't Altenatuurtje 126

Page 1


BESTUUR

INTERNET

’tALTENATUURTJE

44ejaargangnr.1,oktober2024.

UitgavevannatuurbeschermingsverenigingAltenatuur. Opgericht5-11-1980,ingeschrevenKvK15-10-1981.

REDACTIE

WoutervanRijsbergen, redactie@altenatuur.nl, 06-38045664.

VORMGEVING

JanvanHaaften,Sleeuwijk.06-49904862.

DRUKWERK

RAD-drukkerij,Dordrecht.

VoorzitterJaapvanDiggelen,Almkerk.0183-402034. SecretarisMargovanBeem,Hillsestraat12, 4269VGBabyloniënbroek.06-55772591. PenningmeesterErikGouw,Woudrichem.06-52728142. LedenLenBruining,Dussen.0416-392373. MargaOerlemans,WijkenAalburg.06-20548893. WoutervanRijsbergen,Woudrichem.06-38045664. GoofvanVliet,Woudrichem.06-28703838.

www.altenatuur.nl Facebook:Facebook.com/altenatuur X:@Altenatuur89195

E-MAIL info@altenatuur gastlessen@altenatuur.nl

LIDMAATSCHAP

LedenadministratieAltenatuur,Weth.Kentiestraat2a,4285CLWoudrichem. Keuzeuit:gewoonlid ¬15,--ofgezinslidmaatschap ¬20,--perjaar. TriodosbankNL02TRIO0320004554t.n.v.penningmeesterAltenatuur.

Aanmeldingen,adreswijzigingenenopzeggingenopsturennaarde ledenadministratieofe-mailAltenatuur.Beëindigingvanhetlidmaatschap kanschriftelijkvoor1decembervanhetlopendejaar.

Altenatuurheeftsinds1-1-2011deANBI-status, hetdossiernummeris:77688enhetfiscaalnummer:810362454.

Redactioneel

Heelveelleespleziergewenst!HelaasheeftLindavanZwet aangegeventestoppenmethaarjeugdrubriek.IkkenLindagoed vanonderanderedevogelwerkgroep,waarinzijeenheel enthousiasteenlevendigeinbrengheeft,dieookinhaarjeugdrubriek altijddoorklinkt.Zenamvanafnummer107dejeugdrubriekovervan JanvanHaaftenenschrijftinmiddelsalvelejarenoveruiteenlopende natuurzaken:hazen,spinnen,ransuilen,egels,notenennogveelmeer soortenpasseerdenderevue.Eenjeugdrubriekschrijvenlijkt gemakkelijk:begrijpelijketaal,nietaltelang.Maarhetiseen ingewikkeldeklus:totdeessentiekomeninhelderebewoordingen, terwijljeookgenuanceerdwiltzijn.Lindaishierechteenkeiin.Hetis ookdankbaarwerk,wantdejeugdrubriekwordtdoorvéélmeer lezersgelezendanalleendejongsteleden,jesteekteraltijdwatvan op.Bedankt,Lindavoorjeinzet!Wehopensneleengoedeopvolger gevondentehebben.

RienekevanderNeut–Ravensbergenismethaargezinsindsenkele maandenlidvanAltenatuur(zieelders,waarschijnlijkbijnahet600e lid!).Zijisookstudentkruidengeneeskunde.Zijzalvanafnueen rubriekvullenmetwetenswaardighedenovertelkenseenanderkruid datuenikkunnenaantreffenindenatuurhierinAltena.

Uiteraardmoetikevenvermeldenhoehetmetdehuismussenstand hieraandeMerwededijkis.Wegenietenvolopvan mussengekwetter,teldenmaximum24 huismussenhieropdevoederplaats!In enkelejarenvan0naar24…hetkán! EndatinhetjaarvandeHuismus!

Artikelenvoornummer127ontvangik graaguiterlijk1december,heel graagvoorzienvanfoto’smet vermeldingvandefotograaf.Mailtu naar:redactie@altenatuur.nl.

Innummer 126

1.Redactioneel

2.Innummer126

3.Opdevoorkant

4.Vanhetbestuur

7.Plantruimtegezocht

8.BrabantsLandschap,natuurontwikkeling inhetPompveld

12.Fotovanhetjaar

14.Gesprekmetwethouderduurzaamheid, ClaudiaSchipper

21.Flora

22.Weinigdagvlindersdoorjagendelibellen?

24.Niettegeloven,toevaloftelepathie

26.Meetjelandschap-doeookmee!

28.Eenbijzonderewaarneming

30.Linda'sjeugdrubriek:dekolibrievlinder

34.Tegenlichtmeet-up:BiobasedBouwen 'Landscapingthefuture'

35.Vijfreigersoorteneneenlepelaar

41.VrijwilligersviaAltenavoorelkaar

41.Contributie

42.Column:Aaibaarheidsfactor

44.Kruidenweetjes;wildepeen

46.Steenuilvriendelijkedrinkbakken

48.EenbiolooginMauthausen

52.Ons600elid

53.Waarnemingenvan5aprilt/m31augustus

56.Deactiviteitenagendanajaar/winter

60.Advertentie-KringloopcentrumAltena

61.Colofon

61.Advertentie-AltenaNieuweEnergie

12

Gesprekmet wethouderduurzaamheid ClaudiaSchipper

28

Eenbijzonderewaarneming

34 zwemmen hebbenze onsnog niet geleerd!

46

Steenuilvriendelijkedrinkbakken

op de voorkant

Wildepeen…omdatdeplantdezezomerzovaaktezienwas.

Wildepeenisteherkennenaandewitteschermbloemen,dieindeafgelopen zomeronzewegbermenversierden.

Alsjevandefietsstapteendeschermbloembeterbekeek,vieleenpiepklein purperbloempjeopinhetmiddenvanhetscherm,zieboven.Ditiskenmerkend voorpeen.Wildepeenisdestamvadervanonzebekendeoranjeworteltjes,maar heefteenworteldienietteetenis.Houtig,onaangenaamvangeureneenscherpe smaak.Maardegeurvandebladerenverraadtdefamilieband. Opdevoorpaginastaatdeuitgebloeidebloem,diezichsamenvouwtalsofheteen vogelnestjeis.Aandebuitenkantzijndedonkerezadenmetstekeltjesalgoedte zien.Hiernoggroen,laterwordenzebruinzoalshierondertezienis.Een prachtigecompositie.Ookdezepenseelkeverwordtaangetrokkendoorhetmooie schermmethetpurperenbloempje. '

Vanhetbestuur

LenBruining

Eenjaargeledenvierdenweop20 septembertijdenseengrote bijeenkomsthet25-jarigbestaan vandeWeidevogelbeschermingin Altena.Hetwasookdeavond waaropikhetstokjevanhet coördinatorschapaanMarga Oerlemansovergedragenheb.Het voeldeminofmeeraanalsofikmet pensioenging…

Naeenjaarkanikzeggendathet rustigereleventjemegoedbevalt. Ikpermiteerhetmezelfwatlater optestaan,komernajaren eindelijkaantoeommijnhuiseens opteruimenenzonudanknijpik ereenseenweekjetussenuit. Maartochkanikhetnietlatenom menergensmeermeete bemoeien.Eenbeetje ‘nasudderen’,erisnogzoveelte doen.Maardanwelinmijneigen tempoenookdatbevaltme goed.Zokijkiknualweernaaruit naardegastlessenover weidevogelbescherminghet komendevoorjaar.Hetblijftleuk omkinderenoverdenatuuren vogelstevertellen.

Onzeverenigingbloeitalsnooit tevoren.Toenikin1997als bestuurslidaantradteldeonze verenigingdriehonderdleden.Op 5augustusvanditjaarmeldden zichopééndagmaarliefstdrie nieuweledenaan,waarmeewe degrensvanzeshonderdleden passeerden.Wateenmooie mijlpaal!ErikGouw,onze penningmeesterisdiezelfdeavond vanpureblijdschapopzijnfiets gesprongenomhetgoedenieuws tebrengenaandeinDussen wonendeLizavanHemert(rechts opdefoto),notabenede ‘Bomenman’vandegemeente Altenaenons600e lid!De samenwerkingmetdeambtenaren

vandegemeenteverlooptsowieso heelprettig,maardatiemanddie inhetgroenwerktooknogeens lidvanonzevereniginggeworden is,ishartverwarmend.Alledriede nieuweledenwerdenlaterook nogeensmeteenwelkomstpakket verrast,zoalsgebruikelijk. Nieuweledenhebbenwevoor eendeelooktedankenaanhet feitdatweonzevereniging presenterentijdensstreekdagen zoalsde‘DussenseKastelendag’ ende‘Boerenerfdag’.Bijonze kraamontstaanaltijdlevendige gesprekkeneninspirerende discussies.

Ookindezomerperiodeliggen onzeactiviteitennietstil.De openstellingenvanhetFortop zaterdagentrekkenaltijdveel bekijks.Opdezedrukbezochte dagennemendegidsensomshele sliertenkinderenopsleeptouw tijdenseenvlinderwandelingover hetterreinvanhetFort.Opde zogeheten‘Slootjesdag’beginjuni kekendekidshunogenuittoenze ontdektenwaterallemaalonder waterleeft.OokdeNationale Nachtvlindernachtbeginjulitrok veelbezoekers.Totindekleine uurtjeslietentallozenachtvlinders zichophetwittedoek bewonderen.

EindaugustuswasdeNachtvan deVleermuis,eenavond/nacht metzo’ntwintigdeelnemersdie getuigewarenvanverschillende soortenvleermuizendiehun voedselophungehoorvinden. Metbehulpvaneenzogenaamde batdetectorwerdentotvreugde vandeaanwezigendiverse mysterieuzevangstmomenten waargenomen.

LindavanZwet,diejarenlangde jeugdrubriekinhetAltenatuurtje verzorgdeheeftaangegevenmet dezeactiviteittewillenstoppen.

Haargrappigeenleerzame maniervanschrijvenzullenwe missen.Ikweethaastzekerdat ookvolwassenendezebladzijden nietoversloegen.Wellichtomze voortelezenaan(klein)-kinderen, maarookomerzelfvanteleren.

OpinitiatiefvanRoelWigman werdindertijddewerkgroepNIA inSleeuwijkopgericht,laterwerd diteenonderdeelvanAltenatuur. Hetisfantastischdatde werkgroepledennazijnoverlijden doorgaanmetdeideeënen activiteitenzoalsRoeldievoor ogenhad.Dewerkgroepismet drienieuweledenzelfsuitgebreid.

Intussenzittenookdeherenvan deArcheologischeVereniging (ArcheoAltena)nietstil.Nadathet monumentalefortgebouwin2015 aandebuitenkantwerd gerenoveerdisnuhetinterieur aaneenopknapbeurttoe.Debar isinmiddelsalvertimmerdnaar eenkleinerformaatendemuren zijnvaneennieuwe, sneeuwwitblinkendeverflaag voorzien.Momenteelwerkende herengestaagdooraaneen nieuwevitrinekastinde lezingenruimte.Onzevereniging beschiktsindskortovereenaantal

Devernieuwdebar

opgezettevogelsdieprachtigtot hunrechtzullenkomeninde vitrinekast.Devogels:eenkievit, scholekster,grutto,rans-bos-en steenuilenzijnookbedoeldomte latenzientijdensdegastlessen overuilenenweidevogelsdiede vogelwerkgroepinde wintermaandenopdiverse basisscholenverzorgt.

Nudemurenerzoblinkenduitzien ishettijdomookonzeblinkende ‘SchaalvanAltena’eenmooie plekindebarruimtetegeven,de kersopdetaart!Deschaal,het symboolvanhetveleengestage vrijwilligerswerkdatAltenatuural meerdanveertigjaardoet,werd onsop2januaritijdensde nieuwjaarsbijeenkomstvande gemeenteAltenauitgereiktdoor burgemeesterLichtenberg.

Inmiddelsisdezomervoorbij,de herfstenwinterstaanvoorde deur,deseizoenenwaarinonze buitenactiviteitengewoonlijk stilliggen.Tijdvoorandere bezigheden.Hetbestuurheetude komendemaandenvanharte welkomtijdensdeinteressante lezingenendiscussieavondendie onsoponssteedsmooier wordendeForttewachtenstaan. '

Plantruimtegezocht

EengroenerBrabantmetPlanBoom.

Delandelijkeactie'PlanBoom'isbeginditjaargeëindigd. MaarinBrabantlooptPlan BoomdankzijBrabantsLandschapenTreesforAllnogdoorenAltenatuurdoet uiteraardookweermee!

