't Altenatuurtje 129

’tALTENATUURTJE

45ejaargangnr.1,oktober2025.

UitgavevannatuurbeschermingsverenigingAltenatuur. Opgericht5-11-1980,ingeschrevenKvK15-10-1981.

REDACTIE

WoutervanRijsbergen, redactie@altenatuur.nl, 06-38045664.

VORMGEVING

JanvanHaaften,Sleeuwijk.06-49904862.

DRUKWERK RAD,Dordrecht.

BESTUUR

INTERNET

VoorzitterJaapvanDiggelen,Almkerk.0183-402034. SecretarisMargovanBeem,Hillsestraat12, 4269VGBabyloniënbroek.06-55772591. PenningmeesterErikGouw,Woudrichem.06-52728142. LedenLenBruining,Dussen.0416-392373. MargaOerlemans,WijkenAalburg.06-20548893. GoofvanVliet,Woudrichem.06-28703838.

www.altenatuur.nl Facebook:Facebook.com/altenatuur

E-MAIL info@altenatuur.nl secretaris@altenatuur.nl penningmeester@altenatuur.nl

LIDMAATSCHAP

LedenadministratieAltenatuur,Weth.Kentiestraat2a,4285CLWoudrichem. Keuzeuit:gewoonlid ¬15,--ofgezinslidmaatschap ¬20,--perjaar. TriodosbankNL02TRIO0320004554t.n.v.penningmeesterAltenatuur.

Aanmeldingen,adreswijzigingenenopzeggingenopsturennaarde ledenadministratieofe-mailAltenatuur.Beëindigingvanhetlidmaatschap kanschriftelijkvoor1decembervanhetlopendejaar.

Altenatuurheeftsinds1-1-2011deANBI-status, hetdossiernummeris:77688enhetfiscaalnummer:810362454.

op de voorkant ...

JanvanHaaften

Dezwanenbloem… omdatzezobijzondermooiis.

Gracieusstaatdaardezwanenbloem.Hoogbovenkikkerbeeten waterviolier,aanderandvandesloot,gelukkiggespaardtijdens het‘schonen’vandesloot.Wemogenblijzijndatwede zwanenbloeminAltenakunnenzien.IngrotedelenvanNederland iszeechtzeldzaam.Delaagveen-enrivierengebiedenmaken eenuitzonderingnetalsdekleigebiedeninhetnoordenvanhet land.

Inhetvoorjaarkomendesmallebladerenuitdewortelstok omhoog.Zezijnbestherkenbaaromdatzealseenkurkentrekker opgroeien.Daarnakomtdestevigerondesteelvandebloem. Somswelanderhalvemeterbovenhetwater.Enalsdantotslot debloemopengaat…Schitterend.Eenparapluvanrood-roze bloemen.Hetrozeisrooddooraderd.

Inmiddelszijndebloemenhelaasaluitgebloeidmaarvolgend jaarzijnzevastweertezien.BijvoorbeeldlangsdeJan SpieringwegbijOudendijk,deBergseMaas,inhetPompveldof deKornscheBoezembijDussen. '

Innummer 129

1.Opdevoorkant

2.Innummer129

4.Redactioneel

6.Vanhetbestuur

9.De8e vogeltellingopdegolfbaan

10.NetwerkvoedselbossenAltena 13.Boerenzwaluweninpaniek 16.Oproepaanonzeleden

17.CadeaukaartAltenatuur

18.NieuweVogels, welkomIanLamsmabijAltenatuur 20.Fotovanhetjaar 22.Weidevogelseizoen2025

26.Column:Devoordelenvanluiheid 28.Brakwateronderonzevoeten 32.Eenfraaienachtvlinder

34.NatuurdagboekvanKimRenders

38.Alarecherchedutempsperdu 45.Flora

46.Kruidenweetjes-wildekastanje

49.WethouderAnneloesvanHunnik ingesprekmetAltenatuur

54.Wiewatvindtheeftslechtgezocht 60.Vanharteaanbevolen:hetboek 'VogelsindeBommelerwaard'

61.Waarnemingenvan5apriltot5september 65.NetcongestieinAltena,probleem énkans

68.Deactiviteitenagendanajaar/winter2025

72.Advertentie-KringloopcentrumAltena

73.Colofon

73.Advertentie-AltenaNieuweEnergie

Herfst

Redactioneel

WoutervanRijsbergen

Devijgtegenonzezuidmuur geeftheerlijkschaduwalshet heetisenookenormveel vijgen.Hetlekkerstzijnzezouit deboom:zoetensappig.Ook lekkerisdevijgenjamdiewe jaarlijksmaken.Wekunnenniet allevijgenplukkenomdathet boompjeinzesjaaris uitgegroeidtoteenboom: sommigevijgenhangenbuiten bereikofzogoedverstopt tussenhetgebladertedatwe zesimpelwegnietzien.Deze exemplarenwordenlangzaam rijper,totzeopenbarstenen eeneetfestijnvormenvoor allerhandeinsecten.Opzonnige dagenzoemdedeboomdan ookflinkendattrokookde aandachtvan(Europese) hoornaars.Vanuitdedakkapel washetgoedtezien:wespen enallerhandevliegenkropenin eenoverrijpevijgomzichte goedtedoenaanhetzoete vruchtvlees,maarbijhet verlatenvandevijgvielenze

tenprooiaandehoornaarsdiehenrustigopwachttenofookinactievejacht tussenhetgebladertejaagden.Hoornaarsvangeninsectenomhunlarvenmeete voeden.Hetismenietgeluktvasttestellenwaardezehoornaarsmethunbuit naartoevlogen.Weleerdendathoornaarsook’snachtsbijmaanlichtactief kunnenzijn,of…bijhetlichtvanuitdedakkapel.EensensatiealsinHitchcock-fil ‘TheBirds’:tientallenhoornaarsstoottentegenhetraamvandedakkapel, aangetrokkendoorhetlichtindebadkamer.Wededensnelhetlichtuit!Maar… ditjaargeenwespenoverlast,geenmuggen.

Vaneenboomvolvijgennaareenbladvolstukjes…nummer129alweerheeftu inhanden.Dankaanalleschrijversdieooknuweerhunbijdrageleverden:Cees deBas,MargovanBeem,AndrévandenBerg,TheaBraun,LenBruining,Jaap vanDiggelen,ErikGouw,JanvanHaaften,MarvinvanHaaften,Simonevan Heiningen,JopkevanMersbergen,MargaOerlemans,RienkevanderNeutRavensbergen,RinusPunt,KimRendersenGoofvanVliet.Ongelooflijkfijntoch, datzovelenkeeropkeereenbijdrageleverenaanonsverenigingsblad.Misschien vindtuhetzelfookleukomeensietsoppapiertezetten?Doedatgerust!

Overlegeventueelvantevorenoverdeonderwerpkeuze,om‘dubbelestukken’te voorkomen.

VelenmelddenookweerhunnatuurwaarnemingenaanRinusPunt,dezerubriek wordtaltijdgoedgelezenengeefteenbeeldvanveelmooisindenatuurvan Altena.Metargusogenvolgikechterweldestijgingvanhetaantalmeldingenva dehalsbandparkiet!Vooralsnogvalthethiermeeenbreekthopelijkeenrustige herfstperiodeaan,zonderhuntropischegesnauw:-).

Ikwensuheelveelleesplezier!

Kopijvoornummer128zieikgraagtegemoet,hartelijkdank!Mailtunaar: redactie@altenatuur.nl.Heeftufoto’sbijuwartikel?Graag!Vermeldudan denaamvandefotograaf.

Vanhetbestuur

GoofvanVliet

Hetbestuurblijftzichpositiefverbazenoverhettoenemende aantalleden,wezittennualbovende620.Weklagenweleens datweinigmensenbereidzijnomactiviteitenteorganiserenmaar eigenlijkisdatbijonzeverenigingheelandersdanbijveelandere clubs.Hetbestuurheeftveeltakenondergebrachtbijwerkgroepen endiezijnallemaalgoedbemenst.Eenvandemooiste verrassingenditjaarwashetgroteaantalnieuwerondleidersin onzenatuurgebieden.

JaapvanDiggelenenikwarencursusleideren met5mensenzoudenwealtevredenzijn geweest.Hetwerdener23enmeerdan15 willenhetwerkookwerkelijkgaandoen.De groepVoedselbossengroeitookalskool,in driejaartijdvan15mensentotnu100leden! DeorganiserendeledenvanAltenatuur nodigenwesindstweejaaruitvooreen vuurkorfavondopFortGiessen,dezekeerop 27juni.Geenvergaderingmaarwelallemaal mensendiedenatuurbelangrijkvindenenhet gezelligvindenomermetelkaaroverte pratenmeteenglaasjevanhetéénofander enwatknabbels.Erwarenveelmensenopeen heerlijkeavond.

MargovanBeemheeftinhetvorigenummeral uitvoerigbeschrevenwaarwealsbestuurmee bezigzijn.Datdoeiknietnogeenkeer.Ikstip watanderebelangrijkezakenaanwaarhet bestuurzichookmeebezighoudt.

Indenatuurmoetjeveel werkzaamhedenelkekeer weerdoenomhaarte behoudenenteverrijken.Dat lijktgekomdatmensen tegenwoordiggraag

allerleinieuwebelevenissen–of ‘events’–meewillenmaken.Tochishet bijhoudenvandenatuurvaakzeer bevredigendwerk.Wegaanervanuit datonzeledenookzulkemensenzijn enopdiemanierbijdragenaaneen rijkenatuuroponseiland.Wezouden willendatmeermensendatkunnenen willendoen.Eensprekendvoorbeeldis het‘verstenen’vantuinenbijwoningen. Hetlijktwerkbesparendmaarhetisop delangeduurslechtvoorde biodiversiteitindewoonwijk,het vergrootdewateroverlastbijhoosbuien enzorgtvooreenuitdrogendebodem.

Bodembedekking endegroteverschillenbij20ºC.

temperatuurregulering.Doorhetgroen zijnermeerinsectenendaardoorweer meervogelsenegels.Degemeente probeerthetmetactiesalstegelwippen tebereiken.Gelukkiggaatzeook verderdandatinhaarnieuwe groenbeleidsplan.Daarinwordenook veelmaatregelenvoorgestelddiede temperatuurindewoonwijkendraaglijk kunnenhouden:meerbomeninde straten,meerruimtevoorwaterberging, meergroenindebestratingenbij woningengroentegendegevels.In Parijswordenooktallozestenen pleinenmetauto’smomenteelingericht metgroenenfietsen.Zelfsde

Schapenindeschaduwbijwarmweer.

Péripheriquewordtvergroendenhet aantalauto’sdaardrastisch verminderd.

Hetallervervelendsteisdetoenemende hitteindewoningen.Airco’s aanschaffenishetpaardachterde wagenspannen.Deschaduwvan bomenenstruikenopgevelsscheeltwel 20graden.Zelfsgroengras–geen kunstgras!–helptmeeaande

MetdeboereninAltenasprekenwe hetzelfdeaf:meerhagenenbomen voorkoeien.Metwarmedagenen hittegolvenkunnendiedantochnog aangenaambuitenverblijven.Voor paardenenschapengeldthetzelfde.

Ditvoorjaarmochtikvanhetbestuurde twaalfbijzondereMasterclassesvan NatureTodayvolgen(viahetweb).

Hijiseengrootaanjager(Universiteit Wageningen)omdenatuurteredden enteverbeteren.Ongeveer200 mensenuitwetenschap,overheid, adviesbureausennatuurorganisaties dedenmee.Deskundigenophetgebied vanklimaat,woningbouw,bosbeheer, biodiversiteit,hetWereldNatuurFonds, filosofie,stikstofenmeerpraattenons gedegenbijoverdegrootste problemeninhunvakgebiedende mogelijkeoplossingen.Erwasruimte voorvragenendiscussie.Zeer inspirerendensomsookwel beangstigend.Angstigomdatveel ontwikkelingeninnatuurenklimaat steedsslechtervoormensenuitwerken. Indiezinwasdedirecteurvanhet WereldNatuurFondsscherp.HetWNF isovergestaptvanhetreddenvan specifiekedierennaarintegrale projectendienietalleendenatuur behoudenmaardiejuistookvoordelen

BeversporenbijLermoosinOostenrijk.

voordemensbieden.Zenoemenhet NatureBasedSolutions:‘opdenatuur gebaseerdeoplossingen’.Eenheelmooi voorbeeldishetweghalenvan duizendenstuwdammeninEuropa waardoorrivierenweerlevendkunnen vissen.

Afentoewilikhetbijltjeerbij neergooienomdathetallemaalveelte langzaamgaat.Denkaanhet terugdringenvanstikstof,plastic,PFAS, broeikasgassenenhetoverstappenop duurzamespullen,gezondeteeltenvan onsvoedselenhetbouwenmethouten geteeldeisolatiegewassen.Ikbenook al73.Tochgaikdooromdatikblijf hopenopeenleefbare,mooieen schonewereld.Erzijntrouwensookheel veelouderendienietmeerbetaald werkenmaarwelnuttig(enleuk!) vrijwilligerswerkdoen.Kijknaar

ArnoldvanVliet(WUR).

De8e vogeltellingopdegolfbaan

MarvinvanHaaften(hoofdgolfbaanAlmkreek)

Tijdensde8eeditievanhetvogeltellenopdeGolfbaan inAlmkerk(georganiseerddoorondergetekendein samenwerkingmetAltenatuur)zijnop10mei2025 maarliefst63soortenwaargenomen.Enkele bijzonderemomentenkleurdendezeochtendextra mooi…

Dekerkuil,aljarenvastebewonervandenestkast,merkten mijnbroerGertjanenikalvroegop.Wijwarendanookal om4uuraanwezigomallesvoortebereiden.Mijnbroer hielpmetdecatering:afgebakkenworstenbroodjesen‘n bakkiekoffievóórdetellingennadetellingeenvolledig ontbijt.

Ditjaarwerdvoorheteerstderoerdompgehoord,metzijn karakteristiekelage"hoempf"-roep.Dezemysterieuzevogel isnietmeegeteld,omdathijvermoedelijkverbuitendebaan zat,zijngeluiddraagtver.

Anderehoogtepuntenwarenonderanderedebosrietzanger eneenopvallendmooie:deputter.Dekoekoekwasookdit jaaringroteaantallenaanwezig–eenzeldzaamfenomeen! Ookdescholeksterdoethetuitstekendmetmeerdere broedparen,endekievitlijktzichmeerdanprettigtevoelen opdegolfbaan.Helaaswerddewaterralnunietgespot.Er warentwijfelsovereenmogelijkegekraagderoodstaart. Deopkomstwasmet25deelnemersheelgoed,hieronder warenookmensenvanuitAltenatuur.Almetalkunnenwe terugkijkenopeenzeergeslaagdetelling!

VeeldankaandeprofessioneleblikvanNielsvanPelt, JaapvanDiggelen(voorzittervanAltenatuur)Arjan SchoutenenJan-WillemdenBesten,dievolovergaveen ongelooflijkepassieuitleggavenoverdesoortenenhun geluiden.Zehebbenalseenbedankjeheerlijkehoningvan onzeeigenbijtjesgekregen:honingvangolfbaanAlmkreek!

Kerkuil.

Putter. Koekoek.

