Oproep

OPROEP: juridische kennis & ervaring gezocht!

✒Van het bestuur

De nieuwe Omgevingswet, grote nieuwbouwplannen en uitbreidingen van industrieterreinen en bedrijven, er staat veel te gebeuren hier in Altena de komende jaren. Allemaal zaken die extra druk geven op de steeds schaarsere ruimte die beschikbaar is voor wonen, werken, landbouw en recreatie. Altenatuur heeft een traditie van samenwerken en dat is en blijft ook altijd ons eerste uitgangspunt, maar soms is het toch handig om ook andere opties open te houden en zaken vanuit juridisch aspect te bekijken. Het gaat ons erom dat we optimaal voor de natuurbelangen op kunnen komen en alle middelen die ons ter beschikking staan hiervoor kunnen gebruiken. Op dit moment ontbreekt het in ons bestuur aan deze kennis en wij vroegen ons af of er in onze achterban mensen zijn met juridische kennis en ervaring die bereid zijn om ons in bepaalde specifieke zaken van advies te voorzien. Dus hebt u juridische kennis en ervaring en hebt u tijd om ons af en toe bij te staan en u in te zetten voor een mooi en groen Altena, dan zouden we daar heel blij mee zijn. Voor de duidelijkheid, het gaat dus niet om structurele inzet of een bestuursfunctie. Als u interesse heeft, stuur dan een mailtje naar altenatuur@gmail.com. ✤

De patrijs als icoon voor de biodiversiteit

boeren mét natuur Het PARTRIDGE-project Het monitoren (slot)

✒Henk van Diest

In het eerste artikel (Altenatuurtje 114) heb ik beschreven welke maatregelen zijn genomen in het PARTRIDGE-gebied tussen Sleeuwijk om de biodiversiteit in het algemeen en de patrijzenstand in het bijzonder te bevorderen. In het tweede artikel (Altenatuurtje 118) gaf ik een terugblik over de afgelopen vier jaar en beschreef ik de wijzen van monitoren. Daarbij kwamen de geluidstellingen en de MASwintervogeltelling aan bod. In dit derde en afrondende artikel bespreek ik de avondtellingen, de broedvogelkartering en het wormen- en insectenonderzoek.

Zoogdiertellingen.

In de maanden december en januari rijden we ’s avonds met een auto een vaste route voor de zoogdiertelling. De chauffeur en de bijrijder hebben beiden een vèrstraler, waarmee je een flinke afstand in beeld krijgt. Achterin zit de notulist en daarnaast iemand met een verrekijker om aantallen nauwkeurig vast te stellen. Bij hazen op grotere afstand is dat soms moeilijk te zien. De verrekijker biedt dan uitkomst. De aantallen worden op een kaart genoteerd en vergeleken met voorgaande observaties en met de resultaten van het referentiegebied Genderen.

Op een avond hebben we zelfs twee vossen in beeld gehad. Voor mij waren de oplichtende ogen duidelijk waarneembaar. Maar ik wist bijvoorbeeld niet dat een vos niet in een lichtbundel blijft kijken, terwijl een verwilderde boerderijkat - een predator van jewelste! - dat wel blijft doen. Ook de reeën zijn heel goed waarneembaar. Prachtig om ze te zien staan. En ineens heb je een ransuil in beeld of een steenuiltje zittend op een paaltje. Een houtsnip was voor mij ook zo’n onvergetelijke waarneming. Met plezier denk ik terug aan de vele mooie leermomenten. Jammer genoeg gooide het coronavirus roet in het eten. Daardoor was meedoen voor mij maar beperkt mogelijk.

Broedvogeltellingen (broedvogelkartering)

Bij deze telling lopen we volgens een vaste route (rode lijn op kaart volgende bladzijde) door het hele PARTRIDGE-gebied. We beginnen ’s morgens om 5.30 uur en zijn ongeveer 12.30 uur klaar. Het startpunt (S) vanaf de Schoenriemsebrug langs het kanaal tot aan de twee molens sla ik graag over.

Twee hazen Notulist Jan

Sleeuwijk

Uppel

S

Almkerk

Partridge-gebied Oude Doorn

Een smalle plank over de eerste brede sloot en een wiebelend vlotje over de tweede sloot zijn voor mij te grote hindernissen. Liever geen nat pak op de vroege ochtend. Maar rond 7.00 uur sta ik met koffie klaar bij de molens om daar even te pauzeren.

... een smalle plank ...

Op één van de ochtenden heb ik een heel bijzondere ervaring opgedaan. Heerlijk alleen in de vroege ochtendgloren liep ik bij de Uitwijkse molen. Plotseling schoot een paartje patrijzen met jongen voor me weg. Ik had ze duidelijk verrast en dat gebeurt bij patrijzen niet gauw. Uiteraard vertelde ik mijn ervaring aan Jochem en Linda. Nieuwsgierig gingen we na de koffie terug naar deze plaats. Tot onze grote verbazing kwam ineens een kuikentje op de takkenril zitten. Jochem maakte een foto en wij waren ervan overtuigd dat dit een patrijzenkuiken moest zijn. Een paar dagen later kwam de ontgoocheling… een expert had geconstateerd dat het toch een kuikentje van een fazant was. Ze lijken ook sprekend op elkaar.

Eerlijk gezegd was ik wel een beetje teleurgesteld, ondanks het feit dat het toch een mooi kuikentje is. Maar eigenlijk hadden we het ook zonder expert kunnen bedenken want een patrijs gaat nooit in een boom of op een takkenril zitten en dus ook een patrijzenkuiken niet. De expert heeft gewoon gelijk gehad, alleen fazanten laten dat gedrag zien.

Bij de broedvogeltellingen letten we op het gedrag van de aanwezige vogels. Welke vogels maken in de zomermaanden gebruik van het gebied? Is de vogel alleen of samen? Heeft de vogel nestmateriaal in z ’n snavel? Anders gezegd: laat hij nestindicerend gedrag zien. En zo zijn er nog meer criteria, die tijdens de route op de tablet worden ingevoerd. Ook deze telgegevens worden geüpload en later vergeleken met de tellingen in Genderen en met de voorgaande tellingen. En ook hieruit worden weer de nodige conclusies getrokken.

een kuiken tussen het gras een kuiken op takkenril

Een bijzonder broedgeval hebben we vorig jaar meegemaakt. Op een perceel van Rens en Gabriëlle Kolff had een paartje bruine kiekendief in een luzerneveld een nest. En dat is voor zover ik weet nog niet eerder in het Land van Altena gebeurd. De drie kuikens zijn geringd, zodat ze later altijd weer herkend kunnen worden. Zonder de maatregelen voor de patrijs was dit zeker niet gebeurd. Een mooi voorbeeld van een toenemende biodiversiteit. Ook een mannetje blauwe kiekendief heb ik op andere momenten waargenomen. En dat is toch best bijzonder, want het gaat niet goed met de blauwe kiek. Het mannetje zag ik meestal rond de twee molens. Later heb paar keer gespot i . k ook een vrouwtje een Gabriëlle en Rens Kolff Ook buiten de tellingen zie ik soms grote groepen putters, groenlingen en vinken aangevuld met kepen op de bloemblokken. Op zo’n moment zou je ze graag mee willen nemen in een telling. En daarmee geef ik meteen aan dat een telling een momentopname is. Figuur 1 geeft de totalen weer van de 15 doelsoorten van de broedvogeltellingen, zowel in het Partridge-gebied (voorbeeldgebied) als in het

Figuur 1 Aantal territoria broedvogels

referentiegebied Genderen. De grafiek spreekt voldoende om te concluderen dat de maatregelen een grote invloed hebben op het aantal broedvogels. Je ziet een duidelijke oplopende lijn voor de Oude Doorn, het Partridge-gebied en helaas een dalende lijn voor het referentiegebied Genderen. De toekomst wordt hiermee voorspeld.

