Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie of e-mail Altenatuur Beëindiging van het lidmaatschap kan v schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.
Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.
o p d e v o o r k a n t . . .
De Merel
✒Jan van Haaften
In januari van dit jaar was er weer een Nationale Tuinvogeltelling. Vogelaars telden bijna 2,5 miljoen vogels waarvan ongeveer 200.000 merels. De ooit zo schuwe bosvogel stond daarmee op de derde plaats in de rangschikking van de tuinvogels. Dit is hopelijk het eerste positieve teken van het herstel van het aantal merels in ons land. Want er zijn zorgen.
Alle tuinvogels hebben het tegenwoordig zwaar. Veel mensen richten hun tuin steeds minder groen in en daardoor kunnen de vogels geen eten vinden of een plaats om te nestelen. De merel kreeg het daarbovenop ook nog eens zwaar vanwege het Usutuvirus. Volgens Vogelbescherming Nederland en Sovon nam het aantal merels de laatste jaren met 30% af! Op de website van Vogelbescherming worden ook nog andere mogelijke redenen genoemd. Genoeg aanleiding om een groot onderzoek te starten maar dat kunnen Vogelbescherming en Sovon niet alleen. Daarom vragen ze onze hulp. Er is een publieksonderzoek gestart en jij kunt daar ook aan meedoen.
In 2021 is er al vooronderzoek gedaan. De focus lag toen vooral op nestonderzoek. Daarmee wilde men onderzoeksvragen opstellen die we dit jaar samen met een brede groep belangstellenden kunnen beantwoorden tijdens het publieksonderzoek. Kijk op www.jaarvandemerel.nl hoe je mee kunt doen aan de 'Merel- en Bessentelling'. Of hoe je je kunt opgeven voor het volgen van merelnesten.
Hopelijk krijgen we door de resultaten van het onderzoek beter inzicht hoe het staat met de geschiktheid van onze wijken, tuinen, parken en plantsoenen voor de merels. ✤
Lars Huizinga is al jong op pad om het 'vak' te leren
In nummer 119
1. Op de voorkant
2. In nummer 119
4. Redactioneel/Van het bestuur
6. In Memoriam Rob Mulder
10. De zesjarige Lars Huizinga vond dit jaar
het eerste kievitsei van Altena
12. Shifting-baseline syndrome
16. Voedselbossen in Altena
17. Nestkasten in Sleeuwijk opnieuw een groot succes
19. Vraag van de penningmeester
20. Flora
21. Het nieuwe boeren in Altena
33. Linda's Jeugdrubriek - de pad -
36. Vissen in de Struikwaard
41. Oproep: Juridische kennis en ervaring gevraagd
Het nieuwe boeren in Altena
Als u jurische kennis en ervaring heeft kunt u ons wellicht helpen! 6
In memoriam Rob Mulder 41 10
42. De patrijs als icoon van de biodiversiteit
-slot- boeren mét natuur
Het PARTRIDGE-project (monitoren laatste deel)
52. Een paarse zee; grote kattenstaart
54. Popsongs en milieuproblemen (1)
58. Feiten en fabels over de energietransitie, de thoriumreactor en waterstof
61 Stoepplantjes
62. De weelde van onze maatschappij
66. Waarnemingen van 1 dec. t/m 30 maart
69. Stikstof
73. De activiteitenagenda
74. Advertentie - Altena Nieuwe Energie
73. Advertentie - Kringloopcentrum Altena
42
De patrijs als icoon van de biodiversiteit
Feiten en fabels over de energietransitie
40
Voor het laatste nieuws, de agenda en achtergrondinformatie ga je naar www.altenatuur.nl.
Onlangs had een afvaardiging van het bestuur van Altenatuur overleg met de ambtenaar voor natuur van de gemeente Altena, Christian van Tilborg. Heel goed dat er een ambtenaar is op ‘ ons ’ gebied.
Een indrukwekkende lijst onderwerpen passeerde tijdens het overleg de revue en biedt een mooie opsomming van de onderwerpen waar het bestuur over van gedachten wisselt met de gemeente: kritische noten, goede ideeën, verbeterpunten, discussiepunten… goed om een dergelijk overleg met regelmaat te voeren.
Ik noem enkele punten die ter sprake kwamen: de stand van zaken in de ecologische verbindingszone Den Duyl (grote modderkruiper), het Deltaplan biodiversiteit vertaald naar gemeentelijk niveau, de aanleg van
verdere ecologische verbindingszones, de zin of onzin van de hazenjacht, het bomenbeleid in onze gemeente, handhaving van uit te voeren compensatiemaatregelen bij uitbreiding van een (boeren)bedrijf, gemeentelijk maaibeleid, het project ErvenPlus (vergroting biodiversiteit rond gebouwen in het buitengebied) en nog veel meer zaken. Wat mij betreft tijd voor een ‘afdeling’ natuur in plaats van een ‘ambtenaar’ natuur. Zeker als je bedenkt hoezeer we zelf onderdeel uitmaken van die natuur, hoezeer we van de natuur afhankelijk zijn, zie je in dat zo’n afdeling
eigenlijk heel vanzelfsprekend zou moeten zijn. Al ons handelen heeft effect op de ons omringende wereld. Soms om moedeloos van te worden, bijvoorbeeld als je verpakkingen wilt vermijden of lokaal biologisch inkopen wilt doen… Hier is echt regie nodig van de overheid en ook een rol weggelegd voor de lokale overheid. Zie bijvoorbeeld de zaak ‘statiegeld op blikjes’. Het gaat niet vanzelf, sommige dingen moeten helaas afgedwongen worden.
Van de nieuw aangetreden en met twee zetels in de gemeenteraad gekozen partij uit Veen moeten we het in ieder geval ook niet hebben, volgens mij. Die spiegelt ons schijnoplossingen voor, om het energievraagstuk op te lossen: een thoriumzoutreactor en waterstof in de gasleidingen in Altena. Mij zakt de moed in de schoenen, als mensen dit zo ongeïnformeerd naar voren durven te brengen als reëel alternatief.
Kiezersbedrog? Wat mij betreft wel. Laat u niets wijsmaken. Gelukkig hebben wij mensen met meer verstand van zaken in onze gelederen, zij zullen deze ‘fabels’ ontkrachten elders in dit nummer.
Naar het heden. De bomen zijn weer groen, de bermen worden (als ze niet te vroeg worden gemaaid) langzaam bonter, de meeste vogelsoorten broeden of voeren hun jongen… in de
maand mei valt er voor natuurliefhebbers veel te beleven! Heeft u het te druk hiervoor? Dan heb ik een tip: laat deze maand het gazon eens lekker floreren. Wees lui en laat de grasmaaier in de schuur. Goed voor de insecten en voor uzelf. Ga
genieten van het insectengezoem rond madeliefje, klaver, boterbloem, paardenbloem enz. ‘Maai mei niet’ heet deze actie bij onze zuiderburen en is daar onder die noemer al jaren een succes. Geen gezwoeg met de grasmaaier, maar lekker onderuit… misschien wel met dit Altenatuurtje in de hand! Of ligt uw tuin al vol met beton? Nee toch zeker? Anders sterkte. U kunt zich koelte toewuiven met dit frisse nieuwe nummer.
Veel leesplezier!
Artikelen voor Altenatuurtje nummer 120 levert u vóór donderdag 1 september aan, heel graag voorzien van foto’s (met vermelding van de fotograaf!). Mailt u naar: wjvanrijsbergen@online.nl ✤
In memoriam Rob Mulder
✒Jaap van Diggelen
Op 10 januari jl. overleed na een ernstige ziekte Rob Mulder.
Rob speelde jarenlang een belangrijke rol in de Beheercommissie Natuurgebieden van Altenatuur.
De beheercommissie en het bestuur van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur hebben met verslagenheid kennisgenomen van het overlijden van Rob Mulder
Rob zette zich ruim 27 jaren in voor de beheercommissie natuurgebieden.
Wij denken aan hem als een betrokken bestuurder, nauwgezet en punctueel.
Met visie en kennis van zaken coördineerde hij het beheerwerk.
Wij zullen hem erg missen.
Wij wensen zijn echtgenote Linda en de kinderen veel sterkte toe om dit grote verlies te dragen.
Namens Altenatuur, J. van Diggelen, voorzitter M. van Beem, secretaris
Al vrij snel nadat Rob en Linda begin jaren negentig in Almkerk kwamen wonen, werd Rob actief in onze vereniging. Hij meldde zich bij de Beheercommissie waar hij structuur aanbracht in de werkzaamheden in de verschillende natuurterreinen. Structuur in het vastleggen van het beheer: plannen, kosten, vergoedingen, afspraken. Op de vergaderingen van de beheercommissie waren er altijd genoeg plannen. Rob was de man van het vastleggen ervan op schrift om dit vervolgens te delen met de betrokken partijen (Gemeenten, Brabants Landschap, Waterschap). Afspraken die niet op papier staan bestaan niet, was zijn uitgangspunt en bijna altijd had hij hierin gelijk. Vervolgens zorgde hij dat afspraken werden nagekomen. Zo maakte hij jarenlang het contract op voor de begrazing met pony’s van de buitendijkse Struikwaard (die tot 2010 ook onder de beheercommissie viel), waarbij hij er altijd voor zorgde dat het financieel iets opleverde. Geen natuurbeheer zonder goed contract- en financieel beheer was zijn uitgangspunt. In die zin was hij een soort van ‘controller’ binnen de groep.
In het winterseizoen deed hij altijd mee met het beheerwerk in de grienden en andere houtopstanden, hij nam dan een bescheiden hoeveelheid hout mee voor zijn eigen haard, die hij voor de gezelligheid stookte. Alleen korte stukkies die in zijn kofferbak pasten. Op de werkochtenden zorgde hij voor een goede sfeer, had met iedereen een praatje en maakte altijd wel enkele foto’s van het buitenwerk. Buiten het winterseizoen bezocht hij de natuurterreinen van Altenatuur om te kijken hoe die erbij lagen en maakte dan ook weer foto’s.
Rob in 2010 geheel links samen met de andere vrijwilligers
Rob had ook grote interesse in molens en in de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Op Fort Giessen droeg hij als bouwkundige bij aan renovatieprojecten, zoals het vernieuwen van door wateroverlast verrotte vloeren. Ook over de grote restauratie van het fort in 2017 heeft Rob meegedacht. Regelmatig schreef hij iets over forten of het natuurbeheer in het Altenatuurtje. Voor nummer 118 van ons verenigingsblad leverde hij een mooi verslag aan van de Natuurwerkdag op 6 november 2021. Ontroerend en knap hoe hij hierin kort zijn persoonlijke situatie ter sprake bracht.
Griend aan de Wijde Alm ligt klaar voor het nieuwe jaar
In 2017 werd het systeem van vergoedingen voor natuurbeheer herzien tot het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Dat betekende dat de subsidies voor onze natuurgebiedjes onder dit nieuwe stelsel moesten worden aangevraagd. Dat vereiste gebiedsbeschrijvingen, beheerplannen, jaarlijkse verslaglegging en verantwoording van het beheer, nodig om subsidie veilig te stellen. Rob had hierover de regie. Op afstand had ik een beeld van deze papierwinkel maar de complexiteit van het geheel dringt zich pas nu aan me op. Op mijn computer staat in de map ‘beheerplannen’ een gigantische boomstructuur van mappen met files waarin ik nu probeer de weg te vinden. Het is Rob ten voeten uit dat hij deze hele digitale administratie voor overdracht had klaargezet. Nadat juli vorig jaar het verbijsterende bericht voor Rob kwam dat hij niet meer zou genezen, sprak ik hem meermalen. Over zijn persoonlijke situatie en zijn visie op het verenigingswerk. Hij wilde, voor zover zijn gezondheid het toeliet, doorgaan met zijn werk en het overdragen ervan. Dat betrof niet alleen zijn werk bij zijn
werkgever Wienerberger maar ook zijn inzet voor Altenatuur. Hij was niet iemand om, hoe ernstig ook zijn situatie, alles uit handen te laten vallen. Hij was positief over de successen die we in de loop van de jaren hadden bereikt en over het transitieproces in landbouw en energievoorziening waar we middenin zitten. Op zijn dagelijkse wandelingen door het buitengebied van Almkerk zag hij lichtpuntjes zoals meer insecten op percelen met grasklaver en minder chemische gewasbescherming. Uiteindelijk zou het voor natuur en milieu de goede kant op gaan.
Wij hebben groot respect voor de wijze waarop hij het afgelopen half jaar het onvermijdelijke tegemoet is getreden. In het persoonlijke, als hij vertelde hoe het met hem ging, en in het doorgeven van zijn werk voor de vereniging. Zijn vaste voornemen om zijn werkzaamheden goed over te dragen heeft hij volledig waargemaakt. Hij bleef online de vergaderingen van de beheercommissie bijwonen, handelde zaken nog af of gaf ze door, tot in zijn laatste week. Vandaag is de deadline voor aanleveren van de verantwoording over het beheer van vorig jaar bij de subsidiegever. Ik ga erin duiken maar het zal me moeite kosten om het op te leveren. Rob zou het allang af hebben gehad, je kon altijd op hem rekenen. We missen hem.
Altenatuur dankt hem voor al het werk dat hij voor de vereniging heeft gedaan.
Namens Beheercommissie en Bestuur, Jaap van Diggelen ✤
Rob actief tijdens de Natuurwerkdag in 2017
De zesjarige Lars Huizin
vond dit jaar het eerste kievitsei
van Alte
✒Len Bruining
De zesjarige Lars Huizinga vond in het gezelschap van zijn superopa Jan Honcoop op dinsdag 15 maart het allereerste kievitsei van Altena op een graanakker in de buurt van Veen. Dat is heel bijzonder, want nooit eerder vond zo ’ n jonge weidevogelaar op ons eiland het eerste kievitsnest. Zelfs burgemeester Egbert Lichtenberg en wethouder Roland van Vugt gaven blijk van hun vreugde. Op verkiezingsdag maakten ze tijd vrij om de jonge Lars te feliciteren. Daarmee onderstreepten ze het belang van weidevogelbescherming in Altena. Beiden konden hun ogen niet geloven toen de enthousiaste jongen het kwetsbare eitje op die levensgrote akker aanwees. De vondst van dit kievitsei luidde het nieuwe weidevogelseizoen van 2022 in.
