Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie of e-mail Altenatuur Beëindiging van het lidmaatschap s 1 december van het lopende jaar.
Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.
Hertsmunt
. . . om de zomer nog even vast te houden.
✒Jan van Haaften
Hertsmunt is een van de planten die best lang blijven bloeien in de zomer, soms tot in de herfst. Helaas zijn in Altena deze planten op weinig plaatsen waargenomen terwijl zo lekker ruiken. Waarschijnlijk ligt dat niet aan onze neuzen hoor. De planten zijn redelijk zeldzaam. De meeste waarnemingen zijn tot nu toe gedaan in een strook ten westen van de A27 en ten oosten van de Biesbosch (zie kaartje). En ook op de Groesplaat komt de plant voor. Dit zijn de vindplaatsen vanaf 2000 tot nu. Maar misschien is niet alleen de zeldzaamheid de oorzaak dat ze niet zoveel gezien worden. De plant valt van afstand niet zo erg op. De bloemen zijn fletsroze en ook de bladeren zijn niet bijzonder sprekend. Ze vallen bijvoorbeeld niet op door hun grootte of afwijkende vorm. Wel geven ze een muntachtige geur af. Als je dichterbij komt zie je toch wel de mooie aartjes vol met lipbloemige bloemen. Daarom is de plant belangrijk voor insecten. Als je van plan bent om op zoek te gaan dan is een mogelijke groeiplaats de rivierwaterkant. Ook langs (rivier)dijken komt de plant voor en verder in drassig land of in ruigten. Wanneer je een waarneming doet is het zinvol zijn om die door te geven aan www.waarneming.nl. Wellicht verschijnen er dan binnenkort meer roze blokjes op de kaart van Altena.
Weidevogels krijgen verdiende aandacht
Gevels worden groener en het helpt! Linda vertelt
In nummer 117
1. Op de voorkant
2. In nummer 117
4. Redactioneel/Van het bestuur
6. Weidevogelen met verrassingen
9. Notulen Algemene Ledenvergadering
14. Het groene huis, een leefbare woning voor 'weinig geld'!
18. De Parkinson Pandemie
21. Flora
22. Linda's Jeugdrubriek - de kerkuil
26. Altenatuur heeft 500 leden ... en de teller loopt door!
28. De visarend (deel II)
30. Over periodieke cicaden, priemgetallen en lockdowns
36. ALV Altenatuur & Infomarkt
38. Park Vlietstraat, een natuurparel in Sleeuwijk
43. Vogeltrek over Altena (deel 2)
52. Afsluiting en resultaten weidevogelseizoen 2021
54 Torenvalkenkastenclub
60. Waarnemingen van 31 maart t/m 24 aug.
64. Foto van het jaar
66. Hoe gevaarlijk is jakobskruiskruid?
70. Gemeente Altena presenteert de Warmtevisie in concept
Inmiddels hebben we elkaar na lange tijd weer kunnen ontmoeten op het fort in Giessen. Op een zonnige septemberdag vond onze uitgestelde jaarvergadering plaats, met aansluitend een informatiemarkt buiten op het fortterrein. Fijn dat dat allemaal weer mogelijk was! We hopen u binnenkort opnieuw te zien bij lezingen of bijvoorbeeld op de Natuurwerkdag, zie hiervoor de agenda achterin dit nummer.
Tijdens de jaarvergadering (zie ook de verslaglegging in dit nummer) stond de voorzitter stil bij het leven en overlijden van Johan Koekkoek, een drijvende kracht binnen onze vereniging. We missen hem zeer, als bedenker van veel projecten, maar zeker ook als mens.
Tijdens de jaarvergadering nam de voorzitter ook afscheid van Nel
Bouman, we hopen haar nog vaak te zien tijdens lezingen op het fort, maar dan als toehoorder en niet meer druk in de weer met koffie, thee enz. Dat heeft zij maar liefst dertig jaar tijdens talloze lezingen gedaan, waarvoor veel dank!
In de afgelopen periode hebben we veel mensen als nieuw lid mogen inschrijven en bereikten we zelfs de mijlpaal van het 500e lid. Voor Jeanette Pollema, die jarenlang de
ledenadministratie verzorgde, was dit een mooi moment om de ledenadministratie over te dragen aan Erik Gouw. Het 500e lid kreeg een mooi cadeau aangeboden, ook van dit moment is een verslag opgenomen in dit nummer.
Een vereniging bestaat dankzij de inzet van veel verschillende mensen die samen de handen uit de mouwen steken, zoals bovengenoemde personen. Voor nieuwe leden was de informatiemarkt aansluitend op de jaarvergadering een uitgelezen kans om te zien op welke terreinen je binnen Altenatuur actief kunt zijn. We hopen veel nieuwe leden te hebben geënthousiasmeerd om op één van onze werkgebieden iets te gaan doen. Alle werkgroepen presenteerden zich en het kan niet anders of dit moet inspirerend zijn geweest. In dit nummer is een fotocollage opgenomen van deze markt.
Het blad kleurt aan de bomen en valt hier en daar al. Ik zou zeggen, doe die ellendige bladblazer de deur uit (mocht u dat nog niet allang gedaan hebben) en schuif de bladeren de border in zodat de natuur zijn werk kan doen. Het bodemleven maakt uw tuin winterklaar voor u, terwijl u ondertussen hopelijk veel leesplezier beleeft aan dit nieuwe Altenatuurtje!
Artikelen voor nummer 118 ontvang ik graag uiterlijk woensdag 1 december, heel graag voorzien van foto’s, met vermelding van de fotograaf. Mailt u het naar: wjvanrijsbergen@online.nl. ✤
Weidevogelen met verrassingen!
✒Rinus Punt
Dat je als vrijwilliger in de weidevogelbescherming lekker buiten actief bent en mooie waarnemingen kunt doen, is velen bekend. Maar af en toe maak je een dag mee, die je met recht een ‘topdag’ kunt noemen! Rinus Punt vertelt…
Boer Muskens belde 11 mei dat hij die avond om half negen ging maaien, dus snel eropaf. Sympathieke tractorchauffeur die ging maaien, werkte goed mee. Maar geen jonge wulpen gezien tijdens het maaien. Op een gegeven moment vlogen er wél drie volwassen wulpen. Eén ervan viel zelfs een kraai aan, wat betekent dat er een nest moest zijn of jonge wulpen. Slootkanten gecontroleerd. Gelukkig geen uitgemaaid nest daar gevonden. Wel vlogen er een gele kwik en een patrijs in paniek weg vanuit de rand naast het bouwland. De boer belde nog: “Rinus, nog iets gevonden?” Nee helemaal niets… Maar die drie wulpen bleven in mijn gedachten. Het zal toch niet…
Na de tegenvaller van gisteren reed ik de volgende dag ’s ochtends naar Dussen. Toch nog maar even kijken of het gras weg was. Maar alles lag er nog. De bui van gisteren kwam te vroeg. Maar wat schetst mijn verbazing: een wulpenpaar met een jong! Nee twee, of nee… drie! En wat denk je wel: vier, prachtig! Maar wat nu? De boer bellen en vragen wanneer hij gaat ruggen en opladen. Muskens vertelde mij dat de rugger al onderweg was. Dus niet veel tijd meer om ze te vangen. Good old Paul Raams gebeld om te komen. En die had gelukkig tijd. Maar daar kwam de rugger al aan. Dus toch maar snel de wei in. Alle jongen weg. Paul was er gelukkig snel. We zagen ze verderop lopen, het werd rennen. Paul had er één en ik twee. Nummer vier: niet te vinden. De rugger was ook een boer met het hart op de goede plaats. Gevraagd om eerst een keer door het midden te ruggen. Geen kuiken nummer vier. Paul zei nog: “Waren het er wel vier?” Ik: “Paul, met mijn fotografische blik zie ik er nog vier!” Op dat moment stopte de rugger en riep. Wat denk je, kuiken nummer vier zat mooi gedrukt in een kuiltje op het land. Het beestje had het ruggen gewoon overleefd, een klein wonder. Dus vier in veiligheid in het mandje.
Super natuurlijk, maar wat nu. Nog steeds geen opraapwagens. Weer met boer Muskens gebeld. De tijd van de loonwerker kan hij niet regelen. Terwijl ik bel, komt de monstermachine er al aan. Ook deze loonwerker werkte super mee toen ik hem vroeg om aan de gunstige kant te beginnen. Ik vertelde hem over de jonge wulpjes en het loslaten. Was helemaal geen probleem. Klasse om zo met elkaar te werken! Dus na ongeveer drie uur konden de wulpjes weer vrij. Ze schoten gelijk het graanveld in. Als pa en ma ze maar kunnen vinden?
Ondertussen pakte de monstermachine het laatste grasrugje en reed het land af. Hij kreeg van mij twee duimen mee voor de samenwerking. Er waren amper tien minuten voorbij of de ouders hingen al roepend boven het graan. Paul nog gebeld dat pa en ma de jongen hadden gevonden. Geweldig om zo’n weidevogelbeschermingsmiddag mee te maken. Jeanette heeft aardig lang moeten wachten tot ik thuis was. Ik kwam als een blije overjarige tiener thuis. En mijn ratel stond niet stil. Was gewoon afkicken. Dat ik zo laat was, was geen probleem. Vooral niet toen ik Jeanette de mooie foto’s en het filmpje van Paul liet zien, want dat doet Paul geweldig. Wat smaakte de koffie die avond!
Dit is nog niet alles… ‘ s Avonds zou ik met Jeanette welkomstpakketjes wegbrengen naar zes nieuwe leden. Ritje Altena. Maar gelijk langs een paar beschermde nesten gereden. Scholekster bij Van Wijk in Genderen zat netjes op zijn nest tussen de stokjes. Er was mooi omheen geroterd. Klasse van deze loonwerker! En wat denk je, toen we langs het land reden van de wulpen eerder? De wulpen met jongen liepen helemaal vooraan op de Buitenstraat. Jeanette wist niet wat ze zag. Jonge wulpen met ouders op tien meter afstand. De ouders vlogen van onderaan de dijk over de auto tot op de dijk. Het leek wel of ze de kuikens de dijk over wilden hebben naar de uiterwaarden. En maar jodelen die ouders. Echt zo’n kippenvel momentje, moeilijke keuze om verder te rijden, dit maak je nooit meer mee. Toch maar gegaan. Ook dat is weer fijn: een praatje maken met nieuwe leden. Jeanette zei nog: “Jou kennen ze overal.” Denk dat dat wel mee valt. Samenloop van omstandigheden, maar mensen wat een dag! ✤
Notulen Algemene LedenVergadering
18 september 2021
✒Margo van Beem (secretaris)
Tijdens de vergadering is er koffie/thee met worteltaart. De wortels zijn afkomstig uit de strokenteelt in de struikwaard, net als de boeketten met bloemen die op de tafels staan. Taart en bloemen zijn verzorgd door Margo.
Aanwezig 38 leden. 6 leden hebben zich afgemeld.
1. Opening
Jaap opent de vergadering om 14.00 uur en begint met een in memoriam voor Johan Koekkoek die 3 mei 2021 is overleden. Als bestuurder hebben we geen officieel afscheid kunnen nemen in 2021, maar we hebben hem wel een Liber Amicorum aangeboden op 25 oktober 2020. De herinnering die Jaap zelf schreef voor dit boek draagt hij voor en we houden daarna een minuut stilte.
Voor Johan zullen er langs het Koekkoekspad bij het fort dit najaar 3 notenbomen geplant worden door de drie besturen waar hij actief voor was (Altenatuur, ANE en Kringloopcentrum Altena) in samenwerking met Brabants Landschap. Daar zal ook het bankje neergezet worden dat de Brabantse Milieufederatie hem heeft aangeboden in verband met de Casimir Milieuprijs die hij in maart 2021 in ontvangst heeft mogen nemen.
Vriendenboek voor Johan
2. Notulen
De notulen van de ledenvergadering van 18 februari 2020, gepubliceerd in het Altenatuurtje 113, pagina 26 t/m 30, worden vastgesteld zonder aanmerkingen. Deze notulen werden nog gemaakt door Johan. Daarin zijn ook de jaarcijfers van 2019 gepubliceerd, die toen werden opgesteld door Margo.
3. Kort jaarverslag van de secretaris
Margo, die in september 2020 het secretariaat heeft overgenomen van Johan, geeft aan de hand van foto’s een terugblik op 2020. Er zijn veel lezingen en activiteiten niet doorgegaan door de beperkingen die Corona ons oplegde. Ondanks dat, is er ook heel veel wel doorgegaan:
● Eindejaars plantenjacht (3-1-2020)
● Realisatie Faunatoren Dussen
● Bestuursvergaderingen (online)
● Contacten met gemeente, waterschap en andere organisaties, veelal online
● Vergaderingen van werkgroepen veelal in de open lucht
● Weidevogelbescherming in kleine groepjes
● Uilenbescherming
Strokenteeltproject
● Aardappels uit de Struikwaard; opmaat naar het strokenteeltproject
● Vleermuizenmonitoring
● Praktisch werk door de beheercommissie
● Planteninventarisatie, eenmalig met 3 personen
● Realisatie van het natuurinclusief-pakket door NIA in samenwerking met gemeente Altena
● De uitgave van het boek ‘Biodiversiteit in kaart - de rijke natuur van Altena; oplage 1500 exemplaren
● Aanbieden van het boek bij de gemeente
● Afscheid van Johan als bestuurder; aanbieden Liber Amicorum
4. Financieel jaaroverzicht 2020 /begroting 2021 door de penningmeester
Erik vertelt dat hij het penningmeesterschap heeft overgenomen van Margo, die een overzichtelijke administratie heeft overgedragen waarmee hij direct aan de slag kon. Erik geeft een korte toelichting op de jaarcijfers en de balans (de jaarcijfers worden bij dit verslag gepubliceerd op bladzijde 15). Hij vraagt aandacht en ideeën voor het flinke bedrag dat Altenatuur op de spaarrekening heeft staan om er goede dingen mee te doen voor natuur en milieu. In 2022 willen we de contributie via automatische incasso gaan regelen. Met inmiddels 530 leden is het een behoorlijk karwei om de inkomende contributie te registreren.
Door de ANBI-status van Altenatuur is het mogelijk de contributie en eventuele extra donaties af te trekken bij opgave van inkomstenbelasting. Er is een vraag over de extra donaties, vragensteller ziet ze niet terug in de jaarcijfers. Dat klopt, Erik heeft dat afgelopen jaar niet bijgehouden en alles onder contributies geschreven. Voor 2021 zijn ze wel begroot en worden ze apart geregistreerd.
5. Verslag kascontrolecommissie
Bart Verkade en Gerarda van Breugel hebben de kas gecontroleerd. Ze willen vragen aan de ledenvergadering om Erik decharge te geven voor de boekhouding van het afgelopen jaar en deze voor het volgende jaar zo voort te zetten. Bart heeft enkele adviezen voor het weergeven van de balans van de vereniging zodat de cijfers duidelijker worden gepresenteerd, dit najaar gaan ze er samen een keer voor zitten.