Buiten de tellingen om zijn waarnemingen ook belangrijk.

Afgelopen winter heeft er maar een paar dagen een beetje sneeuw gelegen. In die week ben ik diverse dagdelen op pad geweest, want juist dan vallen patrijzen op. Maar hoe ik ook zocht, geen resultaat. Pas op de laatste zaterdagmiddag had ik eindelijk een klucht in beeld, maar pas nadat ik een patrijs hoorde roepen. En inderdaad een klucht van 6 bij de Zandwijkse molen. Toch nog een troostprijsje. En vanuit Genderen kreeg ik steeds maar berichten dat er weer kluchten waren gesignaleerd. Het voelde als zout in een open wond. Wrijf het er maar lekker in, Rinus en Henk vanuit Genderen! Hoe kan dat, vroeg ik me dikwijls af. Ik kan maar één goede reden bedenken. In Genderen is verstoppertje spelen voor de patrijzen heel lastig, terwijl in het Partridge-gebied er volop dekkingsmogelijkheden zijn. Dat gaf me toch weer een gerust gevoel.

Insecten- en wormenonderzoek

Op een keverbank (verhoogde zandrug in het landschap) vormt het microklimaat een ideale plaats voor een sterke toename van insecten. Het is er iets warmer en droger. De aanwezige insecten worden in kaart gebracht door studenten, die voor hun studie deze opdrachten uitvoeren. Dit is een heel belangrijk onderzoek, want insecten zijn het basisvoedsel voor de patrijzenkuikens en veel soorten vogels. En uiteraard zijn insecten ook van belang voor de bestuiving van planten. Ik vroeg me af hoe je de talrijke en diverse soorten insecten kunt tellen. Het antwoord vond ik op een filmopname, die speciaal is gemaakt voor PARTRIDGE. Het viel me op dat de insecten in rap tempo worden geteld.

Werk voor specialisten

Eén waarnemer loopt over de keverbank en roept de namen van insecten zoals bijvoorbeeld: grote libelle, twee medium vliegjes, langpootmug, medium spin, zweefvlieg, soldaatje, lieveheersbeestje, twee juffers enz. enz. Een ander loopt mee en noteert de gegevens.

In het eerste jaar van het onderzoek was er al een duidelijk verschil tussen de keverbanken en de bloemblokken. In het tweede onderzoeksjaar was het verschil heel significant. Een toename van 1.000% (duizend) werd genoteerd. En daarmee is het nut van keverbanken onomstotelijk vastgesteld. Ook hier steekt het referentiegebied schril af (Figuur 2).

Koninginnepages dichtbij een keverbank Soldaatjes

Figuur 2 Gemiddeld aantal individuen per maand

Bij de keverbanken is ook een aantal potvallen op een rij geplaatst om de aantallen kevers te tellen. Vandaar de naam: keverbank. Een potval is een plastic beker, die tot de rand in de grond is geplaatst. Een dag voor het onderzoek worden de potvallen geopend, zodat de aanwezig bodemdiertjes in de plastic beker vallen. De volgende dag worden ze gerubriceerd en geteld.

Het wormenonderzoek is ook van groot belang. De wormen zorgen immers voor een gezonde bodemstructuur. Een paar jaar geleden heb ik op ’t Fort een lezing bijgewoond over wormen. Het was een prachtige avond, waarop ik niet alleen veel leerde, maar ook het grote nut van wormen heb ervaren. De drie verschillende soorten wormen hebben hun eigen ' werkgebied' (Figuur 3).

Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje Werk voor specialisten

Figuur 3 Drie verschillende soorten wormen

De bloemblokken, de keverbanken en het kruidenrijk grasland geven een duidelijk beeld van de aanwezigheid van de verschillende soorten wormen (Figuur 4).

Bij de suikerbieten, het Engels raaigras en de wintertarwe ontbreken de zogenaamde pendelaars. Dat zijn de grote lange wormen.

Alle telresultaten van zowel de keverbanken als de bloemblokken worden geanalyseerd. De resultaten geven onomstotelijk aan dat deze maatregelen een positief effect hebben op de ontwikkeling van het insectenleven en dus op de biodiversiteit. Maar... je zou je kunnen afvragen of je zoiets niet al van tevoren had kunnen verwachten. Uiteraard kun je deze verwachting uitspreken, maar het wordt nu met harde cijfers aangetoond. We weten inmiddels maar al te goed dat veel kuikens van weidevogels al na een paar dagen de hongerdood sterven door het ontbreken van insecten. Zelf heb ik regelmatig een gaaf kievitkuikentje op een akker gevonden. Een triest aanblik.

Voor de toekomst zal het duidelijk zijn, dat deze en andere maatregelen onontbeerlijk zijn om een gezonder leefklimaat te creëren. Onze aarde is in bruikleen en deze kunnen we niet in een desolate staat doorgeven aan onze kinderen. Mede hierom werk ik maar al te graag mee aan dit geweldig mooie project.

Figuur 4 De verschillende wormen per vegetatietype (2019)

# / m 3

bloemen- keverbank kruidenrijk suikerbieten Engels wintertarwe blok grasland raaigras

Ten slotte.

Iedere vogelaar heeft wel een wens om een bepaalde vogel in de kijker te krijgen. Ik herinner me nog heel goed dat ik, toen ik nog thuis op de boerderij woonde, iedere zomer weer genoot van het gekoer van enkele zomertortels. Het is voor mij een ultieme wens om de zomertortel een keertje te zien en te horen in het Partridge-gebied.

Laten we vooral ook veel genieten van alle prachtige, bloemrijke maatregelen die er zijn aangelegd. Wat hebben een mooi gebied gekregen, vooral dankzij de boeren, die er hun medewerking aan verlenen. Hopelijk worden de verschillende landschapselementen van PARTRIDGE-project op veel andere plaatsen in ons land gekopieerd. In het Land van Altena is ook nog ruimte genoeg, te beginnen in het referentiegebied Genderen.

Partridge-gebied bij het Liniepad, Uppel

Meer informatie vindt u op Vogelbescherming-Partridge en Partridge-ANV AltenaBiesbosch. Of www.northsearegion.eu/partridge. ✤

Een paarse zee; grote kattenstaart

✒Kees Schuitmaker Hopelijk wordt het ook dit jaar weer een mooie zomer. Veel planten komen dan tot volle wasdom en dat geldt zeker voor de grote kattenstaart. Als die de kans krijgt wil ze wel. Dat ziet er dan prachtig uit als je de Noordwaard bezoekt.