Opa Jan Honcoop, die er die avo zijn kleinzoon op uit was om een paartje patrijzen op de foto te zetten ont door de lens va lescoop een heel t bewoog een bro e kievit in het wijzing va onge knu de or beide nvergetelijk is apetr hoopt zijn p
Wethouder Van Vugt, Burgemeester Lichtenberg en Lars Huizinga bij het eitje
Vrijwillige weidevogelbeschermers trekken ieder voorjaar de akkers en weilanden van Altena in om samen met agrariërs naar nesten van de kievit, grutto, scholekster en andere weidevogels te zoeken om ze vervolgens te markeren. Agrariërs en loonwerkers houden er rekening mee door de gevonden nesten tijdens hun werkzaamheden te sparen. Weidevogels krijgen zodoende de kans om hun legsels rustig uit te broeden.
De weidevogelgroep van Altenatuur is zoals bekend de grootste groep van de provincie Brabant. Vorig jaar vonden meer dan honderd vrijwilligers zo’n 750 nesten van kievit, scholekster, grutto, wulp en tureluur dankzij de sublieme samenwerking tussen boeren en loonwerkers, gebiedscoördinator Meeuwis Millenaar, de Agrarische Natuur Vereniging en Brabants Landschap. ✤
Shifting-baseline syndrome
✒Jaap van Diggelen
Bijna dertig jaar geleden, november 1992 hield ik een toespraak bij de presentatie van ons eerste boek, ‘Natuur tussen Maas en Merwe’*). Een inleiding over de totstandkoming en inhoud van het boek, de doelen en drijfveren van Altenatuur en de achtergronden van natuurbescherming. De term biodiversiteit was nog niet uitgevonden en ook sprak toen nog niemand over energie- of eiwittransitie. Niettemin waren er ook toen zodanige problemen met ‘natuur en milieu’ zoals het in die tijd kortweg heette, dat actie en inzet van Altenatuur nodig was.
Voor een groot deel heeft de inhoud van dit verhaal nauwelijks aan actualiteit ingeboet De aandacht is wellicht verschoven, de aanpak van Altenatuur niet of nauwelijks.
Twee fragmenten uit dit verhaal:
Natuur staat van oudsher tegenover de cultuur. De woeste, bedreigende natuur moet worden beheerst door de beschaving, de cultuur. Pas als de cultuur genoeg natuur heeft vernield en verdrongen en de beschaving genoeg weelde heeft opgeleverd, krijgen we oog voor wat verloren ging en trekken we geld uit voor ‘natuurbescherming’...
…. als natuurbeschermers staan we in een jonge traditie. Ons referentiekader is grotendeels ontleend aan enkele leidende figuren o.a. Jac. P. Thijsse en Victor Westhoff. In tegenstelling tot ons waterbeheer, onze gezondheidszorg en ons recht, staat onze omgang met landschap, natuur en milieu nog in de kinderschoenen.
Doordenkend aan wat Thijsse deed, en ikzelf ook een beetje, namelijk het proberen te behouden van ‘DE NATUUR’ met hoofdletters uit onze jeugd, dringt zich de volgende vraag op: zou de voorzitter van Altenatuur over 25 jaar iemand zijn die geboren is in 1980 en die heftig verlangt naar de strakke, weidse akkers, de rechte sloten waar je zonder problemen, zeker in de winter, doorheen kon waden, kortom het landschap van na de ruilverkaveling, van nu? Komt het ooit zo ver dat wanneer in 2050 de akkerdistel weer net zo zeldzaam is als in 1898, toen een onderwijzer uit Almkerk, de heer Van Oosten, deze plant niet aantrof, komt het ooit zover dat dan mensen opstaan en zeggen: geef ons de schitterende vlakten met brandnetels en akkerdistels van vroeger terug? Onzinnige vragen? Alleen als we nu meer inhoud weten te geven aan onze motivatie tot natuurbehoud dan ‘verlangen naar het landschap van onze jeugd’…
‘Zou de voorzitter van Altenatuur over 25 jaar iemand zijn die geboren is in 1980’. In 1992 was ik pas drie jaren voorzitter en 25 jaar leek een mooi en ‘veilig’ getal, symbolisch ook, een generatie ongeveer. U weet hoe anders het is gelopen, met die voorzitter… Gelukkig is ons bestuur de afgelopen jaren wel verrijkt met een aantal leden van rond genoemd geboortejaar.
Tot op heden kwam ik nooit iemand tegen die heftig (terug)verlangde (wat
ik me toen afvroeg of het zou gebeuren over 25 jaar), naar het Mondriaan-landschap dat de ruilverkaveling achterliet. Logisch zult u zeggen, want het is er nog steeds, het bestaande agrarisch landschap wordt niet bedreigd. Of toch wel? Jazeker! Door ontsluiting met nog meer wegen, aan elkaar groeien van dorpen en ontwikkeling van al maar grotere bedrijventerreinen, maar daar wil ik het nu niet over hebben. Het tekentafellandschap van toen is in de afgelopen 30 jaren meer aangekleed, en dat is geen bedreiging. Het is fantastisch om te zien dat inmiddels de scherpe kantjes van het ruilverkavelingslandschap af zijn, al is het letterlijk marginaal. De grote kavels zijn gebleven, evenals het lage waterpeil in de sloten, maar de rechte lijnen zijn hier en daar speels bochtig geworden door ecologische verbindingszones, aankopen van overhoekjes, wandelpaden en flauwere taluds langs watergangen.
Johan Koekkoek omschreef dit ooit treffend als de ‘rafelranden’ in het landschap. Daar moe(s)t je zijn als natuurliefhebber.
Iedere generatie neemt de wereld zoals zij die zelf aantreft als uitgangspunt en referentiekader. In het recent verschenen boek ‘Stille aarde’ van Dave Goulson (2021) kwam ik deze gedachte voor het eerst tegen onder de naam shifting-baseline syndrome. Het verschuiven van ijkpunten door de generaties heen. Deze term werd voor het eerst gebruikt in een artikel uit 1995 maar was mij geheel onbekend tot ik Goulsons boek las.
Dave Goulson
In De Correspondent van 7 augustus 2020 wordt het begrip als volgt omschreven:
In de wetenschappelijke literatuur wordt dit het shifting baseline syndrome genoemd, het geleidelijk en ongezien opschuiven van het normaal – de totale omvang van problemen verhullend, daarmee knagend aan het draagvlak om die problemen op te lossen. Deze shifting baselines spelen misschien het sterkst in de ecologie.
In mijn speech van nu bijna dertig jaar geleden refereerde ik, zonder het te weten, aan dit verschijnsel. Het ruilverkavelingslandschap is uiteraard het ‘nieuwe normaal’ geworden. Het feit dat we ons best doen om het ecologisch rijker te maken door allerlei maatregelen geeft gelukkig aan dat deze baseline inmiddels ook weer schuift. Shifting-baseline is inherent aan menselijk handelen. Zo is ook de Nieuwe Natuur, gebaseerd op het gedachtengoed van Frans Vera en gecreëerd door natuurontwikkeling, een voorbeeld van verschuivend referentiekader. Waar decennialang het doel van natuurbeschermers de natuur van begin 19e eeuw was, grijpt de Nieuwe Natuur terug op de baseline van ‘de natuur’ van het begin van onze jaartelling. Voor zover we ons daar nu nog een beeld van kunnen vormen. Het ‘shiften’ (verschuiven) van de baseline van ‘woeste en ledige’ Lage Landen naar de rijke halfnatuur van het oer-Hollandse polderlandschap was een ontginningsproces dat eeuwen in beslag nam. Pas vanaf circa het jaar 1000 werd laag-
Nederland ontgonnen, dat duurde voort tot rond 1400. De hogere zandgronden bleven nog veel langer woest, de ontginningen gingen hier door tot de jaren vijftig van de vorige eeuw. In ons overvolle land voltrekken de shifts zich in de afgelopen halve eeuw in veel hoger tempo, vaak al in decennia. Het is deze versnelling die de onrust geeft, uiteraard ook zeer terecht. De waan van de dag en met name die van het geldmaken, lijkt steeds meer leidend te zijn. Wat kunnen we hier tegenoverstellen? We moeten ons niet krampachtig vasthouden aan de baseline van geromantiseerde oernatuur met de geïdealiseerde prehistorische mens met zijn oerdieet die nog volledig in harmonie leefde met zijn omgeving (wat een leugen blijkt te zijn: ook de oermensen roeiden vele grote zoogdieren uit). Ook moeten we ons niet vastleggen op iets wat in filmtermen een ‘still’ wordt genoemd van de prachtige beelden van weide-, akker-, heide- en moerasnatuur uit de Verkade-albums van Thijsse. Het gaat niet om een ideaalplaatje van toen wat je vastlegt, ‘in beton giet’ zodat je de baseline weer 4 of 8 of 80 generaties terugzet. Veeleer moeten onze baselines worden uitgedrukt in begrippen als biodiversiteit, duurzaamheid, circulaire landbouw, basis milieukwaliteit, stabiliserende wereldbevolking. Globaal, nationaal en regionaal moeten de verschuivingen gericht zijn op realisatie en toename van deze nieuwe baselines.
Van shifting-baseline syndrome naar shifting-baseline solution! ✤
*) het informatieve boekje ‘Natuur tussen Maas en Merwe’ (1992) biedt, hoewel hier en daar gedateerd, nog steeds een mooi overzicht van landschap en natuurgebieden in Altena met aandacht voor historie, flora, fauna en milieu. In kringloopcentrum Altena, dat toen al bestond en waaraan ook een hoofdstuk in het boek is gewijd, wordt het regelmatig aangeboden in de boekenhoek. Voor diegenen die niet kunnen wachten tot ze het tegenkomen is er nog een handjevol exemplaren te koop bij de vereniging.
Verkade album
Voedselbossen in Altena
✒Wijnand Veth
Dit jaar is er een nieuw kennisnetwerk gestart binnen Altenatuur dat zich richt op voedselbossen en eetbaar openbaar groen in Altena. De kopgroep hiervan wordt gevormd door Mark Thur, Wijnand Veth, Roel Wigman en Thea Braun. De noodzaak en het belang van permanent lokaal geproduceerd voedsel zien we elke dag steeds groter worden en daarom is het netwerk op zoek naar uitbreiding. Voedselbossen kunnen een belangrijke rol vervullen in de vraag naar gezond voedsel en daarnaast ook een ecosysteemdienst leveren in de vorm van biodiversiteitsontwikkeling en CO2 opslag.
Het kennisnetwerk probeert een platform te zijn om partijen te verbinden. Daarom willen we na deze aankondiging een digitale nieuwsbrief gaan uitbrengen over de ontwikkelingen die inmiddels in volle gang zijn. Ook willen we bijeenkomsten organiseren waarin kennis, vraag en aanbod bij elkaar kunnen komen.
Met de eerste particuliere grondeigenaren is het gesprek voor het realiseren van voedselbossen al in gang gezet. We hopen dan ook dat er snel vele voedselbossen aangelegd gaan worden.
Wie doet er mee?
Iedereen die geïnteresseerd is, kan zich aanmelden voor de nieuwsbrief. Heeft u grond en wilt u aan de slag met het aanleggen van een voedselbos, meld u zich dan zeker aan! Stuur hiervoor een e-mail naar voedselbossenaltena@gmail.com. ✤
Nestkasten in Sleeuwijk opnieuw een groot succes
✒Roel Wigman
Eind 2019 zijn er aan de eikenbomen in Sleeuwijk 96 nestkasten opgehangen. Aan de Rijksstraatweg, Transvaal, Deltaweg, Vlietstraat en Eikenlaan. De nestkasten, vooral voor koolmezen en pimpelmezen, zijn een proefproject voor natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups Na controle van de nestkasten in Sleeuwijk blijkt dat 72% van de nestkasten bezet is geweest in 2021. Bij de kool- en pimpelmezen zelfs 91%. Dat is een groei van ongeveer 7% ten opzichte van 2020!
Minder overlast
De overlast van de eikenprocessierups was deze zomer minder dan de voorgaande jaren. Er waren minder eikenbomen geïnfecteerd en de nesten waren ook kleiner. Een belangrijke factor in de afname van de overlast van de eikenprocessierups is het koude voorjaar en een vrij natte zomer. Voor de eikenprocessierups zijn deze omstandigheden minder gunstig dan in de afgelopen jaren van extreme droogte en hitte. Het onderzoek loopt nog te kort om het effect te kunnen bepalen van de natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups, middels het plaatsen van de nestkasten en veranderend beheer. Maar de resultaten stemmen hoopvol.
Verstoring
Helaas bleken er in sommige nestkasten eieren of dode jongen achtergebleven te zijn, wat waarschijnlijk duidt op verstoring van de oudervogels of voedselgebrek door het koude voorjaar. Als verstoringsfactor werden ekster, kraai en in sommige straten de grote bonte specht waargenomen. Deze laatste heeft ook diverse kasten aangepikt.
Om dit te voorkomen zijn metalen plaatjes rond het invlieggat geplaatst en is een aantal nestkasten vervangen.
