't Altenatuurtje 125

’t ALTENATUURTJE

43e jaargang nr. 3, mei 2024.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur. Opgericht 5-11-1980, ingeschreven KvK 15-10-1981.

REDACTIE

Wouter van Rijsbergen, redactie@altenatuur nl, 06-38045664

VORMGEVING

Jan van Haaften, Sleeuwijk 06-49904862

DRUKWERK

RAD-drukkerij, Dordrecht

BESTUUR Voorzitter Jaap van Diggelen, Almkerk 0183-402034

Secretaris Margo van Beem, Hillsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 06-55772591.

Penningmeester Erik Gouw, Woudrichem 06-52728142

Leden Len Bruining, Dussen. 0416-392373. Marga Oerlemans, Wijk en Aalburg. 06-20548893. Wouter van Rijsbergen, Woudrichem 06-38045664

Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838.

INTERNET

www.altenatuur.nl

Facebook: Facebook.com/altenatuur

Twitter: @altenatuur

E-MAIL info@altenatuur gastlessen@altenatuur.nl

LIDMAATSCHAP

Ledenadministratie Altenatuur, Weth. Kentiestraat 2a, 4285 CL Woudrichem. Keuze uit: gewoon lid €15,-- of gezinslidmaatschap €20,-- per jaar

Triodosbank NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. penningmeester Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie of e-mail Altenatuur. Beëindiging van het lidmaatschap kan schriftelijk voor 1 december van het lopende jaar

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454

Dit

heeft de lente allemaal te bieden!

E D A C T I O N E E L

R

Nog maar enkele weken geleden hoorde ik hier op de Groesplaat smienten, inmiddels is de lente losgebarsten. De nachtegaal in de Sleeuwijkerwaard weer horen zingen was voor mij een hoogtepunt. Jacob van Eijck heeft dit begin zeventiende eeuw voor blokfluit getoonzet in ’t Engels Nachtegaaltje (met als basis een bekende melodie met die naam) en je kunt goed horen hoe hij zich door de nachtegaal heeft laten inspireren (als de uitvoerend musicus tenminste wel eens een nachtegaal heeft gehoord). Ik vraag me af waar Van Eyck deze nachtegaal gehoord zal hebben… hij leefde een tijd in Heusden en later in de stad Utrecht. Zouden het nachtegalen ergens langs de Maas geweest zijn?

Op school (ik ben leerkracht in het basisonderwijs) ging ik de afgelopen periode een aantal middagen op pad met een groepje leerlingen om ‘vogels te spotten’. Samen op pad, kijken wat je tegenkomt. Verwondering en verbazing als de leerlingen ontdekken hoeveel vogelsoorten je kunt ontdekken in de wijk rond de school. De eerste keer kwamen we op 18½ soort (de aangereden houtduif moest natuurlijk wel op de lijst). Regelmatig spreekt een leerling me nu aan: ‘Meneer, ik heb een gaai gezien in onze tuin!’ Jong geleerd is oud gedaan, hoop ik dan!

Jong geleerd is oud gedaan: dat geldt zeker ook voor de scholieren die bomen hebben geplant tijdens de Boomplantdag in het Duyls Bos. Een heel goede zaak, zelf weet ik ook nog goed hoe ik vroeger mee mocht doen met het planten van bomen op deze jaarlijkse groene feestdag.

Oud geleerd is oud gedaan, is trouwens ook prima: we zijn op zoek naar mensen die opgeleid willen worden tot gids voor natuurgebieden in Altena. Mensen leren en enthousiasmeren voor de natuur in onze gemeente. Zie de oproep van Goof van Vliet en Jaap van Diggelen elders in dit nummer. Jopke van Mersbergen beschrijft tips om ‘ groener te leven’: nooit te oud om te leren. Iets nieuws opsteken kan trouwens ook bij diverse activiteiten, zie hiervoor de uit zijn voegen barstende activiteitenkalender!

Verder besteedt Jaap van Diggelen in dit nummer aandacht aan de Aziatische hoornaar. Deze onwelkome nieuwkomer vormt een ernstige bedreiging voor inheemse bijen, hommels en honingbijen.

Zeer welkom is dan weer Simone van Heijningen, een nieuwe columnist.

Ten slotte wil ik u vragen om extra te letten op de huismus, 2024 is immers ‘Het jaar van de huismus’. Ik voer zoveel mogelijk waarnemingen van huismussen in via waarneming.nl. En hier rond het huis zijn dit seizoen tot nu toe 4 nestkasten bezet, hoera!

Veel leesplezier!

Wouter van Rijsbergen

Kopij voor nummer 126 ontvang ik graag uiterlijk 1 september. Denkt u ook aan foto’s bij de tekst (voorzien van naam van de fotograaf!). E-mail: redactie@altenatuur.nl.

In nummer 125

1. Dit heeft de lente allemaal te bieden

2. Redactioneel

4. In nummer 125

5. Op de voorkant

6. Van het bestuur

10. Overlijdensbericht Roel Wigman

11. In Memoriam Roel

12. Bezoek aan de Campus in Almkerk

16. Wat kunnen wij doen?

20. Boomfeestdag bij het Duyls Bos

24. De insectenvreter komt er aan!

29. Flora

30. Linda's Jeugdrubriek: de huismus

34. Wie wordt nieuwe natuurgids in Altena?

36. Column: Cultuurschok

38. De bijeneter

42. Verslag van de ALV 2024

47. Dagje zoekgroep Genderen

50. Maak van je tuin een spons!

52. Waarnemingen van 15 januari t/m 10 april

54. Heb je vragen over de energietransitie?

55. De activiteitenagenda

60. Advertentie - Kringloopcentrum Altena

61. Colofon

61. Advertentie - Altena Nieuwe Energie

De insectenvreter komt er aan!

Natuurgids in Altena worden?

Heb je vragen over de energietransitie?

op de voorkant . . .

Het scheefbloemwitje

… omdat die bezig is met een flinke opmars.

Vanuit Zuid-Europa komt het vlindertje, sinds 2015, steeds vaker voor in Nederland. Het scheefbloemwitje behoort tot de familie van de witjes. In de vlucht is de vlinder nauwelijks te onderscheiden van een koolwitje. Dat wordt anders als hij stil zit. Kijk maar eens naar onderstaande tekeningen van een klein koolwitje en het scheefbloemwitje.

Vergelijk je de zwarte puntvlek bovenaan de vleugels dan zie je dat de vlek bij het klein koolwitje niet verder komt dan de tweede ader vanaf de vleugelpunt. Bij het scheefbloemwitje loopt die door tot de derde ader. Vergelijk je de zwarte middenvlek van beide vlinders dan is die bij het klein koolwitje rond en bij het scheefbloemwitje meer vierkant.

Het scheefbloemwitje komt vooral voor in tuinen maar is ook daarbuiten waar te nemen. In tuinen wordt de vlinder aangetrokken door de scheefbloem maar ook andere planten als de vlinderstruik. In het open veld zijn herik, koolzaad en lookzonder-look gewilde waardplanten. Zie je een scheefbloemwitje, geef het dan door aan waarneming.nl. ✤

Jan van Haaften

Van het bestuur

Marga Orlemans, bestuurslid en coördinator weidevogelbescherming

Een beetje op toerbeurt schrijven de leden van het bestuur een stukje in het Altenatuurtje over wat er zoal gebeurd is in de afgelopen periode binnen onze vereniging. Na ruim twee jaar bestuurslidmaatschap is het dus de hoogste tijd dat ik deze taak eens op me neem en daar een eigen invulling aan geef. Een beetje terugkijken, maar vooral genieten van de lente dit keer. En dat genieten is niet zo moeilijk als je belangrijkste werkgebied in het bestuur de weidevogels betreft

We hebben eind februari onze algemene ledenvergadering gehad met korte presentaties van alle werkgroepen. Dat zijn echt heel veel werkgroepen, die zich bezighouden met alle denkbare onderwerpen op het terrein van natuur en milieu. Ik realiseerde me tijdens die vergadering maar weer eens wat een bloeiende, actieve vereniging we hebben met inmiddels meer dan 600 leden.

Rugstreeppad

Er was ook een bijzonder interessante lezing in maart over amfibieën. Dankzij die lezing herkende ik zowaar de rugstreeppad, die we tegenkwamen tijdens het bestuursuitje in de duinen bij Oostvoorne. Nou ja, ‘tegenkwamen’… onze voorzitter viste hem met ware doodsverachting eigenhandig uit een poel, nergens bang voor. Ik weet nu ook dat er een kamsalamander in Wijk en Aalburg is gesignaleerd, dus ik blijf turen en hopen bij mijn eigen vijver. Verder dan de

gewone kleine watersalamander ben ik nu nog niet gekomen, maar de spanning van wat je misschien zult gaan zien is eigenlijk ook wel het leukste aan natuurwaarnemingen.

Als ik dit schrijf, is het half april en is het volop lente aan het worden. Ik kijk uit op mijn bloeiende appelbomen de pinksterbloemen zijn alweer over hu heen en het fluitenkruid en het lookzonder-look zijn mooi in bloei aan het komen. Ook binnen de verschillende werkgroepen is de lente voelbaar. In diverse werkgroep-app-groepen duikelen de waarnemingen over elkaar heen. “Ik hoor mijn eerste tjiftjaf” (14 maart), “4 oranjetipjes, man” (tijdens de voorjaars- en stinsenflorawandeling op landgoed Neerijnen op 6 april), “Eerste boerenzwaluw boven de Merwede” (16 maart), “Gierzwaluw gehoord!” (8 april) – “Wauw, dat is vroeg!!”. Alle eerste waarnemingen van worden zo met elkaar gedeeld. En voor de één is dat het eerste bloeiende speenkruid voor de ander de eerste grutto of de eerste groene kikker. Voor allemaal zijn het dezelfde lentekriebels. Heel bijzonder waren diverse waarnemingen dit voorjaar rond 10 maart van groepen overtrekkende kraanvogels. In het vorige Altenatuurtje besteedde Jaap van Diggelen al aandacht aan de najaarstrek. Waarschijnlijk wat uit koers geraakt door stevige oostenwind en zo vermoeid dat ze een tussenstop maakten om hier te foerageren. Er werd een groep van maar liefst 61 kraanvogels op een weiland in Wijk en Aalburg gespot. Vorig jaar zomer had ik zelf het geluk om in het Fochtelooërveen een koppel kraanvogels met twee jongen op heel korte afstand te zien foerageren. Wat een prachtige indrukwekkende vogels, geweldig! Enkele dagen later nog een bijzondere waarneming.

De eerste blauwborst in de Kornse Boezem

Er werd een dode das gevonden aan de Bosseweg (Wijk en Aalburg). Opmerkelijk, veel zandgrond is daar niet te vinden en van klei houden dassen niet. Er zijn natuurlijk best wat zandruggen in Altena, maar wat deze das nou op de Bosseweg te zoeken had? Toch de lente in zijn hoofd misschien en op zoek naar een nieuw territorium.