Als je langs de Bandijk fietst, hoef je maar af te stappen en zittend in de berm verdwijn je tussen deze fikse planten. Ze kunnen tot wel ruim een meter hoog worden.

De Lythrum salicaria, zoals haar wetenschappelijke naam luidt, bloeit met opvallende roze-rode bloemen in de periode (eind) juni-september. De bloemen met hun grote aren staan vaak dicht op elkaar in trossen. Vlinders, bijen en hommels wanen zich in een paradijs bij deze overvloed. Sterk geurend is de grote kattenstaart trouwens niet. De bladeren zijn langwerpig en lijken een beetje op de bladeren van een wilg. Salicaria betekent ook: ‘lijkend op een wilg’ . Dat past hier prima want de Biesbosch is één wilgentuin. Het is in de zomermaanden niet moeilijk die paarse overvloed te ontdekken. De grote kattenstaart floreert aan waterkanten, op natte en voedselrijke grond en in natte graslanden, waar de waterstand varieert.

In de herfst sterft de plant boven de grond af, maar onder de grond wachten de stengels een nieuwe zomer af. In de Noordwaard barst ze dan ineens uit haar voegen en kom je haar niet alleen tegen in uitgestrekte velden, maar ook in afgelegen poelen en ondiepe kreekjes.

We zijn als mensen vaak ingesteld om vanuit economische motieven naar onze omgeving te kijken. Wat levert iets op en wat kunnen we eraan verdienen? We zijn gewend dat als een natuurproduct haar waarde bewijst, het al snel wordt gecultiveerd, zodat de opbrengst flink verhoogd kan worden. Ook de grote kattenstaart had zo haar waarde. De stengels en bladeren leverden tannine, wat in leerlooierijen werd gebruikt. In de medicinale wereld ontdekte men dat de plant een bloedstelpende werking had en haar nut bewees bij diarree en dysenterie. Dat deze kennis wat op de achtergrond is geraakt, is begrijpelijk. De farmaceutische industrie heeft daar wel een oplossing voor. Je kunt er ook alleen maar naar kijken, omdat die zee van paarse kleuren op zichzelf de wereld mooier maakt. In siertuinen wordt het beschouwd als onkruid en wordt het bestreden door het af te dekken met landbouwplastic, het af te hakken of het wordt doodgespoten met gif.

Het doet me zeer als dit verhaal zo moet eindigen. Nee… laat het dan maar liever woekeren in de vrije natuur! ✤

Popsongs over milieuproblemen (1)

✒Jaap van Diggelen

Big yellow taxi

They paved paradise and put up a parking lot With a pink hotel, a boutique, and a swinging hot spot Don 't it always seem to go That you don 't know what you got 'til it' s gone They paved paradise and put up a parking lot They took all the trees, and put em in a tree museum And they charged the people a dollar and a half just to see them Don 't it always seem to go… refrein.

Hey farmer, farmer, put away your DDT I don 't care about spots on my apples Leave me the birds and the bees Please Don 't it always seem to go… refrein

Late last night, I heard the screen door slam And a big yellow taxi took away my old man Don 't it always seem to go… refrein 2x

© Joni Mitchell 1970

'De zangeres Joni Mitchell werd geïnspireerd tot het schrijven van dit nummer tijdens een bezoek aan Hawaï. Ze keek vanuit het raam van haar hotel naar het berglandschap aan de Stille Zuidzee en daarna naar beneden, naar de parkeerplaats. Deze leek onafzienbaar en het scherpe contrast met het ' paradijs ' dat ze even daarvoor had gezien bracht een schok bij haar teweeg. Het lied gaat onder andere in op het vernietigen van een natuurlijk landschap en het gebruik van DDT. ‘Met de zin "Don 't it always seem to go / That you don 't know what you ' ve got / ‘til it' s gone " hekelt de artieste de kortzichtigheid van velen die pas de waarde van iets beseffen, wanneer het te laat is. ' Citaat Wikipedia.

Dit liedje zit sinds het verschijnen ervan toen ik twaalf was ergens in de verte in mijn hoofd. Het werd nooit een hit maar het refrein zet zich wel vast. Vrij vertaald: “Je waardeert niet wat je hebt totdat je het verliest” . Pas veel later ontdekte ik de titel: Big yellow taxi, waarschijnlijk een begrip in the States maar nietszeggend voor mij. Wel veelzeggend om dit als titel voor je lied te kiezen. Van al hetgeen ‘ gone’ , verloren, is, lijkt de ‘ old man’ het belangrijkste gezien het feit dat uit dit couplet de titel afkomstig is. ‘Old man’ is zoiets als ‘ ouwe’ , ‘ ouwe heer’ , ‘ vader’ maar ik kom ook de betekenis ‘kerel’ tegen. Deze betekenis ligt minder voor de hand, maar lijkt hier wel bedoeld. Dit is onmiskenbaar een lied met een boodschap. Kennelijk komt daarbij wat de schrijfster in het vierde couplet beschrijft harder aan dan het verloren ‘ geplaveide paradijs’ , het ‘bomenmuseum’ , of de DDT uit de andere coupletten.

Hoe dan ook, het is voor zover ik weet, het eerste populaire liedje dat zo expliciet aandacht vraagt voor milieuproblemen. De beelden lopen jaren voor op die van onze belevingswereld: een ‘ parking lot’ (giga-parkeerterrein), een boetiek en een ‘hot spot’ wat ongeveer een synoniem is voor ‘the place to be ’ : in Nederland kende toen nog niemand deze begrippen. Het komt mij als typisch Amerikaans voor om alle bomen in een bomen-museum te stoppen en er geld voor te vragen om ze te mogen zien. Ongetwijfeld is het metaforisch bedoeld maar het is een ijzersterk beeld. En dan het couplet over DDT. Iedereen wist in 1970 wel ongeveer wat dat was. Een bijzonder succesvol insectenverdelgingsmiddel dat wereldwijd faam had gemaakt als dé oplossing voor insectenplagen in gewassen en insecten in huis.

Ik herinner me de hete zomeravonden eind jaren zestig onder de Franse kap in mijn ouderlijk huis. Door de hitte en het aanhoudend gezoem van muggen kwam je niet in slaap. Maar dan was er heit of mem die hoog in de vier hoeken van de kamer een snuifje Vlido-insectenspray toepaste. De geur was typisch, zoetig chemisch, en het resultaat verbluffend: weg muggengezoem.

Uitgebreid zoeken op het internet levert geen antwoord op de vraag of DDT de werkzame stof in Vlido was maar ik heb sterk het vermoeden. In 1973 werd DDT verboden in ons land en in veel Westerse landen wegens persistentie in het milieu: het hoopte op in de voedselketen waardoor toppredatoren als roofvogels en masse verdwenen. Pas in de jaren tachtig keerde de buizerd terug in het westen van ons land, zo ook in Altena, onder andere in het Pompveld waar ik in 1983 een nest ontdekte. Ik vond dat toen buitengewoon spectaculair. Nu zijn we ’s winters helemaal gewend aan om de kilometer een buizerd op een hekpaaltje langs de wegen. In het broedseizoen nestelen ze in ieder opgaand (populieren)bosje dat groter is dan 1 ha. Het verbod op DDT in het Westen liet onverlet dat het nog decennialang werd, en tot op de huidige dag wordt, gebruikt in de tropen voor malariabestrijding.

