuchter mee om: in de allereerste plaats is de wens van de klant leidend en die wordt mede bepaald door de prijs. Tegelijk zijn we in die zin kritisch, we kijken naar het totaalplaatje: hoe duurzaam is het als je alles meeweegt? Wat is de totale impact?î Kritisch zijn op wat je doet en maakt ÑWe proberen wat dat aangaat, ook kritisch en met afstand te kijken naar wat er leeft en waar we als bedrijf en maatschappij naar toe gaan. ÑDaarom zetten we graag in op meer research en development. We bouwen bijvoorbeeld twee volledige VDM-woningen op het Zernike terrein in Groningen, in een project met BuildinG. Met behulp van sensoren vindt daar 24/7 onderzoek plaats dat waardevolle inzichten oplevert over het het gebruik van duurzame bouwmaterialen en het leefklimaat. We focussen op onze werkwijze, ons houtskeletbouwproces en wat de invloed van onze woningen is. Het past bij VDM Woningen als nuchter bedrijf van vakmensen die eigengereid kwaliteit blijven leveren binnen een veranderende wereld.î

www.vdmwoningen.nl

PIET ZIJLSTRA

In verschillende tunnels in Nederland, op de Grote Markt, op wegen in het land, in parken en wijken, rond dijken en wateren. Overal kom je de hand tegen van Piet Zijlstra, althans; als je het weet. De eigenaar van PolyCiviel en projectleider van BuildinG (Kenniscentrum Noorderruimte) werkt non-stop aan het klaarmaken van Nederland voor de gevolgen van klimaatverandering.

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN

FOTO’S MARJORIE NOË

INNOVATIEMAN PIET ZIJLSTRA HEEFT HAAST

Als je in een presentatie op een rijtje ziet staan aan welke projecten hij allemaal werkt, vraag je je af hoeveel uren Piet Zijlstra in een week heeft zitten. „Ja, dat heeft mijn vrouw ook weleens gevraagd. Maar ze weet dat ik niet anders kan.” De Friese Groninger weigert zich neer te leggen bij de klimaatverandering en de ellende die dat met zich mee gaat brengen.

3 of 4 dagen per week lost hij problemen op, samen met studenten van mbo, hbo en wo. De andere dagen besteedt hij aan zijn eigen bedrijf, dat slimme (klimaat)techniek in weg- en waterbouw uitrolt. Een geweldige combinatie dus, waarin hoofd, hart en hand samenkomen.

DAT SCHEELT ENERGIE

Lichtreflecterend asfalt is één van de succesverhalen. Het is al op veel plekken te vinden, zoals in tunnels. „Het is vrij eenvoudig, namelijk de toepassing van extreem witte steentjes in het mengsel. Maar het effect is groot. De straatverlichting kan flink verminderd worden op plekken waar dat asfalt ligt. Dat scheelt energie, dus CO2uitstoot. Bovendien is duisternis beter voor de natuur. In tunnels is licht altijd een uitdaging en is ons asfalt vooral goed voor de veiligheid.”

Daar heb je een paar van zijn passies te pakken. Zijlstra kan niet werkloos toezien hoe de wereld vergaat. „Het gaat veel te hard. Als je ziet hoeveel gletsjers er smelten, hoeveel overstromingen er zijn en aan de andere kant extreme droogtes, dan moet je in beweging komen. Ik wel tenminste. Ik heb kinderen en kleinkinderen. In wezen doe ik het voor hen. Ik heb haast en dat zou iedereen moeten voelen. Het is morgen al 2030, en overmorgen 2050. We moeten nu in actie komen.”

Dat doet hij, op een weloverwogen manier. Hij bedenkt op de Zernikecampus in Groningen oplossingen, die al snel in de praktijk worden toegepast. Bovendien betrekt Zijlstra er heel veel scholieren en studenten bij. Zodat zij wat van zijn vuur kunnen overnemen, zeker. Maar ook om verder te denken, om anders te denken. „Ik ben een civiel techneut en draag mijn opleiding en

ervaring mee. Maar jonge mensen kunnen nog écht out of the box denken. Sterker nog: ze hebben nog geen box. Zo verzinnen we geweldige dingen.”

Een voorbeeld: Zijlstra en de zijnen stortten zich enige tijd geleden op straatlantaarns. Hoe konden die wat gedimd worden in de strijd tegen lichtvervuiling? „Mijn gedachten gaan dan meteen naar de inzet van lamellen, omdat dat nou eenmaal is wat ik ken. Maar een paar hbo-studenten (Industrieel Product Ontwerp Hanze) keken heel anders tegen het probleem aan. Zij zeiden: heel veel waardevolle insecten gaan dood omdat ze ’s nachts op het licht afkomen. Dat moet anders. Dus ontwikkelden ze een soort natuurlijke kleurstof om op lantaarns te smeren, vol voeding voor insecten. Twee problemen ineens aangepakt. Daar houd ik van.”

Hij is sowieso dol op de inzet van mbostudenten. „Wo’ers en hbo’ers hebben we natuurlijk keihard nodig. Maar wat ik leuk vind om te zien, is dat mbo’ers beter geschoold zijn in praktische oplossingen. Als het daarop aankomt, dan nemen ze de anderen echt bij de hand. De verschillende opleidingen samen laten werken is wat je wil. Zo worden relatief abstracte oplossin-

gen in concrete objecten gegoten. Geweldig.”

KRATTENSYSTEEM Een rondje door de Klimaatproeftuin rond het gebouw van BuildinG op de Zernikecampus geeft een goede indruk van dat proces én van Zijlstra’s uitvindwoede. Een strook ‘CO2-vretend asfalt’ ligt er bijvoorbeeld. „We mengen er polivijn door, dat CO2 uit de lucht haalt. Werkt uitstekend en wordt al op verschillende wegen in het land toegepast.”

Verderop groeien bomen bovenop een krattensysteem. „Daarmee kunnen we zorgen voor een constante toevoer van water, ongeacht hoe nat of droog het is. Groen in steden is essentieel om hittestress tegen te gaan.” Op de Grote Markt in Groningen wordt een bewateringssysteem toegepast waarbij water uit dakgoten wordt opgevangen en ondergronds naar de bomen geleid. De inzet van technologie maakt dat de bomen altijd precies voldoende water krijgen.

Omgaan met water is sowieso een terugkerend thema in het werk van Zijlstra. Samen met zijn studenten ontwikkelde hij wadi’s (ondergrondse infiltratie) die in nieuwbouwwijken worden gegraven. Water uit

natte perioden wordt daarmee bewaard voor de droogtes die ook in aantal en lengte toenemen. En zo zijn er veel meer uitvindingen om water te bewaren, zoals de Stormharvester, die reageert op Buienradar. Komt er water aan, dan laat het systeem water in de grond sijpelen, zodat er nooit wateroverlast ontstaat.

Een olievretende bacterie die parkeerplaatsen schoonhoudt test Zijlstra ook, net als buffers onder straten om water in op te slaan en hitte tegen te gaan. Op het terrein is niet zo lang geleden een voedselbos aangeplant, maar worden ook gewassen als hennep, vlas en paulownia verbouwd. „We kijken hier naar klimaatadaptatie, maar zeker ook naar manieren om klimaatverandering tegen te gaan. Biobased bouwen is daarin belangrijk. Met onze eigen producten en materialen uit de recycling hebben we een eigen huis gebouwd en we hebben plannen voor meer woningen. In verschillende gemeenten, vooral in het Noorden, worden onze vindingen al toegepast.”

AL DAT GEPRAAT

Niet lullen, maar poetsen. Dat is zo’n beetje het credo van Zijlstra. „Ik kan niet zo goed tegen al dat gepraat over wat er eigenlijk zou moeten gebeuren. We moeten nu handelen. Nogmaals: ik voel haast. We moeten veranderen met zijn allen, als we nog een leefbare wereld willen achterlaten aan onze kinderen en kleinkinderen.”

Laten zien en doen dus. Dat gebeurt ook, zeker in nieuwbouwprojecten. Zijlstra: „Het zou logisch moeten zijn dat je bij alles dat je toch nieuw maakt, niet alleen nadenkt over welke druk dat op het klimaat legt, maar ook wat je kunt doen om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen. Wij laten hier aan de hand van heel veel voorbeelden zien hoe dat zou kunnen. Ik ben blij dat steeds meer daarvan in de praktijk wordt gebracht. Maar het kan nog veel meer, en daar blijven we voor strijden.”

Leeftijd speelt bij Piet Zijlstra helemaal geen rol, denk je als je hem zo hoort. „Nee, nou ja. Ik ben 65, maar dat is niet meer dan een getalletje. Zolang ik het kan, ga ik hiermee door. Ik kan eerlijk gezegd ook niet anders. Dit moet gewoon gebeuren.”

Honderden start-ups zien jaarlijks het levenslicht. Veel daarvan groeien op tot een stabiele onderneming, sommige stranden vroegtijdig, een heel klein deel verovert de wereld. Wie zijn die starters, wat willen ze, wat doen en laten ze ervoor, waar willen ze heen?

Start Me Up duikt in een wereld vol beloften, onzekerheid, doorzettingskracht, visie en hard werken.

Cortalix

Wie Herman Steen

Wat Biotechnologie voor de ontwikkeling van nanobodies

Waar Groningen

Waarom Om beter werkbare en produceerbare antilichamen te krijgen

Hoe Door de ontwikkeling van synthetische nanobodies en belangrijke samenwerkingen

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO MARJORIE NOË

Antilichamen. Ieder mens heeft ze als onderdeel van het immuunsysteem. Maar in de geneeskunde worden ze ook veel gebruikt als geneesmiddel. In radiotherapie bijvoorbeeld en immunotherapie. En ook bij PET-scans worden ze veel gebruikt. Maar het is niet eenvoudig om ze te produceren. Daar komen nogal wat dierproeven aan te pas en daarnaast gedragen antilichamen zich vrij complex tijdens de productie. De Groningse start-up Cortalix doet dat anders. ,,Wij produceren zogeheten nanobodies. Dat is een klein deel van een antilichaam. De werking is hetzelfde, maar we hebben het antilichaam ontdaan van de onderdelen die het werken ermee zo lastig maken’’, legt CEO en founder Herman Steen uit. De antibodies die Cortalix maakt, zijn bovendien synthetisch. Er komt geen dierproef aan te pas. ,,We hebben inmiddels een goedgevulde bibliotheek met miljarden verschillende nanobodies voor heel veel toepassingen.’’

Dit is een knap staaltje moleculaire biologie. Essentieel is dat de kleine antilichamen ‘gehumaniseerd’ worden. Hier wordt het ingewikkeld. Steen: ,,Zo’n nanobody is een niet-menselijk eiwitje en dat mag niet aangevallen worden door het menselijk lichaam. Het gaat om de juiste DNA-volgorde, om de sequenties van aminozuren. Die kunnen we zo aanpassen en inzetten, dat het zo veel mogelijk lijkt op wat het menselijk lichaam kent. Vergelijk het maar met het rijgen van kralen. We bepalen zelf het juiste patroon.’’

In de praktijk bieden de Groningse nanobodies grote mogelijkheden. Bijvoorbeeld in therapie tegen en diagnostiek van kanker. ,,Ons eiwit zoekt kankercellen op. Op een scan zie je die antibodies oplichten en weet je waar de kankercellen zijn. Vervolgens kun je er een radioactieve component op ‘plakken’ die de cellen te lijf gaat.’’

INVESTERING VAN 1 MILJOEN

Cortalix werkt samen met onder meer het UMCG om te testen en verder onderzoek te doen. Steen: ,,Dat doen we ook in het kader

NANOBODIES OPENEN MEDISCHE MOGELIJKHEDEN

van CAR-T-immunotherapie. Onze nanobodies zorgen ervoor dat scherper gericht kan worden op de cellen die opgeruimd moeten worden. Dat zorgt ook voor minder schadelijke bijeffecten.’’

In het veld is groot geloof in deze start-up. Dat blijkt ook uit de investering (1 miljoen euro) die een consortium met onder meer Future Tech Ventures en Rabobank eerder dit jaar deed. En dat lijkt best opmerkelijk voor een bedrijf dat nog geen 2 jaar geleden werd opgericht. ,,In een eerder bedrijf waren we al

volop bezig met nanobodies’’, vertelt Steen. ,,BiOrion heette dat bedrijf, dat drie jaar geleden failliet ging als gevolg van financieringsproblemen na de coronacrisis. Je zou Cortalix als een soort doorstart kunnen beschouwen.’’

De start-up heeft verschillende verdienmodellen. Het bedrijf werkt samen met ziekenhuizen aan nieuwe nanobodies, maar maakt zelf ook in opdracht antilichamen voor biotech- en farmabedrijven. Over een jaar of 3 kan de technologie die het bedrijf ontwikkelt

op de markt zijn. Steen: ,,Ik noem ons een platform voor de ontdekking en ontwikkeling van nieuwe antilichamen.’’

Herman Steen studeerde biologie in Groningen en promoveerde in de farmacologie. ,,Na verloop van tijd realiseerde ik me dat ik niet echt een onderzoeker ben, maar meer een ondernemer. In 1998 richtte ik mijn eerste bedrijf op, daarna volgden er meer, steeds in de biotech. Nee, ik heb dat allemaal niet gepland. Ik denk dat het een kwestie is van er voor openstaan en kansen zien.’’

HERMAN STEEN

YANG SOO KLOOSTERHOF EN HOND YOONAH

Powerchainger

Wie Yang Soo Kloosterhof en Marios Souroulla

Wat Systeem dat met A.I. nauwkeurig inzicht krijgt in energieverbruik

Waar Groningen

Waarom Om meer balans te krijgen op het elektriciteitsnet

Hoe Door de ontwikkeling van een platform voor energieleveranciers en consumenten

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN

FOTO MARJORIE NOË

Netcongestie, energietekorten, overbelasting. De wereld heeft alle moeite om energie op het juiste moment op de goede plek te krijgen. En dat in een fase waarin de vraag enorm stijgt en we met zijn allen een transitie in moeten, van fossiel naar groen. De uitdagingen om dat in goede banen te leiden zijn reusachtig. En dat is precies waar Powerchainger bij wil helpen. De Groningse start-up ontwikkelt een platform vol technologie om vraag en antwoord van energie beter in balans te brengen.

,,Dat we dit probleem moeten oplossen, is helder. De uitdaging is om dit sneller voor elkaar te krijgen dan de jaren die nodig zijn om ons net te verzwaren’’, vertelt founder Yang Soo Kloosterhof. ,,Sterker nog: netbeheerders denken dat we het congestieprobleem voor 2050 niet hebben opgelost. Dat is ernstig en vraagt om oplossingen die gericht zijn op flexibiliteit. Bovendien kost netcongestie de samenleving momenteel 40 miljard euro per jaar. Dat is 110 miljoen per dag!’’

ALGORITMES

Grote kansen dus voor wie met een goed antwoord komt. Powerchainger zoekt het in intelligente software voor zogeheten datadisaggregatie. Eind dit jaar wil het jonge bedrijf de markt op met technologie die de vraag naar energie beter kan sturen om zo een deel van het probleem op te lossen. Door ‘dieper’ in slimme meters te kijken, data uit te splitsen op apparaatniveau en die kennis te combineren met real-time energie-aanbod, is veel te winnen. ,,Daarmee kunnen we energiebedrijven en consumenten laten zien wat de beste tijd is om de wasmachine aan te zetten of de auto op te laden. Dat bespaart direct geld en helpt om verbruik te verplaatsen naar optimale tijden.

De start-up richt zich op energieleveranciers. Kloosterhof: ,,Onbalans in vraag en aanbod van elektriciteit kost energiebedrijven veel geld. Met real-time inzicht op apparaatniveau en nauwkeurige gebruikersanalyses kan beter ‘load shifting’ worden ingezet. Dat zorgt voor aantrekkelijke proposities voor

NETCONGESTIE KOST NU 110 MILJOEN PER DAG EN

‘We kunnen energiebedrijven en consumenten laten zien wat de beste tijd is om de wasmachine aan te zetten of de auto op te laden’

consumenten. Denk aan gunstiger tarieven of een gepersonaliseerd energiecontract.’’

Powerchainger heeft een systeem bedacht om door middel van AI nauwkeurig inzicht te krijgen in het energiegebruik van huishoudens op apparaatniveau. ,,Slimme algoritmes maken het mogelijk om uit het totale energieverbruik af te leiden uit welke apparaten dat bestaat. Door dat real-time te koppelen aan de CO2-uitstootfactor en de beschikbaarheid van hernieuwbare elektriciteit, kan energieverbruik per apparaat effectief worden verplaatst naar optimale tijden op de dag. Dat is inzicht waar zowel energieleveranciers als consumenten direct wat aan hebben. Consumenten zouden bijvoorbeeld kunnen nadenken over een passender contract of zuinigere vriezer. We helpen energiebedrijven om hun klanten deze toegevoegde waarde te bieden. Zeker voor energiebedrijven die geen uitgebreide app hebben maar wel behoefte aan intelligente informatie om beter te sturen, is dat interessant.’’

TOEGANG TOT ENERGIE WAARBORGEN

De start-up heeft pilots lopen om nog beter te achterhalen hoe de software energieleveranciers en consumenten kan helpen om vraag en aanbod van elektriciteit beter in balans te brengen. ,,Omdat het niet alleen gaat om state-of-the-art technologie, werken we nauw samen met de vakgroep Environmental Psychology van de RUG. Zodat we nog beter kunnen bouwen aan een energiesysteem dat toekomstbestendig is. En daarmee kunnen werken naar een systeem waarin de toegang tot duurzame en betaalbare energie geborgd is.’

Harm Bijland: betaalbaar wonen in de dorpen? Het kan!

Beheer, verhuur en ontwikkeling van vastgoed, dat is Bijland Vastgoed in Stiens. Met ambitie en net even anders. Harm Bijland: “Ik doe dingen die een ander niet doet”. Kennismaken met een denker en doener, die kansen wil realiseren in en met Friese dorpen en gemeenten.

Hij groeit op binnen het bouwbedrijf van zijn ouders in Stiens. Hij gaat er aan de slag als werkvoorbereider en leert het klappen van de zweep. Bouw en vastgoed zitten in zín dna verankerd. Met zijn ambitie en gedrevenheid leidt dat al snel tot een eigen bedrijf, dat begint met beheren van vastgoed. Al snel komt daar de verhuur bij en logischerwijs ook de ontwikkeling van vastgoed. Het is wat Harm Bijland het liefste doet. Bedenken, ontwikkelen, realiseren. Naast zijn dagelijkse werk is Harm Bijland voorzitter van Jong Bouwend Nederland regio Noord en heeft hij zitting in het algemeen bestuur van de branchevereniging.

ÑWat kleinschalig begon is gegroeid naar het beheer van zoín 150 woningen in Friesland. Mijn kracht is vooral veel zelf doen. Korte lijnen, snel schakelen. We doen alles zelf, administratief, financieel, technisch. Dankzij mijn achtergrond kan ik veel zelf doen, dat bespaart en werkt veel sneller en ik vind het leuk. De vraag naar mijn vastgoedbeheer stijgt, ik denk vooral omdat ik snel schakel en altijd kwaliteit lever. In het verlengde van het beheer, stijgt ook de verhuur en samen vormt dat een goed fundament van Bijland Vastgoed.î

ÑMet ontwikkeling zet ik vooral in op dingen doen die een ander niet doet. Bedenken en doen, ook al zeggen mensen dat het niet kan of dat het zo niet werktî, steekt ontwikkelaar Harm Bijland van wal. ÑDe school in Spannum is daar een mooi voorbeeld van. Wat we daar hebben gedaan, zie je in veel dorpen. Er staat een school, of ander gemeentelijk vastgoed, en er gebeurt al jaren niets mee. Het staat leeg. Tegelijk is er in ieder dorp vraag naar betaalbare woningen, vooral voor mensen uit het dorp. Ik heb de school in Spannum gekocht en samen met het dorp en

gemeente Waadhoeke een plan gemaakt. Er zijn vijf appartementen in gekomen: vier voor mensen uit het dorp, de vijfde voor het sociale domein van de gemeente. Dat bleek de manier om het mogelijk te maken: de gemeente wilde meewerken, op voorwaarde dat elke doelgroep gefaciliteerd wordt.

Het Bijland-concept ÑWat we in Spannum hebben gedaan, kun je in veel meer dorpen doen. Het gaat erom of je de handen op elkaar krijgt. De vraag naar woningen is er, er is vrijwel altijd vastgoed waar niets meer mee gebeurt. De wil in de Friese dorpen om in samenwerking iets te realiseren voor eigen inwoners is groot. Toch is het ingewikkeld. De kunst is dat allemaal in een vat van samenwerking te gieten waarin iedereen tevreden is. Ik vind dat een mooie uitdaging! Hoe wordt de puzzel passend en blijft het betaalbaar?î

ÑIk ben op allerlei plekken in gesprek. Ik heb een concept ontwikkeld dat overal toepasbaar is. In de kern: wij kopen het vastgoed, realiseren er samen met het dorp woonruimte in, verhuren dat in samenspraak met het dorp aan de inwoners en wij doen het beheer. Door ook het sociale domein van de gemeente erbij te betrekken, ontstaan er sneller mogelijkheden tot realisatie: de gemeente immers heeft de verplichting vanuit het Rijk om voor een deel van haar eigen inwoners, woonruimte te regelen. Het concept is er, het vastgoed ook, het is vaak in eigendom van gemeente, en het staat leeg en wordt niet onderhouden. Eigenlijk is dat in deze tijd te gek voor woorden, dus ik roep gemeenten op om samen met de dorpen en met ons de handschoen op te pakken.î

Denken over bouwen op een postzegel ÑWat net zo uitdagend is om over na te denken, is de mogelijkheid van nieuwbouwen in dorpen. Overal waar ik kom, zie ik postzegels grond, kleine stukken die te klein zijn voor een project. Stukken grond aan het einde van een straat, stukken grond waar ooit iets is gesloopt en niet herbouwd. Vaak staan er al rijtjes huizen en is het straatbeeld in grote lijnen bepaald. Mensen hebben er vaak ook wel een idee bij hoe je dat zou kunnen invullen, wat past op die plek voor het dorp. Voor woningcorporaties is het niet meer interessant; het is voor hen te klein, ze willen liever een groter project dat efficienter te bouwen en onderhouden is. Net als dat voor grote ontwikkelaars is. Het kan niet uit. Juist dat houdt me bezig, want waarom zou het niet kunnen? De vraag is er, de grond ook, het bebouwen van die postzegel voorziet in een maatschappelijke behoefte.î

ÑStel nu, denk ik dan, dat je op zoín stuk grond een 2-onder-1 kap bouwt. Passend in het straatbeeld, interessant voor starters en jonge gezinnen. Het kan uit als je elkaars belang erkent, van dorp, bouwer en gemeente. Zoeken naar wat er kan om tot betaalbaar wonen te komen in de dorpen. Er is vast een oplossing, maar het heeft nog even tijd nodig!î

In een tijd van toenemende behoefte aan betaalbare woningen ruimte en begrip vinden om een uitdaging op te lossen. Je spreekt dezelfde taal, je komt uit dezelfde omgeving en je begrijpt elkaars belang. In samenwerking ligt de oplossing. Hoe uitdagend ook, eenvoudiger kan het in de kern voor Harm Bijland niet zijn. bijlandvastgoed.nl

Harm Bijland

Sphere of Sound

Wie Jelmer Althuis

Wat Immersive sound, geluidsbeleving

Waar Groningen

Waarom Om de kracht van geluid zo goed mogelijk in te zetten

Hoe Door middel van technologie en composities

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN

FOTO’S MARJORIE NOË

Geluid. Je staat er weinig bij stil, maar het heeft een grote invloed. Herinneringen zijn ermee verbonden, belevingen worden er door gevormd, verhalen worden ermee versterkt, je gemoed wordt erdoor beïnvloed. Dat uitgangspunt is de basis onder Sphere of Sound. De Groningse start-up creëert geluidsbeleving, terug te horen bij onder meer tentoonstellingen, audiotours en ervaringen met Virtual Reality (VR).

,,Geluid is iets dat de meeste mensen voor lief nemen, maar kijk maar eens een film zonder geluid. Of loop door een bos waar opeens geen vogeltjes fluiten. Dan weet je dat er wat aan de hand is.’’ Founder Jelmer Althuis snapt het belang van geluid. Al heel lang. Hij speelde in bandjes, werkte als studiobouwer, was bedrijfsleider van Tonika Music en componeerde als hobby. ,,Dat doe ik nog steeds, maar nu is het mijn werk. Dat is wel echt te gek. Ik creëer immersive audiooplossingen.’’

In zijn studio in de Mediacentrale laat hij horen wat hij maakte voor de indrukwekkende tentoonstelling Oorlog Dichtbij in de Akerk. Een heftige ervaring is het, met vliegtuigen die van links naar rechts overvliegen, tanks die aan komen rollen, kanongebulder in de verte en lachende mensen van dichtbij. ,,Het zijn authentieke geluiden, zo veel mogelijk uit de stad. De kenner herkent het gebeier van de Akerk.’’

De geluiden zoekt en vindt hij, de compositie maakt hij zelf, net als de 3D-ervaring om het allemaal levensecht te maken. Een spatial audio soundscape heet dat geheel. Je wordt er helemaal ingezogen. ,,Het is techniek en creativiteit. Dat is precies de combinatie waar ik me goed voel. Allemaal om de tentoonstelling in de kerk indrukwekkender te maken. En dat is volgens mij gelukt.’’

EEN BIBLIOTHEEK VAN GELUID

Zoals een fotograaf overal waar hij gaat een cameraatje bij zich heeft, zo gaat Althuis amper op stap zonder opnameapparatuur. ,,Het zit diep in mij, ik kan het niet uitzetten. De stilte in Noorwegen, geluiden van allerlei plekken die ik bezoek. Of van de Grote Markt midden in de coronacrisis. Heel bijzonder. Dat wil ik dan vastleggen. Zo bouw ik een flinke bibliotheek van geluid op waarvan ik regelmatig gebruik maak.’’

Althuis maakte veel meer van dat soort soundscapes, voor events in binnen- en buitenland. Maar hij doet meer. ,,Met geluid

GELUID DAT JE MEENEEMT, BEETPAKT EN KALMEERT

kun je het welbevinden van mensen verbeteren. Je kunt er relaxed van worden, even je dagelijkse sores parkeren. Daar ben ik al heel lang mee bezig, met het uitwerken van die wetenschap in echt aanbod. Want het is serieuze wetenschap, er komt steeds meer bewijs.’’

De Groninger is vanaf het begin – en nog steeds – betrokken bij een andere start-up in de stad, VRelax. Dat snelgroeiende bedrijf maakt virtual reality die helpt ontspannen bij stress en pijn. ,,Ja, ik heb het bedrijf mede opgericht, vanwege de geluidscomponent, die wezenlijk is in de beleving. En nu levert Sphere of Sound ook producten aan VRelax.’’