Weidevogelbescherming

Voor weidevogelaars begint de lente traditioneel met de vondst van het eerste kievitsei, dit jaar op 14 maart. Al op 8 april werden de eerste pullen gespot en inmiddels lopen overal de eerste kievitskuikens rond. Op 25 maart vond buffelboer Verschure op zijn land een heel vroeg gruttonest, het eerste grutto-ei van Brabant. Op veel plaatsen op ons eiland is het nog steeds erg nat voor de boeren, maar op de drogere delen wordt inmiddels hard gewerkt en zijn de vrijwilligers van de weidevogelbescherming druk in de weer om nesten van kievit en scholekster te verplaatsen als er geploegd, gemest en gezaaid wordt. Soms wordt dit hele programma op één dag uitgevoerd en lopen we dus drie keer op dezelfde dag met de nesten te sjouwen. Of, en dat is nog een stukje lastiger, (hele jonge) pullen te vangen om die na de werkzaamheden weer los te laten. Natuurbescherming betekent samenwerking. Als weidevogelaars vooral met de boeren, op het niveau van het bestuur van Altenatuur met boerenorganisaties, andere natuur-en milieuorganisaties, maar zeker ook met de gemeente. We hebben regelmatig overleg met wethouders en medewerkers van de gemeente over allerlei onderwerpen. Mede hierdoor bleek het dit voorjaar bijzonder eenvoudig om aan de Oude

Weidesteeg twee opmerkelijke borden te laten plaatsen. Deze weg doorsnijdt namelijk een belangrijk weidevogelgebied met plas-dras gebieden aan

weerszijden en percelen waar verlaat gemaaid wordt. Er verschenen aan de noord- en zuidkant van de weg waarschuwingsborden om automobilisten attent te maken op de start van het weidevogelseizoen en overstekende kuikens. Helaas verdween het zuidelijke bord weer bijna net zo snel, maar door een bliksemactie van de gemeente was er ook zo weer een nieuw bord geplaatst. Helaas… toen verdween het bord aan de noordkant van de weg. En ja, ook dat heeft de gemeente alweer vervangen. Nu maar hopen dat dit collectors-item stand gaat houden.

En dan toch nog even over de bedreigingen voor de weidevogels tijdens het broedseizoen. Met meer dan 110 vrijwilligers en ruim 130 boeren werken we het hele voorjaar hard om zoveel mogelijk nesten te sparen. Dat gaat niet altijd goed, maar we halen zeker belangrijke resultaten. Natuurlijk zijn er ook natuurlijke vijanden, zoals kraaien, roofvogels en marterachtigen. Het hoort er allemaal bij. Erg moeilijk is het echter om je werk door onwetendheid, nonchalance of gewoon heel raar gedrag verloren te zien gaan. We komen mensen tegen die hun honden lekker los laten dollen door de weilanden, tot grote paniek van de broedende weide- en akkervogels. Katten zijn ware rovers in de nachtelijke uren. Ze hebben thuis hun buik al lekker rond gegeten, maar door hun instinct laten ze kuikens toch niet met rust. Echte plezierjagers zijn het. Verder stuitte één van onze vrijwilligers recentelijk op twee mensen op een quad, lekker crossen door het weiland. Laat ik mijn eerste bijdrage van het bestuur daarom besluiten met een oproep. Geniet met volle teugen van het voorjaar, maar houd rekening met de kwetsbare natuur! ✤

Overlijdensbericht Roel Wigman

8 januari 1990 – 26 april 2024.

Altenatuur kreeg het verdrietige bericht dat Roel Wigman is overleden. Roel was tot januari lid van het bestuur. In het vorige Altenatuurtje heeft Erik Gouw nog verslag gedaan van de afscheidsreceptie van Roel.

In het In Memoriam hiernaast staat de werkgroep NIA, waar Roel de oprichter van was, stil bij zijn overlijden.

Het bestuur.

Roel in zijn geliefde Vlietpark in Sleeuwijk met op de achtergrond het bankje dat hem eerder werd aangeboden door de gemeente.

In Memoriam Roel

“Wat een bijzonder en aimabel mens”, is het eerste dat bij me opkomt als ik aan Roel denk.

En wat heeft hij veel tot stand gebracht in Sleeuwijk, en breder, in de gemeente Altena.

Het begon met een hinderlijke muggenplaag. Die bracht Roel in contact met Jan van Haaften; een kleine werkgroep, die zich ging inzetten voor het realiseren van een Zwaluwtil in Sleeuwijk, was geboren. Van het één kwam het ander. Het parkje aan de Vlietstraat werd het volgende project waar Roel zijn tanden in zette.

Structuur en invloed op bestuurlijk niveau waren voor hem vanzelfsprekend, dus richtte hij de werkgroep Natuur Inclusief Altena op. Ik denk met veel plezier terug aan de vergaderingen bij Roel thuis. Wat kon hij enthousiast worden als we met elkaar aan het brainstormen waren. Niet te stuiten was hij soms; hij ging zo snel dat we hem met moeite konden bijhouden. Hij was de expert waar we veel van leerden.

NIA werd onderdeel van Altenatuur, en Roel trad toe tot het bestuur, een volkomen logische stap. Meedenken binnen het grotere geheel, het was Roel op het lijf geschreven. En hij was een kei in het aangaan en onderhouden van relaties. Dat gold in de privésfeer en voor allerlei zakelijke contacten; altijd in dienst van de natuur en de biodiversiteit.

Hij heeft in de relatief korte periode dat hij in Sleeuwijk woonde en werkte zoveel initiatieven ontwikkeld en dingen tot stand gebracht, het is bijna onwaarschijnlijk dat één mens dat voor elkaar heeft gekregen. En toch is het zo gegaan; hij liet zich niet weerhouden, ondanks alle beperkingen die zijn ziekzijn hem oplegde. Hij is voor ons een blijvende bron van inspiratie.

Hank Schuitmaker; mede namens de werkgroep NIA, bestaande uit Els en Jan van Haaften, Kim Renders, Kees en Hank Schuitmaker.

Roel is op vrijdag 3 mei begraven op Natuurbegraafplaats Huis ter Heide.

Bezoek aan de Campus in Almkerk

Erik Gouw

Op zaterdag 3 maart waren de bestuursleden van Altenatuur uitgenodigd om weer eens langs te komen op de Campus in Almkerk. Dit naar aanleiding van een prachtig artikel in de Volkskrant over de Robot One, de landbouwrobot die ontwikkeld is door het op de Campus gevestigde ‘Pixelfarming Robotics’.

Altenatuur en de Campus in Almkerk hebben al jaren een goede band. Arend Koekkoek (de zoon van onze nog steeds gemiste oud-secretaris Johan Koekkoek) richtte de campus op met het idee om op een nieuwe manier

landbouw te gaan bedrijven. Hij wilde dit gaan doen met pixelfarming, een

concept waarbij op iedere 30 x 30 cm grond een ander gewas geplant wordt. Geen grote velden met monocultuur, maar gewassen en insecten die elkaar over en weer helpen. Het concept werkte op zich goed, maar was ontzettend arbeidsintensief en ook niet geschikt om op grotere schaal toe te

Daarnaast zijn er op dit moment een stuk of tachtig geïnteresseerden die in de wachtrij staan en wordt er op de Campus keihard gewerkt om nieuwe machines te produceren en aan deze vraag te voldoen.

mensen van verschillende disciplines om zodoende ideeën uit te kunnen wisselen over welke rol deze techniek in een toekomstig landbouwmodel zou kunnen spelen. En dat is gelukt! Een vijftal lokale agrariërs waren geïnteresseerd om eens onder de motorkap van zo’n landbouwrobot te kijken en zij deden dit natuurlijk met een meer praktische bril op.

Daarnaast werk ik sinds 1,5 jaar voor het bedrijf Capgemini en dat heeft ook een flink aantal klanten in de agrarische sector én zodoende ook veel know-how in huis op dat gebied.

Arend wilde het bestuur van Altenatuur uitnodigen om hun een update te geven over zijn bedrijf. Het leek mij goed om niet alleen met bestuursleden van Altenatuur de Campus te bezoeken, maar ook eens te kijken of we het iets breder konden trekken. Mijn idee was om een bijeenkomst te organiseren met

Denk aan bedrijven als Friesland

Campina & Agrifirm, maar ook de echt grote jongens zoals Bayer & Cargill. Twee collega’s met aanhang waren op hun vrije zaterdagmiddag naar de Almkerkse polder afgereisd.

En zo zaten we met een man of twintig aan de koffie bij Arend om te luisteren passen. Johan zei ‘ van de natuur ga je het niet winnen’ en dus bedacht Arend, met zijn technische achtergrond, dat hij een landbouwrobot wilde gaan ontwikkelen. Dat was een paar jaar geleden en inmiddels is het tweede model van deze robot ontwikkeld, de ‘Robot One’ (foto), waarvan de eerste exemplaren inmiddels verkocht zijn!

naar zijn verhaal over de eerste jaren van het bedrijf en hoe hij was gekomen tot deze robot. Hierna gingen we naar buiten en kregen we een kleine demonstratie.

Arend Koekkoek geeft uitleg

De robot is een meter of 3 breed, 2 hoog en 1,5 tot 3 meter lang en rijdt op vier wielen die om de eigen as kunnen draaien. Hij wordt elektrisch aangestuurd en opgeladen door de zonnepanelen bovenop of via een stekker. Eronder hangen een stuk of 12 camera’s en verschillende instrumenten zoals schoffels, waarvan de belangrijkste de lasers zijn. De robot heeft ingebouwde software waarmee je hem kan trainen om te zien welk gewas gewenst is en welk ongewenst. Deze laatste gewassen worden desgewenst kapotgelaserd. Schoffelen kan ook, maar je wil in principe de grond zo min mogelijk beroeren, om geen ‘nieuw zaaibed’ te creëren.

De robot kon tijdens het bezoek nog niet het land op, het was nog te nat en

er stonden ook nog te weinig planten om mee ‘te oefenen’. Dus kregen we een demo op een oefenplank waar de robot bepaalde patronen op laserde, indrukwekkend!

De voordelen van deze machine, wanneer eenmaal afgesteld en getraind op het gewas en het terrein van de boer, zijn legio:

✦ Er zijn geen gewasbeschermingsmiddelen nodig voor het

bestrijden van onkruid

✦

Deze machines zijn veel lichter dan conventionele tractoren, wat veel beter is voor de bodem

✦ Het vermijdt CO2 uitstoot omdat er geen fossiele brandstof nodig is en bespaart dus ook geld

✦ Het bespaart veel arbeidsuren en dus ook weer geld.

Na afloop gingen we weer naar binnen en konden we nog meer vragen stellen.

Natuurlijk was men benieuwd wat zo’n apparaat nu kost. De prijs begint bij

250.000 euro. We spraken ook over het opschalen van de productie en de verschillende opties die overwogen worden om te groeien en zoveel mogelijk robots aan het werk te zetten. Arend vertelde dat het met name de grotere agrariërs uit het buitenland zijn die interesse hebben voor zijn machines en dat deze met name gebruikt worden op grote percelen met monocultuur. En dus niet de kleinere, lokale of biologische boeren. Dat was wel even schakelen voor hem, omdat dit niet helemaal zijn ideaal was. Maar uiteindelijk gaat het hem om de impact die hij kan maken en die maakt hij hier zeker mee!

Zelf zou ik het echt fantastisch vinden als er straks ook hier in Altena van

deze robots over het land rijden en geheel op zonne-energie en zonder gewasbestrijdingsmiddelen de akkers vrijhouden van onkruid. Met een paar grotere agrariërs, een afnemer als HAK in de buurt (die biologisch wil gaan!) en een ambitieuze gemeente moet het toch mogelijk zijn om 1 of 2 van deze machines te kopen en daarmee te gaan werken?

Ten slotte kwamen de hapjes en drankjes op tafel en werd er volop gediscussieerd en geleerd van elkaars perspectief. Arend werd gevraagd om een keer zijn verhaal te komen vertellen bij Capgemini, iets wat ik echt heel leuk zou vinden.