Het liedje van Joni Mitchell zou, geschreven in onze tijd, niet DDT vermelden maar neonicotinoïden. Lastig zingen natuurlijk! ‘Neo-nics’ zou een mooie afkorting kunnen zijn die wel lekker wegzingt en exact aangeeft wat het is: het ‘ nieuwe-nix ’ . Alles wordt niks, behalve voor producenten dan, die er miljarden aan hebben verdiend en nog verdienen. Leave me the birds and the bees uit Joni’s liedje is nog steeds actueel. Beide diergroepen lijden of hebben geleden onder beide middelen.

En dan de zin dat ze een paar vlekjes op haar appel niet erg vindt, als de dieren maar blijven leven. Dat is in de loop der jaren al heel veel geroepen: helaas laat consumentengedrag zien dat lang niet iedereen daar zo over de denkt. De façade van uiterlijk schoon, appelleert nog steeds sterk aan ons allen.

Joni Michell was een muze voor het werk van beroemde popmusici zoals Crosby, Stills & Nash (waar ze een

verhouding mee had) en misschien zelfs Young, die allen ook haar songs beroemd maakten (bijvoorbeeld het nummer Woodstock). In 1967 schreef ze, nog geen 24 jaar oud, Both Sides Now, een schitterend nummer vol levenswijsheid. De laatste strofen gaan zeker over hoe ze naar haar eigen leven kijkt, maar voor mij als bioloog gaat het ook over Het Leven op Aarde. We weten er echt nog steeds te weinig van om er alles zomaar op los te kunnen laten.

Tears and fears and feeling proud To say, "I love you " right out loud Dreams and schemes and circus crowds I' ve looked at life that way Oh, but now old friends they ' re acting strange they shake their heads and they tell me that I' ve changed Well something ' s lost, but something ' s gained In living every day I' ve looked at life from both sides now From win and lose and still somehow It' s life ' s illusions I recall I really don 't know life at all

Volgende keer: Fake plastic trees van Radiohead. Er zijn vast nog veel meer bekende popsongs die over milieuproblematiek gaan. Mail titel en uitvoerenden naar altenatuur@gmail.com onder vermelding van: Popsongs milieuproblematiek en uw naam. ✤

Joni & Neil, 1975

Feiten & Fabels over de energietransitie

de thoriumreactor en waterstof

✒Goof van Vliet, met wetenschappenlijk advies van Jan Derk Stegeman

In het vorige Altenatuurtje stond een stuk over feiten en fabels rond energie. Daar schreef ik al hoe afhankelijk wij ons hebben gemaakt van Rusland en Saoedi-Arabië. Doordat Rusland Oekraïne is binnengevallen zijn de nadelen voor ons nog manifester geworden. Zon en wind zijn gratis en gas en olie kunnen worden afgesloten. Met zon en wind kan je dus langdurige vaste prijsafspraken maken. Hopelijk helpt het ons om te investeren in het sneller zelf opwekken van de benodigde energie met behulp van zon, wind en waterkracht en mogelijk nog wat geothermie, aquathermie en biomassa. In maart waren de gemeenteraadsverkiezingen. Daar deed voor het eerst de Vrije Volkspartij Altena aan mee. De partij kwam met twee zetels in de raad. De partij is nogal uitgesproken over de noodzaak van de energietransitie. Ze wil namelijk geen beperkende klimaatregels voor de boeren, ze wil stoppen met de energietransitiemaatregelen voor de bewoners, gasaansluitingen handhaven en geen windmolens en zonnecollectoren in het landschap. De partij stelt dat gas op termijn vervangen kan worden door waterstof en elektriciteit zou opgewekt kunnen worden in een thoriumzoutcentrale. In nummer 118 (blz. 66) stonden kort al de bezwaren tegen kernenergie genoemd. Het leek ons goed toch wat meer informatie te geven over de beperkingen van waterstof en de (on)mogelijkheden van zo ’ n thoriumzoutcentrale op ons eiland Altena.

Thoriumreactor

In de jaren 60 is er al een experimentele gesmolten zoutreactor in de Verenigde Staten gebouwd. Vanwege de hoge onderhoudskosten is toen van verdere ontwikkeling afgezien. In 1983 is een thoriumreactor in Hamm Duitsland opgeleverd. Ook deze is vanwege de veel te hoge onderhoudskosten weer gesloten. Omdat China 37 kernenergiecentrales heeft en er nog eens 20 wil bouwen maar geen uraniumgrondstof heeft is de ontwikkeling van de thoriumreactor weer opgepakt. China beschikt namelijk in ruime mate over thorium. In 2011 kreeg het instituut van de Chinese Academie van Wetenschappen de opdracht in 2030 of 2040 een werkende thoriumreactor op te leveren. Problemen bij de ontwikkeling zijn de extreme omstandigheden: de combinatie van een hoge temperatuur van 650 graden, een agressieve zoutoplossing en intense straling. De hoop is dat er in 2040 voor het eerst een commerciële toepassing mogelijk zal zijn. Waarschijnlijk is de prijs van de geleverde elektriciteit veel duurder dan die van zon en wind. Daarmee is het economisch kansloos. Zonnevelden en windmolens zijn vijf tot tien keer goedkoper dan nucleaire energie*).

Waterstof

Er wordt heel veel informatie via marketing verspreid over waterstof dat alle problemen op zal lossen voor auto’s en de verwarming van woningen. Denk bijvoorbeeld aan de reclames van Shell en Toyota. Eerder schreef ik al dat groene!- waterstof van groot belang is maar dan vooral voor de industrie: staal, aluminium, kunstmest en de raffinage van olie. Dat zijn nu energievreters die vooral kolen of gas gebruiken en daar willen we van af. De huidige zwarte waterstof wordt gemaakt van gas. Vorig jaar zijn er 0 elektrische-waterstofauto’s aan particulieren in Nederland verkocht. De reden is duidelijk, elektrische-batterij auto’s zijn veel goedkoper. Een recent

Thoriumreactor Hamm

voorbeeld speelde bij de gemeente Den Haag die het doelgroepenververvoer met taxi’s aan wilde besteden. Zij heeft de inzet van waterstofvoertuigen uitdrukkelijk verboden terwijl de huidige taxicentrale juist tientallen waterstoftaxi’s heeft rijden. De reden is ook hier weer simpel. Het rendement van waterstofauto’s is 2,5 keer lager dan dat van elektrische auto’s. Bovendien stelt de gemeente Den Haag dat de productie van groene waterstof niet duurzaam is als er geen overschot is aan duurzaam opgewekte stroom. Het zou daardoor juist leiden tot meer CO2-uitstoot!