NetwerkvoedselbossenAltena

TheaBraun

Deafgelopenmaandenwareninteressantvoorhetvoedselbossennetwerk Allesgroeitenbloeitenerissteedsmeerteproeven.Inhetnajaarzullen weonsrichtenophetproevenvandeoogst.Ditdoenweindekleine eetbaretuinvanWijnandVeth,maarookdooreenplukwandelingwaarbij wewordengegidstdoorRienekevanderNeut-Ravensbergen.Voordater oogsttevindenwas,hebbenweechterooktweeinteressantebezoeken gehadbijPerenenPatrijzenenbijhetDuylsbos.

Op29maartwarenwemethetnetwerktegastbijPerenenPatrijzenaande middenweginAndel.Voordebloesemvandeperenbomenwarenweneteen weektevroeg,maarhetmooieweerendegoedesfeerindegroepmaaktenhet ruimschootsgoed.Erwarenooknieuweledenaanwezigdiewenatuurlijkvan hartewelkomheetten.Het delenvankennisenons laagdrempeligconceptiseen mooiebasisengoedereden omvakeraantesluiten denkenwe.

Interessantomtezienente horenwas,hoede economischafgeschreven boomgaardtochweertot levenkomtenhoeeropeen anderewijzeopbrengstenuit degaardkomen.

InAltenazijnwelmeeroude productiegaardentevinden, hoemooizouhetzijnalsdeze ookeenpatrijsvriendelijke inrichtingzoudenkrijgen? Eenkerstboomopzijnkopin hetgraszetten,kanaleen mooieenveiligeplekzijnvoor depatrijsomeennestonderte maken.Metmindermaaien, zorgenvoorvoldoende insectenenzadenkunnenzij vastebewonerswordeninje eetbarestructuur.

Wehebbendemiddagafgeslotenmetzelfgemaaktesmeerseltjesoptoast,zoals o.a.zevenbladpesto.Ondertussenwasergelegenheidomzadenteruilenenbijte praten.

Zaterdagmorgen24meiwarenweopexcursieinhetsprookjesachtigeDuylsBos. Hierwerdenweontvangenmetkoffieenkoekwaarnawezijngestartmetde rondleiding.HeteerstedeelwerdenthousiastverzorgddoorAgnesAdvocaat.De grotelisdodde(sigaar)(Typhalatifolial.)werdvroegerinonzestreekduijl genoemd,hierisdetoennattemoeraspolderdanooknaarvernoemd:polderden Duijl.Duijlenhaddeneeneconomischewaarde,denkdanaanhetvullenvan kussensmetdepluizenofdedikkestengelsdiegebruiktwerdenals dakbedekking,eenalternatiefvoorriet.Tegenwoordigstaatdelisdoddeweerin debelangstelling:hetopslaanvanCO2 doordelisdoddeinmoerasseniszeer effectief.Delisdoddekan geoogstwordenvoorhet makenvanhoogwaardige plaatmaterialenofisolatie vezelst.b.v.biobasedbouw.

Wijkijkenals voedselbosbouwersnaarde lisdoddealsvoedsel.Alle delenzijngoedeetbaarmits ophetjuistemomentgeoogst. Jongerauwescheutenvan30 cmsmakennaarkomkommer enkunnenzoookverwerkt worden.Deonrijpe

bloemarensmakennootachtigenvormeneenzetmeelrijkebasisvoorsoep. Naderuilverkavelingwashetwelgedaanmetdenattigheidenontstondereen weidegebiedgeschiktvoormelkveehouders.UitgezonderddeKornscheBoezemen hetPompveld,vroegerdelaagstepunten,maartegenwoordigdehogergelegen natteNatura2000gebieden.DedrooggemaakteDuijlisaleenmeteringeklonken ofverdampt.

Opdeslechte(woeste)stukkenwerdenpopulierengeplantvoorde klompenmakerijen.Eenheelaantalpopulierenstaanernogenhebbenimposante hoogtenendiktesbereikt.Daardoorzijnzeongeschiktvoordeklompenmakerij maarwelvanbelangalsstructuurvoorhetbos.

Vanuitonsvoedselbosoogpuntzoudenwijpopulierenzienalswijkersen stikstofbindersdiedannietdekanskrijgenzogrootteworden.

JanvanMersbergen,grondleggervanhetDuylsBos,namhettweededeelvande rondleidingvoorzijnrekening.Hettotstandkomenvanschuineoeversenhet verkrijgenvansubsidieswasvooronzegroepeeninteressantenleerzaam praktijkvoorbeeld.Zekergeziendevelelokettendieerzijnominaanmerkingte komenvoorgeldenofvergoedingen.

Deaangrenzendebosschagesopnoordenzuid metveelmeidoornshebbendevogelstandeen boostgegeven.Enkelesoortendiewehebben waargenomen:merel,tjiftjaf,zanglijster,koolmees enzwartkop.

Aangekomenaandezuidkantwarenwe behoorlijkonderdeindrukvandekruidentuindie metveeltoewijdingonderhoudenwordt,een prachtigstukjewaarhetvastwemeltvande insectenbijmooiweer.DeregenhadonsinAltena ookbereiktdusdeinsectenmaaktendankbaar gebruikvanhetcreatiefgebouwdeinsectenhotel omteschuilen.

Dezeinspirerendeochtendvloogvoorbij.Ikweetzekerdaternoggenoeg verhalenvanJanoverzijnomdedagmeetevullen.Voeljewelkomomhetboste bezoekenopeenopendagofalsdepoortopenstaat.

Nieuwsgieriggewordennaaronzenieuwsbriefenactiviteiten?Stuurdaneenmail naarTheaBraun voedselbossenwerkgroep@altenatuur.nl. Activiteitenvoorditseizoen:

27september:eetbaretuinbezoek

18oktober:plukwandeling

25oktober:entenoesterzwammenbroed '

Boerenzwaluweninpaniek

JaapvanDiggelen

Eldersinditnummer vanhetAltenatuurtje schrijfikoverons verblijfvaneenpaar dagenopcampingDe SpeeltolinDrongelen. Watmeopvaltisde grotegroep boerenzwaluwendie continuhoogoverde campingvliegt…

Jehoortzevan’smorgensvroegtot’savondslaat kwetteren.Deboerenzwaluwis,zoalsdenaamaldoet vermoeden,verbondenaanagrarischebedrijvigheid.Ze arriverenergensinaprilenbrengenmeerderenestenmet jongengrootvoordatzeinseptemberweerverzamelenen naarAfrikavertrekken.Zemakenkomvormigenestenaan balkeninveeschuren.Ongetwijfeldheefthunaanwezigheid daartemakenmetdegroteaantallenvliegendieerleven. Boerenzwaluwenzijnindevluchtherkenbaaraanhunranke lijfmeteenzeerdiepgevorktestaartenaanhungeluid.Ze levenvanaeroplankton:alleswateraaninsectenenander kleingedierteindeluchtwriemelt.Vanafdecampingtelik groepenvanwel30exemplaren.Hunkwetterendezangen schelleroepjeszijnnietvandelucht.Waarschijnlijkdankzij deaanwezigheidvanéénveehouderijaandeToldoenze hethiergoed.

Steenuil

Op29juniiserrondzonsondergangeengroteconsternatie ineengroepzwaluwendielaagoverdecampingscheert. Ditgeluidkeniktotaalniet,maarerisabsoluutsprakevan paniekindegroep.Deoorzaakwordtalgauwduidelijk.De groepverzameltzichrondeensteenuildielangsvliegt.De steenuilbetekentkennelijk:rover!gevaar!Dezesteenuilhoort eenbeetjebijdecamping,hijwordtgenoemdopde internetsitealséénvandeaanwezigedierennaastde koddigehangbuikzwijntjesDeugnietenAssepoester,de hondenStormenNora,kattenJoshaenSjimmieenniette vergetenOmaGeit.Inditrijtjeisdesteenuildeenigehierin hetwildvoorkomendesoort.Hijhuistineenuilenkastdie doordevogelwerkgroepvanAltenatuurisgeplaatst.Alvele jarenbroedtdesteenuilhierinsuccesvol.Eensteenuilkaneen groteopschuddingonderkleinezangvogelsveroorzaken.Ze kerenzichdanalsééntegendeuil.Jeleesteroverin vogelboekenmaarikhadhetnooitinhetechtgezien.Het themaisuitgewerktopdevoorplaatvanWatvliegtdaar? (W.H.vanDobben),mijnallereerstevogelgidsjedatikop mijntiendevanmijnoudstezusenhaarmankreeg.De voorplaattoontcentraaleenwatsuffigesteenuilmet daaromheenmezen,eenvink,eenroodborst,eenroodstaart eneengoudhaan.Allemaalrichtenzezichophet‘gevaar’, datnietdenkbeeldigis:steenuilenetennaastveelinsectenen wormenookmuizenenkikkersenvogels. Deandereavondenopdecampinghoordeikindeschemer regelmatighetvertrouwde‘miauwen’vandesteenuil,die daaromookwelkatuilwordtgenoemd.Opnieuweengeluid datmeterugbrengtnaarmijnvroegejeugdinGenderen.

Watvliegtdaar? W.H.vanDobben,1937.

Mijnallereerstevogelgidsje.Ikkreegde13e druk (waarschijnlijk1962).Jarenlanghebikhierin nauwgezetbijiederevogelsoortvermeldwanneeren waarikhemvoorheteerstzag.Dekwaliteitvande afbeeldingeninditgidsjelaathierendaartewensen over,maartotm’ntwintigstedeedhettrouwdienst. Toenkochtikmijneerste‘Petersonsvogelgids’op aanradenvanstudiegenoten.Dezezoueenklasse beterzijn,waarvanacte.

Steenuil.

Sperwer

Op2julioméénuurwashetopnieuwraak.Grotepaniek hoogindeluchtineengroepvanwel30zwaluwen. Hetzelfdealarmgeluidtrektm’naandachtnaarde duidelijkrond‘iets’samenkomendezwermboerenzwaluwen. Kijkertjegepaktenjahoor,indebuurtvandezwaluwen vliegteensperwer.Alweereenbedreiging,maarsamenben jesterk:desperwerdruiptaf,alisdatgeengoede aanduidingvoordeflitsendeaftochtvandezeprachtige roofvogel.‘Belaagd/weggejaagddoorgrotegroep alarmerendeboerenzwaluwen’noteerikopwaarneming.nl. Wateenlevenalsboerenzwaluw!Benjenietaanhet broedenineenheteschuur,danvliegjedeheledag(echt vanzonsopgangtotzonsondergang-endatduurtlángrond delangstedag!)achterinsectenaanenvervolgens waarschuwenjematenjevoorlevensgevaarlijke bedreigingen.Zelfsindatluchtruimwaarjejeheeren meesterwaant.

Boomvalk

Ennogishetverhaalnietklaar.Eendaglateromkwartvoor drie’smiddagsherhaalthetschouwspelzichenschrijfikbij dewaarnemingopdesite:aandachtgetrokkendoor paniekerigegroepboerenzwaluwen,idemalsgisterenmaar toenwassperwerdebedreiging.Ditkeerisheteen boomvalk.Diejagenopsnelheidachterlibellenaanmaar ookopzwaluwen.OoitzagenJohanKoekkoekeniklangs deWijdeAlmeenboerenzwaluwdiewerdopgejaagddoor eenboomvalk.Hetvanangstkermendevogeltjewisthet vegelijftereddendoortussenhetriettegaanvliegen, waardoorhetdevalkafschudde.Boomvalkenstaanin tegenstellingtothunfamilieliddetorenvalknietom veldmuizente‘bidden’boveneenberm,maarjezietzeals eensoortoversizedgierzwaluwhoogdoordeluchtscheren. Slanklijfmetsikkelvormigevleugels,donker.Roestrode ‘broek’vanverenomdepoten,witaandekopmeteen donkerebaardstreep,kenmerkendiejealleenmetjekijker zietalszedichtbijzijn.Eenboomvalkblijfteen bijzonderheid,ikziedezezomergasthooguiteensperjaar inAltena.Ditishemdusweervoorditjaar!Zonderresultaat vliegtdevalkverder.

Sperwer.

Boomvalk.

Vanafm’nzesdebenikvertrouwdmethetkenmerkende geluidvanboerenzwaluwen.Zebroeddeniederjaarbijons indeschuurwaarHeit‘incommissie’varkensmesttevoorde plaatselijkemeelboer.Alsdeijzerenklapraampjesvanonze achterzolderopenstonden,dedendezwaluwenookaltijd eenpogingomhieraandebalkeneennesttebouwen.Het geluidvanboerenzwaluwenklonkdanzelfsinhuis!Maar nooitvoorlang,Memwildegeenvogelpoepenandere ‘rommel’inhuisenslootderaampjes.Debroedpogingbleef beperkttoteeneersteaanzetvankleiopdedakbalken.Ze mochtenopnieuwbeginnenindevarkensschuur.

DegroepzwaluwenronddeboerderijaandeTolisdushet beelddatikheelgoedvanvroegerken.Maartegelijkook weerniet.Nooitzagikinmijnjeugdzwaluweninpaniek. SperwersenboomvalkenwarenerabsoluutnietinAltenain dejarenzestigenzeventigvandevorigeeeuw.Torenvalken warenredelijkalgemeenendealeerdergenoemdesteenuil zeldzaam.Demeesteroofvogelsoortenwarenindietijd teruggedrongennaardebosseninhetoostenvanonsland. HunvoorkomeninderestvanNederlandwerdvermoedelijk beperktdoorDDTindevoedselketensendoorjacht.In vergelijkingmettoenzijnzeernuweervolop,ookinAltena. Eenpositieveontwikkelingineenhalveeeuw. '

Eenoproepaanonzeleden

Deuilenwerkgroepverzorgtdeuilenkastenvandesteenuilenendekerkuilen. Wekunnendaarmeedeontwikkelingvandezeuilenopdevoetvolgen. Metingangvan2025willenweookdeaanwezigeransuilengaanmonitoren. Endaarhebbenweuwhulpbijnodig.

Alsuinuwomgevingeenroestplaatsvanransuilenweet,danvernemenwedat graag.

Ukuntdelocatieenduurvanhetverblijfviahetemailadres uilenwerkgroep@altenatuur.nl aanonsdoorgeven.Ooklaterenestgegevenszijn zeerwelkom.Uiteraardgevenwegeenenkeleruchtbaarheidaanuwinformatie.

Hartelijkdankvooruwinzet.

UilenwerkgroepAltenatuur. '

Boerenzwaluw.

CadeaukaartAltenatuur

Weetjenognietwatjedekomendefeestdagencadeaumoetgeven, hebjeeen verjaardagenwiljeeenswatandersdaneenflesjewijninpakken?Altenatuur biedtjedemogelijkheidomvoor €15eenjaarabonnementtegevenaan iemandvanwiejijdenktdathijofzijkenniszoumoetenmaken metAltenatuur.

JeontvangtvanonseencadeaukaartmethetlaatstverschenenAltenatuurtje endeontvangerkrijgtdaarnanogeenjaar(driemaal)hetAltenatuurtje+het welkomstpakketmeto.a.hetmooieboek'Biodiversiteitinkaart, derijkenatuur vanAltena'.Hetcadeauabonnementstoptautomatisch.