We danken de kascontrole commissie hartelijk en vragen voor de controle van de jaarrekening van 2021 een nieuw 2e lid voor de commissie als opvolger van Bart.
Gerarda van Breugel zal volgend jaar de kas controleren samen met Karin Zegwaard.
Erik Gouw (penningmeester)
6. Bestuursverkiezing
Wouter van Rijsbergen en Jaap van Diggelen zijn aftredend en herkiesbaar en zetten hun functie in het bestuur voort.
Jan Willem den Besten wordt aan de leden voorgesteld als toetredend negende bestuurslid. Hij loopt inmiddels al een tijdje mee met het bestuur, maar dat is nu officieel. Heel fijn dat we nu een voltallig bestuur hebben van 9 personen, het is nodig, want er is veel te doen.
7. Rondvraag
Jorine Captein vraagt aandacht voor het project ‘Land van ons’. Zijn er al meer leden actief hierin en is het een idee om er met Altenatuur iets mee te gaan doen? Een aantal leden geeft aan hieraan reeds deel te nemen. Er is zeker interesse vanuit de vereniging en we willen graag in de komende ledenvergadering uitgebreider het gesprek hierover met de leden voeren.
Jaap vraagt Nel Bouman om naar voren te komen. Nel heeft aangekondigd haar taak als beheerster van de bar tijdens lezingenavonden, na 30 jaar, over te willen dragen. Ze wordt heel hartelijk bedankt voor haar geweldige inzet. Jaap leest de oproep uit het Altenatuurtje van 30 jaar geleden voor, waarop zij toen positief reageerde. Ze heeft het altijd met veel plezier gedaan en daarbij ook een groot deel van de lezingen kunnen volgen. We konden altijd op Nel rekenen, slechts 1 of 2 maal heeft ze zich in al die jaren afgemeld. Nel krijgt een mooie bos bloemen uit de pluktuin van Waardhuizen (van Oudheusden, Waardhuizen 32 te Waardhuizen), door Margo samengesteld. Coby van Diggelen gaat de taak van Nel overnemen, ook weer heel fijn (aanvulling secr.).
8. Sluiting.
Jaap dankt iedereen voor zijn aanwezigheid en nodigt ons allen uit om buiten in de zon de middag voort te zetten op de info-markt. Op het Fortterrein zijn tentjes en tafels opgesteld waar (werkgroep)leden en bestuur uitleg geven over wat ze doen, wat hun plannen zijn en waar ze hulp van andere leden voor zoeken. ✤
Nel Bouman
Altenatuur jaaroverzicht 2020 en begroting 2021
ALTENATUUR BALANS PER 31 DECEMBER 2020
Kapitaal Altenatuur
Debiteuren 1.989,00 € 8.985,00 € Voorziening verwarming Fort
Lening Kringloop CV
Lening Campus
Batig saldo Forteducatie
Batig Saldo Patrijzenproject
Batig Saldo Faunatoren Dussen
Batig Saldo Strokenteelt / Patrijzenproject
Batig Saldo Patrijzenproject
Batig Saldo Faunatoren Dussen
Batig Saldo Strokenteelt / Patrijzenproject
€
Afname balanstotaal: 20.167,00- €
Afname balanstotaal is grotendeels toe te schrijven aan de administratieve ontkoppeling met het Kringloop Centrum Altena en dat de lening voor de CV dus niet meer als vordering op onze balans staat. Deze lening was formeel geen lening en is dus 'kwijtgescholden'. De grote post Debiteuren zijn van het Brabants Landschap. Zij hebben een grote hoeveelheid Patrijzenmix gekocht, op voorwaarde dat de winst hiervan ten goede komt aan het Strokenteeltproject in de Struikwaard. Vandaar het hoge batig saldo van het Strokenteelt project. Overigens zijn de posten Patrijzenproject en Strokenteelt samengevoegd.
Campus lening wordt in 20 jaar afgelost en we ontvangen 4% rente.
Afname balanstotaal is grotendeels toe te schrijven aan de administratieve ontkoppeling met het Kringloop Centrum Altena en dat de lening voor de CV dus niet meer als vordering op onze balans staat. Deze lening was formeel geen lening en is dus 'kwijtgescholden'. De grote post Debiteuren zijn van het Brabants Landschap. Zij hebben een grote hoeveelheid Patrijzenmix gekocht, op voorwaarde dat de winst hiervan ten goede komt aan het Strokenteeltproject in de Struikwaard. Vandaar het hoge batig saldo van het Strokenteelt project. Overigens zijn de posten Patrijzenproject en Strokenteelt samengevoegd.
Afname balanstotaal: 20.167,00- € Campus lening wordt in 20 jaar afgelost en we ontvangen 4% rente.
Het groene huis, een leefbare woning
' voor weinig'!
✒Daan Kroon
We weten allemaal wel wat een afschuwelijk droge en hete zomer we hebben gehad in voorgaande jaren. Misschien dat je het je nog wel kan herinneren. Bomen hadden het moeilijk, er ontstonden watertekorten, oogsten mislukten Ronduit verschrikkelijk. Ook voor ons mensen was het niet om uit te houden, de temperatuur bleef maar stijgen en zodra je huis was opgewarmd kreeg je het niet meer koel binnen. Een trend ontstond: nieuwe airco-installaties schoten als onkruid uit de grond. Een airco-installatie is prijzig en niet bepaald milieuvriendelijk, daarom willen we je laten zien hoe het anders kan…
De oplossing is simpel: groen! Precies zoals je zou verwachten van Altenatuur. Om op een goedkope manier je binnentemperatuur dragelijk te houden kun je groen tegen je gevel plaatsen, en dan het liefst een plant die een groot deel van je gevel bedekt. Een groene gevel heeft het voordeel dat je gevel een stuk minder heet wordt in de zomer. Bij een goed bedekte gevel kan het verschil wel 3 tot 4 graden Celsius schelen, zo blijkt uit onderzoek.
Een groene gevel heeft een groot aantal andere voordelen, we zullen er hier een aantal noemen:
• Groen tegen je gevel werkt warmte werend, maar ook nog eens geluidsisolerend. Woon je aan een drukke straat en heb je last van verkeersgeluiden? Je kunt een geluidsscherm plaatsen, maar mooi is anders. Verkeer produceert de meeste ruis tussen de 500 en 1000 Hertz, wat een flinke irritatie kan veroorzaken. Maar uit onderzoek blijkt dat planten de beste geluidsisolatie zijn voor deze toepassing.
• Groen zuivert de lucht. Het is bewezen dat planten daadwerkelijk roetdeeltjes en koolstofdioxide opslaan in hun bladeren en wortels. Hierdoor zal de luchtkwaliteit rondom je huis aanzienlijk verbeteren.
• Een duurzame leefomgeving ontstaat als flora en fauna zich kunnen voeden, vestigen en voortplanten. Dak- en gevelbegroeiing werkt hieraan mee. Vogeltjes kunnen nesten maken in dichte begroeiing en insecten kunnen smullen van allerlei soorten bloemen.
• Een groene gevel blijft droger, waardoor ook je voegwerk langer mee zal gaan.
• De temperatuur tegen de gevel wordt koeler, zodat je ook met 30 graden lekker buiten kan gaan zitten. Dit komt doordat planten water verdampen, waardoor de lucht meer verzadigd raakt met waterdamp. Dat geeft een verkoelend effect.
• Dankzij begroeiing op daken en gevels worden mensen in gebouwen beschermd tegen elektromagnetische straling van buitenaf. Het is niet zeker of deze straling schadelijk is voor de gezondheid van de mens, maar daken gevelbegroeiing kunnen tot 99,4% van de straling opnemen.
De sterren van de show Klimplanten vergen andere zorg dan je tuin. De meeste gangbare klimplanten houden ontzettend van zon, behalve het wortelstelsel. Hierbij gebruiken mensen soms dakpannen om schaduw te maken, maar dit maakt in feite een broeikas. Je kunt dus beter vaste planten voor de wortelstok zetten die een beetje hoog worden, vrouwenmantel bijvoorbeeld, biedt een dicht bladerdek. Ook moet je zorgen dat de klimplant niet tussen de voegen van je gevel kan komen, anders bestaat er het risico dat de wortels je stenen uit elkaar duwen. Pas ook op bij een regenpijp, een blauweregen kan die helemaal fijnknijpen. En wees niet bang, als een klimplant te groot wordt kun je deze altijd terugsnoeien!
Geschikte klimplanten zijn zelfstandig hechtende, zoals: klimop, wilde wingerd, clematis vitalba of een akebia. En geleide planten, bijvoorbeeld: Clematis, blauwe-, gele- of witte regen, een druif of een klimroos.
Een paar regeltjes
Mocht je een groene gevel willen dan zijn er wel een aantal dingen waar je rekening mee moet houden. Heb je al een vak met grond tegen je gevel? Dan kun je meteen planten gaan neerzetten.
Maar voor wie een stoepje heeft zijn hier een aantal handige tips:
Als er bestrating tegen je gevel ligt zul je 30 tot 45 centimeter moeten uitgraven, want onder de bestrating ligt meestal zand. Zand is niet heel goed voor de groei van planten, dus kun je beter grond die je overhebt uit de tuin (of bij het tuincentrum kunt halen) in het gat stoppen. Eventueel kun je een organische meststof toevoegen voor een goede start van de planten. Zo stimuleer je ook de klimkracht van de plant. Een goede tip voor organische meststof is StructuurActief van Innogreen, gevestigd in Werkendam. Hiermee voed je de grond voldoende en zorg je voor een goede grondstructuur voor water en lucht.
Met hardhout of met de gewipte tegels (die je eventueel in tweeën kunt slaan) maak je gemakkelijk een borderrand. Dankzij deze borderrand spoelt de grond niet over de stoep bij de eerstvolgende regenbui en zakt je bestrating niet in. Zorg dat de rand een centimeter lager ligt dan de omringende bestrating, zodat regenwater de border in kan lopen.
Na de aanplant vinden de planten het fijn om een beetje water te krijgen. Bij nieuw aangeplant groen is het beter om niet elke dag water te geven, maar eens in de 3 á 4 dagen. Geef de planten dan echt goed water, de grond mag helemaal verzadigd raken. Hierdoor zijn de planten geneigd om met hun wortels verder te zoeken naar water in hun omgeving, waardoor ze sterker zullen gaan groeien. ✤ ... wat tegels er uit ...
D e P
a r k i n s o n P a n d e m i e
✒Herman van Krieken
De laatste jaren van haar leven was mijn moeder totaal afhankelijk van haar kinderen en het personeel van het verpleegtehuis in Boven-Hardinxveld. Een afhankelijkheid die ze natuurlijk helemaal niet verkoos, niet wilde. Mijn moeder was aan bed gekluisterd door haar ziekte: Parkinson. Een ziekte die je uiteindelijk alles afneemt, die je totaal afhankelijk maakt van anderen. Mijn moeder was tot op het laatst verstandelijk aardig bij de les, ze besefte goed wat er met haar aan de hand was: een rampzalige toestand, mensonwaardig, waarbij gek genoeg, alleen je verstandelijke vermogens van enige waarde zijn omdat je nog wel kan denken en communiceren. Een artikel in het Algemeen Dagblad over de oorzaken van Parkinson trok dan ook onmiddellijk mijn aandacht.
Bas Bloem
Neuroloog en hoogleraar Bas Bloem van het Radboud-UMC in Nijmegen maakt zich grote zorgen over de explosieve stijging van het aantal Parkinson-patiënten. Hij maakt zich ook behoorlijk kwaad. Bloem geldt wereldwijd als expert, hij ziet al zijn hele werkzame leven hoe die ‘akelige hersenziekte’ het leven van zijn patiënten vernielt en is ervan overtuigd dat chemische bestrijdingsmiddelen een belangrijke oorzaak zijn.
Zijn mening wordt overal in de wereld door onderzoek bevestigd. Maar in plaats van een verbod wil de Nederlandsche overheid eerst nog méér onderzoek. Bloem: “Sjonge, het is verdorie urgent! Hoe moeten wij in vredesnaam straks aan volgende generaties uitleggen dat zij Parkinson kregen omdat wij veel te lang aarzelden om maatregelen te nemen?”
Brabant is de provincie met de meeste landbouwbedrijven en staat op de tweede plaats als het gaat om de teelt van sierplanten en -bloemen. Het zijn in de eerste plaats de boeren zelf die door hun gebruik van pesticiden het risico lopen op Parkinson. De consument kan de bestrijdingsmiddelen vooral via de voeding binnen krijgen. Bloem: “Wie bijvoorbeeld levenslang veel melkproducten gebruikt, loopt een verhoogd risico op Parkinson. En er zijn studies die laten zien dat mensen ook worden blootgesteld aan pesticiden als ze bespoten groenten en fruit eten. Het precieze effect van het gif op ons voedsel wordt nog nader onderzocht. In Frankrijk is Parkinson al erkend als beroepsziekte onder (wijn)boeren en Duitsland overweegt dat ook te doen. In Nederland moeten wij niet langer dralen maar het zekere voor het onzekere nemen. Pesticiden moeten in de ban als er ook maar de geringste twijfel over is. Want anders maakt Parkinson onnodig meer slachtoffers.”
Het zijn niet alleen ouderen die Parkinson krijgen. Bloem: “Op onze
speciale Parkinson-poli in Nijmegen is de jongste patiënt pas dertien jaar. Dit is geen ouderdomsziekte, je krijgt het niet alleen omdat je op leeftijd bent, omgevingsfactoren helpen een fors handje mee. Je krijgt verschijnselen als je 70 tot 80 procent kwijt bent van de cellen die dopamine produceren in de zogenoemde zwarte stof, een kern in de hersenen.
Bestrijdingsmiddelen tasten die cellen aan. Als je in de jaren zestig van de vorige eeuw bent blootgesteld aan die chemische middelen waarbij de helft van je dopamine-cellen is vernield, dan kan later ouderdom de rest doen. Want hoe ouder je wordt hoe meer cellen sowieso afsterven.” Roundup, het bestrijdingsmiddel waar Johan Koekkoek een groot deel van zijn leven tegen heeft gevochten, mag door gemeenten nog altijd worden ingezet voor onkruidbestrijding, tegen
hardnekkige Japanse duizendknoop bijvoorbeeld. Het middel is nog steeds overal eenvoudig te bestellen. “Ook van Roundup heeft onderzoek bij muizen al uitgewezen dat het dopamine-cellen vernielt. Bij mensen zal dat, vrees ik, niet anders zijn”, aldus Neuroloog Bas Bloem. Ik beschouw mezelf als een enorme geluksvogel dat ik nog gezond ben omdat ik al ruim 40 jaar in een agrarische omgeving woon, altijd erg veel zuivel heb gegeten en een moeder had met Parkinson. Hartproblemen, die ik waarschijnlijk ook via mijn genen heb meegekregen, heb ik al ervaren via een hartaanval 16 jaar geleden. Hopelijk blijf ik verschoond van Parkinson. Je bent pas écht rijk als je gezond bent!