Als het gaat om de verwarming van woningen en andere gebouwen is waterstof ook een duurdere manier van opwekken dan met elektriciteit. Voor het produceren van waterstof is ongeveer vier keer meer elektriciteit nodig om warmte te kunnen produceren dan met een warmtepomp. Waterstof kan door de veel lagere dichtheid van gas ook niet zomaar door de huidige gasleidingen worden vervoerd. Waterstof ontvlamt heel snel, de vlammen kun je niet zien. Het is heel moeilijk te vervoeren, zowel door leidingen als met tankauto’s of tankschepen. Ook hier zullen economisch duurzame motieven doorslaggevend zijn om het niet te gaan gebruiken. Laten we wijs zijn en er voor zorgen dat iedereen op een betaalbare manier aan schone energie kan komen. Met gratis zon, wind en waterkracht. ✤

*) Zie de energievergelijkingsautoriteit: www.lazard.com.

Zon, wind en water. De Haliade X op de Tweede Maasvlakte is de grootste windmolen ter wereld en kan 12 Megawatt produceren. Dit prototype wordt nu getest op land. De windturbines zullen na seriematige productie op zee gaan draaien.

Stoepplantjes

✒Jan van Haaften

Je kunt geen plek bedenken of er groeit wel straatgras. In zure grond, kalkrijke grond, tussen stenen of in een perk onder een boom. Heel de dag in de zon of op een schaduwrijke plaats. Op druk belopen paden of braakliggende grond. Overal. Het plantje kan dus wel wat verdragen. Zelfs in de winter staat het te bloeien! Niet uitbundig maar bescheiden. Een klein pluimpje op een stengel, maar toch. Straatgras is een snelle groeier en daarom belangrijk, een kale plek is snel dichtgegroeid en dat voorkomt verdamping. Kleine beestjes kunnen erin schuilen. Mussen en mijn grasparkieten in het verleden, lusten de zaden graag. Zie je ook wel eens straatgras bloeien geef het dan door aan: https://www.verspreidingsatlas.nl/projecten/floron/stoepplantjes/ ✤

De weelde van onze maatschappij

✒Herman van Krieken (voorzitter Kringloopcentrum) en

Margo van Beem ( bestuurslid Kringloopcentrum)

Sinds juli 2020 zamelt Kringloopcentrum Altena afgedankte kleding in voor de gemeente Altena. Uit oogpunt van duurzaamheid is het fantastisch dat er op deze manier heel veel kleding gerecycled kan worden op lokaal niveau.

Kringloopcentrum Altena zet zich in voor een goede sortering van de aangeboden materialen. Voor gebruikt textiel zijn vele goede toepassingen. Een goede sortering van textiel maakt uiteindelijk het verschil tussen recyclen of restafval. Goede kleding die zeker niet is afgedragen wordt verkocht in de kringloopwinkel. Het is eigenlijk de meest duurzame vorm van recycling van textiel. Kleding en andere soorten textiel die niet meer winkelwaardig zijn (versleten of wel erg gedateerd) kunnen bijvoorbeeld weer dienen als grondstof voor nieuw textiel of isolatiemateriaal. Het ultime doel is om maar een klein deel van alle aangeboden textiel als restafval af te voeren.

In nagenoeg alle dorpen in de gemeente staan de inmiddels bekende blauwe kledingcontainers van Kringloopcentrum Altena. Wekelijks halen medewerkers van het kringloopcentrum tussen de vier- en tienduizend kilo kleding uit de containers op. Voor dit doel heeft kringloopcentrum Altena in 2020 een vrachtwagen aangeschaft.

Elke dag worden er containers geleegd. Het legen van de containers is elke keer weer een belevenis! Herman kan er inmiddels uren over vertellen. Sinds de start van zijn pensioen afgelopen zomer is hij vrijwel dagelijks te vinden bij de kringloop en rijdt ook regelmatig op de vrachtwagen. Herman vertelt: “Behalve de kleding, waar de containers voor bedoeld zijn, treft de ophaalploeg werkelijk van alles aan. Helaas soms ook gewoon zakken met afval; poepluiers, stukken vloerbedekking, veel vuile kussens, smerige werkkleding en kapotte kleding. Soms vinden we een Chinese maaltijd met nog volle bakken met eten. Ook vinden we zakken met uitwerpselen van duiven. Veel tijd zijn we kwijt aan losse kleding en open zakken die dichtgeknoopt moeten worden. Niet altijd even fris dus, maar soms treffen we ook een voordeeltje aan voor de chauffeur en zijn bijrijder: een nieuwe werkbroek en nieuwe werkschoenen. De meeste kleding en leukste spullen zitten in wat wij ‘ verrassingszakken’ noemen. Dit kan bijvoorbeeld een zak zijn met een kussen en verder nog een nagenoeg nieuwe jas. Ook vinden we veel nieuwe spullen met de prijskaartjes er nog aan. Wij zeggen altijd dat we de weelde van onze maatschappij ophalen.

De inhoud van de kledingcontainers wordt naar Almkerk gebracht en daar tijdelijk opgeslagen. Een deel wordt gesorteerd en gaat in bananendozen

om later in de winkel te worden gehangen. Een ander deel gaat naar GAiN in Sleeuwijk waar veel mee wordt samengewerkt. De letters uit het woord GAiN zijn een afkorting van Global Aid Network (wereldwijd hulp netwerk). In de loods bij GAiN is ook de voedselbank gevestigd. Mensen die gebruik maken van de voedsel bank ontvangen elk kwartaal een bon van de Kringloop om gratis te kunnen winkelen bij het Kringloopcentrum. De kleding die dán nog over is, wordt verkocht aan opkopers.

Momenteel wordt er ook kleding ingezameld voor mensen uit Oekraïne die we naar GAiN brengen. Daarvoor is een lijst met een overzicht van de kleding en andere artikelen die ze goed kunnen gebruiken. GAiN organiseert nu wekelijks meerdere transporten naar Oekraïne of de grenslanden. Vóór deze gruwelijke oorlog gingen er ook al regelmatig transporten van GAiN naar Oekraïne. Veel werk gaat zitten in het sorteren van de categorie ‘ overig’ . Dit kan werkelijk van alles zijn op textielgebied. Denk onder andere aan gordijnen, kussens, dekbedden, rugzakken, handdoeken, washandjes, lakens, dekbedovertrekken, wollen dekens, badmatten en vloerkleedjes. De verhouding tussen kleding en ‘ overig’ is ongeveer 3 delen kleding en 1 deel ‘ overig’ . Dus 9.000 kilo kleding ophalen levert ongeveer 3.000 kilo ‘ overig’ op. Het sorteren van ‘ overig’ levert producten op voor de winkel, kussens en dekens voor GAiN, handdoeken en dekens voor de katten en honden opvang in Gouderak en Roemenië en er zit natuurlijk ook nog kleding tussen. Uiteindelijk blijft er een klein deel over dat naar de milieustraat als restafval wordt afgevoerd. Na de sortering door de chauffeur en bijrijder wordt het ‘ overig’ ook nog gesorteerd door de mensen van de kledingafdeling. Op de sorteertafel

kan alles goed bekeken en gecontroleerd worden. Ook bij deze sortering wordt er weer afval uitgehaald. Alle bruikbare spullen worden in misschien wel twintig bananendozen gesorteerd. Een doos voor zomerjurken, voor winterjurken, voor zomerjassen, voor winterjassen, voor zomertruitjes, voor wintertruien, voor carnavalskleding enzovoorts. De dozen gaan uiteindelijk naar de winkel. Al naar gelang het seizoen worden de juiste dozen daar uitgepakt om de spullen een plaats in de winkel te geven.