Bestellen? Gaoponzewebsite altenatuur.nl naarTIPSenvulhet bestelformulierin. '

WelkombijAltenatuur: IanLamsma

ErikGouwinterviewtnieuweleden

Opeenzonnigewoensdagmiddag,beginseptember,maakteikweereens eenfietsrondjeomwelkomstpakkettenvoornieuweledentebezorgen. IederekeerblijfikmeeroververbazenenverheugendatAltenatuur blijft groeien,ditkeernaar632leden!Hetwasvoordederdekeerintweejaar datik‘DeBoompjes’aandeed,eenkleinuithoekjeaandenoordkantvan Almkerk.Hetvielmeweeropdatditechteenleukstraatjeaanhet wordenis,waarveelbewonerserhunbestvoordoenomhunomgevingzo mooimogelijktemaken.

Dezekeerwarenertweeprachtige‘tinyhousesinbiggardens’bijgekomenenin éénvandiestulpjeswoontonsnieuwelid,IanLamsma.Hetpakketpastenietinde brievenbusenaangeziendedeuropenstond,wasditeenmooiexcuusomeen praatjeaanteknopen.DorstigvanhetfietsenboodIanmeeenglaswateraanen verteldehijhoehijopditmooieplekjeterechtwasgekomenenwaaromhijlidis gewordenvanAltenatuur.Hetbleekweereenbijzonderverhaal!

IangroeideopinGorinchemenwasalskindalgraagbuitenenginggraagnaar deboerderijopOostomdaarmeetehelpenmetmelkenenandereklusjes.De boerderijisinmiddelsverdwenenenopgesloktdoorhetindustrieterrein,maarde grotewilgenzijngeblevenenzijneenmooieherinneringaandietijd.

HijtrouwdemetRienenzijhebbensamenaltijdmetveelplezierinGorinchem gewoond.TotmijnverbazingverteltIandathijnietalsjongenisgeborenenzich alsmeisjeeigenlijkaltijdaljongenvoelde.Eenjaaroftiengeledenbesloothijin transitietegaanenzijnmansteundehemhierin.AlleenwerdRientoenhelaasziek enbeslootIanditteparkerenenzichterichtenopdezorgenheeftditgedaan totaanzijndood,zesjaargeleden.

Pasnadezeverdrietigetijdishijeenjaarofvijfgeledenintransitieisgegaanen ishijookopzoekgegaannaareenrustigeplekwaarhijmeerbuitenkanzijnen dichterbijdenatuur.DitbrachthemnaarZweden,waarhijnogsteedsenkele maandenperjaarverblijft.Toenhijafgelopenoktoberechterdekavel tegenkwamopDeBoompjes,washijverkochtentoenhetluktedezete bemachtigenkonhijzijngeluknietop!

Erwarenhiertweekavelsennogalwateisenaandebouwvanuitdevergunning. Vanafhetbeginishijopgetrokkenmetzijnnieuwebuurmanenhebbenze beslotenomtweeidentiekehuizentelatenontwerpenenbouwen.Op16juliwas hetzover!Opdiepladerswerdendehuizenbezorgdenmettrekkerswerdenze ophunplekgezet.Dehuisjesvaneenkleine45m2staannamelijkopwielenen kunneneventueelverplaatstworden.

EnnuisIanerduseenparadijsjevanaanhetmaken.Daarkomtzijnverledenals hoveniergoedbijvanpas.Ermogengeenschuttingengeplaatstworden,maar datishelemaalgeenprobleem.Hijheeftsamenmetz’nbuurmanalenkele fruitbomengeplaatstvoorhungezamenlijkeboomgaardenheeftzichaangemeld voorPlanBoom.MargovanBeemkomtbinnenkortlangsomtekijkenwaarde heggenenvogelbosjeshetbestegeplaatstkunnenworden,hoemeergroenhoe beter!

AlsikIanvraagwathijvoordekostdoetofwathemdaarnaastbezighoudtkomt ereenstortvloedvanactiviteiten.VoordekostishijZZP-erenwerkthijveelvoor dePGAHolland(eengolf-organisatie).Hierkomtallessamenvoorhemenishij manusje-van-alles:hijgeeftgolfles,organiseerttoernooienenis vertrouwenspersoon.HijheeftookveelgewerktopdeAlmkreekinAlmkerkenwas hierbetrokkenbijhetoorspronkelijkeontwerpvanhetgroenegedeelte.Hijgeniet nogaltijdvandegrotegroenpartijendaar.

Daarnaastzethijzichactiefinvoorde‘community’.Hijorganiseertéénkeerper maandhettransgender-caféinGorinchemenbegeleidtmensenpersoonlijk,want ditzijnontzettendeheftigeencomplexeprocessenmetveelemoties.Momenteelis hijdrukbezigmetdekomendePride-marsop20september,waarhijontzettend naaruitkijkt.Ondanksdathijzegtvanrusttehoudenishijeenbezigbaasje!

Ian,hartelijkdankvoorditleukeenzeeropengesprek.WelkombijAltenatuuren veelgelukopDeBoompjes! '

Ft vanhetjaar

HetbestuurvanAltenatuurschrijfttraditioneelweereen wedstrijduitvoor‘DemooistefotovanhetJaar’.Veel inwonershebbenoogvoordeveranderingenindenatuur endebiodiversiteitoponseilandtijdenseenwandel-of fietstocht.Vaakwordendieprachtigebeelden vastgelegdmeteensmartphoneofprofessionelecamera. Iedereenkanaandewedstrijdmeedoen,mitsdefoto’s voldoendekwaliteithebbenomgeplaatsttewordenop onzewebsiteofafgedrukttewordenalsfotokaart.

Wiegaatditjaardeuitdagingaan?Eendeskundigejury maaktdeprijswinnaaraanheteindvanhetjaarbekend. Defotozalookwordengebruiktalskerstkaartdieonder deledenensamenwerkendeorganisatiesverspreid wordt.

Hebjeeenmooie,sfeervollefotogemaaktinAltenaen wiljemeedoen?Stuurjefotodanvóór15novemberin eenmailberichtnaar info@altenatuur.nl.Vermeld daarbijwaardefotogemaaktisenjenaamenje telefoonnummer.

Dejurybeoordeeltdefoto’sopeenaantalonderdelen. Denkaanzakenalsoriginaliteit,kleurencompositie.Aan dewedstrijdisgeenprijsverbonden,hetgaatomdeeer.

Bijeenwedstrijdhorenookregels.Zestaanhiernaastin hetkortweergegeven:

• Jefotoisgemaaktopeenherkenbareplekin Altena.

• Ermogenookmensenopdefotostaan.Als dezeherkenbaarinbeeldzijn,moetmenwel toestemminghebbengegeven.

• Ermaggeenlogoofnaamopdefotostaan.

• Defotoisgemaaktdoordeinzenderzelfenis origineel.

• Defotoisnognieteerdergepubliceerdvoor anderefotowedstrijden.

Aandewedstrijdisgeengeldbedragverbonden,hetgaat omdeeer.

Veelsuccesenplezier! '

Winnendefotoopkerstkaart2024.

Weidevogelseizoen2025

Tsjongejonge...watwashetdroog!

MargaOerlemans

Veelweidevogelaarsbeginneneindfebruari/beginmaartalmetobserveren. Naeenlangewinterkrijgenwedelenteinonzebolenmoetenweeropuit omdeeerstegruttotehoren.Wewillenzienofdewulpenalteruggekeerd zijnindeGenderenscheuiterwaarden,wantdatgeluidvandeeerste roependewulpeniszoprachtig!Enwedoenhetnietalleenvooronseigen plezier,wantdoorhetgedragvandekievitentebestuderen,krijgenweook eenaardigbeeldvanwaarwedeeerstenestenkunnenverwachten.

AndriesvanWijk.

Ditjaarverliepdatnietanders,wehoordende eerstegrutto,wulpentureluur,zagengroepen kievitenterugkerenopdeakkers,erwerd gebuiteldengebaltst.Op13maartwerdhet eerstekievitseigevondenopeenakkerbij WoudrichemdoorAndriesvanWijk,nogmaar netaanzijntweedejaaralsweidevogelaar begonnen.Westondendusallemaalinde startblokkenmetmandjesenstokkenomnestente gaanvindenenveiligtestellenvoor bewerkingen.Wewarenookaardigoptimistisch omdatveelboerenalflinkgewerkthaddenop hunakkersomdatzedaardoordedroogte-in tegenstellingtotvorigjaar-ergvroegopkonden.

Entoengebeurdeerwatgeks.Wevondenmaarweinig nestjesmeteierendieeersteweken.Wezagenkieviten buitelen,mannetjesdevrouwtjeshethofmakenensoms zelfsvrouwtjesophetnestzitten.Alleenwarendienestjes leeg.Allemaalproefnestjesenzelfsvrouwtjesmet broeddrang,maarzondereieren.IndeBiesboschwerd beginaprilnogeengroepvanmeerdan4.000(!) grutto’sgemeld,dieaanhetfoeragerenwarenomdatze blijkbaarnognietvoldoendeinbroedconditiewaren.Dat lijktookdeverklaringvoorhetlaatopgangkomenvan hetbroedseizoenvoorkieviten.Devrouwtjeskwamen doorhetschaarsevoedselaanbodvanwegede aanhoudendedroogtenietophetgewenstegewichtom eierentekunnengaanleggen.Denatuurheeftdatgoed geregeld:alsdeconditienietgoedgenoegisomeieren teleggenenaansluitendvierwekentebroeden,dan komtheteierenleggennietopgang.Resultaatwasdat wijeindaprilnogmaar24nestjesvankievitenhadden gevonden(2024:81)entweewekenlater126(2024: 234).

IkhebhetindeKNMI-statistiekennog eensnagekeken.In2024vielerinde maandenfebruarit/mmeiruim400 millimeterregeninonsgebied,ditjaar noggeen100.Afgewogentegeneen langjariggemiddeldevanzo’n240 millimeterwashetdusechtbijzonder droog.

Helaashaddatookvoordekuikens gevolgen.Jongepullenmoetenzelfhun etenbijelkaarscharrelen,zeeten totdatzevliegvlugzijn(nazo’n40 dagen)800tot5000prooidiertjesper dag.Alserweinigvoedselaanbodis, hebbendejongenduseenenorm probleemomgrootteworden.Op veelplaatsenwerdhetnahetuitkomen Broedendekievitopkurkdrogegrond.

vandelegselsdanookalsnelakeligstilopdepercelen. Alhoewelditzekernietoveralhetgevalwas.Altenais grootendieenebuidienetnietofnetwelvaltkanhet verschilmaken,ofdiepaargradentemperatuurverschil tussenheteneofhetandereperceel.Wasikzelf behoorlijkpessimistischrondWijkenAalburg,vande loopgroeprondHank/Nieuwendijkkreegikeenveel optimistischergeluidoverhetaantalgesignaleerde kuikens.Hetbroedsuccesgeeftduseenbeetjeeen gemengdbeeld.

Deaantallengevondennestengevendatzelfde wisselendebeeld.Detureluurdeedhetgoedditjaar,ook dewulpwasredelijksuccesvol.Degruttobleefwat achter.Tureluurenwulphebbenwellichtookwatminder lastvandedroogte,omdatwezeveelalzienrondom onzeplas-drasgebieden.Wederomisgeblekenhoe belangrijkdezenatgehoudenpercelen zijnvoordeweidevogels.

Samenmetonsheeftdeboergemaaid.

Dekievitheeftdeslechtestartniet meergoedkunnenmaken.Wehebben wellichtwatmindernesteningevoerd, omdatwedenestennietmeerwillen verstorenalsallebewerkingenzijn geweest,maarmet385gevonden nestenenwisselendresultaatbijhet vliegvlugwordenvandekuikensishet eenmatigjaargeweestvoordekievit.

Zogaatdatmethetweidevogelen,je moettegeneenstootjekunnen.Hetene jaarisbeterdanhetandere.Soms overvaltdemoedeloosheidje.Hadden weditjaartweegruttonestenmetinzet vandedronegelokaliseerdenophet laatstemomentwetentebehouden toeneronverwachtwerdgemaaid, wordtereenweeklaterondanksde

stokjesonvoorzichtigbemesten… wegzijndegrutto’s!Tegelijkertijd zieteenboerbijhetmaaieneen wulpopvliegenenlaatopeigen initiatiefeenflinkstukgrasrondom hetneststaan.Alsdewulpdaar enigewekenlatervertrokkenis, komthijopeenanderperceelaan deoverkantvandewegdezewulp metéénkuikenweertegen.Samen metonsishetperceeltoengemaaid, eenpaarjongehaasjeswerden geredeneenstrookjegrasbleef staanvoordewulpmetkuiken.We hebbenhetkuikenkunnenvolgenhet isuiteindelijkvliegvlugvertrokken. Daarwordikdanweerheelblijvan! '

Resultatenweidevogelseizoen2025.

Broedendekievitopkurkdrogegrond.

COLUMN

DEVOORDELENVANLUIHEID

Grasmaaien?Ikdoehetzominmogelijk.MaaiMei Niet?Mens,ikmaaiamperinaugustus&Terwijl overalommijheendemotormaaierslustig brommen,vertelikmezelfdatikdebiodiversiteit eengrotegunstzittebewijzen.Maarhetis3onder onsgezegdengezwegen3vooralomdatikerte luivoorben.Grasmaaienisvoormijhettuinequivalentvanstrijken:geestdodendenzinloos. Immers,jedraaitjeomendieblouseisalweer gekreuktc.q.datgrasstaatalweertotjeenkels. Van'gazon'isbijmijsowiesoalgeensprake,hetis meersoortpaardenbloemen-en madeliefjeskwekerij,dieooknogeensflink hobbeldebobbelis.Ineersteinstantiehadik aanzienlijkmeervierkantemetersgras.Maarinde loopvandeafgelopenvier,vijfjaarheeftsteeds meergrasplaatsgemaaktvoorplantjes.Plantjes zijnnamelijkminderwerkdangras.Evenwattijd stoppeninonderzoeknaar'juisteplantopjuiste plek',gaatjegraven,plantjeerin,plenswatererbij engroeienmaar!Weloplettendathetnieteen bijzonderevariëteitis,dieperseop3maartom 14.35uur3engeenminuutlater3een ingewikkeldesnoeibeurtmoethebben.Een hovenierhierinhetdorpmopperdeooitook tegenmijdatmensenhemnooitgeloven wanneerhijzegtdateenstrakgazonechtmeer werkvereistdanplantjes.'Nee,nee,doemaar grasentegels,wantikhebgeenzininaldat onkruidwieden'.Onkruid?Datstaatbijmijnoujuist

SimonevanHeiningen

vooralindatverrektegras.Onderdeplanteniser amperruimtevoor.Geenzwarteaarde?Danook geenonkruid.Simpel.Hoedanook,ikhebnogwel wátgras,achterindetuin,ronddefruitbomen. Eenflinkdeeldaarvanwordtslechtstweekeerper jaargemaaid.Iknoemdat'debloemenweide'.Ik hebernamelijkopenigmomentserieusveeltijdin geïnvesteerd.Volledigvolgensde3zeer arbeidsintensieve3regelsprobeerdeikermeteen (duur!)zaadmengselvandeCruydt-Hoeckeen fleurigenkruidiggeheelvantemaken.Volkomen mislukt.Hetismeereen brandnetels-en-heel-hooggras-weidegeworden, waarinmiddelsdiverse hommelnestenindegrond zitten.Deegelstijgerener 'szomersdoorheen,op zoeknaarafgevallen pruimen,appelsenperen. Enallevliegbeestjesdieer hunhabitathebben gevonden,bezorgenmij iedereavondeen luchtballetvan vleermuizen.Ubegrijpt,ik bennietlui,ikbengewoon heelergbezigmet biodiversiteit. '

Brakwateronderonzevoeten

MargovanBeem

Opwoensdag27augustus2025brachtenJaapvanDiggelenenikop uitnodigingvanBrabantWatereenbezoekaanhetterreinvanBrabant WaterinGenderen.VoorJaapeenthuiswedstrijd,wanthijisernaast opgegroeid,dushijwistveeltevertellenoverhoegemakkelijkhetterrein vroegertebezoekenwasenwelkebomenertoenookalstonden.