Intussen bouwt Althuis hard door aan het verwezenlijken van zijn droom: een ‘Soundgym’. ,,Het zou net zo normaal moeten zijn om aan je fysieke gezondheid te werken in een gym als aan je mentale gezondheid in mijn variant met geluid.’’ Hij werkt samen met een partner aan het project RE-Booth, een geluiddichte cel die bijvoorbeeld in kantoorruimtes kan staan. Wie erin stapt, krijgt een enorme geluidsbeleving, inclusief trillingen in de buik. ,,Als je je gestrest voelt, ga je er 10 minuten in en kom je er veel relaxter weer uit. Dat is het idee. Het werkt. Zie het als instrument tegen burn-outs en overspannenheid. Je komt echt even tot rust.’’

JELMER ALTHUIS

Duurzame Draagkracht, fundament onder innoveren en samenwerken

Bijdragen aan voldoende goede gebouwen en woningen op een zo stabiel, duurzaam en circulair mogelijk fundament. Kortgezegd, Duurzame Draagkracht®. Dit is de koers naar 2030 van de IJB Groep, producent en leverancier van totaaloplossingen voor funderingen. Richaël de Jong over duurzame producten, het IJB Toekomstlab en de kracht van samenwerken.

Per week gaan vanuit de IJB Groep via zoín 500 transporten kilometers heipalen en funderingsbalken per vrachtwagen het land in. Indrukwekkende hoeveelheden producten die veel grondstoffen vergen, zoals cement, water, zand en energie. Het is allemaal nodig om te funderen wat in Nederland aan woningen en gebouwen gebouwd wordt. De IJB Groep, met vestigingen in Lemmer, Lelystad, Emmeloord en Leeuwarden, levert daarvoor het fundament. De IJB Groep ontwerpt en produceert prefab heipalen en prefab funderingen, maar doet ook het geotechnische onderzoek en advieswerk dat daaraan vooraf gaat.

Vijf jaar geleden ontwikkelde de IJB Groep, Nederlands marktleider in betonproducten, haar visie op verduurzaming. Het resulteerde in Duurzame DraagkrachtÆ. Onder die noemer ontstond het eigen Toekomstlab en sinds kort de afdeling Duurzaamheid en Innovatie, waar ideeÎn voor nieuwe producten ontstaan en de toekomst concrete vorm en inhoud krijgt. Daar ontstonden belangrijke nieuwe producten, zoals de holle heipaal, die intern doorontwikkeld werd naar de inmiddels gecertificeerde ECO-paalÆ. RichaÎl de Jong, Manager Duurzaamheid en Innovatie: ÑDat was het tastbare en zichtbare begin van onze koers onder die noemer Duurzame DraagkrachtÆ.î

Duurzame Draagkracht® ÑDe opgaven zijn groot: we kopen en verwerken grote hoeveelheden kritische grondstoffen en we transporteren veel zware producten. Om concreet te zorgen voor vermindering van grondstoffengebruik en verlaging van CO2uitstoot, moet je alle zeilen bijzetten, in het bedrijf en daarbuiten. Het gaat om product- en organisatieontwikkeling. Duurzame DraagkrachtÆ bepaalt onze koers naar 2030 en dat betekent dat we voor ieder bedrijfsonderdeel en ieder proces doelen hebben vastgelegd. Om die te bereiken moeten we binnen de IJB Groep en met partners grote stappen zetten, maar ook kleine. Denk bij dat laatste aan het scheiden van afvalstromen, het vergroenen van onze bedrijventerreinen, het bijdragen aan maatschappelijke projecten in de omgeving en het lokaal inkopen bij de boer van de melk voor de lunch. Duurzame DraagkrachtÆ staat niet alleen voor een duurzaam fundament onder gebouwen, maar ook voor een duurzaam fundament voor onze mensen en onze omgeving.

De uitdaging waar we voor staan is helder: we moeten zichtbaar vooruitgang boeken in het verlagen van onze uitstoot en het terugdringen van ons verbruik. Dat vraagt om lef, investeringen en vernieuwende samenwerking ñ met partners in de bouw Èn in de logistiek.

Verduurzaming zit voor ons in drie onderdelen: de materialen die we gebruiken, het ontwerp van onze funderingen en de manier waarop we produceren. Op al die vlakken moet het beter, slimmer en schoner. Dat vraagt om een andere manier van kijken. Waar we vroeger vooral bezig waren met het leveren van grote aantallen heipalen en funderingsbalken, werken we nu aan een omslag: hoe zorgen we ervoor dat we met minder grondstoffen en minder uitstoot tÛch kunnen voldoen aan de vraag naar sterke, betrouwbare

Richaël de Jong toont een doorsnede van de ECO-paal® en de ECO-funderingsbalk®

funderingen? En we kijken al verder vooruit. Naar de stap richting circulariteit: herbruikbare funderingen, slimme verbindingen en ontwerpen die losmaakbaar zijn. Niet alleen bouwen voor vandaag, maar ook voor de toekomst. D··r willen we het verschil maken.î

Gecertificeerde innovaties

RichaÎl de Jong: ÑWe zijn er trots op dat de eerste belangrijke aanzet uit onze eigen mensen is gekomen: de holle heipaal. De eenvoudige gedachte was dat als je een heipaal hol maakt, je minder grondstoffen nodig hebt. Dat idee klopt, maar de crux ligt natuurlijk in het bewijsbaar maken van de constructieve kracht. Is die heipaal kwalitatief net zo sterk en heeft ze net zoín lange levensduur als de vertrouwde massieve heipaal zoals onze opdrachtgevers die kennen? Die holle heipaal is inmiddels onze ECO-paal, een gepatenteerde, gecertificeerde heipaal, die we eind 2023 op de markt hebben gebracht. We besparen per standaard ECO-paalÆ 30 procent materiaal en realiseren een CO2-reductie van 30 procentî.

ÑNa de succesvolle introductie van de ECOpaalÆ, bouwen we verder aan onze duurzame funderingslijn. Deze maand lanceren we de ECOfunderingsbalkÆ, opnieuw een product waarmee we het verschil maken: per meter zorgt deze balk voor 20% CO₂-reductie. Dat is mogelijk dankzij het slimme, geoptimaliseerde ontwerp, ontwikkeld in ons eigen Toekomstlab. Met deze stap laten we zien dat duurzaam bouwen geen toekomstbeeld is, maar de praktijk van vandaag. Onze ECO-lijn -bestaande uit de ECO-paalÆ, de ECO-bergingsvloerÆ en nu ook de ECOfunderingsbalkÆ - biedt onze partners de mogelijkheid om direct te kiezen voor een duurzaam alternatief zonder concessies te doen aan kwaliteit of betrouwbaarheid. Zo maken we de ambitie van Duurzame DraagkrachtÆ concreet zichtbaar, op de bouwplaats Èn in de keten.î

Uitdagende reis ÑSamenwerken in de keten is essentieel î, aldus RichaÎl de Jong. ÑWe zijn sterk afhankelijk van upstream logistiek en downstream transport. Veel van onze grondstoffen komen over water, maar onze producten gaan grotendeels met een vrachtwagen het land in. Daarin werken we samen met vaste transporteurs, die zoín 500 transporten voor ons per week verzorgen. Sinds tweeÎnhalf jaar worden funderingsproducten met een elektrische vrachtwagen vervoerd, ook een belangrijke eerste stap in de keten. Zelf gebruiken wij HVO 100, dat een forse besparing oplevert van CO2 en fijnstoffen. En omdat we een steeds groter deel van onze producten - zoals de ECOpaalÆ - lichter maken door minder gebruik te maken van grondstoffen, scheelt dat ook in het laadgewicht, waardoor je gelijktijdig brandstof bespaart.

De volgende stap is te kijken naar verdere besparing van bijvoorbeeld water en energie. Als je minder beton verbruikt, gebruik je minder water en energie. Verder studeren we op opties voor andere productsamenstellingen, juist vanuit die besparingsgedachte. Daarnaast kijken hoe we onze bedrijventerreinen kunnen vergroenen en hoe we in bredere zin kunnen bijdragen aan meer biodiversiteit.î

ÑVergroenen en verduurzamen in een keten die nauw met elkaar verbonden is, vraagt om nog meer samenwerking en innovatieî, stelt De Jong. ÑVoor 2030 liggen we op koers, maar de volgende fase naar circulariteit stelt ons en de hele keten voor nog veel meer uitdaging. Hoe kun je bijvoorbeeld een fundering gaan hergebruiken? Het vereist een nog grotere omslag in denken, in houding en gedrag. Juist daarom is het belangrijk dat we creatieve mensen met een open mind aanspreken die die uitdagende reis met ons in de keten willen aangaan.î

ijbgroep.nl

ëBouwen op een bijzondere locatieí

Dat is wat Lont gevestigd in Sint Annaparochie, op dit moment doet in de Johannes Kerkhovenpolder in Woldendorp, vlakbij Delfzijl. Daar bouwt het bedrijf namelijk een grote loods van 1.800 vierkante meter, waar na de zomervakantie uien en/of aardappelen opgeslagen gaan worden. Opdrachtgever is Johannes Kerkhovenpolder BV en dat is niet zomaar een boerenbedrijf. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de fraaie boerderij, een soort hoeve, maar ook uit de klokkentoren bovenop het woongedeelte. In 2007 werd het complex aangewezen als Rijksmonument, in het kader van het naoorlogse herrezen Nederland.

ÑIn de oorlog zijn de vier boerderijen die toen in de Johannes Kerkhoven Polder stonden kapot geschoten door de Duitsersî, vertelt Ludolf Fledderman, die samen met Maarten Schuttenbeld en Iwan Wedda beheerder is van de boerderij en omliggende landerijen runnen.

Aandeelhouders

Johannes Kerkhoven, een bankier uit Amsterdam, kocht in de 19e eeuw rechten van de provincie Groningen om grond in te polderen. Dit deed hij samen met enkele andere welgestelde families. De inpoldering werd in 1875 en 1876 voltooid, waarna het land in productie werd genomen. De grond is nog steeds in het bezit van de erfgenamen van de families die het destijds kochten. Ludolf:Ñ Door vererving zijn er inmiddels 260 eigenaren van de grond, de aandeelhouders wonen over de hele wereld. EÈn keer per jaar komen we bij elkaar voor een aandeelhoudersvergadering.î

De BV verbouwt aardappelen, uien, bieten, tarwe en erwten. Maarten: ÑWe zijn een jaar of vier geleden met de teelt van uien begonnen en daarom waren we op zoek naar meer ruimte voor opslag.î Omdat de Johannes Kerkhoven boerderij een Rijksmonument is, vond er vooraf veelvuldig overleg plaats met allerlei instanties om toestemming voor de bouw van de loods te krijgen. De enige manier waarop er gebouwd mocht worden, was door een kopie van een al bestaande loods te bouwen.

Akkerbouwers

Dat was voor de bouwers van Lont geen enkel probleem. Lont, gevestigd in Sint Annaparochie, is onder andere gespecialiseerd in de bouw van loodsen, met name voor akkerbouwers. ÑOns bedrijf telt drie pijlersî, vertelt Auke Bangma,

eerste contactpersoon richting klanten in de sector agrarisch en industrie. ÑNaast genoemde sector zijn dit renovatie en restauratie en woningbouw en appartementenbouw. Daarnaast maken we regelmatig een uitstapje richting utiliteit, denk aan de bouw van scholen, kantoren en winkelpanden.î

De bouw van de loods startte begin dit jaar en is zo goed als voltooid. Op 14 juli is de oplevering, ruim voor de oogst die in september begint. Projectleider Ritske Tangerman, die verantwoordelijk is voor het hele bouwproces, vertelt dat onder de roostervloer een kelder zit, om tot een zo optimaal mogelijke ventilatie te komen. ÑDaarnaast is de loods goed geÔsoleerd en

is hij volledig onderheid.î

ÑDe bouw verloopt goed en volgens planningî, voegt Auke toe. ÑDat heeft er onder andere mee te maken omdat we bij Lont elk bouwproject vanuit een bouwteamgedachte aanvliegen. De kans dat je dan onverwachte dingen tegenkomt, wordt daarmee verkleind, zo is onze ervaring.î

Subsidie

Het is niet voor niets dat Lont naast het werk in Noord-Holland, Friesland en Drenthe, veel werk in de provincie Groningen heeft. Auke:Ñ De provincie heeft momenteel een subsidie beschikbaar, het zogenaamde Maatwerk Agroprogramma, voor agrarische bedrijven in het aardbevingsgebied. Via deze regeling kunnen zij subsidie aanvragen om hun geplande investeringen, die als gevolg van de hinder van aardbevingen is gestagneerd, weer op gang brengen. Dat brengt veel werk met zich mee, zo merken we.î

De Johannes Kerkhovenpolder BV heeft ook gebruik gemaakt van die regeling. Ludolf en Maarten zijn blij dat het bouwproject bijna afgerond is. Een periode waar ze overigens met voldoening op terug kijken. ÑDe samenwerking met de mensen van Lont is prima verlopenî, geeft Ludolf aan. ÑWe hebben er weinig tot geen last van gehad, wat dat betreft ontzorgen ze je echt. De planning klopt, het materiaal is op tijd en ze houden rekening met onze werkzaamheden. Als er bijvoorbeeld beton moest worden gestort, dan deden ze dat voor het weekend, zodat we er maandag alweer overheen konden rijden. Dus ja, dat ging allemaal heel plezierig en we zijn blij met het uiteindelijke resultaat. Wat ons betreft mag de oogst wel beginnen.î

www.lont.nl

De monumentale boerderij met zijn karakteristieke klokkentoren.

Maarten Schuttenbeld, Auke Bangma, Ludolf Fledderman, Ritske Tangerman in de nieuwe loods die door Lont gebouwd is.

DonkerVeenstra: toonaangevend

installateur met de beste

sfeer

DonkerVeenstra in Drachten, specialist in ontwerp en aanleg van elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties. Veelzijdig in ontwerp tot uitvoering, een allround installatiebedrijf. ,,We doen het met z’n allen, projecten van 100 euro tot en met vier miljoen”, zeggen Reint Donker en Klaas Veenstra.

Van jong tot oud, hoe nieuwsgierig, lerend of ervaren in welke van ze ook zijn, een ding hebben ze gemeen. Ze hebben het, met 64 mensen sterk, naar hun zin bij DonkerVeenstra in Drachten. ,,We kennen inderdaad geen verloopî, zeggen Reint Donker en Klaas Veenstra die het bedrijf in 2018 oprichtten. ,,We zijn sociaal, we hechten aan goede betaling, aan opleiding en begeleiding, aan mensen perspectief bieden, leren zich te ontwikkelen, ze daarvoor mogelijkheden te bieden en aan vrijheid en verantwoordelijkheid voor ieder van ons in het bedrijf.î En dat zeggen ze, is van meet af aan zo geweest en dat bepaalt waarom het ze goed gaat. ,,We doen het samen.î

De beste oplossing met de beste mensen Wat ze samen doen, is veel. Zonder twijfel is DonkerVeenstra een allround bedrijf, waar innovatie, vakmanschap en veelzijdigheid de boventoon voert. ,,Dat innovatieve is wat we zelf hebben en onze mensen. Het zit in je, omdat je het beste wilt leveren voor je klant, de beste oplossing. Het zat ook in de start van DonkerVeenstra, toen we een deel van het voormalige Hoekstra S˚wald overnamen, het zat in die mensen en in hun projecten. Zij zaten heel sterk in innovatieve duurzame oplossingen, in accusystemen, in warmtepompen zelfs al. Dat is alleen maar gegroeid, door autonome groei en door overname van ITD en Installatiebedrijf Wielinga.î

De kracht van DonkerVeenstra zeggen ze, ligt in de kwaliteit, de kennis en de korte lijnen. ,,Doe wat je zegt en doe het beste voor je klant dat je kunt doen.î Of de klant een particulier is, een aannemer of een zorgorganisatie, dat maakt niet uit. ,,Dat is ook ons voordeel van allround bedrijf met op ieder vakgebied de juiste specialisten die

bij al die diverse opdrachten passen en zich thuis voelen: we kunnen het beste leveren dat de klant vraagt. Omdat we weten dat je het beste kunt maken in overleg, in samenwerking. Daar hoort bij dat we kritisch zijn op wat er gevraagd wordt: is dat wat op tafel ligt het beste in die specifieke situatie, of, is er een nog betere oplossing denkbaar? We denken mee, in ontwerp en installatieconcept, we denken mee met de bouwkundige aannemer, met de adviseur en de opdrachtgever.î

Afwisseling en continuÔteit Hun klanten zijn zo divers als het werk is: van particulier tot zakelijke markt. Van off-grid in de thuissituatie tot complete vakantieparken tot zorginstellingen, van appartementencomplexen tot en met industrie. Van bodem- en aardwarmte tot zonnepanelen, van elektra tot en met gebouwen klimaatbeheersystemen, van noodstroomvoorziening tot en met beveiliging en het integreren van alle mogelijke technieken in een gebouw. En van infraroodverwarming en riolering voor agrarische bedrijven tot en met dak- en zinkwerk. ,,De passie om het beste te willen makenî, zegt Reint Donker, ,,vereist dat je een breed portfolio met tal van vakmensen en specialisten in huis hebt. Allround betekent bij ons inderdaad allround, wat we doen is wat gevraagd wordt door die verscheidenheid aan opdrachtgevers. De kunst is niet alleen de kennis, maar vooral ook de mensen in huis te hebben die dat kunnen realiseren. Daar zijn we goed in.î In relatief korte tijd, vanaf 2018 pas, groeit DonkerVeenstra nog iedere dag. En dat is wat Reint Donker en Klaas Veenstra ook willen blijven doen. Klaas Veenstra: ,,Groeien is ook de manier om te behouden wat je hebt, om te kunnen voldoen aan de vraag van opdrachtgevers, maar

Reint Donker en Klaas Veenstra

ook om de mensen gelegenheid te geven zich te ontwikkelen binnen je bedrijf. We zijn een bedrijf waar mensen het vak kunnen leren en vooruit kunnen komen. We zorgen voor afwisseling en voor continuiteit.î

Toonaangevend vanuit passie voor het vak Hoezeer ze ook gegroeid zijn, ze zijn nog niet overal bekend. Toonaangevend in hun werk, maar naam maken in je vak duurt soms even. Reint Donker en Klaas Veenstra zijn er nuchter onder. Het werk moet voor zichzelf spreken, vinden ze. ,,Laat ons ons werk maar doen, dan zie je wel wat we kunnen.î Dat vertrouwen hebben ze, in zichzelf en hun mensen. Kennis en ervaring in installatietechniek, klimaattechniek, werktuigbouw en luchttechniek. En de passie: ,,Het is en blijft een leuk vak, dat gaat niet anders worden, het zit in onsî, stelt Reint Donker vast. Van de daken schreeuwen is niet hun ding. Maar hoe bescheiden kun je zijn? ,,Eerst het werk, dan de rest. Maar, voor we tien jaar bestaan, gaan we ook met ons pand aan de slag, het plan ligt er al!î Het typeert Donker en Veenstra, ze weten wat ze willen en hoe ze het willen. ,,We houden van duidelijkheid, voor onszelf, onze mensen, onze opdrachtgevers. Weet wat je kunt en wat je doet. Wees kritisch, bedenk en ontdek samen wat de beste technische oplossing is en realiseer dat zo goed als je kunt.î Ambitieus, gedreven en gaan altijd voor het beste resultaat en de beste sfeer, dat is DonkerVeenstra, allround en full service installatiebedrijf in Drachten. www.donkerveenstra.nl

De Woningfabriek in Heerenveen produceert volop en zoekt collegaís

Woningenbouw of digitaal platform voor industrieel bouwen? Allebei. De Woningfabriek van Van Wijnen in Heerenveen is een volledig geautomatiseerd platform met precisie in planning en perfectie voor de klant. Sybout Reitsma over werken in de grootste overdekte digitaal gestuurde bouwplaats van Nederland.

De Woningfabriek is het antwoord van Van Wijnen op de woningnood en het tekort aan arbeidskrachten, vertelt Sybout Reitsma, plantdirecteur Van Wijnen Smart Structures 2 in Heerenveen, beter bekend als ‘de Woningfabriek’. „Het idee ontstond in 2014. De jarenlange voorbereiding zat in de ontwikkeling van een complex IT-systeem, een datagedreven digitaal platform dat het mogelijk maakt om veilig, sneller, betaalbaar, efficienter en duurzamer woningen te kunnen bouwen. Door IT, robotica en andere technologieën te omarmen, hebben we ons antwoord gevonden. Het unieke aan onze Woningfabriek is dat hij 1 op 1 wordt aangestuurd vanuit een online portaal, oftewel de configurator. Zo kun je stap voor stap een eigen woning of complete woonwijk samenstellen met ontelbaar veel variaties en van hoogwaardige kwaliteit. Dit is meteen zichtbaar via het online portaal. De productie wordt vervolgens ook weer digitaal aangestuurd. Dit betekent dat alle robots, schermen, lasers uit één en dezelfde database worden gevoed. Zo worden gevels, wanden en vloeren in eindeloos veel afmetingen en variaties gemaakt en verlaten ze compleet afgewerkt de fabriek.”

Groeien betekent meer collega’s Van Wijnen koos Heerenveen als locatie. „We zijn in ons hart nu eenmaal een nuchter bedrijf met Friese roots”, zegt Sybout Reitsma. „En Heerenveen is lekker centraal gelegen in het noorden, goed bereikbaar voor medewerkers uit Friesland, Groningen, Drenthe, kop van Overijssel en Flevoland.” In september 2020 begon de bouw, twee laar later startte de productie. De Woningfabriek is gasloos en all-electric en draait op groene stroom. Een duurzaam gebouw met een 100 procent gerecyclede betonvloer, een losmaakbare dakconstructie en een staalconstructie die niet gelast maar met bouten is bevestigd.

Sybout Reitsma: „Het is een fabriek waar je met behulp van robotica een woning produceert, die modulair is, dus eventueel weer uit elkaar te halen is. Een hypermoderne werkomgeving waarin onze vaklieden zo duizenden mooie, gevarieerde woningen produceren. Wat ze bindt, is die fascinerende nieuwe manier van bouwen. Element voor element, allemaal uniek en naar wens van de klant gemaakt. Samen vormen de elementen één woning. Buiten op het tasveld wordt alles verzameld, dat is het logistieke hart van waar al die woningen op het gewenste moment naar hun bestemming in Nederland gaan. Daar worden ze in één dag geassembleerd tot complete woning. Dat is wat mensen kunnen als digitale techniek optimaal ingezet wordt voor de bouw.”

Johan de Jong (productiemedewerker) en Sybout Reitsma (plantdirecteur)

„Zo ontwikkelen we in een constant tempo kwalitatief hoogwaardige, gevarieerde en betaalbare woningen, voor nu en de toekomst. Unieke woningen met elk een eigen stijl én karakter. Onze huizen zijn sinds december 2023 volledig gecertificeerd, van ontwerp en productie tot en met assemblage. Sind april hebben we als eerste industrieel bouwer zelfs typegoedkeuring (EKV) op onze woningen. We produceren volop en willen de productie gestaag verder opschalen en dat betekent dat we moeten groeien in het aantal medewerkers.”

Rust en efficiency

In en rond de Woningfabriek in Heerenveen is het een komen en gaan van mensen. Ze komen samen rond die enorme en lichte hal van 200 bij 70 meter en 17 meter hoog. Binnen heerst rust en structuur, er is overzicht. Mensen hebben hun eigen plek, de woningelementen verplaatsten zich op grote tafels door de fabriek, van werkplek naar werkplek. Wat er op die tafels ligt, verschilt per keer. Een vloer, een gevel, een wand. En op iedere tafel gaan vooraf geselecteerde onderdelen mee in het proces. Iedere ploeg weet precies wat ze moet doen met wat er op die stalen tafel ligt: het staat aangegeven op grote schermen bij iedere werkplek. Wat opvalt, is het ogenschijnlijke gemak en de rust van al die mensen. Niemand lijkt enige haast te hebben. Sybout Reitsma licht het toe: „Efficiëntie ontstaat juist als processen onder controle zijn. Het is een goed teken als er

ogenschijnlijke rust is in een industrieel proces.”

Je werkplek, plezier op je eigen werkplek „We willen dat mensen met plezier kunnen werken”, licht Sybout Reitsma toe. „Dat begint met duidelijkheid hoe je iets moet maken en ontstaan de mooiste elementen met kwaliteit. Met enthousiasme werken aan huizen, zodat mensen er later fijn in kunnen wonen. We hebben gezorgd voor een moderne en veilige werkomgeving en een aangenaam klimaat om in te werken. En als je wilt dat mensen vandaag en volgend jaar iedere dag lol hebben en houden in wat ze doen, moet er behalve fijn werk, de juiste hulpmiddelen en goede werkomstandigheden ook tijd zijn voor een gesprek, een grap of een moment om samen te ontspannen. ”

Meer huizen bouwen, betekent dat de mensen van Van Wijnen collega’s zoeken. „Ons digitale proces maakt dat we eindeloos kunnen variëren, zodat ook het werk in de Woningfabriek afwisselend blijft. Dat je geen ervaring hebt is voor ons geen probleem. Wij begeleiden je in het opleiden van je taken en kun je je ontwikkelen en groeien.”

https://werkenbij.vanwijnen.nl/vacatures/ productiemedewerker-woningfabriek/

Overwijk en Salento: toegewijd aan kwaliteit en service

Helemaal in de bonen – van smaak, van kwaliteit, van puur vakmanschap. Bij Café Salento, specialist in koffie voor de zakelijke markt, is kwaliteit geen toeval maar een bewuste keuze. Service is bij ons geen dienst, maar een ervaring. Het bedrijf van Luitzen Overwijk is stap voor stap gegroeid, gedreven door een diepe waardering voor mensen, relaties en verfijnde smaak.

ÑHet gaat erom wat de klant Ècht nodig heeft ñ niet alleen wat hij vraagt,î zegt Luitzen Overwijk nuchter vanuit zijn kantoor in Gorredijk. Die visie draagt hij al sinds hij op Goede Vrijdag in 1992 voor zichzelf begon, na jarenlange ervaring bij het voormalige Otter Koffie en Thee. Wat toen begon als een lokale onderneming, is uitgegroeid tot een landelijk opererend familiebedrijf: Overwijk Koffiesystemen. Een nuchtere groothandel, gericht op de zakelijke markt, gespecialiseerd in Koffiesystemen, koffie, thee en cacaoproducten. ÑAlles draait om kwaliteit en dienstverlening. Daar zijn we iedere dag mee bezig ñ voor het mkb, voor zorg- en onderwijsinstellingen en voor overheidsorganisaties. In 35 jaar zijn we uitgegroeid tot een landelijke speler. Daar ben ik ongelooflijk trots op, want dat hebben we samen bereikt.î

Vanuit het hoofdkantoor in Gorredijk, een tweede vestiging met showroom in Bunnik en een service hub in Barneveld, bedient het bedrijf het hele land, ingedeeld in de regioís Noord, West en Midden. Een derde vestiging in Noord-Holland ligt in het verschiet.

