Verzacht spier- en gewrichtspijnen zoals fibromyalgie, reuma, artrose.
Verlicht nek- en rugklachten. Goed voor hart en bloedvaten.
Verbetert de bloeddoorstroming.
Vermindert huidproblemen zoals acne, psoriasis, eczeem.
Verlicht astma en bronchitis.
Vermindert cellulitis. Verbrandt calorieën.
Verbetert uw algemene conditie en weerstand.
Vermindert hoofdpijn. Verjaagt stress.
Verdrijft afvalstoffen uit uw lichaam. Geen wonder dat ook topsporters er graag gebruik van maken.
Surf naar www.healthmate.be voor meer getuigenissen, heilzame
toepassingen en wetenschappelijke studies. Of bel 03
DE BESTE KWALITEIT INFRAROODCABINES - VAN 1 TOT 6 PERSONEN
de doctrine van de juiste prijs verwijst naar een eerlijke waardering van goederen. De doctrine houdt in dat de prijs van een product de waarde moet reflecteren. Dat is niet hetzelfde als de prijszetting in een vrijemarkteconomie, waarin prijzen reflecteren wat de markt wil betalen.
Wanneer een product, zoals medicatie, invloed heeft op het leven of de gezondheid van individuen, moet een juiste prijs bepaald worden wegens de morele implicaties. Hoge prijszetting van medicatie wordt meestal gemotiveerd door te wijzen op de hoge ontwikkelingskosten: een nieuw kankermedicijn zou 1 miljard dollar kosten. Farmaceutische bedrijven die onderzoek doen en nieuwe levensreddende medicatie ontdekken, mogen daar winst op maken. Een studie verschenen in Blood op 25 april van dit jaar toont echter aan dat de prijszetting onhoudbaar is omdat het vrijemarktprincipe gehanteerd wordt en dus niet het principe van de juiste prijs. De ontwikkelingskosten zijn dikwijls op minder dan twee jaar terugverdiend.
Als de prijs van een medicijn de waarde reflecteert, dan zou de prijs in verhouding moeten staan tot het voordeel dat de patiënt er objectief gemeten kan van krijgen, zoals langere levensduur of betere levenskwaliteit. De prijzen die betaald worden voor die medicatie weerspiegelen die objectieven echter niet, toont het artikel aan. De prijzen verschillen ook sterk van land tot land, zodat kan worden verondersteld dat niet de waarde, maar wel politieke en sociale factoren de prijs bepalen: wordt er door de overheid en de verzekeringsinstellingen sterk onderhandeld of niet?
De vraag bij die medicatie is dus niet alleen hoeveel de samenleving wil investeren om het leven van patiënten te verlengen, maar ook wat een juiste, ethisch verantwoorde prijs is voor die medicatie.
Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder
Johnny
Wat is een juiste, ethisch verantwoorde prijs voor die medicatie?
UZA-downteam trekt aan de kar voor een betere integratie van patiënten met syndroom van Down
Borstreconstructie met eigen weefsel zit in de lift
Psychiatrie neemt nieuwe start: UZA werkt samen met PZ Sint-Norbertus in Duffel
gezond
Parkinsonpatiënten geholpen met mindfulness
Kanker te slim af in 7 stappen zorg
Hope-benefiet voor kankeronderzoek
Privacy in het ziekenhuis: uw gezondheidstoestand in de krant?
Maaltijden in het UZA: wat mag het zijn voor u?
Agressie in het ziekenhuis: respect!
In 2014 opent het UZA in een gloed nieuwe vleugel een moeder- en kind centrum waar de diensten gynaecologie, intensieve neonatale zorg en pediatrie worden samengebracht. Vijf verdiepingen geneeskunde helemaal aan gepast aan de noden van vrouwen en kinderen. Het gebouw, dat aan de rechterkant van het huidige hospitaalblok wordt gebouwd, is intussen aan de buitenkant helemaal klaar. Nu kunnen de technici met de binnenkant beginnen, een werk dat makkelijk een jaar in beslag kan nemen. Het moeder- en kind centrum zal dan ook uitgerust worden met de meest recente technologie en comfortvoorzieningen. De opening is gepland in de loop van 2014. Nieuwsgierig? Neem dan een kijkje op de tentoonstelling over het moeder en kindcentrum in de bezoekersgang op -1 in het UZA. Er is zelfs een modelkamer ingericht. U kunt het moeder- en kindcentrum ook volgen op facebook: www.facebook.com/moederenkinduza
Voor een Europese studie is de dienst oogheelkunde op zoek naar een groot aantal vrijwilligers met gezonde ogen. De studie, project Gullstrand genaamd, onderzoekt het verband tussen de afmetingen van het oog en het zicht.