Plantactievoorlokalevrijwilligersgroepen

Deplantactiemetlokalevrijwilligersgroepenisspeciaalopgezetvoor organisatiesdiezijnaangeslotenbijIVNBrabant,BrabantsLandschapen BrabantseMilieufederatie.Indeafgelopenjarenzijndoormeerdan30 vrijwilligersgroepen,waaronderAltenatuur,ruim80.000bomenaangeplantin onzeprovincie.

MeedoenaandePlantactie

In2024iserweerbosplantsoenbeschikbaarvoorconcreteplantacties.Ditkanop gemeentegrondzijn,bijparticuliereninhetbuitengebied,maarookbijagrariërs ofanderegrondeigenaren.Gestreefdwordtnaaruitbreidingvanhoutopstanden. Daaromishetdebedoelingdatnieuwelandschapselementenofnieuwebosjes wordenaangeplant,geenvervangingnahoutkapofdoodgaanvanbomen.Het plantgoedwordtgeleverddoorBrabantsekwekers,waarmeeBrabants Landschapeengoedesamenwerkingheeft.

Naaanmelding(zieonder)wordenafsprakengemaaktmetdeterreineigenaar. Hetplantmateriaal(bosplantsoen)wordtgratisterbeschikkinggesteld,eris een afhaaldagindecember.Hetvoorbereidenvandeplantruimtegebeurtdoorde terreineigenarenzelf.Hetaanplantengebeurtmethulpvanvrijwilligers.

Hebjezelfruimteofweetjeeeniemanddieruimteheeftomeenhoutsingel (minimaal100m2)eenstruweelhaag(minimaal50strekkendemeter)of vogelbosje(minimaal100m2)teplanten?Wekomengraagevenkijkenen overleggenwatdemogelijkhedenzijn.Neemzosnelmogelijkcontactopmet Altenatuur(MargovanBeem;tel.06.55772591ofe-mail secretaris@altenatuur.nl),wantdeuitersteaanmelddatumis18oktober2024! '

BrabantsLandschap

KellyvanGils, beheerderBrabantsLandschapPompveld-AndelschBroek

Erisveelbedrijvigheidte bewondereninhetPompveld.

Ditvoorjaarwasdatnietalleende broedendereigerkoloniewaarvande oudersafenaanvliegenomhun jongentevoeren,debeverdiedruk deuitgezochtetakkenaanvoert,of depasserendelepelaardiedithele schouwspelobserveert.

Erisdelaatstetijdookeenheelandersoortbedrijvigheid.Het zaliedereendieregelmatiginoflangshetPompveldkomtal opgevallenzijndatdeinrichtingvanhet30hectaregrote gebiedPompveld-AndelschBroekdezezomerisbegonnen. DaarmeewordthetPompveld275hectaregroot.Ditisde derdeenlaatstefasevandenatuurinrichtingsplannenvandit Natura-2000-gebiedwaarindeuitbreidingen kwaliteitsverbeteringvanhetleefgebiedvandegrote modderkruiperenhetbehoudvandeomvangenkwaliteitvan hetleefgebiedvandekleinemodderkruiperendebittervoorn centraalstaan.BrabantsLandschapenWaterschapRivierenland werktenaleerdersamenomdeNatura-2000doelenvanhet gebiedtebehalen.

Indeeerstefase(2017)werdeenwaterbergingsgebied gerealiseerdaandeLageOldersdijk,waarmeehetleefgebied vandezedoelsoortenwerdvergroot.Detweedefase (2019-2020)bestonduithetverbindenvandegebieden PompveldenAndelschBroekomervoortezorgendatdevissen ineengrotergebiedkunnenmigreren.Nu,tijdensdederde fase,wordtereenvoormaliglandbouwperceelingerichtom verschillendenatuurtypenterealiseren,onderandere:vochtig hooiland,haagbeuken-enessenbos,vochtigbos,waterberging endynamischmoeras.Hetmoerasiseenbelangrijkeopvang vanCO2,nogmeerdanbos.

Eenbelangrijkemaatregeldiewordttoegepastishetafgraven vandegrond.LandbouwgrondeninNederlandzijnnaWOIIrijk bemest.Dievoedselrijkdomvormteenprobleemwanneerweop voormaligelandbouwgrondenweeroorspronkelijkenatuurtypen willenontwikkelen.Diegedijennamelijkbeteropeenschralere bodem.Eensuccesvolleovergangvanlandbouwnaar soortenrijkenatuurvereist daarommeestaleenforse verlagingvandevoedselrijkdom. Inditgevaliservoorgekozenom aftegraven,devoedingsstoffen aftevoerenendaarnaooknog teblijvenuitmijnendoormaaien enafvoeren.Dehoeveelheid beschikbaarfosfaatindebodem isnamelijksterkbepalendvoor zoweldesoortensamenstellingals desoortenrijkdominbijvoorbeeld schraalgraslandenenhooilanden. Degrondwordtnietverderdan 10kilometervervoerdenonderanderegebruiktomhetmooie maarvaaktenattepaddoorhetaangrenzendepopulierenbos optehogen.Ooktenatboerenlandindeomgevingwordter meeopgehoogd.

Ookhetaanplantenvannieuwbosiséénvande werkzaamhedenomnieuwenatuurvoorhetNatuurnetwerk Brabantterealiseren.Achthectareverschillendesoortenbosen houtwallenwordeningericht.Vanstruweelvormerstot haagbeuk-enessenbos.Verderwordenderecreatieve mogelijkhedenuitgebreidmeteennieuwewandelroutedie langseenuitkijkheuveleneducatieplekzallopen.Hierkunnen kinderenlerenoverdenatuur,dezezelfontdekkenénlekker viesworden.Kinderenvanbasisscholenuitdeomgevinghebben deeducatieplekmogenontwerpen.

Hetisheelspannendhoehetgebiedzichzalontwikkelennude plannenuitgevoerdworden.BrabantsLandschapzetzichal meerdan90jaarinomdeBrabantsebiodiversiteiten waardevollecultuurlandschappentebeschermenente verbeteren.Hetisbijzonderomeennatuurontwikkelingsproject uittemogenvoerensamenmetpartners,aannemerenandere betrokkenen.

Naastdezenatuurontwikkelinghoudthetteamvan terreinbeheerzichvooralbezigmethetbeschermenenbeheren vanonzeeigennatuurgebieden.JosSchenkeveld,HenkVinken JochemdeGraaffwerkenalsboswachtersinAltenaenhouden zichvoornamelijkbezigmetdepraktischeuitvoeringvanhet natuurbeheer.Opmaandagochtenddoetdaarookeengroep vanongeveer15gepensioneerdevrijwilligersaanmee,de Liniewerkers.Beherenomvatbijvoorbeeld:deaanlegvan houtsingelsenhagen,hetonderhoudvanwandelpadenen snoeiwerkzaamheden,maarookhetreparerenvaneenkapotte poort.Zesignalerenwatergebeurtenhandelenwaarnodig.In allefacettenvanhetwerkstaannatuur,landschapenook erfgoedcentraal.Alsbeheerderzorgikmethetteamvoorde afstemmingencoördinatievandewerkzaamhedenindit gebiedenDePannenhoef.Ditis echternietalleengefocustop onderhoudenbeheer,maarook opmonitoring,toezichten educatie.Daarnaastis districtsbeheerderBartPörtzgen werkzaaminheelWest-Brabant omonderanderekansenvoor aankoop,natuurontwikkelingenbeleidtesignalerenenvoorte bereiden.Zowerkenwesamen alsteamindevoorbereiding, uitvoeringenhetbeheervan projecten.

Tochzoudenwijditnooitallemaalalleenkunnendoen.Metonze beschermers,vrijwilligersenpartnerszoalsAltenatuur,werken wesamenomtezorgenvoordeBrabantsenatuurenomhet landschapdoortegevenaandekomendegeneraties.We werkenookveelsamenmetboeren.

Hoemooiishetdanomtemogenwerkenaandeontwikkeling enuitbreidingvandezebijzonderenatuuromookdezeweerte kunnenblijvenbewonderen,belevenenbovenalookteblijven beschermen? '

Wiljemeerweten?Scandandecode.

Ft vanhetjaar

OokditjaarschrijfthetbestuurvanAltenatuurweereen wedstrijduitvoor‘Demooistefotovanhetjaar’.In voorgaandejarenstuurdenveelstreekgenotenprachtige foto’sin.DaaruitblijktdatveelAltenarenooghebbenvoor denatuurendebiodiversiteitoponseiland.Alsvrijwilliger bijactiviteitenvanAltenatuur,tijdenseenwandel-of fietstochtofgewoonalserietsmooisophunpadkomt.

Wiegaatditjaardeuitdagingaan?Eendeskundigejury maaktdeprijswinnaaraanheteindvanhetjaarbekend. Defotozalwordengebruiktalskerstkaartdieonderonze ledenensamenwerkendeorganisatiesverspreidwordt. Iedereenkanaandewedstrijdmeedoen.Belangrijkisdat heteenfotoisvaneenherkenbareplekindegemeente Altena.Foto’sdiemeteentelefoongemaaktzijn,kunnen gewoonmeedoen,mitszevoldoendekwaliteithebben.

Hebjeeenmooie,sfeervollefotogemaaktinAltenaenwil jemeedoen?Stuurjefotodanvóór15novembernaar: info@altenatuur.nl. Vermeldwaardefotogemaaktisenzorgookdatje naamentelefoonnummererduidelijkbijstaan.

Nadesluitingsdatumbeoordeeltdejurydefoto’sopeen aantalonderdelen.Denkaanzakenalsoriginaliteit,kleur enhoedefotoisopgebouwdquacompositie.

Bijeenwedstrijdhorenookregels.Zestaanhieronderin hetkortweergegeven:

• Jefotoisgemaaktopeenherkenbareplekin Altena.

• Ermogenookmensenopdefotostaan.Als dezeherkenbaarinbeeldzijn,moetmenwel toestemminghebbengegeven.

• Ermaggeenlogoofnaamopdefotostaan.

• Defotoisgemaaktdoordeinzenderzelfenis origineel.

• Defotoisnognieteerdergepubliceerdvoor anderefotowedstrijden.

Aandewedstrijdisgeengeldbedragverbonden,hetgaat omdeeer.

Veelsuccesenplezier! '

Gesprekmetwethouder duurzaamheid, ClaudiaSchipper

GoofvanVliet

AltenatuurengemeenteAltena stemmentweemaalperjaarop elkaaraf:watzijnde belangrijksteontwikkelingeninde natuur,hetgroen,hetwater,het landschap,delandbouwen schoneenergie?Waarzitten zorgen,watgaatergoedenwat kunnenwegezamenlijk oppakken?

Datdoenwetegenwoordigmettwee wethouders(enenkeleadviserende ambtenaren).AnneloesvanHunnikvoor landschap,natuur,waterenmilieuen ClaudiaSchippervoorduurzaamheid, grondstoffen(enafval),landbouwen beheeropenbareruimte.Hun portefeuilleszijnbredermaarditzijn gezamenlijkeonderwerpenvooronze gesprekken.ClaudiaSchipperdoethet paseenjaar,zijheeftRolandvanVugt opgevolgd.Inhetvoorjaarkwam tijdensonsoverlegaandeordedatwe ookinAltenavooreenaantalzeer ingrijpendeveranderingeninde samenlevingstaan.Bijvoorbeeldhet

stoppenvandeuitstootvan broeikasgassen,zuinigermetonze grondstoffenomgaaneneenanders ingerichtelandbouw.Vanwegede complexiteitisdatallemaalheellastig tecommunicerenendaaromvindt Altenatuurhetbelangrijkdatde gemeentelijkeoverheidduidelijk aanwezigisenwaarzekandeleiding neemtomdetransitiessnel,eerlijken betaalbaarvoorelkaartekrijgen.De afspraakistoengemaaktdatClaudia voorhetAltenatuurtjegeïnterviewdzou worden.Gemeente,laatmaarzienhoe jehetaanwiltpakken.

Op29augustuswashetzover.Geen interviewmaareengesprek.Ikben geenjournalistmaareeninhoudelijk betrokkene.Ookeenvakinhoudelijk ambtenaarencommunicatieschuiven aanbijhetgesprek.VanAltenatuur onzecijferdeskundigeJanDerk Stegeman.Eenuurwasnatuurlijkveel tekortvoorhetzeerbredewerkveld.