Japanse duizendknoop
Dit jaar kwam in september de Nederlandse versie van het boek ‘De Parkinson Pandemie – een recept voor actie’ van prof. dr. Bas Bloem uit. Op 2 september nam demissionair min. pres. Mark Rutte het eerste exemplaar in ontvangst. Het boek, dat neuroloog Bas Bloem samen met drie Amerikaanse wetenschappers schreef, verscheen eerder in de VS. De Nederlandse versie is niet alleen een vertaling maar besteedt ook expliciet aandacht aan de Nederlandse situatie.
Bovenstaand stuk van Herman van Krieken is een bewerking van het artikel 'Laat mensen niet onnodig Parkinson krijgen', verschenen in het Algemeen Dagblad op 12 juli 2021, waarin Bas Bloem wordt geïnterviewd naar aanleiding van zijn waarschuwing. Meer informatie over dit onderwerp en het boek vindt u onder andere op www.parkinson.nl, de site van ParkinsonNL. (red) ✤
Het einde van de zomer is al voorbij. De kleur geel is nog volop aanwezig in onze wegbermen. Met name van boerenwormkruid. De plant laat zich nadrukkelijk zien. Maar ook een ander plantje. Veel lager dan z ’ n bermgenoot. Niet van die grote gele schermen. Nee, klein en bescheiden. Een composiet. Zoals gezegd, een geel bloempje met lange linten. Staand op een goudgele stengel, fier rechtop. De nogal rommelige blaadjes zijn aan de onderkant wat viltig
Omvatten de stengel meestal De vorm is eivormig tot driehoekig
Het plantje heeft een hekel aan eenzaamheid
Het groeit vaak in groepjes In Altena zie ik het steeds vaker Langs bermen, dijken en waterkanten Het is hier kennelijk goed toeven Leuk, van mij mag het blijven En misschien gebruik ik de blaadjes nog eens Het is een huismiddel Ze helen bij verwondingen! En bij, de naam zegt het al, dysenterie Pulicaria dysenterica Heelblaadjes noemen wij ze heel toepasselijk ✤
Jan van Haaften
met illustraties van Kim Renders
De kerkuil
Een heel mooie uil die ook bij ons in de streek leeft is de kerkuil! Deze uil woont en broedt graag in torens, schuren en andere gebouwen. Belangrijk is dat de kerkuil het gebouw wel vrij in- en uit kan vliegen.
dat je een kerkuil eel klein omdat een schuw r is. hieronder daarom hoe de kerkuil n wat zijn eden zijn: cht in de vorm ijna witte buik witte vleugels van ijze vleugels van ogen aan de kop snavel t scherpe nagels
Kerkuilen eten vooral muizen die ze ‘ s nachts vangen. Hiervoor gebruiken de uilen hun gehoor! Je zou het niet denken maar kerkuilen kunnen supergoed horen. Hun oren kun je niet zien, het zijn kleine gaatjes verstopt onder de veren van hun kop. Het ene oor zit iets hoger dan het andere oor, ook dat helpt bij het horen. Zo kan een kerkuil precies horen waar een muisje op de grond beweegt en dan met zijn scherpe klauwen het muisje grijpen.
In onze omgeving wonen kerkuilen graag! Vanuit zijn woon- of nestplaats in een kerk of schuur gaat de kerkuil namelijk graag jagen op akkers en weilanden. Het liefst heeft de kerkuil nog wat meer afwisseling in het land met heggen, bosjes en bloemenrandjes, want daar zitten meer muizen!
Kerkuilen leggen meestal 4 tot 7 eieren. Hoeveel kuikens groot worden hangt af van de hoeveelheid muizen die de ouders kunnen vangen. Het ene jaar zijn er namelijk meer muizen dan het andere jaar
De kerkuil woont en broedt dus graag in kerktorens en schuren. Goede plekjes om te broeden zijn niet makkelijk te vinden. Daarom hangen de mensen soms kasten voor de kerkuil op.
Ook vrijwilligers bij onze vereniging Altenatuur helpen op deze manier de kerkuilen aan een goede kerku een interview gehouden met k
Rinus, waarom ben je kerkuil gaan beschermen?
Er waren bijna geen kerkuile meer in Altena 30 jaar geled Er was nog maar 1 broedpaar in Drongelen. Toen zijn we begonnen met beschermen door het ophangen van kaste in schuren Nu hangen er 40 kerkuilenkasten.
Maak je de kerkuilenkasten
Vroeger wel, dan maakten we van hout een kast die goed in de schuur paste waar hij m komen.
Tegenwoordig krijgen we de
Wat is het meest bijzondere dat je ooit hebt meegemaakt met de kerkuilen? Er was ooit eens een kerkuil in een showroom van een autobedrijf terechtgekomen, waar hij kon poepen op de dure auto’s. Omdat het zo ’ n hoog gebouw was, was het moeilijk om de uil te vangen, de uil kroop steeds achter de plafondplaten. Maar uiteindelijk is het gelukt met behulp van een groot schepnet!
Is de kerkuil je lievelingsdier?
Nee, kerkuilen zijn heel schuw en leven altijd in het donker. Overdag zie je ze nooit. Alleen als ik de kasten controleer zie ik de jongen en soms ook ouders. Een steenuil vind ik veel leuker omdat je die veel meer ziet, zij reageren veel meer op mensen en andere dieren. Maar ook veel andere vogels en dieren vind ik leuk.
Wat moet ik doen als ik ook uilenbeschermer wil worden? En ben jij de enige uilenman?
We zijn met 6 vrijwilligers. Als jij ook uilenbeschermer wil worden dan moet je zorgen dat je veel over de kerkuilen en andere uilen leert. Ga eens praten met de uilenvrijwilligers en ga een keertje mee als er kasten moeten worden gecontroleerd.
Wat kan ik (of kunnen mijn ouders) nog meer doen om kerkuilen te beschermen?
Als je een plekje in een grote rustige schuur weet waar een kerkuil zou kunnen broeden dan zouden we daar een kast kunnen hangen. Ook is het verstandig om zo min mogelijk muizengif te gebruiken omdat uilen doodgaan als ze vergiftigde muizen eten.
Wat vind je van uilen op markten?
Een uil hoort niet op een markt. Een kerkuil is een schuw nachtdier, het is zielig om zo ’ n dier op een drukke markt in het daglicht vast te zetten met een riempje aan zijn poot.
Ik hoorde dat jij samen met Henk van Diest uilenlessen geeft op scholen. Kan dat ook bij mij in de klas? Wie moet de juf/meester dan bellen? Wij geven inderdaad lessen op scholen in groep 5 en 6. Als jij ook een les wil dan kan je juf of meester dit via Altenatuur aanvragen: altenatuurgastlessen@gmail.com ✤
Altenatuur heeft 500 leden
en de teller loopt door .....
✒Erik Gouw
Afgelopen juni mochten we het 500e lid van Altenatuur verwelkomen. Een paar weken daarvoor had ik een post op onze Facebook-pagina gezet met daarin de mededeling dat we dit aantal bijna bereikt hadden en dat we het 500e lid zouden verwelkomen met een boom naar keuze en een abonnement op het Strokenteelt-project Een ludieke actie om het bereiken van deze mijlpaal wat extra aandacht te geven! Het laatste jaar kwam er gemiddeld ongeveer 1 lid per week bij, maar nu ging het nog iets sneller en voordat we het wisten zaten we aan de 500!
Nummer 500 en extra groen
De eer is aan de familie Bok uit Sleeuwijk. Kersverse leden Annemieke en Govert zijn heel blij met de ‘prijs’, die we hadden bedacht. “Ik zag een Facebook-post langskomen en bedacht dat we eigenlijk al eerder lid hadden willen worden. Maar dat kwam er steeds niet van,” vertelt
Annemieke Bok. “Wij vinden natuur en biodiversiteit erg belangrijk en willen graag het werk van Altenatuur ondersteunen. We zien met lede ogen aan hoe steeds meer mensen hun tuin ‘onderhoudsarm’ maken. Daarom zetten wij nog maar wat extra groen neer en hebben in overleg met Margo van Beem, besloten dat onze prijs een perenboom moet worden. Margo vertelde dat er een ras bestaat dat het goed doet op onze grond en dat is Roem van Altena.
Hoe leuk! Het lijkt ons mooi om, wanneer het weer kan, eens een lezing bij te wonen op Fort Giessen of om de handen uit de mouwen te steken in de Struikwaard.”
Inmiddels is het augustus en zitten we alweer aan de 520 leden en hier zijn wij natuurlijk heel blij mee. We vermoeden dat het komt door de toegenomen aandacht voor natuur en klimaat in het algemeen en hopelijk zien ook steeds meer mensen wat we concreet bereiken met onze acties en projecten in Altena. We zien de laatste tijd ook dat leden een lidmaatschap cadeau geven, bijvoorbeeld aan hun kinderen. En recentelijk heeft de gemeente Altena nog 4 medewerkers een jaarlidmaatschap gegeven n.a.v. een wedstrijd die zij intern organiseerden rondom duurzaamheid. Dat zijn leuke dingen!
Trots op de 500e inschrijving!
Jeanette Pollema verzorgde de afgelopen 23 jaar de ledenadministratie. Ze is er trots op dat ze dit 500e lid nog heeft ingeschreven. “Ik meen me te herinneren dat we op de 220 leden zaten toen ik begon. De tijd is nu gekomen om het stokje door te geven aan de volgende generatie en het is fijn dat Erik de ledenadministratie nu van mij overneemt en erbij gaat doen.” Uiteraard zullen we op een later moment nog uitgebreider afscheid nemen van Jeanette als actief bestuurslid en verantwoordelijke voor de ledenadministratie, maar dit mooie afrondende moment is toch wel alvast het vermelden waard.
Govert en Annemieke Bok poseren hier bij hun wilgenhut, die Govert een paar jaar geleden maakte na een ochtendje wilgenknotten in de griend bij Waardhuizen. Hier kreeg hij wat tips van Herman van Krieken over hoe dit moest en het project is inmiddels uitgegroeid tot een bijzonder ‘bouwwerk’. ✤ Annemieke en Govert Bok
De visarend (deel 2)
✒Kees Schuitmaker
In augustus 2018 verscheen er in dit blad een eerste artikel over de visarend in de Biesbosch. Ondertussen is het 2021 en deze vogels hadden gelukkig geen weet van corona en gingen ondertussen dus uitgebreid hun gang.
Die visarenden zouden niet broeden als er geen voedsel was voor zichzelf en hun jongen, maar aan die voorwaarde voldeed de waterrijke Biesbosch blijkbaar in ruime mate. Fikse zoetwatervissen lieten zich gemakkelijk verschalken. Het leven was goed voor de visarenden, een beetje vissen, een beetje kijken vanaf een hoge en kale boomtak (zie foto) en zo kwamen ze de dag wel door. Toch was er ook wel eens tegenslag. In de winterstorm van januari 2018 woei hun eerste nest uit de boom. Op zichzelf was dat niet zo verwonderlijk, want het was een dode boom en die boette in aan stevigheid in de loop van de tijd. Er staan heel wat kale wilgenstaken in de Biesbosch en dat komt omdat stukken wilgenbos permanent in het water zijn blijven staan sinds de herinrichting van 2015. Een wilg kan wel wat water hebben, maar niet blijvend. De visarenden kwamen daar dus ook achter en het was even zoeken naar een rustige plek. Die werd gevonden en Staatsbosbeheer probeerde die nestelplek zo geheim mogelijk te houden, maar voor vogelaars blijft weinig geheim. Gelukkig was de omgeving al
langer verboden gebied en dus ontoegankelijk. om vroeg in het voorjaar een glimp op te vange lentegroen het aan het gezicht onttrok. Het proc en jongen krijgen was helaas niet meer te volgen met eigen verrekijkers.
Maar, in de winter van 2020-2021 monteerde Staatsbosbeheer een webcam boven het nest. Vanaf maart 2021 keek je zo mee in de huiskamer, annex slaapkamer, annex broedkamer, annex kinderkamer. Te volgen via: https://www.vogelbescherming.nl/beleefdelente Trouwe natuurvrienden hadden deze site al lang op hun netvlies staan. Voor niet-wetende nieuwsgierigen kon een simpel klikje een schat aan informatie opleveren. Een scala aan vogelsoorten gaven op deze site een inkijkje in hun familieleven. Het was een mooie poging om de mens dicht bij broedende vogelpaartjes te krijgen, maar persoonlijk keek ik wel met enige gêne. Om je familieleven nu zo te kijk te zetten? Voor de betrokken visarenden scheen dat geen probleem te zijn, want we zagen de eerste landing toen er één terugkeerde vanuit zijn overwinteringsplaats in Afrika, vervolgens een nog niet geringde partner, een indringer die verjaagd werd, een herhaalde paring, een herschikking van het nest, een echtelijke onenigheid voor wie die gevangen vis nu was en het eerste, tweede en derde ei. Tenslotte kwamen deze eieren uit en groeiden 3 jonge visarenden in gezondheid op en vlogen uit na eerst wat droog oefenen op het nest.
Afgelopen zomer broedden er 4 stelletjes op verschillende plekken. Eén nest was bezet door een jong stelletje, dat samen romantische dagen doorbracht, maar dat te jong was voor een tastbaar resultaat.
September is altijd een bijzondere tijd voor vogelspotters, omdat hele gezinnen dan uitvliegen. De jongen van de visarend leren zelf vissen en moeten zich vol en vet eten, want een lange reis van 3.500 kilometer staat ze te wachten als ze in het najaar terugkeren naar hun homeland. Of kun je de Biesbosch tot hun thuisland rekenen?