Met een team van zoín 65 medewerkers ñ van monteurs, chauffeurs en magazijnmedewerkers tot zes vertegenwoordigers en operators ñ zorgt Overwijk Koffiesystemen dagelijks voor het leveren van de koffieproducten, het vullen van automaten, service en onderhoud voor een optimale klantbeleving. ÑOnze organisatie is flexibel, efficiÎnt en volledig ingericht op klanttevredenheid. We leveren topkwaliteit ñ in service Èn in product.î

De betekenis van koffie bij Café Salento Overwijk Koffiesystemen is uitgegroeid tot een ware expert op het gebied van koffie Èn Koffiesystemen. Overwijk Koffiesystemen / CafÈ Salento vaart een duidelijke koers: kwaliteit, duurzaamheid en de weg naar een circulaire keten.

Het koffieconcept CafÈ Salento is vernoemd naar het Colombiaanse stadje Salento, gelegen op 1900 meter hoogte in de regio MedellÌn. Een streek die bekendstaat als de bakermat van ís werelds beste koffie. Het ideale klimaat zorgt daar voor perfect gerijpte 100% Arabica-bonen met een rijke, volle smaak en een subtiele nootachtige ondertoon.

ÑWe kiezen bewust voor de beste bonen: volledig gerijpt, met de hand geplukt en van topkwaliteit. Die zorg proef je terug in elke kop koffie.î

Goede koffie is er bij CafÈ Salento beschikbaar voor iedereen ñ van kleine bedrijven tot grote organisaties. ÑDe waarde van Ècht goede koffie op de werkplek wordt nog vaak onderschat. |Wij willen mensen juist laten genieten van dat ene rustmoment op de werkplek. Vanaf het begin zijn wij specialist in warme drankenautomaten en een breed, hoogwaardig assortiment van koffie, thee en cacaoproducten.î

Gun de ander wat je jezelf gunt De discussie over de prijs van koffie laait wereldwijd op. Voor Overwijk is dit geen zorgpunt, maar juist een logisch en noodzakelijk onderwerp. ÑWe hebben jarenlang te weinig betaald voor koffie. Tekorten worden bewust gecreÎerd ñ het is een handelsmechanisme. Maar de essentie is: de handel moet eerlijker. Boeren verdienen een eerlijke prijs voor het prachtige product dat zij leveren.î Wie zich verdiept in de herkomst van koffie, thee en cacao, ziet de intensieve arbeid die ermee gemoeid is ñ van oogst tot verwerking. Dat inzicht leidt tot waardering.

ÑAls je begrijpt wat er nodig is voor die ene kop koffie, dan besef je dat we die boeren moeten gunnen wat we onszelf ook gunnen: een goed bestaan, gebaseerd op eerlijke beloning.î Niet als last, maar als investering in een duurzamere wereld. Sinds 2006 werkt Overwijk actief aan maatschappelijk verantwoord ondernemen ñ verdergaand dan wat de wet vereist. Het streven is helder: een eerlijke, toekomstbestendige koffieketen, van plant tot kop.

Verantwoord ondernemen met aandacht voor mens en toekomst Het familiebedrijf achter CafÈ Salento zet zich breed in voor een eerlijkere verdeling van de waarde binnen de keten van koffie, thee en cacao. Daarbij staat het verbeteren van levensomstandigheden centraal ñ van boeren tot hun gezinnen, met oog voor de toekomst van

kinderen wereldwijd. Dit maatschappelijke bewustzijn komt onder meer tot uiting in de projecten die het bedrijf actief ondersteunt. Ook klanten dragen daar direct aan bij via het spaarsysteem met waardepunten. ÑHet draait om verantwoordelijkheid,î aldus Luitzen Overwijk. ÑWie je bent, waar je vandaan komt, en vooral: beseffen wat je doet. Dat bewustzijn zit diep in ons DNA. We vinden het belangrijk dat dit zichtbaar is in alles wat we elke dag doen. Zorg voor de ander.î

Duurzaamheid in elke boon

De 100% volrijpe Arabica-bonen van CafÈ Salento bepalen niet alleen de smaak, maar ook de kwaliteitsstandaard. ÑDat maakt ons niet de goedkoopste ñ maar wÈl goed,î zegt Overwijk. ÑWe zijn al jaren bezig met verduurzaming. In 2028 willen we dat al onze koffie en thee gecertificeerd is ñ nu zitten we op 93 procent. Ons doel voor 2030? Volledig biologisch. Dat is een lange weg. Soms wil je sneller, maar de hele keten moet meebewegen. En dat kost tijd.î

Vertrouwen als fundament Het bekende motto van Overwijk luidt: ëNiet wat je wil, maar wat je nodig hebt.í Maar wat betekent dat in de praktijk? ÑHet gaat erom mensen kennis te laten maken met producten en inzicht te geven in wat ze kunnen betekenen. Je kunt als organisatie van alles willen, maar de vraag is: wat heb je Ècht nodig?î

CafÈ Salento streeft naar duurzame relaties, gebouwd op wederzijds vertrouwen. ÑWe luisteren naar wat jouw bedrijf werkelijk vraagt. Niet met standaardoplossingen, maar met op maat gemaakte adviezen die passen bij jouw organisatie. Onze missie is om mensen blij te maken met de best passende oplossing ñ met topkwaliteit en uitmuntende service.î

www.cafesalento.nl

Luitzen Overwijk

COLUMN

TYPENDE APEN EN EEN AI-FABRIEK

‘Ik ben bang dat ik er nog steeds weinig van begrijp”, zei ik. De professor zuchtte. ,,Dit was toch echt jip-en-janneketaal. Ik weet niet hoe ik het nog eenvoudiger kan uitleggen.”

,,Probeer Dikkertje Dap anders”, grapte ik. De professor, die een stuk jonger was dan ik, keek me nietbegrijpend aan. ,,Dikkertje Dap. Die naar Artis ging. Naar die giraffe”, hielp ik.

,,Zegt me niets, maar Artis is misschien wel een idee. Kent u de paradox van de typende apen?”

Die kende ik niet. Professor Kraker, hoogleraar Kunstmatige Intelligentie en Informatiesystemen aan de Universiteit van Franeker, ging er eens goed voor zitten.

,,Als je een aap achter een typemachine zet, dan is de kans heel erg klein dat hij per ongeluk een sonnet van Shakespeare tikt. Maar toch is die kans groter dan nul. Dus als je maar genoeg apen lang genoeg laat typen, dan krijg je op den duur zo’n sonnet. Alleen duurt dat waarschijnlijk langer dan de resterende levensduur van ons zonnestelsel, dus in de praktijk heb je er weinig aan. Dat is de paradox: iets is uiterst onwaarschijnlijk, maar zal toch met zekerheid ooit gebeuren.”

‘Hoe kun je een liefdesgedicht schrijven als je nooit verliefd bent geweest?’

,,Welnu, stel je voor dat die apen niet in één grote ruimte zitten, maar in een kantoorflat. Op de begane grond zitten de apen van zojuist, met hun typemachines. Op de bovenste verdieping zit de apenkoning. Hij heeft alle sonnetten van Shakespeare aan de muur hangen en is de enige die kan beoordelen of aan de opdracht is voldaan. Op alle tussenliggende verdiepingen zijn filter-apen gehuisvest. Hun taak is te zorgen dat alleen de beste pogingen doorgaan naar de volgende verdieping.”

,,Hoelang dit apenkantoor erover doet om een sonnet te schrijven, hangt af van hoe goed het erin slaagt om terugkoppelingen te organiseren. Er moet een mechanisme zijn om de aanwijzingen van de apenkoning (’meer zoals dit, minder van dat’) op een efficiënte manier door te geven naar lagere verdiepingen, zodat de kwaliteit van de selecties, en uiteindelijk van de productie, verbetert. Dat is waar mijn vak grotendeels over gaat: het ontwerpen van dit soort systemen en mechanismen. Systemen die een oplossing zoeken, in

plaats van eenvoudigweg alle mogelijkheden uit te proberen.”

Professor Kraker leunde achterover. Hij leek zelf zeer tevreden te zijn met dit mini-college, maar ik had nog een vraag.

,,Prachtig, maar kan zo’n systeem ook zelf iets creeren? Zelf een sonnet schrijven? Niet als Shakespeare, maar als zichzelf? Een gedicht dat mensen ontroert? Hoe kun je een liefdesgedicht schrijven als je nooit verliefd bent geweest?’’

De professor fronste zijn wenkbrauwen. ,,Hoe weet u dat apen niet verliefd worden? Wat weten we überhaupt over de gevoelens van dieren?”

Nu was het mijn beurt om de wenkbrauwen te fronsen. ,,Maar dat was toch een metafoor? Het zijn toch niet echt apen? Ik bedoel: zo’n fabriek voor kunstmatige intelligentie, zoals we in Groningen schijnen te krijgen, dat is toch niet letterlijk een kantoor vol typende apen?”

,,Ja, nee, uiteraard. Ik bedoel: natuurlijk niet”, stamelde de professor. ,,Waar zou je vandaag de dag zoveel typemachines vandaan moeten halen?”

RONALD MULDER

Ronald Mulder is ondernemer en econoom. Man van weinig woorden.

@ronaldmulder

Verkoop gaat van start: wonen in een monumentale parel in Drachten

Binnenkort gaat de verkoop los voor de nieuwe appartementen in het befaamde Smelneh˚s met nieuwbouw in Drachten. Het voormalige gemeentehuis en horecapand wordt omgevormd tot prachtige woonlocatie met elf appartementen. Een bijzonder project van Lirode Ontwikkeling, Bouwbedrijf Swart en Van Manen en Zwart Architecten.

Een van de overgebleven parels van Drachten, een monumentaal pand dat leeft in de harten van velen. Voormalig gemeentehuis uit 1901 met later ook een functie als politiebureau, vanaf 1972 gemeentemuseum en vanaf 1994 een bekende horecalocatie: het Smelneh˚s in het centrum van Drachten, gelegen aan de Drachtstervaart. ÑWie heeft er niet een biertje gedronken in die gezellige huiskamer van Drachten, dacht ik toen ik hoorde dat het pand langzaamaan verpauperde nadat in corona de deuren werden geslotenî, vroeg Wieger Faber zich destijds af.

Van ëblij dat het weer opgeknapt en hersteld wordtí, tot, ëfijn dat het een woonfunctie krijgtí

ÑMijn ouders zijn er notabene nog getrouwd. Ik heb er veel mooie herinneringen aan, het is een prachtige plek in het centrum met veel verhalen, een historische plek. Ik ben blij dat mijn compagnon Martin Bos uit Brielle en ik het pand uiteindelijk konden kopen en dat we het met dit plan kunnen behouden voor de toekomst. Het krijgt nu een heel diverse woonfunctie en komt zo eindelijk weer tot leven.î Dat leidt bij menig voorbijganger tot waardering, merkt Faber. ÑVan ëblij dat het weer opgeknapt en hersteld wordtí, tot, ëfijn dat het een woonfunctie krijgtí.î

Wonen in het centrum op begane grond Tot leven komt het zeker, want Faber en Bos, samen eigenaar van Lirode Ontwikkeling, namen het initiatief om het gebouw een nieuwe bestemming te geven, zoals ze dat al vaker in het

land deden. Wonen in het centrum op een historische plek in een beeldbepalend pand. ÑEn wij hadden direct een klik toen Wieger via via bij ons kwam en vertelde over zijn plannen met het Smelneh˚sî, vertelt Taeke Offringa van Bouwbedrijf Swart in Eastermar.

ÑMeedenken over de mogelijkheden van zoín befaamde plek met zoveel historie, is ons als lokaal en gecertificeerd restauratiebedrijf natuurlijk op het lijf geschreven.î Faber besloot Lolke Wijtsma van Van Manen en Zwart Architecten in Drachten te betrekken bij het plan, waarin restauratie en behoud van het oude samensmelt met nieuwbouw.

Voor de vrijwel volledige bewoning van het Smelneh˚s bleek er nog wel eerst wat water door de Drachtstervaart te moeten. Een woonfunctie op de begane grond in het centrum was tot nu toe niet mogelijk binnen de bestemming. ÑDat is ook de reden dat het vergunningstraject iets meer tijd in beslag nam, want die formele bestemming moest worden gewijzigdî, vertelt Wieger Faber. ÑDeze stap is dus ook mogelijk geworden door een veranderde opstelling van de gemeente, die hiermee een stap zet naar verbreding van de woonfunctie in het centrum van Drachten.î

Elf appartementen, een diverse leefomgeving ÑWe zijn nu zover dat de vergunning bijna binnen is. In het gerestaureerde Smelneh˚s komen dan 4

appartementen tussen de 85 en 140 vierkante meter en de commerciÎle ruimte. in het nieuwe gedeelte daarachter komen zeven appartementen van circa 60 vierkante meter. Dat maakt dit project ook meteen bijzonder: grotere en luxere appartementen gecombineerd met appartementen voor starters. Als je een dergelijk monumentaal gebouw met een grondige restauratie wilt behouden moet het wel uit kunnen op de lange termijn. Daarom hebben we gekozen voor een plan waarin we restauratie met nieuwbouw combineren zodat we elf appartementen in verschillende prijsklassen voor jong en oud kunnen maken, met daarnaast nog een commerciÎle ruimteî, vertelt Wieger Faber.

Om iets meer van de indeling prijs te geven: ÑOp de begane grond van het Smelneh˚s komen zowel de commerciÎle ruimte als twee appartementen. De commerciÎle ruimte heeft al een invulling, ik kan er nu over zeggen dat het een winkel wordt, dus horeca komt niet terug. Op de verdiepingen van het Smelneh˚s komen de twee grootste appartementen. De voormalige raadszaal en de burgemeesterskamer worden ÈÈn appartement, het voormalige archief over de gehele bovenste verdieping ook. In de nieuwbouw daarachter, realiseren we zeven appartementen, deels op de begane grond en deels verdeeld over begane grond en de verdieping. Door de combinatie van restauratie, nieuwbouw, grotere en kleinere appartementen, kunnen we er ook voor zorgen dat het betaalbaar blijft. En door die verscheidenheid in appartementen en prijsklassen, ontstaat een balans in de leefomgeving.î

ëWe gaan met de restauratie terug in de tijd, met het originele balkon, de hoge plafonds en glas in loodí

Terug in de tijd, vooruit naar de toekomst Het behoud van een van die parels van Drachten, is voor Taeke Swart een hele mooie klus met diepe betekenis. ÑDe sfeer die je er aantreft, het vakmanschap, de uitstraling van waar het ooit onderdeel van was, ja dat vind ik prachtig. Er is wat dat betreft helaas niet zoveel over de historische panden in de stad. De industrie heeft Drachten veel gebracht, maar die vooruitgang heeft ook een andere kant. Juist omdat het een van de kenmerkende panden is in het centrum, is het mooi dat het nu weer tot leven komt met een grondige restauratie. Restauratie is niet voor niets een van de pijlers van ons bedrijf, hier gaat mijn hart sneller van kloppen. We gaan er in goede samenwerking samen iets moois van maken.î ÑWe zijn inmiddels binnen druk aan het werk. De inzet is volledige restauratie naar de oorsprong van 1901, toen het pand werd gebouwd als gemeentehuis. Wat we kunnen behouden, behouden en restaureren we. Natuurlijk komt het

fraaie, beeldbepalende balkon aan de voorzijde weer terug. We zitten nu nog in een fase van verrassing: wat komt er nog tevoorschijn wat jaren geleden is weggewerkt? Gelukkig komen we allerlei mooie ornamenten, schilderingen en details tegen en met de architect erbij kunnen we kijken wat we alsnog weer nieuw kunnen maken, zoals bijvoorbeeld tegels uit die tijd.î

Restaureren en moderniseren

ÑWe hebben veel onderzoek gedaan naar de historie van het pand samen met Smelneís Erfskip, de historische vereniging in Smallingerland. Dat heeft veel waardevols opgeleverd en daardoor hebben we goed kunnen bepalen wat origineel was en wat we willen en kunnen conserveren. Met elkaar hebben we daarin ook de keuze gemaakt om de oorspronkelijke indeling zoveel mogelijk intact te houden, dus ook de bekende prachtige trap wordt in oude luister hersteld.î

ÑDe vraag is wat je kunt behouden en wat nietî, vertelt projectleider Marjan van der Meer, namens het architectenbureau. ÑEr zijn in de afgelopen eeuw diverse verbouwingen gedaan. Zo is eind jaren twintig het politiebureau met cellen op de begane grond erbij gekomen, is er in latere jaren centrale verwarming aangelegd en heeft het

pand nogal een paar ingrijpende verbouwingen gekend in de verschillende fases als horecapand, voor het laatst zelfs nog in 2017. We gaan met de restauratie terug in de tijd, met het originele balkon, de hoge plafonds en glas in lood. Het is een mooie uitdaging geweest om met die oorspronkelijke indeling aan de slag te gaan en te zie wat mogelijk is met de eisen van deze tijd en het comfort van nu. Want behalve een zorgvuldige restauratie, is dit ook het moment om het geheel te moderniseren en te verduurzamen.î

Nu het werk in volle gang is, ziet Wieger Faber het moment voor zich dat het klaar is. Wanneer dat is, dat kan hij op dit moment nog niet zeggen. ÑHet lijkt me geweldig als het Smelneh˚s zich straks ontvouwt en presenteert aan de wereld. Alsof je in het theater bent, de doeken langzaam open gaan en iedereen het nieuwe Smelneh˚s weer in volle glorie mag zien.î bouwbedrijfswart.nl

V.l.n.r.: Ruurd Deelstra (Bouwbedrijf Swart bv), Taeke Offringa (Bouwbedrijf Swart bv), Wieger Faber (Lirode Ontwikkeling) en Marjan van der Meer (Van Manen en Zwart Architecten).

JEROEN SPRANGERS

LEIDERSCHAP EN ONDERNEMEN

Ondernemen is vallen en weer opstaan, uithuilen en aanpakken. Het is leiderschap tonen en benaderbaar zijn, focus houden en uitzoomen. Elke ondernemer is uniek, alle ondernemers hebben te maken met gelijksoortige uitdagingen. In deze serie zoeken we de steentjes in de schoenen en de schatten die eronder verborgen liggen.

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN

FOTO MARJORIE NOË

ADVOCATEN DIE MOETEN MANAGEN

Gelijk hebben en gelijk krijgen. In geen vak is dat verschil zo pregnant als in de advocatuur. Daar geldt eigenlijk alleen gelijk krijgen. In de rechtszaal is dat uiteraard waar het om gaat. Maar als je gezamenlijk een mooie praktijk opbouwt, personeel aanneemt en een tent te runnen hebt, dan worden andere vaardigheden geëist. Vraag maar aan Jeroen Sprangers, partner bij REIN Advocaten en Adviseurs in Assen. ,,Tijdens een interne vergadering zei iemand me: ‘Mooi verhaal Jeroen, maar ik ga het niet doen’. Dan besef je dat het om meer gaat dan de beste argumenten geven.’’

Hoog in het opvallende, driehoekige kantoorgebouw aan de A28 in Assen-Noord zit Sprangers. De auto’s razen voort, verderop schittert het Drentse land. Een buizerd vliegt langs terwijl de zon door de wolken prikt. Binnen hangt een toga aan een hangertje aan planken vol juridische naslagwerken. Het bureau ligt zo vol dat er schijnbaar niet aan wordt gewerkt.

,,Schitterend hier hè? Ik houd van licht. Dat is hier.’’ Jeroen Sprangers is één brok energie. Hij straalt het aan alle kanten uit. ,,Ik zit bijna nooit. Maar daardoor vind ik wel rust. Ik loop meestal rondjes door mijn kantoor, met mijn oordoppen in om te bellen. Serieus kilometers op een dag.’’

Om te bellen ja, en om na te denken ook. Over de zaken die hij als advocaat en curator afhandelt natuurlijk, maar zeker ook over de andere zaak: het bedrijf. En daarvoor moet hij uit een heel ander vaatje tappen, uit een vaatje dat goed verstopt lag. ,,Zoals het in veel clubs gaat: de jongens die goed zijn, worden managers. Zo is het bij advocaten vaak ook. Maar de beste pleiter is niet de beste manager. Dat geldt ook voor mij, maar het duurde best even voordat ik dat accepteerde.’’

Sprangers dacht: we hebben met een paar

gelijkgestemden samen een kantoor en vormen een managementteam. We komen daar wel uit. ,,Je zag dat wij allemaal begonnen te argumenteren alsof we in de rechtszaal stonden. Zo verdedigde iedereen als het ware zijn eigen zaak. Maar dat werkt natuurlijk niet. Je wilt sámen iets opbouwen. We waren met negen partners. Er kon echt een veldslag ontstaan over de koffiemelk. We bleven bij de ratio, waren alleen op inhoud elkaar aan het overtuigen, terwijl we het gevoel – wat onder die koffiemelk lag –totaal links lieten liggen. Dan krijg je dus dat mensen ‘ja’ zeggen en ‘nee’ denken.’’

Dat besef betekende de start van een reis. Sprangers besloot hulp in te schakelen. ,,Nou ja, ik dacht het zelf wel even op te lossen. Ik ging naar een coach om te vragen hoe ik mijn team op één lijn kon krijgen. Na een intensieve training van een jaar dacht ik: mooi, ik heb mijn boekje volgeschreven, nu ga ik het de rest eens even vertellen. En toen zag ik dat het eigenlijk over mezelf ging.’’

Sprangers vond de sleutel in zijn eigen ontwikkeling. ,,Vertragen om te kunnen versnellen. Ik ben nogal een snelle denker en probeer mensen in razend tempo mee te krijgen, op basis van argumenten. Althans: dat is wat ik altijd deed. Maar ik realiseerde me – dankzij de coaching – dat ik moet vertragen soms, een stapje terug doen. Eerst goed luisteren naar de ander, om te ontdekken wat er speelt, wat iemand van binnen echt wil. Daarna kun je samen naar een uitkomst werken die voor iedereen te doen is. Dat klinkt simpel en logisch, maar het lag te ver van me af. En nog steeds moet ik er continu op letten dat ik af en toe moet rusten, moet wachten tot de rest er ook is.’’

In een wat masculiene wereld voelt het soms tegenstrijdig om daar zo mee bezig te zijn. ,,Het zijn termen waar ik vroeger van moest kotsen: open sfeer, in verbinding zijn, geweldloos communiceren. Kijk: ik heb daar niet voor niets een portret van een gorilla

aan de muur hangen. Dat is om me eraan te helpen herinneren dat ik dat was, ergens ook ben. Dat ik erop moet letten om geen gorilla te zijn. Dat zit nu eenmaal in me en daar moet ik me bewust van zijn. Op het werk, maar ook thuis en overal. Gelijk krijgen is heerlijk, maar het brengt je niet altijd verder.’’

Het verschil is sindsdien groot. ,,Mensen durven zich uit te spreken, ook tegenover mij. Pas als je met elkaar in verbinding bent, kun je een discussie voeren die ergens toe leidt. Dat zeg ik echt. Laatst zei een compagnon tegen me: wil je even bij dit gesprek zitten, maar zou je dan na een kwartier wel weer willen weggaan. Tegenwoordig begrijp ik dat, vind ik het zelfs mooi.’’

De sfeer is enorm vooruitgegaan, zeker sinds iedereen op kantoor – van advocaat tot secretaresse – eenzelfde training volgde. ,,Het is relaxed, mensen hebben plezier en praten anders met elkaar. We kijken ook anders naar zaken. Die leggen we neer bij de mensen bij wie ze het beste passen. We kijken daarbij niet alleen naar expertise, maar naar de persoonlijke match. En als we denken: dit is geen zaak waar we ons goed bij voelen, dan doen we ‘m gewoon niet. Mijn collega’s vertellen me dat ze thuis ook blijer worden. Door de sfeer op het werk, maar ook door wat ze geleerd hebben. We zijn een veel beter team geworden.’’

Goed leiderschap betekent het goede voorbeeld geven. Het is iets dat Jeroen Sprangers leerde en iets waarbij hij constant moet stilstaan. ,,Laatst had ik met mijn zoon een uitje met zijn vrienden en hun vaders op een Utrechts terras. Wij waren er het eerst en ik ging gelijk een grote tafel regelen voor iedereen, daar was ik druk mee. Toen zei mijn zoon: ‘Heel fijn pa, maar nu is dat lekkere bankje in de zon voor ons tweeën weg. Dat kwam binnen, hij had gelijk. Ik wil het altijd even regelen, oplossen. Maar soms moet je een andere keuze maken, uitzoomen, je rust nemen.”

Jeroen Sprangers

Jeroen Sprangers houdt zich als partner bij REIN advocaten & adviseurs vooral bezig met ondernemingsrecht, als advocaat en curator. Hij is geïnteresseerd in nieuwe technologie en de drijvende kracht achter ReinLab, dat experimenteert met de inzet van onder meer AI in de juridische praktijk. Hij was ook betrokken bij de totstandkoming van Start-up-broeinest The Big Building in Groningen.

De beste pleiter is zelden de beste leider. Wat Jeroen leerde, en wat menig ondernemer herkent, is dat leiderschap begint met vertragen en luisteren, juist als je gewend bent om te overtuigen. Door je innerlijke gorilla te herkennen en door te leren deze te temmen, creëer je ruimte voor echte samenwerking én zorg je voor rust in je hoofd en je team.

Peter Scherjon begeleidt ondernemers vanuit Hartman & Hartman

Friso Bouwgroep investeert in flexibele en toekomstbestendige productielocatie

Friso Bouwgroep transformeert haar locatie op bedrijventerrein De Zwette in Leeuwarden tot een duurzame en multifunctionele productielocatie. Het voormalige Friso Theater en het bestaande terrein van Houkesloot Toelevering krijgen een nieuwe bestemming: een toekomstbestendige productielocatie voor prefab hout- en betonbouw en woningassemblage.