Claudia:‘Ikkwambinnenophet momentdatmijnvoorgangeraleen aantalmooiemijlpalenhadbereikt.Die zetikgraagvoort.Daarbijbrengik steedsmeereigenaccentenaan.’Kern vanhetgesprekis:waarwilde gemeentenuvoorgaanenhoewilze dataanpakken.Degemeentegaatwat Altenatuurbetrefttelangzaammaar wewillenwelgraagzoveelmogelijk samenwerkenomdeactieste versnellen.Watwealsmensheidkapot hebbengemaaktzullenwealsmensen ookweergoedmoetenzientekrijgen. Hoelangerwewachtenhoemeerdat zalkosten.Hetwerdeenconstructiefen vrolijkgesprek,webehandeldende onderwerpendiewebelangrijkvonden, eenbeetjevandehakopdetak.Het

gingvooraloverhetverminderenvan debroeikasgassenenhetopwekken vanschoneenergieomzoeenleefbaar Altenatekunnendoorgevenaanons nageslacht.Landbouw,rijkenatuuren toerismezijnookbelangrijkmaardaar wasgeentijdmeervoor.

"Watwealsmensheid kapothebbengemaakt zullenwealsmensenook weergoedmoetenziente krijgen.Hoelangerwe wachtenhoemeerdatzal kosten".

gegooid.Zeisernietbangvoor,het werkmoetgedaanworden,erzijn goedecollega-bestuurdersenookheel watgoedeambtenarenomhaarin haarwerkteondersteunenente adviseren.Zeiseenechtmensenmens. Staptoveralopafenisnietbangom haarmeningtegeven.Zekanook goedduidelijkmakenwaarzewelen nietvanis.Opdiemanierkunjegoed werkenenraakjeooknietsnel overspannen.Hetwerkwatzijdoet, zietzeechtalseenopdrachtvande

ClaudiaSchipper

gemeenteraadenvoordebewonersen ondernemersinAltena.Samenmethaar gezinwoontzeineennieuwduurzaam huisaandedijkinHank.Omte ontspannenwerktzegraaginhaar moestuinenelkekeerweergenietze intensvanhetschitterendelandschap vandeBiesboschalszeoverdedijk komt.Nietzozeerhetwatermaarhet

landdaarisprachtigomdoorheente fietsenoftewandelen.HetPompveldis eenanderlievelingsgebiedvanhaar. Eenschonerewereldvindtzeallanger belangrijk.Zefietstgraag,kookt allangopinductie,erliggen zonnepanelenophetdakenéénvan detweeauto’siselektrisch.Datisde grootsteenperdagwordtbekekenwie hemgebruikt:degenediehetverste wegmoet.Tegendezonnewarmte heeftzeluikenvoorderamen,die werkengoed.Omduurzaamheidintern tepromotenwordenbinnende gemeenteactiesgeorganiseerdalseen fietsweeken‘ImpactGames’.Metzo’n gamewillenwijookwelmeedoen.

Claudia:‘Ikbentrotsopdemooie initiatievenendesamenwerkinginde

regio.Bedrijvendieduurzaamheid onderdeelmakenvanhun bedrijfsprocessenenorganisatiesdie zichinzettenvooreenmooienschoon Altena.Ookbeniktrotsopdeplannen diewegemaakthebbenvooreen klimaatbestendigenwaterrobuust Altena.’Eengoedewatervoorzieningen -afvoerismetdekomendedroogte-en hitteperiodesvooronseilandheel belangrijk.Ombetertekunnenwerken gaatzegraaghetgesprekaanmet collega-bestuurders,bijvoorbeeldde wethouderduurzaamheiduitDordrecht ofgedeputeerdeMarcOudewater voorlandbouw.HenriBontenbal,de leidervanhetCDA,volgtzeookgoed, hijisspecialistophetgebiedvan klimaatenenergieensteekthetbelang ervannietonderstoelenofbanken.

Degemeenteraadheeftzich uitgesprokentegengrotewindmolensin Altena.Zonneveldenaanleggenis momenteellastigdoornetcongestie.De eerstekunnenookvoorlopigniet aangelegdwordenvanwegehettekort aanruimteoponselektriciteitsnet. Windmolenskunjeooknietzomaar aansluiten.Zekunnenindewinterwel goeddezonnepanelencompenseren. Ditblijfteenforsstrijdpuntmet Altenatuur.WijvindendatAltenazo snelmogelijkvandebroeikasgassenaf moetzientekomenendaarzijn windmolensenzonneveldenonmisbaar voor.Hetisookgoedkoop,makkelijk aanteleggen-deproceduresduren echterwelheellang-enookweer makkelijkaftebrekenalsjezeniet

HetPompveld

meernodighebt.Maarhoewilde gemeentedaninhaarwettelijketaak voorzien?ClaudiaenJanDerkzeggen grijnzendtegelijkertijdhetzelfde:niet metkernenergiewantdaarwilhet nieuwekabinetdekomendetweejaar iniedergeval0(nul)miljoeneuroin investeren.Dankzijdeinspanningenvan deanderegemeenteninderegio

West-Brabantkandegemeente desondanksvoldoenaande rijksverplichtingomvoldoendeschone energieoptewekkenin2030.

Claudianoemtdriespeerpuntenvande gemeenteomdetotaalnoodzakelijke energietransitiedichterbijtebrengen:

1. Inwonersenbuurtenondersteunenbij hetisolerenvanhunwoning.

Bijvoorbeeldmetsubsidies, energiecoachesenbuurtaanpakken

2. Samenwerkingopbedrijventerreinen omvraagenaanbodvan elektriciteitopelkaaraftestemmen

3. Onderzoekenofermogelijkheden zijnom,binnenderestrictiesvanhet laagvlieggebied,bijindividuele

(agrarische)bedrijvenkleine windmolensteplaatsen.

Deambitievandegemeenteisom in20303000woningeninAltena geïsoleerdtehebbentotminimaal labelB.Claudia:‘Watjeniet gebruikthoefjeooknietopte wekken.Wijwillenvooralinzetten

opbesparing.Daarmeezijnhuizen klaarvoordetoekomst,waarinwe opeenanderemanieronzehuizen gaanverwarmen.’

Ditgeldtvoordebestaande woningendiebijnaallemaalmetgas wordenverwarmd.Nieuwe woningenwordenzonder gasaansluitinggeleverdendie warmenwateropmet warmtepompen.Enkeleindividuele woningeigenaren–koplopers-zijn zelfalvanhetgasgegaan.Maar datispeanutsenbetreftslechts 1.000vande23.000woningen.Als jedanin2046klaarwiltzijnmoeten erperjaarongeveer1.000

woningenvanhetgasaf.Ditnajaar starteenbuurtaanpakomin samenwerkingmetdebewonerseen paarhonderdwoningenzoveel mogelijkteisoleren.Metalle bewonersvaneenwijkworden plannengemaaktomvanhetgasaf tekunnen.

IndevestingvanWoudrichem hebbenbewonerszelfeen isolatievoorstelgemaakt.Inde vestingmochtnietveelvanwege hetbeschermdestadsgezicht maarinoverlegmetde gemeenteendeCommissie RuimtelijkeKwaliteitisereen goedplangemaaktmetals motto‘Warmevestingdeken’.

Opdebedrijventerreinenkunnen bedrijvenelkaarforshelpenalsze bereidzijnomafsprakentemaken

overhetopwekkenengebruikenvan energiegedurendededag.Ook tijdelijkeopslagvanenergiehoort daarbij.Alsvrachtwagensgeladen ofgelostwordenkunnenzij bijvoorbeeldelektriciteitladendie zaak.Maarwaaromgebeurtditniet opalledriedegrote bedrijventerreinentegelijk? Depogingenommetkleine windmolensenergieoptewekken blijfteenvandegrootstebezwaren dieAltenatuurheefttegenhet gemeentelijkenergiebeleid.Kleine windmolens–enwindwokkels helemaal–zijnzéérinefficiënt.Voor éénvandetwaalfwindmolensbij Deil(langsdeA15)zijn580windmolensvan20meterhoogtenodig. JanDerklegthetgraaguit:elke verdubbelingvandelengtevande wiekenlevert4xzoveelenergieop. Altenatuurblijfthetstandpuntvan degemeenteonbegrijpelijkvinden omgeenwindmolensopheteiland

Altenamogelijktemaken.Het elektriciteitsnetzoudanveel efficiëntergebruiktkunnenworden danmetalleenzonnepanelen. Deopgavevoordeenergietransitie iszeergroot.ClaudiaSchipper

economischeredenenveelactiever zalworden.Altenatuurverwachtdat ookenzieteenzeerinteressantplan inontwikkelingindeOostwaard. Boerenendehavenvan Werkendamwerkensamenommet windmolensschoneenergievoor accu’svanelektrischeschepenopte gaanwekken.Claudiaverwachtniet datdegemeentedaarvergunning voorgaatverlenen.Zijverwachtdat bewonersookuiteigenbelang–voorhunkinderen–veelmeer activiteitenzullengaanondernemen. Altenatuurisookvoormeeractiedus datkomtmooiovereen. Klimaatveranderingenverliesaan biodiversiteitzijntweevandegrote

problemenvanonzetijd.Op verzoekvandeledenblijft

Altenatuurdaaraandachtaan bestedendoorgoedeinformatieen voorbeeldentegeven.Waarnodig steektzijookdehandenuitde mouwen.Graagsamenmeteen actiefgemeentebestuur.

Op24oktoberverzorgtAltenatuur samenmetdebibliotheekeen Tegenlichtmeet-upoverde mogelijkhedenendegrotevoordelen vanbiobasedwoningenbouwenen gewassenverbouwen.

Degemeentestuurdeenkelegegevens uitdeKlimaatmonitoroverde ontwikkelingeninAltena.

Tweeinteressantegrafiekengevenwe opdevolgendebladzijdeweer.Het terugdringenvandeCO -uitstootinde afgelopen10jaarendetoenamevan zelfopgewekteelektriciteit/deafname vandenetelektriciteit.

WindparkDeillangsA15

Degrootstetweebroeikasgassenuitstoters(verkeerengebouwde omgeving)dalenbestsnel.Elektrischvervoerneemthardtoe.Voorwoningen werktbetereisolatie(mindergasnodig)eninstallatievanwarmtepompengoed. 93%vandehoofdverwarmingisnogwelsteedsgas.39%vandewoningenheeft zonnepanelenophetdak.

Indezegrafiekkunjegoedziendatzonnepanelenopwoningeneengrote invloedhebben.Deblauwelijnlaatziendatweminderelektriciteituithet landelijknetnodighebbengehad. '

FLORA

Datiseenmooieplant.Evenkijken.Oei,welveelstekels. Opalleblaadjesenbladranden.Evenvoelen.O,zezijn zacht,datvaltmee.Verspreidzijnerkrullendeblaadjes. Maarookvastaandestengel.Inlijsten.Opiedertandje staateenstekeltje.Pakweg3mmlang.Ditplantjestond langsdeweg.Hardevastgeredenbermmetstenen.Je zouzeggen:"nietideaal".Kennelijkgeenprobleem. Bovenaaniederestengel3-5bloemhoofdjes.Opvallend. Bloeiendwel3cmhoog.Felrose,prachtigvankleur.De plantkomtalgemeenvoor.Dusalsjegaatfietsen,of wandelen...zoekdandekruldistelofCarduuscrispus.

JanvanHaaften

Weinigdagvlindersdoorjagendelibellen?

Eldersindit nummerschrijfik overmijn wandelingdoorde Struikwaard, middenjuli.Ik verwachtveel vlinderstezien maardatvaltwat tegen...