Of de visarenden hun broedgebied in de toekomst zullen uitbreiden buiten de Biesbosch is nog even afwachten. Vol is het er nu nog niet, maar jongen willen wel eens ergens anders beginnen, Nederland is immers groter dan die 10.000 hectare Biesbosch. We wachten het af en volgen het op de voet! ✤
Over periodieke cicaden, priemgetallen en lockdowns
✒Jaap van Diggelen
Cicaden
Begin april trok een klein berichtje in dagblad Trouw mijn aandacht. In de VS wordt naast de pandemie ook nog een gigantische insectenplaag verwacht. Het gaat hier om het verschijnen van honderden miljarden
zangcicaden, ook wel periodieke cicaden genoemd, ergens in de komende maand. Ze zijn periodiek omdat ze zich maar eens in de 17 of 13 jaar boven de grond wagen. Gedurende 16 respectievelijk 12 jaar zitten ze als nymf (juveniel stadium) in
Cicade
de grond en zuigen sappen uit boomwortels. Er bestaan op de wereld maar 7 soorten periodieke cicaden (4 soorten met een 13- en 3 soorten met een 17-jarige cyclus). De uitbraak dit voorjaar was van een 17jarige soort, die dus voor het laatst massaal boven de grond kwam in 2004. De nymfen ‘tellen’ de jaarlijkse sapstroom in de boomwortels: elk jaar als bomen uitlopen en bloeien is dat onder de grond waar te nemen in stuwing van vocht naar het bovengrondse deel. Mooi gezegd, dat tellen, maar volgende vraag is dan weer hoe ze dat in vredesnaam doen, ik vind er niks over op internet. Eenmaal boven de grond eten ze niet meer, wat algemeen zo werkt bij insecten: larvale stadia zijn vreetmachines (‘rupsje-nooit-genoeg’), imago’s (volwassen stadia) drinken hoogstens wat nectar (bijv. vlinders) maar waartoe zij echt op aarde zijn (in dit geval letterlijk op, boven de aarde) is voortplanten. In de vier tot zes weken die de volwassen cicaden leven moet er worden voortgeplant, waarbij de vrouwtjes hun eitjes afzetten in sneetjes die ze maken in de boombast. De mini-nymfjes die daaruit komen laten zich vallen, gaan de bodem in en je hoort of ziet ze niet meer de komende 16 jaar. De imago’s geven geen vraatschade dus, maar wel gehoorschade: meneer cicade ‘roept’ mevrouw in een aanhoudend ritmisch gekras. Met z’n tienduizenden in elke achtertuin drijven ze mensen tot wanhoop. Ze behoren tot de groep
zangcicaden. Zingen is wat overdreven uitgedrukt voor het tjirpachtig gekrekel dat ze uitbrengen. Voor ons is de ‘Cigalle de Provence’ het dichtstbijzijnde voorbeeld van een grote zangcicade. We horen hem op
‘Cigalle
de Provence’
vakanties in Zuid-Frankrijk. De eerste keer dat ik ze hoorde was in de tijd dat er alleen nog ARKO (Alle Ramen Kunnen Open) en geen airco was. In de droge stoffige straten in de buurt van Bandol waar we een camping zochten, hoorden we een oorverdovend krassend geluid door de open ramen van de auto. Het was zo bijzonder voor ons dat we even stopten om vervolgens blij vast te stellen dat het geluid niet uit de automotor kwam. Het waren de tientallen forse zangcicaden op de dennenbomen, die ons verwelkomden. Ook in ons land schijnt een aantal soorten zangcicaden te leven, die aanzienlijk kleiner zijn en wier geluid amper de gehoordrempel haalt. Cicadensoorten zijn er zo’n 370 hier te lande en dat is maar een fractie van
de 41.000 soorten wereldwijd. De bekendste inheemse soort is natuurlijk het spuugbeestje, ook wel schuimcicade geheten. Als nymf verschuilt dit beestje zich in een wolk schuim dat hij zelf klopt uit vocht dat hij uit planten zuigt. Bij het
aardbeienplukken kom je het vast tegen, dit koekoeksspog. Haal het plukje spuug open en je vind een minuscuul groen nymfje met rode oogjes. Jan Wolkers kon er prachtig over vertellen!
Priemgetallen
Trouw noemt de nymfen van de periodieke cicade, die maar liefst 16 jaren ‘onder de radar blijven’ de onbetwiste lockdown-kampioenen van de schepping. Biologen studeren al heel lang op de vraag wat de functie kan zijn van een dergelijke uitzonderlijke levenscyclus en hoe die zou kunnen ontstaan. Wiskundig aangelegde biologen viel het op dat 13 en 17 priemgetallen zijn, getallen die alleen door 1 en door zichzelf
gedeeld kunnen worden. Bijna nergens in de natuur komen priemgetallen voor en 7 periodieke cicaden op een totaal van 41.000 soorten duidt ook niet bepaald op een succesverhaal van deze strategie voor de hele familie. Eén verklaring luidt als volgt: Als je met miljarden tegelijk de grond uitkomt, ben je met te veel om allemaal opgegeten te worden; een enorme zwerm beschermt tegen roofdieren. De veiligheid zit in de aantallen. Dat werkt nog beter als je niet elk jaar rond dezelfde tijd uitzwermt; anders zwermen de roofdieren (predatoren) even hard mee. Als er roofdieren zijn die ook in niet-jaarlijkse cycli werken, komt de natuurlijke selectie voor de prooidieren vanzelf uit op priemgetallen, leren de wiskundige modellen. Als denkbeeldige cicadensoort die elke twaalf jaar uitzwermt, heb je te vrezen van hordes natuurlijke vijanden: allereerst de vijanden die elk jaar pieken, die zijn er ook als jij uitkomt. Daarnaast zijn er de predatoren met cycli van 2, 3, 4, 6 of 12 jaar: zij stemmen hun cycli uiteindelijk zo af dat zij altijd van jouw cyclus meeprofiteren. Een periodieke cicade met een 13- of 17-jaars cyclus heeft veel minder vijanden te vrezen: hij heeft alleen met roofdieren te maken die ieder jaar uitkomen, en met eventuele cicadeneters die ook een cyclus van zeventien jaar hebben.
Vijanden die om de 2,3,4,6,of 12 jaar uitkomen komen nooit de periodieke cicade-soorten (die om de 13 0f 17 jaar bovengronds komen) tegen. 1)
Schuimcicade
Blijft vreemd dat er geen cicaden zijn met cycli van 11 of 19 jaar, ook priemgetallen. En waarom zo je best doen om niet opgegeten te worden als er een tapijt van miljarden beesten over grote delen van de VS komt te liggen, eens per 13 of 17 jaar? Het lijkt een plaag uit de Bijbel maar nu met cicaden in plaats van sprinkhanen en veel minder schadelijk voor het gewas:
Want indien gij weigert mijn volk te laten gaan, dan zal Ik morgen sprinkhanen in uw gebied laten komen; zij zullen de oppervlakte van het land bedekken, zodat men het land niet zal kunnen zien. Exodus 10, vs 4-5. Een aantal wetenschappers denkt dat er meer aan de hand is. De speciatie (soortvorming) van de periodieke cicaden viel samen met de ijstijden. Ergens in het verleden is de sturing van de cyclus, de bepalende factor voor hoe lang de nymfen moeten ‘rijpen’ alvorens te kunnen ‘uitsluipen’ tot imago, de periodiciteit, veranderd. Waar aanvankelijk, zoals nog steeds bij duizenden soorten cicaden, de grootte bepalend was voor het moment van uitkomen, werd het nu de tijd. Koude beperkt het aantal imago’s dat uitsluipt en verdeelt het over meer jaren. Hoe minder imago’s (omdat hun uitkomen over meer jaren is verdeeld), hoe groter ook nog eens de kans om te worden opgegeten en hoe kleiner de kans op voortplanting, lees overleving van de soort. Groepen cicaden die in een periodieke ‘flow’ komen te zitten (synchroon massaal
uitkomen), hebben dan voordeel omdat ze met meer zijn en betere voortplantingsresultaten boeken. Het priemgetal komt ook hier weer om de hoek kijken, want een cyclus met een priemgetal voorkomt kruisingen met andere groepen. Er is immers een kleine kans dat groepen met priemgetalcycli tegelijk bovengronds komen, waardoor de rigide alles-ofniets strategie (alle beesten komen ‘uit’ in 1 seizoen, om de zoveel jaar) behouden blijft. Vermenging van strategieën (cycli) zou opnieuw spreiding van uitkomen over meerdere jaren geven met en grotere kans op kleinere, niet levensvatbare populaties. Het lijkt allemaal veel kipen-ei geredeneer maar in rekenkundige simulaties van strategieën met diverse lengten van cycli, temperaturen en predatiedruk, komen de hiervoor genoemde cycli als meest succesvol naar voren.
Lockdown
Taaie kost misschien, het voorgaande, maar ik kon niet laten de fascinerende levenswijze en -cycli van deze cicaden uitgebreid te behandelen. Aanvankelijk was mijn trigger bij het stukje in Trouw, de aanduiding ‘onbetwiste lockdown-kampioen’ . Is dat wel zo? Is dit beestje in lockdown? Iedere soort kent, zo lijkt het, zijn lockdown-stadium en in die zin hebben we hier wellicht een kampioen. De vogel is min- of meer in lockdown als ‘ie ei is, de libel als larve in de sloot en de mens als embryo in de
baarmoeder. Hierbij gaat het respectievelijk hooguit om perioden van enkele weken, enkele jaren of 9 maanden. De plant als kiem in zijn zaadje komt meer in de richting van kampioen: een zaadbank in een bosbodem kan na 30 jaar als het bos gekapt wordt, weer massaal kiemen en een roze gloed van wilgenroosje of geel waas van kruiskruid over de kapvlakte spreiden. Bacteriën kunnen duizenden jaren in lockdown gaan als spore en spannen daarmee absoluut de kroon. Maar is in al deze voorbeelden wel sprake van
lockdown? Als een organisme in een bepaald deel van zijn levenscyclus buiten beeld is, is het dan in lockdown? Toen het hele aardoppervlak nog woest en ledig was, er nergens een plant of dier te zien was omdat de bacteriën het rijk nog alleen hadden (naar schatting 3,8 – 2,5 miljard(!!) jaar geleden), was er toen sprake van een lockdown? Geenszins! Natuurvorsers hebben
eeuwenlang de fout gemaakt dat ze de cycli niet rond maakten, niet keken hoe een organisme van generatie op generatie rondkwam. Met als gevolg dat rupsen en vlinders van 1 soort twee namen kregen alsof ze twee soorten waren gewoon omdat men het verband niet zag, dat een rups uitgroeide tot vlinder. Bij lagere planten (algen) of parasieten werd over het hoofd gezien dat ze soms wel drie of vier levensstadia hadden die allemaal bij 1 soort horen. Vervolgens werden alle stadia dus als aparte schepselen geboekstaafd. Gaten in cycli waren geen probleem: als de koekoek in het najaar op trek ging en verdween dan kwam hij, volgens de geldende mythe in het oosten des lands, ’s winters terug als sperwer en was het verhaal toch rond. De cyclus hoefde eigenlijk ook helemaal niet rond omdat Aristoteles ons vertrouwd had gemaakt met het verschijnsel generatio spontanea: het leven kan spontaan voortkomen uit de levenloze materie. Volgens deze oude Griek (daar heb je het al: Grieken zijn altijd spontaan oud zonder dat er ooit jonge Grieken aan voorafgaan ….) gaan bij het opdrogen van een poel alle dieren die erin leven dood. Echter in de nazomer kunnen na een regenbui uit de modder weer spontaan palingen ontstaan in de door regen weer gevulde poel. Nog in de 17e eeuw gaf de Vlaming Van Helmont een recept voor generatio spontanea van muizen: leg een vuil hemd over een houten vat met op de bodem graan,
Wilgenroosje
geheid dat er na enkele weken uit het graan muizen zijn voortgekomen. In later eeuwen stierf het idee van spontane generatie langzamerhand uit. Toch werd in de negentiende eeuw nog gedacht dat bacteriën spontaan ontstonden uit vuil of uit voedsel. Louis Pasteur deed beroemde proeven met bouillon in kolven met een lange smalle hals waarin hij aantoonde dat het steriel (helder, zonder bacteriën) bleef als je de weg (hals) maar lang genoeg maakte. Kolven met steriele bouillon, gemaakt door Pasteur rond 1860 liggen nog in een Parijs’
museum. Zolang de bacteriën er niet in kunnen, ontstaan ze er ook nooit spontaan in! Het was in 1864 dat Pasteur de uitspraak ‘Omne vivum ex vivo’ deed: alle leven komt uit leven, waarmee de theorie van spontane generatie ten grave was gedragen. In de natuur bestaat lockdown niet, alle leven ontstaat uit leven en is een continuüm van opeenvolgende stadia in levenscycli. Het ene stadium is wat
meer zichtbaar dan het andere. Zolang een soort niet uitsterft is hij in een of andere vorm existent. Hoe zit dat eigenlijk met een landschap? Bijna altijd zijn landschappen in Nederland het resultaat van menselijk handelen. Dus is lockdown hier wel degelijk mogelijk.
Voor het behoud van ons landschap in Altena zou ik dat ook wel graag willen. Als we willen voorkomen dat de populatie Altenezen verdubbelt tot 100.000 moeten we nu beginnen de rem op uitbreidingen te zetten, hoe mooi deze ook in fantastische
omgevingsvisies worden voorgespiegeld. Zo niet, dan voorzie ik een volgebouwde dorpenkring, Altena City, met in het midden Central Park Den Duijl. Als we niet afremmen kan het al zover zijn in 2038, als de volgende generatie zangcicades bovengronds komt in de States. ✤
Het Park aan de Vlietstraat te Sleeuwijk stond in 2014 helemaal onder water door stortbuien. Daarom heeft de voormalige gemeente Werkendam in 2018 besloten de wateroverlast voor de buurt te verminderen, door de ondergrond van het park te egaliseren, zodat het water beter kan afstromen bij toekomstige stortbuien Hiervoor moest de houtopstand grotendeels verdwijnen. Veel omwonenden en andere Sleeuwijkers waren boos en ontstemd dat zo ’ n mooi park van de ene op de andere dag was weggevaagd Struiken en bomen weg, vogels weg! Natuurinclusief Altena vond dit ook erg jammer en wij maakten een herinrichtingsplan met nieuwe aanplant en een impuls voor de biodiversiteit.
Plattegrond Vlietpark
Het park bestaat nu uit plantvakken met grotendeels inheemse struiken, omgeven door (hopelijk in de toekomst) een bloemenweide. De struikvakken bevatten struiken die uitbundig bloeien en goed zijn voor vogels en bijen, zoals meidoorn en lijsterbes. De bloemenweide moet na een langdurige verschralingsslag, ingezaaid worden met een bloemenmengsel voor bijen en vlinders. In de bloemenweide ligt een groot insectenhotel, gemaakt van boomstammen voorzien van gaten. Gedurende het groeiseizoen zijn de vrijwilligers van Natuurinclusief Altena minimaal één keer in de week te vinden in het park. Zij voeren hier allerlei onderhoudswerkzaamheden uit, zoals maaien, hooien, zaaien, snoeien enzovoorts. Over een aantal jaren hopen we zo weer een mooi park terug te krijgen waar iedereen van kan genieten. Dat gaat langzaam stap voor stap.
De afgelopen drie jaar hebben we ons vooral gericht op het in leven houden van de nieuw geplante struiken. Door een aantal kurkdroge zomers hadden de aangeplante struiken het erg moeilijk. De gemeente heeft ze in de eerste twee jaar wekelijks, waar nodig, water gegeven. Door het wisselvallige weer dit jaar staan de struiken er voor het eerst schitterend bij en daar zijn we erg blij mee! Daarnaast hebben wij de struiken vrijgehouden van grassen en andere ruigtekruiden, eerst met de hand en nu met de accubosmaaier (ter beschikking gesteld door de gemeente).