Wie komt in aanmerking? Alle mensen met gezonde ogen, ook brildragers en mensen met zachte contactlenzen, tussen 20 en 50 jaar oud. Komen niet in aanmerking: wie een oogoperatie onderging, wie een lui oog heeft of problemen aan hoornvlies of netvlies, dragers van harde contactlenzen, vrouwen die meer dan vijf maanden zwanger zijn, epileptici en mensen met een systeemziekte zoals diabetes, hoge bloeddruk of MS.
De vrijwilligers ondergaan een volkomen veilige oogtest die ongeveer een uur duurt. Er wordt geen financiële vergoeding of brilvoorschrift gegeven, maar u krijgt de informatie over hoe het gesteld is met uw ogen wel mee. Deelnemen kan door een afspraak te maken via T 03 821 33 72.
op 100 Belgen hebben diabetes zonder het te weten. In totaal lijden vandaag bijna 8 op 100 Belgen aan diabetes en als we onze voedingsgewoonten niet bijsturen, zal dat aantal nog stijgen. Dat bevestigt UZA-diabetesexpert Christophe De Block in een artikel in De Morgen. Aanleiding was een Britse studie waaruit is gebleken dat elke dag een of meer blikjes frisdrank met suiker je risico op diabetes met een vijfde doet stijgen. ‘Een blikje frisdrank telt makkelijk 140 calorieën, goed voor een extra calorie-inname van 10%. Dat is niet niks. Vooral als dat niet gepaard gaat met extra beweging, is één blikje per dag al schadelijk. Dagelijks een blikje gesuikerde frisdrank extra erbij zorgt voor een gewichtstoename van een zevental kilo op één jaar. Zeker onze jeugd moeten we beschermen tegen ongezonde leefgewoonten.’
Meer UZAnieuws op www.maguza.be
Om in kaart te brengen welke invloed hormonale veranderingen tijdens de menstruatiecyclus hebben op de hersenen van vrouwen, zijn UZA-onderzoekers op zoek naar vrouwelijke vrijwilligers die willen deelnemen aan een studie. De resultaten moeten de artsen in staat stellen om patiënten met premenstrueel syndroom (PMS) beter te kunnen helpen. Concreet ondergaan de deelnemende vrouwen drie hersenscans gevolgd door een bloedafname, op bepaalde tijdstippen in hun menstruele cyclus. Bent u een vrouw tussen 18 en 30 jaar oud en neemt u geen enkele vorm van hormonale anti-
conceptie (pil, vaginale ring, klevers, minipil, prikpil ...) dan kunt u deelnemen aan de studie. Er zijn zowel dames nodig mét als zonder premenstruele klachten. Indien u wel hormonale anticonceptie neemt en ook klachten ondervindt rond uw stopweek, dan kunt u ook deelnemen. Uw deelname wordt vergoed, in de vorm van een cadeaubon.
Interesse? Stuur een e-mail naar timo.debondt@ua.ac.be, met uw naam, voornaam, adres, telefoonnummer, e-mailadres, geboortedatum en of u links- of rechtshandig bent. Meer info op T 0499 31 91 38.
Het UZA is sinds dit jaar ook op de sociale media actief. Volg het laatste UZA-nieuws op onze facebook-pagina www.facebook.com/universitairziekenhuisantwerpen, of twitter mee met @UZAnieuws.
Eind maart nam het UZA afscheid van een van zijn boegbeelden sinds jaren: prof. dr. Luc Beaucourt ging met pensioen, na 28 jaar in het UZA. Van 1993 tot 2011 was hij diensthoofd van de dienst spoedgevallen. Bij het brede publiek is hij echter minstens even bekend door zijn jarenlange strijd tegen weekendongevallen en
zijn grote inzet in gebieden overal te wereld die door natuurrampen werden getroffen. Luc Beaucourt zou echter Luc Beaucourt niet zijn als hij na zijn pensionering in zijn zetel gaat zitten. Het UZA wil hem dan ook niet alleen bedanken voor zijn inzet, maar hem ook veel succes wensen in zijn toekomstige ondernemingen.
Vorig jaar werden in het UZA 838 baby’s geboren. Bij de jongens waren Liam, Louis en Mats de meest gekozen namen, bij de meisjes waren de namen Amelie, Lina en Nore het populairst.