Vervanging
Net als vorig jaar zijn er dit jaar alleen nesten van kool-en pimpelmezen aangetroffen. De andere vogelsoorten waar ook nestkasten voor zijn opgehangen, zoals spreeuw, roodborst en boomkruiper hebben helaas geen gebruik gemaakt van de nestkasten. Wel zijn er nestkasten voor spreeuwen en boomkruipers gebruikt door kool- en pimpelmezen. Daarom gaan wij de nestkasten voor spreeuw, roodborst en boomkruiper na afloop van dit broedseizoen vervangen door kool- en pimpelmezenkasten. In principe hebben alle nestkasten last van slijtage door weersomstandigheden en beschadiging door andere vogels zoals spechten. Daarom willen wij kijken of de nestkasten op termijn vervangen kunnen worden door exemplaren van duurzamer materiaal zoals houtbeton. Langzamerhand gaan we ook richting de fase waarin de natuurlijke bestrijding van de eikenprocessierups niet langer proef is maar een middel om de overlast van de eikenprocessierups aan te pakken.
Donkerbruine poppen en vlinder plakker
Nachtvlinder
Een leuke bijkomstigheid tijdens het schoonmaken van de kasten was het aantreffen van de poppen en vlinders van de ‘plakker’, een nachtvlinder. Daarnaast zijn ook regelmatig oorwormen, pissebedden en miljoenpoten aangetroffen. Dit toont aan dat de kasten niet alleen aan de vogels, maar ook aan insecten onderdak bieden en dus een dubbele functie hebben. Aan de andere kant geeft dit ook aan dat de nestkasten vrij vochtig zijn, wat nadelig is voor de levensduur van de kasten.
Groene leefomgeving
Nestkasten alleen zijn niet voldoende om het project tot een echt succes te maken.
De vogels en andere vijanden (insecten en vleermuizen) van de eikenprocessierups zijn gebaat bij een groene leefomgeving met een afwisseling van hoge en lage struiken en veel bloemen. Dit biedt hen voedsel, veiligheid en nestgelegenheid.
Daarom is de gemeente Altena met ingang van het voorjaar van 2020 de bermen in Sleeuwijk (hier staan 90% van de eikenbomen van Altena) anders gaan beheren, door inzaaien van wilde bloemen en gefaseerd maaien en afvoeren. Dit bevordert de bloemenrijkdom.
Vrijwilligers
Natuurinclusief Altena is altijd op zoek naar enthousiaste vrijwilligers die ons kunnen helpen bij onze natuurprojecten en het onderhouden en monitoren van de nestkasten in Sleeuwijk. Mocht dit iets voor u zijn, stuur dan een mailtje naar natuurinclusiefaltena@gmail.com.
Vraag van de penningmeester
✒Erik Gouw
Contributie 2022
Het is weer tijd om de jaarlijkse contributie te voldoen. Leden die dat nog niet gedaan hebben verzoeken wij vriendelijk hun contributie over te maken naar NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. Altenatuur onder vermelding van ‘Contributie 2022’ en uw naam en adres. Voor een gewoon lidmaatschap bedraagt dit 15 euro, een gezinslidmaatschap 20 euro.
Zoals vermeld in het vorige Altenatuurtje is het sinds kort ook mogelijk om de contributie automatisch te laten incasseren. U kunt zich hiervoor aanmelden via onze website, via de knop ‘Contact’. Daar vindt u onderaan een link waarmee een formulier ingevuld kan worden of gebruik de QR-code. Nogmaals, automatische incasso is niet verplicht, maar wel gemakkelijk voor uzelf en uiteraard ook voor ons en wordt zeer op prijs gesteld.
Hoe dan ook, hartelijk bedankt weer voor uw jaarlijkse bijdrage!
Inmiddels zijn de bloemen al uitgebloeid. Maar wat waren ze weer mooi! Vaak talrijk in een vochtige voedselrijke wegberm. Opvallend door hun knotsvorm. Eerst bescheiden, later wel 60 cm hoog. In de kleur van roze tot purper. De plant is tweehuizig De bloemsteel staat vol met bloemhoofdjes. Eerst nog compact tegen elkaar. Op de foto een vrouwelijke bloem met witte stampertjes op de bloemhoofdjes. In het midden een klein roze bloempje. Dat zorgt voor nectar. Daar komen de bijen op af! Onderaan de stengel zie je schubachtige bladeren
In mei komen de bladeren. Zo groot als die van rabarber en in de vorm van een paardenhoef. Vandaar zijn Nederlandse naam: groot hoefblad (Petasites Hybridus).✤
✒Jan van Haaften
Het nieuwe boeren in Altena
✒Goof van Vliet en Erik Gouw
Op 24 maart organiseerde Altenatuur een bijeenkomst over 'Het nieuwe boeren in Altena'. Wegens grote belangstelling was fort Giessen te klein! Gelukkig had Dijkhuis Giessen een ruimte beschikbaar voor meer dan 70 mensen. Het was een inspirerende bijeenkomst, waarin 3 boeren vertelden over de manier waarop zij op de biologische toer zijn gegaan, ieder op geheel eigen wijze. Geen kunstmest en geen chemische bestrijdingsmiddelen. Simone Koekkoek van Campus Almkerk met Pixelfarming en Robot One. Meeuwis Millenaar die zijn koeien de deur uit heeft gedaan en zich richt op het verbouwen van verschillende gewassen in stroken, in evenwicht met de vele vogels die zijn land bezoeken en bewonen Akkerbouwer Willem Groenenberg die samen met zijn broer Jan circulair biologisch boert in de Biesbosch en op Landgoed Kraaiveld. Hier komen zorg voor grond, vee en mens bij elkaar.
23 maart 2017 en daarna
Exact vijf jaar geleden organiseerde Altenatuur de eerste vergelijkbare bijeenkomst. Ook met boeren en natuurmensen onder de werktitel ‘Wat is er aan de hand?’ Het ging toen over natuur-inclusieve landbouw. Een wetenschapper van de Universiteit van Wageningen hield een korte maar stevige inleiding. Het werd een zeer dynamische avond. Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Na die avond is er veel gebeurd. Niet alleen in Altena maar ook in Nederland en wereldwijd. Door de huidige oorlog in Oekraïne is het nog eens manifester geworden hoe kwetsbaar de voedselvoorziening wereldwijd is en hoe de huidige gangbare voedselproductie ingrijpende gevolgen voor de natuur heeft. Handen aan de ploeg dus!
► In Altena werd Chief opgericht door allerlei bedrijven in de voedselketen om zo een pilot te zijn voor de eiwittransitie. Schouten Europe, HAK, Kennispoort Altena en boeren. Speerpunt is de transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitproductie. De verhouding ligt nu op 75% dierlijk (vlees en zuivel) en 25% plantaardig. Dat zal omgekeerd moeten worden om de groeiende wereldbevolking te kunnen blijven voeden.
► Boeren als de families Straver, Jagtenberg en Groenenberg begonnen met biologische landbouw en veeteelt.
Den Duijl
► Andere boeren waren al grondgebonden/circulair gaan boeren. Bijvoorbeeld broer en zus Van Winden op de Bloemplaat in Almkerk, Wink en Boll op de Hoeve in Wijk en Aalburg.
► Zeer vooruitstrevend was de aanpak om echt vraaggestuurd te gaan boeren. De Campus in Almkerk startte Pixellandbouw met robots op.
► Het zeer leerzame PARTRIDGE-project (zie ook bladzijde 56) werd gestart in Nederland, België, Engeland, Schotland en Duitsland. De patrijs, een typische boerenlandvogel, was sinds de jaren ’70 met 95% afgenomen. Enkele tamelijk eenvoudige maatregelen als patrijzenhagen, keverbanken, bloemblokken en winterstoppels leverden al snel een rijkere natuur op in landbouwgebieden. Vooral de toename van insecten en daarmee van vogels was opvallend.
► De nieuwe gemeente Altena begon met een programma voor een circulair voedselsysteem dat de gemeenteraad in maart 2022 heeft vastgesteld.
► Altenatuur en Brabants Landschap doen een meerjarige proef met strokenteelt (aardappels, groenten en bloemen) en directe deelname (meewerken en oogsten) van bijna 50 gezinnen in de Struikwaard.
Strokenteelt in de Struikwaard
► Inspiratiebedrijven zijn aangewezen door de provincie Noord-Brabant om de goede voorbeelden te laten zien en zo haar doelstellingen van meer natuur-inclusieve landbouw te bereiken. Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
► Altenatuur krijgt veel vragen over voedselbossen en agroforestry. Onlangs heeft zij een werkgroep opgericht om de mogelijkheden op het eiland Altena te onderzoeken. In eerste instantie met particuliere grondeigenaren die 1 tot 10 hectare in bezit hebben. Boeren die strokenteelt toe gaan passen zullen er ook zeker belangstelling voor hebben. (Zie ook bladzijde 56).
► Enzovoort.
Toch gaat het nog steeds niet de goede kant op. De natuur gaat juist zorgwekkend snel achteruit in Nederland. Onlangs, in maart 2022, constateerde de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur dat nog in een rapport. Een rijke (biodiverse), gezonde en vitale natuur is van levensbelang om klimaatverandering en uitputting van grond, lucht en water te voorkomen. Van dat dunne laagje grond (de bovenste 10
Van dat dunne laagje grond (de bovenste 10 cm) moeten niet alleen alle miljarden mensen leven maar ook alle dieren, planten, insecten, bacteriën en schimmels. Het is dus letterlijk van levensbelang om dit laagje goed te houden en te voeden.
centimeter) moeten niet alleen alle miljarden mensen leven maar ook alle dieren, planten, insecten, bacteriën en schimmels. Het is dus letterlijk van levensbelang om dit laagje goed te houden en te voeden. De laatste tientallen jaren heeft een kaalslag op het platteland plaatsgevonden. 75% van de insecten is verdwenen, de stikstof verstikt de biodiversiteit, de bodem is voor 60% dichtgereden, het oppervlaktewater is nog steeds te veel vervuild met mest, bestrijdingsmiddelen en medicijnresten. Ook de bewoners van Altena dragen hieraan bij met mest en medicijnen. Op het platteland zal weer meer natuur moeten komen. Niet alleen voor een grotere diversiteit maar bijvoorbeeld ook om beter vocht vast te houden. Drie jaren grote droogte waren een ongekend probleem. Het weer en de schade door droogte en water worden steeds extremer. Naast een andere manier van boeren en aanpassingen in het Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
waterbeheer kunnen ook de gemeente, de bewoners en de ondernemers hun steentje bijdragen. Bijvoorbeeld door beter bermbeheer, aanleg van plas-drasgebieden, aanplant van bomen, struiken en aanleg van kruidrijke akkerranden. Te denken valt ook aan voedselbosranden en productiebossen. Door de bevolkingsgroei, tekorten aan grondstoffen en de schone energie-opgave staat het grondgebruik in Altena trouwens óók nog onder druk.
24 maart 2022
Als bestuur van Altenatuur zijn we bezorgd over de achteruitgang van de natuur. Die is alleen maar door een gezamenlijke aanpak op te lossen. Dat betekent dat boeren ook anders zullen moeten gaan werken. Consumenten zullen minder eiwitten uit vlees moeten gaan kopen en meer eiwitten uit planten. Er zal ook veel minder voedsel verspild moeten worden. Het meest gehoorde bezwaar tegen het boeren zonder kunstmest en chemische gewasbeschermingsmiddelen is dat het onbetaalbaar zou zijn. Het tweede bezwaar dat klinkt, is dat het onmogelijk zou zijn vanwege de te grote wereldbevolking waarvoor niet voldoende grond is. Maar waarom wil de provincie Noord-Brabant dan 15% biologisch en 500 natuurinclusieve boeren in 2030? En waarom wil de Europese commissie in 2030 op 25% van alle landbouwgrond biologische landbouw? Gewasbeschermingsmiddelen, nutriëntenverlies en antibiotica moeten volgens de Green Deal met 50% verminderd zijn. En 20% minder meststoffen. Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
In het kader van al deze zaken hebben we drie agrarische ondernemers uit Altena uitgenodigd om te vertellen waarom zij wel hebben geïnvesteerd in deze manier van landbouw bedrijven. Zijn ze gek of juist vooruitziend? In de bijeenkomst van 24 maart vertelden zij hun verhalen en reageerde de zaal met opmerkingen en vragen. De twijfels werden in 2 uur natuurlijk niet opgelost. Het was een open, dynamisch gesprek. Veel mensen zullen aan het denken zijn gezet en men zal elkaar makkelijker opzoeken om te onderzoeken hoe de doelstellingen van Europa, Nederland, provincie en Altena snel en in voldoende mate verwezenlijkt kunnen worden. Weer een stap op weg naar een houdbare wereld en een vitaal Altena.
Hij geeft toe dat we iets niet goed gedaan hebben in de voedselproductie. Hij is vanwege het ontbreken van opvolgers gestopt met zijn koeien. Hij noemt zijn bedrijf met 60 ha nu ‘Boerenlandvogelboerderij Millenaar’ De grond heeft hij Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Meeuwis Millenaar
Naast het runnen van een veeteeltbedrijf in Dussen is Meeuwis al jaren het gezicht in West-Brabant voor het verbeteren van de natuurwaarden in het boerenland. Hij doet dit o.a. voor de Agrarische Natuur Vereniging Altena-Biesbosch en voor de provincie Noord-Brabant. Omdat hij ook altijd geld meeneemt is dit een goede deuropener. De bloemrijke akkerranden en plasdrasgebieden voor weidevogels zijn zichtbare resultaten.
voedselweb 1950 voedselweb nu
behouden om er strokenteelt toe te gaan passen en extra ruimte te bieden voor weidevogels. Geen bulk meer maar een veel grotere variëteit aan gewassen. De akkerbouw moet meer natuur-inclusief zijn. Als we een Green Deal, een boer-totbordstrategie of een biodiversiteitsstrategie willen hebben, dan moeten boeren daarvoor worden betaald. Hetzij via de markt, hetzij via betalingen uit publiek geld. De prijs hoeft echt niet zoveel hoger te zijn. Een boer ontvangt nu een klein deel van de winkelprijs. Dus als je hem wilt belonen voor duurzaamheid, gaat het niet om een groot bedrag, maar om een paar procent boven op die prijs. Een belangrijke vraag heeft hij nog zelf op te lossen. Hoe de afzet van de opbrengsten goed te regelen? Hij hoopt dat de avond daar antwoorden op kan geven.