Vorig jaar is door de vrijwilligers een eerste poging gedaan om een open stuk met de hand vrij te maken, voor zover dit ging, van grassen en is het daarna met bloemenzaad ingezaaid. Als de bloemen zijn uitgebloeid en het zaad is gevallen wordt het gras gemaaid. De grote nu
struiken worden vrijgehouden
Kobus Kolff maait 2 keer per jaar
Gelderse roos
infobord Hop van Altena
nog grassige vlakken worden gemaaid door Kobus Kolff, een agrarische ondernemer uit Sleeuwijk en gehooid door de vrijwilligers, waarna het door de gemeente wordt afgevoerd. Door het maaien en het weghalen
van het gras hopen we dat het grasland gaat verschralen en dat de bloeiende planten meer kans krijgen. Voordat we resultaat zien gaan er wel een aantal jaren voorbij. Daarom proberen we nu elk jaar een stuk kaal te maken en opnieuw in te zaaien met bloemenzaad van wilde planten om het proces te versnellen. Uiteraard wordt dit bloemenmengsel afgestemd op de bodem en soorten die van nature voorkomen in Altena. Hopelijk gaan we de komende jaren steeds meer bloemen zien.
Sinds dit jaar proberen we de dominantie van de grassen te doorbreken door grote ratelaar in te zaaien. Dit plantje is een half parasiet en profiteert van de voedingsstoffen die onder andere door grassen worden verzameld.
Hierdoor worden de grassen verzwakt en krijgen bloemen en minder concurrentie krachtige soorten meer mogelijkheden zich te vestigen in het parkje. Uiteraard is het ook een schitterend mooi plantje dat aangedaan wordt door hommels en bijen.
De inrichting van het park is nog niet klaar, maar ieder jaar proberen we het completer te maken.
Hophof
Zo hebben we in samenwerking met Stichting Hop van Altena, De Liniewerkers (Brabants Landschap) een hophof aangelegd ter hoogte van de Notenlaan. Het lokaal telen van hop is een initiatief van Hop van Altena en heeft als doel de oude hopcultuur in Altena terug te brengen en hop te verbouwen voor lokale
bloeiende planten
grote ratelaar
biertjes zoals Altena Bier en Woerkumer bier. In vroegere tijden was Altena het centrum van de hopcultuur en men kwam zelfs uit België om hier hop te halen. Hop geeft extra smaak aan het bier en is ook een natuurlijk conserveringsmiddel. Door goedkopere hopsoorten uit Noord-Amerika en Oost-Europa is deze cultuur verdwenen uit onze regio. Naast het steunen van dit mooie initiatief, is hop ook een mooie drachtplant voor bijen en vlinders. Een mooie aanvulling op de planten en struiken die al voor nectar zorgen in het parkje.
Rondom de hoppaal in het hophof zijn in een cirkel een aantal hopplanten geplant. Het is de bedoeling dat deze planten langs de touwen om hoog gaan groeien tot bovenaan de paal. Hop kan in een jaar tijd 4 meter groeien, waarna deze in september wordt geoogst. Vervolgens worden de vruchten, de zogenaamde hopbellen, geplukt en gedroogd. De hop is nu klaar om aan het brouwproces van bier te worden toegevoegd. Rondom het hophof is een afscheiding van gevlochten wilgentenen gemaakt met daarnaast een aantal gagelplanten. De katjes van gagel gaan een rijke geur en smaak geven aan een toekomstig te vormen biertje. Ook dit is een schitterende drachtplant voor vlinders en bijen. Ter verfraaiing is het hophof en het omliggende gebied ingezaaid met een bloemenmengsel. De hop staat er prachtig bij en heeft een flinke hoogte bereikt, voor een net aangeplante plant. Dit jaar zijn er nog niet veel hopbellen geoogst maar volgend jaar gaat dat vast goedkomen!
NVO
Dit jaar hebben we veel aandacht gegeven aan de strook tussen de knotwilgen en de Bijtelskil. Tot voor kort groeide daar alleen rietgras en
hophof met 8 klimmende hopplanten
gagel de voorloper van hop de hopbellen waar alles om draait
natuurvriendelijke oever voor vogels
zitstok voor ijsvogel
brandnetels maar dankzij de grote bereidheid van het Waterschap Rivierenland om mee te denken en het aan te leggen, pronkt er nu een schitterende natuurvriendelijke oever, waar de watervogels al gretig gebruik van hebben gemaakt. De nieuwe oever biedt ook mogelijkheden voor heel veel mooie bloemen en planten zoals dotterbloem en gele Lis. Kortom een schitterende aanwinst voor het park.
IJsvogeltakken
Wandelaars zien in de winter regelmatig ijsvogels vliegen over de Bijtelskil. Helaas zijn er weinig natuurlijke uitkijkposten voor de ijsvogel boven het water in de vorm van overhangende takken. Om te voorkomen dat de takken tijdens het schonen van de Bijtelskil worden verwijderd hebben wij in overleg met het Waterschap meerdere takkenhouders geplaatst. Twee van deze takkenhouders zijn op maat gemaakt door Mathijs ten Hagen Lassen & Techniek. De andere zijn parasolhouders, waarmee het traject langs het Vlietpark voorzien is van meerdere uitkijkposten voor de ijsvogel. ✤
Bijtelskil
vogeltrek over Altena deel II
Vogeltrek tellen op trektelpost
Woudrichem Merwede op de Groesplaat
✒Jan Willem den Besten
In het voorjaarsnummer van dit blad schreef ik een eerste artikel over de vogeltrek over onze regio met een speciale focus op de voorjaarstrek, die toen in volle gang was. Inmiddels is het herfst en de voorjaarstrek is rond het midden van de zomer geleidelijk en stilletjes overgegaan in de najaarstrek. In dit tweede artikel neem ik u mee in de trek dit in het herfstseizoen plaats vindt. Zoals ik al suggereerde: de laatste voorjaarstrekkers zijn halverwege juni nauwelijks ons land uit of de eerste vogels trekken alweer terug.
Welke vogels kun je tellen tijdens de najaarstrek?
In juli kan het gebeuren dat sijzen en kruisbekken alweer naar het zuiden vliegen en op sommige plekken beginnen in de avonden de eerste steltlopers over te trekken. Deze eerste trekkers zijn vaak vogels wier broedsel niet succesvol is geweest. In augustus verdwijnen grutto’s en gierzwaluwen stilletjes uit het land en langs de rivieren zie je scholeksters en oeverzwaluwen wegtrekken terwijl vanuit Duitsland jonge geelpootmeeuwen via de rivieren het land in trekken. Ooievaars trekken in soms hele grote groepen over het land en er is kans op schaarsere soorten zoals reuzensterns, zwarte ooievaars, wespendieven en, met nog meer geluk, grauwe- of steppenkiekendieven. In september vergelijkbare soorten en dan zwelt de trek van boeren- en huiszwaluwen en gele kwikstaarten aan met ook regelmatig visarenden, boomvalken en met een beetje geluk een duinpieper, morinelplevier of één van de andere steltlopers die in kleine aantallen in het binnenland overtrekken.
Eind augustus en begin september trekken alle purperreigers en een groot deel van de blauwe reigers in de avondschemer weg. Om aan hun tocht te beginnen, wachten ze tot een avond waarop de wind uit de noordhoek komt, dus ergens tussen noordwest en noordoost. Onze telpost kan zich scharen onder een klein aantal plekken in Nederland waar dit natuurverschijnsel te aanschouwen is. De afgelopen drie jaar heb ik iedere keer avonden weten te pakken met imposante reigertrek. In de laatste 3 uur voor zonsondergang is deze trek dan te zien. De hoogste aantallen op de Groesplaat waren 112 purperreigers op 12 september 2021 en 104 blauwe reigers op 30 augustus purperreiger
‘Corrigeertrek’, een variant op de najaarstrek
2021. Reigers zijn nachttrekkers en van de Nederlandse purperreigers is bekend dat ze in 10 dagen naar West-Afrika trekken. Veel zangvogels zijn ook nachttrekkers en ondanks hun iele bouw en kleine afmeting vliegen ze onopgemerkt in nazomernachten weg. Vogels als de gekraagde roodstaart, spotvogel, nachtegaal, fitis, grasmus, kleine karekiet, tapuit en bosrietzanger steken op hun trekroute ook de Sahara over om in de Sahel te overwinteren. Een vogel als de fluiter, die bij ons van oude loofbossen houdt, kan in Afrika in de winter vooral in droog struikgewas te vinden zijn. Ze komen daar ook weer een aantal roofvogels tegen die ze uit Nederland kennen, zoals kiekendieven, visarenden en boomvalken, want ook zij verblijven in Sub-Sahara Afrika tijdens de wintermaanden.
In zijn algemeenheid zien we in Nederland veel meer trekkende vogels in het najaar dan in het voorjaar. In oktober kan je dag na dag duizenden tot tienduizenden vogels over zien trekken. De spelregels zijn hetzelfde als bij de voorjaarstrek: ‘ geen weer is goed weer’. De grootste aantallen vogels zijn te zien als ze tegenwind hebben en lager gaan vliegen, het liefst windkracht 3 of 4. Omdat in het najaar de meeste vogels in richtingen tussen zuid en zuidwest trekken, betekent dit ook dat dagen met die windrichting het beste zijn om de trek te aanschouwen. Oost- of zuidoostenwind is ook altijd goed, omdat trekbanen die normaal gesproken over het oosten van Nederland en Duitsland liggen, dan opschuiven naar het westen, en dat betekent stuwing van trek aan de kust. Noordwestenwind kan goed voor steltlopers en eenden zijn en wind tussen noord en oost is ook goed voor reigers, roofvogels en ganzen.
blauwe reiger
Noordoostenwind kan betekenen dat een groot deel van de winterpopulatie van bijvoorbeeld kolganzen in 1 of 2 dagen arriveert. Op 15 oktober 2020 bijvoorbeeld, telde ik 16.998 kolganzen op de trektelpost Woudrichem Merwede. Een dag ervoor kwamen er bijna 250 buizerds over, ook voortgeblazen door de straffe noordooster. Een dag later werden op andere telposten in het land aantallen tot meer dan 1.700 buizerds geteld. Dat vogels dan ook maar overgeleverd zijn aan de elementen blijkt uit de zogenaamde 'corrigeertrek'. Eén derde van de kolganzen die over de Groesplaat kwamen, vlogen terug naar het noordoosten. Een dag na de recordaantallen buizerds werden op 17 oktober op verschillende telposten langs de westkust en op Waddeneilanden 1.100 tot 1.200 Buizerds gezien die gezamenlijk weer terug naar Noord-Duitsland aan het trekken waren!
Even terug naar de Groesplaat in oktober. Veel soorten sloven zich voor me uit als ik in het natte gras weer een keer warm ingepakt op een winderige oktoberochtend sta te tellen. Het kan zomaar zijn dat je 250 witte kwikstaarten over ziet komen of 3.000 veldleeuweriken. Ieder jaar komen
koperwieken aan in één of meer pieken waarbij er op een dag meer dan 15.000 over kunnen komen. Vinken vliegen soms dag in dag uit over, in aantallen van 5.000 tot 12.000 per dag. Als het najaar verder vordert kunnen kepen, sijzen en barmsijzen ook in grote groepen overtrekken. De spreeuw spant de kroon, en vliegt over in soms enorme groepen van tienduizenden vogels. Dit brengt me op een vraag die veel mensen mij stellen: Hoe tel of schat je grote groepen vogels.
kolganzen
Het tellen van grote groepen
Het tellen van vogels vergt geen hogere wiskunde. Allereerst probeer je alles wat trekt zo nauwkeurig mogelijk te tellen. Je komt echter al snel in de problemen bij groepen van meer dan 100 vogels, vooral als ze snel over je heen trekken. Dan ontkom je er niet aan om hun aantal te schatten. Dat doe je door binnen een groep eerst een sectie van tien te tellen en dan te tellen hoe vaak die sectie in de grote groep past. Bij iedere groep trekvogels begin je weer met eerst tot tien te tellen, want afhankelijk van de soort, de afstand en de snelheid waarmee de groep vliegt, moet je weer een nieuwe indruk krijgen van hoe een segment van 10 eruit ziet in vergelijking met de groep als geheel. Bij groepen van vele honderden tot een paar duizend vogels moet je heel snel van 10 naar 100 gaan en dan heel snel de segmenten van 100 tellen of schatten. Meestal lukt dit met een marge van ongeveer 10%. Het wordt lastig bij groepen spreeuwen die zo enorm zijn
dat ze van horizon tot horizon reiken, en die met grote snelheid overtrekken. Je moet dan in zeer korte tijd tot een inschatting komen hoe een segment van duizend eruit ziet en dan extrapoleren. Als trekteller proberen we dat meestal zuinigjes aan te doen. Snel een foto van een deel van de groep maken helpt ook, en meestal levert dat mij achteraf de informatie op dat ik een ‘terughoudende’ schatting gemaakt heb.
Recordaantallen
Het geeft altijd voldoening om veel vogels op een dag of ochtend te zien. Het hoogste aantal op één dag op de Groesplaat de afgelopen 2 jaar bedroeg 34.286 trekkende vogels op 1 november 2020. Als je kijkt naar telposten in de buurt zoals Lopik en Dordtse Biesbosch, waar al meer dan 20 jaar geteld wordt, dan kan je verwachten dat er op de Groesplaat dagen mogelijk moeten zijn met meer dan 50 duizend trekkers op een dag. In de Biesbosch zijn zelfs twee keer meer dan 100 duizend trekvogels op één dag geteld. Dat soort dagen zijn natuurlijk uitzonderlijk. Interessant is om te zien welke soorten vogels de grootste pieken laten zien. Tabel 1 op volgende bladzijde geeft van enkele trekvogels de grootst waargenomen aantallen op één dag tijdens het de najaarstrek van 2019 en 2020.
Tabel 2 laat de dagrecords van een aantal andere soorten zien die in iets bescheidenere aantallen over de Groesplaat trekken. Beide tabellen laten zien dat ganzen, reigers, roofvogels en sommige lijsters van
wind in de rug houden, terwijl bij veel van de andere, kleinere soorten, de aantallen hoger zijn bij tegenwind omdat ze dan lager vliegen en zichtbaarder zijn.
Naast de hoeveelheden van algemene trekkende vogels gaat het er bij het trektellen ook om, om zeldzame soorten te vinden tussen de vele trekkers. De Groesplaat is ook in de herfst in dit opzicht een bron van inspiratie. De afgelopen twee jaar ontdekte ik in de stromen vogels vele leuke 'krenten in de pap ' zoals roodkeelduiker, middelste zaagbek, kwak, koereiger, velduil, rode wouw, ruigpootbuizerd, klapekster, grauwe klauwier, raaf, bokje, zwarte ruiter, zilverplevier, bontbekplevier, morinelplevier, buidelmees, baardman, duinpieper, ijsgors, geelgors en Europese kanarie.