Deblauwtjes,dieeranderejarenrijkelijkvlogenzijnnog nietontwaaktuithunpoppen.Deeerstevlinderdieikna honderdmeterlopentegenkom,iseendistelvlinder,een trekvlinderdievanuithetzuidenjaarlijkshetland koloniseert.Degrotestroomdistelvlindersvan voorgaandejarenmoetnogopgangkomen.Wat verderopzieiknogeendagpauwoogeneen hooibeestje.Datisalleswatikaanvlindersaantrefopde metbloemenvolstaandezomerkade.Ervliegenwelheel veellibellen,tientallengewoneoeverlibellenen bloedrodeheidelibellen.Ikvraagmeineensafofhet succesvandelibellendielevenvandejachtopandere insecten,noodlottiguitpaktvoordedagvlinders.Ikleeser nooitwatovermaaronlangszagikbijdelandhuizendie netbuitenEethenwordengebouwdeenlibelvliegen,een vlinder(vleugel)meetorsendalsprooi.Metm’nkijkertje steldeikvastdatdelibel eenbontzandoogjete grazenhadgenomen.Ik kanmenietherinnerendit ooitzoduidelijktehebben gezien.Hetkantwee dingenbetekenen:ten eerste,delibelverwijdert alvliegendinnotimede weinigvoedselbiedende vleugelsenconcentreert zichopwatcalorisch gezientochletterlijkde core-businessvande vlinderprooiis:zijn gespierdeborststuken vlezigeachterlijf.Eenlibeldiemeteen‘uitgeklede’ vlinderrondvliegtzalminderopvallen.OpFortGiessen

vindenwevaakvleugeltjesvan nachtvlindersopdevloeren,wijzend opmaaltijdendiedeaanwezige vleermuizenhebbengenoten:de vleugelszijnkennelijkafval.Zouden libellenookhunvlinderprooienvan hunvleugelsontdoen?Nooitzagik neerdwarrelendevlindervleugels daarwaartientallenlibellenvlogen. Hetkandusookgewoonzozijndat vlindersmaarweiniggevangen wordendoorlibellen.Hebikdaarom nooiteerdereenlibelmet vlinderprooigezien?Mijnidee!Laten dieglazenmakersmaardazenenanderbijonsmensen mindergewaardeerdgediertevangen.Ikschatdusindat libellenernietdeoorzaakvanzijndatikweinigvlinders zie.Datverklaartookwaaromerindelangezomerse periodendiewedeafgelopenjarenhadden,relatief veelvlinderswarendieogenschijnlijkvreedzaam samenleefdenmeteenlegeraanlibellendaterookwas. Hetisooknogmogelijkdat,alserveelvlindersenveel libellenzijn,devlinderstandmakkelijkhetverliesaankan zodathetnietopvaltdatzeooktenprooivallenaan libellen.Verderopopmijnwandelingdoorde Struikwaardzieiktochnogeenicarusblauwtje,oranje-en bontezandoogjes,enkelewitjes,dagpauwogeneneen atalanta.Hetzalnadeeindelozeregenperiodedie achteronsligt,hetbeginvaneenzomerseoplevingaan dagvlinderszijn,hoopik.Vooralsnoglijkthetslechteweer totophedenmemeerdeboosdoenerdandejagende libellen.Devlinderstichtingzetzichinvoorvlindersén libellen.Maardathoeftelkaardusniettebijten,gelukkig maar! '

Vleugelsvaneen anderslachtoffer; deatalanta

Icarusblauwtje

Niettegeloven,toevaloftelepathie

Ditschrijvengaatoveronzebroedvogeltelling.Het iseenonderdeelvanhetpatrijzenproject.Henk Kraaijkampeniktellenzeskeerperjaaralle vogelsdiewijzienenhoreninonsreferentiegebied rondomGenderen.Wandelingvan8km.Bijons geenextravoorzieningen.Dezetellinggebeurtook indeomgevingvanSleeuwijk.Daarwordende patrijzenmetvoorzieningen(o.a.akkerranden, keverbanken,graan,bloemenranden,voedersilo’s) indewattengelegd.Totzoverdezeuitleg.

WijhaddennuonsstartpuntaandeBosscheWegom 5.15uur.Opheteerstebloklandwaarwelangs kwamen,teldenwetienkieviteneneenpaartje scholeksters.Maarwateentelling.Vele‘wensen/ gebeden’werdenverhoord,ditisgeenfabeltje…

LopendlangseenblokgraanzegiktegenHenk:‘Hier hoorjemeestaleengelekwik.’Henkhoortnamelijk supergoed.Ikzegtegenhem:‘Geenkwik.’Jegeloofthet niet:erkomenalsgeroepenvierkwikkenbovenons vliegen.Eerstewens.Hetwordtnoggekker. Waterwingebied.‘Henk,nogsteedsgeencetti’szanger.’ Nogmaarnetuitgesprokenenwieroeptdaar?Decetti! Deechovanhetwoord‘cetti‘hingnogindelucht.

Lopendlangsderietkraagdiewealvoordriekwart haddenafgelegdnogsteedsgeenvogelgezang.Weer zeiik‘Waarblijvendekarekieten?’Weereenwonder! Zelfstweekarekietenlietenzichhoren,gelijknamijn vraag.‘Hoorjehemook?’zeiHenk.Ookderietgors kwamernogbij.

Ikvergeeternogeen.Wehorenmeestaldewulp.Nu nogsteedsniet.IkpraatermetHenkover.Entegelijk… wiejodeltdaar:dewulp.Niettegeloven. Wezijnnogsteedsbeduusdvanwaterallemaal gebeurde.AlpratendlopenwetetellendoorGenderen voordatweaanhetLangePadrichtingonzekoffiestop bij‘ParkVeldzicht’beginnen.Terwijlwijdaaraande koffiezaten,landdeereenwittekwikenevenlaternog een,vóóronsophetparkeerterrein.Dezehaddenweook onderwegbesproken;wevroegenonsafwaaromweze nogniethaddengezien.Tochmooialsjezosamenziten erlandenertwee.

Ookkwamzodegroenlingtersprake.Dezezienof horenwemeestal.Weereenwondertje.Wezijnaanhet eindevanonzetellingenwillendetellingopdemobiel afsluiten.Enwiezingtdaar?Degroenlingbovenineen knotwilg.Alleswatikoppapierzetisechtgebeurd.Je vraagtjeaf:isdittoeval?Dithebiknognooit meegemaakt.

Nukomtertochnogeendip.Waarwijdewandeling startten,stondeninmiddelsstrontvrachtwagensmettrekker ensleepslangophetland.Alleszatalonderdestront. Dusindieongeveervieruurtijddatwijrondliepenzit daarallesonderdestront.Wegnesten.Ditistochtriest nazo’nsupertelling.

Totaal251waarnemingen,51soorten,573exemplaren. Afstand:7.559mafgelegdin3.37uur.Gem.snelheid 2,09km/u '

MeetjeLandschap-doeookmee!

MargovanBeem

LandschappenNLheefteennieuw projectgelanceerd,ofbetergezegd, eenoudprojectnieuwleven ingeblazen.Hetprojectheet'Meetje Landschap'enmaaktonderdeeluitvan MeetnetLandschapsElementen(MLE). Doelvanditprojectishetinkaart brengenvanlandschapselementenin hetbuitengebied,dusbuitende bebouwdekomenbuitenhet natuurnetwerk.Denkhierbijaan houtsingels,laanbomen, hagen,natuurvriendelijkeoeversetc.

LandschappenNLheeftBrabantsLandschapgevraagdditinBrabantuitterollen in10gebiedenvanca.500ha.Altenatuurwerkthiergraagaanmee!

Waaromishetnodiglandschapselementeninkaarttebrengenentevolgen?

• ZezijndebouwstenenvanhetNederlandselandschap;

• Zezorgenvoorgroenblauwedooraderinginhetagrarisch cultuurlandschap;

• Zedragenbijaandebiodiversiteit;

• Zespeleneenbelangrijkerolinhetaantrekkelijkhoudenvanonze leefomgeving.

Landschapselementenstaansterkonderdruk.Eengoedbeeldvanaanwezige landschapselementenmaakthetmogelijkhunontwikkelingtevolgen.Debedoeling isommeteennulmetingtebeginnen.Hierinwordenalleelementenvastgelegd. Overvijfjaarmoetdemonitoringnogmaalsuitvoerdwordenenzokrijgenweeen beeldvanwaterverdwenenis,wateraangeplantisenhoedevitaliteitzich ontwikkeldheeft.

Altenatuurwerktdusgraagmeeenzoektenkelevrijwilligersdiehetleukvinden omeenpaarkeermeetegaanomeendeelvanhetlandschapinAltenarond Babyloniënbroekinkaarttebrengen.

Hetwerkisideaalvoorhetvoorjaarendezomer.Ditomdatdanbladaande bomenzit.Hetvraagtenigekennisvanboomsoorten,maarisookeenmooie manieromdezekennisoptedoen.Webekijkenallesvanafopenbarewegenen gaannietdeweilandenin.Hetkanmettweepersonenofmeerenzalmeerdere dageninbeslagnemen.Hetlandschaplooptnietweg,duswekunnendezedagen eenvoudigplannen.WevoerenallesinmethetprogrammaArcGISonline.Ditis eenheelhandigprogrammawaarjeinhetveldmeekunttekenen.Hierdoorkunje ookmakkelijkzienwaarjegeblevenbentenzoookbijvoorbeeldhetveldinalsje maareenuurtjetussendoorbeschikbaarbent.

InmiddelswordenalviergebiedeninNoord-Brabantgeïnventariseerd doorvrijwilligersgroepen.

Mochthetjeietslijken,neemdancontactmetmijop,hetlijktmijleukomditmet eenaantalmensensamentekunnendoen!

E-mail: secretaris@altenatuur.nl ofbel:06-55772591. '

Eenbijzonderewaarneming

Opmaandag12augustuszatenweindeschaduwvaneen appelboomvanhetmooieweertegenieten,toenikeenmerkwaardig geluiduitdeanderehoekvandetuinhoordekomendatiknietthuis konbrengen.Voorzichtigdiekantopgelopenen…

…datleekweleenjongekoekoek!Wehorendekoekoekdehelezomervanuit eenaantalhogebomenaandeAfgedamdeMaas,maarkoekoekenzijnhalf julialweervertrokkennaarAfrika.Dezetochwelheelfascinerendevogelslaten hunjongendanachterbijdegastoudersinwiernestzehuneierengedumpt hebben.Eierengelegd,klusgeklaard.Enéénvandiejongenzatdaardusop degrondachterdeklimopinonzeeigentuin.Wateenleukewaarneming, dachtikhelemaalblij!

Devrijdagernawaseendruilerige dagenikwasbinnenwataanhet rommelen.Opeenszagikvanuitmijn ooghoekeenvreemdevogelzittenin dedodekronkelwilgdiewijexpres hebbenlatenstaanomdatvogels daarinerggraagopdeuitkijkgaan zitten.Wauw,datisdiekoekoek weer!Hijzatdaarprachtigmeteen duidelijkewittevlekachteropzijn kop,helemaalvolgenshetboekje. Manlieferbijgeroepen,wantditwas temooiomalleenvantegenieten.

Opeensbegondejongekoekoek raarmetzijnvleugelste wapperenensperdezijnbek openendichtmeteenhoog piependgeluid(dathoordenwe pasevenlatertoenwede balkondeurvoorzichtigopen haddengedaan).Totmijn verbijsteringkwamereenheel kleinbruinvogeltjeaanvliegen, voerdedekoekoekenwasweer verdwenen.Ditritueelherhaalde zicheenaantalmaal.

Noubenikhelemaalgeenfotograaf,maarikhebeenopzetstukommijn mobieletelefoonopdetelescooptebevestigenenongelofelijk:hethele gebeurenhebikopdiemanierineenfilmpjeenopfotovastkunnenleggen. Collega’svandevogelwerkgroephebbengeholpenomhetkleinevogeltjete determinerenalsdekleinekarekiet,éénvandebekendegastoudersvande koekoek.Zelfvindikhetergmoeilijkomditformaatvogeltjes(alszegeen geluidmaken)thuistebrengen.

ToevalligwasikrecentelijkbegonneninhetboekoverdekoekoekvanNick Davies.Begrijpelijkerwijsligthetnubovenopdestapelboekendiedezeweek meegaanopvakantie! '

"e ie r e nge le gd , klusge kla a r d !"

metillustratiesvanKimRenders

Dekolibrievlinder

Indelenteendezomerkijkikaltijduitnaarvlinders. Jijvastook!Indewinterziejezeniet,daaromishet zoleukalszeerweerzijn.Overéénopvallende vlinderdiejijvastookweleenshebtgezien,wilikje graagwatmeervertellen:dekolibrievlinder.

Dekolibrievlinderziejevooralinde zomer.Ditjaarmoestikbestlang wachtenvoorik ereentjezag.Entoen ikhem zag,moestiksnelzijn!

Vliegensvlugvlooghijvanbloem naar bloem,waarbijhijsteeds als een helikopterbleefzwevenenvlugde nectaropdronk,zijnenergiedrankje!

Denaam‘kolibrievlinder’isgoed gekozen:hetlijktinderdaadweleen kolibrie.Datis eenheelkleinvogeltje datprecieszovliegtenooknectar drinktuitbloemen.InNederland komendienietvoor,welinNoordenZuid-Amerika.

Kolibrievlindersfladderenniet,zevliegen juistheelgericht.Hetlijktofzealtijd haasthebben.Devlinderfamiliewaarze bijhoren,zijnde‘pijlstaarten’.Nou pijlsnelzijnzezeker!

Deeerstekolibrievlinders diewijhierelkjaarzien vliegen,komenhelemaaluit hetzuidenvanEuropa.Daar wordthetindewinterniet zokoudenkunnenzede wintermaandenoverleven.

Laterinhetjaartrekkenze vanuithetzuidenooknaar Nederland.Kolibrievlinders leggeneitjesopwalstro.

OokbijonsinAltenakomen verschillendesoorten walstrovoorenkunjede rupsenaantreffen.