Bij deze wil ik Arend, zijn dochter Rebecca en Cindy van Dommelen van de Campus ontzettend bedanken voor de samenwerking en gastvrijheid! Ik wens hen natuurlijk heel veel succes toe de komende jaren met de opschaling van het bedrijf, een enorme uitdaging. Ik heb veel respect voor hun harde werken en de drive die zij hebben om hun missie tot een succes te maken, heel erg gaaf dat we in Altena zo’n innovatief bedrijf hebben! ✤

Vragen voor Arend

Wat kunnen wij doen?

Jopke van Mersbergen

Er zijn in elke generatie geluiden van mensen die zeggen dat de wereld nu wel zal vergaan want zo kan het niet langer. Dat is van alle tijden, maar nu kunnen wij mensen er iets aan doen. De oververhitting van onze aarde neemt toe en het punt van no return schijnt al te zijn gepasseerd. Ik wil hier geen doemscenario schetsen, deze ramp hoeft niet meer bewezen of ter discussie gesteld te worden. Het gaat me om onze actie. Waar beginnen we zodat we niet werkeloos en machteloos aan de zijlijn blijven toekijken hoe zich een ecologisch drama voltrekt.

... dit vertellen onze leden ...

Ecologische voetafdruk

We gaan nu even voorbij alle technische oplossingen maar richten ons op ons huishouden, onze persoonlijke omstandigheden.

✦ We kunnen de verwarming een graadje lager zetten en een trui aantrekken, maar dat weet iedereen al. Korter douchen is ook al heel bekend evenals de fiets pakken als dat mogelijk is. Ledverlichting. Scheiden van afval en daar verantwoord mee omgaan. Dat is allemaal al in ons dagelijks systeem ingeburgerd.

✦ Thuis kunnen we ons steeds afvragen of we dat artikel wel echt nodig hebben als er iets kapot is. Kunnen we zonder? Het kan wellicht ook gerepareerd worden.

✦ Moeten we elke dag vlees of een vleesvervanger eten. Het is belangrijk om voldoende proteïnen of eiwitten binnen te krijgen en daarom kun je ook afwisselen met peulvruchten die er in vele soorten zijn. Kapucijners, kidneybonen, witte en bruine bonen en erwten en peultjes, tofu (gemaakt van sojabonen) en zo zijn er nog vele soorten peulvruchten op te noemen. Paddenstoelen, noten, eieren en kaas. De graansoorten boekweit, quinoa en gierst bevatten ook wat eiwitten.

✦ Waar kunnen we met elektra op bezuinigen? De wasmachine beter vullen, de droger niet gebruiken als het buiten of op een rekje binnen ook kan drogen. Gebruik een biologisch en goed afbreekbaar wasmiddel dan blijft de wasmachine schoner, hoeft er geen ontkalker in en is helemaal geen wasverzachter nodig. Dat scheelt ook nog in kosten. Natuurlijke materialen hoeven niet zo vaak gewassen te worden en hebben een zelfreinigende eigenschap. Wol is daar een bijzonder goed voorbeeld van. Verder trek ik altijd de stekker van de waterkoker uit het stopcontact want dat scheelt veel. Veel apparaten op stand-by kunnen ook gewoon uit. De koelkast en vriezer zoveel mogelijk vullen want de massa erin houdt de kou beter vast.

✦ Goede en afbreekbare schoonmaakmiddelen gebruiken. Die zijn er in overvloed op de markt.

✦ Regenwater in je tuin laten absorberen door er zoveel mogelijk groen in te verwerken. ‘Wip een tegel’ is nu zo’n actie. Het water moet kunnen worden opgenomen in de aarde zodat het bodemleven in leven kan blijven. Bij elke droge zomer droogt de aarde steeds dieper in en kan de aardworm niet meer door die harde laag heenkomen en blijft op een diepe vochtige laag wonen. De vogels die van wormen en ander grut

afhankelijk zijn, kunnen hun eten dan niet meer bereiken. De planten kunnen hun ondergrondse schimmelverbindingen niet in stand houden en de haarwortels niet voeden en de bloemen geven geen of minder nectar. Zo ontstaat een verarming van het ecologische systeem in onze directe omgeving. Door er groen en bomen in te planten blijft het veel vochtiger en dus leefbaarder voor de planten zelf, de dieren en voor ons.

✦ Een regenton onder de regenpijp plaatsen, zodat je in tijden van minder regen toch ook over regenwater kunt beschikken en het de planten kunt toedienen als het nodig is.

✦ Bomen planten en laten staan waar dit mogelijk is. Grote bomen houden enorm veel CO2 vast, zijn goede bevochtigers en geven schaduw voor hun omgeving. Onder een laan met bomen is het enkele graden koeler. Ook bieden ze aan vele dieren een woon- en schuilplaats. Een boom is een ecosysteem op zich (als grond bouwrijp moet worden gemaakt haalt men meestal eerst alle begroeiing weg).

✦ Zoveel mogelijk biologisch eten omdat de aarde bij het telen ervan niet wordt opgejaagd met kunstmest en de kwaliteit voedzamer is. Je hoeft er niet zoveel van te eten om toch een voldaan gevoel te hebben en je draagt bij aan het verminderen van gifstoffen in de bodem en de lucht. Bovendien is de smaak zo goed dat het niet nodig is het gerecht met allerlei liflafjes op te leuken, wat weer scheelt in de kosten van het levensonderhoud. Zo kun je heerlijk eten en alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgen. En je blijft gezond dankzij al die goede nutriënten. Na twee weken even wennen, wil je niet meer anders.

✦ Veel langer met kleding doen en goede tijdloze kwaliteit kopen. Die kan dan ook weer worden gerepareerd of vermaakt tot iets anders. De katoenindustrie is buitengewoon vervuilend.

✦ De CV-verwarming, als het kil is in huis, even een minuut of twintig één graad hoger zetten dan de

kamertemperatuur, zodat de radiatoren flink heet worden. Dan de verwarming weer een stuk omlaag zetten. Dat helpt enorm om het gevoel van kou tegen te gaan.

✦ Bovenal kunnen we onszelf telkens kritisch bevragen of we wel zoveel moeten consumeren. Hebben we het echt nodig of kan het zonder, wat mis ik dan echt? Of kan er met minder impact op het milieu toch ook een plezierige dag van worden gemaakt? Wandelen, fietsen, aan het water gaan zitten om de stilte te ervaren, je verwonderen over de nachtelijke sterrenhemel; er zijn zoveel dingen die geen impact hebben op ons milieu en die veel voldoening en plezier geven…

Ergens in de lagen van onze collectieve psyche zit de wijsheid en de ervaring van alles wat ons voorging.

Als we dit met z’n allen kunnen doen dan voelen we ons ook niet zo ‘we staan erbij en kijken ernaar’.

We kunnen onze machteloosheid over de situatie in de wereld omzetten in actie en ook onze kinderen leren daaraan mee te doen. Zo krijgen we weer perspectief op een betere toekomst. ✤

Boomfeestdag bij het Duyls Bos

Agnes Advocaat

Boomfeestdag

Boomfeestdag november 2023 werd door weersomstandigheden en water op het perceel uitgesteld naar 2024. Op 28 februari was het zover: ruim 100 schoolkinderen van D’Uylenborch en De Halm uit Almkerk, De Sprankel uit Dussen en De Verrekijker uit Waardhuizen kwamen op de fiets naar het Duyls Bos, gewapend met schep of spa en voorzien van laarzen. Op de deelnemende scholen hadden Wijnand Veth (klimaatburgemeester Altena) en Martie Kervezee (Rotary Altena) in november een workshop gegeven met o.a. 15 takken van verschillende boomsoorten. De leerlingen leerden waaraan je bomen kunt herkennen (bijv. bast, knoppen, bladeren of vruchten) en daarna was er een quiz en de winnaars daarvan kregen de eervolle taak om de wensboom (een tamme kastanje) omhoog te hijsen.

Tijdens de Boomfeestdag waren er speeches en werd er speciaal voor deze dag een kunstwerk geplaatst. Het was die woensdagochtend een modderige toestand, maar gelukkig vonden de meeste kinderen de modder geen probleem. Die ochtend zijn er (mede dankzij de hulp van leerkrachten, Rotary, Altenatuur en Duyls Bos) meer dan 1.000 kleine boompjes geplant!

Klimaatbos, voedselbos, bloesembos

Wat was de achterliggende gedachte om Boomfeestdag bij Duyls Bos te houden? Door de slechte bodemkwaliteit was een eerder plan om cultuurgewassen te telen, niet haalbaar gebleken. Het plan voor een bloesembos werd 2 jaar geleden geboren en er werd sponsoring gevonden. Een collecte van de gezamenlijke kerken uit Almkerk en de Rabo Clubsupport Actie waren een goed begin. Rotary Altena zei hieraan mee te willen doen en ook Altenatuur stapte in. Rotary heeft al het regelwerk en

W. Veth & M. Kerverzee

de sortimentskeuze voor hun rekening genomen en de vrijwilligers van Duyls Bos het klaarmaken van het perceel. Ook Wijnand Veth werd er in zijn functie als klimaatburgemeester bij betrokken. Het grappige is dat Wijnand spreekt over een voedselbos, de Rotary over een klimaatbos en Duyls Bos over een bloesembos. En ze bedoelen allemaal hetzelfde. Duyls Bos heeft voor bloesembos gekozen om te voorkomen dat mensen denken dat ze kunnen komen oogsten of dat de oogst verkocht gaat worden.

Wat houdt een voedselbos in?

Een voedselbos is een officieel landbouwsysteem, dat:

✦ voldoende groot moet zijn

✦ een op zichzelf staand ecosysteem is

✦ meerdere lagen begroeiing heeft, zoals bomen, struiken, kruiden

✦ begroeiing heeft, bestaande uit inheemse en uitheemse soorten

✦ een bloesemboog heeft, waarbij gelet is op diversiteit en bloeiperiode

✦ geen gehouden dieren omvat

✦ voldoende water (sloten) in de nabijheid heeft

✦ niet met meststoffen en/of bestrijdingsmiddelen bewerkt wordt

Een voedselbos kan koolstof gaan binden en langer water vasthouden, zodat het drogere perioden kan overleven. Het is een belangrijke aanwinst qua groen, maar ook voor de o zo belangrijke insecten en andere dieren. Insecten vinden stuifmeel en nectar, vogels en kleine dieren eten van de vruchten. De aangrenzende EVZ (Ecologische VerbindingsZone) bij het Duyls Bos versterkt deze vergroening nog eens extra, kwaliteitsverbetering dus.

Interessant en positief in de ontwikkeling van voedselbossen is dat ze steeds bekender worden en grote spelers zich er nu ook mee gaan bemoeien. Zo heeft de Rijksoverheid zich verbonden aan de Europese doelstelling in verband met groenontwikkeling: de Green Deal. De Green Deal helpt om duurzame plannen uit te voeren. Bijvoorbeeld voor energie, klimaat, water, grondstoffen, biodiversiteit, mobiliteit, biobased economy, bouw en voedsel. Wat voor het voedselbos aan de Duijlweg van belang is, is natuurvariatie. Jan van Mersbergen is daar al decennia mee bezig in zijn Duyls Bos, daarom sluit dit project perfect aan. Zo zorgen het plas-, drasgebied, Duyls Bos en het Bloesembos mooi voor een vergroenende lijn die natuurgebieden verbindt in Altena! ✤

De insectenvreter komt er aan!