EÈn centrale locatie voor slimme prefab-productie Na de bouwvak nemen Houkesloot Toelevering en Houkesloot Assemblage de vernieuwde productlocatie in gebruik. Tevens zullen per 1 oktober, Friso Totaalbouw en Bouwbedrijf Kolthof hun intrek nemen in het nieuwe kantoor. Daarmee bundelt Friso al haar prefab- en assemblageactiviteiten in en rond Leeuwarden op ÈÈn uitstekend bereikbare locatie. De locatie biedt ruimte voor prefab houtskeletbouw (HSB), groen prefab beton Èn een gloednieuwe assemblagehal. Andries Veenstra, Manager Klant & Markt bij Friso Bouwgroep: ÑWe concentreren onze activiteiten op ÈÈn centrale en energie neutrale productielocatie. Dat maakt schaalbare, flexibele en duurzame woningbouw mogelijk voor Friso Èn voor derden.î

Friso Theater wordt assemblagehal

De speciaal voor De Tocht gebouwde theaterhal is inmiddels ontmanteld en getransformeerd tot multifunctionele assemblagehal. Dankzij de vrije overspanning van 55 meter en een nokhoogte van 20 meter is de hal uitermate geschikt voor de assemblage van prefab elementen en complete woningen. De ruimte biedt volop mogelijkheden voor uiteenlopende producties: van kleinschalige dorpsprojecten tot grotere series zoals 180 woningen in Zaltbommel. Andries Veenstra: ÑDeze hal stelt ons in staat flexibel op te schalen en in te spelen op de wisselende vraag uit de markt. We kunnen er grote aantallen prefab woningen per jaar assembleren, volledig afgestemd op de behoefte van onze opdrachtgevers.î

Duurzaam, circulair en innovatief De gehele productielocatie is energieneutraal en draait op zonne- en windenergie. Prefab hout- en betonbouw vinden hier naast elkaar plaats, wat de

Over Friso Bouwgroep

Friso Bouwgroep bestaat sinds 1946 en komt oorspronkelijk uit Sneek. In de afgelopen jaren is Friso Bouwgroep uitgegroeid tot een multidisciplinair bouwbedrijf met vestigingen in de provincies Friesland, Groningen, Flevoland, Gelderland en Overijssel. Friso Bouwgroep is actief in verschillende vakgebieden als woningbouw, ontwikkeling, utiliteitsbouw, beton-, water- en industriebouw, restauratie, onderhoud en verbouw en toelevering. Friso Bouwgroep is een betrouwbare, bekwame en bestendige partner in de Nederlandse bouwsector. Als betrokken bouwer staan we middenin de maatschappij en nemen onze impact serieus. Wij zetten ons in voor onze branche en bouwen letterlijk aan de toekomst. Nu en later. Verantwoord en veilig doorbouwen aan een duurzame leefomgeving staat bij ons voorop.

integratie van beide bouwmethoden vereenvoudigt en optimaliseert. Hierdoor ontstaan efficiÎnte, luchtdichte en aardbevingsbestendige constructies waarin biobased isolatiematerialen zoals vlas en hennep geÔntegreerd worden. Harmen Bosma, directeur

Houkesloot Toelevering: ÑOnze groene prefab betonelementen zorgen voor 52% minder CO₂uitstoot dankzij minder cementgebruik en een geconditioneerd productieproces. Door hout en beton slim te combineren, leveren we maatwerk Èn besparen we kosten en energie.î

Alles onder ÈÈn dak ñ van ontwerp tot realisatie Houkesloot Toelevering levert complete prefab cascoís met geÔsoleerde binnen- en buitenwanden, daken en vloeren. De kozijnenfabriek van Houkesloot Toelevering in Sneek levert volledig afgewerkte ramen en deuren. Deze kozijnen worden in Leeuwarden verwerkt in de geprefabriceerde beton & houtskeletelementen. Deze samenhang maakt het mogelijk om geÔntegreerde, hoogwaardige bouwoplossingen te bieden voor woningbouw, utiliteit en industrie. Harmen Bosma: ÑDe markt vraagt om flexibiliteit en maatwerk. De vraag naar prefab neemt toe, net als de urgentie van verduurzaming. Op deze productielocatie zijn we klaar voor de toekomst.î frisobouwgroep.nl

Harmen Bosma en Andries Veenstra

Terrein Houkesloot. Links de assemblagehal. Rechts de bestaande fabriek met het kantoor in aanbouw.

Bouwzorg Fryslân: besef bij bewoners en begrip in de bouw besparen kosten

Bewonersbegeleiding en procesondersteuners, verbinders tussen technische processen in de bouw en de menselijke buitenwereld. Bruggen slaan tussen uitersten. Bijdragen aan efficiency, tempo, minder faalkosten in de bouw en aan begrip bij mensen. Schakels in de bouwwereld. Helena Spits van Bouwzorg

Fryslân: „Iedereen past in de bouw, ik leid ze graag op.”

De groei van de afgelopen jaren maakte een groter onderkomen noodzakelijk. Bouwzorg Frysl‚n is verhuisd van de Lange Marktstraat naar de Ee- buurt in Leeuwarden. ÑEen heerlijke lichte plek en eindelijk alle ruimteî, zegt een glimlachende Helena Spits, oprichter en directeur. ÑWe zijn nu met zín twaalven en meestal op locatie, maar een deel van de tijd hier om te leren, op te leiden, workshops te geven en te volgen. Niet alleen voor onszelf. Hier hebben we ook de ruimte om bouwers te helpen de bouwbegeleiding in het noorden te professionaliseren.î

Besef en begrip besparen kosten Het is hard gegaan met haar bedrijf, erkent ze. Wat zes jaar geleden begon met renovatie en verduurzaming in de social huur voor WoonFriesland en daarna een opgave in de sloopnieuwbouw in het aardbevingsgebied voor Heijmans in het aardbevingsgebied, is daarna in een stroomversnelling gekomen. ÑDie mensen daar hadden geen keus: ze moesten hun huis uit, dus moet je ze respecteren en ze meenemen in wat dat proces voor hen betekent. Wij overbruggen de kloof tussen de mensen en processen in de bouw. Met wat wij doen, kunnen we vakmensen in de bouw meer besef bijbrengen over wat dat bouwproces betekent voor bewoners, en kunnen we bewoners het proces uitleggen. Voor de bouwer is dat huis een bouwplaats, voor de mens die er woont is het thuis, het is een samenspel van beleving en emotie.î Spits leerde het vak van bewonersbegeleiding in de praktijk. Na de eerste klus volgde een sloopnieuwbouwproject voor Van Wijnen in Appingedam. En nu werken mensen van Bouwzorg Frysl‚n onder andere aan het programma Duurzaam Herstel van IMG in de provincie Groningen en verduurzamingsprojecten projecten voor corporaties in Noord-Nederland.

De behoefte aan bewonersbegeleiding is groot, ook al wordt dat in het midden en zuiden van het land al veel langer erkend dan in het noorden. ÑIk vind dat jammer, want het is een gemiste kans op een efficienter en beter uitgevoerd bouwproces, op minder faalkosten, op beter resultaat in kortere tijd. Ik ben bouwkundige, de bouw zit in mín hart, ik voel en snap de trots die bouwers hebben om iets te willen maken. Bouwbegeleiding in een bouwproces bespaart kosten en versnelt het proces. Vaak wordt het pas later geregeld. Laten we voor ogen houden, dat bouwen een middel is, en geen doel op zich.î

ÑTegelijk ervaren wij aan alle kanten ook de druk op de uitvoering in de bouw. Dat is waar onze kracht ligt: we ontzorgen aan de bouwkant omdat we houden van de bouw en begrijpen wat er gebeurt en moet gebeuren.î

Met dezelfde mensen in de bouw vlotter werken Helena Spits groeit op in de Leeuwader Transvaalwijk, toen een divers samengestelde buurt, die als eerste wijk in Nederland in aanmerking kwam voor stadsherstel. ÑIk vond het heel normaal dat er veel verschillende kinderen op school zaten, ik leerde daartussen te bewegen. Het sociale zit er in, leren van elkaar, elkaar willen begrijpen.î Met die instelling gaat ze studeren en werkt jaren als bouwkundige. ÑHet maakt dat ik beide werelden begrijp. Het menselijke, de factoren die een rol spelen in gevoelens, emotie. Je huis moeten verlaten omdat een ander dat bepaalt, een gevoel dat techneuten en planners vaak niet begrijpen omdat ze vakmatig en procesmatig in planning en uitvoering zitten. Mensen raken daardoor ontheemd en hoe meer mensen in een situatie zitten waarin dingen samenkomen, hoe minder benaderbaar ze zijn. De kern van wat ze missen, kijk naar de problematiek ëaardbevingsgebiedí is het persoonlijke contact. Dat is wat wij begrijpen en van waaruit we handelen. Onze eerste stelregel naar mensen is eerlijk zijn, waarbij transparantie

Foto: Danielle van Dongen

bij informatie vanuit de bouwkolom essentieel is. Geef ons de juiste informatie en wij kunnen het vertalen. Mensen meenemen is de ene kant van wat we doen, de andere kant is het vlottrekken van zaken in de bouw, ontzorgen. We kunnen processen optimaliseren, en dus kun je met dezelfde mensen in de bouw meer doen, vlotter werken.î

Kritisch blijven kijken, processen ondersteunen ÑDe mensen die hier werken, de meeste trouwens vrouwen, hebben op de een of andere manier affiniteit met de bouw. Ze hebben ergens een functie in het klantcontact gehad en stap gezet om vanuit een vertrouwde omgeving iets anders te gaan doen door de overstap naar de bouw te maken. De eerste stap daarna voor iedereen die binnenkomt bij Bouwzorg Frysl‚n, is leren: Basis Bouwkunde. Verder krijgen ze alle ruimte om zich te ontwikkelen, ik sta achter ze en begeleid ze. De eerste tijd trekken nieuwe mensen met een ervaren collega op in een project, daarna zet ik ze snel op eigen benen. Meters maken in het vak, is de beste leerweg. Als ik zie wat hun betekenis is naar mensen en processen, maakt me dat trots en blij. Het werkt! Onze mensen zijn veel op locatie aan de slag. Daarom ben ik blij dat we hier alle ruimte hebben om elkaar te treffen. Om te sparren, om kennis over te dragen op ieder gebied dat nodig is, van AI tot en met omgaan met agressie.î

Bouwbegeleiding met een plus, noemt Helena Spits het werk van Bouwzorg Frysl‚n. ÑDe zelfstandige, onafhankelijke rol die we hebben, maakt dat we kritisch kunnen blijven kijken naar wat er beter kan. Duidelijk zijn vanuit een integere houding, bewoners begeleiden en bouwprocessen ondersteunen voor bouwers en corporaties.î www.bouwzorgfryslan.nl

ëDe casco partner voor bouwers en ontwikkelaarsí

ÑVerbinding is ons succes. Wij behartigen op een integere manier de wederzijdse belangen van alle betrokken partijen waarmee we zaken doen.î Dat zegt Ab Knook, groepsdirecteur van familiebedrijf Spaansen, dat volgend jaar 80 jaar bestaat. Spaansen Bouwsystemen, ÈÈn van de drie divisies, ontwerpt, produceert en monteert prefab betonnen cascoís voor woningbouw en lichte utiliteit. Vanaf het eerste idee tot de oplevering heeft Spaansen het hele proces in eigen hand. ÑEen strakke planning is daarbij van essentieel belangî, geeft directeur sales Aike Minnes aan. ÑWe hebben en houden graag de regie.î

Zo werkt Spaansen al vanaf de oprichting in 1946. Dat begon met één vrachtauto, waarmee groente en fruit van de telers naar een plaatselijk veilinggebouw werden vervoerd. Vervolgens schakelde het bedrijf over op zandwinning. Er moest zand vanuit de duinen naar de bollenvelden worden gebracht, de divisie Grondstoffen en Logistiek was geboren. „Op een gegeven moment hadden we circa tien overslaglocaties”, geeft Knook aan. In die tijd reed Spaansen ook groente naar het zuiden van het land. „Probleem was dat de vrachtauto’s leeg weer terug reden en daar zochten we een oplossing voor.” Bij een steenfabriek werden stoeptegels gekocht. De vrachtauto’s reden vol weer terug en de stoeptegels werden op zaterdag aan particulieren verkocht. Daaruit is de divisie Tuin en Bestrating ontstaan.

Comfort bieden

De vestiging in Harlingen ontstond ook min of meer bij toeval. Knook:„ Er ging een fabriek failliet die heipalen produceerde. Wij hebben die fabriek toen gekocht en zijn betonnen vloeren gaan produceren. Tot dit in 2011, als gevolg van de crisis in de woningbouw, moeizaam ging. De vloeren worden vanaf die tijd bij collega bedrijven ingekocht. Wij besloten ons te concentreren op de productie van prefab betonnen wanden, die we al sinds 2003 produceerden. We willen daarmee de aannemer comfort bieden. Die kan bij één partner de ruwbouw van een woning kopen en de verdere afwerking met andere partners regelen.” De vestiging in Harlingen biedt daarvoor unieke mogelijkheden, zo haalt Spaansen zand en grind met eigen schepen uit zee.

Gevelklaar

Sinds een jaar of vijf kennen ze bij Spaansen, als aanvulling op de prefab betonnen casco’s, het

‘gevelklaar’-concept. „Gevelklaar betekent bij ons dat we compleet afgewerkte gevels leveren, met geïntegreerde isolatie, kozijnen en steenstrips, die ook al gevoegd zijn. Daardoor wordt de bouwtijd verkort en de duurzaamheid verhoogd”, legt Minnes uit. Van produceren tot transporteren en monteren: Spaansen heeft het allemaal zelf in huis. „Door dit traject in eigen hand te houden, hebben we de regie over het hele proces en scoren we behoorlijke tijdwinst. Dat vinden klanten erg aantrekkelijk.”

Deze aanpak heeft er mede voor gezorgd dat Spaansen is uitgegroeid tot één van de grotere producenten van prefab betonnen casco’s in ons land. Knook:„ We onderscheiden ons doordat we het hele proces zelf verzorgen. Daardoor komen we bijna nooit te laat op een bouwplaats. Ik zeg bijna, want ook wij hebben wel eens met overmacht te maken.”

ëDankzij onze geavanceerde tekensoftware kunnen we woningen in allerlei vormen en maten producerení

Een woning kan met Gevelklaar in één dag winden waterdicht worden gemaakt en er zijn meer voordelen met deze manier van bouwen. „De bouw vergrijst”, zegt Knook. „Er is amper nieuwe aanwas en het aantal werkzame personen op een bouwplaats neemt af. Er is bijna geen metselaar, timmerman of kalkzandsteenlijmer te krijgen. Dat heeft gevolgen voor de prijs en leidt tot het vaak later opleveren van een woning dan werd afgesproken. Daar heeft Spaansen een oplossing voor. Wij produceren de elementen in de fabriek, onder geconditioneerde omstandigheden. Op de bouwplaats wordt de woning, vrijstaand, twee onder één kap of rijtjeswoningen, vervolgens als een soort bouwpakket in elkaar gezet. Wij zien steeds vaker dat aannemers graag een efficiencyslag willen maken, Spaansen kan dat bieden.”

Allerlei vormen en maten Wie denkt dat Spaansen alleen standaard woningen kan leveren, komt bedrogen uit.

Aike Minnes en Ab Knook

Minnes: ÑDankzij onze geavanceerde tekensoftware kunnen we woningen in allerlei vormen en maten produceren. Het is architectonisch zodanig te tekenen dat je niet ziet dat het standaard is. En wil een aannemer bijvoorbeeld houtskelet of biobased binnenwanden, dan kunnen we die er ook in monteren. We zijn sterk klant gericht, wat de opdrachtgever vraagt kunnen wij in de meeste gevallen maken. Wat dat betreft zijn de mogelijkheden legio. We leveren cascoís op specificatie van de klant, met en zonder isolatie, met kozijnen of met compleet afgewerkte gevels. Zowel voor grondgebonden woningen als appartementen.î

Spaansen richt zich met name op middelgrote en familiaire bouwbedrijven. Daar is een reden voor, geeft Knook aan. ÑMocht er zich een probleem voordoen, dan willen wij graag direct met een directeur-eigenaar in gesprek, zodat het tot tevredenheid kan worden opgelost. Niet voor niets zijn wij gericht op langjarige samenwerkingen, daarbij draait het om vertrouwen. Dat moet je opbouwen en daarvoor moet je elkaar goed kennen. Als je elkaar kent en er doet zich iets voor, dan los je dat op. Vandaar onze keuze voor een bepaald type bedrijf.î

En dat werkt, want veel bedrijven die 15 ‡ 20 jaar geleden zijn ingestapt, zijn nog steeds klant bij Spaansen. ÑWe spreken elkaar regelmatig op directieniveau, dat betekent korte lijnen, snel kunnen beslissen en streven naar goede oplossingen. Het is een aanpak die volgens ons leidt tot toegevoegde waarde voor beide partijen, omdat je weet wat je aan elkaar hebt.î

Interesse

Het zwaartepunt van de werkzaamheden van Spaansen ligt boven de grote rivieren. Minnes: ÑMaar als een klant een opdracht in het zuiden van het land heeft, dan volgen we. We gaan wat dat betreft met onze klanten mee.î Expansie in het buitenland zoekt Spaansen niet. Knook:î Vooral omdat de manier van bouwen daar heel anders is, zo bouwen we in Nederland veel meer seriematig dan in het buitenland gebeurt. Dat heeft met de beschikbare ruimte te maken.î

Wat men bij Spaansen wel ziet is dat er vanuit het buitenland veel interesse is voor de fabrieksmatige productie van woningen bij Spaansen. Met name de robotfabriek waar de steenstrips op de gevels worden geplakt wordt

met veel interesse bekeken. ÑSteenstrips hadden geen goede naamî, vertelt Knook. ÑMet onze robotfabriek bewijzen we het tegendeel. We hebben er veelvuldig mee getest en kunnen garanderen dat de output enorm constant is. Het is een gecertificeerd proces, wat aansluit bij de wet kwaliteitsborging. Deze fabriek functioneert nu vijf jaar en het aantal klachten is op ÈÈn hand te tellen. Als je dan bedenkt dat wij meer dan 1.000 Gevelklaar cascoís per jaar produceren, dan kan iedereen zelf bedenken dat dit verwaarloosbaar is. We denken er dan ook over een tweede robotfabriek te bouwen, waarmee we de productiecapaciteit verder kunnen opvoeren.î

‘Vergelijk het maar met het samenstellen van een auto op internet. Dat kan in de toekomst ook in de bouw’

Automatisering en digitalisering speelt binnen Spaansen sowieso een belangrijke rol. De bouw vraagt daar steeds vaker om. Knook: Ñ De klant kan inloggen op een eigen portaal, de

configurator openen, eenvoudig woningen configureren en een indicatieve prijs berekenen. We werken nog aan een koppeling met de software van onze klanten, waarmee de wensen van consumenten worden vastgelegd. Vergelijk het maar met het samenstellen van een auto op internet. Dat kan in de toekomst ook in de bouw.î

Duurzaamheid

Tenslotte, beton is niet het meeste duurzame product. Hoe gaan ze daar bij Spaansen mee om? Knook:Ñ Laat ik voorop stellen dat beton een goed product is, maar het zorgt wel voor een behoorlijke CO₂ uitstoot. Nederland loopt voorop in het produceren van beton dat CO₂ arm is. Daarnaast zoekt de betonbranche naar andere mengsels waarmee de CO₂ footprint naar beneden kan worden gebracht. Ook binnen Spaansen zijn we voortdurend bezig met beperking van de CO₂ uitstoot. Daardoor is de CO₂ uitstoot bij de betonproductie bij Spaansen in de afgelopen twaalf jaar al gehalveerd. Er zullen zeker verdere stappen genomen worden en daarin willen wij een vooraanstaande rol spelen.î

ÑZo maken wij gebruik van evo-Zero, een nieuw cement dat CO₂ arm is en zeer beperkt bijdraagt aan de CO₂ uitstoot ten opzichte van het traditionele product. Ons doel is om in 2050 volledig CO₂ neutraal te zijn en daar werken we stap voor stap naartoe. Zo hebben we inmiddels ook de eerste elektrische vrachtauto besteld. We kijken hoe dat zich verder ontwikkeld. Stel dat Spaansen het hele wagenpark vervangt, hoe kunnen we dan opladen in een omgeving waar de problemen op het elektriciteitsnet groot zijn? Kortom, we willen graag verduurzamen, maar wel met oog voor de realiteit. Waar mogelijk zullen we dit doen, omdat we ook hierin een vooraanstaande rol in de markt willen spelen. Precies op de manier waarop we in de afgelopen 80 jaar hebben gewerkt en ons hebben ontwikkeld.î

www.spaansen.nl

Specialist in kelders en funderingsherstel

Beton- en Aannemersbedrijf Veenstra in Jistrum is als betonbouwer

gespecialiseerd in kelderbouw en funderingsherstel. ÑHet klinkt vanzelfsprekend, maar het belangrijkste bij de bouw van een kelder is dat hij waterdicht is. Daarvoor moet je de juiste know how in huis hebbenî, zegt eigenaar Jan Veenstra, de derde generatie in het familiebedrijf.

ÑHet gaat bij de aanleg of renovatie van een kelder vooral om het goed aanbrengen en verdichten van het beton, met aandacht voor de detailsî, legt hij uit. ÑDat vraagt om vakmanschap. Met de ruim 2500 m2 eigen systeembekisting, zijn we heel erg flexibel in inzet, ontwerp en maatvoering.í

Juiste oplossing

Naast betonprojecten voor woningbouwers, de civiele bouw en utiliteitsprojecten, is Veenstra ook goed thuis in het aanbrengen van betonvloeren bij particuliere klanten. ÑWe doen zowel standaard opdrachten als ingewikkelde klussen. Daarvoor hebben we betrokken medewerkers met de nodige kennis. Ze denken mee, zijn creatief en komen met de juiste oplossing.î Zoals bijvoorbeeld bij het project in het Bos van Ypey in Tytsjerk, waar Veenstra een speciale constructie van beton bouwde. ÑDaar zijn we trots op, omdat er gebogen wanden moesten worden opgebouwd en de vloer nergens vlak was, alleen in het midden. Bovendien was de tolerantie van het beton slechts 2 millimeter en dat is erg weinig. Een uitdagende klus, die goed is geslaagd.î

Scheuren Een andere specialiteit van Beton- en Aannemersbedrijf Veenstra is funderingsherstel.

Jan Veenstra

ÑDit doen we in heel Friesland en in de provincie Groningenî, legt Veenstra uit. ÑIn Friesland hebben we te maken met droogte, waardoor de

grond inklinkt. Dit heeft gevolgen voor woningen en kelders, waar scheuren in ontstaan. Wij hebben een speciale techniek ontwikkeld, waarmee we de schade kunnen herstellen en de woning weer ëvastí kunnen zetten. Daarnaast werken we met de zogenaamde tafelmethode, waarmee we vloeren uit de woning kunnen vervangen, in combinatie met renovatie en verduurzaming. Dat is specialistisch werk dat we als bouwteam hebben ontwikkeld.î In Groningen is Beton- en Aannemersbedrijf Veenstra vooral bij de versterkingsoperatie betrokken.

Mooi vak

Beton- en Aannemersbedrijf Veenstra neemt regelmatig nieuwe medewerkers in dienst. Het is een werk-leerbedrijf, waar jonge mensen hun vaardigheden verder kunnen ontwikkelen. ÑWe zien het als onze taak om mensen voor de bouwsector op te leiden. Het is belangrijk om jongeren voor de bouw te interesseren. Het is een mooi vak, waar je een goede boterham in kunt verdienen. Het werk geeft voldoening. Je maakt iets en als je daar later nog eens langs rijdt, kun je zeggen dat jij daar aan het werk bent geweest. Dat maakt je elke keer weer trots.î

www.veenstrabv.nl

Energie Service Friesland: 50 Jaar toonaangevend in service en onderhoud

Energie Service Friesland bestaat 50 jaar. Het is de grootste onafhankelijke serviceorganisatie in Friesland op het gebied van verwarming, koeling, ventilatie en duurzame technieken. De kracht van specialisme: service en onderhoud met gecertificeerde servicemonteurs.

Of het nu gaat over verwarmen (CV-ketels, warmtepompen, luchtverwarming en thermostaten), over koelen (airconditioning en warmtepompen), over ventileren (mechanische ventilatie, warmte-terugwin installaties en kanalen reinigen) of over verduurzaming (warmtepompen en hybride oplossingen): voor service en onderhoud van al die apparaten kunt u terecht bij Energie Service Friesland. Daarnaast kunt u bij het bedrijf terecht voor verhuur, vervanging en verkoop van alle apparatuur.

Onderhoud is een must: wij ontzorgen Service en onderhoud voor 24/7 comfort biedt Energie Service Friesland op basis van vier verschillende onderhoudsvormen. Voor ieder wat wils. ÑHet is maar net wat de klant kiest, wat bij hem of haar past. Onze onderhoudsvormen betekenen maatwerk voor de klant. Van regulier onderhoud tot en met het volledig ontzorgen. ÑMaar iedereen die een storing heeft, kan ons direct bellen. We laten je nooit in de kou staan, we zijn dag en nacht beschikbaar. We kunnen snel aanwezig zijn, omdat we 30 monteurs in Friesland hebbenî, stelt adviseur Siebe Woudwijk. ÑWe maken waar wat we zeggen: we zijn de beste in service en onderhoud op het gebied van verwarmen, koelen en ventileren. Onze monteurs zijn volledig gecertificeerd, worden voortdurend bijgeschoold en hebben dus de kennis om de beste kwaliteit te leveren in service en onderhoud. Na 50 jaar weten we dat zorgeloos wonen begint met het kunnen vertrouwen op verwarming en warmwater en goed en gepland onderhoud. Onderhoud aan toestellen is door de fabrikant sterk aangeraden, het is onze taak om klanten daarin te ontzorgen.î

‘Na 50 jaar weten we dat zorgeloos wonen begint met het kunnen vertrouwen op verwarming en warmwater en goed en gepland onderhoud’

In 50 jaar is er veel veranderd. Energie Service Friesland ontstond in 1974, toen negentien Friese installateurs op verzoek van een aantal gemeentelijke gasbedrijven de Coˆperatieve Vereniging Gaswacht Z.O. Friesland oprichtten. Die Gaswacht groeide uit tot Energie Service Friesland. Betrokkenheid, vakmanschap en deskundigheid zijn nog steeds de norm. Vanaf 2014 is Energie Service Friesland zelf ook toestellen gaan vervangen. Inmiddels is het bedrijf met ruim vijftig medewerkers marktleider in Friesland met een focus op onderhoud en het oplossen van storingen voor ruim 30.000 huishoudens in Friesland.

Voor particulieren en professionele opdrachtgevers

ÑWij doen dat vooral rechtstreeks voor particulieren of via een vastgoedbeheerder. Wij ontzorgen hen in het service en onderhoud aan toestellen in de woningen. Daarnaast verzorgen we voor een flink aantal bedrijven de

vervangingen van toestellen, inspectie en het onderhoud van grote technische installaties. De laatste paar jaar neemt de vraag vanuit professionele opdrachtgevers toe om continuÔteit te waarborgen in het beheer en de veiligheid van installatietechnische apparatuur. We werken voor recreatieparken, zorginstellingen, woningcorporaties en vastgoedbeheerders. Bij Landal Esonstad bijvoorbeeld verzorgen we de volledige service en onderhoud van ruim 200 recreatiewoningen.î

ÑWe adviseren klanten bij vervanging van toestellen, bij de keuze naar betaalbare oplossingen, maar ook bij verduurzaming en de mogelijkheden van besparing van energieverbruik, die afhankelijk van de situatie kan oplopen tot wel vijftig procent. Wat we als adviseurs doen is altijd maatwerk, geen enkel huishouden is gelijk en je weet dat de prijs een heel bepalende factor is. Verduurzaming gaat ondertussen steeds verder en de mogelijkheden van de techniek nemen alleen maar toe. Het is aan ons om te kijken hoe je daar mensen zo goed mogelijk in kunt adviseren. Van het gas af of niet, wat betekent het in jouw situatie. Als dat niet of nog niet aan de orde is, wat is dan wel verstandig om te doen. Toestellen preventief vervangen, omdat je op die manier sneller kunt besparen, kiezen voor een hybride warmtepomp, of is in jouw situatie een all-electric warmtepomp interessant waarmee je kunt koelen en verwarmen? Wat is iemands leefsituatie en de status van het huis, is de woning goed geÔsoleerd?î

Siebe Woudwijk

ÑVaak adviseren we een enkel huishouden, maar we zien ook wel dat mensen het in een straat samen oppakken. Onlangs hebben we in Leeuwarden in de 5e Vegelinsdwarsstraat een groep buren geholpen met een collectieve vervanging van warmtepompen. Dat persoonlijke contact met al die mensen vind ik echt het leukste van het werk. Je maakt mensen blij met een heldere uitleg en goed advies en ik weet ook dat het daarna weer goed opgepakt wordt door mijn collegaís. We zijn echt een klantgerichte club, oplossingsgericht, met intern korte lijnen en met enthousiaste en betrokken collegaís die allemaal goed en deels in eigen huis zijn opgeleid en gecertificeerd.î

In de agenda: zaterdag 13 september Energie Service Friesland bestaat 50 jaar. Wordt ít een mooi feest? Siebe Woudwijk: ÑHet is een mooi jaar zelfs. Dit bijzondere jubileumjaar vieren we met onze klanten. Het hele jaar verloten we elke maand ÈÈn of meerdere cadeaus. Voor informatie kun je kijken op onze website of onze sociale media. En in september nodigen we iedereen uit om bij ons het feest te komen vieren. Zaterdag 13 september kan iedereen die dat wil naar Heerenveen komen en kijken wat we doen. Samen maken we daar een leuke dag van, omdat we dankbaar zijn voor het vertrouwen dat onze klanten in ons stellen.î

energieservice.nl

Alkimon, specialist in dak- en zinkwerk nu ook lid van Vebidak

Alkimon in Peins groeit al jaren gestaag door. De specialist in daken en zinkwerk is sinds kort ook lid van brancheorganisatie Vebidak. Een stap die past binnen de voortdurende professionalisering van het bedrijf dat in 2006 is opgericht.