Populairste jongensnamen in het UZA in 2012:
Populairste meisjesnamen in het UZA in 2012:
Nore – Lina – Amelie
Fran – Hafsa – Fleur – Charlotte – Noor – Elise – Billie Aya – Ines – Julie – Mila – Noa – Dina – Nora
Het UZA downteam staat in voor de medische begeleiding van mensen met het syndroom van Down, maar kijkt veel verder dan het ziekenhuis. ‘We moeten die mensen veel beter opnemen in de maatschappij’, zegt dr. Marek Wojciechowski, kinderarts en coördinator van het downteam.
i n Spanje en in de Angelsaksische landen draaien mensen met het syndroom van Down mee in de maat schappij. Op een aangepaste manier, maar toch met een zekere autonomie. De vraag is hoe we dat hier ook kunnen waarmaken’, zegt Wojciechowski. ‘Men sen met het syndroom van Down heb ben meer in hun mars dan we denken.
Ze krijgen al meer kansen dan pakweg twintig jaar geleden, maar we moeten nog meer inspanningen doen om hen een kwaliteitsvol leven te bieden.’
Dat kwaliteitsvol leven begint bij het downteam, waar Wojciechowski en zijn collega’s de gezondheidsproblemen van downkinderen nauw opvolgen. Som mige van die problemen, zoals hartafwij kingen, zijn aangeboren; andere kwalen ontwikkelen de kinderen pas later. Ze kunnen maag-darmklachten krijgen, voedingsproblemen, slaapproblemen of problemen met de ogen, oren, tanden of luchtwegen. Wojciechowski: ‘Die proble men kunnen we allemaal behandelen, maar ze zijn soms moeilijk te herkennen. Daarom volgen we onze downpatiëntjes preventief op, om de levenskwaliteit van de kinderen te verbeteren.’
Het UZA-downteam brengt speci alisten van verschillende disciplines samen, onder andere een neus-, keelen oorarts, een kindercardioloog, een maag- en darmspecialist, een tandarts,
een kinderneuroloog. ‘In het team zit ten ook een logopedist en een kinesist, om de kinderen te stimuleren in hun ontwikkeling’, zegt Wojciechowski. ‘De onderzoeken gebeuren op een of twee dagen tijd. Eens per maand overleggen we met het hele team hoe de kinderen functioneren en welke behandelingen nodig zijn. De resultaten bespreken we met de ouders. Op dit moment heb ben we 180 patiënten en dat aantal stijgt nog elke maand. Het downteam bestaat officieel al vijf jaar, maar ook voordien werkte ik samen met mijn col
lega’s. We hielden elkaar vaak tegen in de gang om over onze downpatiënten te spreken. Maar nu werken we nog breder en is alles beter geregeld. In Bel gië hebben alleen het UZA en het UZ Gent zo’n team.’
Tijdens de Staten-Generaal van 14 maart (zie volgende pag.) kwamen verschillende knelpunten en oplos singen naar voren. We vatten de belangrijkste ideeën voor u samen.
Meer thuisbegeleiding: gezinnen die een downkindje verwachten, hebben nog voor de bevalling al baat bij thuisbegeleiding. Meer inclusie op school: omgaan met downpatiënten moet deel uit maken van de lerarenopleiding. Betere overgang van jeugd naar volwassenheid: de bestaande
info dienst pediatrie, T 03 821 32 51, www.uza.be/downsyndroom
transitieplannen moeten administra tief eenvoudiger worden. Betere woonformules: nieuwe initiatieven moeten meer vertrek ken vanuit de noden van mensen met downsyndroom. Minder wachtlijsten voor dag centra en beschutte werkplaatsen. Meer middelen: de mutualiteit moet logopedie en andere thera pieën terugbetalen.
Meer kennis: er moet een kennis centrum komen dat alle initiatieven, onderzoeken en kennis centraal ver zamelt.