Jaap van Diggelen

Sinds zijn arriveren in Nederland in 2017 rukt de Aziatische hoornaar (Vespa velutina) met ongekende snelheid op in Nederland. Het is een invasieve exoot die een bedreiging vormt voor inheemse insecten. Met name bij imkers is hij berucht omdat hij grote schade aan bijenvolken kan toebrengen De alarmsignalen staan bij bijenhouders in Nederland op rood. Naast alle bedreigingen van varroa-mijt, gifstoffen en diverse andere parasieten is er sinds 2017 deze nieuwe wesp die de gemoederen bezighoudt.

Geschiedenis

De Aziatische hoornaar is een wespensoort uit Zuidoost-Azië. In 2004 is er vermoedelijk 1 koningin met een lading Chinees aardewerk via Bordeaux Frankrijk binnengekomen. Het beest werd aangetroffen door een Bonsai-kweker, zo’n 100 km het binnenland in vanaf Bordeaux. Het betrof een bevruchte koningin die de oermoeder werd van alle tienduizenden exemplaren van deze nieuwe soort in Europa. Het verbaast je elke keer opnieuw hoe enkele of hier zelfs maar één dier een invasie van een soort kan veroorzaken. Het moet hier wel gaan om een opportunistische soort die zich, zonder afweer van zijn prooidieren of predatoren, razendsnel kan uitbreiden.

Werkelijk ongelofelijk hoe moeizaam de herintroductie van een verdwenen soort in zijn vroegere leefgebied enerzijds kan zijn (zie het terugbrengen van de tuinhommel of de grote vuurvlinder in Engeland), waar anderzijds slechts één exemplaar in staat blijkt om een ongewenste indringende soort te vestigen. Een beetje logica zit hier wel in natuurlijk: bedreigde soorten lijken gedoemd tot uitsterven, nieuwkomers juist tot uit-leven, in een nieuw gebied waar vijanden ontbreken en the sky the limit is (zeker als je vliegt). Leef je uit, je valt nog buiten iedere voedselketen (behalve degene dan die je aan het maken bent door alles op te vreten wat je uitkomt)!

Sinds de vestiging van die eerste koningin is het snel gegaan met de Aziatische hoornaar. Op internet zijn filmpjes te vinden waarin te zien is op kaarten hoe Frankrijk werd veroverd, vervolgens Noord-Spanje en België en op 17 september 2017 had Dreischor de twijfelachtige eer van de eerste waarneming in ons land.

Op wikipedia is te zien hoe de soort in zes jaar tijd bijna heel Nederland overrompelde.

Uiterlijk

✦ Groter dan gewone wespen.

✦ Donkere kop en bovenlichaam.

✦ Bleke, gele poot-uiteinden.

✦ Achterlijf met 2 smalle en 1 brede oranje band.

✦ Zwarte antennes.

Nagenoeg heel Nederland bezet

De verschillen

Leefwijze en gedrag

Zoals bij alle wespen overleven alleen de bevruchte koninginnen de winter. Vroeg in het voorjaar (maart) maken zij een primair nest in schuurtjes, tuinhuisjes of in struiken. Ook nestkastjes zijn populair. Het nest hangt op maximaal 3 m hoogte en is aanvankelijk zo groot als een pingpongbal. Na ongeveer 6 weken komen de eerste werkers uit en zij vergroten het nest en verzorgen het broed. Het nest is net als bij alle wespensoorten gemaakt van papier-maché dat de wespen produceren uit afgeknaagd hout. Later in het jaar (rond juni) verhuist het volk naar een zogenaamd zomernest dat het formaat van een basketbal kan bereiken en hoog in een boom wordt gemaakt.

Overgebleven zomernest in een boom

Levenscyclus Aziastische hoornaar

Hoe verder in het jaar, hoe meer kans om deze wespensoort te zien omdat de volken dan groot worden en de dieren naast insecten ook zoetigheid gaan verzamelen.

De Aziatische hoornaar eet honingbijen, wilde bijensoorten, mieren, hommels en ook vliegen, vlinders en rupsen. Ze kunnen zwevend voor bijenkasten worden gezien, in de aanslag om haal-bijen die zwaar van honing en stuifmeel de bijenkast proberen in te gaan, te grijpen. Ze verwijderen poten, kop en achterlijf van hun prooi en nemen alleen het borststuk waarin de vliegspieren zitten (eiwit) mee naar hun nest. Als er veel plantenbestuivende insecten worden gevangen dan kan dit de bestuiving beperken. Als bijenvolken worden gedecimeerd door aanwezigheid van een naburig nest van deze hoornaar dan kan dit leiden tot minder honingopbrengst of zelfs het uitsterven van volken.

In de landen van herkomst (Azië) zijn de inheemse honingbijen in staat om zich te verweren tegen de Aziatische hoornaar. Na bijna twintig jaar aanwezigheid in Frankrijk is nog geen enkele vorm van aanpassing of ontwikkeling van verweer tegen deze nieuwkomer waargenomen bij Europese bijen.

Voorkomen in Altena

Op 30 oktober 2022 is het eerste exemplaar waargenomen in Waardhuizen (bron: waarneming.nl). In 2023 waren er 10 waarnemingen in Altena, de meesten in oktober-november. Het lijkt er dus op dat er één of enkele nesten zijn geweest in ons gebied. Aangezien er 5 – 50 koninginnen uit 1 nest kunnen voortkomen, kunnen we dit jaar een veelvoud van de 10 waarnemingen van 2023 in ons gebied verwachten.

Kaartje Altena met waarnemingen van 30-10-'22 tot 20-04-'24

Rood blokje is 1x1 km

Wat kunt u doen als u denkt dat u deze soort hebt gezien?

Maak een foto van de hoornaar en onthoudt de locatie. Controleer of uw waarneming inderdaad een Aziatische hoornaar is.

Weet u zeker dat u een Aziatische hoornaar heeft gezien?

Meld dit dan als volgt:

✦ Geef uw melding door via meldpunt Aziatische hoornaar op waarneming.nl (https:// waarneming.nl/go/vespa-velutina/?) Let op: zonder duidelijke en scherpe foto's van de Aziatische hoornaar heeft het geen zin een melding te doen!

✦ Krijgt u bevestiging dat het inderdaad om een Aziatische hoornaar gaat? Wat u dan kunt doen, hangt af van wanneer u de hoornaar heeft gezien.

Heeft u een Aziatische hoornaar gezien van april tot en met juni:

✦ Het gaat waarschijnlijk om een koningin. Kijk of u die kunt vangen. U kunt de koningin doodmaken in de vriezer. Kijk of u het voorjaarsnest van de Aziatische hoornaars kunt vinden, en laat dat verwijderen door een (professionele) bestrijder.

Heeft u een Aziatische hoornaar gezien van juli tot en met september:

✦ Het gaat waarschijnlijk om een werkster. Kijk in welke richting de werkster wegvliegt en markeer de richting op een plattegrond van de locatie. Ziet u meer werksters? Markeer hun wegvliegrichting dan ook op de plattegrond en geef dat ook door. Dit helpt om het nest op te sporen.

De handleiding ‘Zomernest Aziatische hoornaar opsporen’ vindt u op www.eis-nederland.nl. Hierin staat precies beschreven hoe een zomernest gevonden kan worden. Ga nooit zelf aan de slag met een nest dat u heeft gevonden! Haal er een professional bij!

Meer informatie:

✦ Algemeen op waarneming.nl: https://waarneming.nl/pages/vespa-velutina-nl/: info op waarneming.nl waar ook naar het meldpunt wordt doorverwezen.

✦ Algemene informatie wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Aziatische hoornaar

✦ Uitgebreide info bijenhouders vereniging: https://www.bijenhouders.nl/themas/aziatische-hoornaar/ scroll helemaal door naar beneden en vind de Webinar Aziatische Hoornaar: uitstekende presentatie! ✤

F L O R A

Ja, daar staat er één. Op zo ' n ruig terreintje. Het plantje bloeit al. Dan komen de zwaluwen. Dat verraadt zijn naam. Chelidon(ium) betekent zwaluw. Ik zie vier fletse kruisgewijze kroonblaadjes. En veel meeldraden rond de stamper. Bladeren groen van boven, blauwgroen van onder. Geveerd en gekarteld. De stengel behaard. Oeps, er breekt een blaadje. Dat ging makkelijk. Oranje melksap komt tevoorschijn. Ah, handig voor een wrat! Die zal dit niet leuk vinden. Verder toch maar uitkijken, want hij is giftig. In Limburg noemen ze hem wrattenplant. Wetenschappers zeggen Chelidonium majus L. En wij stinkende gouwe. ✤

Jan van Haaften

De huismus

De huismus

heet huismus omdat dit vogeltje graag in de buurt van mensen en huizen woont! Huismussen zijn kleine stevige vogels en kunnen korte stukjes heel snel vliegen.

Linda van Zwet

Op de grond lopen huismussen niet maar ze hippen, ze maken steeds sprongetjes met twee pootjes tegelijk. Huismussen zijn graag op de grond om eten te zoeken. Kruimels van ons eten maar ook zaden van vogelvoer of kippenvoer en in de broedtijd insecten. Huismussen maken een herkenbaar geluid dat wij tjilpen noemen.

Als een groepje mussen samen is, dan hoor je een hoop getjilp en gekwetter!

Het mannetje en het vrouwtje van de huismus zien er verschillend uit. Het mannetje heeft een grijs petje, met daar omheen een bruine zij- en achterkant. Vanaf zijn oog tot zijn snavel is het zwart en dit loopt onder zijn snavel door tot op de borst. Ook op de rug zijn zwarte, bruine en grijze kleuren te zien. Verder is het mannetje vooral grijs.

Het vrouwtje is grijsbruin en heeft een lichte streep boven en het achter het oog.

mannetje

vrouwtje

Huismussen zijn gezellige vogels, ze leven graag in een groep en blijven het hele jaar op dezelfde plek wonen. Ze maken het liefst een nest onder de dakpannen of in kieren en gaten in muren. Het nest is gevuld met strootjes en veertjes. Huismussen gebruiken het nest om eieren in uit te broeden, maar ook als slaapplek in de winter.

Huismussen kunnen twee tot drie keer per jaar broeden en leggen iedere keer 4 tot 6 eieren.

Hé Tweety, langzamerhand moet je maar eens voor je eigen kostje gaan zorgen! huh!!?

De jongen worden eerst in het nest gevoerd, daarna ook nog een tijdje terwijl ze buiten al rondvliegen. Het is dan weer een enorme drukte met al het gekwetter! Als de jongen groot genoeg zijn, zoeken ze andere jonge mussen op en trekken ze samen naar bijvoorbeeld graanakkers om te eten. In deze periode ontstaan er nieuwe groepen mussen die ook weer een eigen plek bij mensen zoeken om te wonen. Maar dat lukt niet altijd even goed...

Omdat onze huizen tegenwoordig zo goed geïsoleerd en dichtgemaakt zijn en veel tuinen kaal, kunnen mussen geen fijne plek vinden om te wonen. Daarom helpen veel mensen de huismussen weer door nestkasten op te hangen en heggen en struiken in de tuin te zetten. Helpen jullie ook mee? De huismussen zullen er blij mee zijn!

Wist je dat:

De huismus een gezellig familielid heeft dat erg op hem lijkt? Dat is de ringmus! Het mannetje ziet er hetzelfde uit als het vrouwtje. Meneer en mevrouw Ringmus hebben allebei een chocoladebruine kop. Zo kun je ze goed herkennen! ✤

Wie wordt nieuwe

Goof van Vliet

natuurgids in Altena?

Het bestuur van Altenatuur wil graag een korte cursus ‘natuurgids in Altena’ opzetten. Dat willen we samen met Brabants Landschap en Staatsbosbeheer deze winter doen. Het gaat om de gebieden Pompveld, Groesplaat, Fort Giessen/Almbos, Kornsche Boezem en Struikwaard.