Wiljemeerlezenoverdekolibrievlinder,letdangoedop.Het is namelijkeennachtvlinder,kijkdusineennachtvlinderboek.Ik geefjegrootgelijkalsjedateenbeetjegekvindt,want inderdaad:dekolibrievlinderziejealtijdoverdag.

Nachtvlindersdietóchbijdaglichtvliegen,noemenwe ‘dagactievenachtvlinders’.

phlox

Enstraks,alshethierinhet najaarweerkouderwordt?

Helaasoverleven kolibrievlindersditnieten moetenweweerevengeduld hebbentotdevolgendezomer.

Tot…

‘Ha,daarishijweer, dekolibrievlinder!’ '

Lokkolibrievlindersnaarje tuinmetdeze planten:ijzerhard, phloxenrode valeriaan.

kolibrievlinderinrust

Tegenlichtmeet-upBiobasedbouwen:

landscapingthefuture

24oktober2024

BibliotheekCultuurPuntAltena, Raadhuisplein1,Woudrichem 19.30–21.30uur

In2030moet30%vandebouwmaterialenin30%vandenieuwbouwnatuurlijk geteeldzijn(ditnoemenwe‘bio-based’).Hout,bamboe,hennep,vlas,stro, enzovoort.Woningendiedaarmeegebouwdwordenzijnmindervervuilend,slaan CO2 op,zijncomfortabel,lichterensnellertebouwen.

DaarkunnenwijinAltenadusookmooivanprofiterenalswehetgoed aanpakken.Boerenzullendegewassenmoetengaantelen,datzouookinAltena kunnen!

Devraagisofwehetgaandoen,hoedatdanzoukunnenenwieerwerkelijkaan deslagzalgaan.Daargaatdezemeet-upover.

Op 6oktober zendtdeVPROeenafleveringvanTegenlichtuitoverdit onderwerp.Op 24oktober latenwefragmentenhieruitzienomervervolgenseen goedgesprekovertehebben.Dediscussiezalinteressantwordenomdatwenaast ledenvanAltenatuurenboeren(uitgenodigdviaZLTOAltena-Biesbosch,Agrarisch CollectiefAltenaenAgrarischeNatuurVerenigingAltena-Biesbosch)ook architecten,aannemers,raadsleden,wethouderenambtenarenhebben uitgenodigd.

DediscussiewordtgeleiddoorGoofvanVlietenJanDerkStegemanvan Altenatuur.DezeavondwordtverzorgddoorBibliotheekCultuurPuntAltena.

InschrijvenkanviadeQR-coderechts.Decodeverwijst naardesitevandebibliotheekendaarisookmeer informatietevindenoverdetv-uitzending. Inschrijverskrijgeneenlijstvandeelnemers.

Vragen?

BelGoofvanVliet06-28703838 ofmailnaar info@altenatuur.nl. '

Vijfreigersoortenen eenlepelaar

Voordetweedemaalditjaarbezoekik opdonderdag18julidebuitendijkse StruikwaardbijGiessen.Infebruariwas ikeralopzoekgeweestnaarmossen langsdewaterlijn.Ikbenbenieuwdwat voormooisikvandaagallemaaltegen zalkomen.

IkloophetgebiedinvanafdeparkeerplaatsbijdeAndelseSluis.Ikklimoverhet nieuwezwartehekdatBrabantsLandschaperheeftgeplaatstenbetreedeen bloemenzeeopdezomerkade.Heelveeljakobskruiskruid,klaversoortenen gewoonknoopkruid.Helaasweinigvlinders(ziestukjeeerderinditnummer).Het padoverdekadevolgend, verbaasikmijoverdegrote notenboomdieietsvoorbijde verlagingindezomerkade(soort hulpgat)staat.Ikherinnermeop dezeplekslechtseenbescheiden boompje.Ikkomhierteweinig, omhetgebiedtevolgen:degroei enontwikkelingvanlandschap, vegetatieendeerbijhorende bewoners.Boordevolnoten,dit exemplaar.Ikneemmevoorom hierterugtekerenalsdenoten rijpzijn.Deboomstaatwat verstoptenzalhiernietgauwdoorandereliefhebbersontdektworden.Numaar hopendatuditleestnadenotenoogst.

Zilverreigers

Hetlageterreintjenaastdeoudedoorgeschotengriendisnoghalfplas-dras.Zo kenikhethelemaalnietvanvoorgaandezomers.Overvloedigeregeneneen AfgedamdeMaasdierecentbuitenhaaroeversisgeweest,zijnhierwaarschijnlijk deoorzaakvan.Erdoorheenlopendisheteenkunstomdrogevoetentehouden. Deopenstukkengrondendedrassigebodemhorenbijfebruari-maart,terwijlhet juliis.Ervliegenveellibellenronddepoel.Opeenkaalstukkleigrondvanenkele vierkantemeters,staannaastdepootafdrukkenvandepaardenenrunderendie hiervoorbegrazingmoetenzorgen,ookdeprentenvaneenree. Ikkeerterugvanditverstepunt(gezienvanafdeparkeerplaats)enloopeen paarminutenlaterlangseenvanbeidegroteplasseninhetterrein.Ikprobeer metmijnkijkerbroedgatenindeoeverzwaluwenwandtezien.Hetlijktwelofin allegatengebroedis,maarjongendiehalfuiteengathangenzieikniet.Er vliegenmaarenkeleoeverzwaluwenrond.Isdebroedtijdalweervoorbij?

Plotselingvliegtereenkleinewittereigeropuithetriet.Indekijkerzieikde felgeletenendiecontrasterenmetdezwartepotenvanhetdier:ditiszonder twijfeleenkleinezilverreiger.Bijzonder,dieziejenietveelinhetbinnenland, stukkenzeldzamerdanzijn‘broer’degrotezilverreiger.Laterkijkikhetthuis na: hetisnietdeeerstekleinezilverreigerdieikinAltenazie,zoalsikhadgedacht.

Walnoot

Op4september2017zagikeréénindeCloppenwaardbijWerkendamblijkt uitWaarneming.nldathiervooreenbetergeheugenheeftdanik.InAltena werdenerdeafgelopentienjaren250waarnemingengemeld.Zobijzonderishij dusookweerniet,alishetzekerdatermeerderewaarnemingenvanhetzelfde exemplaarbijzitten.Veel waarnemersleverenveel waarnemingenop,zoblijktmaar weer.Overigensstaatdeteller voordegrotezilverreigerin Altenaop3.569,veertienkeerzo veelgemeldindiezelfdetien jaren.

Overeengrotezilverreiger gesproken,preciesvijfminuten laterstaikopdeknuppelbrug dieoverdesmalle waterverbindingtussenbeide plassenlooptenzieuitde oeverbegroeiinglinkseengrotewittereigeropvliegen,gelesnavel,geengele tenen,jahoordatishem!Ophetzelfdemoment,nogietsgrootsenwitsinde tegenoverliggendeoever:eenlepelaar.Erzijntijdengeweestdatjeeendag langhethelelandmoestdoorkruisenomditwittetrioopsteltbenentezien.Ik herinnermetochtennaardeOostvaardersplassen,jarennegentigvorigeeeuw, metzilverreigersopdewensenlijst.Hetbleefaltijdbijwensen.Erisechtwelwat veranderddeafgelopendertigjaarindevogelbevolkingvanonsland.Ikverlaat deknuppelbrug(inmiddelsbedektmetplatenomdatde‘knuppel’-balkenverrot raakten)zonderovertesteken, blijfdusaandekantvande winterdijkenloopterugrichting deweg.Ongeveereenhalfuur laterbenikinhetzandigestuk vooraaninhetgebiedvlakbijde sluis.Hetisveelminderopendan ikmeherinner.Devegetatiedie normaalindezemaand zieltogendenverdordis,groeit uitbundigenbomenenstruiken nementoe.Bijeenlaatsteblikop deplaszieikeenblauwereiger staanopenkeleoverhetwater

Kleinezilverreiger

hangendetakken.Beetjeatypischmaarkennelijkeenprimajachtzitvoordeze speervisser.Metdenodigeteken-vrees(datkrijgjemetdiewaarschuwingsspotjes opderadio),worstelik,mezelflaaghoudendtussenenonderdebomenen struikendoorenbereikhethekwaarikruimeenuurgeledenstartte.Inde schaarseondergroeiinhetbosgedeelteteliknogeenhandvolbloeiendebrede wespenorchissen.

AfrikainGiessen

Opdeterugwegstopikevenbijde Wielewêrd,deuiterwaardinde bochtvandedijknaasthet buitendijksekerkjevanGiessen.Als ineenschilderijuitvroegereeuwen loopthierroodbontjongveerond tussenhonderdenbloeiendeplanten vanjakobskruiskruid.Tussenenop dekoeienscharrelenhelekleine wittereigertjesmeteenkortegele snaveleneenzweemvanoranjeop deborst:koereigers,ditisAfrikain Giessen!Koereigerslevenvande insectenrondderunderen.Dit typischAfrikaansereigertjeheeftindeloopvandetwintigsteeeuwalle continentenmetuitzonderingvanAntarcticagekoloniseerd.Inonslandzijnzenog steedszeldzaammetnoggeenhandvolbroedparenenmogelijkenkele honderdenexemplarenverblijvend.Ditisdevierdereigersoortdieikvandaag tegenkom.Hoeishetmogelijk.Enik benernogniet.Alswe’savondsin Gorinchem-Oostindetuinzittenbij onzedochterenschoonzoonvliegen erhoognogtweepurperreigers over,waarschijnlijkopwegnaarhun slaapplaatsenindeZouweboezem bijMeerkerk,waarookeenvande weinigebroedkoloniesvandeze prachtigereigersoorttevindenis. Naeendipindejarennegentigmet rondde250broedparenzitdeze soortmet1.250jaarlijkse broedgevallenduidelijkindelift. Purperreiger

Koereiger

Vijfreigersoortenop1dag,hetbrengtdeoptimistinmijboven.Wiliemand bewerendathetnietgoedgaatmetdebiodiversiteit?

Nietzwartofwit

Eindjarenzeventigstondinhetstudentenbladvande subfaculteitbiologieaandeVrijeUniversiteitmetde bijzonderenaamDRAB(DoorRegelmatigeActiviteiten Bevrucht),eenopvallendartikeloverdetoenamevan zwarteenwittevogelsinNederlandalsgevolgvaneen toenamevaneentonigheidvanonslandschap.Hetartikel wasnietzozeergebaseerdopgedegenonderzoekmaar beschreefmeereenindruk,wellichteengevoel.Toename vankraaien,kauwen,roeken,aalscholversenmeeuwen moestwordengeduidalslogischgevolgvandetoestand vanonzeomgevingdieintoenemendematezwart-wit werd.Ishetsteedsmeervoorkomenvanwittereigershier eenvoorbeeldvan?Dedriewittereigers(grote-enkleinezilverreigerende koereiger)zijnnieuwvooronsland.Zewordeninhetoudstehandboekvoor vogelsinonsland,NozemansNederlandscheVogelen(18e eeuw)nieteens vermeld,zekwamentoenhoogstwaarschijnlijknietvoor. Geldtautomatischookhetomgekeerde:datreigersoortendienietuitgesproken zwartofwitzijnzoalsderoerdomp,dekwakendewoudaap,langzaam verdwijnen?Hetaantalbroedparenvanderoerdomp,halveerdevanrond600in dejarenzeventignaarzo’n300nu. Vande260broedparenvande woudaapvandejarenzestig, resteertnogeentiendedeel(2040).Dezeldzamekwakbroedde ooit(vervoor1900)methonderden parenindeHollandse moerasgebieden,maarindehele twintigsteeeuwenooknunogwaren ernooitmeerdanenkeletientallen broedgevallenperjaar.Dezedrie reigersoortenlevenverborgenin rietmoerassen.

Woudaap

Detoenamevanwittereigerswordttoegeschrevenaaneengroter voedselaanbod,verbeterdebeschermingenopwarmingvanhetklimaat.De vervlakkingvanhetlandschap,wordthierbijnietgenoemd.Hoeweldetoename

onmiskenbaaris,ishetbeeldookvertekend.Zevallenergopenlatenzichinalle openheidzien,waardoortenonrechtedeindrukontstaatdatzealgemeenzijn.In feiteblijfthunaantalbroedparenonderdatvandemysterieuzeroerdomp,een soortdiejezeldenziet.Veranderingeninonslandschap,landgebruikeninhet klimaatliggentengrondslagaanhetverdwijnenmaarzekerookaanhet verschijnenvansoorten.Bijnaaltijdwordendezeveranderingendoordemens veroorzaakt.Alsditkansenbiedtvoornieuwesoortenzijndieveelalinhet voordeelomdatzenatuurlijkeruimtekrijgen(eninnemen)diewijonbedoeld hebbengeboden.Ditishettegenovergesteldevanwatreedsdecennialangde hoofdtaakvannatuurbeschermingisinonsland:hetbedoeldbiedenvankansen aansoortendiealopachterstandstaan.Hoezeerweookonsbestdoen, bedreigdesoortenkrijgennooitmeerdewindmee.Denkaanhetaanleggenvan nieuwemoerassenvoorroerdomp,woudaapenkwak:helaasleidtditmaar beperkttotsuccessen.