Allemaal samen hebben we een volledig beeld van hoe een patiënt functioneert‘Phoebe zou beSt kunnen Werken’
Debora is mama van Phoebe, een downpatiënt van 14 jaar, en nam deel aan de Staten-Gene raal. ‘Phoebe wordt sinds een tweetal jaar gevolgd door het downteam. Het is handig dat het team verschillende afspraken op een dag kan bundelen. Los van alle doktersbezoeken en ingrepen is dr. Wojciechowski ook oprecht begaan met onze dochter. Phoebe gaat naar het buitengewoon onderwijs. Mijn man Mark en ik zijn nu al bezig met waar Phoebe zal terechtkomen eens ze haar school heeft afge maakt. Een dagcentrum kan, maar er zijn ook een aantal alternatieven die meer aansluiten bij onze overtuiging. Jammer genoeg zijn die
plaatsen niet dik gezaaid. Phoebe helpt thuis vaak mee, ze kan heel wat. Met enige bege leiding zou ze best kunnen werken. Daarom zou het goed zijn als we zouden stoppen met het vakjesdenken. De zoon van een vriendin houdt ervan om het hoofd van zijn moeder te masseren. Waarom zou hij bijvoorbeeld niet in een kapperszaak kunnen werken? De Sta ten-Generaal is een eerste stap in de goede richting. Het geeft een goed gevoel om mee te kunnen denken over mogelijke oplossingen. De buitenlandse sprekers waren interessant: we kunnen nog veel opsteken van landen die verder staan dan wij.’
De blik van Wojciechowski en zijn team reikt veel verder dan de deuren van het ziekenhuis. ‘Mensen met het syn droom van Down hebben recht op een kwaliteitsvol leven. Meedraaien in de maatschappij, vrienden hebben, wer ken, genieten van cultuur, min of meer zelfstandig wonen: veel downpatiënten zijn daartoe in staat. Toch wonen die mensen vaak bij hun ouders of in een instelling. Dat komt omdat we geen gemeenschappelijke visie hebben over waar we met hen naartoe willen. We moeten allemaal aan één zeel trekken.’ Daarom vond op 14 maart de eerste Staten-Generaal plaats over het down syndroom. Liefst 250 dokters, weten schappers, opvoeders, logopedisten en kinesisten, maar ook ouders en beleidsmakers waren naar het Ant
discussieerden over de struikelblok ken en over mogelijke oplossingen om mensen met down beter op te nemen in de maatschappij, op school en in het werkleven. Wojciechowski: ‘Het blijft niet bij één bijeenkomst: de werkgroe pen gaan zes actiepunten uitlichten en verder uitwerken. Volgend jaar komen we opnieuw samen om te zien wat er nog moet gebeuren.’ Initiatiefnemers waren het downteam van het UZA, de oudervereniging Downsyndroom Vlaanderen, de UA en de UCL; de orga nisatie was in handen van de Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde.
ook een gedragsbeïnvloedend medicijn voorgeschreven. Ouders en begeleiders op school hebben een andere blik, en pas als we al onze ervaringen samen leggen, hebben we een volledig beeld van hoe een patiënt functioneert.’
werpse Hiltonhotel gekomen. Acht werkgroepen brainstormden er over verschillende levensfasen en thema’s, zoals inclusie op school, levenslang leren, overgang naar volwassen leef tijd en ouder worden. De werkgroepen
Geen woorden zonder daden: ook voor zijn eigen patiënten wil Wojciechowski ouders, scholen, revalidatiecentra, CLB’s en ziekenhuis op één lijn krijgen. Daarvoor zit hij regelma tig samen met alle part ners die betrokken zijn bij de opvoeding van de kinderen. ‘We overleggen en leren veel van elkaar. Onlangs hadden we een patiënt die steeds meer gedragsproblemen stelde. Samen met de school hebben we het probleem in kaart gebracht. Na onder zoek bleek dat het kind cataract had, wat zeker meespeelde in de gedrags problemen. We hebben het oogpro bleem met een operatie opgelost en
Ook wetenschappelijk onderzoek is noodzakelijk om het leven van men sen met down beter te maken. Zo kampt 80 tot 90 % van de down patiënten met slaapapneu, wat een negatieve impact heeft op de concen tratie en op het hart van de patiënten. Bij mensen zonder down helpt het om de amandelen en poliepen weg te nemen, maar bij downpatiënten levert dat weinig op. Onderzoek moet de weg wijzen naar een oplossing. Samen met studenten van de UA heeft het downteam ook een Downpas gemaakt voor volwassenen. De pas bestond al voor kinderen: het is een boekje waarin ouders de ontwikkeling van hun kind kunnen volgen. Het bevat ook alle informatie voor huisartsen over de meest voorkomende gezond heidsproblemen bij downpatiënten. Wojciechowski: ‘Nu hebben we ook zo’n boekje voor volwassenen gemaakt, zodat huisartsen nog korter op de bal kunnen spelen. Want met gedeelde kennis en een beetje goede wil, kunnen we mensen met down échte perspec tieven bieden.’