Brabants Landschap en Altenatuur krijgen regelmatig verzoeken voor groepsrondleidingen in de natuurgebieden in Altena. Er zijn al verschillende leden die wel eens rondleidingen geven. Het zou leuk zijn om dit met een grotere groep enthousiaste natuurliefhebbers te kunnen doen, vandaar de cursus ‘natuurgids in Altena’. Deelnemers hoeven geen vogelaar of botanisch specialist te zijn. Enthousiasme om kennis met mensen te delen en interesse in de natuur zijn de belangrijkste voorwaarden. Rondleidingen geven natuurgidsen meestal met z’n tweeën, de voorbereiding kun je dan verdelen.

De cursus bestaat uit (waarschijnlijk) vier theorieavonden op Fort Giessen waarin je het eiland Altena leert kennen. De natuur zoals hij was, is en zou kunnen worden. Het gaat over het landschap (bodem, water, historie) en de daarin levende planten, bomen en dieren, evenals de invloed van de mens op dit alles. Eén avond wijden we aan natuur en landschap in Brabant en hoe Altena daar in past. Op vier zaterdagochtenden organiseren we excursies in de genoemde gebieden. Met deze excursies gaan ook de huidige gidsen mee en medewerkers van het betreffende gebied. Dat leidt tot een goed en actueel inzicht ter plekke. In overleg met de cursisten zoeken we naar de meest geschikte data. Docenten

zijn Jaap van Diggelen en Goof van Vliet vanuit Altenatuur en medewerkers van Brabants Landschap en Staatsbosbeheer.

Wat zijn basisvereisten?

✦ Lid van Altenatuur

✦ Interesse in natuur en landschap

✦ Zin om te leren hoe je een goede rondleiding kunt geven in natuurgebieden

Wat levert het op?

✦ Een brede kennis van natuur en landschap in Altena

✦ Het plezier om andere mensen over de rijkdom van onze natuur te kunnen vertellen

✦ Samenwerken met een team van natuurgidsen in Altena die elkaar weten te vinden en kunnen helpen. Altenatuur organiseert één of twee keer per jaar een opfriscursus voor alle natuurgidsen

Lijkt dit je wat? Stuur dan vóór 1 juli een email naar info@altenatuur.nl t.a.v. Goof van Vliet. Aan het einde van de zomer nemen we dan weer contact met je op en kun je definitief inschrijven. ✤

Rondleiding leerlingen Curio in Pompveld

Rondleiding Wijnand Veth over voedselbos met stinzenplanten

CULTUURSCHOK

Toen Man, Hond en ik in 2018 besloten de stad achter ons te laten, bracht Funda –'zoekafstand 100 km rond Den Haag'– ons naar Wijk en Aalburg, waar we nog nooit geweest waren maar waar wel de gedroomde woonboerderij met dik 2.000 m2 grond stond. De boerderij was een rietgedekte beauty uit 1815, met een jaren '80 interieur en een vochtprobleem. De tuin bleek er eentje uit de categorie 'keurig': gras, gras en gras, bestrating, hagen en een paar fruitboompjes. Acht maanden bivakkeerden wij in het bijgebouw, terwijl de boerderij vertimmerd werd. Daarna was de voorste helft van het perceel – dankzij Pipowagens, betonmolens, knikmopsen en zo meer – getransformeerd tot het slagveld van Verdun, 'the morning after'. Het achterste stuk, aan de voet van de dijk, was in rap tempo veranderd in een bramen- en brandnetelplantage. We trokken in de boerderij, bezorgden de firma Stihl een topjaar en gingen buiten aan de slag. Zo ongeveer ieder boek voor de beginnende tuinier geeft als tip om in de buurt te kijken naar wat hier kennelijk goed gedijt. Tijdens mijn rondjes met Hond wierp ik dus menige, nieuwsgierige blik. Maar, eh, tja... Wat in Wijk en Aalburgse voortuinen uitstekend blijkt te gedijen is grijze split met een paar lavasteen-bakken waarin een waaierpalm of olijfwilg staat. In de achtertuinen tieren de tegels welig, afgetopt met een veranda met loungehoek en gasbarbecue. Het was een cultuurschok: hartje stad is men zo blij met iedere vierkante centimeter tuin dat daar direct een plantje in wordt gezet, in de dorpse C O L U M N

S i m o n e v a n H e i n i n g e n

omgeving is er kennelijk groen zat en doet juist de bestratingsfirma goede zaken. Enfin, inmiddels zijn we een paar jaar verder en begint het stukje bij beetje te lijken op wat ik voor ogen had: een tuin uit de categorie 'niet zo keurig'. En we worden beloond. Want zo ongeveer alles wat vliegt, loopt, kruipt en hupt, weet inmiddels de weg naar ons stukkie Wijk te vinden. Iedere ochtend – jawel, 365 à 366 dagen per jaar – drink ik bij het krieken van de dag buiten mijn koffie, terwijl de zon van achter de dijk tevoorschijn klimt. Het geluksgevoel wanneer er dan een mamma egel met twee ukkies letterlijk onder je benen door loopt (!) is onbeschrijflijk. 'Build it and they will come ' , klinkt het in de film Field of Dreams. En ze komen, naar het veld van mijn dromen. Al moet ik zeggen dat ik werkelijk stomverbaasd was toen ik een speciekuip ingroef – met wat waterplantjes en een fonteintje op zonnepaneeltje erin – en daar binnen één week vier kleine kikkertjes in zaten.

Waar zijn die in hemelsnaam helemaal vandaan komen hupsen en hoe vinden ze tussen al dat grijze split mijn kleine speciekuip?!

De bijeneter

Wouter van Rijsbergen

Sommige vogels vallen iedereen op Ze hebben de ‘wow-factor’ Toen wij jaren geleden in Apulië op vakantie waren en tijdens een wandeling een rotsachtig dal doorkruisten, zagen we een groep vogels af en aan vliegen bij een steile rotswand. We vonden ze bijzonder kleurrijk, ze maakten ook een sympathiek geluid maar wat voor vogels het precies waren wisten we niet. Ik genoot enorm van de waarneming, ook al wist ik niet wat ik zag en was ik toen nog geen vogelaar.

Ik had niet eens een fatsoenlijke verrekijker, maar met behulp van foto’s en een vogelboek konden we de soort bij thuiskomst op naam brengen: we hadden bijeneters gezien. Later zagen we ze ook eens in Zuid-Frankrijk. We liepen door een bos, hoog boven de bomen klonk het prachtige geluid van... tja waarvan? Ik wíst dat ik het kende, maar kon de vogelsoort toch niet benoemen, ze waren ook niet goed te zien zo boven het gebladerte. Toen we een paar dagen later hetzelfde geluid hoorden bij het vakantiehuis, maar nu met een vogelboek onder handbereik, werd duidelijk: bijeneters. Dit was een paar jaar later en ik was inmiddels ‘beginnend vogelaar’ en in het bezit van een goede verrekijker. Prachtig! Ze kwamen elke dag verschillende keren overvliegen en een paar dagen later ontdekte ik de rotswand waar ze broedden.

Afgelopen zomer, jaren later inmiddels, waren we opnieuw in Italië, nu in het noorden van Toscane. Ik zou ze vast weer zien, de bijeneters. Ik had mijn zinnen gezet op een weerzien met deze soort. Maar misschien wilde ik te graag? Overal waar we kwamen speurde ik de hellingen en de hemel af. Maar waar we ook wandelden… geen bijeneter. Toen we na twee weken de terugreis naar

Nederland aanvaardden, hadden we geen bijeneters gezien en daar was ik dan ook enigszins teleurgesteld over.

Op onze terugroute overnachtten we tijdens een tussenstop in één van onze favoriete wijngebieden: Baden in Zuid-Duitsland. Na het avondeten op de allerlaatste vakantieavond maakten we een rondwandeling door het uitgestorven Ihringen toen

we ergens midden in het dorp een hoek omsloegen en een braakliggend terrein zagen met veel wilde bloemen en her en der wat opgeschoten heesters. Een prachtig gezicht in het avondlicht. Je kunt een mooie tuin ontwerpen, maar soms ontstaan heel mooie ‘tuinen’ spontaan. We bewonderden dit ruige terrein vol bloemen en vlinders toen een paar vogels neerstreken op een elektriciteitsdraad boven dit terrein.

Bijeneters op een elektriciteitsdraad

Het zal toch niet? Ja hoor: bijeneters! Mijn wens voor deze vakantie op de valreep vervuld, niet meer op zoek, toch gevonden. We liepen even verder en ontdekten dat het straatje waar we stonden nog ‘Vogelgasse’ heette ook! Bijeneters midden in een dorp, dat had ik niet verwacht. Voor mij geweldig nieuws deze bijeneters, voor de vlinders die we hier zagen minder… ze staan op het bijenetermenu. We vervolgden onze wandeling en liepen buiten het dorp kriskras door de wijngaarden. Nu zijn dit vaak saaie monoculturen maar dat gold niet voor deze heuvel. Grotendeels vulkanische bodems, met veel löss. De wegen hier zijn eeuwenoud en enkele meters (!) diep uitgesleten door verkeer en regenwater; echte holle wegen dus. Fantastische wegbermen met een grote rijkdom aan wilde planten, een omweg waard – hulde aan de biologische wijnboeren!

We ontdekten verschillende gaten hoog in deze steile wanden. En tja... de bijeneter is een holenbroeder. Met een andere wandelaar raken we aan de praat. ‘Bienenfresser!’ bevestigt hij. ‘Ze broeden hier elk jaar en na het broeden hangen ze rond in het dorp.’ Dit voelde als een eigen ontdekking: eerst de bijeneters in het dorp, vervolgens hun nestgangen in de omgeving. Bij terugkomst in het dorp onthulde een bord dat we zojuist op het ‘Bienenfresserpfad´ hadden gewandeld. Nou ja zeg, maar ik had toch zeker op eigen kracht die vogels en vervolgens die gaten ontdekt!?

Later deze zomer kwam mijn man (vogelliefhebber, geen vogelkenner) thuis van een wandeling met de hond. ‘Ik heb nou toch iets gezien. Een soort blauwe vogels, op de Groesplaat. Heel mooi, heel opvallend, tropisch bijna.’ Dezelfde week meldingen van overvliegende bijeneters in onze omgeving… het zal toch niet? Komende zomer ga ik extra mijn best doen om geen vogels te zien…!

De bijeneter (merops apiaster)

De bijeneter is een vogel met een prachtig tropisch uiterlijk. Felle kleuren bepalen het beeld: geel, blauw, roodbruin. Het gebied waarin de bijeneter broedt, heeft zich de afgelopen jaren in hoog tempo richting het noorden uitgebreid (klimaatverandering). Het eerste opgemerkte broedgeval in Nederland was in 1964. Daarna waren er incidentele broedgevallen, maar vanaf 2010 is de bijeneter een jaarlijkse broedvogel in heel kleine aantallen. Vorig jaar (2023) werden zeven broedgevallen met zekerheid vastgelegd. Omdat op veel meer plekken bijeneters werden waargenomen, lag het aantal broedgevallen dat jaar waarschijnlijk hoger. In Duitsland, waar veel meer bijeneters broeden, is de toename snel gegaan: 1995 50-70 broedgevallen, 2014 1288 broedgevallen, 2021: 4035.