Strokenteelt en plas-dras op het land van Millenaar
Simone Koekkoek
In 2016 begonnen twee stellen -ICT’ers en een bouwkundigemet pixelfarming. Het idee was om een zelfvoorzienende en duurzame gemeenschap te creëren. Pixelfarming staat voor voldoening, thuis en voedsel. Het was het toewerken naar een droom. Klein beginnen en dan steeds meer uitbreiden. ‘Wat nu als het kan?’ was bij elke stap een belangrijke vraag. Als er geen echte drempels waren werd de stap gewoon gezet. Zo groeide het concept op een bijzondere manier verder. Pixelfarming is ontleend aan de populaire game Hayday. Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Kinderen spelen het graag. Je begint met een oude boerderij en gaat dan allerlei gewassen verbouwen en dieren houden. Door te handelen krijg je inkomsten waardoor je weer nieuwe investeringen kunt doen.
Gezonde voeding, een gezonde bodem en een mooie omgeving. Korte ketens. Zorg dat het concept verder wordt ontwikkeld met wetenschappelijke kennis van de Universiteit Wageningen en de Hogere Agrarische school van Den Bosch. Zorg voor reacties van allerlei gebruikers. Er zijn nu bijvoorbeeld vijf robots aan het proefdraaien bij vijf verschillende boeren. Zorg voor stagiaires uit het onderwijs. Klap op de vuurpijl is een plek op de Floriade 2022 in Almere waar een robot het land bewerkt.
Campus Almkerk, 10 ha, pixelfarming, combinatieteelt, strokenteelt
Op de Campus is een even groot perceel op identieke wijze ingericht. Het land levert nu voedsel op voor de medewerkers van de Campus, 120 deelnemers aan pixel-landbouw en meerdere restaurants. Er worden nu in het 4e jaar 80 verschillende gewassen geteeld. Kijk voor de ‘automagische’ moestuin naar pachtjepixel.nl!
Willem Groenenberg
In 2016 hebben Jan en Willem Groenenberg hun akkerbouwbedrijf ingericht voor biologische landbouw. Zij wilden weer evenwicht terugbrengen tussen natuur en mens. Dus geen chemische gewasbescherming en kunstmest. Gebruik maken van natuurlijke vijanden door o.a. gewasrotatie en door in mengteelten gebruik te maken van de ‘natuurlijke vrienden’ (planten die elkaar stimuleren). Om circulair te kunnen werken hebben ze enkele jaren later Landgoed Kraaiveld gekocht waardoor zij nu op 250 hectare grond biologisch kunnen boeren. Ze werken nauw samen met de familie Straver die ook al 150 hectare grond biologisch bewerkt. Andere partners zijn Jagtenberg en De Bruijn. Eigenlijk ga je weer terug naar het gemengde bedrijf van de vijftiger jaren. Veel kennis is jammer genoeg verloren gegaan. Als boer moet je mentaal veranderen: van arts naar natuur-geneesheer. Niet meer correctief managen maar vooral preventief en adaptief. Je gooit de vertrouwde handrem en gaspedaal weg. Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Het gaat het hele jaar rond ‘groen’. Een gezonde bodem met een natuurlijke afbraak van mineralen als voeding met voldoende meststof en zuurstof. Voor gezonde planten zijn er voldoende insecten, water en meststof nodig. Gezonde dieren hebben voldoende beweging, voeding en een schone omgeving nodig.
Het afsluitende plaatje van Willem
Discussie
Na de koffiepauze was het tijd voor vragen en discussie. Het was positief om te zien dat er ook aardig wat boeren onder de bezoekers waren en ook vertegenwoordigers van ZLTO AltenaBiesbosch. Sommigen waren kritisch over het ideaalbeeld dat geschetst werd dat alles – voor de natuur - beter was in de jaren '50. Er was toen veel meer biodiversiteit op het boerenland, maar de opbrengst was wel lager, de intensivering van de jaren '60 had een reden. Nooit meer honger was het credo in de EEG waar Sicco Mansholt een leidende rol vervulde. De zeer ingrijpende ruilverkaveling op ons eiland in de zestiger jaren was er een belangrijk onderdeel van. Heel veel boeren zijn toen gestopt en de boerderijen zijn uit de dorpen verdwenen.
Een fruitteler vertelde dat zijn gebruik van pesticiden significant is afgenomen de laatste jaren, dat dit ook zo is onder gangbare boeren. Sommige boeren kunnen de keuze tussen een beetje 'gif' en de veel hogere opbrengst (zowel financieel als qua volume) die dit oplevert, best verantwoorden en achten dit zelfs noodzakelijk om de wereldbevolking te voeden.
Een ander belangrijk punt dat werd gemaakt, is dat sommige boeren best biologisch zouden willen gaan, maar dat ze dat niet doen omdat ze ten eerste de overheid niet meer zien als betrouwbare partij (vanwege het zwalkende beleid van de laatste jaren) en ten tweede omdat zij denken dat er geen sprake zal zijn van een sluitend verdienmodel. Hoe gaan boeren vergoed worden voor de hogere kosten die zij hebben vanwege de extra arbeid die nu eenmaal nodig is om 'biologisch te gaan'? Moet de klant of de supermarkt een hogere prijs gaan betalen? Of gaan zij dan gewoon hun eten ergens anders halen? Of moet de overheid vergoedingen gaan betalen voor ecosysteem-landschapsbeheerdiensten? Het gigantische bedrag wat de regering nu vrij heeft gemaakt om boeren uit te kopen vanwege teveel stikstof zou veel beter in natuur-inclusieve landbouw met een betere prijs voor de producten gestoken kunnen worden. Al met al een complex vraagstuk en terechte zorgen.
Jacoline Peek-Hamoen van ‘Fietsen voor m ' n eten - Altena’ was er ook en zij stelde dat boeren wellicht meer kunnen verdienen door hun producten meer lokaal te verkopen. Dat is een mooie gedachte, maar niet voor iedere boer en productsoort mogelijk. Altena produceert meer voor de stedelingen, zij heeft zelf te weinig inwoners.
Tijdens de avond zijn er geen oplossingen voor al deze zaken bedacht en dat toonde maar weer eens aan hoe complex de problematiek van de intensieve landbouw is. De conclusie van de boeren die wel de stap hadden gemaakt was helder: volg je hart, begin gewoon en deel je kennis en je boodschap met anderen! Zoek elkaar op en leer van elkaar. Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Z O R G V O O R G R O N D , V E E E N M E N S
Altenatuur hoopt dat deze avond heel wat mensen weer wat wijzer heeft gemaakt over voedsel producerin samenwerking met natuur. Drie ondernemers hebben laten zien dat het kan, al zijn niet alle problemen opgelost. Dit verhaal staat niet alleen in het Altenatuurtje en op Facebook maar wordt ook naar alle deelnemers gestuurd. De gemeente verspreidt het in haar netwerken. Laten we elkaar op de hoogte houden van succesvolle ontwikkelingen en elkaar stimuleren het goede te doen!
Geboeid publiek in het Dijkhuis
Meer weten?
Naast de beleids- en uitvoeringsnota’s van Europa, Rijk, provincie en gemeente en de onderzoeksaanbevelingen van de Universiteit Wageningen en de Hogere Agrarische Scholen zijn ook de volgende boeken interessant om te lezen.:
► Mark Shepard ‘Herstellende Landbouw, agro-ecologie voor boeren, burgers en buitenlui’ Al 30 jaar boert Mark Shepard op 800 hectare met een gemengd bedrijf in Wisconsin - USA. Het gaat over het grote belang van meerjarige agrarische ecosystemen en de gevaren van landbouw met eenjarige gewassen. Deze agro-ecologie produceert een overvloed aan voedsel, haalt koolstofdioxide uit de atmosfeer, zorgt voor schoon water, maakt de toplaag van de bodem dikker en vruchtbaarder en biedt habitat aan wilde dieren. Het levert ook een prachtig landschap op. En als boer verdien je er ook een goede boterham mee.
► Madelon Oostwoud ‘Voedselbosrand, boslandbouw, eetbare bomen en planten in rijen en randen’ Een inspirerend boek met praktische voorbeelden uit Nederland en België inclusief een plantengids. ✤
De pad
Soms moet je goed kijken om dieren in de natuur te zien. Maar als je je best doet, dan is de kans groot dat je dit vriendelijke beestje een keertje tegenkomt: de pad!
De pad is een amfibie. Dat betekent dat het dier zowel in het water als op het land kan leven. Dat is heel knap, maar de pad heeft nog meer bijzonderheden: de pad leeft namelijk eerst onder water als een soort visje en verandert daarna pas in een echte pad!
Ieder voorjaar gaan de padden naar een sloot of ander water waar een eitjes van het vrouwtje
wtje de eieren leggen in 000 tot 6000 eitjes ng snoer aan elkaar aan de bodem van de sloot. komen, zijn het eerst kikkervisjes. Ze hebben en onder water.
veranderen de larven beetje. Na een paar het larfje veranderd in adje en kruipt het an land.
e padjes blijven dan g 2 tot 3 jaar aan land wassen te worden. Hier de padden donkere en e plekjes om te ven zoals onder hoopje en, in een oude tronk of onder potten.
s de padden volwassen an ze weer terug naar er om te paren en zo te voor nieuwe padjes.
Eten en gegeten worden
Zoals de pad zelf vooral insecten en mieren eet, zo zijn er ook insecten die de larfjes van de pad eten. En veel dieren eten padden: zoals reiger, ooievaar, verschillende roofvogels, vos, egel, das, bunzing en bruine rat.
Het leven is voor een pad dus vol gevaren. Daarom legt een pad ook zoveel eitjes, er blijven er altijd wel een paar in leven. Ook heeft de pad gifklieren op zijn kop, zo vinden vijanden hem minder lekker. Ten slotte verstopt de pad zich goed onder stenen, in hoekjes en kiertjes.
Maar nu jij weet waar je een tegenkomen, zul je er vast ee eentje ontmoeten!
Let op:
Als padden gaan paren, moet ze wel eens wegen oversteke om op de juiste plek te komen Veel padden worden dan plat gereden door het drukke verkeer. Gelukkig zijn er veel mensen die de padden helpen met oversteken. Ze zorgen dat de padden gevangen worden aan de ene kant van de weg en brengen ze in een emmer naar de andere kant. Goed w
Vriendelijke groeten, Linda van Zwet
Vissen in de Struikwaard
✒Ernst-Jan van Haaften en Jaap van Diggelen
Inleiding
In het voorjaar van 2020 hebben wij de vissen geïnventariseerd van natuurgebied de Struikwaard. We kwamen op dit idee door een bijzondere waarneming die in 2015 werd gedaan door een kraanmachinist tijdens het maaien van de sloten: een grote modderkruiper. Vooral van het binnendijkse deel van het gebied was nog weinig bekend van de aanwezige visfauna.
Met het schepnet de sloten langs
We hebben in april en mei in totaal zes keer een deel van het gebied (zie kaartje) afgevist met een standaard RAVON-schepnet. Daarbij hebben we steeds een aantal sloten afgevist door verspreid over een sloot (zie foto) regelmatig enkele keren te scheppen. Daarbij letten we op voor vissen interessante plekken, zoals bij duikers, onregelmatige oevers en bij verschillende slootbegroeiing. Tijdens deze zes bezoeken hebben we vrijwel alle sloten en plassen bezocht. Alle gevangen vissen hebben we op naam gebracht en teruggezet. Naast alle vissen hebben we ook alle amfibieën genoteerd, evenals leuke waarnemingen van libellen en water- en oeverplanten.
Kleine modderkruiper
Blauw gearceerd gebied is de gehele Struikwaard. De rode stippen geven de vindplaatsen aan van de kleine modderkruiper (zie inzet).
Giessen fietsdijk
Resultaten
We hebben 9 soorten vissen gevangen. Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal waarnemingen en het daarbij gevangen aantal vissen. De soort die we het meest aantroffen is de driedoornige stekelbaars. Ook de alver troffen we veel aan, vrijwel alleen jonge exemplaren. Daarnaast vingen we op veel plekken de kleine modderkruiper en de zeelt. De exotische marmergrondel vingen we vooral buitendijks, maar op een enkele plek ook binnendijks.
Jaap met kuvet, daarin kleine watersalamander en kleine modderkruiper
Tabel 1 – Waargenomen vissen
Driedoornige stekelbaars
Tijdens het vissen kwamen we 4 soorten amfibieën tegen. Tabel 2 laat zien welke soorten dit waren en hoe vaak we ze hebben gevangen. In de tabel staan alleen de jonge of volwassen dieren. Van de bruine kikker kwamen we erg veel kikkervisjes tegen. Vooral de kleine watersalamander en de groene kikker troffen we goed verspreid door het gebied aan. Groene kikkers zijn niet tot op soortnaam gedetermineerd, maar het zijn waarschijnlijk steeds bastaardkikkers geweest.
Tabel 2 – Waargenomen amfibieën
Bruine winterjuffer
Hoewel er vooral tijdens de eerste bezoeken in april nog niet veel libellen vlogen, hebben we toch 9 soorten gezien: zie Tabel 3 op de volgende blad-zijde. De variabele waterjuffer en het lantaarntje troffen we het meest aan. De regionaal zeldzame bruine winterjuffer zagen we op 6 plekken. Hierbij hebben we ook ei-afzetting gezien, iets dat in onze streek maar weinig is waargenomen. Het lijkt er dus op dat de bruine winterjuffer een vaste bewoner is van dit gebied.
Tabel 3 – Waargenomen libellen
Tijdens het vissen noteerden we ook minder algemene plantensoorten. In en langs een deel van de sloten staan bijvoorbeeld soorten als tweerijige zegge, valse voszegge, holpijp, gekroesd fonteinkruid, zwanenbloem en echte koekoeksbloem. Een enkele keer kwamen we echte bijzonderheden tegen, zoals een groeiplaats van krabbenscheer, twee planten spindotterbloem, twee oeverzones met blaaszegge en twee groeiplaatsen van middelste waterranonkel (zie foto links). Het blijkt dus dat deze sloten een erg fraaie oevervegetatie hebben.