Veel downpatiënten kunnen werken en min of meer zelfstandig wonen
Vrouwen die wegens borstkanker een borstamputatie ondergingen, kiezen steeds vaker voor een borstreconstructie met eigen weefsel. Die operatie is zwaarder dan een reconstructie met siliconeprothesen, maar geeft een natuurlijker en beter resultaat, zeker op lange termijn.
het aantal borstreconstructies met eigen lichaamsweefsel stijgt’, zegt plastisch chirurg dr. Thierry Tondu. ‘Dat is een goede evolutie. Een reconstruc tie met eigen weefsel is een zwaardere ingreep, maar biedt op termijn de beste resultaten. Bij siliconeprothesen bestaat immers het gevaar dat littekenweefsel een kapsel vormt rond de prothese en zo de prothese vervormt. Die vrouwen moeten dan ook vaker opnieuw onder het mes.’
buik wordt borst ‘Een reconstructie met eigen weefsel geeft ook een natuurlijker resultaat’, vult dr. Filip Thiessen aan, eveneens plastisch chirurg in het UZA en ver bonden aan de UZA-borstkliniek. ‘Een borst van eigen weefsel beweegt en evolueert mee met het lichaam van de vrouw en voelt natuurlijker en warmer aan. Nadeel is wel dat de patiënte er een extra litteken aan overhoudt, op de plaats waar we het weefsel wegnemen. Meestal is dat op de buik, soms op de rug, de bil of het bovenbeen.’
Uit de buik haalt de chirurg een zoge naamde ‘diep-flap’ van huid, vetweef sel en bloedvaten. De ader en slagader van de flap koppelt hij aan een ader en slagader van de borstkas. De bloed vaten van amper twee tot drie mm doorsnede worden onder de micro scoop minutieus gehecht. ‘Een uiterst complexe ingreep’, zegt Tondu. ‘Maar we voeren ze zo vaak uit dat het risico op complicaties erg klein is. Het groot
ste risico is dat er een bloedklonter in de bloedvaten terechtkomt. Daarom volgen we de patiënte na de operatie nauw op: elk half uur controleren we of het bloed vlot door de aders stroomt.’
Drie tot vier maanden later kan de chi rurg onder lokale verdoving een tepel maken door op de borst zelf weefsel te verschuiven. Daarna kan de patiënte een tepelhof laten tatoeëren. ‘Het resul taat is een natuurlijk decolleté. Een uit gesneden jurk, een badpak, een bikini: vrouwen kunnen weer alles dragen zon der dat iemand iets merkt. Het blijft wel een nabootsing: er zijn littekens en het gevoel in de borst is niet hetzelfde als voordien. Vrouwen voelen wel de aan raking van hun partner, maar het eroti sche gevoel is weg’, zegt Thiessen. Het kostenplaatje van een recon structie met eigen weefsel is niet min. Het grootste deel van de borstrecon structie wordt terugbetaald door het ziekenfonds. Na tussenkomst van het ziekenfonds en eventueel de hospita lisatieverzekering valt er momenteel nog een deel ten laste van de patiënte. Tondu: ‘Dat komt omdat een borst reconstructie lang duurt, wel zes tot acht uur. Ook andere ziekenhuizen vragen een vergelijkbaar supplement. Vorige zomer gingen stemmen op om de terugbetaling op te trekken. Terecht, want een borstreconstructie onderga je natuurlijk niet voor je plezier.’
Op 21 juni werd de Universitaire Dienst Psychiatrie, met campussen in het UZA en in het Psychiatrisch Ziekenhuis (PZ) Sint Norbertus in Duffel, officieel geopend. Daarmee krijgt de psychiatrische zorg binnen het UZA meer armslag en kunnen patiënten indien nodig weer worden opgenomen.
Sinds de sluiting van de bedden afdeling in 2006 bood de dienst psychiatrie van het UZA alleen nog maar ambulante zorg aan. In 2010 sloot het UZA een akkoord met de vzw Emmaüs, het netwerk waartoe ook het Psychiatrisch Ziekenhuis (PZ) Sint-Nor bertus in Duffel behoort. Dat leidde tot de oprichting van de Universitaire Dienst Psychiatrie. ‘We zijn heel blij dat we deel kunnen uitmaken van een grote groep, waardoor we ook weer patiënten kunnen opnemen’, zegt prof. dr. Filip Van Den Eede, medisch coördinator van de dienst psychiatrie in het UZA. De Universitaire Dienst Psychiatrie wordt geleid door prof. dr. Bernard Sabbe. Hij is ook coördinator van het Collaborative Antwerp Psychi atric Research Institute (CAPRI), het centrum van de Universiteit Antwer pen voor wetenschappelijk psychia trisch onderzoek.