Holle wegen

De bijeneter broedt in steile wanden, net als de oeverzwaluw, maar heeft een voorkeur voor fijner materiaal om in te graven: löss of leem. Uit onderzoek is bekend dat de bijeneter in zuidelijker streken vooral bijen eet maar bij ons ook veel hommels op het menu heeft. Het is hier gemiddeld wat kouder (zee-invloed) en hommels vliegen nog bij temperaturen waarbij bijen het voor gezien houden. Na het broedseizoen blijven bijeneters vaak nog enige tijd hangen, verzamelen zich dan in groepen en trekken naar Afrika. Begin mei arriveren ze dan weer in Nederland. Op waarneming staan in totaal vier meldingen van een bijeneter voor de gemeente Altena. Twee in 2009, verder in 2021 en 2023. Alle waarnemingen: overvliegend. In 2021 werden ze in een groep gierzwaluwen gezien, fouragerend boven de Struikwaard (waarneming: Bas Verhoeven). In 2011 is de Werkgroep Bijeneters Nederland opgericht. Op de site www.bijeneters.nl kunt u zich abonneren op hun nieuwsbrief. Jaarlijks brengt de werkgroep een jaarverslag uit. Dat doet ook de Fachgruppe Bienenfresser in Duitsland. De WBN verzorgt ook nieuwsbrieven en monitort alle broedgevallen in Nederland nauwkeurig.

Geraadpleegde bronnen:

Voor waarnemingen in de gemeente Altena: www.altenatuur.waarneming.nl

Algemene info over de soort: https://www.vogelbescherming.nl

Handboek Vogels van Nederland, KNNV-uitgeverij Zeist, 2e druk 2011. Blz. 200. Vogelatlas van Nederland, SOVON, Kosmos Uitgevers Utrecht, 4e druk 2019. Blz. 358. Werkgroep Bijeneter Nederland: www bijeneter nl

Fachgruppe Bienenfresser der Deutschen Ornithologen Gesellschaft: https://www.do-g.de/fachgruppen/fgbienenfresser/ ✤

Steile wanden

Verslag van de ALV 2024

Margo van Beem

Algemene Leden Vergadering 29 februari 2024, Fort Giessen, aanvang 20.00.

1. Opening

Jaap heet iedereen welkom en noemt de leden die zich afgemeld hebben (Hylke Tromp, Nico Kersten, Angelique Hollants, Len Bruining, Margreet Gelsing, Jopke van Mersbergen). Er zijn 31 leden aanwezig.

De vereniging telt 590 leden aan het einde van 2023, nog net geen 600 leden, maar al wel 1% van het inwonertal van Altena.

Het was een jaar met een verdrietig einde van 2023 door het overlijden van Herman van Krieken. Hij wordt op veel fronten gemist. Ook blijdschap met de toekenning van de Schaal van Altena op 2 januari 2024 voor de grote inzet, in brede zin, voor de bescherming van de natuur in de gemeente Altena. Waarbij Altenatuur de verbinding met de samenleving op verschillende manieren zoekt. Dit leidt tot betrokkenheid bij de natuur

in alle leeftijdsgroepen. Altenatuur werd aangedragen bij de gemeente door -niet de minstenANV Altena-Biesbosch en Brabants Landschap.

Van het jubileumboek ‘Biodiversiteit in kaart/De rijke natuur van Altena (oktober 2020)’, komt een herdruk. 300 exemplaren, deze keer met een harde kaft. Van de eerste 1.500 exemplaren zijn er nog enkele beschikbaar. Nieuwe leden krijgen het boek uitgereikt als welkomstgeschenk. Het boek komt in de loop van het jaar weer te koop.

2. Notulen ledenvergadering van 23 februari 2023

(Zie Altenatuurtje 122, mei ‘23, pag. 18-21). Jaap laat zien waar ze in het Altenatuurtje staan en vraagt aan de vergadering of iedereen zich daarin kan vinden. De jaarcijfers van 2022 blijken te ontbreken. We zijn verplicht deze te publiceren vanwege onze ANBIstatus en dat doen we normaliter in het Altenatuurtje. Vier jaar geleden hebben we daar vragen over gehad vanuit de belastingdienst, waarbij Johan Koekkoek ternauwernood heeft kunnen voorkomen dat onze ANBI-status werd ingetrokken. Ze zullen dus alsnog gepubliceerd moeten worden op de website. De notulen worden vastgesteld.

3. Jaarverslag deel 1

We beginnen met de jaarverslagen; de secretaris en

vertegenwoordigers van de werkgroepen presenteren wat er in de vereniging/werkgroepen het afgelopen jaar is gebeurd en de plannen voor 2024. Margo trapt af met Lief en leed 2023/2024, daarna praat Jaap ons bij over Fort Giessen Beheer (FGB) en de activiteiten van de Beheercommissie. Margo vertelt vervolgens over losse activiteiten: Plan Boom, Duyls Bos en Struweel(de). Goof praat ons bij over de energietransitie in Altena en hoe belangrijk het blijft daarop de aandacht te houden vanuit Altenatuur. Margo vertelt over Kringloopcentrum Altena i.v.m. de bestuurswijzigingen (Marga Oerlemans is toegetreden als tweede bestuurder vanuit Altenatuur in het bestuur van het Kringloopcentrum) en het behaalde Keurmerk voor Branchevereniging Kringloop Nederland.

Wijnand Veth vertelt over het succes van de werkgroep Voedselbossen Altena, waarbij zich

inmiddels 80 mensen hebben aangesloten. Een mooi netwerk is aan het ontstaan, waarbij voor én door de deelnemers activiteiten worden georganiseerd. Jaap neemt het stokje weer over en vertelt over het strokenteeltproject in de Struikwaard. Het project gaat ook in 2024 weer van start, er zijn zo’n 30 deelnemers. Het zou mooi zijn als er nog wat aanmeldingen komen voor dit jaar!

4. Financiën

Erik geeft een snelle en heldere toelichting op het financieel jaaroverzicht 2023 en de begroting voor 2024. Er zijn geen op- of aanmerkingen uit de zaal. De cijfers op het scherm worden geflankeerd door duizendguldenkruid, penningkruid en judaspenning.

5. Kascontrolecommissie

Verslag kascontrolecommissie; de kascommissie (Ernst-Jan van Haaften en Cor Boer) heeft de kas

gecontroleerd, waarbij Erik letterlijk door z’n stoel is gezakt (jammer van de kapotte stoel, Erik is nog helemaal heel gelukkig!).

De boeken zijn steekproefsgewijs gecontroleerd en begin- en eindstanden van de rekeningen gecheckt. Erik heeft een handige manier om alles goed in de gaten te houden, zodat we altijd een prima inzicht hebben in het financiële reilen en zeilen van de vereniging. Ze geven aan dat het bestuur décharge kan verlenen aan de penningmeester.

Ernst-Jan heeft de controle voor de tweede keer gedaan. De kascontrole zal volgend jaar gedaan worden door Cor Boer en Willem Hornstra. Het bestuur dankt Ernst-Jan en Cor!

6. Jaarverslag deel 2

We gaan verder met de jaarverslagen deel 2. Jaap vertelt

over de activiteiten van de plantenwerkgroep wat een beetje een verregende indruk achterlaat. Daarna geeft Jan van Haaften een heldere uitleg over de vleermuistransecttellingen in Altena gevolgd door het wel en wee van de werkgroep Natuur Inclusief Altena in Sleeuwijk. Marga geeft een kort en bondig verslag over de weidevogelbescherming binnen 5 minuten, wat toch echt een prestatie is. Henk van Diest vertelt over nieuwe regio’s (vier werkgroepen) binnen Altena van de Uilenwerkgroep. Rinus Punt doet een stapje terug en treedt alleen nog op als ‘Senior Advisor’. Verder een helder verslag over de ontwikkelingen van de steenuilenen kerkuilenbescherming in Altena. Omdat Len helaas geveld is door griep, gaan we wat snel heen door de activiteiten van de vogelwerkgroep. Het is inmiddels ook tegen 22.30 uur en hoog tijd om de avond gezellig af te sluiten met een hapje en drankje, maar nog een klein stukje officiële jaarvergadering moet afgerond worden.

7. Bestuursverkiezing

Aftredend en herkiesbaar: Margo van Beem, Len Bruining, Marga Oerlemans, Erik Gouw en Goof van Vliet. Aftredend en niet herkiesbaar: Roel Wigman. De termijn van 2 jaar vinden we

wat kort en wellicht gaan we de statuten nog eens aanpassen, zodat dit 4 jaar gaat worden. Er zijn op dit moment nog twee plaatsen in het bestuur vacant.

8. Rondvraag

Jorine Capteijn meldt dat er een mooie film ‘Vogels kun je niet melken’ in première gaat, maar niet in de buurt. Ze vraagt of Altenatuur hierin iets kan betekenen door een vraag neer te leggen bij Hollywoud. Marga geeft aan dat de werkgroep weidevogelbescherming hier achteraangaat.

9. Sluiting

Jaap bedankt iedereen hartelijk voor zijn of haar inbreng en aanwezigheid en sluit de vergadering om 22.40 uur! ✤

Financiële overzichten

't Altenatuurtje digitaal?

Wilt u 't Altenatuurtje liever digitaal ontvangen? Dat kan! Geef het d.m.v. een e-mail naar info@altenatuur.nl aan ons door. Wij stoppen dan de bezorging van de papieren versie. Kijk op onze website voor de nummers van de laatste 13 jaar.

Dagje zoekgroep Genderen

Rinus Punt

Wij dronken dit keer koffie bij Aart in Genderen, dit jaar voor het eerst zoeker in onze groep. Ik was benieuwd hoe het met Arie zou gaan. Het is pittig om een dode persoon te zien drijven als je op zoek bent naar een scholeksternest. Tijdens de koffie deed Arie zijn verhaal en hij was nog duidelijk geëmotioneerd. Het voorval had hem erg geraakt, vertelde hij. Fijn voor hem om zo in de groep deze gebeurtenis te kunnen vertellen. Dit is iets wat je nooit hoopt mee te maken. We gingen na de koffie naar een nieuw gebied aan de Bosseweg. Dit op verzoek van Jan Honkoop. Die had namelijk doorgegeven dat daar veel kievitsnesten lagen. Maar eerst ging ik met Aart naar de Buitenstraat. Ik was er 100% van overtuigd dat daar een wulpennest lag. Ik had daar namelijk een aflossing van de broedwacht gezien. Een wulp liep gericht door het gras ergens naartoe en plots vloog een tweede wulp vlak voor hem omhoog naar het midden van het land. Vervolgens drukte de eerste wulp zich op deze plaats. Ik heb dit al meer meegemaakt en wist: zeker een broedgeval. Voor alle zekerheid boer Muskens gebeld. Die deed weer mee met beschermen. Hij vroeg wel of het nog nat was in verband met kunstmest zaaien. Ik zei ”Het is nog erg nat.” “Dan wacht ik nog even.” Wij gingen er

een dag later naartoe. Aart en ik het land op. Het was vreemd. Helemaal geen wulp te zien of te horen. Ik hoopte nog op het laatste moment dat ‘ie vlak voor ons op zou vliegen. Maar niets, helemaal niets! Geen nest, geen eieren. Ik weet dat wulpen slim zijn. Maar zij zo slim of ik zo overtuigend dom? Jammer voor Aart, was mooi geweest voor hem. Drie dagen later liepen ze er weer samen. We houden vol. De boer hebben we natuurlijk verteld van deze gebeurtenis.