Conclusie
Sloot vol met holpijp
De inventarisatie heeft een aardig beeld opgeleverd van de aanwezige visfauna. Hoewel we de grote modderkruiper niet aantroffen, is er sprake van een gevarieerde visfauna. Door vaker en meer verspreid over het jaar te gaan vissen, kunnen waarschijnlijk nog meer soorten worden gevangen. Van de amfibieën is nu waarschijnlijk wel een compleet beeld ontstaan. Van libellen zijn alleen de voorjaarssoorten vastgelegd. Verder blijken in en langs de sloten in het binnendijkse gebied verschillende bijzondere plantensoorten voor te komen.
O P R O E P :
j u r i d i s c h e k e n n i s &
e r v a r i n g g e z o c h t !
✒Van het bestuur
De nieuwe Omgevingswet, grote nieuwbouwplannen en uitbreidingen van industrieterreinen en bedrijven, er staat veel te gebeuren hier in Altena de komende jaren. Allemaal zaken die extra druk geven op de steeds schaarsere ruimte die beschikbaar is voor wonen, werken, landbouw en recreatie. Altenatuur heeft een traditie van samenwerken en dat is en blijft ook altijd ons eerste uitgangspunt, maar soms is het toch handig om ook andere opties open te houden en zaken vanuit juridisch aspect te bekijken. Het gaat ons erom dat we optimaal voor de natuurbelangen op kunnen komen en alle middelen die ons ter beschikking staan hiervoor kunnen gebruiken. Op dit moment ontbreekt het in ons bestuur aan deze kennis en wij vroegen ons af of er in onze achterban mensen zijn met juridische kennis en ervaring die bereid zijn om ons in bepaalde specifieke zaken van advies te voorzien.
Dus hebt u juridische kennis en ervaring en hebt u tijd om ons af en toe bij te staan en u in te zetten voor een mooi en groen Altena, dan zouden we daar heel blij mee zijn. Voor de duidelijkheid, het gaat dus niet om structurele inzet of een bestuursfunctie. Als u interesse heeft, stuur dan een mailtje naar altenatuur@gmail.com. ✤
De patrijs als icoon voor de biodiversiteit
boeren mét natuur
Het PARTRIDGE-project Het monitoren (slot)
✒Henk van Diest
In het eerste artikel (Altenatuurtje 114) heb ik beschreven welke maatregelen zijn genomen in het PARTRIDGE-gebied tussen Sleeuwijk om de biodiversiteit in het algemeen en de patrijzenstand in het bijzonder te bevorderen. In het tweede artikel (Altenatuurtje 118) gaf ik een terugblik over de afgelopen vier jaar en beschreef ik de wijzen van monitoren. Daarbij kwamen de geluidstellingen en de MASwintervogeltelling aan bod. In dit derde en afrondende artikel bespreek ik de avondtellingen, de broedvogelkartering en het wormen- en insectenonderzoek.
Zoogdiertellingen.
In de maanden december en januari rijden we ’s avonds met een auto een vaste route voor de zoogdiertelling. De chauffeur en de bijrijder hebben beiden een vèrstraler, waarmee je een flinke afstand in beeld krijgt. Achterin zit de notulist en daarnaast iemand met een verrekijker om aantallen nauwkeurig vast te stellen. Bij hazen op grotere afstand is dat soms moeilijk te zien. De verrekijker biedt dan uitkomst. De aantallen worden op een kaart genoteerd en vergeleken met voorgaande observaties en met de resultaten van het referentiegebied Genderen.
Twee hazen
Notulist Jan
Op een avond hebben we zelfs twee vossen in beeld gehad. Voor mij waren de oplichtende ogen duidelijk waarneembaar. Maar ik wist bijvoorbeeld niet dat een vos niet in een lichtbundel blijft kijken, terwijl een verwilderde boerderijkat - een predator van jewelste! - dat wel blijft doen. Ook de reeën zijn heel goed waarneembaar. Prachtig om ze te zien staan. En ineens heb je een ransuil in beeld of een steenuiltje zittend op een paaltje. Een houtsnip was voor mij ook zo’n onvergetelijke waarneming. Met plezier denk ik terug aan de vele mooie leermomenten. Jammer genoeg gooide het coronavirus roet in het eten. Daardoor was meedoen voor mij maar beperkt mogelijk.
Broedvogeltellingen (broedvogelkartering)
Bij deze telling lopen we volgens een vaste route (rode lijn op kaart volgende bladzijde) door het hele PARTRIDGE-gebied. We beginnen ’s morgens om 5.30 uur en zijn ongeveer 12.30 uur klaar. Het startpunt (S) vanaf de Schoenriemsebrug langs het kanaal tot aan de twee molens sla ik graag over.
Sleeuwijk
Een smalle plank over de eerste brede sloot en een wiebelend vlotje over de tweede sloot zijn voor mij te grote hindernissen. Liever geen nat pak op de vroege ochtend. Maar rond 7.00 uur sta ik met koffie klaar bij de molens om daar even te pauzeren. ... een smalle plank ... ... een wiebelend vlotje ...
Partridge-gebied Oude Doorn
Almkerk
Uppel
Op één van de ochtenden heb ik een heel bijzondere ervaring opgedaan. Heerlijk alleen in de vroege ochtendgloren liep ik bij de Uitwijkse molen. Plotseling schoot een paartje patrijzen met jongen voor me weg. Ik had ze duidelijk verrast en dat gebeurt bij patrijzen niet gauw. Uiteraard vertelde ik mijn ervaring aan Jochem en Linda. Nieuwsgierig gingen we na de koffie terug naar deze plaats. Tot onze grote verbazing kwam ineens een kuikentje op de takkenril zitten. Jochem maakte een foto en wij waren ervan overtuigd dat dit een patrijzenkuiken moest zijn. Een paar dagen later kwam de ontgoocheling… een expert had geconstateerd dat het toch een kuikentje van een fazant was. Ze lijken ook sprekend op elkaar.
een kuiken tussen het gras
een kuiken op takkenril
Eerlijk gezegd was ik wel een beetje teleurgesteld, ondanks het feit dat het toch een mooi kuikentje is. Maar eigenlijk hadden we het ook zonder expert kunnen bedenken want een patrijs gaat nooit in een boom of op een takkenril zitten en dus ook een patrijzenkuiken niet. De expert heeft gewoon gelijk gehad, alleen fazanten laten dat gedrag zien.
Bij de broedvogeltellingen letten we op het gedrag van de aanwezige vogels. Welke vogels maken in de zomermaanden gebruik van het gebied? Is de vogel alleen of samen? Heeft de vogel nestmateriaal in z’n snavel? Anders gezegd: laat hij nestindicerend gedrag zien. En zo zijn er nog meer criteria, die tijdens de route op de tablet worden ingevoerd. Ook deze telgegevens worden geüpload en later vergeleken met de tellingen in Genderen en met de voorgaande tellingen. En ook hieruit worden weer de nodige conclusies getrokken.
Een bijzonder broedgeval hebben we vorig jaar meegemaakt. Op een perceel van Rens en Gabriëlle Kolff had een paartje bruine kiekendief in een luzerneveld een nest. En dat is voor zover ik weet nog niet eerder in het Land van Altena gebeurd. De drie kuikens zijn geringd, zodat ze later altijd weer herkend kunnen worden. Zonder de maatregelen voor de patrijs was dit zeker niet gebeurd. Een mooi voorbeeld van een toenemende biodiversiteit. Ook een mannetje blauwe kiekendief heb ik op andere momenten waargenomen. En dat is toch best bijzonder, want het gaat niet goed met de blauwe kiek. Het mannetje zag ik meestal rond de twee molens. Later heb ik ook een vrouwtje een paar keer gespot. Ook buiten de tellingen zie ik soms grote groepen putters, groenlingen en vinken aangevuld met kepen op de bloemblokken. Op zo’n moment zou je ze graag mee willen nemen in een telling. En daarmee geef ik meteen aan dat een telling een momentopname is.
Figuur 1 geeft de totalen weer van de 15 doelsoorten van de broedvogeltellingen, zowel in het Partridge-gebied (voorbeeldgebied) als in het
Figuur 1 Aantal territoria broedvogels
Gabriëlle en Rens Kolff
referentiegebied Genderen. De grafiek spreekt voldoende om te concluderen dat de maatregelen een grote invloed hebben op het aantal broedvogels. Je ziet een duidelijke oplopende lijn voor de Oude Doorn, het Partridge-gebied en helaas een dalende lijn voor het referentiegebied Genderen. De toekomst wordt hiermee voorspeld.
Buiten de tellingen om zijn waarnemingen ook belangrijk. Afgelopen winter heeft er maar een paar dagen een beetje sneeuw gelegen. In die week ben ik diverse dagdelen op pad geweest, want juist dan vallen patrijzen op. Maar hoe ik ook zocht, geen resultaat.
Pas op de laatste zaterdagmiddag had ik eindelijk een klucht in beeld, maar pas nadat ik een patrijs hoorde roepen. En inderdaad een klucht van 6 bij de Zandwijkse molen. Toch nog een troostprijsje.
En vanuit Genderen kreeg ik steeds maar berichten dat er weer kluchten waren gesignaleerd. Het voelde als zout in een open wond. Wrijf het er maar lekker in, Rinus en Henk vanuit Genderen! Hoe kan dat, vroeg ik me dikwijls af. Ik kan maar één goede reden bedenken. In Genderen is verstoppertje spelen voor de patrijzen heel lastig, terwijl in het Partridge-gebied er volop dekkingsmogelijkheden zijn. Dat gaf me toch weer een gerust gevoel.
Insecten- en wormenonderzoek
Op een keverbank (verhoogde zandrug in het landschap) vormt het microklimaat een ideale plaats voor een sterke toename van insecten. Het is er iets warmer en droger.
De aanwezige insecten worden in kaart gebracht door studenten, die voor hun studie deze opdrachten uitvoeren. Dit is een heel belangrijk onderzoek, want insecten zijn het basisvoedsel voor de patrijzenkuikens en veel soorten vogels. En uiteraard zijn insecten ook van belang voor de bestuiving van planten. Ik vroeg me af hoe je de talrijke en diverse soorten insecten kunt tellen. Het antwoord vond ik op een filmopname, die speciaal is gemaakt voor PARTRIDGE. Het viel me op dat de insecten in rap tempo worden geteld. Werk voor specialisten
Eén waarnemer loopt over de keverbank en roept de namen van insecten zoals bijvoorbeeld: grote libelle, twee medium vliegjes, langpootmug, medium spin, zweefvlieg, soldaatje, lieveheersbeestje, twee juffers enz. enz. Een ander loopt mee en noteert de gegevens.
Koninginnepages dichtbij een keverbank
In het eerste jaar van het onderzoek was er al een duidelijk verschil tussen de keverbanken en de bloemblokken. In het tweede onderzoeksjaar was het verschil heel significant. Een toename van 1.000% (duizend) werd genoteerd. En daarmee is het nut van keverbanken onomstotelijk vastgesteld. Ook hier steekt het referentiegebied schril af (Figuur 2).
Figuur 2
Gemiddeld aantal individuen per maand
Soldaatjes
Bij de keverbanken is ook een aantal potvallen op een rij geplaatst om de aantallen kevers te tellen. Vandaar de naam: keverbank. Een potval is een plastic beker, die tot de rand in de grond is geplaatst. Een dag voor het onderzoek worden de potvallen geopend, zodat de aanwezig bodemdiertjes in de plastic beker vallen. De volgende dag worden ze gerubriceerd en geteld.
Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje
Werk voor specialisten
Het wormenonderzoek is ook van groot belang. De wormen zorgen immers voor een gezonde bodemstructuur. Een paar jaar geleden heb ik op ’t Fort een lezing bijgewoond over wormen. Het was een prachtige avond, waarop ik niet alleen veel leerde, maar ook het grote nut van wormen heb ervaren. De drie verschillende soorten wormen hebben hun eigen 'werkgebied' (Figuur 3).
3
Drie verschillende soorten wormen
Figuur
De bloemblokken, de keverbanken en het kruidenrijk grasland geven een duidelijk beeld van de aanwezigheid van de verschillende soorten wormen (Figuur 4).
Figuur 4 De verschillende wormen per vegetatietype (2019)
Bij de suikerbieten, het Engels raaigras en de wintertarwe ontbreken de zogenaamde pendelaars. Dat zijn de grote lange wormen.
Alle telresultaten van zowel de keverbanken als de bloemblokken worden geanalyseerd. De resultaten geven onomstotelijk aan dat deze maatregelen een positief effect hebben op de ontwikkeling van het insectenleven en dus op de biodiversiteit. Maar... je zou je kunnen afvragen of je zoiets niet al van tevoren had kunnen verwachten. Uiteraard kun je deze verwachting uitspreken, maar het wordt nu met harde cijfers aangetoond. We weten inmiddels maar al te goed dat veel kuikens van weidevogels al na een paar dagen de hongerdood sterven door het ontbreken van insecten. Zelf heb ik regelmatig een gaaf kievitkuikentje op een akker gevonden. Een triest aanblik.
Voor de toekomst zal het duidelijk zijn, dat deze en andere maatregelen onontbeerlijk zijn om een gezonder leefklimaat te creëren. Onze aarde is in bruikleen en deze kunnen we niet in een desolate staat doorgeven aan onze kinderen. Mede hierom werk ik maar al te graag mee aan dit geweldig mooie project.
Ten slotte.
Iedere vogelaar heeft wel een wens om een bepaalde vogel in de kijker te krijgen. Ik herinner me nog heel goed dat ik, toen ik nog thuis op de boerderij woonde, iedere zomer weer genoot van het gekoer van enkele zomertortels. Het is voor mij een ultieme wens om de zomertortel een keertje te zien en te horen in het Partridge-gebied.