Tegenwoordigstaatereengroothek omheenenkunjeeralleenopals werknemerofalsbezoekernaeen afspraak,inonsgevalmet omgevingsmanagerChristineSchoutenen ecoloogRobertFrantzen. Wewerdenallerhartelijkstontvangenmet koffieenstroopwafelsinhetmooie waterzuiveringsgebouwuit1968 (zichtbaarvanafdeprovincialeweg). Ondanksdatheteenindustrieelgebouwis, iserveelzorgbesteedaandevormgeving enhetinterieur,leukomereenkeer binnentekomen!Maardaarkwamenwe natuurlijknietpersevoor…

Indekrantenhebbenweafgelopentijdregelmatigkunnenlezenoverde veldproeveninverbandmetbrakwaterwinningdieBrabantWateraanhetdoen isbijDrongelen.OmdatBrabantWateriedereeninAltenaopdehoogtewil houden,werdookAltenatuuruitgenodigd.BrabantWaterheeftinBrabant1.600 hectaregrond;eendeelhiervanligtinAltena:rondomhetwaterzuiveringsgebouw inGenderenentussenDrongelenenHagoort,binnendijkslangsdeBergscheMaas. Opbeideterreinenzijnpompputtenenwordtdrinkwatergewonnenvoorheel AltenaenvoorMiddenBrabant.Daarvooriserookeenpomplocatiebij

Waalwijk.Watertorenszijn(opééninEindhovenna)nietmeeringebruikom waterdrukopdeleidingentecreëren.Zoetdrinkwaterwordtviadepompputten uitwaterlagengehaald,dietussende60en120meterdiepliggen.Datwater wordttelkensweeraangevulddoorregen,maarhetduurtwelhonderdenjaren voorhetregenwaterdaaris.BrabantWatervoorzietvoordetoekomsteentekort aandrinkwaterdoorbevolkingsgroeienindustrieelgebruik,daaromwordener onderzoekengedaannaarwinninguitdieperelagen.Zegaantotwel270meter diependoor2dikkekleilagenheen.Hetwaterisdaarnietpersezout,maarde gesteentelagenwaarhetdaardoorheenstroomtgevenwelzoutafaanhetwater. Dezehoeveelheidzoutiseigenlijkheelweinig,jeproefthetzoutgehalteniet.Toch ishetteveelomalszoetwaterteboektestaanenwordtdanbrakwater genoemd.

BijDrongelenisvorigjaareenonderzoeksgebouwneergezetvoorveldonderzoek. Erzijndiversewaarnemingsputtengemaaktopverschillendediepten,omzoheel veeldatateverzamelen.Novemberwordteenbelangrijkemaandomdatate verzamelen,omdatdatdemeeststabielemaandisvanhetjaarqua weersomstandigheden.Erwordtonderzochtwatvoorinvloedwaterwinningop dezediepteheeftophetoppervlak(waarschijnlijkgeen)enhoehetzouthetbeste uithetwaterverwijderdkanworden:aeroob(metzuurstof)ofanaeroob(zonder zuurstof).

WatookbelangrijkisenwaarBrabantWaterzorgvuldigmeeomgaatisdater absoluutgeenmengingvandeverschillendelagenmagzijnendatdeputtendus uiterstzorgvuldiggedichtwordennagebruik.Volgendjaarzullenderesultaten afgewogenwordenenwordtduidelijkoferinderdaadbrakwatergebruiktkan wordenomdrinkwatervantemaken.

Nadeuitlegoverhetveldonderzoekwashet tijdomnaarbuitentegaan.Vanwege veiligheid(watzouertochkunnengebeuren?) moestenweveiligheidsschoenenaanombinnen dehekkentemogenkomen!Deterreinenvan Brabantwaterwordenzoveelalsmogelijk ecologischingerichtenbeheerd.“Nogniet alles”verontschuldigdeRobertFrantzen(de ecoloog)zichtoenwerondhetgebouwliepen, waarnogeenenormemonobeplantingisvan eenuitheemsheestertje(Stephanandraincisa ‘Crispa’)daterggemakkelijkeengrootvlak dichtgroeiteneenlagelaurierkers(Prunus laurocerasus‘OttoLuyken’).Bijnageen omkijkennaar,maarvoegtvoorde biodiversiteitooknietheelveeltoe.Hoewelik mewelkanindenkendategelsenanderekleinezoogdierenerbestschuilplekjes tussenkunnenvinden.Gelukkigmogenertegenwoordigookwathondsrozen tussendoorgroeien.Erstaanookdiversehelegrotegrauweabelen,ikvindze altijdindrukwekkendalsikopdeprovincialewegrijdt,prachtigebomenmet dikkegrijzestammenengrijsgroenblad.

Ophetgebouwhangtsindseenpaarjaaren torenvalkenkast.Gelukkigkunnentorenvalken nietzogoedlezen,anderszoudenzezich misschienergerenaandelettersophet betonplex.Ditjaarwasiebezetenzijner5 jongenuitgevlogen!

Erwordtwaarhetkaninfasengemaaid. Naasthetwaterzuiveringsgebouwiser,halfin degrondenhalfbovendegrond,eengrote opslagkeldervoordrinkwateromgrote fluctuatiesinwatergebruikoptekunnen vangen.Degrastaludswarennunetgemaaid. Opdeterreinenwordtalleengejaagdalsdat noodzakelijkis.Grotegewoneessen,met taksterfteblijvenstaanindienzegeengevaar opleveren.Afgelopenjarenzijnerwelveelbomenverwijderd,maardaarkomt eigenlijkallemaalnatuurlijkbosvoorterug.Binnenkortishetvanwegegroot onderhoudaandepompputtenbijGenderenwelnodigomstrokenbostegaan

kappen.OokBrabantWaterheeftherplantplicht,dusdaarkomennieuwebomen voorterug.Nuisheteeneldoradovoorvogelsmetallebramenenverschillende bessen.Enkeleoudelindes(vroegeralsleilindes),knotwilgeneneengroteJapanse Kersverradendatervroegereenhuisstondlangshetweggetjewaarwelater inlopenrichtingdegraslanden.

Degraslandenaandezuidkantvanhetterrein wordenverpachtenalshooilandbeheerd. BrabantWaterbekijktofindetoekomstmeer natuurvriendelijkbeheerkanworden toegepast.Jaapheefterbijvoorbeeld hooibeestjeswaargenomenendiekomenniet opheelveelplekkenmeervoorinAltena.Het iseentypischegraslandvlinder,waarvande rupseninlanggrasoverwinteren.Danishet mooialserafentoeeenstrooklangsdesloot blijftstaan,ofiniedergevaleengedeelte.

BrabantWateriscontinuaanhetontwikkelen.

OokinGenderenenDrongelen.Vanuit Altenatuurhebbenweaangegevendatwe graagmeekijkennaardeinrichtingsplannenen onzelokalekennistoewillenvoegen.

Ookhebbenwehetovermonitoringgehad.Waarnemingenkunnenweincidenteel meldenviawaarneming.nl.AlshetgoediskrijgtJaapbinnenkortookontheffing vanBrabantWater,zodathijvoortaannietmeerillegaalhetterreinophoeftom vlinderstespotten.Wantzowashetallemaalbegonnen:Jaapvoertzijn waarnemingen(metlocatie)altijdinviawaarneming.nlenwerddaarovervorig jaaraangesprokendooreenmedewerkervanBrabantWaterdiedathadgezien (eneroverigensgeenprobleemvanmaakte).Dezemedewerkerzorgdeervoor datChristineSchoutenonsvervolgensuitnodigde.

HetismooiomtezienhoebewustenzorgvuldigBrabantWatermethet landschapendenatuuromgaat.Wehebbenernatuurlijkallemaalbelangbijdat wegoedenschoondrinkwaterkrijgen,nuenindeverretoekomst.Daaromblijft hetbelangrijkomalsconsumentbewustmetdrinkwateromtegaanenhetniette verspillen.Daarvoerthetdrinkwaterbedrijfnatuurlijkookcampagnesvoor. Leerzaamenboeiendzo’nochtendjemetBrabantWater! '

Eenfraaienachtvlinder

André vandeBerg

Hetwaseenwarmezomerdagtoenhetgebeurde…7augustusin2020in Hellouw.Dezonnekapvoorhetraamwasdiemiddagnaarbenedengezet. Decoronatijdwasnetbegonnenenhoewelikgeencoronahad,voeldeik meminderlekker,dusbleefikmaarbinnenvanwegedehitte.

Zelfkeekikbijtoevalnaarbuitentoenereenvlinderonderdezonnekap wasgevlogen,dietelkenseenuitvaldeednaardegeurendebloemenvan detrompetstruikvandeburen,diebijonsdetuiningroeide.Snelzagik omwelkesoorthetging.HetwasdeSpaansevlag(Euplaquadripunctaria), dieikgoedkenvanvakantiesinFrankrijk,maarnognooitinNederland hadwaargenomen.

DeSpaansevlagiseenfraaigetekendedagactievenachtvlindermetveel rood(uitdeSpaansevlag),groeneneenzwartmetwittetekeningopde vleugels.Niettemissendus,mijnfavorietebeervlinder.Desoortwordtin NederlandzeldengezienenstaatteboekalsEuropese habitatrichtlijnsoort!AlleeninZuid-Limburgwordtdezevlinderwelmet enigeregelmaatwaargenomen.

Maarechtbijzonderwerdhettweejaarlater,op9augustus2022,tijdens zeerwarmweer.Aandebuitenkantvanhetraamlagikonderde zonnekapopeenbankjeomhoogtekijken,ietswateigenlijkzelden voorkomt,terwijloppreciesdezelfdeplekprecieshetzelfdeschouwspel zichherhaalde.Ooknuweerwerdendetrompetbloemenendeklimop bezochtendanstedevlinderonderdezonnekap.Evenalstweejaaren tweedagengeledenwasdetemperatuurtussende30en35graden Celcius.Enooknuweerindemiddagopvrijweldezelfdetijdenbijnaop dezelfdedaginhetjaar!Wateentoevalligheden! Mogelijkspeeltdeklimaatsveranderinghierookeenrol.Erkomensteeds meerfraaieinsectenvanuithetzuidendezekantop.Omereenpaarte noemen:wandelendetak,goudentor,hoornaar,zangcicade,blauwzwarte houtbijenbidsprinkhaan.Aldannietdoortoedoenvandemens.

MisschienisdeSpaansevlagdooréénvandenachtvlinderspecialistenvan Altenatuurwelvakergezien,wantdezetweetoevalstrefferswekkenwel desuggestiedatermeerrondvliegendanwedenken. Eenextrastimulansvoorvlinderliefhebbersentellersominaugustusop dezesoortteletten! '

Naastonshuisstaateenmagnolia-boom(Beverboominhet Nederlands).Debladerenzijnlangwerpigovaal,gladen glanzendendetakkenruiken,alsjezebreektofzaagt, bijzondersterk.Magnolia’szijnnietinheems.Zekomen normaalinNoord-AmerikaenAziëvoor.Nawatspeurenop hetinternetdenkikdatonzeboomeen‘Magnoliakobus’is, dieuitJapanafkomstigis.

Eenbloemvaneenmagnolialijktopdeoudstbekende fossielenvanbloemen.Dezebloemenhebben ongedefinieerdebloembladeren,genaamdtepalen.De meeldradenmetstuifmeel(mannelijkdeel)en vruchtbeginsels(vrouwelijkdeel)staanspiraalsgewijsop eenkegelvormigebloemas.

Deknoppenzijnsterkbehaardenvroeginhetvoorjaaralser noggeenbladerenaandeboomzitten,goedzichtbaar.De bloemenbloeieninapril,voordatdeboombladheeften wordennormaalgesprokendoorkeversbestoven,maarbijons ookdoorbijen.Deboomiszelfbestuivend,watbetekentdat hijgeenandereboomnodigheeftomzadentemaken.

Devruchtdiehetzaaddraagtiseenverzamelvrucht, metmeerderebesseninéénvrucht.Bijonzeboom kleurendevruchtenvangroennaarfelroze-rood. Alsdezadenrijpzijninhetnajaar,barstdevrucht openenziejedefeloranjebessenzittendie vastzittenmeteenwitdraadje.Dezekleurenzijneen signaalvoorvogelsdatdebessenrijpzijn.

Endeafgelopenvierjaarhebikontdektdatdit signaalwerkt.Hetloktdespreeuwtjesuitdewijde omgevingnaardeboomtoe.Tweekeerperdag komenzeomderijpebessen,dieinde opengesprongenvruchtenzitten, eruittepulkenenopteeten. Zokomenze wekenlang terugomalle vruchten aftegaan.

Eenmaal opgegetenworden dezadennatuurlijk weeruitgepoept enzohebikal meerderemagnolia zaailingeninde tuingevonden.Zo ziejemaarweer, datzelfsnietinheemsebomen nuttigkunnenzijn vooronzenatuur. '

Alarecherchedutempsperdu

JaapvanDiggelen

BeginjulistondenweeenweekopcampingdeSpeeltolinDrongelen.Om onzenieuwecaravanuitteproberen,lekkerdichtbijhuis.Denaam verwijstnaardeplaats:depaarboerderijendiehierbijelkaarstaanopde plekdiealeeuwenwordtaangeduidalsDeTol.

Hetiseencampingmetveelbegroeiingenruimtevoorspelendekinderen, vandaardenaamSpeeltol.

Onzesecretaris,MargovanBeemadviseerdezesjaar geledendeeigenarenoverdegroeneinrichtingvanhet terrein.Injanuari2020stondenwehiermeteengroep vrijwilligersinhetkletsnatteveldomheggenensingelste planten.DitallesinhetkadervanPlanBoom,hetprovinciale projectmetalsdoelhonderdduizendenbomenenstruikenin Brabantaanteplanten.Inmiddelsbegintdecampingnazes groeiseizoeneneengroeneaanbliktekrijgenmetveel heggenenknotwilgen.Deopgaandebomenverspreidover hetterrein,hebbennogwelwatjarengroeinodig.