Logistiek is de kledinginzameling dus een heel proces. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het prijzen van de kleding. Eind 2021 is de Kringloop overgeschakeld op eenheidsprijzen. Voorheen werd elk artikel geprijsd. Dit kostte erg veel tijd en daarom wordt er nu gewerkt met prijzen per soort product. Dit is soms nog erg wennen voor zowel de klanten als de medewerkers. Een lastig proces dat door bevindingen van het personeel en de klanten nog continu wordt bijgesteld. Er is ook contact met andere kringloopcentra om uit te kunnen wisselen hoe men dit elders aanpakt. Om die reden is kringloopcentrum Altena ook aangesloten bij de brancheorganisatie van Kringlopen (BKN).

Kringloopcentrum Altena komt vaak handen te kort om alle ingeleverde en opgehaalde spullen te verwerken. Mocht u een zinvolle dagbesteding zoeken in een gezellige omgeving, dan bent u van harte welkom om één dagdeel of meerdere te komen helpen in één van de mooiste Kringlopen van Nederland!

Hebt u interesse in vrijwilligerswerk op de Kringloop? Neemt u dan contact op via 0183 – 40 30 80 of via info@kringloopaltena. Contactpersoon is Ruud Hoetmer. ✤

Waarnemingen van 1 december '21 t/m 30 maart '22

✒doorgegeven aan Rinus Punt

In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers. Doet u ook een bijzondere waarneming? Geef die dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.

Datum Waarneming Plaats en waarnemer

2 dec. 46 knobbelzwanen en een zwarte zwaan Genderen, in de wei, Riet de Poorter 6 dec. 1 gaai Dussen, in de tuin, Jeanette Pollema 7 dec. 5 patrijzen Genderen, in groenbemester nabij kerkhof, Rinus Punt

9 dec. 5 patrijzen

Genderen, nabij wandelpad, Rinus Punt 10 dec. 1 keep Woudrichem, in de tuin, 1 boomkruiper Carine van der Knijff 11 dec. 1 dode egel Woudrichem, Koepoortstraat, Carine van der Knijff

18 dec. 8 patrijzen Genderen, boomkwekerij, Huib vd Mooren

22 dec. 200 wulpen 26 dec. sperwer of havik sloeg houtduif Woudrichem, Groesplaat, Wim Groeneveld

Meeuwen, in de tuin, Cees de Gast 30 dec. 10 ransuilen Genderen, Jeffrey Bouman 10 tot 15 patrijzen Wijk en Aalburg, Veldstraat, Bart Schuurmans 1, 2 jan. 1 grote bonte specht Meeuwen, in de tuin Cees de Gast 4 jan. 2 patrijzen Wijk en Aalburg, Achterdijk, Wim Smits 5 jan. 5 staartmezen Sleeuwijk, in voortuin Henny Schouten 5 jan. 6 patrijzen Genderen, Buitenstraat, Jeffrey Bouman 9 jan. 1 pestvogel Genderen, in de tuin Jeffrey Bouman 9 jan. 1 boomkruiper Oudendijk, in tuin G. Verhagen-Van Andel

Datum Waarneming Plaats en waarnemer

14 jan. 8 patrijzen Uitwijk, Eng, Marjolein de Koning en Rinus Punt 15 jan. 1 keep Wijk en Aalburg, in de tuin, Ad Versteeg 21 jan. 6 patrijzen Wijk en Aalburg, Veldstraat 4 patrijzen Genderen, Buitenstraat 1 smelleken Genderen, Lange Pad Drie waarnemingen tijdens wintervogeltelling, Henk Kraaijkamp, Len Bruining en Rinus Punt. 21 jan. 3 patrijzen Giessen, Rietdijk, Wim Smits 22 jan. 1 koereiger Almkerk, Provincialeweg Noord, Ieta Verschoor 25 jan. 32 putters Giessen, Struikwaard, Wim Smits 26 jan. 9 patrijzen Meeuwen, omgeving Hagoort, Perry de Ronde 26 jan. 1 gr. bonte specht Uppel, in de tuin op pindapot, Ieta Verschoor 8 febr. kramsvogels Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard 9 febr. 7 patrijzen Genderen, naast het huis, Hans Thur 11 febr. 4 patrijzen Meeuwen, tuin, fam. Brouwers 12 febr. 1 middelste zaagbek Woudrichem, op de Merwede, Jos Quirijnen

16 febr. 2 patrijzen Waardhuizen, Hoge Oldersdijk, Rinus Punt 19 febr. 200 kieviten Eethen, Oude Weidesteeg, Paul Raams 23 febr. 2 patrijzen Wijk en Aalburg, hoogwaterdeur, Rinus Punt 24 febr. 1 ransuil Giessen, Heuvelkamp 2 patrijzen Andel, camping, beide Ria van Vught 27 febr. 2 patrijzen Meeuwen, omgeving molen, Jeanette Pollema en Rinus Punt 28 febr. 100 kieviten Eethen, Oude Weidesteeg 2 patrijzen Drongelen, Tol, beide Wim Smits 28 febr. koperwieken Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard

Datum Waarneming Plaats en waarnemer

5 mrt. 2 steenuilen Uppel, op de nestkast, Ieta Verschoor aalscholvers Dussen, Zandweide, Martin Hoogerwaard 6 mrt. 1 roodborsttapuit Dussen, Kornsche Boezem, 6 grutto’s Jeanette Pollema en Rinus Punt 8 mrt. kieviten Wijk en Aalburg, bouwland achter 't huis, Wim Furster fazanten Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard 12 mrt. 2 patrijzen Waardhuizen, rotonde, Wim Smits 5 patrijzen Wijk en Aalburg, Biesheuvelweg bij molen, Cor Boer 1 kuifeend Uppel, poel in de tuin, Ieta Verschoor 13 mrt. 2 patrijzen Wijk en Aalburg, Zwaansheuvelsedijk, Wim Smits 17 mrt. 20 kepen Babyloniënbroek, in de tuin, Herman van Krieken 18 mrt. 2 gaaien Wijk en Aalburg, in de tuin, Petra Furster 1 grote zilverreiger Dussen, in de tuin, Jan de Peuter 22 mrt. 2 staartmezen Sleeuwijk, in de tuin, Greet en Gert-Jan Boer 23 mrt. 1 gr. bonte specht Uppel, op de pindapot, Ieta Verschoor 24 mrt. 2 patrijzen Oudendijk, in de voortuin, José van Breugel 25 mrt. 2 patrijzen Veen, omgeving rotonde, Cor Boer 29 mrt. 8 patrijzen Drongelen, Tol/Elsdijk, Henk Vos 2 patrijzen (paar) 2 patrijzen nog een paar) 30 mrt. 1 zwartkop Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard

30 mrt. 2 patrijzen Genderen, Buitenstraat, Jeffrey Bouman

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!