Dehandvandemens inhetlandschap heeftsindsde ontginningvande oernatuurindeloop dereeuweneen veelheidaan leefgebiedeninons landopgeleverdmet eenbijbehorende veelheidaansoorten. Deafgelopen honderdjaarstaatdeveelheidaansoorten(biodiversiteit)onderdrukdoor afnamevandediversiteitaanleefgebieden(biotopen).HetNationaal ProgrammaLandelijkGebied(NPLG)vanhetvorigekabinet,iseenaanzetomde vervlakkingvanhetlandschapeenhalttoeteroepen.Dekomendetijdzouer 10%groenblauwedooraderinggerealiseerdmoetenwordeninhetlandelijk gebied.Misschienwordtallesdaarmeeminderzwart-wit,mindereentonigen zullenbiodiversiteitenpopulatiegroottesvanzeldzamesoortenweertoenemen. Vestigingvannieuwesoortenenbehoudvanbedreigdesoortenkunnenzohandin handgaaninhetlandschapvande21e eeuw.Daniserdusruimtevooralle reigersoorten.Wegvandeextremenzwartenwitenmeerdenuanceringin.Het isnietbepaalddebewegingdiejevanhetnieuwekabinetverwacht.Latenwe hopendathetNPLG(datinmiddelsalinprovinciaalbeleidisvertaald,hetBPLG, BrabantsPLG)tochdoorgangvindt. '

VrijwiligersviaAltenavoorElkaar

AnneliesvandeWetering

Perjuni2024isereennieuwewebsitegelanceerd teweten; www.altenavoorelkaar.nl.

Hierkunnenmensendiehulpnodighebbenénmensendieietsvooreen anderwillendoenrechtstreeksmetelkaarincontactkomenen afsprakenmaken.Hetisenigszinsvergelijkbaarmethetbekende Markplaats,snelenmakkelijk.HetplatformisonderdeelvanNLvoor elkaar,inmiddelshetgrootsteplatformvoorvrijwilligeinzetin Nederland.

Hebjedusbijvoorbeeldalsvoedselbos-eigenaarofvogelwerkgroephulp nodig,ofwiljezelfhulpaanbieden,maakdangebruikvandezewebsite.

VolgAltenavoorElkaarookopfacebookendeelberichten,interviews envacaturesopjeeigentijdlijn.Dathelptenorm!

Hebjegoedeideeënnahetbekijkenvandewebsiteenfacebook?Wij horenhetheelgraagop info@altenavoorelkaar.nl. '

Contributie

ErikGouw,penningmeester

Veelledenhebbenhunjaarlijksecontributievoor2024reedsvoldaan, waarvooronzehartelijkedank!

Mochtuditnogniethebbengedaan,danverzoekenwijuvriendelijkde contributieovertemakennaarNL02TRIO0320004554t.n.v.Altenatuur ondervermeldingvancontributie2024+uwnaamenadres.Vooreen gewoonlidmaatschapbedraagtdecontributie ¬15,-envooreen gezinslidmaatschap ¬20,-. Hetisookmogelijkomuwcontributiejaarlijksviaautomatische incassote voldoen.Ukuntzichhiervooraanmeldenviaonzewebsite www.altenatuur.nl,metdeknop‘contact'.Hiervindtuonderaaneenlink naareenformulieromditmeeinordetemaken.Ditgaatvrijeenvoudigen wordtzeeropprijsgesteld!

Heelhartelijkdankvooruwsteun! '

AAIBAARHEIDSFACTOR

Man,wathebiklopenmopperenopslakkendeze zomer.Enikwasdeenigeniet.Hetwasdanook bizarquahoeveelhedenrondslijmende groenvretersinénbuitendetuin.'sAvondsrond eenuurof23.00laatikHondaltijdnogevenuit.Hij weigertnamelijkinonzetuinzijnbehoeftetedoen. Datheeftvoordehandliggendevoordelen.Maar hetbetekentookdatik,alshethoost,nietlekkerlui dekeukendeuropenkangooien.Nee,jasaanen buiin.Nuishethierserieusdonkerrond23.00uur, dusjezietnietgoedwaarjeloopt.Maaropzo'n natteavondvoeljehetdestebeter.Splut,splut, splut,deenenaaktslaknadeanderewordt3 onopzettelijk,laatikdaterevenbijzeggen3 ondermijnschoenengeplet.Zekomenmet tientallentegelijkdestoepenopgekropen.Je kuntzegewoonnietontwijken,tenzijHondenik middenopstraatgaanlopen,watwijdanook regelmatigdoen.Wantikvinddatsplut,splutzo vies!Maaralsik'krak'voelinplaatsvan'splut'en dus3opnieuw:onopzettelijk3eenhuisjesslak kapothebgetrapt,denkik'ach,watzielig'. Huisjesslakkenleuk,naaktslakkenvies.Wat natuurlijkhe-le-maalnergensopslaat.Ikstrafdie naaktslakmetmijnafkeerdusfeitelijkvoorzijn onvrijwilligebestaanalsdakloze.Enzobenikecht nietopgevoed.Maarhetisnueenmaalzo: naaktslakkenhebbenaaibaarheidsfactornul,

SimonevanHeiningen

terwijlhuisjesslakkenregelmatigfigurerenineen tekenfilmofalsoversizedpluchenbeest.Voorde schadeinmijntuinmaaktdieaaibaarheidsfactor niksuit.Ikhebditjaargeenhostatot volwassenheidwetentekrijgen,indemoestuinzie ikachtgrotendeelslegevakkenenhetrijtje zorgvuldigopgekweektezonnebloemenwas binnen24uursoldaatgemaakt.Maarbestrijden doeikdeslakkenniet.Zoweldedaklozenalsde eigenhuisbezittersmogenhunganggaanhier.Ik verzamelzeniet,zetgeenbiervallen,knipzeniet doormidden(wiekandat!?),legergeenzoutop3 hooguitfiguurlijk3enikstrooigeenkorrels.Mijn enige'bestrijdingsmiddel'isHenkie.Henkiewoont ineendoormijnstiefvadergetimmerdegelpaleis achterindetuin.Datpaleisheefthijinmiddels helemaalnietmeernodig.Zijnsoortgenoten slapengewooninmijntakkenril,inde composthoopofondereenhoopjeblad.Toenwij hierkwamen,wasdetuinnognietzo egelvriendelijkenstiefvaderhoudtvantimmeren, dusvandaar.Henkieisherkenbaarwanthijmankt eenbeetje.Hijscharrelthiernuzo'ndriejaarrond. 'Tam'is'ieniet,maar'nietbang'dektdelading wel.Henkieenikweteninmiddelswatweaan elkaarhebben.Maarerzijngrenzenaanonze intimiteit.DusmisschienisHenkieweleenTruus... '

Kruidenweetjes-wildepeen

RienekevanderNeut-Ravensbergen,studentKruidengeneeskunde

Overalzienwezenuindebermenstaan,devogelnestjes,ofdeofficiële Nederlandsenaam,de‘wildepeen’.Dewildepeenheeftindezomer eenwitteschermbloemmeteenkenmerkenderood/paarsestipinhet midden.Maarnuindenazomer,krullendegedroogdeschermbloeme zichopnaarboventoe,toteenprachtignestje(zievoorpagina).

Vandaardebijnaamhet'vogelnestje'.

Dewortelvandewildepeeniswit.Wijkennen tochvooraldeoranjewortel.Datonzewortels oranjezijnkomtdoordatdezeveelbètacaroteen bevatten.Ditiseenmutatiediealeeuwen geledenontstaanis.Inde17e eeuwzijn

Nederlandsekwekersdezeoranjewortelzaden gaanselecterenenmeerenmeergaankweken uitrespectvoorWillemvanOranje.Deoranje wortelwerdrazendpopulairenisvanafdietijd verspreidoverheeldewereld.

Maarterugnaardewildepeendieelkezomerennazomeronslandschap versiert.Indehuidigekruidengeneeskundewordthetkruidnietmeertoegepast. Tochheeftdezeheelveelmooieeigenschappen.Degeheleplantiseetbaar (wortel,stengel,blad,bloemenzaden).Hetbètacaroteenindewortelverbetert onsgezichtsvermogenenhelptbijnachtblindheid.Ookisditgoedbij huidontstekingenenacné.Wildepeenbevordertdespijsverteringenverbetertde stofwisseling.Hetstimuleertdegalwerking,verbetertdeleverfunctieenverlaagt cholesterol.Daarnaastwerkthetookbloedsuikerspiegelverlagend,wormdrijvend endiuretischbijvochtproblemen.Endatallesgroeitgewoonomonsheen,inonze eigenberm,prachtigtoch!

Receptmetzaadjesvandewildepeen:

Zaadjesvandewildepeenzijn gemakkelijkteoogsten.Zevallenzo vanuithetnestjeinjehand.Dezaadjes hebbeneensoortdonslaagje.Ze combinerenheerlijkmeteenstukjejonge ofbelegenkaas.Hetgeefteenzelfde soortsmaakalskomijnekaas.Jekuntze ookgoedcombinerenmetanderezaden enpittenzoalsinonderstaandrecept:

Pastavanzaden&pitten:

Ingrediënten:

20gramwildepeenzaadjes

50gramsesamzaad

50gramlijnzaad

50gramzonnebloempitten

50grampompoenpitten scheutolijfolie snufjepeper&zout

Bereidingswijze:

1.Mixalleingrediëntenfijnineenblendertotdatereensmeuïgepastaontstaat

2.Alshettedroogwordt,voegjeeenbeetjeextraolijfolietoe

3.Lekkeropeentoastjeofeencracker!

Steenuilvriendelijkedrinkbakken

WoutervanRijsbergen

Overalinhetlandziejeze:grotezwartekuipenmet watervoorvee.Hetveekannietzonderversdrinkwater indewei.Maarwistudatdezebakkeneengrootgevaar voorsteenuilenzijn?Vooralnetuitgevlogen steenuilenstervenerregelmatigde verdrinkingsdoodin.

Dewandenvandergelijkedrinkbakken gevengeenhouvast,eenmaaltewater komensteenuilenernietmeeruit.Ongeveer 10%vandejongesteenuilendiedood wordenaangetroffen,komenopdeze manierom.Heeljammervandeze geweldigeuiltjesenookvanalle beschermingswerkzaamheden.Tijdensonze controleseindmei,wordenonstévaakdit soortverdrinkingsslachtoffersgemeld.

Dezedrinkbakkenzijn inmiddelsvervangen door steenuilviendelijke exemplaren.Goed nieuwsvoordejonge steenuilendieopdit adresinAlmkerk uitvlogen.

WerkgroepSteenuilenoverlegNederland(STONE)heeft onderzoekgedaannaarverdronkensteenuilen.Steenuilen zijnnieuwsgierigebeestjes.Zeklimmengraagergensin.Er zijnbijvoorbeeldveelgevallenbekendvansteenuilendie ineenschoorsteenpijpterechtwarengekomen.Wellichtis hetdeze‘aardvanhetbeestje’waardoorsteenuilenook wordenaangetrokkendoor bakkengevuldmet water.Maar…ze komenernietmeer

Geïmproviseerde maatregelen hebbenweinignut. Stukken kippengaas,stenen, eenplank...het

blekentijdenshetonderzoekallemaalslechteoplossingenom uiteenlopenderedenen.STONEontwikkeldevervolgenseen waterbakwaardesteenuilenwéluitkunnenklimmen,dankzij eengeperforeerdebinnenbak.Ditiseensoortwasmanddiein debuitenbakpast.Snavelenklauwenvindenoveralrondom gripendesteenuilontkomtmetalleeneennatpak.Hetvee waarvoordewaterbakbedoeldis,wordtnietgehinderddoor debinnenbakbijhetdrinken.