Dezelocatieisvoormijeensoortvanthuiskomen. Hemelsbreedishet1750metervanmijngeboortehuisenop bijna3kmafstandvanhethuisaandeMeerstraatwaarik opgroeide,beideinGenderen.Jarenlangfietsteikerals puberlangsopwegnaarschoolinWaalwijk.Alskinderen gingenwehiervisseninhet‘wieltjebijdeTol’zoalswehet altijdnoemden,eenwaterplaswaarschijnlijkooitontstaanna eendijkdoorbraakvanhetOudeMaasje.Wieleninhet rivierengebiedsprekenaleeuwentotdeverbeelding. Volgensdeverhalenzoudenzeheeldiepzijn.Complete paard-enwagensofzelfshelekerktorenswarenervolgens

deoverleveringinverdwenen,ooktallozeverhalenover drenkelingendedenderonde.Derealiteitwasvaakdatde onpeilbaredieptewerdgebruiktvoorhetdumpenvan allerleiresten:puin,vuilnisofwatmenookmaarkwijtwilde. HetwieltjeaandeTolisslechts50mindoorsnede,maarwas inhetverledendiepgenoegomercompletewortelsvan bomen(kont-êêindeinstreektaal)intedumpen.Hetmoetdus ooitgroterzijngeweest.Dedumpingenmaaktendeoever verraderlijkgevaarlijkmaaralsjehetwaterwisttebereiken enjesnoernietvastraakteindeonderwaterwereldvan wortelstelsels,werdjebeloondmeteenwonderbare visvangst.“Zebijteomtescheure”zeidenwedan,en haaldenmetgemaktientallenkleinevoorntjesenbaarsjes boven.Dedumpingvanboomwortelstelselscreëerdehiereen ecologischeldorado,veledecenniavoordathieroverook maarietsindewetenschapbekendwas.Recentekennisvan Rijkswaterstaathierover:“Uitonderzoekisgeblekendat doodhoutalskatalysatorwerktvoorecologischherstel.Dood houtbrengtstructuuraanineenlegewaterkolom,envormt naarallewaarschijnlijkheiddeontbrekendeschakelvoor gezonderivieren.”Kortom:inonzetijdisinbrengenvan

Genderen

Doeveren

BergscheMaas

takkenenstronkeneenwondermiddelgeblekenbijhet herstelvanonderwaternatuurinwaterlopen.

Alsdeweekenddruktevoorbijis, hebbenwevanafmaandagbijnaeen heelcampingveldvooronszelf.Ikgeniet vandezwoelezomeravondenopde campingmetmooiezonsondergangen bovendeverstildelanderijen.Ze brengenmeterugnaardezomersvan mijnjeugd,onzeboomgaardaande Meerstraatmetvergezichtenoverhet omringendelandonderprachtige wolkenluchten.Terugooknaarde zomervakantieswaargeeneindeaan leektekomen:’sochtendswerkenop detuinen’smiddagsvissenaande BergscheMaasofzwemmenin zwembadVeldzicht.En,minderprettig, dehittevandenachtenopdehouten slaapkamertjesonderdeFransekap vanonshuis.Dehittebrachtook onweer,vaakindenacht.Hethelegezinuitbed,benedenin pyjama,verzekeringspapierenonderhandbereik,allesom sneltekunnenhandelenbijblikseminslag.Endanginghet onweermaarnietover,volgensHeitomdathetbleefhangen tussenderivieren.Watdatookmaarbetekende.Gapenden bibberend,soortvanslaapdronken,teldenwedeseconden tussenflitsenknal,omteschattenhoeverhetonheilvanons verwijderdwas.Metdezerestantenvanboerengewoonten enbijgeloofoverdegevarenvanonweerenbliksem stammenduitdeonmetelijkeleegheidvandeFriese weidegebieden,zatenwenugevangeninhetBrabantseland tussenMaasenMerwede.Ikkanmezovoorstellendatdit gevoelvanontheemdzijnvakermoethebbengespeeldbij mijnouderebroersenzussendeeerstejarennadatonsgezin metdevijf‘groten’in1955inGenderenneerstreek.Alséén vandedrie‘kleintjes’diegeborenzijninGenderenwasik daarnietbij,maarMemzorgdeervoordatFrieslandook voorons‘lytskes’inbeeldkwamalseensoortvaderlandin deverte.

HetmethuisvoelenhieraandeTolheeftooktemakenmet derust.HierinhetzuidenvanAltenaisdieernogvolop,net alsdeopenruimte.VerdernoordelijkisAltenaveelvoller, luidruchtiger,bedrijvigerenmobielerook:veelmeerverkeer opA27enN322.Almoetikzeggendathetwaterverkeer overdeBergscheMaasinmiddelshelaasookisveranderd. Hetheerlijkegeluidvanritmischstampendedieselsdatikals kindinbedhoorde,heeftplaatsgemaaktvoorherrievan knetterendewaterscooters.Ziewelkeenzegendewelvaart onsbrengt.Vroegerwasdekopergroenekopvandetoren vandekatholiekekerkvanWaalwijkhetenigedatbovende hogedijkuitstak.Nubepaaltdeblauwereuzendoosvan bol.comdeskylineinhetzuiden.

Alseensoortvan‘walkdownmemorylane’wilikop woensdag2julieenwandelinglangsdeoevervande BergscheMaasmaken.Ikloopomnegenuurdecampingaf enklimdedijkover.Aandevoetvandedijkloopteensloot dieikvolgnaardehekkendamzoalswehierzeggenenkom inhetweiland.Vankindsafaanbenikgewendomvia overgangenzoalsdammenenbruggetjes,slotenenandere obstakelsovertestekenenzo mijnwegtevindeninhetveld. Nuikaandeoverkantvande slootterugloopnaardehoek vanhetperceelzieikpasde plankoverdesloot.Datwas veelkortergeweest.Raakik mijnscherptekwijt?De weilandenvandeuiterwaard zijneentijdjegeledenal gehooid,hetgrasgroeitalweer lekkerdoor.Toenrond1900de BergscheMaaswerdgegraven enwerdingeklemdtussen reusachtigewinterdijkenwerden depercelenhierineens ‘uiterwaard’.Feitelijkzijnhet bredeoeverlandenlangseen kanaal. Plankoverdeslootmetverderopdebaakbomen.

Voor1900warenzeonderdeelvan poldersonderGenderen:hetVoombloken hetVlierdblok.Iksteekde‘uiterwaard’ overrichtingrivieroever.Ikweetnogvan vroegerdatjeovereenforseslootmoet omopdezomerdijktekomen.Gelukkig ligtookhiereenplank.Ikkruisde zomerkadeengadichtlangsdeMaas lopen.Deruigevegetatieisinvollebloei enlevertindeopwarmendeochtendlucht eenweeldeaanvlinders.Hetfeitdateen pachtereenpaarhonderdmeter zomerdijkvolaardappelsheeftgezet magdepretnietdrukken,maarhetkomt mewelzeervreemdvoor.Ditisvast biologischeteeltwanthetvaltnietmeeom hiertekomenvoorfytoftorabestrijding, bedenkenhoopiktegelijk.Iklooprichtinghethaventjevan Genderen,vanbaakboomnaarbaakboomdieongeveerom de50meterlangsdeoeverstaan.Indeschaduwvandie bomennoteerikdevlindersdieikinhettussenliggendevak hebgezien.Naeenhalvekilometerpasseerikhetoude sluisjewaarmeedeuitwateringvande‘uiterwaard’opde ‘rivier’wordt(werd?)geregeld.Hetwaseenforseindlopen omhiertekomenmaarookhiervistenwevroeger.Het

Tabel1.

Amerikaanse windrotor.

bouwwerknadertinmiddelsdestaatvanruïne.Ikloopverder enpasseerdegerestaureerdeAmerikaansewindrotor. Vroegerluktehetonsominhethuisjevandemolentekomen endemolentebeklimmen.Vooralalshetgrotewiekenrad draaidewasditnietzondergevaar.Wijzagenhettoenniet.

Dewandelingbrengttientallenvlindersvanintotaal18 soorten(zieTabel1),onvoorstelbaarrijknaarhuidige begrippen.Ookeenenkelegewoneoeverlibelenvele blauwebreedscheenjuffersdiebegin vandezeeeuwalleentevindenwaren op1pleklangsdevestinggrachtvan Woudrichem.Inmiddelszijnzebijna overalinAltenatevinden.Naastde insectenwaarikvoorgekomenben,zijn erdesoortenwaariknietopzitte wachten:dazen.Elkevijftigmeterdient zicheenvolgendexemplaarvandeze plaaggeestenaan.Irritantalsze beginnen,rondjehoofd,pijnlijkalsze sneakyneerstrijkenergensandersopje lijfenhunbloedmaaltijdaanvangen. Vogelszijnernietzoveelindit jaargetijde.Inderietkragenhieren daareenkleinekarekietdienogzingt, opdeheiningpaaltjesroodborsttapuiten enindeweilandennogeenpaar wulpendiejodelendopvliegen. Waarschijnlijkvlieg-vluggejongendie hungeboortegrondnogeventrouw blijven.

Ikvolgnogsteedsdeoeverenbereikhethaventjevan Genderen.VoorsluitingvanhetHaringvlietin1970washier nogsprakevanserieuzeebenvloed.Hiermeemoestje rekeninghoudenalsjegingvissenofzwemmen.Totde openingvanzwembadVeldzichtin1970washethaventje onszwembad.Ikziemenogineenplasticzwembandjemet zeilbootjes-printhethaventjeoverzwemmen,uiteenof andereradioklinkthetlied“Callowlavita”,eennummervan RaymondFroggatt.Dezeldzamekerendatikditnummerop

Bloeiendezwanenbloemlangsdeoever.

deradiohoor,benikmeteenweerhetschoolkindinhet haventje,metzijneersteverliefdheidenzonderenigbesef vantijd.Ikleefnoginhetmoment.Hetbrengtnunogeen geluksgevoel,eensoortultiememelancholiedieoverme komt.Ophetinternetleesik:Overall,thelyricsof"CallowLa Vita"evokeawistfulandtendermood,remindingthelistener ofthefleetingnatureofmomentsofhappiness.Vertaling:‘Als geheelroeptdeteksteenweemoedigeentederestemming opdiedeluisteraarherinnerenaanvoorbijgaandemomenten vangeluk’.Zonderietsvandeteksttebegrijpen,kwamhet gevoeldathieropinternetwordtbeschrevendestijds absoluutbinnenbijmij.Voorbijgaandmoment,datzeker, maarhetgevoellijktvooraltijd.Dateensimpelliedzoveel

Ikvolgdeweglangsdedijk terugnaardeTol,de temperatuurisfors opgelopeninmiddels.Ikmis deschaduwvandehoge bomendiehieraltijdstonden enwaarikwelopgerekend had.Enigszinsbevangendoor dehitteblijfiktochstug doorgaanmetoranje zandoogjesinvoeren.Rond elvenbenikterugbijde caravan.Wateenprachtige tocht! '

Injuliverzamelenhongerigeoranjezandoogjeszichopdepaarbloeiendeplantenvan jakobskruiskruiddieoverhonderdenmeterslegebermdeenigenectar-kroegbieden. Hoeveelteltuer?Vrouwtjesmetegaaloranjevoorvleugels,mannetjes(exemplaar onderindefotoenlinksboven),hebbendaareenbruinestreepvangeurschubben.

FLORA

JanvanHaaften

Debloemenzijnaluitgebloeid.Maar dezezomervoloptezien.Rijkbloeiend. Donkerrozemetwit.Rodeadersinde kelk.Heerlijkgeurendnaarvanille. Maardanmoetjewelopjeknieën! Kronkelendgaandestengelsdoorhet gras.Nagenoegglad.Liggendof windend.Entelkenssteekteenblad omhoog.Pijlvormig.Samenmeteen bloem.Weeréén,weeréén!Prachtig. Wegbermenbouwlandzijnfavoriet.De naamzegthetal.Convolvulusarvensis, akkerwinde. '

Kruidenweetjes-wildekastanje

RienekevanderNeut-Ravensbergen,studentkruidengeneeskunde

Welkeboomlaatalseersteziendatdeherfstinaantochtis?Datisde wittepaardenkastanje.Ookwelgenaamdde‘wildekastanje’.Terwijl anderebomenernoggroenuitzien,verkleurendebladerenvandewilde kastanjealgeel,bruinenoranje…Wistjetrouwensdatbladereninde herfsteigenlijknietverkleuren?Dekleurendieindeherfsttevoorschijn komenzittenaltijdalindebladeren.Zewordenindeherfstalleen zichtbaaromdatdekleurgroen,gevormddoorchlorofyl,afneemtinhet blad.Degroenekleuroverheerstduseigenlijkaldietijd,totdatdezeinde herfstafneemt.

Kruidengeneeskunde?

Nuzuljevastdenken,dewilde kastanjeistochgeenkruid,maareen boom?Tochvaltdezevanoudsher onderdekruidengeneeskunde.Eris geenvastomlijndedefinitievan kruidengeneeskunde.Maareigenlijk omvatkruidengeneeskundealle planten,bloemenenbomendiegeheel ofgedeeltelijkgebruiktwordenter bevorderingvangenezing.

Deouderemens

Binnendekruidengeneeskundestaatde wildekastanjesymboolvoordeouder wordendemens.Inhetvoorjaarstaan debloeiendekaarsenmooifierrechtop enlaatdeboomveellevenskrachtzien. Maarnadebloeigaandebladerenal eenstukslapperhangen.Aanheteind vandezomer,zietdeboomer vermoeidenouduit.Maarindezomer iserietswonderlijksgebeurd.Erzijn

prachtigekastanjesgegroeid.Elke herfstishetvoordekinderenweereen feestomzeterapen.

Geneeskracht

Endezekastanjeshebbenmeerte biedendanudenkt.Dewildekastanje wordtvanoudshertoegepastomde doorbloedingteverbeterenen vaatwandenteversterken.Bijvoorbeeld bijspataderen,aambeienenoedeem. Maarookbijvaatklachtenals aderverkalkingenaderontsteking.De paardenkastanjebevato.a. flavonoïden,glycosidenenlooistoffen diehiervoorzorgen.Daarnaastwordt depaardenkastanjeookingezetbij stijve,vermoeideenpijnlijke gewrichten.Bijvoorbeeldbijreumaen jicht,ofbijnachtelijkespierkrampen.De geneeskrachtigetoepassingpastdus ookbijdeouderwordendemens. Voorkinderenzijnkastanjes

onweerstaanbaar.Maarvoormijzelf ook.Ikdraaginhetnajaaraltijdeen paarkastanjesinmijnjaszak.Ikvindde gladde‘stenen’zofijnomoverte wrijvenalsikmetmijnhandeninmijn zakkenloopalshetwatfrisis.Vooral eenkastanjedieaandeenekantbolis enaandeanderekantvlak.

Gedurendeeenwandelingglijikmet mijnduimoverhetvlakkegedeelte.Een gewoontewaarikmaarnietmeekan stoppen.Enstiekemdenkik:‘Misschien helpthetookwelvoormijnstijve gewrichtenalsikzegewooninmijnzak draag…;-)’

Culinair?

Nee!maarwatdanwel?

Diegenedieweleenseenwilde kastanjegeproefdheeftweetdatje diesnelweeruitspuugt.Hetheefteen watzeperigesmaak,heel onaangenaam.Devezelsvandewilde kastanjezijndanooknietverteerbaar voormensen.Ditintegenstellingtotde tammekastanje,dieweleetbaaris.

Gepoftopeenvuurtjeiseentamme kastanjewaarlijkeenlekkernij.Detwee zijnoverigensgeenfamilievanelkaar!