Dan nog iets over invasies. Dit zijn gebeurtenissen waarbij een bepaald soort vogel die normaal gesproken nauwelijks trekt plotseling massaal ons land binnenvalt en overtrekt. Vaak houden zulke invasies verband met voedseltekorten. Bekend zijn invasies van kruisbekken en zwarte mezen.
kruisbek
Ook vogels zoals goudhaantjes, sijzen, appelvinken, kepen en barmsijzen kunnen in sommige jaren veel talrijker zijn dan in andere. Misschien dat het u al wel opvalt: het gaat vaak om vogels die voor hun voedsel van zaden afhankelijk zijn. Als de oogst bijvoorbeeld in Scandinavië of in Centraal of Oost-Europa mislukt, dan moeten ze hun heil massaal elders zoeken. In 2019 maakten we een invasie van gaaien mee. Tot meer dan 500 vlogen er toen per dag over de Groesplaat. Op andere telposten in Nederland, zoals bij Lopik, waren dat er zelfs 2.000 op een dag. Ook dit jaar, in 2021, hebben we een invasie van gaaien. Vanuit het oosten vliegen ze binnen en op zoek naar eikenbossen verlaten velen ons land weer door naar het zuiden te vliegen. Op 25 september jl. vlogen er 336
gaai
over telpost Woudrichem Merwede op de Groesplaat. Dan fiets je naar huis en heb je weer iets heel bijzonders gezien!
Voor meer informatie over de trektellingen die in Nederland en andere landen uitgevoerd worden, zie: www.trektellen.nl. De telpost op de Groesplaat wordt iedere dag dat er geteld wordt ingevoerd onder de naam Woudrichem Merwede. Als u meer vragen heeft of een keer mee wilt tellen, schrijf me dan op jwdenbesten@gmail.com.
Tot op de Groesplaat! ✤
Afsluiting en resultaten van weidevogelseizoen 2021
✒Len Bruining
Het was op zaterdag 25 september een prachtige dag om het weidevogelseizoen af te sluiten. Onder de koffie bij brasserie De Buurman in Poederoijen maakte de werkgroep de langverwachte cijfers van het aantal gevonden nesten aan de ruim veertig vrijwilligers bekend. De weidevogelgroep mag trots zijn. Want niet alleen het aantal vrijwilligers nam dit jaar met maar liefst 25 dames en heren toe tot 110, ook het aantal gevonden nesten is met 741 weer gestegen. In 2019 werden er 726 gevonden, in het coronajaar 2020 waren dat 544 nesten
Het werd een gezellige dag, waar vrijwilligers ervaringen uitwisselden tijdens een pittige struintocht door de uiterwaarden van het Munnikenland bij slot Loevestein.
Het smakelijke lunchbuffet lieten de dames en heren zich na afloop goed smaken!
Torenvalkenkastenclub
✒Herman van Krieken
Regelmatig zie ik torenvalken bij ons huis jagen of rusten op de vele palen die ik langs de sloot heb gezet voor vogels, voor de argusvlinder om haar eitjes op af te zetten, of voor bijvoorbeeld de zestienstippelige lieveheersbeestjes die vaak in groepen bij elkaar zitten op houten objecten.
Het regelmatige bezoek van torenvalken bracht me op het idee om een torenvalkenkast te plaatsen achter ons huis in de tuin. Ook bij Van Veldhoven zag ik rond de nieuwe boerderij aan de Ruttesteeg vaak torenvalken vliegen. Hij vond het prima als we bij hem achter de boerderij een torenvalkenkast op zouden hangen. Na wat overleg heeft Linda van Zwet toen de ‘Torenvalkenkastenclub-appgroep’ aangemaakt: Michel de Hart, Herman van Krieken, Rinus Punt, Perry de Ronde, Linda van Zwet en Jos Quirijnen. Jos wilde de twee kasten wel maken. Rinus bracht een tijdje later twee prachtige torenvalkenkasten die Jos had gemaakt van speciaal licht materiaal: betonplex. Perry had nog een mooie TV-mast liggen van zijn moeder die we mochten gebruiken.
Op zaterdag 6 april kwam onze superhandige alleskunner Michel de paal installeren. Perry en ik hadden al twee balken de grond in gewerkt met de zeer praktische machinale gatenboor van Perry. Michel had draadeinde bij zich om de paal mee vast te zetten. Ook had hij een metalen plaatje met een ijzeren pijpje gemaakt dat in de mast past. Via enkele schroeven boven aan de pijp is dit pijpje met metalen plaatje gemakkelijk vast te zetten. Je kan de kast draaien in elke gewenste richting, in dit geval met de opening naar het oosten om de meeste regen en wind buiten te houden. Michel boorde twee gaten door de houten palen en de metalen pijp. Daarna draadeinde door de gaten zien te krijgen en vier moeren om het aan te draaien. In zijn bestelbus, die hij voor zijn werk in de bouw gebruikt, zit altijd alle gereedschap die een ‘handige harry’ nodig heeft. Ook een speciale boor voor de metalen pijp. De kast werd met 4 schroeven vastgezet op het metalen plaatje. Als laatste goten we de speciale beukensnippers in de valkenkast, die hadden we van Rinus gekregen. Rond 16.00 uur werd de mast gehesen en waren we klaar. We namen een lekker biertje om in de zon te genieten van onze noeste arbeid. Toen we zaten te roddelen over valken en andere vogels kwam postbode Perry in vol ornaat om de hoek van het huis gezet om ons werk van dichtbij te inspecteren. Tevreden dronk hij even een glaasje sap mee met Michel, Leida en mijn persoontje. Perry was blijkbaar erg geïnspireerd door onze activiteiten want hij had zelf van resthout ook een valkenkast gemaakt. Perry is net als Michel een ‘handige harry’, alleen heeft hij geen bus vol gereedschap, dat heeft een postbode niet nodig. Toch maakt Perry veel zelf op zijn eigen wijze met beperkte hulpmiddelen. De kast was wel wat zwaar geworden. Bij de eerste drie pogingen van Perry om samen met Linda op zaterdag 17 april het broedbouwwerk te plaatsen is de kast jammerlijk drie keer neergestort. De zitstok was bij de
Michel aan het monteren
derde crash aan één kant gesneuveld. Perry zou Perry niet zijn als hij geen eigen oplossing heeft bedacht. Eerst heeft hij een brede pijp 2 meter de grond ingeslagen om dan later de lange pijp met kast en al in de brede pijp zien te krijgen door het gevaarte op te tillen. De pijp met zware kast was topzwaar en moest recht omhoog om in de brede pijp te kunnen zakken. Nadat Ik bericht had ontvangen van de drie keer neergestorte valkenkast bood ik aan om zondagmiddag 18 april te komen helpen met de vliegoefeningen van de valkenkast. Samen met Leida toog ik naar ‘Het landje’ dat Linda en Perry hebben aangeschaft aan het begin van Hagoort in Meeuwen. Ruim één hectare weiland met waarschijnlijk de lelijkste schuur van Altena waar wél op 22 mei de eerste argusvlinder werd gespot van heel Brabant, volgens waarneming.nl.
Perry met z ' n kast
Linda probeerde op een trap, die Leida stevig vasthield, met touwen de kast in evenwicht te houden. Perry en ik zouden de pijp met topzware kast er wel even intillen. De eerste keer ging het faliekant mis en wederom maakte de kast een soort noodlanding. We dachten er blijkbaar wat al te gemakkelijk over, een tweede poging moest succesvoller zijn, oefening baart kunst. De kast met pijp werd opnieuw in de touwen gewikkeld die Linda stevig vasthield. Tevens werd er nu ook een touw vastgemaakt aan het hek. Perry en ik tilden opnieuw en we kregen de pijp met kast zowaar op de brede pijp waar hij in moest. Helaas zat het touw aan het hek te strak waardoor we net dat laatste stukje niet voor elkaar kregen. Linda hield het gevaarte boven in evenwicht en onder hield ik het op de brede pijp staande. Perry maakte snel het touw los van het hek en samen tilden we daarna de pijp met kast in de brede basispijp. Verbaasd en voldaan over ons succes keken we vervolgens naar de kast. Dat hadden we toch maar mooi gefikst zonder kraanwagen. Leida was blij dat de kast stond, ze zag ons al in het ziekenhuis belanden dankzij onze gevaarlijke strapatsen. Een
bouwhelm was misschien toch wel handig geweest! Na enige dagen zat er een mannetje torenvalk op de kast. Helaas is deze medio juni waarschijnlijk ten prooi gevallen aan de havik die woont in het bos van Perry zijn moeder: het bos van Meeuwen. Hemelsbreed is dat dichtbij dus dat lijkt ons een logische verklaring. Slechts de kop hebben we gevonden in het weiland. De natuur is keihard: eten en gegeten worden. Gelukkig zat er 5 augustus alweer een ander mannetje torenvalk op de kast. Op vrijdag 23 april bracht ik met de vrachtwagen van de Kringloop een metalen mast die op de Kringloop lag naar boer Van Veldhoven. We gingen gebruikte kleren ophalen in Dussen en Hank dus dat was een kleine moeite. De mast had ik zien liggen bij één van de mooiste kringloopwinkels in Nederland, natuurlijk die in Almkerk. Directeur Sjoerd Althuizius vond het prima dat we de mast hiervoor zouden gebruiken. De ochtend van koningsdag zouden we de mast om 8.00 uur plaatsen achter de boerderij aan de Ruttensteeg. Ik had twee houten balken bij me en Perry en Linda hadden hun gatenboor meegenomen. Michel stond al te keuvelen met Van Veldhoven toen we aan kwamen rijden. Na enig overleg besloten we om de pijp aan een L-profiel vast te maken van de keerwanden die Van Veldhoven heeft staan. De boer had snel twee stevige passende beugels opgescharreld waarmee we dit klusje gemakkelijk konden klaren. Michel wist al meteen hoe hij de beugels moest bevestigen zodat we de ruim 5 meter lange pijp net als bij ons thuis gemakkelijk konden kantelen. Bij ons in de tuin gaat dit naar opzij bij Van Veldhoven kantelen we de mast tussen twee rijen L-profielen naar voren op het zand dat tussen de L-profielen ligt. Rinus Punt en Len Bruining kwamen ook nog kijken bij de werkzaamheden. Rinus had weer houtsnippers geleverd voor in de kast. De kast werd op dezelfde wijze gemonteerd als bij ons thuis.
Tussendoor dronken we gezellig koffie die Van
het eerste bezoek
Veldhoven kwam brengen. Even na 10 uur was de klus alweer geklaard. Een bouwkundige met twee handige handen, een gezond stel hersenen en goed gereedschap maken het werk een stuk gemakkelijker. Thuis kan ik in de valkenkast bij Van Veldhoven kijken met mijn telescoop die in de keuken staat. Hemelsbreed is het ongeveer twee kilometer. Helaas zag ik de eerste maand geen torenvalken rond de kast vliegen. Te laat geplaatst voor broedsucces in 2021?
Begin juni zagen we de valken bijna helemaal niet meer. Soms zag ik een valk met prooi naar binnen glippen en de mast aan de silo
Drie kasten, drie manieren van plaatsen en een hoop gezelligheid. De kast bij ons thuis stond rond 16.00 uur en rond 19.00 uur zat er al een steenuil op. Regelmatig zag ik in het begin ook kauwtjes in en rond de kast, zelfs met takken. Enige dagen later zaten er 2 torenvalken op en nog wat later waren het er soms wel drie. Dit is een paar keer voorgekomen, na enige tijd werd de kast duidelijk het bezit van een paartje torenvalken die wij vanuit onze keuken goed kunnen zien. Leida geeft de dieren in onze tuin meestal namen, de valken heeft ze Track en Trace gedoopt. Elke dag na het opstaan kijk ik naar de valkenkast. Half mei zag ik Trace, het vrouwtje, steeds minder, ze zat te broeden. Track was vaak niet te zien, hij moest prooien vangen in de omgeving. Soms zaten ze heel even naast elkaar op de rand van de vliegopening als Track een prooi had gebracht. Hij zat ook vaak op één van de palen die ik langs de sloot heb staan of op de stokken voor de druiven. Ze wennen blijkbaar aan ons want als ik uit de auto stapte of aan kwam fietsen dan bleven ze meestal rustig zitten. Leida zwaaide regelmatig naar ze voor de deuren in de keuken, ook dat deed hen blijkbaar niet veel. Vaak zaten ze begin mei samen in de avondzon te genieten en te poetsen op de kast als de wind was gaan liggen. Ook konden ze uren samen op het akkerland zitten als het hard waaide in het natte en winderige voorjaar.
was ik weer gerustgesteld. Begin juli hoorde we heel duidelijk één jong roepen in de kast toen we buiten zaten. Wel een beetje vreemd omdat er gemiddeld 4 tot 5 jong zijn bij torenvalken. Later in die maand kwam ze tevoorschijn, een prachtig jong dat vliegoefeningen deed in de kast. Ze was totaal niet bang als ik vlakbij in de tuin aan het werk was. Op 20 juli was Leida getuige van haar eerste vlucht. Nog een paar dagen kwam ze terug naar de kast en daarna was ze verdwenen. Soms zagen we Trace junior samen met moeder Trace hard roepend boven onze tuin. Ik had het idee dat junior les kreeg. Hoe vang je biddend een prooi? Op zondag 1 augustus zag ik drie valken boven onze tuin vliegen. Twee waren er hard aan het roepen. De torenvalkenkastenclub is veel ervaringen rijker en zit nog met allerlei vragen. Zal Trace junior de eerste winter overleven? Komen haar ouders volgend jaar terug om in dezelfde kast te broeden? Hoe zal het gaan met de kast bij Van Veldhoven? Hoe zal het gaan met de kast van Linda en Perry? De tijd zal leren of de valken overleven en volgend voorjaar jaar alle drie de kasten gaan gebruiken om jongen groot te brengen. ✤
de kast van Jos
een deel van de torenvalkenkastenclub
Waarnemingen van 31 maart t/m 24 augustus
✒doorgegeven aan Rinus Punt
In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers
Doet u ook een bijzondere waarneming?
Geef het dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.