Met vriendelijke groet, Rinus. ✤

Stikstof

✒Herman van Krieken

‘Stikstof maakt meer kapot dan alleen natuur ’ . Een intrigerende kop van een artikel in de Volkskrant van zaterdag 13 november 2021.

Stikstof is een ‘ veelkoppig monster’ , aldus het artikel van Mac van Dinther. Het meest onderschatte effect van stikstof betreft de gevolgen die het heeft voor onze gezondheid, zegt Onno van Schayck, hoogleraar preventieve geneeskunde aan de universiteit van Maastricht. Stikstof speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van fijnstof in de lucht. Het draagt ook bij aan het ontstaan van ozon, dat bij inademen schadelijk is. Volgens de Maastrichtse hoogleraar wordt het tijd dat beleidsmakers stikstof als gezondheidsprobleem serieus nemen, want de maatschappelijke kosten zijn enorm. Stikstof speelt geen hoofdrol bij de opwarming van het klimaat, benadrukt WUR-hoogleraar De Vries. Maar op zijn minst wel een belangrijke bijrol. Stikstof die terechtkomt in de bodem wordt door micro-organismen

Fytoplankton omgezet. In dat proces wordt onder andere lachgas gevormd, een broeikasgas driehonderd keer krachtiger dan CO2. Daarbij geldt een simpele vuistregel: ‘Hoe meer stikstof via kunstmest of dierlijke mest in de bodem komt hoe hoger de uitstoot van lachgas’ . Stikstof vervuilt het water. Vijf surfers kwamen 2 jaar geleden voor de kust van Scheveningen om het leven toen ze gedesoriënteerd raakten door een dikke laag schuim. Dat schuim werd veroorzaakt door fytoplankton: algen die vanuit de rivieren in zee terechtkomen, daar afsterven en daarbij schuim produceren. De groei van fytoplankton in sloten en rivieren wordt versterkt door de uitstroom van stikstof en fosfaat, twee groeibevorderaars uit de landbouw. Daardoor ontstaat ‘ algensoep’ : een dikke smurrie. Door de extra meststoffen floreren waterplanten zoals de grote kroosvaren die de wateroppervlakten afdekken. Het resultaat is water dat troebel en donker wordt en minder zuurstof bevat, met als gevolg dat vissen sterven.

Stikstof in kg/ha

7,5

Nederland is een klein land dat grootexporteur is van stikstof. Dat Nederland klein is heeft nadelen, maar wat stikstof betreft ook voordelen. Van alle stikstof die in Nederland wordt geproduceerd, zo’n 44 kilo per hectare per jaar, waait tweederde de grens over naar het buitenland: 30,5 kilo. De hoeveelheid stikstof die vanuit het buitenland Nederland binnenkomt is geringer: 7,5 kilo per hectare per jaar. Dat is vooral stikstofoxide, onder meer van de scheepvaart op de productie totaal: 44 kg/ha Noordzee. Nederland is dus een netto-grootexporteur van 30,5 stikstof. Als alle stikstof die wij produceren binnen Nederland zou blijven, dan hadden we nog 13,5 veel grotere problemen. Van natuurgebieden de EU zit 65 procent boven de Kritische Depositie Waarde (KDW), dat is de grens waarboven uitstoot

schadelijk wordt geacht. In Nederland geldt dat voor 75 procent van de natuurgebieden. Trots op de boer. Welke boer precies en waarom eigenlijk vraag ik mij al enige tijd af in het licht van de teloorgang van onze leefomgeving door de grootschalige intensieve landbouw? Het conventionele landbouwmodel is te belastend voor de natuur, verbruikt te veel energie, put het land uit en stoot door de enorme veestapel te veel stikstof uit. Wereldwijd zorgt het huidige landbouwmodel voor ontbossing, gronduitputting, droogte, biodiversiteitsverlies en draagt het bij aan klimaatverandering. Hoe stikstof zich verspreidt is ook de verklaring waarom het voor Nederland zo belangrijk is dat vooral de uitstoot in de landbouw wordt teruggedrongen. Industrie en (lucht) verkeer stoten vooral stikstofoxide uit. Dat kan zich over duizenden kilometers verplaatsen. Uit de landbouw komt veel stikstof in de vorm van ammoniak uit dierlijke mest. Die slaat dichter bij huis neer. "Van alle in Nederland geproduceerde ammoniak blijft bijna de helft binnen onze grenzen, van stikstofoxide maar 15 procent. Als je hier iets aan wil doen aan stikstof, kun je dus het beste bij de landbouw beginnen " , zegt De Vries.

De kosten van de stikstofschade lopen op tot zo’n 9 miljard euro, heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) berekend. Meer dan de helft heeft betrekking op de gezondheid, de rest op de natuur. De stikstofvoetafdruk voor de gemiddelde Nederlander ligt op zo’n 25 kilo per jaar: dat is de optelsom van alle stikstof die wordt uitgestoten door transport, huisvesting en voeding. Driekwart hiervan komt uit ons eten. Vlees, en vooral rundvlees, heeft de grootste stikstofbelasting. Noten, fruit en groenten veel minder. Wie zijn stikstofuitstoot wil verminderen, zegt de Leidse hoogleraar Erisman, eet minder dierlijke producten, neemt vaker de bus, trein of fiets, isoleert zijn huis en legt zonnepanelen op zijn dak. “Daarmee kan iedereen zijn eigen stikstoffootprint met gemak halveren en een bijdrage leveren aan de vermindering van het stikstofprobleem” , aldus Erisman.

Zelf zou ik daar nog aan toe willen voegen, ga zo veel mogelijk in eigen land op vakantie. Waarom naar Verweggistan op vakantie als je Nederland amper kent? Fietsen en wandelen kan prima in ons land, de kust is zelfs bij wind en regen fantastisch. Desnoods gaan we naar onze buurlanden, maar natuurlijk niet met een zeer vervuilend vliegtuig. Onze dochter (43), die net als haar broer (44) nooit een auto heeft gehad, neemt samen met haar zoon (10) de trein om op vakantie te gaan vanuit hun woonplaats Den Bosch. De fietsen gaan natuurlijk mee. Als iedereen zijn steentje bijdraagt dan kunnen we veel oplossen. Volgens mij zijn we dat verplicht aan de generaties na ons, dus ga bij voorkeur met de fiets en benenwagen in eigen land op vakantie. Denk in oplossingen en bestemmingen die natuur en milieu zo veel mogelijk sparen.

Dit artikel is gebaseerd op het artikel ‘Stikstof maakt meer kapot dan alleen natuur’ , auteur Mac van Dinther, gepubliceerd op 12 november 2021 in De Volkskrant. ✤

d e a c t i v i t e i t e n a g e n d a

PROGRAMMA VOORJAAR / ZOMER 2022

Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op onze website voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl of check ons op social media, u vindt ons op twitter en facebook.

Zaterdag 14 mei Brabants Landschap: open dag eendenkooi Pompveld

Plaats: start bij Midgraaf 27, huis ‘Neusje van de zalm’ Tijd: van 10.00 tot 16.00 uur.