Op naar de Biesheuvelweg. Foutje: niemand daar. Iedereen was naar de Bosseweg, doodlopend weggetje. Punt: beter luisteren! Ze hadden al een gedeelte belopen. Daar vonden zowel Aart als Anton hun eerste kievitsnest. Je merkt wel dat nieuwe zoekers te gespannen en te kort voor zich kijken. Kijk ontspannen een meter of vijf voor je. En pas de snelheid van lopen aan naar de moeilijkheid van het land. Hier liepen ook drie pullen van de kievit. In totaal vonden we hier veertien nesten waarvan één van scholekster met een ei, dankzij Cor. Toen we terugkwamen van het tweede blok stond daar een auto. Deze meneer draaide zijn raam open en was niet blij met ons. Wat doen jullie op mijn land?

Waarom weet ik hier niets van? Mijn fout was (kwam ik nu achter) dat dit land niet van Jacco Wink was, zoals ik had gedacht. Lang geleden heb ik daar gezocht met pa Wink. Dus conclusie: zijn land. Ik bood onze verontschuldigingen aan en vroeg wie hij was. Zijn naam was Bouman en hij woonde in een appartement langs de dijk in Wijk en Aalburg. Gelukkig konden we het goed praten. Wat bleek: hij verhuurde zijn grond aan loonbedrijf van Wijgerden uit Andel. “Al jaren!” zei hij.

Eerste kievitsnest Anton

Dat hij geen idee had dat wij kievitsnesten aan het beschermen waren vond ik wel dom van deze boer (in ruste) op leeftijd. Gelukkig reed hij tevreden weg. We zullen het verder gaan regelen met loonwerker van Wijgerden. Klusje voor Marga en Paul. Ik heb Jan ook op de hoogte gesteld van de situatie. De plas die daar op het grasland ligt moeten we maar in de gaten houden in verband met wulpen. Iets voor onze tweeweekse broedvogeltelling daar met Henk Kraaijkamp.

Nu eerst maar naar de Biesheuvelweg. Kijken of daar bescherming nodig is. Dat hebben we geweten. Wat een modder. Onze laarzen werden wel tien kilo zwaarder. Toch maar teruggegaan. Daarna ernaast in het grasland en kruidenrijk grasland gezocht.

Daar was het super wat we hoorden: grutto’s, wulpen, tureluurs en kieviten. Alles ging te vroeg de lucht in. Maar wat is dat mooi, lekker ouderwets net als vroeger al die geluiden! Laten we zuinig zijn op dit nog overgebleven pareltje rondom de Oude Weidesteeg. Een paar oriëntatiestokjes gezet waar we de volgende keer op kunnen lopen.

Ten slotte voldaan naar Cor zijn huis voor een lekker worstenbroodje. Om daarna te beginnen aan de beloofde hulp voor de elektriciteitsvoorziening in zijn nieuwe aanbouw. Zodat we straks overkapt kunnen genieten van zijn gierende gierzwaluwen! ✤

Eerste kievitsnest Aart

Maak van je tuin een spons!

Jan van Haaften

We merken het de laatste jaren steeds vaker. Het klimaat is aan het veranderen.

Kurkdroge weken waarin geen druppel valt, worden opgevolgd door kletsnatte periodes. We zijn eraan gewend geraakt om het regenwater dan zo snel mogelijk af te voeren. Er ligt tenslotte niet voor niets een rioolstelsel in onze straten. Toch gaat het nog wel eens mis en staat de straat blank of lopen kelders vol. Het riool kan de onverwacht grote hoeveelheid water niet aan Kunnen wij als leden van Altenatuur daar iets aan doen? Jazeker!

Wij zouden het water kunnen opvangen op de plaats waar het valt: in je eigen tuin. Een eerste stap zou dan kunnen zijn om het mooie regenwater op te vangen in een regenton. Dat is op zich een prima start, maar je vangt er slechts een fractie van het water mee op. Veel beter is het om ervoor te zorgen dat het water de tuinbodem weer in kan. Dat begint met het weghalen van (te veel) tegels. Als je daarvoor in de plaats struiken, boompjes en andere vaste planten aanplant, zorg je ervoor dat de bodem weer goed waterdoorlatend wordt. De regenwormen doen de rest. Je maakt van je tuin weer een waterspons, die enorm veel water kan opnemen en vasthouden. En dat is ook handig als het weer droog wordt, want dan is de watervoorraad in jouw tuin goed aangevuld. Wil je nog een stap verder gaan dan kun je overwegen om een wadi aan te leggen. Een wadi (Water Afvoer Drainage en Infiltratie) is een laag gedeelte in je tuin waarin het regenwater tijdelijk wordt opgeslagen en maar langzaam wegzakt naar het grondwater. Is de regenton vol dan laat je die overlopen naar de wadi. Zo houd je het regenwater in je tuin en blijft die langer vochtig.

Hoe maak je een wadi?

✦ Onderzoek de grondsoort van je tuin: een goed doorlaatbare zandbodem is de meest geschikte bodem. Bestaat je bodem uit klei of leem? Bekleed dan de grondlaag met geotextiel (anti-worteldoek) en vul aan met lavasteen, gebakken kleikorrels of grof zand. Deze laag zorgt ervoor dat opgevangen water traag infiltreert. Maar eerst gaan we graven!

✦ Maak een ondiepe kuil of langwerpige geul in een lagergelegen deel van je tuin. Let erop dat het water van je huis wegstroomt door bijvoorbeeld een gootje of pijp aan te leggen vanaf de regenpijp of regenton tot aan de wadi.

✦ Beslis zelf hoe groot je wadi wordt. Een vierkante meter met zo’n 30 cm diepte kan al 300 liter regenwater bufferen.

✦ Leg boven de grondlaag een laag teelaarde, aangevuld met compost. Deze laten het water goed door en planten groeien er rijkelijk in.

✦ Kies dan voor planten die zowel van droog- als nathouden. Of zaai gras of een wild bloemenmengsel. Aan jou de keuze!

✦ Deze planten zijn zeker geschikt: watermunt, moerasspirea, moerasvergeetmij-nietje, zenegroen, kattenstaart, valeriaan, dotterbloem, gele lis, etc.

Deze filmpjes geven een aardig beeld van hoe je een wadi maakt:

Waarnemingen

Doorgegeven aan Rinus Punt

van 15 januari t/m 10 april

In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers.

Doet u ook een bijzondere waarneming?

Geef die dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!

Met vriendelijke groet, Rinus. ✤

Heb je vragen over de energietransitie?

Goof van Vliet

Vragen zoals deze bijvoorbeeld:

GEEF JE OP!!!

Omwille van de leefbaarheid op aarde is het nodig om de gemiddelde temperatuur nier verder te laten oplopen. De laatste jaren merken we meer en meer dat we moeten ingrijpen om te voorkomen dat we van de ene in de andere depressie terecht komen. Hopelijk zijn we nog op tijd maar de tijd dringt. We moeten in actie komen. Maar hoe? Heeft u ook vragen over wat u kunt doen om mee te helpen aan de energietransitie?

✦ Is het raadzaam om in mijn huis een warmtepomp te plaatsen?

✦ Is de aanschaf van zonnepanelen nog wel raadzaam nu ik voor mijn teruggeleverde stroom moet gaan betalen?

✦ Wat is een dynamisch energiecontract en is dat ook raadzaam voor mijn situatie?

✦ Wat is een thuisbatterij en verdient die zich terug?

Het kunnen ook algemenere vragen zijn, bijvoorbeeld:

✦ Hoe is het gesteld met de isolatie van de openbare gebouwen in onze gemeente?

✦ Zou het helpen als we een gemeentelijk energiebedrijf Altena oprichten, voor schone opwek van energie en eerlijke prijzen voor iedereen?

Enfin, vragen genoeg om er een avond met elkaar over te spreken op het Fort in Giessen. Vindt u dat ook interessant, meld u dan aan via info@altenatuur.nl t.a.v. Goof van Vliet. Mij bellen mag ook via 06-28703838. Vanaf 10 aanmeldingen organiseren we een bijeenkomst! Welkom! ✤

d e a c t i v i t e i t e n a g e n d a

PROGRAMMA ZOMER/NAJAAR

Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op onze website en op Facebook voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl en facebook.com/altenatuur.

Noteer de data alvast in uw agenda!. Voor vragen: info@altenatuur.nl

Zaterdag 18 mei: Lentefort

Archeo Altena en Altenatuur nodigen tussen 10.00 en 16.00 uur jong en oud uit op Fort Giessen om deel te nemen aan tal van activiteiten met als thema: Lentefort.

Voor ieder is er wat te zien en te beleven.

Leden van de archeologische vereniging laten zien hoe men leefde in de prehistorie. Kinderen ervaren dit door, onder meer, het maken van een pijl en boog, vuur en een vuurplaats en grottekeningen. Ook kun je muntjes zoeken met een detector en je mag pannenkoeken bakken.

Lente betekent de start van nieuw leven in de natuur. Kinderen kunnen de dieren een handje helpen door een nestkastje of bijenhotel te maken. Leden van Altenatuur helpen hier bij. Verder zijn er diverse stands over onder meer weidevogelbescherming, uilenbescherming en van Brabants Landschap. Ook kun je rondwandelen over het fortterrein en genieten van de voorjaarsflora, Je kunt zelfstandig een kijkje nemen in het fortgebouw of om 14.00 uur kun je met een gids mee die je alles vertelt over het fort.

Zaterdag 15 juni:

Slootjesdag op Fort Giessen - Zoektocht in de natuur onder water In het kader van de landelijke slootjesdagen voor jong en oud die het IVN jaarlijks organiseert, gaan we deze middag beestjes vangen in de gracht rond Fort Giessen. Om 13.30 - 14.30 - 15.30 - 16.30 uur gaan gidsen met groepen kinderen op pad. Als er genoeg bijzondere diertjes zijn geschept gaan we ze op

het fort bekijken en op naam brengen. Ga op onderzoek uit, gewapend met schepnet, waterbak en loeppot! Natuurlijk kun je ook wandelen over het fortterrein en door de fortgebouwen. De Slootjesdag en openstelling is van 13.00 tot 17.00 uur.

Deelname en toegang is gratis, aanmelden

n i e t n o d i g .

Z a t e r d a g 6 j u l i :

N a t i o n a l e Nachtvlindernacht op Fort Giessen

Altenatuur doet dit jaar weer mee aan de Nationale NachtvlinderNacht (NNN). Door jaarlijks op het Fort te tellen hebben we inmiddels een aardig beeld van wat hier voorkomt aan nachtvlinders. Al meer dan 200 soorten staan op de lijst! Komt u meekijken welke prachtige soorten nachtvlinders er deze keer op het laken vallen? We starten om 22.30 uur, dan begint het een beetje donker te worden. Afhankelijk van de aantallen vlinders die door onze lampen worden aangetrokken (wat afhangt van het weer) gaan we door tot een uur of één ‘ s nachts. U bent tussen 22.30 en 0.30 uur van harte welkom om mee te kijken, ook al is het maar voor een kwartiertje. De vlinders worden gedetermineerd en geadministreerd en vervolgens weer losgelaten.

Ook in de zomermaanden zijn er openstellingen van Fort Giessen:

Zaterdag 20 juli, 13.00 - 17.00 uur

U kunt zelf het fort verkennen en rondwandelen of meelopen met:

✦ een rondleiding om ongeveer 14.00 uur of

✦ een rondleiding over het fortterrein over eetbare en medicinale planten om ongeveer 15.00 uur, dat is speciaal op deze openstellingsdag.

Zaterdag 17 augustus, 13.00 - 17.00 uur

U kunt zelf het fort verkennen en rondwandelen of meelopen met een rondleiding (ca 14.00 uur). Speciaal op deze openstellingsdag is er om 15.00 uur en om 16.00 uur

een wandeling over het fortterrein met speciale aandacht voor vlinders en libellen.