5 april 2 groene spechten Giessen, Fort Giessen, Rinus van Eethen
1 bosfazant omgeving Oudendijk, Margreet Gelsing
10 april 1 witte kwikstaart Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
1 paartje patrijzen
11 april 2 lepelaars
12 april 1 zwartkop
2 patrijzen
13 april boerenzwaluwen
Genderen, in de tuin, Jan van der Beek
Wijk en Aalburg, Biesheuvelweg, Rinus Punt
Genderen, Buitenstraat, Jeffrey Bouman
Genderen, omgeving kerkhof, Rinus Punt
Andel, Achterdijk, eerste exemplaren weer in de schuur, Kees van Andel
1 grote bonte specht Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
15 april kuifeenden
Dussen, Muilkerk, Martin Hoogerwaard kramsvogels en
1 lepelaar
Andel, Achterdijk, Kees van Andel, beide soorten ter plaatse tot 21 april
16 april 1 gele kwikstaart Uppel, in de tuin, Ieta Verschoor
Datum Waarneming
20 april 2 patrijzen
21 wulpen
6 slobeenden
25 april 5 gierzwaluwen
20 gierzwaluwen
Plaats en waarnemer
Almkerk, Midgraaf, Gert-Jan Boer
Eethen, Langen Bruggert, Gert-Jan Boer
Almkerk, omgeving Duijl,
Babyloniënbroek, boven plas Pompveld, 1 koekoek
Babyloniënbroek, Pompveld, alle Jeanette Pollema en Rinus Punt
27 april 1 rode wouw
2 patrijzen
5 patrijzen
28 april 2 putters
2 patrijzen; stofbad
Genderen, Michel de Hart
Veen, rotonde,
Giessen, Struikwaard, beide Erik van Tilborg
Wijk en Aalbrug, in de tuin, Petra Furster
29 april 1 groene specht Giessen, Heuvelkamp, Erik van Tilborg
30 april groep putters
6 mei 1 grote bonte specht
9 mei 1 weverboktor
10 mei 1 gaai
13 mei 1 koekoek
Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard
Sleeuwijk, Munnikendreef, Greet en Gert-Jan Boer
Uitwijk, fietspad langs Wijde Alm, Loes Voogt
Wijk en Aalburg, in de tuin, Petra Furster
Sleeuwijk, Munnikendreef, overvliegend Greet en Gert-Jan Boer
21 mei groep kuifeenden Dussen, Zandweide, Martin Hoogerwaard
23 mei 1 visdief
28 mei 1 visarend
Uppel, in plas achter 't huis, Ieta Verschoor
overvliegend Giessen, Erik van Tilborg
30 mei 1 kievit
Uppel, in de tuin, Ieta Verschoor
31 mei 1 gele kwikstaart Hank, jachthaven, Martin Hoogerwaard
6 juni 7 ooievaars
overvliegend
Genderen, Hans Brouwers
Datum Waarneming
7 juni 1 buizerd met jong
8 juni 3 jonge ransuilen
9 juni 1 gierzwaluw
12 juni broedgeval steenuilen
13 juni 1 koekoek
1 fitis
14 juni gierzwaluw bezet nestkast
16 juni 1 kolibrievlinder
20 juni 1 zwarte ooievaar
27 juni 2 grote bonte spechten
30 juni 1 kleine karekiet
1 juli 3 jonge ransuilen
6 juli wilde eend met kuikens
1 zwartkop (man)
Plaats en waarnemer
Giessen, Almbos, Loes en Peter Voogt
Dussen, in de tuin,
Dussen, Zandweide,
Uppel, in knotwilg in tuin, Ieta Verschoor
Dussen, Muilkerk, Martin Hoogerwaard
Sleeuwijk, nabij tuin, Greet en Gert-Jan Boer
Dussen, nestkast van Jeanette Pollema
Sleeuwijk, in tuin Heimen den Dekker
Babyloniënbroek, Pompveld, Johan Brouwers
Sleeuwijk, op voerblok in tuin Els Capelle
Genderen, Groene Steeg,
Ina van Wijk-Vos
Uppel, in de tuin, Anja van Vijven
1 meerkoet met 2 jongen alle Genderen,
2 putters
2 jonge gierzwaluwen in het
kastje en nog 1 ei
11 juli 20 kieviten
12 juli jong uiltje
20 juli 8 patrijzen
21 juli 1 grote bonte specht
Groene Steeg, Jeffrey Bouman
Dussen, nestkast van Jeanette Pollema
Giessen, langs Almweg, Ieta Verschoor
Wijk en Aalburg, in de tuin, Hestia Kamphuis
Giessen, Struikwaard, Rinus van Eethen
Wijk en Aalburg, in de tuin, Petra Furster
Datum Waarneming
21 juli 2 patrijzen
22 juli 2 patrijzen (stofbad)
30 juli 1 koninginnepage
1 aug. 1 rode ibis (escape)
6 aug. 4 gaaien
10 aug. 1 hop (escape)
13 aug. 1 braamsluiper
Plaats en waarnemer
Wijk en Aalburg, Veldstraat, Sjaak Schreuders
Wijk en Aalburg, in de tuin, Petra Furster
Sleeuwijk, in tuin Els Capelle
Wijk en Aalburg, Wijkse Waard, Jan Honcoop
Meeuwen, in de tuin, Cris en Ankie Treffers
Woudrichem, hoek Kastanjelaan,
A.J. Molenaar
Sleeuwijk, in de tuin, Greet en Gert-Jan Boer
18 aug. 1 hop (escape) Woudrichem, Peter Voogt
19 aug. laatste gierzwaluw uitgevlogen
Dussen, nestkast van Jeanette Pollema
20 aug. 1 hop (escape) Woudrichem, nabij Wylax, Sjaak Schreuders
22 aug 1 hop (escape) Woudrichem, Truus Ruys
23 aug. 11 patrijzen
24 aug. 11 patrijzen
Wijk en Aalburg, brug hoogwaterkering, Jeffrey Bouman
Drongelen, Hagoort, Linda Zwet
Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!
Met vriendelijke groet, Rinus. ✤
Foto van het jaar
✒Len Bruining
De belangstelling voor veranderingen in de natuur en biodiversiteit in Altena groeit. Veel mensen leggen die veranderingen vast op de gevoelige plaat. Dat kan zijn als je je als vrijwilliger inzet, tijdens een wandel- of fietstocht of gewoon als je oog op iets moois gevallen is. Het bestuur nodigt je uit tot het inzenden van je allermooiste foto.
Iedereen kan aan deze wedstrijd meedoen. Belangrijk is wel dat het een foto is van een herkenbare plek op ons mooie eiland Altena. Foto’s die met een telefoon gemaakt zijn kunnen gewoon meedoen, mits ze voldoende kwaliteit hebben om als foto af te drukken en om op de site van Altenatuur te plaatsen.
Een jury maakt de prijswinnaar aan het eind van het jaar bekend. De foto zal worden gebruikt als kerstkaart die tijdens deze periode onder de leden en samenwerkende organisaties verspreid wordt.
Heb je een mooie, sfeervolle foto gemaakt in Altena en wil je meedoen? Stuur je foto dan vóór 15 november via de mail naar: altenatuur@gmail.com Meld daarbij waar de foto gemaakt is. Zorg ook, dat je naam en telefoonnummer erbij staan.
Na de sluitingsdatum beoordeelt de jury de foto’s op een aantal onderdelen. Denk aan zaken als originaliteit, kleur en hoe de foto is opgebouwd qua compositie.
Bij een wedstrijd horen ook regels. Ze staan hieronder in het kort weergegeven:
● Je foto is gemaakt op een herkenbare plek in Altena.
● Er mogen ook mensen op de foto staan. Als deze herkenbaar in beeld zijn, moet men wel toestemming hebben gegeven.
● Er mag geen logo of een naam op de foto staan.
● De foto is gemaakt door de inzender zelf en is origineel.
● De foto is nog niet eerder gepubliceerd voor andere fotowedstrijden.
● Je mag maximaal 5 foto's insturen
● Aan de wedstrijd is geen geldbedrag verbonden, het gaat om de eer. ✤
Hoe gevaarlijk is jakobskruiskruid?
✒RTV Drenthe
Boerenorganisaties LTO en Farmers Defence Force luidden vorige week de noodklok: provincies moeten volgens hen keihard optreden tegen het almaar voortwoekerende jakobskruiskruid. Hoe gevaarlijk is deze plant?
Volgens de boerenorganisaties dreigt er een ramp: niet alleen voor paarden en koeien, zelfs het voortbestaan van bijen staat op het spel en iedereen weet: als de bijen weg zijn, dan zijn de gevolgen niet te overzien.
Tijd voor actie dus, harde actie. LTO-voorman Dirk Bruins pleit er zelfs voor om de gifspuit in te zetten bij ecologisch beheer van bermen: "Wij zijn voor biodiversiteit, maar willen niet dat er giftige planten groeien."
Maar waarom zie je nergens creperende paarden en koeien als het zo ' n groot probleem is? Waarom zie je jakobskruiskruid überhaupt in geen enkel weiland staan? Waarom zit zo ' n plant vol bijen en vlinders als ze eraan doodgaan? En waarom zien de bermen geel van het jakobskruiskruid?
Sluipmoordenaar
"Jakobskruiskruid is een sluipmoordenaar. Het gif in de plant hoopt zich op in de lever en richt daar onherstelbare schade aan. " Professor Marianne Sloet is hoogleraar Inwendige Ziekten Paard aan de Universiteit van Utrecht en ze is
duidelijk: "Het wordt hoog tijd dat Nederland dit probleem serieus neemt. In Engeland zijn ze er bijvoorbeeld veel verder mee dan wij. Daar hebben ze een heel bestrijdingsprogramma. In Nederland zijn we niet zo ver, boeren en paardenhouders zijn er heel bang voor maar er zijn zelfs nog organisaties die het actief uitzaaien omdat het zulke mooie gele bloemetjes heeft."
"Het komt redelijk veel voor dat dieren er het slachtoffer van worden", zegt Sloet. "Maar het komt niet vaak in de publiciteit en het is niet zo dat er duizenden dieren aan doodgaan." Om hoeveel dieren gaat het dan? "We hebben er elk jaar wel een paar gevallen bij de Universiteitskliniek voor Paarden, maar exacte aantallen zijn niet bekend. Maar het kan dus best zijn dat er in het land tientallen of honderden dieren aan doodgaan."
'Geloof er niks van '
Een andere plek waar heel veel onderzoek gedaan wordt is de Gezondheidsdienst voor Dieren - tegenwoordig Royal GD geheten. Het bedrijf doet jaarlijks 5 miljoen onderzoeken, en er werken 500 mensen waaronder 90 onderzoekers en gespecialiseerde dierenartsen. "Ik geloof er niks van dat vergiftiging door jakobskruiskruid veel voorkomt", zegt onderzoeker Jet Mars van Royal GD. "Wij hebben de laatste tijd enkele verdachte paarden gezien maar geen bewezen gevallen. Runderen die aan jakobskruiskruid gestorven zijn hebben we al jaren niet gezien, op één geval na van dieren die in een natuurgebied liepen met heel veel jakobskruiskruid. En we zien hier dus heel veel dieren langs komen."
Fabels
"Over jakobskruiskruid gaan allerlei fabeltjes rond", zegt Esther Hegt. Ze opende in 2007 een meldpunt voor dieren die het slachtoffer zijn geworden van jakobskruiskruid, maar is daar vorig jaar mee opgehouden omdat ze vrijwel geen meldingen kreeg. Die fabels gaan volgens Hegt bijvoorbeeld over het aantal dieren dat sterft aan 'JKK': in Engeland zouden in 2002 6.500 paarden omgekomen zijn door jakobskruiskruid, maar volgens Hegt is dat cijfer al lang onderuitgehaald. "Het is gebaseerd op een enquête waar maar heel weinig dierenartsen aan mee hebben gedaan, dus dat cijfer is volstrekt onbetrouwbaar." En zo zijn er nog veel meer fabels in omloop. "Het gif wordt niet afgebroken en hoopt zich op in de lever - klopt niet," zegt Hegt. "Het gif wordt gewoon afgebroken en verdwijnt uit het lichaam. Maar als het schade heeft aangericht is die schade wel onherstelbaar."
"Jakobskruiskruid is uitgezaaid door Rijkswaterstaat en natuurbeschermers - klopt ook niet. Dat hebben we nooit gedaan."ls deze bruine vuurvlinder. (Rechten: Jan Dijk)
Gifstoffen als verdediging
Jakobskruiskruid zit vol met pyrrolizidine
alkaloïden: PA's. Dat zijn gifstoffen waarmee de plant zich verdedigt tegen vraat. En met succes: die PA's zijn zo bitter dat grazers hem alleen in uiterste nood eten, en ook is hij heel goed bestand tegen vraat van insecten: alleen de gestreepte rupsen van de Sint
Jakobsvlinder zie je lekker knagen aan het kruiskruid. En die vlinder heeft dan meteen een manier gevonden om het gif van de plant op te slaan waardoor hij later oneetbaar is voor vogels. De geelzwarte strepen duiden overigens op gevaar, net als bij wespen.
Lab versus natuur
En dan de bijen en de honing. 'Minder bekend maar al wel wetenschappelijk vastgesteld én minstens even gevaarlijk, is de invloed van PA's uit jakobskruiskruid op bijenpopulaties. Alhoewel de werksters van de bijenvolken min of meer 'immuun' zijn voor het gif van de plant, blijken de bijenlarven dat niet. Deze kennis die al een aantal jaren geleden is vastgesteld bij onderzoek in Duitsland, wordt amper gedeeld! Bijensterfte schrijft men liever toe aan de landbouw,' schrijft boeren-actiegroep Farmers Defence Force in een alarmerend persbericht op hun website.
"Klopt niet", zegt Eric Mahieu van de Nederlandse Bijenhoudersvereniging. "Zo zit de natuur niet in elkaar. Er is inderdaad een Duits onderzoek waaruit blijkt dat bijenlarven niet tegen de PA's uit jakobskruiskruid kunnen, maar dat is een onderzoek in een laboratorium waar de larven extreem hoge doses kregen. In het echt gebeurt dat niet. Je kunt uit dat onderzoek net zo goed concluderen dat bijen juist heel goed om kunnen gaan met de stoffen in jakobskruiskruid."
Bittere honing
Volgens Farmers Defence Force zit ook in de honing van jakobskruiskruid veel gif. Eric Mahieu: "Dat klopt, maar dat geldt alleen voor pure jakobskruiskruidhoning. Dat is alleen heel erg bitter door die PA's. En in de praktijk wordt de honing die de bijen van jakobskruiskruid maken zo vermengd met honing van andere bloemen dat het geen enkel gevaar vormt. Die conclusie heeft de NVWA (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) ook al een hele tijd geleden getrokken. Wat Farmers Defence Force hier doet is typisch een geval van selectief omgaan met de feiten."
Natuurhooi
Jakobskruiskruid is dus van zichzelf heel erg bitter door de PA's die erin zitten, en paarden en koeien eten het dan ook niet, behalve als ze misschien niets anders te eten hebben. Dat is een belangrijke reden dat de plant zo opvalt: vaak worden alle andere planten opgevreten en blijft alleen het kruiskruid staan. Maar als het in het hooi terechtkomt verliest het zijn bittere smaak en kan het fout gaan. "Het is in het verleden wel eens misgegaan, maar wij verkopen geen hooi met jakobskruiskruid erin," zegt Joke Bijl van Staatsbosbeheer. "Als wij hooi uit natuurgebieden verkopen kijken we eerst of er jakobskruiskuid staat. En als dat zo is dan krijgt het een certificaat mee dat het niet geschikt is voor dieren." En ook Rijkswaterstaat verkoopt geen hooi met jakobskruiskruid erin. "Als wij de bermen maaien dan wordt het maaisel afgevoerd en vergist, verbrand of gecomposteerd. Er is zelfs een afnemer die er cellulose uit haalt voor plastic paaltjes. Maar het wordt niet verkocht als voedsel voor dieren."
Gele bermen, groene weilanden
Maken boeren zich dan zorgen om niets? "Ze hoeven zich in ieder geval niet druk te maken dat in hun weilanden overal jakobskruiskruid gaat groeien. Het is een pionier plant die niet tegen mest kan, dus die heeft niets te zoeken in de weilanden van boeren. Daar zie je hem dus ook niet", zegt Edwin Dijkhuis van plantenorganisatie FLORON.