DevogelwerkgroepvanAltenatuurheefteenaantal steenuilvriendelijkedrinkbakkenaangeschaftenverspreidin Altena.EengrootdeelvandeAltenatuurtjeswordtsteeds bezorgddoorledenvandevogelwerkgroepen anderevrijwilligers.Dankzijdeuitgespaarde portokostenwaserbudgetvoordezeactie.Ookhet BiesboschStreekfondsleverdeeensubstantiële bijdrageenbetaaldedehelftvande aanschafkosten.Hiervoorisde vogelwerkgroephetBiesboschStreekfonds zeererkentelijk!Ledenvandewerkgroep kekenuitnaarplaatsenwaarinzetvande drinkbakkennuttigzoukunnenzijn:locaties waarjaarlijksjongesteenuilenuitvliegenen waardrinkbakkenstaanindenabijheid vandekast.Demeestedrinkbakken hebbenafgelopenzomerhunweg gevondennaareenweimetveeén steenuilen.Debakkengaanlangmee,we hopendatweAltenaopdezemanierweer watsteenuilvriendelijkerhebbengemaakt! Erzijnopditmomentnogenkeledrinkbakkenbeschikbaar. Broedenerooksteenuilenopuwerfofvlakbijuwerfenheeftu interesse?Neemtudancontactopmetdeuilenwerkgroepvan altenatuur: uilenwerkgroep@altenatuur.nl.

Oppadmeteen ladingsteenuilvriendelijke drinkbakken

Voormeerinfooverdewerkingvandesteenuilvriendelijke drinkbakken: www.steenuil.nl. Infooveraanschaf: www.vivara.nl '

datdejeugdditverhaalhoort.Later tijdensonzerondwandelingzienwe datdocentenhungroepenomgepaste stiltevragen,vlakvoorzedemet berichtenengedenkbordjes volgehangenvertrekkenrond

klaverengrotegelebloemenvan, meenik,wolverlei.Viadegrote rivierenhebbendezadenvandeze bloemenweeldeindeloopdertijden ookdeNederlandsedijkhellingen bereikt:defloravanhetfluviatiel

district.Zomooialshethieraanmijn voetenligtishetechternietmeerbij onstevinden.Alskersopdetaart ontdekikindebloemenzeeeen koppeltjepatrijzen.Vorigjaar verweesikineenstukjeoverkamp Westerborknaardeterm‘schuldig landschap’,deomgevingdiealhet kwaaddathiergebeurdisalshet wareheeft‘gezien’.Zouerookeen ‘schuldigevegetatie’zijn?Datkanniet bedenkikme,wantvegetatie verandertindeloopdertijd,groeit, bloeitenvergaat,onverschilligtotwat mensenaangruwelijkhedenergens aanrichten.Maargeldtdatookniet voorhetlandschapdan?

Ikvoelmebijnaschuldigdatikindeze bizarreomgevingoverweldigdword doordeprachtigenatuur,maarhet overkomtme.Alsbioloogkanikhet nietbuitensluiten. Tegelijkertijdishetteveelomopte slaaninmijnhoofd.Enikkrijghetook langnietallemaalingekloptin observado.org,deinternationale versievanwaarneming.nl.Ikhooren ziekoolmees,huiszwaluw,geelgors, tjiftjaf,putter,koekoek,merel, torenvalkensperwer.Hooginde blauweluchtcirkelengroteroofvogels, ikkrijgeentelefoontjeuitNederland enalsikuittoetsnaeenaantalminuten isdeluchtleeg.Gemist.Buizerd, wespendief,wouwofmisschieneen steenarend?Zekunnenhetallemaal zijngeweest.Lopendoverdeweiden tussendegrotemonumentenvoorde slachtoffersdiehierdoorbijnaieder

Klaverwespvlinder, Bembeciaichneumoniformis

Europeeslandzijnopgericht,ontdekik eenbijzonderinsectopeengele composiet.Hetiséénvandevele soortenwespvlinders.Ikmaak bijgaandefotoenstellatervastdat heteenklaverwespvlinderis.Prachtig beest,bestbijzonder,entochook afgelopenzomernogdoorErnst-Jan vanHaafteninonsAltenagezien.Hij loktedevlindermetbehulpvan soorteigenferomonen.Beetje valsspelenmag.Wespvlinderszijn onschuldigenachtvlindersdiehunbest doenomopwespentelijken.Hun ‘bedrog’noemenwemimicry,ookeen soortvalsspelen.Hetachterlijfvan wespvlindersisgeel-zwartgestreept endevleugelszijndoorzichtigalsbij wespen.Alsjeimiteertschietjedoor, zoookhier:wespvlinderszijnde overtreffendetrapvanwespen,vooral inschoonheid.

Jemoetergeweestzijnomer werkelijkietsovertekunnenzeggen, hoorjevaak.Enhetiswaar.Ikheb veelgelezenoverMauthausenmaar nooitrealiseerdeikmedatde steengroevewaardegevangenen ondergruwelijkeomstandigheden dwangarbeidverrichtten,indediepte naasthetkampligt.Inmijnvoorstelling liepdekrankzinnige‘trapdes doods’(‘Todesstiege’)bergop,want eensteengroevesteljejetochhoogin debergenvoor?Nooitechtgoed gelezenwaterstonddus.De steengroeveWienergraben,ligtals eengrotehollekiesnaasthetkampen deberuchtetrapvan186tredenvoert vanafhetkampaansluitendaaneen bospaddedieptein.

Letterlijkzelfs.Koosjeeentelichtblok danliepjekansdateenbewakerje dwongomeenvoorjouveeltezwaar bloktenemen.Koosjezelfalvooreen zwaarblokdanwashetdevraagof jeermeebovenkonkomen.Een duivelsdilemma.Denazi-bewakers haddenalssadistischspelletjehet omduwenvandeeersterijen gevangenendiemethunzwarelast bijnabovenaandetrapwaren. Gevolgwaseendomino-effect:de honderdendragersopdetreden erondertuimeldenoverelkaarheende trapaf,ervielenvelegewondenen ookdoden.

Ikzoekderandvanhetkampterrein oprichtingdetrap.Hetpadblijkt versperddoorhekkenmetdaaropeen mededelingvandebeheerders.De trapisvooronbepaaldetijdniet toegankelijkinverbandmet onderhoudswerkzaamheden.

Nahetslavenwerkindesteengroeve moestelkegevangeneeenblok granietopderugomhoogtorsen,de trapop.Hetkiezenvanhet granietblokwaseenlastigeafweging.

Weverlatenhetbuitenterreinenlopen doordeontzagwekkendepoorthet kampterreinop.Omdecentrale appèlplaatsstaanaanbeidezijden noggebouwendiebezichtigdkunnen worden.Alswetussentweevandie gebouwendoorstekenkomenweop eengroenevlaktewaarooitvele barakkenstonden.Weertrektdeflora mijnaandacht.Devoormaligevloeren vandegeslooptebarakkenhebben kennelijkeenandere bodemsamenstellingdanderuimte tussendebarakken,zotezienaande begroeiing.Deruimtentussende barakkenwordengedomineerddoor

wondklaver(Anthyllisvulneraria),wat wijstopkalkrijkdom.Hetvulnerariauit dewetenschappelijkenaamvandeze plantbetekent‘wondhelend’.De symboliekishartverscheurend:geen miljoenwondklaverplantenkunnende wondenhelendiehierooitzijn geslagen.

Naschrift:

MijnfascinatievoorMauthausenkomtvan heelverterug.Eénvanmijnouderezussen kochtdeLP‘LiesbethListzingt Theodorakis’endraaidedieveelbijons thuis.Ikzalvijftienofzestienzijngeweest. Hetwaseenoverweldigendgevoeldatme overkwam,vandefeitenwistiknauwelijks iets.Demauthausenliederendieopdeze LPstaanzijngeschrevendoordeGriek IacovosKambanellisdieinMauthausen gevangenheeftgezeten.MikosTheodorakis zettedeliederenopmuziek,LennartNijgh vertaaldezenaarhetNederlandsen LiesbethListzongze.Eenvandeze liederen,‘Hooglied’,zitnogaltijdinmijn hoofd.Beluisteren?ZoekopYoutubenaar ‘LiesbethListzingtTheodorakis’. '

Naafloopvanonzerondwandeling vraagikbijdekaartverkoophoede prachtigegraslandenwordenbeheerd enofzespontaangegroeidof ingezaaidzijn.Ikbegrijpdatdeze vraagnietdagelijkswordtgesteldaan debaliemedewerker.Hijweette vertellendatdegraslandenmeerdere malenperseizoenwordengemaaid. Hijdenktdatzespontaantot ontwikkelingzijngekomenennietzijn ingezaaid.Daarzijnzeookveelte mooivoor,denkik.Alleendenatuur kanzoeentroostendedekenvan bloemenoverdezeschroeiplekinde aardespreiden.

Wondklaver

596 597 598 599

Maandagavond5augustusmaaktepenningmeester ErikGouweenrondjeopderacefiets.Indevakantiewaren ermaarliefst3nieuweledenbijgekomeninWijkenAalburg, DussenenWerkendamenhetlekkereweernodigdeuitomde welkomstpakkettenvandenieuweledenperfietstebezorgen. Eenbijzonderrondje,wanterwasookeenpakketbijvoorhet 600elid:LizavanHemertuitDussen.Lizawasthuis,duswe maaktendezeleukefotomethem.Wateenmooiemijlpaalweer. Hetwasinjuni2021datwedegrensvan500ledenpasseerden, maarwegroeienna44jaardusnogsteedsdoorendatiseen helemooiegedachte!Opnaarde750leden,helpjijonsmee?

Waarnemingen van5aprilt/m31augustus

DoorgegevenaanRinusPunt

IndezerubriekstaanallewaarnemingeninAltena gedaandooroplettendenatuurliefhebbers. Doetuookeenbijzonderewaarneming? GeefdiedandooraanRinusvia06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.

DatumWaarnemingPlaatsenwaarnemer

5april1fluiterDussen,Hoek,MartinHoogerwaard 6april1boerenzwaluwDussen,Hoek,MartinHoogerwaard 21april10ooievaarsDrongelen,Tol,JopkevanMersbergen 22april2patrijzen(paar)Genderen,Tol,RinusPunt 2patrijzen(paar)Drongelen,Tol,RinusPunt

1leeuwerikDrongelen,Elsdijk,RinusPunt

26aprilgierzwaluwenterugGenderen,CorBoer 27april1gierzwaluwDussen,RinusPunt

28april1zwarteroodstaartWoudrichem,indetuin,JosQuirijnen 1koekoekGiessen,Almbos,WimSmits 2patrijzen(paar), putters,ree,ooievaarGenderen,JeffreyBouman 29april1steenuilinWoudrichem,Almkerkseweg, nestkastportaalNicoTeunissen 11mei1oranjetipjeSleeuwijk,Schapendijk,MajaDubbeldam 1oranjetipjeAndel,AndelseSluis,MajaDubbeldam 17mei1koninginnenpageAlmkerk,Broekgraaf,MartinHoogerwaard 19mei1blauwborstNieuwendijk,Weerenstein, 1nachtegaalNieuwendijk,beideMartinHoogerwaard 31mei2grotebontespechtenSleeuwijk,indetuin, voerenjongespechtKeesenGreetKemper 3juniroerdomp,ijsvogel,Werkendam, bruinekiekendiefBakkerskil,MirandaGroenenberg

DatumWaarnemingPlaatsenwaarnemer 7juni2grotebontespechten (man+vrouw/jong)Almkerk,indetuin,GerdaNederveen

9juni1lepelaarGenderen,langsdeMaas,HansBrouwers 11juni1agaatvlinderMeeuwen,indetuin,CeesdeGast 1grotebontespecht 1bontebessenvlinder

17juni1kleinebontespechtDrongelen,indetuin, 22juni1wezelGenderen,Buitenstraat,JeffreyBouman

DatumWaarnemingPlaatsenwaarnemer 24juni1halsbandparkietGenderen,overvliegend,HenkKraaijka 8juli1landkaartjeSleeuwijk,Vlietpark,ElsCapelle

9juli2patrijzenWijk&Aalburg,Veldstraat 14juli1patrijs,Uppel,Omloop, 1paartorenvalken

metjonginkastWijkenAalburg,OscarCombee 4koereigersGiessen,Struikwaard,JeroenvanderHorst 20juli12flamingo'sGenderen,overvliegend,HansThur 27juli2eksters,ruziënd

metbunzingAndel,indetuin,CeesvanAndel 29juli1paarpatrijzen

met10jongenDrongelen,nabijpont,HennyNieuwkoop 1aug.1patrijsmet3

vliegvluggejongenAndel,Achterdijk,CeesvanAndel 5aug.8patrijzenGenderen,Tol,HansThur 24aug.1landkaartjeSleeuwijk,Iepenlaan,ElsCapelle 31aug.1ijsvogelDussen,Middeltje,RinusPunt

Bedanktvoorhetmelden,ikblijfopmijnpostomnieuwe waarnemingentenoteren!