Dak- en zinkwerk voor zakelijke klanten en particulieren. Daar kennen veel mensen Alkimon van, maar blijven jullie dat waarmaken? ÑJa, natuurlijk, want dat is waar we vandaan komen en dat vergeten we nooit. Het is juist die mix van heel uiteenlopende opdrachten dat ons werk zo mooi maakt. Het klantcontact, de afwisseling in opdrachten. In de nieuwbouw, restauratie, lekkages en reparaties, vervanging van grote daken op fabrieken, loodsen en hallen, dakinspecties, dakrandbeveiliging, zinkwerk voor monumentale gebouwen, het dakwerk aan een dakkapel, alles doen we. Aan de ene kant het grote werk van prachtige projecten zoals het afgelopen jaar de nieuwbouw van Borgesius in Leeuwarden namens opdrachtgever Friso Bouw, aan de andere kant gewoon hier om de hoek reparaties verzorgen of een nieuw dak verzorgen bij mensen thuis. Altijd klaar staan voor je opdrachtgeversî, zeggen oprichter Richard Kienstra en Arno Bosma, samen eigenaar van Alkimon.

Die mix van zakelijke klanten en particulieren heeft de afgelopen twintig jaar gezorgd voor een gestage groei van het bedrijf en een continue professionalisering. ÑJe gaat daar in mee, of je doet het nietî, stelt Kienstra. ÑWe zetten voortdurend stappen, in omvang van werk, in mensen en materiaal, in onze opleidingsgraad, in de techniek, in duurzaamheid. Je hebt die verscheidenheid in opdrachten ook nodig voor de stabiliteit in je bedrijf. Zo zijn we uitgegroeid tot een betrouwbare, ervaren partner voor onze klanten en daar past het lidmaatschap van Vebidak bij.î

ëWe zetten voortdurend stappen, in omvang van werk, in mensen en materiaal, in onze opleidingsgraad, in de techniek, in duurzaamheidí

Garantie voor opdrachtgevers Het lidmaatschap van Vebidak, stellen beide dakspecialisten, is in meerdere opzichten een logische stap. ÑDaarmee laat je naar buiten zien dat je voldoet aan hun criteria op het gebied van bedrijfsvoering, continuÔteit en ondernemerschap, dat je op de hoogte bent van de laatste stand van de techniek en dat scholing, arbeidsomstandigheden, duurzaamheid en milieu een belangrijke rol spelen in je bedrijfî, vult Arno Bosma aan. ÑDaarnaast is het een garantie voor opdrachtgevers, omdat we via Vebidak een mantelovereenkomst aansprakelijkheid hebben, dus we zijn altijd verzekerd tegen eventuele schade.î

Richard Kienstra: ÑBovendien wordt ook in ons vak de kennis steeds breder en steeds complexer. Niet alleen op gebied van wet- en regelgeving, van personeels- en juridische zaken, op het gebied van technische kennis, van automatisering en softwareprogrammaís, maar ook bijvoorbeeld doordat allerlei milieu- en klimaataspecten een steeds grotere rol gaan spelen in ons werk. Het aantal groene daken neemt toe, het dak als onderdeel van energiebesparing, het tijdelijk

bergen van water op daken. En het multifunctioneel maken van daken neemt toe, de zogeheten gebruiksdaken. Misschien hier nog wat minder dan elders omdat we hier veel ruimte hebben, maar al die kennis over de vele ontwikkelingen en innovaties op dakgebied is altijd beschikbaar via Vebidak. Het is een bron van kennis en kennisuitwisseling.î ÑDaarnaast past het goed bij de aandacht die we hebben voor de scholing van onze mensen. Scholing ziet niet alleen op kennis en kunde van kwaliteit in het werk, maar biedt mensen perspectief om door te groeien of te verbreden. Dit is een vak dat je in de praktijk leert, maar daarnaast is het van groot belang om je theoretische kennis te actualiseren en te vergroten. Alkimon heeft daar altijd veel aandacht aan besteed en zeker met onze groei, met meer mensen onderweg en op kantoor neemt dat belang toe. Voorheen had je 7 man buiten en 1 man op kantoor, maar nu zijn we met vijftien man buiten en hebben we er vier op kantoor; het tekent de toenemende complexiteit. Ook onze mensen op kantoor, kijk naar Arno, zijn gepokt en gemazeld in de praktijk. En zo hebben we een aantal mensen met veel jaren ervaring die nu opgaan voor een kaderopleiding, zodat ze geschoold worden in het meer theoretische gedeelte van het vak om deels op kantoor te kunnen werken en om vanuit ervaring en deskundigheid onze jongere vakmensen te begeleiden. Die doorgroei, het perspectief voor je mensen mogelijk maken, gezond kunnen blijven doorwerken, het zit in het blijven opdoen van kennis.î

Ben jij die zinkwerker? Kennis en kunde die hard nodig is om ook grote projecten in meters en in hoogte te kunnen berekenen, leggen Bosma en Kienstra uit. Wat is

er nodig aan mensen, aan inkoop van materialen en soorten beveiliging voor een omvangrijk project zoals het vervangen van het dak van de Reststoffen Energie Centrale van Omrin in Harlingen? Of voor het werk aan het dak van de Friesland Campina-vestiging in Gerkesklooster? ÑWerken op daken is volledig afhankelijk van het weer en van je mensen. Wil je daar een gezonde calculatie van kunnen maken, moet je het vak en die mensen begrijpen, weten wat er speelt, en wat van invloed is. Alkimon bestaat uit vakmensen, mensen die houden van hun vak, die weten wat het is om in weer en wind aan een project te werken en kwaliteit te leveren.î

Aan mooi werk en aan goede mensen geen gebrek, zoveel is duidelijk. Of? Richard Kienstra: ÑAls ik eerlijk ben, zou ik dolgraag een goede zinkwerker erbij hebben. Het is echt een prachtig vak met alles erop en eraan, we hebben meer dan genoeg gespecialiseerd zinkwerk op prachtige bouwwerken, we hebben een complete eigen afdeling voor ons zinkwerk. Maar soms lijkt het of het vak aan het uitsterven is, het wordt niet meer geleerd en overgedragen, het is doodzonde. We kunnen een paar extra handen voor ons zinkwerk heel goed gebruiken, dus zegt het voort!î

Een oproep van Kienstra en Bosma: hou je van je vak, ga dan aan de slag met de ervaren dakdekkers van Alkimon, mensen met een hart voor dak- en zinkwerk. Ouderwets vakmanschap gecombineerd met moderne scholing. Degelijke kwaliteit met 10 jaar garantie, korte lijnen, trots op de samenwerking met klanten en leveranciers en iedere dag met plezier aan het werk.

alkimon.nl

h&m Machines, totaaloplossingen voor de prefab houtbouw

h&m Machines uit Sneek is totaaloplosser voor de houtverwerkende industrie en de prefab houtskeletbouw. Van standaardmachines tot complete lijnen, service, onderhoud en certificering. Algemeen directeur

Jan Willem Dijkstra over de kracht van kennis en groei over de grens.

Wat begon als technisch bureau voor het aanpassen van houtbewerkingsmachines en werkplaatsinrichting is in 40 jaar uitgegroeid tot toonaangevend fabrikant en leverancier van houtbewerkingsmachines. Grote bouwers als Plegt-Vos, Barli, VDM Woningen, BAM Nederland , Heijmans en bekende houtverwerkers als Gerko Groep maken hun woningen en producten met machines, lijnen en systemen uit Sneek. Met 40 jaar kennis en ervaring staat h&m aan de vooravond van verdere internationale groei.

Na de oprichting in 1985 door Mient van der Molen, transformeert het bedrijf vanaf eind negentiger jaren onder diens zoon Marcel en RenÈ Klabbers naar haar huidige positie met zowel eigen houtbewerkingsmachines, het dealerschap van SCM voor Noord-Nederland en de verkoop van andere merken. Sinds 2024 is Dijkstra mede-eigenaar, met Bos Machines uit Vianen (machines voor timmerfabrieken) als groot aandeelhouder. Marcel van der Molen en Rene Klabbers trekken zich de komende jaren terug uit het bedrijf.

In 2018 begint Dijkstra in Sneek als product- en procesmanager en treedt een paar jaar later toe tot de directie. Na Marcel van der Molen en RenÈ Klabbers als drijvende krachten van het bedrijf, is het nu aan Dijkstra om h&m verder uit te bouwen. De bouw is een mooie wereld, zegt hij. ÑVeel familiebedrijven, praktisch ingestelde mensen, doeners die wat willen bereiken.î

Kennis en kwaliteit

Met een frisse, nieuwe huisstijl breekt de nieuwe fase aan, uitbouwen en professionaliseren van h&m zodat groei over de grens gerealiseerd kan worden. Voor Bos Machines geldt hetzelfde. Jan Willem Dijkstra: ÑWe zijn gelijksoortige bedrijven met een sterke synergie. Zij willen internationaal groeien in de timmerfabrieken, wij in de prefab houtskeletmarkt. Onze focus ligt in het verstevigen van ons dealernetwerk, allereerst in Europa en met name in Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk.î

De kracht van h&m zegt Dijkstra, ligt in de kennis. ÑWe doen de engineering van onze machines zelf, we kopen alle onderdelen in en assembleren in eigen huis, van standaardmachine tot en met complete verwerkingslijn. Verkoop, montage, in bedrijfstelling, service, onderhoud en certificering (SKH of QEX) en de aansturing van ons dealernetwerk doen we van hieruit, met twee landenmanagers in BelgiÎ en Engeland. De kennis in eigen huis is groot, op ieder vlak. We werken met een hecht team van betrokken mensen, die garant staat voor onze kwaliteit.î

ÑHet borgen daarvan is van groot belang: het heeft ons gebracht waar we zijn. In algemene zin zien we de laatste paar jaar een groeiende vraag naar meer huizen, en daarbinnen een stijgend aandeel van het segment prefab houtskeletbouw, zowel in Nederland als over de grens. We zitten in een momentum, van toenemende aandacht voor grondstofhergebruik en minder uitstoot. De vraag naar meer natuurlijke en biobased materialen als

hout neemt alleen maar toe. Binnen die toenemende behoefte aan prefab woningproducten, constateren wij een voortdurend toenemende vraag naar onze machines.î

ëWe doen de engineering van onze machines zelf, we kopen alle onderdelen in en assembleren in eigen huis, van standaardmachine tot en met complete verwerkingslijní

Wat je doet, moet samenkomen in de bouwkolom

ÑOm met elkaar aan die toenemende vraag te kunnen voldoen, zetten we een aantal stappen, waarbinnen ontwikkeling van software en professionalisering van service bepalend zijn. Op dit moment zijn onze machines semigeautomatiseerd. De kracht daarvan ligt in de eenvoud, het zijn machines die continue doen wat ze moeten doen. Die kwaliteit en betrouwbaarheid zou je het liefst willen opschalen naar robotisering, vanuit het gegeven dat overal, niet alleen in Nederland, de arbeidsmarkt onder druk staat. Dat is geen eenvoudige stap, omdat je het proces simpel en betrouwbaar wilt houden. De kunst bij software is de vraag, wat er maakbaar is. Een deel van het antwoord ligt het afstemmen van jouw aandeel in de totale bouwkolom samenkomt. Het vergt middelen en samenwerking om tot optimaal resultaat in het hele proces te komen.î

ÑNet als de ontwikkeling van betere machinesoftware naar meer geautomatiseerde processen bij de klant, is service een sleutel in die groei over de grens. Service bestaat bij de kracht van adequaat menselijk handelen en verregaand

Jan Willem Dijkstra

gebruik van digitalisering, simpelweg omdat je niet overal genoeg mensen voor hebt. De afgelopen jaren zijn we al sterk gegroeid en verdere groei en meer afzet over de grens is het noodzakelijk om alle processen beter te stroomlijnen. Met dezelfde mensen gaan we meer machines bouwen en die moeten service en onderhoud hebben. EÈn van de belangrijkste zaken is het opleiden van mensen, om beter te leren schakelen met digitale mogelijkheden. Ons geluk naar die versnelling van productie is dat we de ruimte hebben om de inrichting van onze processen te verbeteren.î

Samen met Bos Machines ligt de toekomst in duurzame innovatie om de (prefab) houtbouw nog slimmer en groener te maken, met sensorgestuurde systemen, modulaire machines en gestroomlijnde productieprocessen. Alles om prefabbouwers sneller, nauwkeuriger en kostenefficienter te laten werken. Dat kan bovendien alleen als je slim samenwerkt en de lijnen kort houdt, want hoe geweldig technologie is, innoveren kan alleen met de juiste mensen. ÑAls we een paar jaar verder zijn, wil ik met h&m wereldwijd als producent bekend zijn. Met kennis van markt en machinebouw, een flexibel ingesteld bedrijf met korte lijnen en betrokken mensen. Zichtbaar en betrouwbaar, omdat we dichtbij onszelf gebleven zijn. Dat ze in Duitsland of waar ook bij machines voor de prefab houtskeletbouw denken, ëja, dat zijn de vakmensen uit Sneekí die het maken.î Inderdaad, de mensen van h&m Machines, de totaaloplossers op het gebied van houtbewerkingsmachines.

h-m.nl

Bijkomende zaken bij onroerende zaken

Wie zakelijk onroerend goed wil kopen, moet met allerlei aspecten rekening houden.

Zoals bijvoorbeeld de locatie, de staat van het pand, het bestemmingsplan, of er sprake is van huur- of kooprendement en uiteraard de duurzaamheid en energielabel van het pand. Tenslotte is het raadzaam te kijken naar fiscale voordelen. Voor het antwoord op deze vragen kunt u terecht bij uw accountant, zoals bijvoorbeeld Van Braak Accountants. Daar gaat men verder dan alleen het standaardadvies, zo wordt in een gesprek met Arjen van Braak duidelijk.

Maar eerst gaan we nog een aantal zaken langs die van belang zijn, zoals de plaats van de mogelijke vestiging. Immers, u wilt dat uw vestiging goed bereikbaar is, voor zowel uw personeel, klanten als leveranciers. En de vraag of u uw bedrijfsactiviteiten in een bepaald pand mag uitoefenen, is ook relevant. Vraag daarom altijd naar het bestemmingsplan en kijk naar welke vergunningen u nodig heeft, voordat u tot koop overgaat.

Verborgen gebreken

Net als bij een woning is het ook van belang te onderzoeken of het pand in goede staat is en of er wellicht verborgen gebreken zijn. Wordt een pand al deels verhuurd, dan is het verstandig om te kijken naar het huur- of kooprendement, maar

ook of u in de toekomst wellicht verder kunt uitbreiden is een relevante vraag. Daarnaast kunt u wellicht een deel van uw aankoop verhuren aan een derde. ÑAls daar sprake van is, zorg dan voor een deugdelijke huurovereenkomst, waarin een BTW-paragraaf is opgenomenî, vertelt Arjen van Braak. ÑOntbreekt de BTW-paragraaf, dan kan dit nadelige gevolgen hebben voor zowel de huurder als de verhuurder.î

ÑVerder dien je bij verhuur van onroerend goed, dit te melden bij de verzekeringsmaatschappij. Verhuur wordt namelijk als een risicoverhogende factor gezien en dat wil de verzekeringsmaatschappij graag weten. Doe je dat niet, dan heeft dit eventueel nadelige gevolgen bij schade.î

Een duurzaam pand met energielabel A is erg aantrekkelijk. Immers, daarmee kunt u direct kosten besparen op het energiegebruik, maar het pand kan daardoor ook in waarde stijgen. Het is verstandig om ook daar op te letten.

Fiscale voordelen

En wat zijn dan zoal de fiscale voordelen. Bij aankoop van een pand kunt u bijvoorbeeld in aanmerking komen voor investeringsaftrek. U kunt elk jaar afschrijven op het pand, ten laste van de winst, waardoor u minder belasting gaat betalen. Daarnaast kan in bepaalde gevallen de BTW van de aankoopsom worden afgetrokken. Deze aftrek leidt tot een lager investeringsbedrag en dat is goed voor uw portemonnee. Verder is de hypotheekrente aftrekbaar van de winst en verbeteringen en/of onderhoud aan het pand kunnen afgetrokken worden van de winst van uw bedrijf.

Wanneer u uw onroerend goed (deels) huurt van een derde en u voert een forse verbouwing door, dan komt dit ten gunste van de verhuurder. Van Braak:Ñ Mocht de overeenkomst vervolgens na een bepaalde tijd beÎindigd worden, dan dient u ervoor te zorgen dat u als huurder een deel van deze investering terugontvangt. Bij een verbouwing door de verhuurder zelf is het verstandig dit door een aparte BV van de eigenaren te laten doen, dat kan fors fiscaal voordeel opleveren.î

Bank

Een andere situatie die Van Braak is tegengekomen is dat de eigenaar een pand wil verhuren, terwijl hij bij de aanschaf van het pand geld heeft geleend van een derde (hypotheek). ÑHij moet in dat geval toestemming vragen bij die derde partij om het pand te mogen verhurenî, legt Van Braak uit. ÑIs die derde partij bijvoorbeeld een bank, dan mag die bank de verhuur in principe tegenhouden. Stel dat de verhuurder bijvoorbeeld de aflossing verzuimd te betalen, dan mag de bank in gevallen overgaan tot verkoop. Alleen is dit ingewikkeld wanneer er een huurder in het pand zit. Als de eigenaar dit niet gemeld heeft, kan de bank de huurder makkelijker uitzetten.î

Tenslotte adviseert Van Braak verhuurders om een huurdervingsverzekering af te sluiten. ÑStel dat het pand afbrandt, dan zullen de huurpenningen stoppen en dat heeft nadelige gevolgen voor de verhuurder.î

Kortom, bij aankoop en /of verhuur van onroerend goed komt veel kijken. Van Braak Accountants constateert dat veel ondernemers onvoldoende op de hoogte zijn van de wet- en regelgeving en financiÎle consequenties van bepaalde beslissingen. Het is goed om daarom vooraf informatie in te winnen. Bel voor meer informatie: 06-22996506 of 0653734363

www.vanbraakaccountants.nl

Arjen van Braak

Slim samenwerken in tijden van schaarste en verduurzaming

De installatiebranche staat voor grote uitdagingen. De vraag naar duurzame technieken groeit, terwijl het tekort aan vakmensen steeds nijpender wordt. En dat terwijl bouwers en installateurs onder druk staan om projecten sneller en minder milieubelastend op te leveren. Rensa Verwarming & Ventilatie en Gévier Badkamer & Sanitair spelen daar in Noord-Nederland actief op in. „We helpen installateurs om slimmer te werken en tegelijk duurzamer te bouwen,” zegt Johan Visser, vestigingsdirecteur van Rensa in Groningen.

Duurzaam denken, praktisch doen Een van de manieren waarop Rensa en GÈvier het verschil maken, is met praktische ondersteuning in verduurzaming. Rensa en GÈvier gebruiken in het eigen transport HVO100 en levert in Groningen al elektrisch in de zero-emissiezone. HVO100 is een hernieuwbare diesel op basis van afvaloliÎn en zorgt voor een directe reductie van wel 90 procent in CO2-uitstoot vergeleken met reguliere diesel. Op het toekomstige distributiecentrum in de Achterhoek komt bovendien het grootste laadplein van Europa voor elektrische vrachtwagens.

Ook helpen Rensa en GÈvier installateurs bij het inzichtelijk maken van de milieubelasting van hun logistiek. Met het platform BigMile kan per levering en klant de CO₂-uitstoot worden berekend. ÑOnze kracht is dat we hiervoor data gebruiken uit onze eigen vloot,î zegt Jur Hofland, duurzaamheidscoˆrdinator. ÑDat maakt het zeer nauwkeurig. Binnenkort hopen we ook stikstofemissies in kaart te brengen.íí

De druk vanuit wet- en regelgeving neemt snel toe. Hofland: ,,Grote opdrachtgevers verwachten onderbouwde data. Met deze rapportages kunnen installateurs hun positie in aanbestedingen versterken en aan nieuwe eisen voldoen. Dat helpt hen echt vooruit.íí

Prefab als slimme installatiedienst Naast verduurzaming draait het voor installateurs steeds vaker om snelheid en gemak. Zeker nu er te weinig handen op de bouwplaats zijn. Prefab biedt daar uitkomst. Rensa ontwikkelt daarom samen met partners slimme oplossingen, denk

Volledige ontzorging bij badkamerkeuze

In Drachten heeft GÈvier zijn showroom omgebouwd tot het debadkamer.nl

Experience Centre. Daarmee biedt het installateurs en hun klanten volledige ontzorging bij het samenstellen van de badkamer.

Vestigingsdirecteur Carel Kraaijenhagen: ÑMet onze slimme combinatie van online en fysieke beleving verminderen we keuzestress en faalkosten. Installateurs weten dat alles tot in detail is voorbereid en dat het proces soepel verloopt. We laten daarbij ook zien hoe duurzame keuzes mogelijk zijn, bijvoorbeeld in waterbesparing of materiaalgebruik.î

Rensa en Gévier ondersteunen installateurs met slimme bouwplaatslogistiek. Leveringen op maat helpen om projecten efficiënter en duurzamer uit te voeren.

aan SKID-frames en prefab-sets zoals de Rensa Hybrid Compact, die onlangs door Techniek Nederland werd uitgeroepen tot Innovatie Pionier 2025.

ÑMet prefab kun je veel werk vooraf uit handen nemen,î zegt Visser. ÑDat scheelt installatietijd en voorkomt faalkosten. Maar het helpt vooral om projecten haalbaar te houden. De prijs voor de Rensa Hybrid Compact laat zien dat we samen met installateurs blijven zoeken naar praktische, toekomstgerichte oplossingen.î

‘De druk vanuit wet- en regelgeving neemt snel toe. Met goede data helpen we installateurs om daar beter op voorbereid te zijn.’

Prefab-sanitair en bouwplaats-logistiek zijn inmiddels ook vaste onderdelen van de dienstverlening bij GÈvier. Van wastafels en inbouwreservoirs tot spiegels met blinde bevestiging: alles wordt prefab voorbereid en per woning gebruiksklaar geleverd in samenwerking met installateurs en aannemers.

Vestigingsdirecteur Carel Kraaijenhagen: ÑWe zorgen dat materialen precies op het juiste moment op de bouw aankomen. Dat kan per bouwnummer bijvoorbeeld in een rolcontainer, geen probleem. Zo besparen installateurs montagetijd en worden faalkosten op locatie voorkomen.î

Duurzaam door de hele keten

De duurzaamheidsaanpak van Rensa en GÈvier stopt niet bij transport of productkeuze. Ook verpakkingen worden kritisch bekeken. Zo wordt voor kleingoed bermgraskarton gebruikt en worden eenmalige pallets actief ingezameld en hergebruikt. ÑMet deze ketenaanpak dragen we bij aan onze duurzaamheidsdoelen voor 2030,î zegt

Hofland. ÑMaar het helpt ook onze klanten om hun eigen processen verder te verduurzamen. Daar zit echt een gezamenlijke ambitie.î

Oog voor de toekomst

Rensa Verwarming & Ventilatie en GÈvier zijn onderdeel van Rensa Family, een internationaal familiebedrijf van groothandels en dienstverleners in de professionele installatiesector. Visser: ÑDie achtergrond zorgt voor continuÔteit en een langetermijnvisie. Als familiebedrijf denken we niet in kwartalen, maar in generaties.íí Kraaijenhagen vult aan: ÑDat betekent dat we duurzaam investeren in samenwerking, in innovatie en in het helpen van onze klanten met slimme oplossingen.î

Die toekomstblik is volgens Hofland belangrijker dan ooit. ÑDe eisen vanuit wet- en regelgeving worden hoe dan ook scherperíí, meldt de duurzaamheidscoˆrdinator. ,,Bedrijven die juist nu stappen zetten, onderscheiden zich positief. Doe je niks, dan onderscheid je je straks negatief. Daarom ondersteunen we installateurs actief, bijvoorbeeld met CO₂- en straks stikstofrapportages. Zo helpen we hen om hun bedrijf toekomstbestendig te maken. We tonen ook lef door samen met partners en overheden nieuwe oplossingen te verkennen, zoals in de pilot ZESLaaS Groningen, waarin we met gemeente en branchepartijen experimenteerden met emissievrije stadslogistiek voor installateurs in de binnenstad. Uiteindelijk draait het erom dat we als sector samen vooruitgaan.î

Voor installateurs in Noord-Nederland zijn Rensa en GÈvier daarmee veel meer dan alleen een leverancier. ÑWe staan naast onze klanten,î zegt Visser. ÑJuist in een tijd waarin er veel verandert in de sector, willen we helpen om het werk makkelijker en slimmer te maken.î

Voor meer informatie: rensa.nl en gevier.nl

Wilt u Bouwen aan uw eigen Psychologisch Kapitaal?

Of blijft u lekker in uw comfortabele bubbel rondzwemmen?

Mensen die zichzelf ontwikkelen, dus regelmatig nieuwe dingen leren, zijn gelukkiger en meer gericht op samenwerking en een gezamenlijke toekomst voor iedereen.

IITP-Bureau Land bestaat alweer 32 jaar in 2025. Sinds 1993 verzorgen wij opleidingen en trainingen en teaminterventietrajecten. Voor Persoonlijke en Professionele ontwikkeling. We bouwen al decennialang aan ontwikkeling, persoonlijke groei en een rijk Zielsleven. Dit doen we voor allerlei organisaties: Gemeentes, De Nationale Politie, Veiligheidsregioís, Hogescholen, GGD, Ziekenhuizen en MKB bedrijven.