Brabants Landschap organiseert weer een open dag van de eendenkooi in het Pompveld. Er is een eendenkorfvlechter, kinderen kunnen slootvissen en er is koffie en thee. De liniewerkers (vrijwilligers van Brabants Landschap; zie foto) werken mee in het onderhoud van de eendenkooi en de grienden eromheen.

Zaterdag 2 juli Nationale Nachtvlindernacht

Plaats: Fort Giessen, aanvang 23.00 uur.

Altenatuur doet dit jaar weer mee aan de Nationale NachtvlinderNacht (NNN). Door jaarlijks op het fort de nachtvlinders te tellen, hebben we inmiddels een aardig beeld van de nachtvlinders die voorkomen in Altena. Al meer dan 200 soorten staan op de lijst! Komt u ook kijken welke prachtige soorten nachtvlinders er deze keer op het doek vallen? We starten om 23.00 uur (op Fort Giessen), dit omdat het dan pas een beetje donker begint te worden. Afhankelijk van de aantallen vlinders die door onze lampen zullen worden aangetrokken, wat afhangt van het weer, gaan we door tot een uur of één. U bent tussen 22.30 uur en 01.00 uur van harte welkom om mee te kijken, ook al is het maar voor een kwartiertje. We determineren de vlinders en laten ze uiteraard ook weer vrij.

Zaterdag 27 augustus ZLTO Boerenerfdag 2022

Ook dit jaar is Altenatuur weer aanwezig met een stand op de altijd druk bezochte Boerenerfdag. De locatie is op het moment van schrijven nog niet bekend. Kijkt u hiervoor op site www.anv-altenabiesbosch.nl.

Vrijdag 26 augustus Nacht van de vleermuis

Plaats: Fort Giessen, aanvang 19.30 uur.

In heel Europa wordt dit laatste weekend van augustus elk jaar de Nacht van de Vleermuis georganiseerd. Door heel Nederland worden leuke activiteiten rond dit interessante en enigszins mysterieuze zoogdier georganiseerd. Ook Altenatuur doet samen met Archeo Altena mee. Kom naar het fort voor een presentatie met algemene informatie over het fort en de vleermuis, maar ook met de resultaten van de inventarisaties door de zoogdierenwerkgroep van Altenatuur. Als het eenmaal

VR 26 IJDAG AUGUSTUS donker is, gaan we rond het fort

OP FORT GIESSEN op pad om met de batdetector

Inloop 19.30 UUR te ‘luisteren’ welke vleermuizen

Start 19.45 uur er zoal actief zijn.

ALTENATUUR Jan van Haaften

2022 NACHT van de VLEERMUIS

Archeo Altena John Kollen

PROGRAMMA NAJAAR 2022

Zaterdag 10 september Openstelling Fort Giessen, nationale monumentendag thema ‘Duurzaamheid’

Tijd: U bent welkom tussen 10.00 uur en 16.00 uur.

Het thema van dit jaar is onze vereniging natuurlijk op het lijf geschreven! Op deze dag stellen we het fort (recent gerestaureerd met aandacht voor duurzaamheid) open voor publiek. Al jaren is Fort Giessen thuisbasis voor Altenatuur en Archeo Altena. Beide verenigingen stellen u op deze dag in de gelegenheid om het Fort en het omliggende natuurterrein te bezichtigen. U kunt zelf rondlopen of een rondleiding volgen.

Maandelijkse openstellingen Fort Giessen

Het Fort bij Giessen is van april tot september ook geopend op vrijwel elke laatste zaterdag van de maand. Kijk voor de exacte data op www.fortbijgiessen.nl. Neem tijdens deze openstellingen een kijkje in het fort en maak een rondje over het fortterrein. Met tentoonstelling, film en rondleidingen.

Zaterdag 5 november Landelijke Natuurwerkdag

Elk jaar doet Altenatuur mee aan de Landelijke Natuurwerkdag. Informatie is vanaf september beschikbaar op de landelijke site www.natuurwerkdag.nl (zoek onder provincie Noord-Brabant de locatie in het Land van Heusden en Altena). Via deze site kunt u zich ook 5 aanmelden. Ook kunt u kijken op www.altenatuur.nl voor meer informatiie. Graag tot dan!

Lezingen op het Fort in Giessen

Eerder hebben we twee lezingen moeten uitstellen, vanwege corona. We hopen deze lezingen komend najaar alsnog te organiseren. Het betreft:

‘Zorg voor de schepping – een christelijk perspectief op natuurbescherming’ door: ds. A.J. Molenaar;

‘Bossen als oplossing voor klimaatprobleem?’ door: Jan Willem den Besten.

We zullen deze lezingen na de zomervakantie aankondigen via onze gebruikelijke kanalen. ✤

Kringloopcentrum Altena Héél divers!

NIEUWE MEUBELEN? GROTE SCHOONMAAK? OPRUIMEN? VERHUIZEN?

Bel maandag t/m vrijdag van 9 tot 12 uur het Kringloopcentrum voor het ophalen van al uw bruikbare spullen!

BANKJE NODIG? OF EEN LEUKE BLOUSE? OF SERVIESGOED? OF DAT ENE BOEK?

Bezoek de Kringloopwinkel op de hoek van de Kerkstraat en de Woudrichemseweg in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM

winkel afgeven bruikbare goederen maandag 13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur dinsdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur woensdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur donderdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur vrijdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur zaterdag 09.00 - 16.00 uur 09.00 - 16.00 uur

✔ Inzameling bruikbare goederen ✔ Verkoop bruikbare goederen ✔ Educatie & Voorlichting ✔ Recycling

Kerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080 www.kringloopcentrumaltena.nl

Het doel van Altenatuur ● De mooie flora en fauna in het rijkgescharkeerde landschap van Altena in beeld, en onder de aandacht van de inwoners te brengen. ● De bestaande milieukwaliteit en voorkomende biodiversiteit in Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren. ● Bijdragen aan besef dat wij als inwoners verantwoordelijk zijn voor een gezonde leefomgeveng en rijke biodiversiteit, voor nu en de toekomst.

Werkgroepen Voor contact:

● Beheercommissie Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 natuurgebieden ● Fort-educatie Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 ● Gastlessen op basisscholen Henk van Diest, Sleeuwijk. altenatuurgastlessen@gmail.com ● Natuurinclusief Altena Roel Wigman, Sleeuwijk. natuurinclusiefaltena@gmail.com ● Milieu en Klimaat Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 ● Plantenwerkgroep Margo van Beem, Babyloniënbroek. 06-55772591 ● Vogelwerkgroep Arie van den Herik, Woudrichem. 0183-304193 ● Weidevogelbescherming Len Bruining, Dussen. 0416-392373 ● Zoogdierwerkgroep Jan van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862 ● Altena Nieuwe Energie www.altenanieuweenergie.nl ● Kringloopcentrum Altena www.kringloopcentrumaltena.nl 0183-403080

Activiteiten

● Diverse inventarisaties ● Educatie ● Lezingen ● Nacht van de Vleermuis ● Nationale Nachtvlindernacht ● Natuurwandelingen