Metvriendelijkegroet,Rinus. '

deactiviteitenagenda

PROGRAMMANAJAAR/WINTER

Activiteitenwordenvoorafaangekondigdindestreekbladen.Letookoponze websiteenopFacebookvooreventuelewijzigingen:www.altenatuur.nlen facebook.com/altenatuur.

Noteerdedataalvastinuwagenda.Voorvragen: info@altenatuur.nl

Dinsdag22oktober

Avondoversterrenkunde (voorafaandeNachtvandeNacht)

Locatie:FortGiessen.Aanvang:20.00uur.

Vanwegedegrotebelangstellingvoorditonderwerpin2023,organiseert Altenatuuropnieuweenavond‘basiscursus’astronomievanéénavond.De belangrijkstezakenoveraarde,maan,planetensterrenenheelalwordenbelicht enbegrippenwordenuitgelegd.DeavondwordtverzorgddoorJaapvan DiggelenenvindtplaatsopFortGiessen,aanvang20.00uur.

Graaguiterlijk20oktoberaanmeldenop info@altenatuur.nl.

Donderdag24oktober

TegenlichtMeet-up

BiobasedBouwen:Landscapingthefuture

Locatie:BibliotheekCultuurPuntAltena,Raadhuisplein1,Woudrichem. Aanvang:19.30uur.

Aandehandvanenkelefragmentenuit‘Tegenlicht’overBiobasedBouwen(VPRO, 6oktober2024)gaanGoofvanVlietenJanDerkStegemanhetgesprekaanmet hetpubliek.

Vraag,denk,discussieerendoemee!Hoeziejijdetoekomstvanbiobased bouweninAltenavoorje?Enziejeeentoekomstvoorhettelenvanbiobased landbouwmaterialeninAltena?Zieookuitgebreideaankondigingelders.

Zaterdag26oktober

BeleefdeNachtvandeNachtopFortGiessen

Locatie:FortGiessen.Aanvang:20.00uur.

Sterrenkundeindepraktijk

DeNachtvandeNachtiseenjaarlijksevenementgeorganiseerddoordeNatuur enMilieufederaties.Onderhetmotto‘Laathetdonkerdonkerzijn’wordt aandachtgevraagdvoorhetprobleemdathetnergensmeerechtdonkerisdoor lichtvervuiling.Dooropéénavondinhetjaarverlichtingtebeperkenkunnenwe belevenhoemooidenachtis.

DitjaarvaltdeNachtvandeNachtop zaterdag26oktober.Altenatuurgaat desterrenhemelbekijkenvanafhet terreinvanFortGiessen,aanvang 20.00uur.Vanafditstartpuntkunje langskomenomdooronzekijkersmee tekijkenenuitlegtekrijgen.Rond 22.30uurstoppenwe.Wehopenop eenhelderenachtzodatweveelvan desterrenprachtmeekrijgen.Kom gerusteenpoosjelangsenlaatje verrassen.Voorafaanmeldenisniet nodig.

Zaterdag2november

WerkjemeeopdeLandelijkeNatuurwerkdag?

Locatie:EmmikhovenseweginAlmkerk.Aanvang:08.30uur.

Natuurwerkdag(elkjaardeeerstezaterdagvannovember)istraditiegetrouwde startvanhetwerkseizoenvandebeheercommissie.Inhethelelandgaan vrijwilligersaandeslagomonderhouduittevoereninnatuurgebieden.Ditjaar gaanweaandeslagindegriendaandeEmmikhovenseweginAlmkerk.Ditis eentraditionelewilgengrienddieineencyclusvan3ofsomsvan2jarenwordt afgezet.Hetwerkbestaatuithetwegslepenenopbossenvandewilgentakken dieenkeledagenvoordeNatuurwerkdagwordenafgezaagd.Indepauze drinkenwegezelligkoffieentheeenronddemiddagzijnerbroodjesvooreen lunchinhetveld.

Westartenom8.30uureneindigen rond13.30uur.Komjemeehelpen? Denkaangoedschoeisel,werkkleding en-handschoenen. Inverbandmetplanning/ werkverdelingisaanmelding verplicht. Ditkanop www.natuurwerkdag.nl.Klikop dezesiteonder'Vindeenklus'envoer alslocatieAlmkerkinendeafstand op10kmofzoominopdekaartmet Ctrl-scrollenkiesdegroenestipinAltenabijAlmkerk.Meldjevervolgensaan doorjegegevensintevullen.Leukalsjeerbijbent!

Donderdag28november Natuurdocumentaire'Hooiland' Locatie:FortGiessen.Aanvang:20.00uur.

Opdezeavondvertonenwededocumentaire‘Hooiland’,eenfilmoverde ontwikkelingvannieuwenatuurinhetBinnenveld,eenlandbouwgebiedtussen Wageningen,Ede,VeenendaalenRhenenwaarvangrotedelensinds2018 opnieuwzijningerichtalsnatuurgebied.Hetgebiedwasdoorhaarbijzondere liggingooithetmeestbloem-envlinderrijkegebiedvanNederland,maardoorde

moderniseringvandelandbouwveranderdendeweilandeningroteeenvormige grasvlaktesmetweinigbiodiversiteit.Dooreenbijzonderesamenwerkingvan boeren,burgers,Staatsbosbeheerenoverhedeniseenplanontstaanvoorhet terugbrengenvandebijzondereoorspronkelijkehooilanden.Indeperiode 2018-2022isdevoedselrijketoplaagvaneengrootdeelvanongeveer350 hectareaaneengeslotengraslandafgegraven.Ookiseendeelvande oorspronkelijkeloopvandeKrommeEemhersteld.Denatuurkrijgtnudekansom opnieuwtebeginnen.Dezedocumentairevan50minutenbrengtde totstandkomingvanhetgebiedinkaart.

Eerstbekijkenwedefilm.Daarnakunnenweingesprekmeteenvandemakers vandefilm,MelchertMeijerzuSchlochternenmetFonsKoomenvanStichting MooiBinnenveld.Hijkanmeervertellenoverdesamenwerkingtussende verschillendepartijendiebetrokkenwarenbijderealisatievanditschitterende voorbeeldvannatuurherstel.

Wijhopendatdezefilmmensenkaninspirerenominactietekomenomde biodiversiteitteherstellen,defilmtoontdathetmogelijkis!

Ronddejaarwisseling

Eindejaarsplantenjacht

IederjaardoetAltenatuurmeeaande'Eindejaarsplantenjacht'.Wesprekenaf opeenplaatsinAltenaengaandanopzoeknaarplantendieondanksdit jaargetijdenogsteeds-ofalweer-bloeien.Wiltuookmetonsmeelopenrond dejaarwisseling?Houddangoedonzewebsiteenfacebookpaginaindegaten.

Voorjaar2025

CursusNatuurgidsAltena (nogenkeleplaatsenvrij!)

Erzijninmiddels16aanmeldingenvoordecursusNatuurgidsinAltena binnengekomennadeuitgebreideoproepinAltenatuurtje125(ditnummerstaat ookopwww.altenatuur.nl).Erisnogplaatsvoor5deelnemers. Decursusbestaatuitviertheorie-avondenopdewoensdagen15en29januarien op12en26februari.Opdeeerstecursusavondstellenwegezamenlijkookde datavastvoorde3of4praktijklessen;rondleidingendoornatuurgebiedenin Altena.Wedenkenditopzaterdageninmaart-apriltedoen.Hebje belangstelling?Meldjedanaanmeteene-mailnaar info@altenatuur.nl. Vervolgensontvangjemeerinfooverdecursus. '

KringloopcentrumAltena Hééldivers!

NIEUWEMEUBELEN?

GROTESCHOONMAAK?

OPRUIMEN? VERHUIZEN?

Belmaandagt/mvrijdag van9tot12uur

hetKringloopcentrum voorhetophalenvanaluw bruikbarespullen!

BANKJENODIG? OFEENLEUKEBLOUSE? OFSERVIESGOED? OFDATENEBOEK?

BezoekdeKringloopwinkel opdehoekvande Kerkstraatende Woudrichemseweg inAlmkerk!

OPENINGSTIJDENKRINGLOOPCENTRUM

winkelinnamebruikbaregoederen maandag13.00-17.00uur13.00-17.00uur dinsdag09.00-17.00uur08.30-17.00uur woensdag09.00-17.00uur08.30-17.00uur donderdag09.00-17.00uur08.30-17.00uur vrijdag09.00-17.00uur08.30-17.00uur zaterdag09.00-16.00uur08.30-15.00uur

ï Inzamelingbruikbaregoederen ï Verkoopbruikbaregoederen

ï Educatie&Voorlichting ï Recycling

Kerkstraat1, 4286BAAlmkerk. tel.0183-403080 www.kringloopcentrumaltena.nl

Colofon;foto'senillustraties

ç arcgis.nl,blz.26 ç BartPötzgen,blz.10 ç batenburg.installatietechniek.nl,blz.18 ç betuwebomen.nl, blz.36 ç biesboschstreekfonds.nl,blz.47 ç SylviadeBlom,blz.13,37 ç bnnvara.nl,blz.43 ç bol.com, blz.51 ç brabantslandschap.nl,blz.8,11 ç cartoondealer.com,blz.12 ç depositphotos.com,blz.44 ç JaapvanDiggelen,blz.39,48,49,50,51 ç duurzaamheidscentrumassen.nl,blz.57 ç CeesdeGast, blz.54 ç gemeentealtena.nl,blz.14,20 ç glastuinbouwnederland.nl,blz.40 çJanvanHaaften,blz. voorkant,2,3,6,9,16,17,21,35,55 ç WendyvanderHart,blz.5 ç LizavanHemert,blz.4,52 ç Adje Kraaij,blz.38 ç kringloopcentrumaltena.nl,blz.60 ç lavanguardia.com,blz.19 ç JopkevanMersbergen, blz.2,54 ç moestuintips.nl,blz.44 ç GerdaNederveen,blz.54 ç RienekevanderNeut-Ravensbergen, blz.45 ç MargaOerlemans,blz.2,28,29 ç planboom.nl,blz.7 ç RinusPunt,blz.24,25 ç KimRenders, blz.30,31,32,33,53 ç WoutervanRijsbergen,blz.23,46,47 ç samendalen.nl,blz.58 ç Saxifraga, blz.38 ç Saxifraga/PietMunsterman,blz.1,37 ç Saxifraga/MarkZekhuis,blz.39 ç Saxifraga/Bart Vastenhouw,blz.22 ç ClaudiaSchipper,blz.15 ç steenuil.nl,blz.46 ç slgelderland.nl,blz.27 ç Emiel Versluis,blz.18 ç GoofvanVliet,blz.17 ç vlinderstichting.nl/KarsVeling,blz.23 ç wageningen.herenboeren.nl,blz.58 ç wehkamp.nl,blz.29 ç wildebloemen.info,blz.45 ç 900.images0.persgroep.net,blz.19 ç

Voorhetlaatstenieuws, deagendaen achtergrondinformatie gajenaar

www.altenatuur.nl.

Hetkeurmerkvoor verantwoordbosbeheer

HetdoelvanAltenatuur

• Demooiefloraenfaunainhetrijkgeschakeerdelandschapvan Altenainbeeld,enonderdeaandachtvandeinwonerstebrengen.

•Debestaandemilieukwaliteitenvoorkomendebiodiversiteitin Altenatebehoudenenwaarmogelijkteverbeteren.

• Bijdragenaanbesefdatwijalsinwonersverantwoordelijkzijn vooreengezondeleefomgevingenrijkebiodiversiteit,voornu endetoekomst.

WerkgroepenVoorcontact:

•BeheercommissieJaapvanDiggelen,Almkerk.06-55570961 natuurgebieden

•GastlessenopbasisscholenHenkvanDiest,Sleeuwijk. gastlessen@altenatuur.nl

•NatuurinclusiefAltenaJanvanHaaften,Sleeuwijk. info@altenatuur.nl

•MilieuenKlimaatGoofvanVliet,Woudrichem.06-28703838

•PlantenwerkgroepMargovanBeem,Babyloniënbroek.06-55772591

•VoedselbossenAltenaWijnandVeth,Nieuwendijk.06-83083579of voedselbossenaltena@altenatuur.nl

•VogelwerkgroepArievandenHerik,Woudrichem.0183-304193

•WeidevogelbeschermingMargaOerlemans,WijkenAalburg.06-20548893

•ZoogdierwerkgroepJanvanHaaften,Sleeuwijk.06-49904862

Altenatuurisbetrokkenbij:

•AltenaNieuweEnergie www.altenanieuweenergie.nl

•KringloopcentrumAltena www.kringloopcentrumaltena.nl

•FortGiessenBeheer

Activiteiten

•Diverseinventarisaties•Educatie

•NachtvandeVleermuis•Lezingen

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.