Hoe blijf jij fris voor je Zelf en voor de wereld?

Al onze opleidingen zijn erop gericht om uw persoonlijke en professionele ontwikkeling te ondersteunen.

Psychologisch Kapitaal vergaren voor een leefbare toekomst. Wij werken vanuit de Toepasbare Psychologie. NLP-opleidingen: van Basis Practitioner tot NLP Trainer of NLP Coach. Of Wilt u een opleiding met diepgaande themaís en inzichten die echt nieuw voor u zijn? Gericht op Zielsthemaís. Systemisch Werk Opleidingen, van basis tot Professioneel Systemisch Opsteller of Systemisch Coach. Al onze opleidingen zijn van basis tot beroepsidentiteit.

Wat doen wij dan? Wij bieden Systemisch Werk Master Classes aan van drie of twee dagen met diepgaande themaís als: Stress, Symbiose en Autonomie of Samengestelde gezinnen en/of teams/organisaties of Systemische Copingstijlen of ÖÖ

De onderbroken uitreiking

Een thema dat vergaande gevolgen heeft in families, teams, bedrijven en organisaties. Een uitreiking die onderbroken is, daaruit ontstaan angsten, onveilige hechting en een overtuiging: ik moet alles alleen doen of de overtuiging: ik moet extra mijn best doen, perfectie leveren, pas dan ziet iemand mij en mag ik ook echt bestaan. Deze onbewuste diepe overtuigingen kunnen mensen echt heel ongelukkig maken. In teams kan dit de samenwerking blokkeren en kan het de effectiviteit van werken zwaar frustreren. Zonder dat mensen echt weten waarom de zaken gaan zoals ze gaan. Daar kun je

Drs. JOke Land voor haar schilderij ‘Vol in ontwikkeling’.

van alles over leren en jezelf in ontwikkelen om van deze themaís vrij te worden.

Die vraag: Is dit het nu?

Jezelf en je terugkerende patronen overstijgen. Ieder mens heeft patronen die diep ingesleten zijn. Omdat ze gezorgd hebben dat je het tot nu toe zo gemakkelijk hebt overleefd. Je hebt plezier en je hebt het goed en toch regelmatig steekt er ergens de vraag de kop op: Is dit het nu? Is dit het nu?

Deze vraag geeft aan dat je in het meer van de comfortabiliteit bent aangeland. Het meer waarin je rondzwemt en het is comfortabel, maar dat is het dan ook. Alle oeverranden ken je, je medebewoners van het meer ken je, de vissen die hetzelfde doen, de vogels die hetzelfde doen, de waterplanten die hun vaste wortelplaats hebben. Maar er ontstaat onrust in jouÖ of er gebeurt wat in het meer waardoor je niet meer kunt doen wat je altijd deed.

Dan is het tijd om te kiezen voor oncomfortabel. Voor het nieuwe, het onbekende, een opleiding die je nieuwe inzichten geeft waardoor je weer kunt veranderen, waardoor je uit jouw meer van comfort kunt komen en de zee gaat verkennen. Nieuwe horizon, nieuwe ideeÎn, meer diepte en meer vrijheid in eigen doen en laten.

Ben jij nog fris? Klaar voor een verkenning van jezelf?

Of zwem je al heel lang in hetzelfde meer rond?

Ben je nieuwsgierig, naar iets wat er wel is, maar waarvan je nog niet weet wat het precies is en wat het je precies gaat brengenÖ

NLP of Systemisch Werk opleidingen. Een wereld die voor je opengaat van psychologische inzichten en kennis, die toepasbaar is in je dagelijkse leven. Loslaten en mentaal groeien. Psychologisch Kapitaal is het belangrijkste kapitaal voor je privÈleven en werkleven. Wanneer je kunt voelen en ergens begrijpen

waarom jij zo doet als je doet, waar het vandaan komt en waarom het lastig is om het los te laten, dan ga je vooruit in je mentale fitheid.

Drs. JOke Land nog fris? Psycholoog, Master trainer, Systemisch Specialist en ook nog studentÖ.

Zij is de oudere student in het derde jaar van Kunstacademie Minerva! Zij ontdekt zelf ook weer hoe fijn het is om zich opnieuw te ontwikkelen op een nieuw vakgebied.

Walk your talk. De themaís van haar werk komen soms wel uit haar vakgebied als psycholoog. Zie de foto.

Onze centrale missie: Mensen voorzien van psychologisch instrumentarium en psychologisch kapitaal, zodat ze het leven kunnen leiden dat ze willen leiden. Onze onderliggende missie is een betere wereld te creÎren, door mensen psychologisch gereedschap te geven om gelukkiger en ook professioneler te worden, waardoor zij ook de wereld weer kunnen verbeteren.

Maak uzelf oncomfortabel en kies opnieuw in uw leven voor de ontwikkeling van het onontgonnen gebied in uzelf. Bel ons en bespreek uw eigen leerroute met ons. Wij maken het op maat voor wat u wiltÖ of verrassen u met een prachtige onverwachte leerroute. Bel ons en mail ons nu: 085-1307484 info@bureauland.nl

Al onze opleidingen en trainingen starten weer in het najaar: september en oktober, wees er op tijd bij.

www.bureauland.nl

IdFrm zoekt enthousiaste partners voor meer duurzaam licht

Duurzame LED-verlichtingsprojecten realiseren, van enkele lampen tot en met een paar duizend vierkante meter. Het is het vak van Jan Adema van IdFrm in Leeuwarden. De kennis en ervaring in het verlichtingsvak loont. Het is tijd om op te schalen. Jan Adema over het succes van samenwerking, de toenemende kansen van LED en het perspectief van lokale maakindustrie.

Met LED het natuurlijke daglicht zo goed mogelijk nabootsen. Dat is waar licht om draait. Het is de kunst te weten wat je wanneer en hoe toepast. Licht is een vak. Jan Adema leerde dat al in de gloeilampen- , halogeenlampen en TLbakkentijd, werkte daarmee tot de spaarlampen kwamen, die zoín twintig jaar geleden werden opgevolgd door de allereerste generatie LED. En die technische ontwikkeling zet door. Steeds duurzamer: meer lichtopbrengst met minder energie, met meer besparing op materiaal, op kosten van onderhoud. Nog steeds zijn veel gebouwen voorzien van conventionele verlichting. Zonde, stelt Jan Adema. Want het is betrekkelijk eenvoudig om de total cost of ownership van een gebouw aanzienlijk te verlagen door te kijken naar de energierekening en de toegepaste verlichting.

Jan Adema: ÑLED bestaat inmiddels eigenlijk al zo lang en ontwikkelt zich nog steeds. Daarom zijn we op tal van plekken, alweer de eerste generaties LED- verlichting aan het vervangen. Het loont omdat de techniek blijft verbeteren, de levensduur verder toeneemt. Je kunt er zoveel mee verbeteren in prestatie en opbrengst, en daarom kun je er zoveel mee besparen op grondstof, materiaal, energieverbruik en onderhoudskosten.î

ÑIk vind het nog steeds een prachtig vak. En: het mooie van LED is dat het ons de mogelijkheid heeft gegeven om een nieuwe maaksector op te zetten, in Nederland. We kunnen veel materiaal, zoals de armaturen uit alle tijden, hergebruiken en voorzien van LED, dat op basis van een bepaalde standaard voor een ruimte wordt geproduceerd. Het biedt veel kansen voor prachtige combinaties van technologie, verduurzaming en stappen naar circulariteit en energieneutraal vastgoed. Zo hebben we de oude stadionlampen van SC Cambuur voorzien van onze led technologie. Die zien we nu dus terug in het KOOI Stadion, geweldig toch!î

De kracht van een goed projectteam

ìVoor mij gaat duurzaamheid niet alleen over het toewerken naar een schone en duurzame economie, maar ook over werkgelegenheid en mooie kansen in Nederland. Producten die je hier maakt, hoeven niet verscheept te worden vanuit AziÎ. Dat is duurzamer. En het zorgt dat er in Nederland mooie en innovatieve bedrijven zijn die lokaal zorgen voor werkgelegenheid in de maakindustrie. Dat is voor mij en IdFrm minstens zo belangrijk, Nederland interessant houden voor jong talent en bijdragen aan volgende generaties.î

ÑLichtî, stelt Jan Adema Ñ komt pas tot zijn recht als het vanaf het beginstadium van een project als essentieel onderdeel wordt gezien. Het maakt niet uit of het nieuwbouw, restauratie of verbouwing betreft. Wil je het optimale realiseren, betrek dan de lichtspecialist erbij. Met elkaar en met respect voor ieders specialisme, kun je het mooiste en binnen een budget realiseren. De kracht van een goed team is dat ze begrijpt wat de functionaliteit is van een ruimte in een gebouw, en van daaruit denkt en naar optimaal resultaat, met aandacht

voor de juiste techniek, materialen, lijnen, vormen en verlichting. Samenwerken met partners die kennis van zaken hebben bepaalt de mate van welslagen van een project.î

Specialist in goed licht IdFrm is dÈ expert op het gebied van licht in een omgeving waar gewerkt of gedoceerd wordt. Het bedrijf adviseert, ontwerpt en levert duurzame bedrijfsverlichting aan de zakelijke markt. Adema begrijp de mogelijkheden die LED biedt en weet dat goed licht het verschil maakt. ÑDe functie van licht wordt helaas nog te vaak onderschat: het draagt bij aan meer sfeer en welbevinden, het draagt bij aan betere concentratie, prestatie en presentatie. Wil je dat optimaliseren, moet je beginnen bij de vraag welke functie een ruimte heeft. Een winkel of showroom vraagt om wezenlijk ander licht dan een kantoor of klaslokaal, een sportruimte of horecabestemming. Wij zetten de mens of gebruiker in die specifieke ruimte centraal, maken daarop een lichtplan en passen er de armaturen op aan. Op die manier benut je de kracht en functie van licht, omdat het invloed heeft op ieders gezondheid en effectiviteit.î

Partners gezocht!

Met dertig jaar in het verlichtingsvak, is Jan Adema toe aan de volgende stap. ÑKortgezegd opschalen van wat we hier al jaren doen. Meer

mensen opleiden in het vak, en in andere regioís het IdFrm- principe op poten helpen zetten. Wat we doen, biedt ook op allerlei andere plekken kansen. Het betekent verder toewerken naar volledige duurzame en circulaire verlichting als onderdeel van energieneutrale gebouwen en duurzaam vastgoedbeheer. Met kansen voor lokaal kleinschalige maakindustrie. Mensen enthousiast maken voor de lichtindustrie. Leeftijd of wat dan ook speelt geen rol, het gaat over het enthousiasme wat je met licht kunt bijdragen en betekenen. Dat wil ik overdragen en in andere regioís op poten helpen zetten. In Groningen, in Brabant, zeg het maar!î

Ondertussen gaat Jan Adema met IdFrm verder in het Cambuurstadion, waar samen met de Groningse horeca samenwerkingspartner Gang van Zaken, de laatste hand wordt gelegd aan de commerciÎle ruimten en het Supportershome. ÑIn partnerschappen als deze kun je de mooiste projecten realiseren. Het draagt bij aan lokale maakindustrie, het schept werk, kansen voor perspectief van mensen en verduurzaming van gebouwen. Daarvoor zoek ik partners!î idfrm.nl

Jan Adema

Contoer, ingenieuze tekenaars en BIM-modelleurs

Ingenieuze tekenaars en specialisten in adequaat tekeningbeheer: Contoer in Leeuwarden. Vakmensen in bouwkundig tekenwerk, meesters in BIM en het 3d modelleren van vastgoed. Betrokken en gedreven om mee te denken en te leveren.

Wat in 2013 begon met Karel Toering en Yvonne Goudberg is uitgegroeid tot een betrouwbare partner voor de Bouw & Vastgoed branche: architecten, aannemers, vastgoedpartijen en tal van bedrijven en instellingen. „In 2015 maakten we kennis met welke mogelijkheden en absolute meerwaarde BIM te bieden heeft, zijn we ons daarin gaan verdiepen en onze tekenaars gaan opleiden. We zijn een gedreven team van ervaren en creatieve professionals van bouwkundige tekenaars en BIM-modelleurs.”

Het werkveld van Contoer in Leeuwarden is breed. Het bureau werkt voor woningbouwcorporaties, zorg- en onderwijsinstellingen, gemeenten, architecten, aannemers, vastgoedbedrijven in Friesland, maar ook landelijk wordt er behoorlijk aan de weg getimmerd, o.a. voor woningbouwcorporaties in Brabant en Noord Holland en vastgoed ontwikkelaars in Zuid Holland. „Die

verscheidenheid aan opdrachtgevers en werk is heel divers en zorgt voor stabiliteit. Wat begon met de eerste ervaring in softwarematig in kaart brengen van het woningbezit van een woningcorporatie, is uitgegroeid tot het in kaart brengen van de meest complexe gebouwen. Zelfs als er geen bestaand tekenwerk van een gebouw is, dan kunnen we het object met een laser scanner inmeten en tot in het kleinste detail in 3d modelleren.”

Toegevoegde waarde vastgoedbeheer „De huidige tijd en regelgeving vraagt om efficiënter en professioneler vastgoedbeheer, als onderdeel van financieel management en bedrijfsvoering in een bedrijf. Voor allerlei organisaties brengen we hun zakelijk, maatschappelijk en woon vastgoed in kaart. Van daaruit volgt vaak het volgende: wat kunnen jullie betekenen op het gebied van tekeningbeheer? Van het toegankelijk maken van de informatie, het onderhouden van de tekeningen tot en met het borgen van die essentiële informatie. Door bronbestanden op één locatie te bewaren, is snel inzichtelijk wat actueel is, is het toegankelijk en kan het onderhoud effectiever gepland worden, wat resulteert in zorgvuldig vastgoedbeheer. Dat beheren, muteren en actualiseren doen we in de zorg, in het onderwijs, voor vastgoedpartijen,

maar ook bijvoorbeeld voor gemeenten. Zo hebben we onlangs nog al het maatschappelijke vastgoed van gemeente Waadhoeke met een 3d scanner ingemeten en deze pointclouds omgezet naar 3d-modellen. Om het gebouwbestand beter in beeld te hebben voor bijv. onderhoudsplanning, maar ook om de juiste keuzes te kunnen maken voor verduurzaming van gebouwen. En zo zijn we sinds een paar jaar ook betrokken bij het bouwkundig versterken van het vastgoed in het aardbevingsgebied in Groningen.”

„Een andere discipline is het verzorgen van zogeheten splitsingstekeningen ten behoeve van het Kadaster. Een specifiek onderdeel, omdat het een juridisch document is dat deel uitmaakt van een splitsingsakte. Er is steeds meer vraag naar, omdat er vaker onroerend goed zoals voormalige kantoorgebouwen wordt opgesplitst en verbouwd naar kleinere eenheden, en dan moet alles zorgvuldig in kaart worden gebracht naar de afzonderlijke individuele appartementen en de gemeenschappelijke ruimten.” Van bestektekenwerk en locatiestudie tot meetrapportage, de tekenaars en 3D- modelleurs van Contoer lossen graag uw tekenvraagstuk op. contoer.nl

ADVERTENTIE

Willem Hoekstra Bouw, specialist in vakwerkconstructies en onderhoud verdeelstations

Een verrassend bouw en aannemingsbedrijf, Willem Hoekstra Bouw in Hurdegarijp. Het combineert de particuliere markt, energietransitie en het dealerschap van Ligna-systems, innovatieve houtconstructies voor de utiliteitsbouw. Waar een kleine bouwer groot in is.

Willem en Sandra Hoekstra begonnen in 1997 hun bouw- en onderhoudsbedrijf in Hurdegarijp. Door eerder werk voor de toenmalige PEB, bouwt Willem daarop voort. Zo combineert hij jarenlang allerlei bouw- en onderhoudswerk in de omgeving rond Hurdegarijp, met onderhoudswerk aan verdeelstations voor het energiebedrijf. Dat is fors gegroeid, want vandaag de dag doet Willem Hoekstra Bouw op 20 grote en 40 kleine locaties in het noorden aannemings-, onderhoudswerk en bouwkundige brandpreventie voor Qirion. Een specifieke poot van het bedrijf, waarvoor Hoekstra bevoegd is.

In 2014 stapt zoon Thys in, na zijn MBO en HBOstudie bouwkunde en ervaring bij een grote bouwer. Hij zet de eerste stappen naar grotere

projecten, zoals de realisatie van bedrijfshallen. Dat brengt hem indirect ook in aanraking met de mogelijkheden van hout draagconstructies. Het spreekt hem aan als liefhebber van hout. „De kunst van het houtbouwen zie je echt terug in bijvoorbeeld oude stal en dakconstructies van boerderijen. Ik vind dat geweldig, maar zie ook dat we veel van die kennis zijn kwijtgeraakt. En dat terwijl hout natuurlijk een prachtig duurzaam bouwmateriaal is. Op een dag maakte ik kennis met Ligna-systems, een Belgisch/Duits bedrijf dat innovatieve houtconstructies ontwerpt, produceert en levert. Ik was er enthousiast over, spreek ook goed Duits en zij zochten een dealer in Nederland en Vlaanderen.” En zo stapte Willem Hoekstra bouw in 2022 in de vakwerkconstructiemethode en massief gelamineerde houten liggers en spanten.

„De kracht van Ligna-systems is hun efficiënte aanpak en de enorme mogelijkheden: het zijn constructies met een spanwijdte tot maar liefst 70 meter. De afgelopen jaren hebben we samen met Ligna-systems diverse grotere projecten gerealiseerd in het hele land. Zij verzorgen de ontwerpen in 3D en de productie. Ik doe de projectbegeleiding en realisatie met een team van zelfstandige montage- en installatiespecialisten. Het is vooral interessant voor constructies met een overspanning groter dan een meter of 20. De prijs van een hout ligt soms nog iets hoger dan van staal, maar je bespaart weer op fundering en

Willem Hoekstra

in realisatietijd. Los natuurlijk nog van de uitstraling, het feit dat hout CO2 opslaat en je een veel kleinere ecologische voetafdruk achterlaat dan met traditioneel bouwen.”

De komende jaren ziet Thys Hoekstra grote kansen voor de vakwerkconstructies, geschikt voor hallen en bedrijfsgebouwen. Daarnaast blijft Willem Hoekstra Bouw Qirion ontzorgen in verduurzaming, met onderhouds- en ombouwwerk van verdeelstations en kleine centrales in het noorden. Voor beide poten van het bedrijf, Ligna-systems en Qirion, geldt dat de kracht schuilt in samenwerking met gespecialiseerde partners.

willemhoekstrabouw.nl

Karel Toering

Thys Hoekstra

BouwPartner Van der Meulen, voor iedere bouwklus in het noorden

Een compleet assortiment materialen en gereedschappen voor alle bouwprojecten. Een zelfstandig familiebedrijf waar het persoonlijke contact en het vakmanschap telt. Met een Bouwshop, showroom, en een uitgebreide voorraad bouwmaterialen en hout. Gemoedelijk en professioneel. Centraal in het noorden, BouwPartner Van der Meulen in Nij Beets.

ÑIk hou van een fris en sprankelend bedrijf met vriendelijke deskundige mensen. De afgelopen jaren hebben we geÔnvesteerd in de vernieuwing van de winkel en de showroom. We willen onze klanten tevreden houden, daar doen we het voor. We zijn een professionele totaalleverancier, dus je moet zorgen dat het allemaal op orde is, iedere dagî, zegt AndrÈ van der Meulen van Bouwpartner van der Meulen in Nij Beets, centraal gelegen tussen Heerenveen en Drachten aan de A7.

Zijn ouders begonnen in 1977 met allerhande bouwmaterialen en gereedschappen voor de agrarische sector in de omgeving. Al snel ging het steeds meer richting bouw- en aannemers bedrijven en zzpíers. Vanaf 1995 is het dan ook een groothandel in bouwmaterialen. Van der Meulen kan sterk uitbreiden omdat er grond beschikbaar is. Met een goede neus voor handel breidt het bedrijf uit naar wat het nu is: meer dan 4.000 m2 drive-through magazijn en opslag, een winkel van 500 m2 en daarnaast de showroom. Als klein jochie groeit AndrÈ op tussen het hout en de bouwmaterialen, leert al snel heftruck rijden (ëdat mocht toen nogí) en studeerde bouwkunde. In de jaren daarna is hij chauffeur, doorloopt alle afdelingen binnen het bedrijf en neemt in 2019 het stokje over van zín ouders.

Zelfstandig met collectieve inkoop

In 2002 sloot Van der Meulen zich aan bij de landelijke inkooporganisatie 4Plus. Sinds 2011 is het bedrijf ook BouwPartner, een collectieve inkooporganisatie met landelijk 38 vestigingen. BouwPartner Van der Meulen is de enige van die 38 vestigingen boven de lijn Meppel en ligt centraal in haar verzorgingsgebied. ÑOns zwaartepunt zit binnen een straal van 50 kilometer rond Nij Beets. BouwPartner kenmerkt zich door een compleet assortiment hout, bouwmateriaal, gereedschappen en apparatuur. In onze winkel neemt het Milwaukee Heavy Duty Center een belangrijke plek in.î

in deskundigheid, in de winkel, het magazijn en in de showroom. Steeds meer mensen willen weer vaker iets kunnen zien, in handen hebben en kunnen overleggen met ons, advies vragen. De showroom is een plek om te laten zien welke oplossingen er zijn en wat de nieuwe technieken en ontwikkelingen zijn. Het persoonlijke telt hier, we nemen de tijd voor mensen. We werken met 25 betrokken en deskundige mensen, waarvan drie in de buitendienst.î

ÑVoor ons geldt, dat we zelfstandig willen blijven en zelf kunnen ondernemen. Door de samenwerking binnen BouwPartner genieten we van de collectieve inkoop. Daardoor kunnen we een groot assortiment bieden en kunnen we als het nodig is voor onze klanten ook schakelen met collegaís in het land. Je moet mee kunnen denken met al je klanten in een brede markt, of dat nu een zzpíer is of een ondernemer die een nieuw project uit de grond stampt.î

Zelf blijven ondernemen straalt van AndrÈ van der Meulen af. ÑIk vind dat heerlijk, je eigen koers bepalen, kijken wat er kan, handel drijven. Het is wie we zijn geworden, we bestaan al bijna vijftig jaar. Daarom kunnen we investeren op het moment dat wij het belangrijk vinden, kijk maar naar wat we de afgelopen jaren hier hebben vernieuwd. Daarom ook heb ik weer gekozen voor een grote nieuwe showroom. Online gebeurt heel veel en we hebben een prima webshop als BouwPartner, maar wij steken onze aandacht en het geld vooral in mensen. In persoonlijk contact,

Compleet voor iedereen Een bedrijf voor mensen, efficiÎnt en professioneel, ervaren en deskundig, want het werk op de bouw gaat altijd door. Weten voor wie je het doet, begrijpen hoe de wereld van de bouwprofessional werkt. Dat is een brede markt: Van der Meulen richt zich op alles in en rond het huis, de bouwplaats en de boerderij. ÑWe vergeten nooit waar we begonnen zijn, dus ook boeren uit de omgeving kunnen nog steeds bij ons terecht voor bijvoorbeeld stalbekleding en panelen voor loodsen en stallen.î

ÑWe zijn er voor al die professionals en de particulier, iedereen is welkom en we leveren waar nodig in het noorden. Al het bouwmateriaal van fundering en isolatie, afwerking tot en met gevelbeplating, voor klusser, aannemingsbedrijf, tegelzetter tot installateur, van schroefje tot en met professioneel gereedschap, voor de tuin en het erf: we hebben het in huis en bijna alles voortdurend op voorraad. We bewegen mee met de markt, dus hebben we het assortiment ook uitgebreid naar de stijgende vraag naar biobased materialen, van isolatiematerialen tot en met kleistuc.î

Topkwaliteit van Milwaukee Een prachtige ruime winkel met een niet te missen grote shop-in-shop, het Milwaukee Heavy Duty Center. Jullie zijn er distributeur van. Vanwaar die keuze? AndrÈ van der Meulen: ÑWe hebben verschillende merken gehad, maar Milwaukee spreekt me aan vanwege het uitgebreide assortiment dat is gericht op de hele bouw, installatiesector en kabelleggers, compleet in gereedschap en apparatuur, veiligheidskleding, valbeveiliging, meetapparatuur. Het is topkwaliteit, we hebben vrijwel geen retouren. Een merk met veel productinnovaties, acht jaar geleden waren ze al zover dat hun gereedschappen snoerloos waren en een uitwisselbaar accusysteem. De vraag is groot, het is een goed merk dat stevig in de belangstelling staat.î

Met AndrÈ van der Meulen en zín 25 collegaís gaat het op naar 50 jaar zelfstandigheid. Een verrassend compleet en goed gesorteerd familiebedrijf voor iedere kleine en grote bouwen installatieklus in en om huis, loods, stal, erf en tuin. Voor professional en particulier: BouwPartner Van der Meulen in Nij Beets. Een gemoedelijk professioneel bedrijf voor iedereen die deskundig en vriendelijk geadviseerd en ontzorgd wil worden.

www.bouwpartner.com/vandermeulen

AndrÈ van der Meulen

ëOnze woningen dragen bij aan een leefbaar woonklimaatí

Ook in Appingedam worden veel woningen gesloopt en herbouwd. De nieuwe woningen zijn aardbevingsbestendig in een gebied dat tot het Groningenveld behoorde. Uit dat enorme gasveld wordt ondertussen niet meer gewonnen.

Nijhuis Noord (onderdeel van het landelijk actieve Nijhuis Bouw), dat nu ongeveer dertig jaar gevestigd is in Assen, is zeer actief in het oostelijk deel van Appingedam. Dat deel wordt Opwierde genoemd en is een Damster wijk, die bestaat uit meerdere buurten.

Altijd mensgericht

De ontwikkelende aannemer met een groot hart voor techniek werkt altijd mensgericht. ÑWe hebben geleerd dat communicatie het belangrijkste is om een langdurige relatie op de bouwenî, zegt manager planontwikkeling Jille Jan Reitsma (45). ÑDit doen we met alle betrokkenen en in de eerste plaats met de eindgebruiker: de huurder of eigenaarî, vervolgt de Marumer.

Nijhuis Noord is trots op de vorderingen en verricht vliegensvlug heel wat werk in het oosten van de provincie Groningen. De bouwactiviteiten zijn veelal realtime te volgen voor de klanten. Reitsma: ÑDat is een van onze communicatiemiddelen om mensen te blijven betrekken bij onze werkzaamheden. We laten graag zien wat we doen; zo enthousiasmeren we mensen.î

Al honderden woningen opgeleverd Er zijn ondertussen in totaal al honderden woningen opgeleverd. Elementen uit het historische Appingedam - denk aan onder meer dakvormen, details van metselwerk en kleurenvormen de inspiratie voor de nieuwe woningen met herkenbare Damster architectuur. ÑVoor Acantus hebben we samen met de stedenbouwkundige van de gemeente Eemsdelta en TWA architecten de woningen van deze corporatie vernieuwdî, zegt vestigingsdirecteur Joost Coolegem (53).