Vrijdag 23 augustus:

Aanmelden tot 21-08, 24.00 uur via info@altenatuur.nl

Plaats: Fort Giessen is open vanaf 19.30 uur, aanvang 19.45 uur

Nacht van de vleermuis

In het laatste weekend van augustus wordt jaarlijks de Europese Nacht van de Vleermuis georganiseerd. Door heel Nederland worden er activiteiten zoals vleermuisexcursies met batdetector georganiseerd voor volwassenen en kinderen. Altenatuur doet ook mee, samen Met Archeo Altena. We starten met een presentatie over het Fort en de vleermuizen in het Fort. Dan algemene informatie over vleermuizen en ook worden de resultaten van de vleermuizeninventarisaties in onze streek toegelicht. Na de presentatie maken we, als het goed donker is, een wandeling bij het Fort met een batdetector om te ‘luisteren’ welke soorten er vliegen. Graag uiterlijk 21 augustus aanmelden info@altenatuur.nl.

Zaterdag 14 september, 10.00 -17.00 uur

Open monumentendag op fort Giessen

Tijdens de Nationale Open Monumentendag is fort Giessen opengesteld voor publiek. Het thema voor 2024 is “Onderweg: erfgoed van routes, netwerken en verbindingen”. Het verdere programma van deze dag volgt later, maar de datum kunt u vast noteren.

Donderdag 26 september:

Is er nog plaats in de Ark van Noach?

De wereldwijde ontbossing en het uitsterven van planten ren gaan in rap tempo. Toch zijn er wel degelijk ntjes en kunnen wij zelf ook actie ondernemen om e keren. Jeroen van der Horst, lid van onze ging en manager van projecten bij Trees for All, n op de wereld van bosherstel en maatregelen om ersiteit te bevorderen. Na een inleiding over en in binnen- en buitenland neemt hij ons mee naar tern Arc Mountains in Tanzania. Daar worden nog altijd soorten ontdekt die nieuw zijn voor de wetenschap.

De aanpak om er tot bosherstel te komen is veelbelovend. Na een virtuele reis door een sprookjesachtige setting sluiten we af met een rondje vraag en antwoord over de zin en onzin van bomen planten voor herstel van bossen en biodiversiteit. Plaats: Fort Giessen, aanvang 20.00 uur.

Zaterdag 19 oktober:

Herfstwandeling over de Kampina-heide

Geïnspireerd door de zeer geslaagde wandeling twee jaar geleden gaan we deze herfst opnieuw naar de Kampina. Een tocht die ons voert over de heide, door de bossen en langs de vennen van dit uitgestrekte natuurgebied bij Oisterwijk. We vertrekken deze ochtend om 8.30u vanaf Fort Giessen (waar we dus ook verzamelen). Vervoer d.m.v.

carpooling. We hopen rond het middaguur weer op het fort terug te zijn. Neem laarzen/goede wandelschoenen en regenkleding mee. Voor vragen: info@altenatuur.nl.

In deze tijd van het jaar hopen we veel trekvogels te zien en wellicht in de dennentoppen kruisbekken! Ook voor paddenstoelen is dit een geschikt gebied en seizoen en bij warm weer kunnen de laatste libellen en vlinders worden gespot. Bij minder mooi weer is dit gebied ook schitterend door zijn uitgestrektheid en relatieve ongereptheid. Wandelt u mee?

Dinsdag 22 oktober:

Avond over sterrenkunde

Vanwege de grote belangstelling voor dit onderwerp in 2023, organiseert Altenatuur opnieuw een avond ‘basiscursus’ astronomie. De belangrijkste zaken over aarde, maan, planeten sterren en heelal worden belicht en begrippen worden uitgelegd. De avond wordt verzorgd door Jaap van Diggelen en vindt plaats op Fort Giessen, aanvang 20.00 uur.

Graag uiterlijk 20 oktober aanmelden op info@altenatuur.nl.

Sterrenkunde in de praktijk

De Nacht van de Nacht is een jaarlijks evenement georganiseerd door de Natuuren Milieufederaties. Onder het motto ‘Laat het donker donker zijn’ wordt aandacht gevraagd voor het probleem dat het nergens meer echt donker is door lichtvervuiling. Door op één avond in het jaar verlichting te beperken kunnen we beleven hoe mooi de nacht is.

Zaterdag 26 oktober:

Beleef de Nacht van de Nacht op Fort Giessen

Dit jaar valt de Nacht van de Nacht op zaterdag 26 oktober. Altenatuur gaat de sterrenhemel bekijken vanaf het terrein van Fort Giessen, aanvang 20.00 uur. Vanaf dit startpunt kunt u langskomen voor zolang als u wilt, om door onze kijkers mee te kijken en uitleg te krijgen. Rond 22.30 uur stoppen we. We hopen op een heldere nacht zodat we veel van de sterrenpracht meekrijgen. Kom gerust een poosje langs, aanmelden is niet nodig, en laat je verrassen.

Zaterdag 2 november:

Werk je mee op de Landelijke Natuurwerkdag?

Natuurwerkdag, de eerste zaterdag van november, is traditiegetrouw de start van het werkseizoen van onze beheercommissie. Noteer de datum alvast in je agenda. Meer nieuws over de locatie waar we gaan werken volgt nog, vanaf september o.a. op de site natuurwerkdag.nl.

Eind

november

Het bestuur is bezig met het organiseren van een vertoning van de prachtige film ‘Hooiland’ over de natuurontwikkeling in een weidegebied bij Wageningen. Het is de bedoeling dat de makers van de film aanwezig zijn voor de toelichting en aankondiging. Meer informatie hierover volgt nog.

N I E U W E M E U B E L E N ?

G R O T E S C H O O N M A A K ?

O P R U I M E N ?

V E R H U I Z E N ?

B e l m a a n d a g t / m v r i j d a g

v a n 9 t o t 1 2 u u r

h e t K r i n g l o o p c e n t r u m

v o o r h e t o p h a l e n v a n a l u w

b r u i k b a r e s p u l l e n !

B A N K J E N O D I G ?

O F E E N L E U K E B L O U S E ?

O F S E R V I E S G O E D ?

O F D A T E N E B O E K ?

B e z o e k d e K r i n g l o o p w i n k e l

o p d e h o e k v a n d e

K e r k s t r a a t e n d e

W o u d r i c h e m s e w e g i n A l m k e r k !

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM

maandag 13.00 - 17.00

- 17.00 uur dinsdag 09.00 - 17.00 uur 08.30 - 17.00 uur

woensdag 09.00 - 17.00 uur 08.30 - 17.00 uur

donderdag 09.00 - 17.00 uur 08.30 - 17.00 uur

vrijdag 09.00 - 17.00 uur 08.30 - 17.00 uur zaterdag 09.00 - 16.00 uur 08.30 - 15.00 uur

● Inzameling bruikbare goederen

Educatie & Voorlichting

Verkoop bruikbare goederen

Recycling

Colofon; foto's en illustraties

◆ Agnes Advocaat, blz. 20, 21, 22, 23 ◆ beleefdebiesbosch.nl, blz. 19 ◆ Sylvia de Blom, blz. 1 ◆ bomenenzo nl, blz 18 ◆ brightvibes com, blz 17 ◆ Len Bruining, blz 8 ◆ campusalmkerk nl, blz 12, 13, 15

✓ Opgewekt in Altena op De Bloemplaathoeve !

✓ Al 3 jaar de groenste energieleverancier

✓ Zónder winstoogmerk

◆ Els Capelle, blz. 55 ◆ confessioneelcredo.nl, blz. 50 ◆duylsbos.nl, blz. 20 ◆ duurzaamheidscentrumassen nl, blz 59 ◆ freepik com, blz 4, 54 ◆ Erik Gouw, blz 14, 15, 44 ◆ groenvandaag.nl, blz. 17 ◆ Jan van Haaften, blz. 1, 11, 21, 29, 42, 43, 46, 56, 57, 58 ◆ Simone van Heinigen, blz 37 ◆ h2owaternetwerk nl, blz 51 ◆ img demorgen be, blz 25 ◆ ivn nl, blz 45 ◆ kringloopcentrumaltena.nl, blz. 60 ◆ kringloopnederland.nl, blz. 43 ◆ Ton van Mastrigt, blz. 5 ◆ nieuwsblad be, blz 4 ◆ observation org, blz 25 ◆ oneplanet nl, blz 16 ◆ perin pt, blz 23 ◆ persil com, blz 17 ◆ pinterest com, blz 19 ◆ pixabay com, blz 14 ◆ Rinus Punt, blz 48, 49 ◆ Kim Renders, blz 4, 30, 31, 32, 33 ◆ Wouter van Rijsbergen, blz. 39, 40, 41 ◆ RTV Krimpernerwaard, blz. 26 ◆ Saxifraga/Jan Nijendijk, blz 38 ◆ Saxifraga/Mark Zekhuis, blz 40 ◆ schooltv nl, blz 9 ◆ Ad Sprang, voorkant en blz 5 ◆ stoffenenzo.nl, blz. 18 ◆ treesforall.nl, blz. 57 ◆ Joke Veltkamp, blz. 56 ◆ Emiel Versluis, blz. 12 ◆ Goof van Vliet, blz 35, 44 ◆ vlinderstichting nl, blz 5 ◆ vogeldagboek nl, blz 6, 47, 52, 53 ◆ waarneming.nl, blz. 27, 28 ◆ westvlaanderen.n-va.be, blz. 24 ◆ fam. Wigman, blz. 10 ◆ youtube.com, blz 2, 3 ◆ Robert Zegwaard, blz 7 ◆ zisterne com, blz 18 ◆ zwevegem be, blz 8 ◆

Kies de groenste energie! mee om!

Voor het laatste nieuws, de agenda en achtergrondinformatie

Het keurmerk voor verantwoord bosbeheer

✔ Opgewekt

Nederland (en ook in Altena)

✔ Al 3 jaar de energieleverancier

Pak uw verbruiksgegevens erbij en vergelijk op www.altenanieuweenergie.nl

✔ Zónder winstoogmerk

Werkgroepen

Het doel van Altenatuur

• De mooie flora en fauna in het rijkgeschakeerde landschap van Altena in beeld, en onder de aandacht van de inwoners te brengen.

• De bestaande milieukwaliteit en voorkomende biodiversiteit in Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren.

• Bijdragen aan besef dat wij als inwoners verantwoordelijk zijn voor een gezonde leefomgeving en rijke biodiversiteit, voor nu en de toekomst

Voor contact:

• Beheercommissie Jaap van Diggelen, Almkerk 06-55570961 natuurgebieden

• Gastlessen op basisscholen Henk van Diest, Sleeuwijk. gastlessen@altenatuur.nl

• Natuurinclusief Altena Jan van Haaften, Sleeuwijk. info@altenatuur.nl

• Milieu en Klimaat Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838

• Plantenwerkgroep Margo van Beem, Babyloniënbroek. 06-55772591

• Voedselbossen Altena Wijnand Veth, Nieuwendijk 06-83083579 of voedselbossenaltena@altenatuur nl

• Vogelwerkgroep Arie van den Herik, Woudrichem. 0183-304193

• Weidevogelbescherming Marga Oerlemans, Wijk en Aalburg. 06-20548893

• Zoogdierwerkgroep Jan van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862

Altenatuur is betrokken bij:

• Altena Nieuwe Energie www altenanieuweenergie nl

• Kringloopcentrum Altena www kringloopcentrumaltena nl

• F

Act

D