Naastgeneeskrachtbevateenwilde kastanjeookveelsaponine.Ditiseen zeepachtigeinhoudsstofenprecies datgenewatjeproeftenwatmaaktje eenwildekastanjesnelweeruitspuugt. Jekuntzedusnieteten,maarjekunter welzeepvanmaken!Inveel natuurwinkelsinNederlandliggen zeepnotenofwasnotengeïmporteerd uitanderelanden.Maardezehebben wijhelemaalnietnodig,wantwe hebbenonzeeigenwildekastanje

waarmeewezeepkunnenmaken! Daarnaastzijndegeïmporteerde zeepnotenbehoorlijkprijzigenonze eigenwildekastanjesliggengratisvoor hetoprapen.Watwiljenogmeer? Bijdezeduseensimpelreceptomaan deslagtegaanenjeeigenwasmiddel temaken!

Ingrediëntenvoor1wasbeurt:

•5wilde/paardenkastanjes

•250mlwater

•1tlBakingsoda(bijwittewas)

•Eventueeleenpaardruppels

etherischeolie,bijv.lavendelofrozen

Materialen:

•1potvanminimaal300ml

•Snijplankjemetmes

•theelepel

Aandeslag:

1.Snijddekastanjesinvieren

2.Legzeineenglazenpotenvul dezemethetwater

3.Voegeventueelbakingsodatoeen schudgoeddoorelkaar

4.Laateennachtstaanenzeefdande volgendedagdekastanjeseruit

5.Voegeventueelnogeenpaar druppelsetherischeolietoe

Veelwasplezier! '

NB:alsjekruidenmedicinaalwiltgebruiken, vraagdanaltijdadviesaaneen gediplomeerdedeskundige.

WethouderAnneloesvanHunnik

ingesprekmetAltenatuur

GoofvanVliet

Innovember2024hieldikeeninterviewmetwethouderClaudiaSchippers, dieinhaarportefeuilleonderandereduurzaamheid/schoneenergieheeft. NuishetdebeurtaanVanHunnik,dieonderanderewethouderisvan natuur,landschap,waterenmilieu.Beidewethouderszijnbelangrijke gesprekspartnersvanAltenatuur.

BakenboombijRijswijk.

Mijnvoorstelwashetgesprekte houdenopeengeliefdeplekvan haarindenatuurvanAltena.Dat werdjammergenoeghet gemeentehuisinAlmkerk.Van Hunnikheefteenbredeportefeuille, daardooreenvolleagendaen tijdenshetinterviewnetterugvan zomervakantie.Eenmooieplekwas voorhaarvroegerdeBiesbosch maardievindtzetegenwoordigte druk.Eénvandemooistenieuwe toevoegingenaangroenishet Pompveld.Echtbijzondervindtze debakenbomenvoordeschepen aanderivieren.Diegevenhaarrust enhebbenooknogeenseen bijzonderebetekenis.

Indezomerhadikalmeerderekerengedachthoehetinterviewmetwethouder VanHunnikopeenveelzeggendemaniervoor delezervanhetAltenatuurtjeintesteken.Zo’n brede,diverseportefeuillemetnogalwat onderwerpenwaarhetcrisisisenmaariets meerdaneenuurvooreengesprek.Daarom aanhaargevraagdwaarzijhetzelfgraag overzouwillenhebben.Datwashelder. Anneloesbeseftdathetuitdiepenvandecrisis teveeltijdzoukosten,daaromwilzijdegrote thema’sinAltena‘klein’maken.Zijhadzich trouwensstevigvoorbereidophetgesprek doorallerleizakenopeenrijtezetten.Het werdeenenthousiastgesprekmeteen gedrevenwethouderdieookgraaglacht.De breedtevandeportefeuilleisnietaltijdeven makkelijkmaarhijboeithaarzeker.Niet alleengroenvindtzeinteressantmaar bijvoorbeeldookwelzijn.Deze aandachtsveldenliggenmeerinelkaars verlengdedanjezoudenken.Zekunnen elkaarzelfsversterken.

Haargrotethema’sdieovereenkomenmetdievanAltenatuurzijndenatuur,het landschap,hetwater,dierenwelzijnenmilieuinalgemenezin.Daarnaasthoudt VanHunnikzichbezigmethetsociaaldomein,zoalsbestaanszekerheid.Ookde coördinatievandemaatschappelijkeagenda,cultuur&erfgoed,monumenten& archeologieenvluchtelingen.Hetcollegeheeftde21kernenverdeeldoverde wethouders.AnneloesishetaanspreekpuntvoorGenderen,Hank,Oudendijken Woudrichem.

HetgesprekgaatdusoverhoeinAltenadegroteproblemeninkleinestappen stwordenaangepakt.NatuurlijkonderkentAnneloesdebekendecrises:verarming vandenatuur,klimaatverslechtering,tekortenaangrondstoffen,slechtekwaliteit vanhetoppervlaktewater,vervuilingdoorplasticenPFAS,droogte. ZekeralsvoormaligfractievoorzittervanGroenLinksennuwethoudervan ProgressiefAltenaneemtzedezeproblemenserieus.Hetwerktinalhaar handelendoor.AlseerstewilzenoemendaterinAltenagoedwordt samengewerktaandegrotemaatschappelijkekwesties.Onderdenaam‘Polder vandeToekomst’werkenZLTO,deAgrarischeNatuurVereniging,hetAgrarisch CollectiefAltena,degemeente,deprovincie,hetwaterschap,grondeigenaren, natuurorganisatiesStaatsbosbeheer,BrabantsLandschapenAltenatuursamenaan

thema’soverlandbouw,landschap,water,bodemennatuur.Partijenzijnhetniet altijdmetelkaareensmaarzeblijvenwelingesprekmetelkaarenzezijnbereid opbasisvanfeitennaarverbeteringentezoeken.Hetklinktnormaal, samenwerken,maardatishetnietopveelplekkeninNederland.Hethuidige kabinethelptnietmeeomdegroteproblemenoptelossen.Afentoezouzehet bijltjeerdaaromwelbijneerwillengooien.Hetlijkthopeloos.Tochgaatzedoor, zevoeltzichverantwoordelijk,wiedoethetanders?

De‘nulmeting’vanhoeweernuvoorstaanmetdekwaliteitvanbodem,luchten water,dedroogteenwateroverlastontwikkelingen,dehuidigekwaliteitvande natuur,delevensvatbaarheidvandehuidige300agrarischebedrijvenheeftalle partijenbinnen‘PoldervandeToekomst’veelwijzergemaakt.Gezamenlijk hebbenzevooreenaantalzakensubsidiesaangevraagd.Bijvoorbeeldvoorhet nogverderverminderenvandemestoverlastvoorbodem,waterenlucht,het herverkavelenvangrondwaardoorerveelmindergeredenhoefttewordenen hetplantenvannogveelmeerhagenen vogelbosjesophetboerenlandtenbehoeve vandenatuur.Hetvolledigenrobuuster makenvandeecologischezonesvindt Anneloeseenbelangrijkaandachtspunt.De gemeenteheeftdaartoegrondaangekocht. Deontdekkingvandeverziltingvanhet oppervlaktewaterinAltenaheeftiedereen wakkergeschud;wemoetenervoorzorgen datdezenietverdertoeneemt.Wemoeten zuinigomgaanmetzoetwater.Nietalleende boerenmaarookbedrijvenenbewoners hebbendaareenbelangrijkerolin.Zodoen wealeenaantaljarenmeemetNK Tegelwippen.Eenlandelijkeactiewaarin Altenasteedsbeterscoort.Ditjaarzijnal meerdan14.000tegelsgelichtinAltenaen vervangendoorgroen.Datisnuveelmeer danin2024.Altenastaatopditmomentop de16e plekvan47gemeenten.

Tegelwippen:jekuntnogmeedoen tot1november.

In2027moetNederlandendusookAltena voldoenaandeKaderRichtlijnWater,eenurgenteEuropesemaatregel.Het WaterschapRivierenlandwerkterhardaanomeen‘voldoende’tekrijgen.Dat niveauisnognietbereikt.Degemeenteneemthierinookhaar verantwoordelijkheid.Schoonwaterisvoorzowelmensalsnatuureen levensvoorwaarde.

OnderdenoemerErfgoedkomeninhaarportefeuilleallerleizakenbijelkaar. DenkaandeHollandseWaterlinie,waarvaneenaardigdeelbijonsinAltenaligt enwaarwetrotsopmogenzijn.DeLinieisgoedvoortoerismeenrecreatievan gasteneneigeninwoners.DeLinieisookgoedvoorgroenbehoud.Degemeente wilervoorzorgendatmensenmeteenminderdikkeportemonneeofmensendie nietmeerzomobielzijnerookvankunnengenieten.Hetonlangsdoorde gemeenteraadaangenomen‘Toekomstperspectiefvoorkunst,cultuur,recreatieen toerisme’kanditsoortzakenopeengoedemaniergaanregelen.

Kandegemeentealdezetakenwelaan?Anneloesmerktdatdeinzetvan ambtenarengrootismaarhetaantaltakenneemtweltoeendefinanciënniet.Het Rijkhelptnietechtmee.Datbetekentdaternietmeerambtenarenaangenomen kunnenworden.Hettijdelijkinhurenvanmedewerkersisvaakduurder.Gelukkig komensteedsmeerjongemensendieinAltenawonen,ookbijdegemeente werken.Ditorganisatievraagstukleverteenhoopgepuzzelopenooknogwel eensboosheidbijinwonersomdatproblemennietgoedofnietsnelgenoeg wordenopgepakt.Tochkannietallesgeprofessionaliseerdworden.Wezullenin desamenlevingweermeerverantwoordelijkhedensamenmoetendelen.Dat betekentdatinwonersenondernemersooksamenmeerdehandenuitdemouwen moetensteken.Anneloesvindtdatwevooralmoetenblijvenpratenmetelkaar overproblemenenhoewediehetbesteopkunnenlossen.Ensomsmoetdat langergebeurendanwenudoen.Eenschrijnendvoorbeeldvindtzijdaterwel aardigwatzorgisvoorjongerenmet‘rugzakjes’tot18jaarmaardathetnietgoed

isalsallehulpwegvaltalszeouderdan18zijn.Datkanbeter.Hopelijkleverende verkiezingenvoordeTweedeKamerop29oktobereenregering opdiewélde groteproblemenaanpaktendiemetoplossingenkomtvooreen vitaletoekomst. InhetbestuursakkoordvandegemeenteheeftVanHunnikdeopdrachtvoor‘een groenvitaalAltena’gekregen.Zeisblijdathethaarluktom nogvóórde gemeenteraadsverkiezinginmaart2026meteenprogrammakadervoorgroente komenwaarinookdeaanpassingenaanhetwarmereendrogereklimaatzijn opgenomen.Altenatuurdoetookmeeaandetotstandkomingvanhetplanenwas positiefverbaasdoverdegoedekwaliteitvanheteersteconcept.

EnAltenatuur?NietalleenAnneloesmaarookderestvanhetCollegevan BurgemeesterenWethoudersisblijmetAltenatuurmethaarmeerdan600leden. Nietalleenvanwegedesuccesvollesamenwerkingvanboerenenvrijwilligersvan Altenatuurvoorhetbehoudvandeweidevogels.Ookvooraldieanderedingen dieAltenatuurdoetendeconstructievegesprekkendiezemetdegemeentevoert overnatuur,landbouwenschoneenergie.Eenheelbijzondereactiein2025vond dewethouderonzecursusvoornatuurgidsendieooknogeensheelwatnieuwe rondleiders(15)indenatuurgebiedenvanAltenaopleverde.Zewasdaaromook vanhartezelfbijdeuitreikingvandecertificaten,omteonderstrepenhoeblijook degemeentemetditinitiatiefwas. '

Wiewatvindtheeftslechtgezocht

JaapvanDiggelen

DeGrotevuurvlinderiseenzeldzameeninonslandbedreigdesoort die voorkomtindelaagveenmoerasseninhetnoordwestenvanOverijsselen hetzuidwestenvanFriesland.Hijvliegtnogslechtsindrieterreinen:de Weerribben,deWiedenendeRottigeMeenthe.Devoedselplantvande rupsiswaterzuring,eenplantdieinheelNederlandlangsslotenen in moerassentevindenis.Deaanwezigheidvandevoedselplantvanderups iseenvoorwaarde,maargeengarantiedateenvlindersoortergens voorkomt.Eensamenspelvantientallenomgevingsfactorenbepaaltofde cyclusvanei–rups–pop–imago–eiblijftrondgaan.DeGrote vuurvlindervliegtin1generatievaneindjunitothalfaugustusenbehoort totdemeestzeldzamedagvlindersoortenvanonsland.Hetiseen schitterendevlinderdieikgraagzouwillenzien.Veldbiologen noemendat eenwenssoort.

Weerribben

Op30juli2021enopnieuwop30juli 2024hebikindeWeerribbende Hoogewegafgelopenopzoeknaarde Grotevuurvlinder.Ikwasgetiptdatik hierkansmaaktedezesoorttevinden. Hetiseensmalweggetjetussenriet-en moeraslanden.Hetweerwasgoeden opdiverseplaatsenwarendelenvan debermofrandenlangsdesloten platgelopendoorfanatieke vlinderaars.Opéénvande voorafgaandedagenhadmenzichhier ronddefelgezochtevlinder samengedromd,zosteldeikmevoor.Ik kwamzeooktegenopmijnwandeling,

defanatiekelingendie,omvoormij geheelduistereredenen,volledigin camouflagekledinggestokenwaren. Voorzienvankostbarefototoestellen metjoekelsvanlenzen.Degenendieik sprakwarenopzoeknaareen zeldzamerodevlinder,datwaszo ongeveeralleswatzewisten.Ik meendedatmijnvoorbereidingveel beterwas:ikdachttewetenwaarik moestzoeken,welkerandeninde vegetatiedevoorkeurhaddenen welkenectarplantenzebezochtenen, en…Hetmaakteallemaalgeensnars uitvoorhetresultaat.Geengrote

vuurvlinders.Beidekeren,in’21enin ’24niet.Jegaatjevanallesafvragen: wasiktochnettelaatinhetseizoen, liepikopdeverkeerderoute,washet eenuitzonderlijkslechtjaar,zoiets. Ondertussenloopjedooreenprachtig natuurgebiedwaaralleswatbijeen laagveenmoerashoort,wélkruipt, vliegtofgroeit.Teveelomallemaal vastteleggen,slechtseenselectie: rietzanger,snor,atalanta,bruin zandoogje,landkaartje,kleinkoolwitje, kleingeaderdwitje,gehakkelde aurelia,bontzandoogje, icarusblauwtje,kleinevuurvlinder(die wel!),dagpauwoog,boomblauwtje, citroenvlinder,koninginnenpage,zwarte heidelibel,viervlek,vuurlibel,gewone pantserjuffer,lantaarntje,gewone oeverlibel,bloedrodeheidelibel, blauwebreedscheenjuffer,bruine glazenmaker,vroegeglazenmaker, moerassprinkhaan,grotegroene

sabelsprinkhaan,zwanenbloem, krabbenscheer,kikkerbeet, moerasvaren,wateraardbei.Geweldig mooiallemaal.