Jille Jan Reitsma (links) en Joost Coolegem samen in Appingedam.

Coolegem vervolgt: ÑDe Derk Boeremastraat in Appingedam moet een schoolvoorbeeld worden van hoe we samen proberen de cultuur en architectuurhistorische elementen van de wijk te behouden. Zorgvuldige analyses en daarmee aandacht voor detail.î Nijhuis werkt - in opdracht van de instantie Nationaal Coˆrdinator Groningen (NCG, belast met de versterking van gebouwen in het aardbevingsgebied) - volgens de kaders van het beeldkwaliteitsplan van de gemeente Eemsdelta (gemaakt door architectenbureau De Deur in Huis) dit plan uit samen met VdpArchitecten.

Duurzaamheid

Het doel is om authentieke woningen te bouwen waarin mensen zich veilig en thuis voelen. Behoeften van de bewoners staan centraal, net als duurzaamheid en natuurinclusiviteit. Natuur en milieu worden meegenomen als onderdeel van de gebouwde omgeving, inclusief biodiversiteit.

Het familiebedrijf wil maatschappelijk verantwoord ondernemen ook uitdragen in Appingedam. Nijhuis sponsort daarom de stichting Promotie Eemsdelta en de stichting Sunrise, die actief is in de wijk Opwierde met het organiseren van lokale evenementen. Verder komen kinderen van basisscholen in Appingedam langs op de bouwplaats als onderdeel van lesprogrammaís. Dit alles zorgt voor meer binding met het gebied waar gewerkt wordt.

Erg snel werken

De opgave in Appingedam is heel groot voor Nijhuis, dat sinds 2019 samen met onder meer de gemeente Eemsdelta en Acantus een enorme kwaliteitsslag maakt richting de toekomst van de genoemde wijk. Het gaat in totaal om ruim 750

woningen (sloop en daarna nieuwbouw), maar het mooie is dat Nijhuis dus erg snel kan werken.

ÑAlles wat we in de fabriek kunnen voorbereiden, laten we ook daar makenî, zegt Coolegem. ÑDat is erg modern. De vloerverwarming zit als voorbeeld al in de vloeren, die onze gewaardeerde collegaís plaatsen. Zij hoeven alleen nog te monteren op de bouwplaats, maar er wordt telkens maatwerk geleverd.î

Huisvesting elders

Terwijl de energiezuinige nieuwe huizen in Appingedam worden gebouwd, krijgen woningbezitters en huurders tijdelijk elders huisvesting. ÑSoms om de hoek en soms wat verder wegî, vertelt Reitsma. Hij weet te vertellen dat bij de bouw dus rekening wordt gehouden met flora en fauna in de wijk. ÑSnelheid, kwaliteit en aandacht voor bewoners gaan bij ons goed samen.î

Reitsma: ÑEr verrijzen goede duurzame woningen, die over 40 tot 50 jaar ook nog mooi worden gevonden. We zijn sowieso nog tot en met 2027 aan de slag in Appingedam en zien het nabije Delfzijl ook zeker als een kans. Wij vinden Appingedam een mooi voorbeeld van hoe het moet. Het is de samenwerking tussen de verschillende partijen die dit tot een succes maakt. Er wordt door iedereen keihard gewerkt en onze woningen dragen bij aan een leefbaar woonklimaat.î

Nijhuis.nl

De Makelaarontzorger: ëWe gaan voor meer gemak, overzicht en vooral ook minder stressí

Eigenlijk loopt Miranda Drenth altijd wel rond met ideeÎn. De actieve Assense is in haar woonplaats oprichter en eigenaar van De Makelaarontzorger, maar ze is ook alweer bezig met iets nieuws. De Woningenontzorger komt er voor kopers en verkopers, die zich letterlijk willen laten ontzorgen.

Episch centrum van al die activiteiten is het omvangrijke kantorengebied De Lauwers, waar beide ondernemingen onderdak hebben in een bedrijfsverzamelgebouw.

Drenth fotografeerde ondertussen al ruim 6000 woningen en bedrijfspanden voor makelaars in Noord-Nederland en is al sinds 2007 actief als ondernemer. Haar klanten konden profiteren van onder meer interieur- en exterieurfotografie, plattegronden, videoís, visualisaties en hoogtefotografie.

Vruchten plukken

Van al deze competenties kunnen makelaars en andere bedrijven die samenwerken met De Makelaarontzorger, nu ook de vruchten plukken. Die diensten van het snelgroeiende bedrijf worden tegenwoordig aangevuld met onder meer het inscannen van woningen, dronefotoís, dronevideoís, 3D-virtuele tours, woningwebsites, woningvideoís, woningteksten en artist impressions.

ÑRuim drie jaar geleden vroegen makelaars mij of ik het volledige pakket aan zou kunnen biedenî, vertelt de geboren Veendamse. Met hulp van haar grote netwerk kon de vakfotograaf een team van kundige en goed geschoolde zzpíers formeren om mee samen te werken. Dit zijn onder anderen fotografen, zogeheten inmeters, (woning)tekstschrijvers, stylisten en videografen. Ondertussen is het dag in dag uit zo druk dat de Assense een (nieuwe) ontzorger parttime in dienst neemt.

Alle mogelijke informatie

Drenth is blij met het hypermoderne en op maat gemaakte portaal van De Makelaarontzorger, waarin makelaars alle mogelijke informatie van een woning (die te koop staat) kunnen invullen. Denk aan onder meer een meetrapport, energielabel, dronefotoís en fotoís van de binnenen buitenkant.

ÑDie informatie komt dan bij mij binnen, waarna ik een ontzorger koppel aan een bepaalde woning. Deze gaat naar de woning toe om alle mogelijke informatie op te halen en op te slaan. Via het

portaal blijf ik altijd op de hoogte van de vorderingen.î

Het zusje van Verhuizen staat volgens Drenth - zij heeft een bouwkundige achtergrond en was in het verleden achtereenvolgens stukadoor, timmervrouw en calculator - in de top drie van stressfactoren. De Woningenontzorger - het zusje van De Makelaarontzorger - kan helpen bij subsidieaanvragen en verduurzamingsadvies geven.

ÑJe moet verder denken aan onder meer verhuisservices, opslag van interieur, tuinontwerp, isolatie van vloeren, daken en gevels en ook ontruiming na bijvoorbeeld een overlijden. Informatie over De Woningenontzorger komt standaard in de aan- en verkoopmap van makelaars waarmee wij samenwerken. Mensen worden nu eenmaal gemiddeld steeds ouder. Daar spelen wij op in en we richten ons op Drenthe en Groningen. We komen verder ook in een stukje Friesland. We gaan voor meer gemak, overzicht en vooral ook minder stress.î

Aanmelden Klanten hebben al inzicht in de eigen woning met dank aan eerder gemaakte woningpresentaties door De Makelaarontzorger, waarvan De Woningenontzorger onderdeel is. Aanmelden kan via de site van De Woningenontzorger; de volgende stap is de hulpvraag, waarna het Asser bedrijf zorgt voor een koppeling met een kundige en geselecteerde partner. De offerte is daarna altijd vrijblijvend.

De Makelaarontzorger kan - als team - complete woningpresentaties aanbieden. Met een even kostbare als speciale 3D-laserscanner - de

revolutionaire Leica BLK2GO - kunnen complete woningen tot op de millimeter nauwkeurig gescand worden door de ontzorgers op locatie. Aan de hand van miljoenen datapunten worden extreem nauwkeurige plattegronden en meetrapporten gemaakt. Met de 3D-laserscanner is zelfs aardbevingsschade te zien en dat is geen overbodige luxe in het genoemde werkgebied.

ëBouwwerken vind ik ingenieusí

De Makelaarontzorger bracht - in opdracht van een makelaar - bijvoorbeeld al een monumentale boerderij in het schilderachtige Zeijen in beeld voor Funda. Drenth houdt oprecht van bouw(werken). ÑDie vind ik ingenieus. Groot of klein? Dat maakt mij niet uit. Een gebouw is zÛ complex. Fascinerend toch hoe zoiets gemaakt wordt? Ik vind het magnifiek en leg zoiets graag vast.î

Ervaren dronepiloot

De onderneemster is ook een ervaren dronepiloot. Zij was zelfs de eerste vrouwelijke gecertificeerde ROC-dronepiloot in Nederland en heeft het diploma van de Nederlandse Fotovakschool Apeldoorn al heel lang op zak.

Demakelaarontzorger.nl

Dewoningenontzorger.nl

Miranda Drenth

Bouwbedrijf De Vries Leeuwarden: van werknemer naar ondernemer

Bouwbedrijf De Vries Leeuwarden versterkt het bedrijf door spreiding van aandelen binnen het bedrijf. Het behoud van zelfstandigheid en continuiteit is een groot goed voor het dynamische allround bouwbedrijf. Een kennismaking met Anne Draaijer, Watze Kingma en Alexander Dijk, de nieuwe aandeelhouders naast Theun Erik Holwerda en Stephan Zuiderbaan.

Hoe ziet de toekomst van ons bedrijf eruit? Dat vroegen Theun Erik Holwerda en Stephan Zuiderbaan zich af toen zij in 2020 aandeelhouders werden naast de toenmalige directeur en eigenaar Albert Adema. Adema kocht het bouwbedrijf in 2007 - toen nog een familiebedrijf - en bouwde het vanaf dat moment verder uit. De waarden van het familiebedrijf bleven behouden: nog altijd gaat het bij Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden over mensen.

Divers

Het bedrijf is gevestigd middenin de stad. Een bewuste keuze: een hyperefficiÎnt strak complex op een bedrijventerrein is niet wat ze zichzelf wensen. Nee, ze zijn liever bereikbaar, zichtbaar en gewoon onderdeel van het leven in de stad. Inmiddels werkt er ruim 100 man en vrouw bij het bedrijf. Allemaal met een passie voor de bouw. Met elkaar, voor elkaar. De klantenkring is divers. Van grote projectontwikkelaars tot particulieren, van zorginstellingen tot fabrieken en van scholen tot woningbouwprojecten. Elk project wordt met zorg getekend, gepland, overlegd en natuurlijk gebouwd. Uitgevoerd zoals gevraagd.

Aandelen

Net als Albert willen Theun Erik en Stephan de aandelen, het eigenaarschap, in het bedrijf houden. Nadat Albert op 31 december 2024 officieel afzwaaide als eigenaar, werden zijn aandelen afgelopen januari overgedragen aan drie mensen die al jaren bij Bouwbedrijf de Vries Leeuwarden werken: Watze Kingma van Service & Onderhoud, hoofd Bedrijfsbureau Anne Draaijer en Alexander Dijk, hoofd Uitvoering. Met Theun Erik en Stephan zijn ze eigenaar en vormen ze de directie van het Leeuwarder bouwbedrijf. ÑHet was een ëíjaí toen het voorstel

kwam, en dat voelde ook als een hele mooie waardering.î

Ze koesteren hun bedrijf, hoe bescheiden ze ook zijn. ÑWe zijn inderdaad wat bescheiden en dat is ook een sterk puntî, memoreert Alexander. Zelfstandigheid, behoud van dat eigene, geloven in je eigen kracht van alles dat je kunt aannemen en bouwen. Weten wat je kunt en dat doen. Binnen het bedrijf het eigenaarschap doorgeven aan de volgende is wat doorklinkt. Het is een diep besef van behouden wat goed en succesvol is. voor elkaar en met elkaar. ÑZekerî zegt Anne, Ñdaarmee ga je ook de verantwoordelijkheid voelen van de stap die je zet. Het heeft tijd nodig, je wordt van werknemer ondernemer.î

Allround bouwer

Hoe de toekomst eruit ziet, dat weet niemand. Ook de aandeelhouders en directie van Bouwbedrijf De Vries niet. ÑToen Stephan en ik instapten in 2020 kwam corona over ons heenî, memoreert Theun Erik. ÑEen bouwbedrijf reageert heel direct op wat er gebeurt. Je moet je aanpassen.î Stephan: ÑDe kracht van een allround bouwer is de mix van al die projecten. Valt het ene grote weg, kun je andere kleinere projecten eerder oppakken. Als je werk divers is, verdeeld over meerdere sectoren en divers in omvang, kun je makkelijker tegenslagen overwinnen.î Zo overwon het bedrijf ook corona, en zo vangt het ook nu klappen op. ÑWe hadden net de aandelen overdracht naar Watze, Anne en Alexander afgerond, en snel daarna kwam hoorden we het gevolg van de bevriezing van de huren: een prachtig project werd on-hold gezet door een woningcorporatieî, benadrukt Theun Erik Holwerda. ÑNatuurlijk is dat balen, en, tegelijk kijk je dan welk project naar voren gehaald kan worden. Dat kan als de mix van kleine en grote

projecten in balans is. We zijn gezond en weten hoe we onverwachte tegenvallers kunnen opvangen.î

Natuurlijke groei

De komende jaren staat in het teken van verder groei. Gezonde groei, een credo van Albert Adema: ÑSnel groeien is leuk, maar natuurlijk groei is veel mooier.î De huidige directie ziet dat niet anders. Voortbouwen op de ingeslagen weg, plezier hebben in wat je iedere dag met elkaar doet. Samen werken en bouwen met plezier, passie en toewijding.

Net als vijf jaar eerder, toen Albert zijn eerste aandelen overdeed aan Theun Erik en Stephan, zal er de komende jaren daarom niet veel veranderen. Bouwbedrijf De Vries Leeuwarden doet wat ze al jaren doet, alleen dragen Theun Erik, Stephan, Anne, Watze en Alexander het bedrijf nu met zín vijven. De toekomst is geborgd, en, als het moment daar is dat er aandelen moeten worden overgedragen, is dat uitvoeren wat nu al is bedacht. Zorg voor elkaar, blijf eigenaar van dat wat je koestert en waar je iedere dag aan werkt.

Het vergt misschien even gewenning en tijd, maar verder is het vooral je ding doen binnen het bedrijf. Zorg met elkaar voor je klanten, je opdrachtgever. Voorbereiden, plannen en uitvoeren. Bouwen zoals je van Bouwbedrijf De Vries Leeuwarden verwachten mag. Van het ëkleineí dagelijkse werk zoals het service en onderhoud tot en met het aannemen en uitvoeren van grotere werken.

www.devriesleeuwarden.nl

V.l.n.r.: Anne Draaijer, Stephan Zuiderbaan, Theun Erik Holwerda, Alexander Dijk en Watze Kingma

Notariskantoor Ellemers, met de glimlach van ‘goed geregeld’

In Friesland houdt de drukte op de woningmarkt aan. En in onzekere tijden willen mensen graag meer grip op hun eigen situatie, persoonlijk en zakelijk. Notaris Femmy Smink licht de drukte toe, maar voegt daar ook een boodschap aan toe. „Koester het bijzondere van Friesland en word slagvaardig.” Een beschouwing vanaf de Sneker Oude Koemarkt.

Het is een komen en gaan bij Notariskantoor Ellemers in Sneek. In de rust en met de open sfeer die er heerst, voelt menig klant zich makkelijk thuis. Je hebt het gevoel dat de deur voor je openstaat, dat je hier echt klant bent en enthousiaste, betrokken mensen voor je klaar staan. Zoals notaris Femmy Smink het zegt: ÑIk ben blij als iemand met een glimlach de deur uitgaat. Ik geef graag een persoonlijke touch aan de afwikkeling van een zaak.î

Voor de drukte op haar kantoor en in het notariaat in het algemeen heeft ze wel een aantal verklaringen. ÑDe aanhoudende drukte op de woningmarkt met meer verkopen, hypotheken en transporten, is daar natuurlijk ÈÈn van, maar er is veel meer. De toenemende regeldruk, waardoor de behandeling van de dossiers veel meer tijd kost. Het steeds complexer worden van de maatschappij speelt daar ook een rol in, het ingewikkelder worden van de gezinssituaties. Doordat er steeds meer samengestelde gezinnen zijn, meerdere nationaliteiten in een relatie, wordt het noodzakelijk om zaken beter en anders te regelen.î

ÑHet lijkt erop dat de mensen hun eigen zaken, door de onzekerheid die zij voelen over wat er in de wereld gebeurt, hetgeen waar zij wel grip op hebben, juist strakker en duidelijker willen vastleggen. Zowel in persoonlijke als in zakelijke sferen. Mensen houden van zekerheid. Er wordt altijd gezocht naar manieren om risicoís uit te sluiten. Ze zoeken naar antwoorden op vragen die ze hebben. Google is tegenwoordig ieders beste vriend, veel informatie wordt dan ook van het internet gehaald. Alleen daar is zoveel informatie beschikbaar, dat men door de bomen het bos niet meer ziet en dan komt men bij ons om orde in de chaos te scheppen. Dat is begrijpelijk, en tegelijk is het goed om het voor jezelf eenvoudig te houden en het probleem plat te slaan. Je kunt vaak ook niet door ÈÈnmalig een document op te maken, alles regelen voor de rest van je leven. Daarvoor verandert er te veel. Je persoonlijke situatie kan veranderen, je vermogensrechtelijke situatie kan veranderen, maar ook gewijzigde wetgeving kan van invloed zijn op hetgeen je hebt vastgelegd. Vergelijk bijvoorbeeld een testament dan ook met een verzekering. Een verzekering moet je ook ÈÈn keer in de paar jaar even tegen het licht houden omdat de verzekerde situatie kan wijzigen en dat geldt ook voor een testament. Zorg iedere paar jaar voor een update en pas indien het nodig is dat wat je hebt vastgelegd aan, aan de actuele situatie.î

Zorgelijke regelgeving

ÑWe zien ook een stijging op ons kantoor van het aantal mensen uit andere delen van het land, met name uit het Westen. Wat me in de gesprekken vaak opvalt is de verbazing en waardering die veel van hen hebben voor de schoonheid van het Friese land, voor de rust en de ruimte. Eerlijk is eerlijk, dat was ook wat mij aantrok in 2003, en

de reden om weer terug te gaan naar Friesland om te wonen en werken. Heerlijk om mijn kinderen met dezelfde vrijheden op te laten groeien, als waar ik zelf mee opgegroeid ben vroeger. Het is voor steeds meer mensen mogelijk om hier te komen wonen. Werken op afstand is tegenwoordig heel gewoon. Zij kijken vaak anders naar wat voor ons eigenlijk heel normaal is. Zij zien het bijzondere van de ruimte en de rust. Die waardering van de rust en de ruimte op het Friese platteland, mag onszelf gerust aanzetten tot denken hoe we daar mee om willen blijven gaan. Koester het, maar kijk wel met een duidelijke visie vooruit, laat het niet op zín beloop, nu de druk op de ruimte toeneemt, want anders verliezen we dat bijzondere.î

ÑMet al dat positieve over het bijzondere van onze omgeving, maak ik me tegelijk zorgen over de manier waarop we de dingen doen. Het gebrek aan slagvaardigheid vind ik zorgelijk. Er zijn simpelweg veel te veel regels, die iedere vorm van daadkracht en ondernemingszin tegenwerken. Voor iedere nieuwe regel, zou je er ook direct vijf moet schrappen. Het programma STOER geeft daartoe een goede eerste aanzet, maar ik houd mijn hart vast, als ook dit maar niet weer gewoon verdwijnt in de la. Heel veel regels zijn ook met elkaar in tegenspraak. Ik zie die tegenstrijdige en stroperige regelgeving natuurlijk heel erg terug in de projectontwikkeling. Kijk naar de uitbreiding van het aantal woningen. Deze is zo hard nodig. Door allerlei met elkaar strijdige regelgeving, eisen die aan de bouw en de uitvoering worden

gesteld, is de periode tussen het eerste plan en de eerste paal vaak veel te lang en blijft een plan, door al die tussenliggende processen en gevoelsmatige tegenwerkingen, vaak enkel een plan. En dat terwijl hier zoveel mogelijkheden zijn om het goed te doen, een beetje goede wil, gezond verstand en een goede communicatie kan zoveel problemen oplossen. Maak het niet ingewikkelder dan het al is, stuur meer en vaker op resultaat, neem besluiten en maak keuzes. Luisteren naar wat er speelt onder de mensen, zeg ik graag richting de politiek. Doe er vooral iets concreets mee en wordt slagvaardig, toon daadkracht.î

Goed gereld, een fijne gedachte Femmy Smink, notaris die soms even boodschapper is van wat ze aan haar tafel hoort. In gesprekken met zoveel verschillende mensen die komen voor advies, een overdracht of huwelijkse voorwaarden, voor familierecht, hun onderneming, voor de teboekstelling van een schip of een nieuw vastgoedproject. Het brengt iedere keer ook een glimlach. Door een ontmoeting, door het persoonlijke contact, de relatie die je met elkaar opbouwt. Een notariskantoor met korte lijnen, duidelijke afspraken, klantgericht, maar vooral deskundig en betrokken. Omdat je het liefst, zegt Femmy Smink, wilt dat mensen met een glimlach de deur uitgaan. Goed geregeld, een fijne gedachte. www.notarisellemers.nl

Femmy Smink

Firda voor Volwassenen: blijven leren betekent perspectief voor mens en organisatie

Doorgaan op de oude voet of een nieuwe stap zetten? Die vraag stelt Firda voor

Volwassenen iedere dag aan mensen die willen leren en aan zichzelf willen werken.

Onze maatschappij en de arbeidsmarkt veranderen in rap tempo. Firda ook: ze zet koers naar meer maatwerk in scholing aan volwassenen en voor organisaties.

ÑWe geven al 26 jaar onderwijs voor volwassenen, dus nee, het is niet bepaald nieuw voor ons, vertelt Marco Meijer, directeur Firda voor Volwassenen. ÑIn verschillende sectoren zoals de zorg en Defensie zijn we al sinds jaar en dag de opleider die mensen schoolt en bijschoolt. Maar deze tijd van lagere instroom op de arbeidsmarkt en versnelling van technologie vereist een andere aanpak, andere keuzes. Dat betekent ook dat we vanuit die al veranderingen in de maatschappij, directies, managers HR en andere stakeholders in het MKB in regio Friesland en Flevoland graag willen uitnodigen met ons mee te denken wat dat voor hen betekent. En wat Firda voor Volwassenen met hen kan bijdragen aan (om/bij)scholingsvraagstukken voor bestaand en voor nieuw instromend personeel.î

Een leven lang leren vergt specifieke aanpak Firda staat voor sterk vakonderwijs in de regio Friesland en Noordelijk Flevoland en geeft daarmee een belangrijke impuls aan inkomen en opleiding. Met zeven locaties biedt het middelbaar beroepsonderwijs met meer dan 300 verschillende opleidingen. ÑOns motto ëEen leven lang lerení is en blijft het fundament. We hebben nu gekozen voor een strategische verandering van ons volwassenenonderwijs. Duidelijker maken wat we doen, voor wie en wat we bieden. Meer volwassenen scholen, maatwerk, onderwijsvernieuwing, samenwerken met bedrijven en organisaties en met mensen die hun eigen (arbeids)perspectief willen vergroten. Dat vereist een specifieker ingerichte organisatie, die goed luistert naar vraag en behoefte.î

Onderwijs aan volwassenen is fundamenteel anders dan het onderwijs aan jongeren. We hebben verstand van leren, kennisoverdracht en onderwijs en we hebben een wettelijke maatschappelijke taak om dat mogelijk te blijven maken. Specifiek voor ons volwassenenonderwijs zijn de kleine groepen met persoonlijke aandacht, extra individuele begeleiding en coaching passend bij de leerstijl van volwassenen, het studeren met vakgenoten en/of leeftijdsgenoten, meerdere instroommomenten en versnelling op basis van vooropleiding en werkervaring. We bieden een portfolio dat is gericht op vraag en aanbod uit de markt, met bedrijfs en incompany scholing en door maatwerk.

Jan-Willem ten Hove, manager sales binnen Firda voor Volwassenen: ÑDe arbeidsmarkt verandert, het aantal jongeren neemt af, de rol van technologie neemt alleen maar toe. Dat betekent dat meer mensen bewegen in hun werkzame leven. Omdat ze iets anders willen, omdat meer dan ooit bij- of omscholing nodig is om aan het werk te blijven. Alleen al in de zorg, de bouw en de techniek weten we dat er de komende decennia veel meer mensen nodig zijn. Soms zelfs op korte termijn, gedreven door geopolitieke situaties, zoals bij Defensie. Om al die arbeidsmarktvraagstukken inhoudelijk en concreet te maken, is een wendbare organisatie nodig voor het volwassenenonderwijs.î

Mogelijk en betaalbaar

Jaarlijks scholen we nu al zoín 8.000 studenten in het volwassenenonderwijs. Dat zijn niet alleen werkenden en werkzoekenden in bijvoorbeeld de zorg of in bouw en techniek, maar ook scholen we

nieuwkomers, statushouders en Defensiemedewerkers. We zijn gewend om samen te werken met overheden en met bedrijven en brancheorganisaties. Dat gaan we intensiveren. We voorzien een forse studentengroei met dubbele cijfers, met name in belangrijke sectoren als de zorg, de bouw en de techniek. We doen dat door een completer en arbeidsmarktrelevant aanbod van cursus, training of opleiding, met meer specifieke docenten met een sterke beroepsachtergrond, met opleidingsadviseurs en een eigen practoraat en expertgroep Leven Lang Ontwikkelen.

Onze opleidingsadviseurs zijn geworteld in hun branche of sector, die samen met bedrijf of organisatie kijken wat waar nodig is. Waar ligt de behoefte, waar de uitdaging. Niet alleen op de korte termijn, maar ook op de langere termijn. We denken mee in strategische oplossingen, we inventariseren de scholingsvraag, kijken hoe je effectief subsidiemogelijkheden kunt inzetten, ondersteunen bij het opzetten van scholingsbeleid en ontzorgen in de beroepspraktijkvorming. Soms binnen een bedrijf, maar vaak sturen we ook op overkoepelende samenwerkingen binnen bedrijven, sectoren of zelfs bedrijventerreinen. Je moet kijken wat waar kan, hoe je een specifieke vraag naar scholing en onderwijs toegankelijk, mogelijk en betaalbaar maakt. Creatief en doelgericht werken aan oplossingen, slagvaardig zijn.