Laten we vooral ook veel genieten van alle prachtige, bloemrijke maatregelen die er zijn aangelegd. Wat hebben een mooi gebied gekregen, vooral dankzij de boeren, die er hun medewerking aan verlenen. Hopelijk worden de verschillende landschapselementen van PARTRIDGE-project op veel andere plaatsen in ons land gekopieerd. In het Land van Altena is ook nog ruimte genoeg, te beginnen in het referentiegebied Genderen.
Partridge-gebied bij het Liniepad, Uppel
Meer informatie vindt u op Vogelbescherming-Partridge en Partridge-ANV AltenaBiesbosch. Of www.northsearegion.eu/partridge. ✤
Een paarse zee; grote kattenstaart
✒Kees Schuitmaker
Hopelijk wordt het ook dit jaar weer een mooie zomer. Veel planten komen dan tot volle wasdom en dat geldt zeker voor de grote kattenstaart. Als die de kans krijgt wil ze wel Dat ziet er dan prachtig uit als je de Noordwaard bezoekt.
Als je langs de Bandijk fietst, hoef je maar af te stappen en zittend in de berm verdwijn je tussen deze fikse planten. Ze kunnen tot wel ruim een meter hoog worden.
De Lythrum salicaria, zoals haar wetenschappelijke
luidt, bloeit met opvallende roze-rode bloemen periode (eind) juni-september. De bloemen met rote aren staan vaak dicht op elkaar in trossen. ers, bijen en hommels wanen zich in een paradijs ze overvloed. geurend is de grote kattenstaart trouwens niet. aderen zijn langwerpig en lijken een beetje op aderen van een wilg. Salicaria betekent ook: d op een wilg’. Dat past hier prima want de osch is één wilgentuin. in de zomermaanden niet moeilijk die paarse loed te ontdekken. De grote kattenstaart rt aan waterkanten, op natte en voedselrijke en in natte graslanden, waar de waterstand ert.
In de herfst sterft de plant boven de grond af, maar onder de grond wachten de stengels een nieuwe zomer af. In de Noordwaard barst ze dan ineens uit haar voegen en kom je haar niet alleen tegen in uitgestrekte velden, maar ook in afgelegen poelen en ondiepe kreekjes.
We zijn als mensen vaak ingesteld om vanuit economische motieven naar onze omgeving te kijken. Wat levert iets op en wat kunnen we eraan verdienen?
We zijn gewend dat als een natuurproduct haar waarde bewijst, het al snel wordt gecultiveerd, zodat de opbrengst flink verhoogd kan worden. Ook de grote kattenstaart had zo haar waarde. De stengels en bladeren leverden tannine, wat in leerlooierijen werd geb ikt I de medicinale wereld o men dat de plant een bloedstelpende werking haar nut bewees bij dia dysenterie. Dat deze ke op de achtergrond is ge begrijpelijk. De farmace industrie heeft daar we oplossing voor.
Je kunt er ook alleen ma kijken, omdat die zee va kleuren op zichzelf de w In siertuinen wordt het b te dekken met landbouwplastic, het af te hakken of het wordt doodgespoten met gif.
Het doet me zeer als dit verhaal zo moet eindigen. Nee… laat het dan maar liever woekeren in de vrije natuur! ✤
Popsongs over milieuproblemen (1)
✒Jaap van Diggelen
Big yellow taxi
They paved paradise and put up a parking lot
With a pink hotel, a boutique, and a swinging hot spot
Don't it always seem to go
That you don't know what you got 'til it's gone
They paved paradise and put up a parking lot
They took all the trees, and put em in a tree museum
And they charged the people a dollar and a half just to see them
'De zangeres Joni Mitchell werd geïnspireerd tot het schrijven van dit nummer tijdens een bezoek aan Hawaï. Ze keek vanuit het raam van haar hotel naar het berglandschap aan de Stille Zuidzee en daarna naar beneden, naar de parkeerplaats. Deze leek onafzienbaar en het scherpe contrast met het 'paradijs' dat ze even daarvoor had gezien bracht een schok bij haar teweeg. Het lied gaat onder andere in op het vernietigen van een natuurlijk landschap en het gebruik van DDT. ‘Met de zin "Don't it always seem to go / That you don't know what you ' ve got / ‘til it's gone " hekelt de artieste de kortzichtigheid van velen die pas de waarde van iets beseffen, wanneer het te laat is.' Citaat Wikipedia.
Dit liedje zit sinds het verschijnen ervan toen ik twaalf was ergens in de verte in mijn hoofd. Het werd nooit een hit maar het refrein zet zich wel vast. Vrij vertaald: “Je waardeert niet wat je hebt totdat je het verliest”. Pas veel later ontdekte ik de titel: Big yellow taxi, waarschijnlijk een begrip in the States maar nietszeggend voor mij. Wel veelzeggend om dit als titel voor je lied te kiezen. Van al hetgeen ‘gone’, verloren, is, lijkt de ‘old man’ het belangrijkste gezien het feit dat uit dit couplet de titel afkomstig is. ‘Old man’ is zoiets als ‘ouwe’, ‘ouwe heer’, ‘vader’ maar ik kom ook de betekenis ‘kerel’ tegen. Deze betekenis ligt minder voor de hand, maar lijkt hier wel bedoeld. Dit is onmiskenbaar een lied met een
boodschap. Kennelijk komt daarbij wat de schrijfster in het vierde couplet beschrijft harder aan dan het verloren ‘geplaveide paradijs’, het ‘bomenmuseum’, of de DDT uit de andere coupletten.
Hoe dan ook, het is voor zover ik weet, het eerste populaire liedje dat zo expliciet aandacht vraagt voor milieuproblemen. De beelden lopen jaren voor op die van onze belevingswereld: een ‘parking lot’ (giga-parkeerterrein), een boetiek en een ‘hot spot’ wat ongeveer een synoniem is voor ‘the place to be’: in Nederland kende toen nog niemand deze begrippen. Het komt mij als typisch Amerikaans voor om alle bomen in een bomen-museum te stoppen en er geld voor te vragen om ze te mogen zien. Ongetwijfeld is het metaforisch bedoeld maar het is een ijzersterk beeld.
En dan het couplet over DDT. Iedereen wist in 1970 wel ongeveer wat dat was. Een bijzonder succesvol insectenverdelgingsmiddel dat wereldwijd faam had gemaakt als dé oplossing voor insectenplagen in gewassen en insecten in huis.
Ik herinner me de hete zomeravonden eind jaren zestig onder de Franse kap in mijn ouderlijk huis. Door de hitte en het aanhoudend gezoem van muggen kwam je niet in slaap. Maar dan was er heit of mem die hoog in de vier hoeken van de kamer een snuifje Vlido-insectenspray toepaste. De geur was typisch, zoetig chemisch, en het resultaat verbluffend: weg muggengezoem.
Uitgebreid zoeken op het internet levert geen antwoord op de vraag of DDT de werkzame stof in Vlido was maar ik heb sterk het vermoeden. In 1973 werd DDT verboden in ons land en in veel Westerse landen wegens persistentie in het milieu: het hoopte op in de voedselketen waardoor toppredatoren als roofvogels en masse verdwenen. Pas in de jaren tachtig keerde de buizerd terug in het westen van ons land, zo ook in Altena, onder andere in het Pompveld waar ik in 1983 een nest ontdekte. Ik vond dat
toen buitengewoon spectaculair. Nu zijn we ’s winters helemaal gewend aan om de kilometer een buizerd op een hekpaaltje langs de wegen. In het broedseizoen nestelen ze in ieder opgaand (populieren)bosje dat groter is dan 1 ha. Het verbod op DDT in het Westen liet onverlet dat het nog decennialang werd, en tot op de huidige dag wordt, gebruikt in de tropen voor malariabestrijding.
Het liedje van Joni Mitchell zou, geschreven in onze tijd, niet DDT vermelden maar neonicotinoïden.
Lastig zingen natuurlijk! ‘Neo-nics’ zou een mooie afkorting kunnen zijn die wel lekker wegzingt en exact aangeeft wat het is: het ‘nieuwe-nix’.
Alles wordt niks, behalve voor producenten dan, die er miljarden aan hebben verdiend en nog verdienen. Leave me the birds and the bees uit Joni’s liedje is nog steeds actueel. Beide diergroepen lijden of hebben geleden onder beide middelen.
En dan de zin dat ze een paar vlekjes op haar appel niet erg vindt, als de dieren maar blijven leven. Dat is in de loop der jaren al heel veel geroepen: helaas laat consumentengedrag zien dat lang niet iedereen daar zo over de denkt. De façade van uiterlijk schoon, appelleert nog steeds sterk aan ons allen.
Joni Michell was een muze voor het werk van beroemde popmusici zoals Crosby, Stills & Nash (waar ze een
verhouding mee had) en misschien zelfs Young, die allen ook haar so beroemd maakten (bijvoorbeeld h nummer Woodstock). In 1967 schr ze, nog geen 24 jaar oud, Both Si Now, een schitterend nummer vol levenswijsheid. De laatste strofen gaan zeker over hoe ze naar haa eigen leven kijkt, maar voor mij al bioloog gaat het ook over Het Lev op Aarde. We weten er echt nog steeds te weinig van om er alles zomaar op los te kunnen laten.
Tears and fears and feeling proud
To say, "I love you " right out loud
Dreams and schemes and circus cro I've looked at life that way Oh, but now old friends they're ac strange they shake their heads and they te me that I've changed Well something's lost, but somethin gained In living every day I've looked at life from both sides From win and lose and still someho It's life's illusions I recall I really don't know life at all
Volgende keer:
Fake plastic trees van Radiohead. Er zijn vast nog veel meer bekend popsongs die over milieuproblema gaan.
Mail titel en uitvoerenden naar altenatuur@gmail.com onder
vermelding van: Popsongs milieuproblematiek en uw naam. ✤
Joni & Neil, 1975
Feiten & Fabels over de energietransitie
de thoriumreactor en waterstof
✒Goof van Vliet, met wetenschappenlijk advies van Jan Derk Stegeman
In het vorige Altenatuurtje stond een stuk over feiten en fabels rond energie. Daar schreef ik al hoe afhankelijk wij ons hebben gemaakt van Rusland en Saoedi-Arabië. Doordat Rusland Oekraïne is binnengevallen zijn de nadelen voor ons nog manifester geworden Zon en wind zijn gratis en gas en olie kunnen worden afgesloten. Met zon en wind kan je dus langdurige vaste prijsafspraken maken. Hopelijk helpt het ons om te investeren in het sneller zelf opwekken van de benodigde energie met behulp van zon, wind en waterkracht en mogelijk nog wat geothermie, aquathermie en biomassa.
In maart waren de gemeenteraadsverkiezingen Daar deed voor het eerst de Vrije Volkspartij Altena aan mee. De partij kwam met twee zetels in de raad. De partij is nogal uitgesproken over de noodzaak van de energietransitie. Ze wil namelijk geen beperkende klimaatregels voor de boeren, ze wil stoppen met de energietransitiemaatregelen voor de bewoners, gasaansluitingen handhaven en geen windmolens en zonnecollectoren in het landschap De partij stelt dat gas op termijn vervangen kan worden door waterstof en elektriciteit zou opgewekt kunnen worden in een thoriumzoutcentrale. In nummer 118 (blz. 66) stonden kort al de bezwaren tegen kernenergie genoemd. Het leek ons goed toch wat meer informatie te geven over de beperkingen van waterstof en de (on)mogelijkheden van zo ’ n thoriumzoutcentrale op ons eiland Altena
Thoriumreactor
In de jaren 60 is er al een experimentele gesmolten zoutreactor in de Verenigde Staten gebouwd. Vanwege de hoge onderhoudskosten is toen van verdere ontwikkeling afgezien. In 1983 is een thoriumreactor in Hamm Duitsland opgeleverd. Ook deze is vanwege de veel te hoge onderhoudskosten weer gesloten. Omdat China 37 kernenergiecentrales heeft en er nog eens 20 wil bouwen maar geen uraniumgrondstof heeft is de ontwikkeling van de thoriumreactor weer opgepakt. China beschikt namelijk in ruime mate over thorium. In 2011 kreeg het instituut van de Chinese Academie van Wetenschappen de opdracht in 2030 of 2040 een werkende thoriumreactor op te leveren. Problemen bij de ontwikkeling zijn de extreme omstandigheden: de combinatie van een hoge temperatuur van 650 graden, een agressieve zoutoplossing en intense straling. De hoop is dat er in 2040 voor het eerst een commerciële toepassing mogelijk zal zijn. Waarschijnlijk is de prijs van de geleverde elektriciteit veel duurder dan die van zon en wind. Daarmee is het economisch kansloos. Zonnevelden en windmolens zijn vijf tot tien keer goedkoper dan nucleaire energie*).
Waterstof
Er wordt heel veel informatie via marketing verspreid over waterstof dat alle problemen op zal lossen voor auto’s en de verwarming van woningen. Denk bijvoorbeeld aan de reclames van Shell en Toyota. Eerder schreef ik al datgroene!- waterstof van groot belang is maar dan vooral voor de industrie: staal, aluminium, kunstmest en de raffinage van olie. Dat zijn nu energievreters die vooral kolen of gas gebruiken en daar willen we van af. De huidige zwarte waterstof wordt gemaakt van gas. Vorig jaar zijn er 0 elektrische-waterstofauto’s aan particulieren in Nederland verkocht. De reden is duidelijk, elektrische-batterij auto’s zijn veel goedkoper. Een recent
Thoriumreactor Hamm
voorbeeld speelde bij de gemeente Den Haag die het doelgroepenververvoer met taxi’s aan wilde besteden. Zij heeft de inzet van waterstofvoertuigen uitdrukkelijk verboden terwijl de huidige taxicentrale juist tientallen waterstoftaxi’s heeft rijden. De reden is ook hier weer simpel. Het rendement van waterstofauto’s is 2,5 keer lager dan dat van elektrische auto’s. Bovendien stelt de gemeente Den Haag dat de productie van groene waterstof niet duurzaam is als er geen overschot is aan duurzaam opgewekte stroom. Het zou daardoor juist leiden tot meer CO2-uitstoot!