Rügen

Afgelopenzomerwarenweenkele dageninhetNoordenvanDuitslandop heteilandRügenindeOostzee.Een heelmooieiland,lichtheuvelachtigmet eengrilligekustdiehierendaaruit kalkrotsenbestaat.Alsnatuurliefhebber kunjejehartophalenopRügen.Zo wandeldenwelangsdewaterlijn onderlangsdekliffenvanafStrassnitz. Indeklifwandenzagenwede scheefstellingvandekalkafzettingen aandezwartestippellijntjesvan vuursteenlagenindewittekalk(foto).In dewandenwarengrotebroedkolonies vanoeverzwaluwen,dezevogels vlogenafenaan(foto).

Opzaterdagavond21junibijde voorbereidingvooreentochtjede volgendedag,raadpleegdeik observado.org(zegmaar waarneming.nlvoorheeldewereld)om tekijkenoferrecentindedirecte omgevingnogbijzonderesoorten warengezien.Ikgeloofdemijnogen niet:opnoggeen10kmbijons vandaanwas2dageneerdereen grotevuurvlinderingevoerd.Hoewelik twijfelshadbijdezewaarneming, dachtik:tochmaarevenlangsrijden morgen,hetligtopderouteenjeweet maarnooit.

Methetgrootstegemakvondenwede volgendeochtendhetmoeraslandje waardewaarnemingwasgedaan.

inenalgauwzagikeenkleinoranje vlindertje,eengrootdikkopje.Datzal hemgeweestzijn,iemandheeftdit beestjeaangezienvooreengrote vuurvlinder,dachtiknogsteedsin ongeloof.Nawatheenenweerlopen wildenwevertrekkentoenweineens eenknalrodevlinderzagen. Onmiskenbaardegrotevuurvlinder, eenmannetje!(foto)Evenlaterzagikin mijnkijkerverderopinhetveldjeeen vrouwtje.Tochechteenbijzonderheid opRügenalsjeafgaatopde meldingen:5waarnemingenzijner ingevoerdopheteilandvanaf2020 totheden,waaronderhetkoppeltjedat ikzelfzag.Eenprachtigtoevaldat1 vandievijfwaarnemingendichtbijons verblijfwas,zowelinplaatsalstijd.Zo zagikmeteenbeetjehulpvan observado,mijneerstegrote vuurvlinders.

Pionsat

Eindjuli–beginaugustuswarenweeen weekinPionsat,eendorpjeinde Auvergnewaarmijnzusenzwager vorigjaareenhuishebbengekocht. Preciezer:hetiseenvoormalige boerderijbestaandeuiteenwoonhuis engrotestallen.Deregiowaarze neerstrekenheetCombrailles. Heuvellandschap,bestaandeuit weilanden,eindeloosdooraderdmet oudeheggendiealsveekeringdienen. Boerenlijkthiereenkoudkunstje:je hebteenkuddeLimousinvleeskoeien (foto)diejeregelmatigverschaartnaar verseweidenen’szomersmaakjehooi omdewinterdoortekomen.Nietde lastvan2xdaagsmelken.Enmede doorsubsidieophetvleesveeenook ophet‘taillerleshayes’,hetscheren vankilometersheggen,blijfthet financieelgezond.Niettevergetende prijsvangronddiedaarnaaronze

begrippenbizarlaagis:1.500euro perha.Doorhetextensieve landgebruik(landbouw-light)enhetfeit dathethierergdunbevolktis,ademt ditlandschapinallesnatuur.Vooreen vergelijkbaresituatieinonslandmoet je70jaarteruggaanindetijd. Op31juliwandelikeenflinkeronde langsdegehuchtjesindeomtrekvan deboerderij.Detemperatuurloopt naardedertiggradenenindebermen zieikheelveelvlinders,metnameop debloeiendemuntplanten.Detocht looptuittotvernahetmiddaguur.Op eenpaarhonderdmetervoor‘thuis’, flinkdepaserinomdateropme gewachtwordtvoordelunch,zieik vanafdewegveelvlindersopeen uitbundigbloeiendewittemuntplant. Hetismiddenineenweiland,langseen onzichtbaarstroompje,ikvermoedhet opgrondvandeplantengroei waarmeehetisvolgegroeid.Tijdnood entochwilikniksmissen,ikpakm’n kijkertjeenzietussenveleoranje zandogeneenoranje-rodevlinder zitten.Ikdenkaanmorgenrood,een schitterendvlindertjedatikvelemalen indeAlpenzag.Alleenerkloptiets nietmetdeonderkant.Ikstapdooreen prikkeldraad-hek,loopernaartoeen bewonderdeprachtigerodevlinder dieiktotheeldichtbijkannaderen omdathijgefocustisopnectarzuigen. Deonderkantvandeachtervleugelis grijsblauw,integenstelligtothet lichtbruinbijmorgenrood. Onvoorstelbaar:eenmannetjeGrote vuurvlinder!Ikkanhetnietgelovenen raadpleeg,letterlijkvoordezekerheid, deidentificatie-app.Absoluut100%

Grotevuurvlinder.Zomaaréén exemplaar,bijtoeval,totaal onverwacht.Eindvandemiddagloop ikerweerheen,hijzitnogopde muntbloemen.Eendaglaterzithijer nog.DeGrotevuurvlinderstaatopde RodeLijst,hetiseengevoeligesoort diebeschermdmoetwordenendatin velelandenookis.Hijkomtnog plaatselijkvooringrotedelenvan Frankrijk,maarisdaarookaluit sommigedepartementenverdwenenof dreigterteverdwijnen.Positieve uitzondering:hetdepartementPuyde Dôme,waarPionsatinligt.Hierwordt dezesoortopsteedsmeerplaatsen gezienleesiknuopinternet,algeeft hetbijbehorendkaartjeslechts35 plaatsenaanwaardesoortna1979is gezien.Heelvreemdomeensoortdie metveelinzetengeldwordtbeschermd inonsland,hiergewoonineenweiland

eenrijkenatuurmogelijkisingebieden metextensievelandbouw.Destatus ‘beschermd’iseentwijfelachtigeeer… hetbetekentmeestaldatjeinde problemenzit.Jekuntmaarbeter gewoon‘erzijn’alssoort,algemeen dus,zonderdatiemandzichafvraagt hoehetecologischprecieszitmetjouw aanwezigheid.

Zoekenenvinden

‘Wiewatvindtheeftslechtgezocht’is detitelvaneendichtbundelvanRutger Koplanduit1972.Ietsvindenisniet altijdhetresultaatvangoedzoeken. Hetprocesvanzoekenisbelangrijker danhetvinden,lijktKoplandhiermeete bedoelen.Invoorgaandverhaalgaik van‘goedzoekenenniet vinden’(Weerribben)via‘zoekenmet hulplijnenvinden’(Rügen)naar‘vinden zonderopzoektezijn’(Pionsat).Dat

doornietopzoektezijn(‘slecht gezocht’)juistietstevinden. EndandevraagWiezoekterenwie wordtgevonden?Koplandmaakteer eenschitterendgedichtover:

Enkeleandereoverwegingen

Hoezalikdituitleggen,ditwaarom watwijvindennietis watwijzoeken?

Latenwedetijdlatengaan waarheenhijwil,

Zoprachtigandersomzoualles inderdaadkunnenzijn:hoeeengrote vuurvlindereenwaarnemervindtdie hemalswenssoortheeft...Ikhoopdatik dithierhebkunnenuitleggen. '

Grotevuurvlinder,mannetje,Pionsat,31juli2025.

Vanharteaanbevolen:

boek'VogelsindeBommelerwaard'

JaapvanDiggelen

DeNatuurwachtBommelerwaardbrengt21november2025eenvogelatlasvan deBommelerwaarduit,getiteld:VogelsindeBommelerwaard:atlasvan broedvogelsenwintervogelsineenrivierenlandschap.Voorintekeningen sponsoringisnumogelijk.

Inhetboekstaanallebroedvogelsenwintervogelsvanonzeregiobeschreven. Aandebasishiervanstaanvogeltellingendiedeafgelopendriejaardoor vrijwilligerszijnuitgevoerd.Kaartjesillustrerendeverspreidinginhet broedseizoenenindewinter.Dezeverspreidingskaartenzijngemaaktin samenwerkingmetSovonVogelonderzoekNederland.Bijelkesoortstaatook vermeldwelkeveranderingendeafgelopendecenniahebbenplaatsgevonden. Naastdevogelsoorteniserinhetboekaandachtvoorhetlandschapvande Bommelerwaard.

Deauteurs,CassandravanAltena,Arnoutde Mooij,CoenvanTuijlenTonvanBalken,zijn alleviervrijwilligervoordeNatuurwacht Bommelerwaardengepassioneerdvogelaar. Develevogelfoto'sinhetboekzijn beschikbaargestelddoorlokalefotografen.

Deprijsvanhetboekis ¬ 37,50voornietledenvanNatuurwachtBommelerwaarden ¬ 35,-voorleden.Bijvoorintekeninggeldt eenkortingvan5euro.

Alleinformatieoverhetboekende voorintekeningistevindenop www.natuurwachtbommelerwaard.nl/boek.

Geïnteresseerdenkunnenzowel voorintekeningalssponsoringdoorgeven via atlas@natuurwachtbommelerwaard.nl. '

DoorgegevenaanRinusPunt

IndezerubriekstaanallewaarnemingeninAltena gedaandooroplettendenatuurliefhebbers. Doetuookeenbijzonderewaarneming?

GeefdiedandooraanRinusvia06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.

DatumWaarnemingPlaatsenWaarnemer 5april1fluiterDussen,Hoek,MartinHoogewaard 6april1boerenzwaluwDrongelen,achtertuin,JopkevanMersbergen 8april1oranjetipjeDrongelen,achtertuin,JopkevanMersbergen 11april1boerenzwaluwDrongelen,achtertuin,JopkevanMersbergen 12april2huiszwaluwenDrongelen,achtertuin,JopkevanMersbergen 21april10ooievaarsDrongelen,Tol,JopkevanMersbergen 21april1hangendezeggeDrongelen,achtertuin,JopkevanMersbergen 22april2paartjespatrijzenDrongelen,Tol,RinusPunt 22april1veldleeuwerikGenderen,Elsdijk,RinusPunt

DatumWaarnemingPlaatsenWaarnemer 22april2gierzwaluwenDrongelen,boventuin,JopkevanMersbergen 25aprilsteenhommel(v)Drongelen,achtertuin,JopkevanMersbergen 26aprilgierzwaluwenterugGenderen,CorBoer 27april1gierzwaluwDussen,RinusPunt 28april1zwarteroodstaartWoudrichem,indetuin,JosQuirijnen 28april1koekoekGiessen,Almbos,WimSmits 28april2patrijzen,putters,Genderen,Buitenstraat,JeffreyBouman 28aprilree,ooievaarGenderen,Buitenstraat,JeffreyBouman 29april4gierzwaluwenDussen,JeanettePollema 29aprilsteenuilinnestkastWoudrichem,Almkerkseweg,NicoTeunissen 1meikoekoekDrongelen,inachtertuin,JopkevanMersbergen 2meimetaalglanslibelDrongelen,inachtertuin,JopkevanMersbergen 11mei1oranjetipjeSleeuwijk,Schapendijk,MarjaDubbeldam 11mei1koninginnenpageAndelsesluis,MarjaDubbeldam 14mei1maskerkamlangpootDrongelen,inachtertuin,JopkevanMersbergen 16mei2paarkuifeendUppel,IetaVerschoor 17mei1witgatjeAlmkerk,Broekgraaf,MartinHoogerwaard 19mei1blauwborstNieuwendijk,Weerestein,MartinHoogerwaard 19mei1nachtegaalNieuwendijk,MartinHoogerwaard 31meipaargrotebonte spechtvoertjongSleeuwijk,intuin,KeesenGreetKemper 7juni2gr.bontespechtenAlmkerk,indetuin,GerdaNederveen

DatumWaarnemingPlaatsenWaarnemer 9juni1lepelaarGenderen,langsdeMaas,HansBrouwers 10juni2uilskuikensWijk&Aalburg,DenOudert,MargarethRozendaal 11juni1agaatvlinderMeeuwen,indetuin,beideCeesdeGast 11juni1grotebontespechtMeeuwen,indetuin,beideCeesdeGast 13juni1bontebessenvlinderGenderen,Buitenstraat,JeffreyBouman 22juni1wezelGenderen,Buitenstraat,JeffreyBouman 24juni1halsbandparkiet

(overvliegend)Genderen,HenkKraaijkamp 26junigroenespechtBuitenkade,Nieuwendijk,DickvandenHeuvel 28junizanglijsterBuitenkade,Nieuwendijk,DickvandenHeuvel 28junikoninginnenpageBuitenkade,Nieuwendijk,DickvandenHeuvel 9juli2patrijzenWijkenAalburg,Veldstraat,RinusPunt 9juli2kwartelsAlmkerk,Midgraaf,RinusPunt 14juli1patrijs,(m)wakendUppel,Omloop,JeanettePollemaenRinusPunt 14juli1paartjetorenvalken

met1jonginkastWijkenAalburg,OscarCombee 14juli4koereigersGiessen,Struikwaard,JeroenvanderHorst 18juli3patrijzenWijkenAalburg,Dodesteeg,WimSmits

DatumWaarnemingPlaatsenWaarnemer 20juli12flamingo’s

(overvliegend)Genderen,HansThur 27juli2ekstersruziën

metbunzingAndel,indetuin,CeesvanAndel 29juli1paarpatrijzen

met10jongenDrongelen,omgevingpont,HennyNieuwkoop

1aug.patrijsmetdrie vliegvluggejongenWijkenAalburg,Achterdijk,CeesvanAndel 5aug.8patrijzenGenderen,Tol,HansThur 13aug.1patrijsmet6jongenGenderen,Buitenstraat,MaxBrouwers 14aug.1steenuiltjeGenderen,Hoofdstraat,HansBrouwers 31aug.1ijsvogelDussen,Middeltje,RinusPunt 5sept.1halsbandparkietSleeuwijk,Hoekeinde,InekeRoubous

Bedanktvoorhetmelden,ikblijfopmijnpostomnieuwe waarnemingentenoteren!

Metvriendelijkegroet,Rinus. '

NetcongestieinAltena, probleeménkans

CeesdeBas,SandervanderSteltenNezinusdeFijter;bestuurvanAnec

Steedsvakerhorenwe:“hetstroomnetzitvol”, “mijnzonnepanelenwordenuitgeschakeld”of“ik krijggeenaansluitingvoormijnnieuwewoning”. Ditheeftallestemakenmetnetcongestie.Wij hebbenalslokaleenergiecoöperatie,voorjullieals lezersvanhetAltenatuurtje,eenvraag.Voorwie niethelemaalvandehoedenderandweetover hetonderwerp,beginnenwemetwatuitleg.

Watisnetcongestie?

Netcongestiebetekentdateroppiekmomentenmeer elektriciteitgevraagdofteruggeleverdwordtdanhet netwerkaankan.Hetgevolg:storingen, uitgeschakeldezonnepanelenofuitgesteldenieuwe aansluitingen.

InAltenaisEnexisdenetbeheerderdieditbewaakt. Belangrijkomteweten:netcongestieisindebasis eenprobleemvandenetbeheerder.Zijlossenditop metcongestiemanagement:bedrijven(ensteeds vakerookkleinerepartijen)krijgeneenvergoeding omhunverbruikofterugleveringtijdelijkaante passen.Zohoeftermindervaakzwaarenkostbaar gegraventewordenvoordikkerekabels.Datbespaart geldénisbetervoorhetmilieu.

Watkunnenwezelfdoen?