Marco Meijer: ÑDaarbij hoort dat we mensen veel meer zullen stimuleren om na te denken over wat ze willen en wat ze doen. Vanuit dat onze visie op het perspectief van ëeen leven lang lerení kijken we meer dan voorheen naar manieren om mensen actief in hun ontwikkelkracht te zetten. Hoe breng je mensen ertoe dat ze zich gaan ontwikkelen, hoe begeleid je ze, wat kunnen wij bieden? Waar

Marco Meijer en Jan-Willem ten Hove

lopen ze tegenaan in hun ontwikkeling? Dat vereist een actieve houding, het vraagt wat van mensen en van bedrijven. En van ons, want Firda voor Volwassenen moet zelf ook wendbaar zijn, een flexibel aanbod presenteren. Vraagbaak zijn voor de markt, voor bedrijven en organisaties, maar net zo goed vraagbaak zijn voor de maatschappij, leren luisteren naar de individuele scholingsvraag van mensen.î

Vertalen van ervaring en competenties Jan- Willem ten Hove: ÑHeb jij een vraag hoe jij je als mens verder kunt ontwikkelen? Laat je adviseren door Firda voor Volwassenen. Die uitnodiging betekent concreet dat we scholingsprogrammaís hebben om te voorzien in individuele vragen naar scholing, ontwikkeling en onderwijsbehoefte. Mensen doen, los van de diplomaís die ze hebben, in hun leven allerlei kennis en ervaring op. In een beroep of functie, maar ook door alles wat ze naast hun werk doen, in hun vrije tijd, bij een vereniging, vrijwilligerswerk, hun hobby. Het is een veelvoud van competenties, die veel verder reikt dan het diploma dat ze ooit hebben gehaald en vaak ook veel verder gaat dan het niveau waarop ze onderwijs hebben genoten. De kunst is te kijken hoe je al die kennis, kunde en ervaring kunt bundelen zodat het aantoonbaar wordt, met een diploma of een certificaat. Daar ligt de publieke taak en de kracht van Firda: het enthousiasme, het perspectief en competenties van mensen koppelen aan de veranderende arbeidsmarktbehoefte van markt en maatschappij.î

www.firda.nl/volwassenen

Snoepmaker CCI Candy, innovatief in duurzame groei met sociale impact

Mensen houden van lekkere snoepjes. Maar hoe maak je die vegan, vegetarisch, gelatine en suikervrij, halal en kosher, zodat iedereen, ook de planeet, er blij van wordt? Private label snoepproducent CCI Candy is het voorbeeld van een fundamentele omslag, vertellen Alfred Attema en Ealse Stienstra. Blij worden van wat je doet, bijdragen aan mensen en hun wereld. Vanuit hun nieuwe pand in Drachten, is het tijd voor hun verhaal.

Wat doe je als je bedrijf niet meer relevant lijkt te zijn en als gevolg daarvan ondermaats presteert?

In 2019 zien Attema en Stienstra zich daarmee geconfronteerd. ÑDe urgentie was daarî, vertelt algemeen directeur Alfred Attema van CCI Candy in Drachten. ÑAls je beseft dat je niet meer relevant bent voor je mensen, je afnemers en consumenten en al helemaal niet meer voor de planeet, dan moet je de koers significant verleggen . Ealse en ik zaten al sinds 2013 in het bedrijf, we vertrouwden op onze mensen, op elkaar en zagen een kans voor iets compleet nieuws.î

Het roer ging volledig om. ÑEen nieuwe organisatiestructuur, productie afstoten, reorganiseren, het voelde als opnieuw beginnen.î

Commercieel directeur Ealse Stienstra: ÑHet besluit om te stoppen met de productie van o.a. snoepjes met gelatine en allergenen , betekende alleen al het einde voor meer dan zestig procent van onze producten.î

Niemand uitsluiten

Alfred Attema: ÑIn een strategisch proces van acht maanden gingen we van een idee ìsnoep voor iedereenî naar ëwe begrijpen hoe we willen en kunnen bijdragen aan het welzijn van de volgende generatie.í Het moet aan alle kanten kloppen, anders is het greenwashing. Van resultaat gedreven naar waarde gedreven, naar wat we nu zijn: een trotse koploper in duurzame en innovatieve groei in de snoepindustrie.

Ealse Stienstra: ÑIn de kern is het de keuze om alleen snoep te willen maken dat relevant is voor iedereen op de wereld: allergeen en gelatinevrij, natuurlijke ingrediÎnten , maar ook halal, kosher en vanaf 2026 CO2 neutraal geproduceerd. Als je met je producten en werkwijze niemand uitsluit, geen mens, cultuur en religie, wordt iedereen blij.î Alfred Attema: ÑHet moet kloppen tot in de haarvaten van je bedrijf. Voor wie je het doet, wat je inkoopt, hoe je produceert, met wie en hoe je met elkaar omgaat, op welke wijze, hoe je verpakt, wat je achterlaat. De kunst zit niet alleen in het bedenken, maar vooral in het uitvoeren. Doe wat je belooft en zegt, ook al maakt dat soms heel kwetsbaar.î

ÑDat kan alleen als mensen bovenaan staan in ons denken en handelen. CCI Candy wil de beste regionale plek zijn om te werken: we sluiten niemand uit en we streven naar een zo inclusief mogelijk medewerkersbestand. Zo kunnen we werken aan waardevolle groei, voor ons bedrijf en al onze stakeholders. Daarmee bieden we iedereen continuiteit en kunnen onze afnemers onze succesvolle producten verkopen.î

Innovatief en ambitieus

ÑDat kan alleen met ësweets for allí. We zijn nu zover dat in begin 2026 het grootste deel onze producten 100 % vegan, kosher en halal geproduceerd zijn, dat onze keten uitblinkt in transparantie, duurzaamheid en sociale verantwoordelijkheid en dat we met ons snoep en drop bijdragen aan een mooiere wereld, bijvoorbeeld door met elkaar te besluiten welke goede doelen we ieder jaar steunen . Wat we doen kan alleen als we de druk op de planeet voortdurend verder verlagen: steeds minder

energieverbruik, vergroten van circulaire productieprocessen en minimaliseren van onze afvalstromen.î

Is die fundamentele omslag gelukt? Alfred Attema: Ñwe zijn goed op weg, de marktvraag overstijgt soms onze capaciteit. Terwijl de totale vraag in de Europese snoepmarkt licht daalt, stijgt stijgt onze omzet ieder jaar. Ons aandeel in die markt is nu iets onder de ÈÈn procent, dus de groeikans alleen al in Europa is enorm.î

De transformatie van generieke traditionele snoepmaker naar innovatief en succesvol koploper vereist naast een uitgekiende strategie ook het volledige vertrouwen van alle betrokkenen en niet in het minst de nodige financiÎle slagkracht. Transformatie is nooit lineair. Dat klopt, zeggen ze beide: ÑWe hebben van meet af aan alle steun gehad van onze aandeelhouder, investeringsmaatschappij Bencis. Dat heeft alles te maken met hun visie op de wereld en het begrijpen van elkaar in onze ambities en hoe je dat vorm en inhoud geeft. Met het kapitaal dat nodig is om te ondernemen. Het is een proces waarin je diep gaat en je moet op elkaar moet kunnen vertrouwen. Dat is gelukt, ook toen in 2021 onze fabriek in Drachten werd getroffen door een forse brand.î Dat was toen: inmiddels staat er op die plek een hagelnieuw en groter pand, dat toekomst en vertrouwen uitstraalt.

Transformatie naar social impact strategy Leren middenin de crisis. Ealse Stienstra: ÑEen van de dingen die we leerden was dat er bij onze afnemers, een deel van de grote retailers in Europa, op strategisch niveau waardering was voor wat wij wilden. Ook zij willen mee in verduurzaming. Als producent van ësweets for allí

gingen we concreet bijdragen aan hun duurzame doelen. Zo ontstond een win-win situatie en dat maakte het mogelijk om onze mededeling ëwe gaan stoppen met wat we makení om te zetten in gedeelde interesse in innovatieve producten.î

Het is een transformatie die nog jaren gaat duren, zegt Alfred Attema, en waar ze samen met CFO Carool Korsten en COO AndrÈ Smit en een leadership team aan werken: ÑVan alleen maar denken in cijfers, zijn we een bedrijf geworden met een impact strategy: zo toekomstbestendig worden dat we in 2040 daadwerkelijk en consistent op ieder vlak bijdragen aan mens en planeet. Onze ambitie is te groeien naar een regeneratief bedrijf. We willen bijdragen aan herstel van een negatieve impact op de planeet ,en komen tot een consistent veerkrachtig bedrijfsmodel voor mens en milieu.î

ÑOm te zorgen dat we onze ambities borgen en doelen halen, wordt CCI ieder jaar extern getoetst. We zijn nu zover dat we dit jaar onze BCorp certificering verwachten te halen, dan zijn we officieel een Benefit Corporation. Een mijlpaal in een geweldige reis, die we maken met 350 mensen in Drachten, Oosterwolde, Hoorn en Metelen in Duitsland. Voor onze groeiende ambitie nodigen we mensen uit ons te helpen. Wil jij blij worden van wat je doet, je ontwikkelen en bijdragen aan een positieve impact op mens en planeet? Kom dan naar CCI Candy!î

www.ccicandy.nl

Vijftig jaar Bakker Postma, vertrouwen en vakmanschap in keukens en badkamers

Vijftig jaar Bakker Postma in Leeuwarden. Al vijftig jaar dÈ speciaalzaak in badkamers, keukens en tegels met de grootste showroom in NoordNederland. Deze combinatie en de passie van het team maakt het onderscheid. Ik spreek met Edwin Postma over de ambiance van de showroom, zijn plezier in het vak, het vakmanschap en de blije klanten.

Vader Albert Postma begon in de jaren zestig aan de OldegalileÎn in Leeuwarden met een groothandel in bouwmaterialen. In die tijd, na de naoorlogse wederopbouw, werd er overal veel gebouwd. Albert Postma begon met zijn toenmalige compagnon Bakker, naast de bouwmaterialen ook een winkel in badkamers en keukens. Zij waren ÈÈn van de eerste speciaalzaken op dit gebied destijds, pioniers voor die tijd.

In de jaren negentig ontstaat er vanuit de gemeente belangstelling voor woningbouw op de OldegalileÎn, waardoor het plan werd ontwikkeld voor de nieuwbouw van het huidige pand op Industrieterrein De Zwette, aan de rand van Leeuwarden. Daar realiseert Bakker Postma in 2008 een indrukwekkende showroom aan de Balthasar Bekkerwei 108, pal naast de invalsweg naar de stad. Inmiddels is het duurzame gebouw energieneutraal, dankzij honderden zonnepanelen en de warmtepompen. Ook in die tijd verrees een paar meter verderop het grote magazijn met de eigen werkplaats.

Edwin Postma groeit op in de zaak en neemt die over van zijn vader. ÑWe zijn nog steeds uniek als zelfstandig bedrijf in zowel badkamers als keukens en tegels, met een showroom van wel 5500 m2 met meer dan 50 keukens en 35 badkamers en een geheel vernieuwde tegelafdeling. Bakker Postma staat voor vijftig jaar vertrouwen en vakmanschap, het volledig ontzorgen van onze klanten, keuzes maken in assortiment en goede relaties met onze leveranciers.î Vijftig jaar staat ook voor een gezond bedrijf met enthousiaste vakmensen. ÑDaar werk ik elke dag graag voor met mijn team, zodat ons mooie bedrijf, ook in de toekomst nog prachtige projecten zal realiserenî

Wij staan altijd klaar voor de klant die een keuken, badkamer of tegel zoekt. Edwin Postma: ÑDat betekent ook dat we er zijn als er iets vervangen moet worden. Wij hebben natuurlijk in de loop van de jaren veel klanten mogen bedienen. Zo kun je ook goed terecht voor bijvoorbeeld het vervangen van je apparatuur of werkblad. Wat het ook is, als er in de badkamer of keuken iets aan vervanging of reparatie toe is, het is bij ons zo geregeld. We hebben voorraad en we hebben vakkundige monteurs, we zijn snel en flexibel.î Volledig ontzorgen op badkamer- en keukengebied, betekent voor Bakker Postma alles, van slopen en afvoeren tot en met installeren en perfect opleveren.

Van wens naar werkelijkheid ‘Ja, dit is het!’ ÑKeukens en badkamers zijn onze passieî, schetst Edwin Postma. ÑAls iemand op een gegeven moment thuis in zín nieuwe keuken of badkamer staat en denkt ëja, dit is het, dit was mijn droom!í Daar doen wij het voor. We hebben het streven het voortdurend beter te doen en daar heb ik nog steeds plezier in.î Het beste doen voor je klant, dat is waar Bakker Postma voor staat. ÑWe geloven in wat we doen en hoe we het doen. Bij Bakker Postma proberen we ieders droom werkelijkheid te laten worden, daar adviseren we

graag over en daarnaast zijn we transparant in onze prijzen naar de klant.î

Om klanten te kunnen ontzorgen, moet het geheel kloppen. Het assortiment waarin jij je keuzes moet maken, de relatie die je onderhoudt met merken en leveranciers en je klanten. ÑDe Keller keuken is daar een mooi voorbeeld van. Dat liedje waar Keller reclame mee maakte, zit bij veel mensen nog steeds in hun hoofd, wij leveren ze al 50 jaar!î

ÑIn onze showroom vind je inspiratie voor iedere stijl en prijs. Maar naast het aanbod, vind je ook het persoonlijke, de tijd voor elkaar, het gesprek. Luisteren naar wensen, kijken naar mogelijkheden. Dat maakt dit vak zo leuk, ieder mens, ieder huis en iedere situatie is weer anders, het is altijd maatwerk. Wat betekent een keuken voor jou? Is dat culinaire beleving, een middelpunt in je huis om te eten met familie en vrienden of is het vooral functioneel? Wat past bij je smaak, sfeer, levensstijl, budget en gezinssituatie? Daarin goed luisteren naar de klant, dat is standaard het uitgangspunt voor ons om maatwerk te kunnen ontwerpen en leveren.î

Emotie en uitstraling in een echte showroom

ÑOnze ambitie in de showroom is om mensen zich thuis te laten voelen, kennis te laten maken met de kwaliteit, met trends. Iedereen is welkom om dat hier te ervaren. We gaan al vijftig jaar mee in wat de tijd brengt, in trends, in stijlen. Maar de kern is het zo te doen dat de klant later thuis om zich heen kan kijken en kan genieten van zijn keuzes en ziet dat zijn droom werkelijkheid is geworden, dat is waar het om gaat.î Wij ontzorgen u bij de keuze van de kleinste tot de

grootste of meest luxe keuken of badkamer tot en met de juiste vloeren en tegels, deze zorgen voor de juiste balans, sfeer en harmonie. Je weg vinden in dat enorme aanbod, begint bij een bezoek aan de showroom en een gesprek.

Edwin Postma gelooft onverminderd in de kracht van de fysieke showroom, hoewel er online ook mogelijkheden zijn. ÑKeukens, badkamers en tegels gaan over beleving, emoties het gevoel dat je krijgt bij materialen en kleuren, het gaat om uitstraling en lichtinval, over de sfeer die het bij je oproept. En over kwaliteit en ambacht, die je kunt zien, die je voelt als je het in handen hebt en aanraakt. Dat vind je in onze showroom en dat krijg je niet op een beeldscherm. Vaak komen mensen terug voor een nieuwe verbouwing of een nieuw huis omdat ze de vorige keer blij waren met hun nieuwe badkamer of keuken en over hoe ze geholpen zijn bij ons. Onze collegaís zijn specialisten die van hun vak houden. Of het nu gaat over onze adviseurs, die ook thuis bij je komen kijken, meedenken en meten, of dat het gaat over onze monteurs. Je weet bij ons met wie je zaken doet, je kunt hier altijd terecht, we doen alles in eigen beheer. Je weet wie we zijn en waar we zijn. We staan voor wat we al vijftig jaar met plezier doen en als het aan ons ligt blijven we dat de komende 50 jaar voorzetten!!î

bakker-postma.nl

POSTMA

Edwin Postma

ëWe moeten nog beter gaan samenwerkení

Dat zegt Frans Alting, de vertrekkend directeur van de Samenwerkende Bedrijven Eemsregio (SBE). Na 10 jaar vindt hij het tijd voor een ëander gezichtí. In het kader van 50 jaar SBE werd onlangs het nieuwe Eemsregio Industrie Initiatief gepresenteerd. En dat is nodig ook, want de industrie in Nederland, en ook in de Eemsregio, heeft het moeilijk. Alting wil met dit initiatief vooral een brug slaan tussen de economische en sociale opgaven in de regio.

ÑIk wil helder zijn: het begint allemaal met een gezonde business case voor bedrijven. Als dat er niet is kunnen we ook niet werken aan diverse andere opgaven. Duurzaamheid is daarbij het belangrijkste kader. Ik roep op tot samenwerking, tussen overheid, kennisinstellingen, natuur- en milieuorganisaties en het bedrijfsleven met dit als uitgangspunt.î

Markante momenten

We schrijven 3 juni 1975, toen een paar bedrijven elkaar opzochten en besloten de Samenwerkende Bedrijven Eemsregio op te richten. Anno 2025 telt de SBE circa 130 leden, bedrijven die gevestigd zijn of werken in de Eemshaven en Delfzijl. ÑDe historie kent veel markante momenten met de komst van nieuwe bedrijven en de uitbreiding van de havens. Maar ook natuurlijk de corona tijd en het aardbevingsdossier zal ik nooit vergeten. De rode draad door alles is de waarde van een vereniging zoals SBE. Wij organiseren samenhang in de regio, goede buren. Daardoor heb je een basis van vertrouwen waarop je kan bouwen als het er op aan komt.î

De samenwerking tussen het bedrijfsleven en de regio stond de afgelopen 50 jaar altijd voorop. ÑEn het nut van die samenwerking is op dit moment actueler dan ooitî, vindt Alting. ÑHet is de essentie van de SBE, we hebben de samenwerking altijd opgezocht, onderling, maar ook naar buiten toe. Het heeft in veel gevallen voor allerlei bedrijven tot een win-win situatie geleid.î

Het piept en kraakt

De laatste Industrie Agenda Eemsregio dateerde van 2016. ÑDeze agenda had als motto ëMeer werk, minder CO₂í î, legt Alting uit. ÑWe willen ons ontwikkelen tot een CO₂ negatief cluster. Daarmee zijn we, in samenwerking met de overheid en kennisinstellingen, in volle vaart aan de slag gegaan, maar we merken nu dat de verduurzaming aan alle kanten vastloopt. Het piept en kraakt. Verduurzaming is en blijft nodig, maar voor bedrijven is dat geen doel op zich. Zij richten zich vooral op een gezonde businesscase, want daar begint het mee, wil je kunnen

verduurzamen. Daarom komen we nu met het Eemsregio Industrie Initiatief.î

Alting pleit daarin voor betere samenwerking. ÑWe moeten samen met de poten in de klei. Want alleen als je met alle partijen die er nodig zijn aan tafel gaat, krijg je de goede context om keuzes te maken en tot actie te komen. Groningen en de industrie horen wat mij betreft bij elkaar, zij levert een grote bijdrage aan het verdienvermogen van de provincie Groningen. Het zorgt ervoor dat er banen zijn, waardoor er mensen in de dorpen wonen, de scholen open blijven, dus Noord-Groningen leefbaar blijft. Maar, die industrie investeert niet meer en dat is zorgelijk.î

Toekomst ingewikkeld Volgens Alting moeten er drie dingen gebeuren: ÑAllereerst moeten we de energierekening beheersbaar maken. Vervolgens moeten we het vestigingsklimaat weer op orde brengen. Voor bedrijven, maar ook onze toekomstige medewerkers moeten in een aantrekkelijke omgeving fijn kunnen wonen. Daarom wordt bijvoorbeeld de Portlands Campus opgericht, waar kinderen het beste onderwijs kunnen volgen en studenten en bedrijven samenwerken aan de innovaties voor de toekomst. En tenslotte moeten we van de-industrialisatie naar herindustrialisatie. We moeten accepteren dat er bedrijven in de transitie verdwijnen, maar er zullen ook nieuwe bedrijven bij moeten komen. Dat betekent concreet dat we gaan kijken welke industrie hier past. Dan kijk je bijvoorbeeld naar duurzaamheid, maar ook of het past in de keten, de bestaande infrastructuur en de omgeving. Als je me vraagt wat de industrie van de toekomst precies is, dan moet ik het antwoord schuldig

Frans Alting is 10 jaar lang directeur van SBE geweest en hij noemt het ëde mooiste baan van de wereldí. ÑHet is het leukste dat ik in mín leven gedaan heb. Werken voor SBE is zo veel dynamiek en zo relevant. Het is zo divers, er liggen zo veel uitdagingen in NoordGroningen, sociaal en economisch. EÈn ding staat voor mij vast: Havens, industrie en Noord-Groningen horen bij elkaar. Dus over 10 jaar is de Eemsregio een heerlijke plek om te leven met een haven- en industriecluster dat er toe doet, voor Noord-Groningen, voor Groningen en voor heel Nederland.î

blijven. Dat weet niemand. De toekomst is ingewikkeld, maar wat we in Groningen in elk geval moeten doen is met de poten in de klei samenwerken, radicaal beter samenwerken. Pas dan kun je met elkaar datgene bereiken wat goed is voor Groningen. Kortom, we: industrie, politiek, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, hebben elkaar meer nodig dan ooit. Er moet veel gebeuren en daar kunnen we beter gisteren dan vandaag mee aan de slag gaan.î www.sb-eemsregio.nl

Frans Alting

Bouwbedrijf Van Marrum, veelzijdig van voetbalclub tot kerk, supermarkt en wonen

Een breed georienteerd bedrijf in de bouw met twee poten. Van Marrum Bouwbedrijf in Franeker en Houtkonstruktie Friesland in Sint Annaparochie. Een familiebedrijf in Franeker dat energiek meegaat in de tijd, een kans benutte met de overname en blijft investeren in mensen. Want zij maken de bouw en geven je toekomst.

Altijd de kop dír bij, zegt Dirk van Marrum. Een nuchtere vaststelling als je wilt blijven bouwen, ook na 120 jaar familiebedrijf. In vier generaties gaat het van kleinschalig onderhoudsbedrijf naar het breed georiÎnteerde bouwbedrijf voor particulier en zakelijke opdrachtgever en met eigen ontwikkeling. Nieuwbouw, verbouw, renovatie, restauratie, van woning tot en met beeldbepalend project. Kop dír bij is ook naar voren kijken en zo trad vijf jaar geleden Peter Brander toe tot de directie van Van Marrum.

Blijven investeren in mensen Deze weken is het een komen en gaan op het bouwbedrijf aan de Voltastraat. BouwBase-time. Enkele weken geleden openden leerlingen van groep 7 van basisschool De Gr˚nslach uit Wjelsryp op feestelijke wijze de pop-up bouwplaats BouwBase bij Van Marrum. Luid loeiende brandweersirenes, milieuvriendelijke confetti en een heftruck die het bouwbord weghaalt: het startsein gegeven voor een maand vol bouwplezier en techniekervaring. ÑGeweldig om te zien en te kijken hoe je kinderen spelenderwijs kunt kennis laten maken met de mogelijkheden van de bouw. We krijgen in een maand tijd zoín 600 leerlingen over de vloer, die begeleid worden door inmiddels gepensioneerde, ervaren timmermannenî, vertelt een enthousiaste Dirk van Marrum. ÑBlijven investeren in mensen.î Het is niet het enige dat ze doen, want Van Marrum heeft altijd wel een aantal leerlingen in opleiding of mensen die stage lopen, op kantoor of op de bouwplaats.

Bouwen gaat over mensen. Ñ Toen Houtkonstruktie Friesland aangaf open te staan voor een nieuwe koers, zocht ik contact. Er ontstond meteen een goed gesprek. We deelden dezelfde waarden en het vertrouwen groeide aan beide kanten. Na gesprekken met het team en de eigenaar ñ die graag wilde doorgroeien in samenwerking ñ hebben we besloten verder te gaan. Peter en ik zijn ingestapt, met behoud van het bijna voltallige personeel en een duidelijke

gezamenlijke ambitie. In korte tijd hebben we mooie stappen gezet. Inmiddels werken er vijftien vakmensen en de samenwerking loopt boven verwachting goed. We vullen elkaar aan, leren van elkaar en bouwen gezamenlijk aan een solide toekomst. Deze stap heeft ons allebei versterkt ñ een prachtig voorbeeld van hoe verbinding en ondernemerschap hand in hand gaan.î

Synergie tussen gezonde bedrijven Een van die voordelen is dat er mensen heen en weer gaan. ÑHet zijn heel verschillende bedrijven met heel ander werk. Toch zien we dat juist dat ook perspectief voor mensen kan brengen. We hebben al een paar mensen gehad, die bij juist het andere bedrijf ruimte zien voor ontwikkeling voor zichzelf. Je leert van elkaar, je hebt in de breedte meer perspectief voor mensen.î De synergie tussen twee gezonde bedrijven, een houtskeletbouwer die halffabricaten voor de zakelijke markt maakt en een allround bouwbedrijf: het zijn de mensen die het maken.

Het gaat goed, stelt Dirk van Marrum vast. De overname gaf ook energie, impuls aan denken en doen, aan kansen benutten die zich spontaan voordoen. Ondertussen stapte ook de vijfde generatie het familiebedrijf binnen. ÑHet draagt bij aan wat je koestert, het fundament waarop we

al 120 jaar in en vanuit Franeker ons ding doen.î

Voor mensen die een nieuw huis willen, voor zakelijke opdrachtgevers die iets nieuws willen. Appartementen voor Accolade aan de Sjaardemastraat, Mooi Arkens in het Schalsumerplan, en nu, het werk voor de Gereformeerde Kerk in het centrum, waar tien appartementen komen binnen een vertrouwde aanblik. Maar ook het nieuwe clubgebouw van de straks 100- jarige voetbalclub SC Franeker. ÑDie veelzijdigheid van grotere en kleinere projecten, de afwisseling voor je mensen en de mis van werk dat rust en balans brengt in je bedrijfsvoering.î

Projecten ook om trots op te zijn, beaamt Peter Brander. ÑAls ik rond rij, mag ik net als Dirk graag kijken naar wat we de afgelopen jaren hebben gebouwd, of het nu eigen ontwikkeling is of het werk in opdracht.î

Bouwen naast ‘t Sjûkelân Straks wacht in Franeker het grote werk op een bijzondere locatie van de binnenstad, een combinatie van opdracht en eigen ontwikkeling. Pal naast het Sj˚kel‚n worden de oude gebouwen van de gasfabriek en de bestaande supermarkt, herontwikkeld. Het is een gezamenlijk project van supermarktketen Poiesz en Bouwcombinatie Noord-West, waar Dirk van Marrum medeeigenaar van is. ÑHet is voor ons inderdaad een mooi en omvangrijk project, op een prominente en historische plek in Franeker. We hebben de afgelopen jaren al vaker nieuwe supermarkten gerealiseerd voor Poiesz, zoals in Witmarsum en in Leeuwarden. Je leert elkaar in de loop van de tijd kennen en we herkenden elkaar in de mogelijkheden van deze plek. In de loop van volgend jaar gaan we slopen en vervolgens nieuwbouwen, zowel de supermarkt als 24 koopappartementen. Een mooi project waar we in totaal zoín 2 jaar mee bezig zijn.î

De toekomst oogt positief, de sfeer is goed, er wachten mooie projecten om te mogen bouwen, er is goede perspectief en samenwerking tussen Van Marrum en Houtkonstruktie Friesland. Het geeft vertrouwen en energie, zeggen Peter Brander en Dirk van Marrum. Energie om te bouwen en met mensen te werken en te ondernemen. Dus doen ze ook mee aan de dag van de bouw op zaterdag 21 juni. Kom kijken in de kerk waar wij werken.î

Voor meer informatie: https://www.dagvandebouw.nl/project/1ca26f75c602-48ec-a569-86bde172f19f www.bouwbedrijfvanmarrum.nl

Dirk van Marrum en Peter Brander