Als het gaat om de verwarming van woningen en andere gebouwen is waterstof ook een duurdere manier van opwekken dan met elektriciteit. Voor het produceren van waterstof is ongeveer vier keer meer elektriciteit nodig om warmte te kunnen produceren dan met een warmtepomp. Waterstof kan door de veel lagere dichtheid van gas ook niet zomaar door de huidige gasleidingen worden vervoerd. Waterstof ontvlamt heel snel, de vlammen kun je niet zien. Het is heel moeilijk te vervoeren, zowel door leidingen als met tankauto’s of tankschepen. Ook hier zullen economisch duurzame motieven doorslaggevend zijn om het niet te gaan gebruiken. Laten we wijs zijn en er voor zorgen dat iedereen op een betaalbare manier aan schone energie kan komen. Met gratis zon, wind en waterkracht. ✤
Zon, wind en water. De Haliade X op de Tweede Maasvlakte is de grootste windmolen ter wereld en kan 12 Megawatt produceren. Dit prototype wordt nu getest op land. De windturbines zullen na seriematige productie op zee gaan draaien.
*) Zie de energievergelijkingsautoriteit: www.lazard.com.
Stoepplantjes
✒Jan van Haaften
Je kunt geen plek bedenken of er groeit wel straatgras. In zure grond, kalkrijke grond, tussen stenen of in een perk onder een boom. Heel de dag in de zon of op een schaduwrijke plaats. Op druk belopen paden of braakliggende grond.
Overal Het plantje kan dus wel wat verdragen
Zelfs in de winter staat het te bloeien! Niet uitbundig maar bescheiden. Een klein pluimpje op een stengel, maar toch. Straatgras is een snelle groeier en daarom belangrijk, een kale plek is snel dichtgegroeid en dat voorkomt verdamping. Kleine beestjes kunnen erin schuilen. Mussen en mijn grasparkieten in het verleden, lusten de zaden graag
Zie je ook wel eens straatgras bloeien geef het dan door aan:
✒Herman van Krieken (voorzitter Kringloopcentrum) en Margo van Beem ( bestuurslid Kringloopcentrum)
Sinds juli 2020 zamelt Kringloopcentrum
Altena afgedankte kleding in voor de gemeente Altena. Uit oogpunt van duurzaamheid is het fantastisch dat er op deze manier heel veel kleding gerecycled kan worden op lokaal niveau.
Kringloopcentrum Altena zet zich in voor een goede sortering van de aangeboden materialen. Voor gebruikt textiel zijn vele goede toepassingen. Een goede sortering van textiel maakt uiteindelijk het verschil tussen recyclen of restafval. Goede kleding die zeker niet is afgedragen wordt verkocht in de kringloopwinkel. Het is eigenlijk de meest duurzame vorm van recycling van textiel. Kleding en andere soorten textiel die niet meer winkelwaardig zijn (versleten of wel erg gedateerd) kunnen bijvoorbeeld weer dienen als grondstof voor nieuw textiel of isolatiemateriaal. Het ultime doel is om maar een klein deel van alle aangeboden textiel als restafval af te voeren.
In nagenoeg alle dorpen in de gemeente staan de inmiddels bekende blauwe kledingcontainers van Kringloopcentrum Altena. Wekelijks halen medewerkers van het kringloopcentrum tussen de vier- en tienduizend kilo kleding uit de containers op. Voor dit doel heeft kringloopcentrum Altena in 2020 een vrachtwagen aangeschaft.
Elke dag worden er containers geleegd. Het legen van de containers is elke keer weer een belevenis! Herman kan er inmiddels uren over vertellen. Sinds de start van zijn pensioen afgelopen zomer is hij vrijwel dagelijks te vinden bij de kringloop en rijdt ook regelmatig op de vrachtwagen. Herman vertelt: “Behalve de kleding, waar de containers voor bedoeld zijn, treft de ophaalploeg werkelijk van alles aan. Helaas soms ook gewoon zakken met afval; poepluiers, stukken vloerbedekking, veel vuile kussens,
smerige werkkleding en kapotte kleding. Soms vinden we een Chinese maaltijd met nog volle bakken met eten. Ook vinden we zakken met uitwerpselen van duiven. Veel tijd zijn we kwijt aan losse kleding en open zakken die dichtgeknoopt moeten worden. Niet altijd even fris dus, maar soms treffen we ook een voordeeltje aan voor de chauffeur en zijn bijrijder: een nieuwe werkbroek en nieuwe werkschoenen. De meeste kleding en leukste spullen zitten in wat wij ‘verrassingszakken’ noemen. Dit kan bijvoorbeeld een zak zijn met een kussen en verder nog een nagenoeg nieuwe jas. Ook vinden we veel nieuwe spullen met de prijskaartjes er nog aan. Wij zeggen altijd dat we de weelde van onze maatschappij ophalen.”
De inhoud van de kledingcontainers wordt naar Almkerk gebracht en daar tijdelijk opgeslagen. Een deel wordt gesorteerd en gaat in bananendozen
om later in de winkel te worden gehangen. Een ander deel gaat naar GAiN in Sleeuwijk waar veel mee wordt samengewerkt. De letters uit het woord GAiN zijn een afkorting van Global Aid Network (wereldwijd hulp netwerk). In de loods bij GAiN is ook de voedselbank gevestigd. Mensen die gebruik maken van de voedsel bank ontvangen elk kwartaal een bon van de Kringloop om gratis te kunnen winkelen bij het Kringloopcentrum. De kleding die dán nog over is, wordt verkocht aan opkopers.
Momenteel wordt er ook kleding ingezameld voor mensen uit Oekraïne die we naar GAiN brengen. Daarvoor is een lijst met een overzicht van de kleding en andere artikelen die ze goed kunnen gebruiken. GAiN organiseert nu wekelijks meerdere transporten naar Oekraïne of de grenslanden. Vóór deze gruwelijke oorlog gingen er ook al regelmatig transporten van GAiN naar Oekraïne.
Veel werk gaat zitten in het sorteren van de categorie ‘overig’. Dit kan werkelijk van alles zijn op textielgebied. Denk onder andere aan gordijnen, kussens, dekbedden, rugzakken, handdoeken, washandjes, lakens, dekbedovertrekken, wollen dekens, badmatten en vloerkleedjes.
De verhouding tussen kleding en ‘overig’ is ongeveer 3 delen kleding en 1 deel ‘overig’. Dus 9.000 kilo kleding ophalen levert ongeveer 3.000 kilo ‘overig’ op. Het sorteren van ‘overig’ levert producten op voor de winkel, kussens en dekens voor GAiN, handdoeken en dekens voor de katten en honden opvang in Gouderak en Roemenië en er zit natuurlijk ook nog kleding tussen. Uiteindelijk blijft er een klein deel over dat naar de milieustraat als restafval wordt afgevoerd.
Na de sortering door de chauffeur en bijrijder wordt het ‘overig’ ook nog gesorteerd door de mensen van de kledingafdeling. Op de sorteertafel
kan alles goed bekeken en gecontroleerd worden. Ook bij deze sortering wordt er weer afval uitgehaald. Alle bruikbare spullen worden in misschien wel twintig bananendozen gesorteerd. Een doos voor zomerjurken, voor winterjurken, voor zomerjassen, voor winterjassen, voor zomertruitjes, voor wintertruien, voor carnavalskleding enzovoorts. De dozen gaan uiteindelijk naar de winkel. Al naar gelang het seizoen worden de juiste dozen daar uitgepakt om de spullen een plaats in de winkel te geven.
Logistiek is de kledinginzameling dus een heel proces. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het prijzen van de kleding. Eind 2021 is de Kringloop overgeschakeld op eenheidsprijzen. Voorheen werd elk artikel geprijsd. Dit kostte erg veel tijd en daarom wordt er nu gewerkt met prijzen per soort product. Dit is soms nog erg wennen voor zowel de
klanten als de medewerkers. Een lastig proces dat door bevindingen van het personeel en de klanten nog continu wordt bijgesteld. Er is ook contact met andere kringloopcentra om uit te kunnen wisselen hoe men dit elders aanpakt. Om die reden is kringloopcentrum Altena ook aangesloten bij de brancheorganisatie van Kringlopen (BKN).
Kringloopcentrum Altena komt vaak handen te kort om alle ingeleverde en opgehaalde spullen te verwerken. Mocht u een zinvolle dagbesteding zoeken in een gezellige omgeving, dan bent u van harte welkom om één dagdeel of meerdere te komen helpen in één van de mooiste Kringlopen van Nederland!
Hebt u interesse in vrijwilligerswerk op de Kringloop? Neemt u dan contact op via 0183 – 40 30 80 of via info@kringloopaltena. Contactpersoon is Ruud Hoetmer. ✤
Waarnemingen van 1 december '21 t/m 30 maart '22
✒doorgegeven aan Rinus Punt
In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers
Doet u ook een bijzondere waarneming?
Geef die dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.
Datum Waarneming
2 dec. 46 knobbelzwanen en een zwarte zwaan
6 dec. 1 gaai
7 dec. 5 patrijzen
9 dec. 5 patrijzen
10 dec. 1 keep
Plaats en waarnemer
Genderen, in de wei, Riet de Poorter
Dussen, in de tuin, Jeanette Pollema
Genderen, in groenbemester nabij kerkhof, Rinus Punt
Genderen, nabij wandelpad, Rinus Punt
Woudrichem, in de tuin, 1 boomkruiper
11 dec. 1 dode egel
18 dec. 8 patrijzen
22 dec. 200 wulpen
26 dec. sperwer of havik sloeg houtduif
30 dec. 10 ransuilen
10 tot 15 patrijzen
1, 2 jan. 1 grote bonte specht
4 jan. 2 patrijzen
5 jan. 5 staartmezen
5 jan. 6 patrijzen
9 jan. 1 pestvogel
9 jan. 1 boomkruiper
Carine van der Knijff
Woudrichem, Koepoortstraat,
Carine van der Knijff
Genderen, boomkwekerij, Huib vd Mooren
Woudrichem, Groesplaat, Wim Groeneveld
Meeuwen, in de tuin, Cees de Gast
Genderen, Jeffrey Bouman
Wijk en Aalburg, Veldstraat, Bart Schuurmans
Meeuwen, in de tuin Cees de Gast
Wijk en Aalburg, Achterdijk, Wim Smits
Sleeuwijk, in voortuin Henny Schouten
Genderen, Buitenstraat, Jeffrey Bouman
Genderen, in de tuin Jeffrey Bouman
Oudendijk, in tuin G. Verhagen-Van Andel
Datum Waarneming
14 jan. 8 patrijzen
15 jan. 1 keep
21 jan. 6 patrijzen
4 patrijzen
1 smelleken
21 jan. 3 patrijzen
22 jan. 1 koereiger
25 jan. 32 putters
26 jan. 9 patrijzen
26 jan. 1 gr. bonte specht
8 febr. kramsvogels
9 febr. 7 patrijzen
11 febr. 4 patrijzen
12 febr. 1 middelste zaagbek
Plaats en waarnemer
Uitwijk, Eng, Marjolein de Koning en Rinus Punt
Wijk en Aalburg, in de tuin, Ad Versteeg
Wijk en Aalburg, Veldstraat
Genderen, Buitenstraat
Genderen, Lange Pad
Drie waarnemingen tijdens wintervogeltelling, Henk Kraaijkamp, Len Bruining en Rinus Punt.
Giessen, Rietdijk, Wim Smits
Almkerk, Provincialeweg Noord, Ieta Verschoor
Giessen, Struikwaard, Wim Smits
Meeuwen, omgeving Hagoort, Perry de Ronde
Uppel, in de tuin op pindapot, Ieta Verschoor
Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
Genderen, naast het huis, Hans Thur
Meeuwen, tuin, fam. Brouwers
Woudrichem, op de Merwede, Jos Quirijnen
16 febr. 2 patrijzen
19 febr. 200 kieviten
23 febr. 2 patrijzen
24 febr. 1 ransuil
2 patrijzen
27 febr. 2 patrijzen
28 febr. 100 kieviten
2 patrijzen
Waardhuizen, Hoge Oldersdijk, Rinus Punt
Eethen, Oude Weidesteeg, Paul Raams
Wijk en Aalburg, hoogwaterdeur, Rinus Punt
Giessen, Heuvelkamp
Andel, camping, beide Ria van Vught
Meeuwen, omgeving molen,
Jeanette Pollema en Rinus Punt
Eethen, Oude Weidesteeg
Drongelen, Tol, beide Wim Smits
28 febr. koperwieken Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
Datum Waarneming
5 mrt. 2 steenuilen
Plaats en waarnemer
Uppel, op de nestkast, Ieta Verschoor aalscholvers Dussen, Zandweide, Martin Hoogerwaard
6 mrt. 1 roodborsttapuit
Dussen, Kornsche Boezem, 6 grutto’s
8 mrt. kieviten
Jeanette Pollema en Rinus Punt
Wijk en Aalburg, bouwland achter 't huis, Wim Furster fazanten
12 mrt. 2 patrijzen
5 patrijzen
1 kuifeend
13 mrt. 2 patrijzen
17 mrt. 20 kepen
18 mrt. 2 gaaien
1 grote zilverreiger
22 mrt. 2 staartmezen
23 mrt. 1 gr. bonte specht
24 mrt. 2 patrijzen
25 mrt. 2 patrijzen
29 mrt. 8 patrijzen
2 patrijzen (paar)
2 patrijzen nog een paar)
30 mrt. 1 zwartkop
Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
Waardhuizen, rotonde, Wim Smits
Wijk en Aalburg, Biesheuvelweg bij molen, Cor Boer
Uppel, poel in de tuin, Ieta Verschoor
Wijk en Aalburg, Zwaansheuvelsedijk, Wim Smits
Babyloniënbroek, in de tuin, Herman van Krieken
Wijk en Aalburg, in de tuin, Petra Furster
Dussen, in de tuin, Jan de Peuter
Sleeuwijk, in de tuin, Greet en Gert-Jan Boer
Uppel, op de pindapot, Ieta Verschoor
Oudendijk, in de voortuin, José van Breugel
Veen, omgeving rotonde, Cor Boer
Drongelen, Tol/Elsdijk, Henk Vos
Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
30 mrt. 2 patrijzen
Genderen, Buitenstraat, Jeffrey Bouman
Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!