Ookwijalsinwonerskunnenbijdragenaanhet verlichtenvandedrukophetnet:

• Slimenergiegebruiken Verbruikofleverminderterugtijdens piekmomenten.

• Batterijeninzetten

Slaenergievanjezonnepanelentijdelijkop engebruikofleverdieterugopeen geschiktermoment.

• InitiatievenalsLocal-for-Local(L4L) Ineenbuurtvraagenaanbodbeteropelkaar afstemmen.Daarnazetjeeencollectieve batterijin.

WatsteltAltenaNieuweEnergievoor?

Eenbuurtbatterijkaneenbelangrijkerolspelen bijcongestiemanagement.Vaakiseen buurtbatterijfinancieelgoedkoperdaneeneigen batterij.Demilieu-impactisaanzienlijklagerdan wanneeriedereenzelfeenbatterijaanschaft.Dat maaktheteenduurzamekeuze.

AltenaNieuweEnergiewilsamenmetinwoners onderzoekenofeenpilotLocal-for-Localmeteen collectievebuurtbatterijmogelijkis.

• Ditisdusnoggeenvaststaandplan,maareen mogelijkbeginvaneengezamenlijke verkenning.

• Alservoldoendeinteresseis,gaanweaande slagmethetonderzoek.

Waarommeedoen?

• Minderkansopstoringenenuitvalvan zonnepanelen.

• Lagerekostendoorslimmerenergiegebruik.

• Meerruimtevoorduurzameenergieuitonze regio.

• Samenbijdragenaaneenschonermilieu.

WatdoetAltenaNieuweEnergieopditmoment? Onzecoöperatiebestaatuitzo’n125ledeneneen kleingroepjeactievevrijwilligers,diesamenwerken aanhetverduurzamenvanhetenergieverbruikin Altena.Zohelpenwemensenenergietebesparen, energieoptewekkenenverkopenwelokaal opgewekteenergie.Zonderwinstoogmerk.Inde afgelopenjarenhebbenweinHankenop’tRondeel collectievezonnedakengerealiseerd.Oponzesiteis hiervanallesovertevinden: www.altenanieuweenergie.nl.

Interesse!?

WiljedatweinAltenaverder onderzoekenofeenpilotL4Lmet eenbuurtbatterijmogelijkis?Meld jeaanvia www.altenatanieuweenergie.nl/ contact envermeldL4L.

Bijvoldoendebelangstellinggaanwe aandeslagmethetverkennende onderzoek.Wordtvervolgd. '

deactiviteitenagenda

PROGRAMMANAJAAR/WINTER

Activiteitenwordenvoorafaangekondigdindestreekbladen.Letookoponze websiteenopFacebookvooreventuelewijzigingen: www.altenatuur.nl en facebook.com/altenatuur.

Voorvragen: info@altenatuur.nl

HerfstwandelingHuisterHeide

Zaterdag25oktober:vertrek8.30uurvanaffortGiessen Vervoerd.m.v.carpooling.Wehopenrond13uurterugtezijn

HuisterHeideligtnietvervanTilburg,maar tochishethiereenoasevanrust.Hetiseen veelzijdiggebiedmetbos,heideenvennen.Als wandelaarontdekjeditgebiedhetbest.Met wandelroutes,uitkijktorenseneenvlonderpad kunjejewandelhartophalen!Onderwegkijken wenaardelaatsteplantendienogbloeien,de paddenstoelendiehorenbijditjaargetijdeen welatenonsverrassendoorwatervliegtaan vogelseninsecten.Wandeljeookmee?

Inverbandmetdeplanninggraageven aanmeldenop info@altenatuur.nl

UitzendingVroegeVogels

Zondagavond26oktober:19.25uur NPO2

UitzendingVroegeVogelsinAltena,meto.a.beeldenvanhetPompveld,grote modderkruiper,zeggekorfslak,Merwede-oeverennevengeulindeGroesplaat.

WerkjemeeopdeLandelijkeNatuurwerkdag Zaterdag1november:vanaf8.30uur

Locatie:DeWijdeAlmbijUitwijk Natuurwerkdag,deeerstezaterdagvan november,istraditiegetrouwdestartvan hetwerkseizoenvandebeheercommissie. Inhethelelandgaanvrijwilligersaande slagomonderhouduittevoerenin natuurgebieden.Ditjaarishetde25e landelijkewerkdag.Altenatuurdoetvoor de20e keermeeenwegaanaandeslag indegriendlangsdeWijdeAlmbij Uitwijk.Ditiseentraditionelewilgengriend dieineencyclusvan3ofsomsvan2jaren wordtafgezet.Hetwerkbestaatuithet wegslepenenopbossenvande wilgentakkendieenkeledagenvoorde Natuurwerkdagwordenafgezaagd.Inde pauzesdrinkenwegezelligkoffieentheeenronddemiddagzijnerbroodjes vooreenlunchinhetveld.Denkaangoedschoeisel,werkkledingenhandschoenen.Komjemeehelpen? Westartenom8.30uureneindigen rondhalftwee.Inverbandmet planning/werkverdelingis aanmeldingverplicht.Ditkanop www.natuurwerkdag.nl.Klikop dezesiteonderVindeenklusen voeralslocatieUitwijkinende afstandop10kmofzoominopde kaartmetCtrl-scrollenkiesde groenestipinAltenabijde Poortweg/WijdeAlm.Meldje vervolgensaandoorjegegevensin tevullen. Doejemee?

DiscussieavondEnergietransitie:

Filosofieenfinanciën

Woensdagavond5november:20.00uur-22.00uuruiterlijk Inloopvanaf19.30uur

Locatie:FortGiessen,Giessensesteeg2,4283HPGiessen

Hetisweertijdvooronzejaarlijksediscussieavondoverdeenergietransitie.

Deel1:Filosofievandeenergietransitie

JulianvanVugt,geborenengetogeninAltenaen nuaanhetpromoverenaandeUniversiteitvoor HumanistiekinUtrechtkomtvertellenoverklimaatrechtvaardigheid.Klimaatveranderingisnietalleen eentechnologischeopgavemaarookeen maatschappelijkprobleem.Kernvanzijn presentatie: wiezouermoetenopdraaienvoorde gevolgenvanklimaatveranderingenhoekunnenwe datvormgeven?

Deel2:Hoebetaalbaarisdeenergietransitie?

JanDerkStegemanenGoofvanVlietpresenterenweerdenieuwstegoedeen betaalbareinnovatiesomschoneinplaatsvanvervuilendeenergietegebruiken. Zegaannuvooralinopdekostenenopbrengsten,bijveelmensendraaithettoch vooralomdefinanciëlehaalbaarheidvoorzewerkelijkaandeslaggaan.Om alvastwatvragentenoemendieaandeordekomen:

¿ Watzijndegoedkoopsteelektrischeauto’snieuwengebruikt?

¿ Watisdegoedkoopstemanieromjehuisteverwarmenentekoelen?

¿ Watisdegoedkoopstemanieromzelfofcollectiefschoneenergieopte wekken?

OnbetrouwbareenergieuitRusland,hetMidden-OostenofdeVerenigde StatenofbetrouwbaarzelfopwekkeninEuropa,NederlandenAltena?

EnergiecoöperatieAltenaNieuweEnergieonderzoektofhetgoedkoperisom nietzelfdureeigenbatterijenaanteschaffenmaardatperstraatofbuurtte doenenookenergieaanelkaarindestraatteleveren(zieookbladzijde65).

Laatevenwetenofjewiltkomen:stuureene-mailnaar goofvanvliet@gmail.com ofeen Signalberichtnaar06-28703838

Lezingoverpaddenstoelen

Dinsdag25november:aanvang20.00uur

Inloopvanaf19.40uur

Locatie:FortGiessen,Giessensesteeg2,4283HPGiessen

Schimmelsvormeneenonmisbareschakelindekringloopvanhetlevenopaarde. Wekennenvooralhunvruchtlichamen,depaddenstoelen,dieondervochtige omstandighedeninenkeledagentevoorschijnkomen.Deschimmelszelflevenin grotehoeveelhedenhunonzichtbarebestaanindebodemofinafbrekend organischmateriaal(hout,vruchten,bladeren,insectenetcetc).Nederlandkent zo’n5000soortenpaddenstoelen,daarnaastnogtalloze‘gewone’schimmelsen honderdenmysterieuzeslijmzwammen.

OpdezeavondneemtJanTuin,natuurfotograafenlidvandepaddenstoelenwerkgroepvanNatuurverenigingEiland IJsselmonde,onsmeeopeenreisdoorde wonderewereldvanschimmelsen paddenstoelen.Naeenalgemeneinleiding overhetonderwerpzalhijdieperingaanop degroepvandeslijmzwammen.Verdertoont hijprachtigefoto’svanpaddenstoelendieook inonzeomgevingtevindenzijn.Zijnmottois: bewonderenverwonder!

Voorjaar2026:-ondervoorbehoudCursusWildeplanten

NahetsuccesvandeNatuurgidsencursusafgelopenvoorjaar,hebbenweplannen ominhetvoorjaarvan2026eencursusWildePlantenvoorbeginnerste organiseren.Hetgaatombasiskennis:bouwvandeplantenbloem,bestuiving/ voortplanting,kenmerkenvanbelangrijksteplantenfamilies,determinerenopbasis vankenmerken,tipsentrucsvoorherkenninginhetveld,vegetatietypenvan Altenanaarbiotoop(bos,weide,ruigte)enbodem(klei,zand,nat–droog).

Ditberichtisbedoeldombelangstellinghiervoortepeilen.Decursuszalbestaan uiteenaantaltheorie-avondenenenkeleexcursiesinhetveld.Bentu geïnteresseerd?Meldudanaanmeteene-mailnaar info@altenatuur.nl.Geef aanwelkeavond(en)vandeweekuwvoorkeurhebben(of:geenvoorkeur).Bij voldoendebelangstellinggaanweverdermetdeorganisatieennemenwe contactmetuop. '

KringloopcentrumAltena Hééldivers!

NIEUWEMEUBELEN?

GROTESCHOONMAAK?

OPRUIMEN? VERHUIZEN?

Beldinsdagt/mvrijdag van9tot12uur

hetKringloopcentrum voorhetophalenvanaluw bruikbarespullen!

BANKJENODIG? OFEENLEUKEBLOUSE? OFSERVIESGOED? OFDATENEBOEK?

BezoekdeKringloopwinkel opdehoekvande Kerkstraatende Woudrichemseweg inAlmkerk!

OPENINGSTIJDENKRINGLOOPCENTRUM

winkelinnamebruikbaregoederen maandag13.00-17.00uur--------------------dinsdag09.00-17.00uur09.00-17.00uur woensdag09.00-17.00uur09.00-17.00uur donderdag09.00-17.00uur09.00-17.00uur vrijdag09.00-17.00uur09.00-17.00uur zaterdag09.00-16.00uur09.00-15.00uur

ï Inzamelingbruikbaregoederen ï Verkoopbruikbaregoederen ï Educatie&Voorlichting ï Recycling

Kerkstraat1, 4286BAAlmkerk. tel.0183-403080 www.kringloopcentrumaltena.nl

Colofon;foto'senillustraties

ç MargovanBeem,blz.6,28,30,31 ç BrabantWater,blz.29 ç TheaBraun,blz.10,11,12 ç JaapvanDiggelen,blz.14,41,42,43,44,55,56,57,58,59 ç LeoDijksman,blz.21 ç gemeentealtena.nl,blz.52 ç KellyvanGils,blz.53 ç ErikGouw,blz.19 ç JanvanHaaften, voorkant,blz.2,17,21,68,69,71 ç SimonevanHeiningen,blz.27 ç kringloopcentrumaltena.nl,blz.72 ç nl.linkedin.nl,blz.7 ç JopkevanMersbergen,blz.61,62 ç natuurwachtbommelerwaard.nl,blz.60 ç RienekevanderNeut-Ravensbergen,blz.3,47 ç MargaOerlemans,blz.24,25 ç pixabay.com,blz.2,40,46 ç PullesenPulles; genderendigitaal.nl,blz.39 ç RinusPunt,blz.25 ç KimRenders,blz.34,35,36,37,61 ç MargarethRozendaal,blz.63 ç WoutervanRijsbergen,blz.4,5 ç Saxifraga/AbHBaas, blz.16 ç Saxifraga/FritsBink,blz.32 ç Saxifraga/SonjaBouwman,blz.45 ç Saxifraga/ JellevanDijk,blz.1 ç Saxifraga/TomHeijnen,blz.9,13 ç Saxifraga/WillemJanHoeffnagel, blz.33 ç Saxifraga/WillemvanKruijsbergen,blz.45 ç Saxifraga/MartinMollet,blz.9,15 ç Saxifraga/PietMunsterman,blz.9 ç Saxifraga/JanNijendijk,blz.15 ç Saxifraga/Ed Stikvoort,blz.1,45 ç Saxifraga/TheoVerstrael,blz.14 ç DeSpeelbal,blz.38 ç tegelwippen.nl,blz.51 ç uvh.nl,blz.70 ç GoofvanVliet,blz.7,8,49 ç Arievander Westerlaken,blz.23 ç wur.nl,blz.8 ç zuidholland-groenlinks.nl,blz.2 ç

Voorhetlaatstenieuws,

deagendaen achtergrondinformatie gajenaar

Hetkeurmerkvoor verantwoordbosbeheer

Gameeom!

Altenatuurisbetrokkenbij:

HetdoelvanAltenatuur

• Demooiefloraenfaunainhetrijkgeschakeerdelandschapvan Altenainbeeld,enonderdeaandachtvandeinwonerstebrengen.

•Debestaandemilieukwaliteitenvoorkomendebiodiversiteitin Altenatebehoudenenwaarmogelijkteverbeteren.

• Bijdragenaanbesefdatwijalsinwonersverantwoordelijkzijn vooreengezondeleefomgevingenrijkebiodiversiteit,voornu endetoekomst.

•AltenaNieuweEnergie www.altenanieuweenergie.nl

•KringloopcentrumAltena www.kringloopcentrumaltena.nl

•FortGiessenBeheer www.fortbijgiessen.nl (o.a.Fort-educatie)

Activiteiten

•Diverseinventarisaties•Educatie•NachtvandeVleermuis

•Lezingen•Natuurwandelingen•NationaleNachtvlindernacht

WerkgroepenVoorcontact:

•BeheercommissieJaapvanDiggelen,Almkerk.06-55570961 natuurgebieden

•GastlessenopbasisscholenHenkvanDiest,Sleeuwijk. gastlessen@altenatuur.nl

•NatuurinclusiefAltenaJanvanHaaften,Sleeuwijk. info@altenatuur.nl

•MilieuenKlimaatGoofvanVliet,Woudrichem.06-28703838

•PlantenwerkgroepMargovanBeem,Babyloniënbroek.06-55772591

•VoedselbossenAltenaWijnandVeth,Nieuwendijk.06-83083579of voedselbossenwerkgroep@altenatuur.nl

•UilenwerkgroepHenkvanDiest,Sleeuwijk. uilenwerkgroep@altenatuur.nl

•VogelwerkgroepArievandenHerik,Woudrichem.0183-304193

•WeidevogelbeschermingMargaOerlemans,WijkenAalburg.06-20548893of

•ZoogdierwerkgroepJanvanHaaften,Sleeuwijk.06-49904862of