Toch staan de bermen nu vol bloeiende planten. "Dat past ook wel bij de soort. Hij heeft kale grond nodig om te ontkiemen en schrale plekken om te groeien. Door de hitte van de afgelopen jaren zijn er veel grassen doodgegaan, en dus is er ruimte gekomen voor het jakobskruiskruid. Dat zie je nu. Maar dat betekent niet dat volgend jaar de weilanden vol staan."
Paardenweitjes
"Je ziet het niet in weilanden," beaamt ook Jet Mars van de Gezondheidsdienst voor Dieren. "Als je het bij dieren ziet is dat in paardenweitjes. Daar zijn vaak opengetrapte stukjes grond waar het kan ontkiemen." "Paardenliefhebbers moeten hun gras goed verzorgen " , zegt Hegt. "Dan hebben ze ook geen last van het spul." Maar volgens Sloet is dat niet het enige: "Het is een verschrikkelijk lastig te bestrijden plant want tijdens de bloei verspreiden ze hun zaadjes over flinke afstand. Je kunt hem alleen maar kwijtraken door hem met wortel en al uit te trekken. Ik heb in het verleden in Engeland gezien dat gevangenen die aan elkaar getekend zaten die dingen eruit moesten trekken."
Bron: RTV Drenthe 5 aug 2021
Gemeente Altena presenteert de Warmtevisie in concept
✒Erik Gouw
De gemeente Altena heeft onlangs haar concept Warmtevisie gepubliceerd Dit is een document waarin staat beschreven op welke wijze de woningen in Altena op weg naar 2050 van het gas af kunnen. Volgens het Klimaatakkoord uit 2019 is iedere gemeente in Nederland verplicht zo ’ n document in 2021 te publiceren.
De gemeente Altena heeft een gedegen en goed uitgewerkt document opgesteld, na overleg met verschillende partijen zoals Enexis, Waterschap Rivierenland en de woningcorporaties Bazalt Wonen en Land van Altena. Vanuit Altenatuur maakten bestuursleden Erik Gouw en Goof van Vliet deel uit van de Klankbordgroep die bewoners en bedrijven vertegenwoordigt. De belangrijkste punten uit de onlangs opgestelde Warmtevisie zijn:
- Tot 2030 zet de gemeente Altena in op de isolatie van woningen. Het streven is om 3.000 bestaande woningen dusdanig te isoleren, dat ze ‘klaar zijn om van het gas te gaan’, in deze woningen wordt dus ook elektrisch gekookt.
- Men gaat gemeentebreed zoveel mogelijk huishoudens verleiden om extra isolatie- en verduurzamingsmaatregelen te nemen. Hoe de gemeente dit wil bereiken is niet helemaal duidelijk, maar begin 2022 wordt er een ‘uitvoeringsplan met een handelingsperspectief voor woningeigenaren’ opgesteld. Hierbij betrekt de gemeente ook lokale bedrijven zoals banken, installateurs en aannemers.
Daarnaast worden er ook 3 wijken geselecteerd waarbij systematisch en op grotere schaal de huizen geïsoleerd gaan worden. Bewoners zullen hierbij intensief begeleid worden en de woningcorporaties gaan hier een sleutelrol bij spelen. De
precieze wijken staan nog NIET in de visie, begin 2022 worden keuzes gemaakt. Wijken die genoemd worden zijn: Welgelegen in Werkendam, Almkerk-Oost, Vervoornepolder-Zuid in Werkendam en Sleeuwijk-West.
Er worden dus nog GEEN wijken aangewezen die voor 2030 ‘ van het gas’ moeten. Wel wordt de mogelijkheid onderzocht of er een pilotwijk(je) gevonden kan worden waar de bewoners enthousiast zijn om helemaal van het gas te gaan. Draagvlak is hierbij cruciaal. De gemeente gaat hier in de loop van 2022 actief naar op zoek. De meest kansrijke wijken die hier genoemd worden zijn: Werkense Polder, Almkerk-West en Woudrichem-Zuid. Ondanks het feit dat de ambitie wat Altenatuur betreft best wat hoger had mogen en zelfs moeten zijn is het een goed geschreven document dat realistisch is, mede gezien de politieke samenstelling van de raad en de aard van de gemiddelde inwoner van Altena. Allerlei bijkomende aspecten zijn meegenomen, zoals de ouderdom van het riool en de gasleidingen in alle straten en wanneer deze aan vervanging toe zijn. Dit om te voorkomen dat de straat twee keer
opengebroken moet worden, wanneer in een bepaalde wijk de aanleg van een warmtenet een optie is. Ook het elektriciteitsnet is nog niet geschikt voor het volledig elektrificeren van de woning-verwarming en het opladen van de elektrische auto als deze er straks ook bij komt. Op dat gebied is men afhankelijk van het netwerk van Enexis, dat maar beperkte capaciteit heeft.
Kortom, er wordt gekozen voor het vermijden van financiële risico’s en er worden geen groene luchtkastelen geschetst. Complimenten voor de ambtenaren van de gemeente die hard gewerkt hebben om deze visie op te stellen in dit gevoelige dossier! Wij zijn een natuurvereniging en in eerste instantie voornamelijk gericht op het bevorderen van de biodiversiteit en het beschermen van de natuur, maar het belang van het snel naar beneden brengen van onze CO2-uitstoot kan niet genoeg benadrukt worden! Om onder de 1,5 graad van Parijs te blijven hoeven we niet pas in 2050 te stoppen met fossiele brandstoffen, maar we hebben een ‘koolstofbudget’. Hoe langer we fossiele brandstoffen blijven gebruiken, hoe sneller dit budget op gaat en hoe moeilijker het
wordt om de doelen te halen. Snelheid is dus van groot belang, niet iedereen is zich hiervan voldoende bewust. Inwoners van Altena staan bekend om het nemen van hun eigen verantwoordelijkheid.
Vanuit Altenatuur hopen we dat zoveel mogelijk bewoners zich geroepen voelen om hun woning (verder) te verduurzamen. Wellicht helpen de recente stijgingen van de gasen elektriciteitsprijzen bij het sneller rendabel maken van duurzaamheidsinvesteringen. Als mensen het niet vanuit milieuoverwegingen doen, dan maar vanuit economische motieven!
warmtepompen. Zo’n gezamenlijke inkoop levert al snel een korting van 5% op.
Zou u zelf uw huis wel willen verduurzamen en de energierekening omlaag brengen, maar weet u niet waar u moet beginnen? Dan verwijs ik u naar AltenaWoontSlim, een samenwerking tussen onze lokale groene energiecoöporatie Altena Nieuwe Energie en de gemeente Altena (www.westbrabantwoontslim.nl/altena). Zij leveren gratis energiecoaches die bij u langskomen om te kijken hoe u uw huis het beste kunt verduurzamen. Daarnaast organiseren zij ook allerlei collectieve inkoopacties, zo is er nu een actie voor de inkoop van hybride-
Ik hoop u hiermee inzicht te hebben gegeven in de stand van zaken op dit gebied in de gemeente Altena en blijf het onderwerp volgen en in de tussentijd natuurlijk ook mijn eigen huis verduurzamen. Het is en blijft een complexe zaak met allerlei overwegingen en lastige keuzes, maar eenmaal gemaakt geven ze veel voldoening en… een significant lagere energierekening. Ook fijn in deze onzekere tijden!
Voor het gehele document ‘Warmtevisie’ verwijs ik u naar de website van de gemeente Altena. Donderdag 28 oktober organiseert de gemeente een online informatieavond over de Warmtevisie. Eind 2021 stelt de gemeenteraad het plan definitief vast.
d e a c t i v i t e i t e n a g e n d a
We zijn heel blij dat er weer lezingen mogelijk zijn op het fort, voor dit najaar staan er twee gepland. Uiteraard met inachtneming van de regels. Daarnaast gaat het buitenwerk in onze beheergebieden weer van start, zie agenda werkochtenden.
PROGRAMMA NAJAAR/WINTER 2021-2022
Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op de website en op Facebook voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl en facebook.com/altenatuur.
Noteer de data vast in uw agenda!
Woensdag 27 oktober, lezing: Historische rivieren in Altena, wat is er in het landschap nog van te zien? Plaats: Fort Giessen, aanvang: 20.00 uur.
Dit onderwerp wordt op deze avond door Bas van Andel belicht. Ooit waren er in Altena rivieren groter, langer en belangrijker dan wat er nu nog over is, denk bijvoorbeeld aan de Alm of de Dusse. Er is in het recente verleden onderzoek gedaan naar waar die rivieren lagen. Het bleek dat er volop rivieren van oost naar west liepen. Ze kwamen Altena binnen bij Sleeuwijk, Rijswijk (2x), Giessen, Andel, Aalburg, Genderen, Drongelen. Wie er oog voor heeft, kan in het landschap die voormalige rivieren herkennen, ook als ze al duizenden jaren geleden dichtgeslibd zijn.
Tijdens de lezing kijkt Van Andel een kleine 10.000 jaar terug. Vragen die aan de orde komen zijn onder meer: welke rivieren hebben we zoal gehad in de streek; wat betekenden die rivieren voor hun omgeving en voor de mensen en wat kun je nu nog in Altena’s landschap zien van of vanwege die geheel of deels verdwenen rivieren?
Van Andel maakt gebruikt van historische en moderne kaarten en van veel foto’s van bijzondere plekken in het huidige landschap. De liefhebbers van ons landschap komen dus volop aan hun trekken. Speciaal voor de liefhebbers van
flora en fauna zal Van Andel ook nog enkele historische wetenswaardigheden over onze natte natuur van vroeger presenteren.
Toegang gratis voor leden en belangstellenden. Aanmelding via onze site
Altenatuur.nl is verplicht en mogelijk tot 24 oktober.
Bas van Andel schreef over dit onderwerp het boek: ‘Water en Altena door de eeuwen heen’. Het is op deze avond te koop voor 25 euro.
Zaterdag 6 november:
Landelijke Natuurwerkdag
Plaats: Griend te Waardhuizen, start 8.30 uur.
Natuurwerkdag, de eerste zaterdag van november, is traditiegetrouw de start van het werkseizoen van onze beheercommissie. In het hele land gaan vrijwilligers aan de slag om onderhoud uit te voeren in natuurgebieden. Dit jaar gaan we aan de slag in de griend langs de N322 bij Waardhuizen. Dit is een traditionele wilgengriend die in een cyclus van 3 of soms van 4 jaren wordt afgezet. De cyclus van afzetting en weer aangroei van de wilgentenen geeft in de natte, moerassige bodem groeikansen voor karakteristieke soorten als de Dotterbloem. Het werk bestaat uit het wegslepen en opbossen van de wilgentakken die enkele dagen voor de Natuurwerkdag worden afgezaagd. Vele handen maken licht werk en we hopen dan ook dat we met vereende krachten op deze dag een flinke slag kunnen maken. In de pauzes drinken we gezellig koffie en thee en rond de middag zijn er broodjes voor een lunch in het veld. Denk aan goed schoeisel, werkkleding/handschoenen. Komt u meehelpen? We starten om 8.30 uur en eindigen rond half twee.
In verband met planning/werkverdeling is aanmelding verplicht. Dit kan op www.natuurwerkdag.nl. Klik op deze site onder DOE MEE op Zoek een klus. Kies vervolgens de provincie Noord-Brabant en dan Griend te Waardhuizen (Logo Steenuil op knotwilg) en vul je gegevens in. Doe je mee?
Dinsdag 23 november, lezing:
Bossen als oplossing voor klimaatprobleem?
Plaats: Fort Giessen, aanvang: 20.00 uur.
Klimaatproblematiek staat hoog op de politieke agenda in Nederland en wereldwijd. Biodiversiteit krijgt ook steeds meer aandacht. In hoeverre kunnen oplossingen voor klimaat en natuur hand in hand gaan? De lezing wordt verzorgd door ons nieuwe bestuurslid, Jan Willem den Besten die werkzaam is bij het
Ministerie van LNV en bij de Nederlandse tak van de IUCN (International Union for Conservation of Nature). In zijn werk richt hij zich op mondiale oplossingen voor klimaat en biodiversiteit met een speciale focus op bossen. Hij vertelt op deze avond over de manier waarop natuur en bossen wereldwijd beter ingezet kunnen worden als oplossing voor klimaatverandering.
De lezing is gratis voor leden en belangstellenden.
De komende periode zoeken we weer vrijwilligers voor het onderhoud van de natuurgebieden. Op 1 of 2 ochtenden per maand wordt gewerkt van 8.30 –12.00 uur.
De Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:
Zaterdag 6 november:
Landelijke Natuurwerkdag
Zie: activiteitenagenda hiernaast.
De overige Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:
Zaterdagen 20 november en 18 december:
Griendonderhoud: opruimen wilgenhout
Plaats: Waardhuizen, Griend langs Wijde Alm, zie Info Natuurwerkdag.
Woensdag 29 december:
Opruimen wilgenhout Griend Noordkant Wijde Alm
Plaats: Uitwijk, verzamelen op parkeerplaats Poortweg langs Wijde Alm. ✤
Alle activiteiten staan ook in de AGENDA op onze website! www.altenatuur.nl
✓ Opgewekt in Altena op De Bloemplaathoeve !
✓ Al 3 jaar de groenste energieleverancier
✓ Zónder winstoogmerk
Opgewekt
ook in Altena)
Al 3 jaar de energieleverancier
Zónder winstoogmerk
N I E U W E M E U B E L E N ?
G R O T E S C H O O N M A A K ?
O P R U I M E N ?
V E R H U I Z E N ?
B e l m a a n d a g t / m v r i j d a g
v a n 9 t o t 1 2 u u r
h e t K r i n g l o o p c e n t r u m
v o o r h e t o p h a l e n v a n a l u w
b r u i k b a r e s p u l l e n !
OPENINGSTIJDEN
B A N K J E N O D I G ?
O F E E N L E U K E B L O U S E ?
O F S E R V I E S G O E D ?
O F D A T E N E B O E K ?
B e z o e k d e K r i n g l o o p w i n k e l
o p d e h o e k v a n d e K e r k s t r a a t e n d e
W o u d r i c h e m s e w e g i n A l m k e r k !
KRINGLOOPCENTRUM
maandag 13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
dinsdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
woensdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
donderdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
vrijdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
zaterdag 09.00 - 16.00 uur 09.00 - 16.00 uur
Het doel van Altenatuur
Werkgroepen
● De mooie flora en fauna in het rijkgescharkeerde landschap van Altena in beeld, en onder de aandacht van de inwoners te brengen.
● De bestaande milieukwaliteit en voorkomende biodiversiteit in Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren.
● Bijdragen aan besef dat wij als inwoners verantwoordelijk zijn voor een gezonde leefomgeveng en rijke biodiversiteit, voor nu en de toekomst.
Voor contact:
● Beheercommissie Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 natuurgebieden
● Fort-educatie Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838
● Gastlessen op basisscholen Henk van Diest, Sleeuwijk. altenatuurgastlessen@gmail.com