Met vriendelijke groet, Rinus. ✤
Stikstof
✒Herman van Krieken
‘Stikstof maakt meer kapot dan alleen natuur’. Een intrigerende kop van een artikel in de Volkskrant van zaterdag 13 november 2021.
Stikstof is een ‘veelkoppig monster’, aldus het artikel van Mac van Dinther. Het meest onderschatte effect van stikstof betreft de gevolgen die het heeft voor onze gezondheid, zegt Onno van Schayck, hoogleraar preventieve geneeskunde aan de universiteit van Maastricht. Stikstof speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van fijnstof in de lucht. Het draagt ook bij aan het ontstaan van ozon, dat bij inademen schadelijk is. Volgens de Maastrichtse hoogleraar wordt het tijd dat beleidsmakers stikstof als gezondheidsprobleem serieus nemen, want de maatschappelijke kosten zijn enorm. Stikstof speelt geen hoofdrol bij de opwarming van het klimaat, benadrukt WUR-hoogleraar De Vries. Maar op zijn minst wel een belangrijke bijrol. Stikstof die terechtkomt in de bodem wordt door micro-organismen
omgezet. In dat proces wordt onder andere lachgas gevormd, een broeikasgas driehonderd keer krachtiger dan CO2. Daarbij geldt een simpele vuistregel: ‘Hoe meer stikstof via kunstmest of dierlijke mest in de bodem komt hoe hoger de uitstoot van lachgas’.
Stikstof vervuilt het water. Vijf surfers kwamen 2 jaar geleden voor de kust van Scheveningen om het leven toen ze gedesoriënteerd raakten door een dikke laag schuim.
Dat schuim werd veroorzaakt door fytoplankton: algen die vanuit de rivieren in zee terechtkomen, daar afsterven en daarbij schuim produceren. De groei van fytoplankton in sloten en rivieren wordt versterkt door de uitstroom van stikstof en fosfaat, twee groeibevorderaars uit de landbouw. Daardoor ontstaat ‘algensoep’: een dikke smurrie. Door de extra meststoffen floreren waterplanten zoals de grote kroosvaren die de wateroppervlakten afdekken. Het resultaat is water dat troebel en donker wordt en minder zuurstof bevat, met als gevolg dat vissen sterven.
Nederland is een klein land dat grootexporteur is van stikstof. Dat Nederland klein is heeft nadelen, maar wat stikstof betreft ook voordelen. Van alle stikstof die in Nederland wordt geproduceerd, zo’n 44 kilo per hectare per jaar, waait tweederde de grens over naar het buitenland: 30,5 kilo. De hoeveelheid stikstof die vanuit het buitenland Nederland binnenkomt is geringer: 7,5 kilo per hectare per jaar. Dat is vooral stikstofoxide, onder meer van de scheepvaart op de Noordzee. Nederland is dus een netto-grootexporteur van stikstof. Als alle stikstof die wij produceren binnen Nederland zou blijven, dan hadden we nog veel grotere problemen. Van natuurgebieden de EU zit 65 procent boven de Kritische Depositie Waarde (KDW), dat is de grens waarboven uitstoot
schadelijk wordt geacht. In Nederland geldt dat voor 75 procent van de natuurgebieden. Trots op de boer. Welke boer precies en waarom eigenlijk vraag ik mij al enige tijd af in het licht van de teloorgang van onze leefomgeving door de grootschalige intensieve landbouw? Het conventionele landbouwmodel is te belastend voor de natuur, verbruikt te veel energie, put het land uit en stoot door de enorme veestapel te veel stikstof uit. Wereldwijd zorgt het huidige landbouwmodel voor ontbossing, gronduitputting, droogte, biodiversiteitsverlies en draagt het bij aan klimaatverandering. Hoe stikstof zich verspreidt is ook de verklaring waarom het voor Nederland zo belangrijk is dat vooral de uitstoot in de landbouw wordt teruggedrongen. Industrie en (lucht) verkeer stoten vooral stikstofoxide uit. Dat kan zich over duizenden kilometers verplaatsen. Uit de landbouw komt veel stikstof in de vorm van ammoniak uit dierlijke mest. Die slaat dichter bij huis neer. "Van alle in Nederland geproduceerde ammoniak blijft bijna de helft binnen onze grenzen, van stikstofoxide maar 15 procent. Als je hier iets aan wil doen aan stikstof, kun je dus het beste bij de landbouw beginnen", zegt De Vries.
De kosten van de stikstofschade lopen op tot zo’n 9 miljard euro, heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekend. Meer dan de helft heeft betrekking op de gezondheid, de rest op de natuur. De stikstofvoetafdruk voor de gemiddelde Nederlander ligt op zo’n 25 kilo per jaar: dat is de optelsom van alle stikstof die wordt uitgestoten door transport, huisvesting en voeding. Driekwart hiervan komt uit ons eten. Vlees, en vooral rundvlees, heeft de grootste stikstofbelasting. Noten, fruit en groenten veel minder. Wie zijn stikstofuitstoot wil verminderen, zegt de Leidse hoogleraa Erisman, eet minder dierlijke producten, neemt vaker de bus, trein of fiets, isoleert zijn huis en legt zonnepanelen op zijn dak. “Daarmee kan iedereen zijn eigen stikstoffootprint met gemak halveren en een bijdrage leveren aan de vermindering van het stikstofprobleem”, aldus Erisman.
Zelf zou ik daar nog aan toe willen voegen, ga zo veel mogelijk in eigen land op vakantie. Waarom naar Verweggistan op vakantie als je Nederland amper kent? Fietsen en wandelen kan prima in ons land, de kust is zelfs bij wind en regen fantastisch. Desnoods gaan we naar onze buurlanden, maar natuurlijk niet met een zeer vervuilend vliegtuig. Onze dochter (43), die net als haar broer (44) nooit een auto heeft gehad, neemt samen met haar zoon (10) de trein om op vakantie te gaan vanuit hun woonplaats Den Bosch. De fietsen gaan natuurlijk mee. Als iedereen zijn steentje bijdraagt dan kunnen we veel oplossen. Volgens mij zijn we dat verplicht aan de generaties na ons, dus ga bij voorkeur met de fiets en benenwagen in eigen land op vakantie. Denk in oplossingen en bestemmingen die natuur en milieu zo veel mogelijk sparen.
Dit artikel is gebaseerd op het artikel ‘Stikstof maakt meer kapot dan alleen natuur’, auteur Mac van Dinther, gepubliceerd op 12 november 2021 in De Volkskrant.
d e a c t i v i t e i t e n a g e n d a
PROGRAMMA VOORJAAR / ZOMER 2022
Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op onze website voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl of check ons op social media, u vindt ons op twitter en facebook.
Zaterdag 14 mei
Brabants Landschap: open dag eendenkooi Pompveld
Plaats: start bij Midgraaf 27, huis ‘Neusje van de zalm’ Tijd: van 10.00 tot 16.00 uur.
Brabants Landschap organiseert weer een open dag van de eendenkooi in het Pompveld. Er is een eendenkorfvlechter, kinderen kunnen slootvissen en er is koffie en thee. De liniewerkers (vrijwilligers van Brabants Landschap; zie foto) werken mee in het onderhoud van de eendenkooi en de grienden eromheen.
Zaterdag 2 juli
Nationale Nachtvlindernacht
Plaats: Fort Giessen, aanvang 23.00 uur.
Altenatuur doet dit jaar weer mee aan de Nationale NachtvlinderNacht (NNN). Door jaarlijks op het fort de nachtvlinders te tellen, hebben we inmiddels een aardig beeld van de nachtvlinders die voorkomen in Altena. Al meer dan 200 soorten staan op de lijst! Komt u ook kijken welke prachtige soorten nachtvlinders er deze keer op het doek vallen? We starten om 23.00 uur (op Fort Giessen), dit omdat het dan pas een beetje donker begint te worden. Afhankelijk van de aantallen vlinders die door onze lampen zullen worden aangetrokken, wat afhangt van het weer, gaan we door tot een uur of één. U bent tussen 22.30 uur en 01.00 uur van harte welkom om mee te kijken, ook al is het maar voor een kwartiertje. We determineren de vlinders en laten ze uiteraard ook weer vrij.
Zaterdag 27 augustus
ZLTO Boerenerfdag 2022
Ook dit jaar is Altenatuur weer aanwezig met een stand op de altijd druk bezochte Boerenerfdag. De locatie is op het moment van schrijven nog niet bekend. Kijkt u hiervoor op site www.anv-altenabiesbosch.nl.
Vrijdag 26 augustus
Nacht van de vleermuis
Plaats: Fort Giessen, aanvang 19.30 uur.
VRIJDAG 26 AUGUSTUS
OP FORT GIESSEN
Inloop 19.30 UUR
Start 19.45 uur
NACHT
VLEERMUIS
In heel Europa wordt dit laatste weekend van augustus elk jaar de Nacht van de Vleermuis georganiseerd. Door heel Nederland worden leuke activiteiten rond dit interessante en enigszins mysterieuze zoogdier georganiseerd. Ook Altenatuur doet samen met Archeo Altena mee. Kom naar het fort voor een presentatie met algemene informatie over het fort en de vleermuis, maar ook met de resultaten van de inventarisaties door de zoogdierenwerkgroep van Altenatuur. Als het eenmaal donker is, gaan we rond het fort op pad om met de batdetector te ‘luisteren’ welke vleermuizen er zoal actief zijn.
PROGRAMMA NAJAAR 2022
Zaterdag 10 september
Openstelling Fort Giessen, nationale monumentendag thema ‘Duurzaamheid’
Tijd: U bent welkom tussen 10.00 uur en 16.00 uur.
Het thema van dit jaar is onze vereniging natuurlijk op het lijf geschreven! Op deze dag stellen we het fort (recent gerestaureerd met aandacht voor duurzaamheid) open voor publiek. Al jaren is Fort Giessen thuisbasis voor Altenatuur en Archeo Altena. Beide verenigingen stellen u op deze dag in de gelegenheid om het Fort en het omliggende natuurterrein te bezichtigen. U kunt zelf rondlopen of een rondleiding volgen.
Archeo Altena
Maandelijkse openstellingen Fort Giessen
Het Fort bij Giessen is van april tot september ook geopend op vrijwel elke laatste zaterdag van de maand. Kijk voor de exacte data op www.fortbijgiessen.nl. Neem tijdens deze openstellingen een kijkje in het fort en maak een rondje over het fortterrein. Met tentoonstelling, film en rondleidingen.
Zaterdag 5 november
Landelijke Natuurwerkdag
Elk jaar doet Altenatuur mee aan de Landelijke Natuurwerkdag. Informatie is vanaf september beschikbaar op de landelijke site www.natuurwerkdag.nl (zoek onder provincie Noord-Brabant de locatie in het Land van Heusden en Altena). Via deze site kunt u zich ook aanmelden. Ook kunt u kijken op www.altenatuur.nl voor meer informatiie. Graag tot dan!
Lezingen op het Fort in Giessen
Eerder hebben we twee lezingen moeten uitstellen, vanwege corona. We hopen deze lezingen komend najaar alsnog te organiseren. Het betreft:
‘Zorg voor de schepping – een christelijk perspectief op natuurbescherming’ door: ds. A.J. Molenaar;
‘Bossen als oplossing voor klimaatprobleem?’ door: Jan Willem den Besten.
We zullen deze lezingen na de zomervakantie aankondigen via onze gebruikelijke kanalen. ✤
✓ Opgewekt in Altena op De Bloemplaathoeve !
✓ Al 3 jaar de groenste energieleverancier
✓ Zónder winstoogmerk
Opgewekt
Al 3 jaar de energieleverancier
Zónder winstoogmerk
N I E U W E M E U B E L E N ?
G R O T E S C H O O N M A A K ?
O P R U I M E N ?
V E R H U I Z E N ?
B e l m a a n d a g t / m v r i j d a g
v a n 9 t o t 1 2 u u r
h e t K r i n g l o o p c e n t r u m
v o o r h e t o p h a l e n v a n a l u w
b r u i k b a r e s p u l l e n !
B A N K J E N O D I G ?
O F E E N L E U K E B L O U S E ?
O F S E R V I E S G O E D ?
O F D A T E N E B O E K ?
B e z o e k d e K r i n g l o o p w i n k e l
o p d e h o e k v a n d e K e r k s t r a a t e n d e
W o u d r i c h e m s e w e g i n A l m k e r k !
OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM
maandag 13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
dinsdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
woensdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
donderdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
vrijdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
zaterdag 09.00 - 16.00 uur 09.00 - 16.00 uur
Het doel van Altenatuur
Werkgroepen
● De mooie flora en fauna in het rijkgescharkeerde landschap van Altena in beeld, en onder de aandacht van de inwoners te brengen.
● De bestaande milieukwaliteit en voorkomende biodiversiteit in Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren.
● Bijdragen aan besef dat wij als inwoners verantwoordelijk zijn voor een gezonde leefomgeveng en rijke biodiversiteit, voor nu en de toekomst.
Voor contact:
● Beheercommissie Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 natuurgebieden
● Fort-educatie Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838
● Gastlessen op basisscholen Henk van Diest, Sleeuwijk. altenatuurgastlessen@gmail.com