De dienst psychiatrie van het UZA is sterk gericht op zogenaamde liaison psychiatrie: patiënten die zijn opge nomen om een andere reden kunnen indien nodig psychiatrisch advies en behandeling krijgen. ‘Dat gebeurt vaak, want heel wat patiënten met ernstige lichamelijke ziekten – bijvoorbeeld een hartprobleem of kanker – ontwik kelen psychische problemen. Vaak gaat het dan om angst, depressie of onverklaarde lichamelijke symptomen, zoals vermoeidheid, pijn of maag-
darmklachten’, legt Van Den Eede uit. Soms komt tijdens een opname ook een bestaand psychisch probleem aan de oppervlakte, zoals alcoholverslaving. ‘In die zin verlaagt een psychiatrische dienst binnen een algemeen ziekenhuis de drempel naar hulp’, zegt Sabbe. De dienst psychiatrie van het UZA vervult ook een belangrijke rol in het slaap centrum. Een aparte eenheid is het Universitair Forensisch Centrum, vooral gericht op daderhulp.
hulp kan vaak ambulant Veel patiënten kunnen ambulant, dus zonder opname, worden geholpen. ‘We proberen ervoor te zorgen dat mensen hoe dan ook aan de zorg raken die ze nodig hebben, al dan niet binnen onze eigen dienst. Soms komt het tot een opname. Dat kan dus voortaan in het PZ Sint-Norbertus’, aldus Van Den Eede. Naast frequente psychiatrische aan doeningen als depressie behandelt het PZ Sint-Norbertus ook meer complexe ziekten als schizofrenie en persoon lijkheidsstoornissen. Er zijn drie gespe cialiseerde afdelingen met telkens 30 bedden. Die zijn gericht op patiënten met respectievelijk angst of depres sie, psychosen of bipolaire stoornissen – stoornissen die gepaard gaan met sterk wisselende stemmingen – en bor derline-persoonlijkheidsstoornissen, gekenmerkt door onder meer een lage eigenwaarde en instabiliteit.
genezen kan zeker
In tegenstelling tot hardnekkige vooroordelen zijn er wel degelijk veel psychiatrische patiënten die gene zen, vaak met medicatie of psychotherapie, of beide. Een andere behandeling die in het UZA wordt gege ven, is transcraniële magnetische stimulatie: daarbij worden elektrische golven in de hersenen opgewekt, wat onder meer helpt bij depressie. De therapie wordt aangeboden in de nieuwe eenheid voor neuromodu latie, waarin ook de dienst psychiatrie participeert.
De tijd dat patiënten maanden of zelfs jaren opge nomen bleven, is definitief voorbij. Prof. dr. Bernard Sabbe: ‘We gaan naar kortere opnames, vanuit de visie dat de patiënt beter zo veel mogelijk in zijn nor male leefmilieu blijft. Een andere evolutie is dat we veel meer evidence based werken, gebaseerd op wetenschappelijke bewijzen. Ook binnen de psychia trie gelden vandaag strikte richtlijnen en protocollen.’
‘Een meerwaarde van de Universitaire Dienst Psychiatrie is ook de gezamen lijke wachtdienst’, vervolgt Van Den Eede. ‘En ook patiënten die met een psychiatrisch probleem op onze spoed terechtkomen, kunnen indien nodig in het PZ Sint-Norbertus terecht. Ook op het vlak van opleiding zijn er nu extra mogelijkheden: dankzij een overeen komst tussen beide ziekenhuizen en de Universiteit Antwerpen kunnen tien art sen-assistenten binnen de Universitaire Dienst Psychiatrie hun stages doen.
Wat is de legionellabacterie?
De legionellabacterie is een kiem die in zoet water leeft en gewoon in de vrije natuur voor komt. Vooral in leidingwater kan ze echter pro blemen geven: bij een temperatuur tussen 25 en 50 °C kunnen de kiemen zich gevaarlijk gaan vermenigvuldigen. Dat risico bestaat vooral in grote waterreservoirs en waterleidingsystemen van bijvoorbeeld ziekenhuizen, sportinstellin gen, publieke zwembaden en hotels. De eerste gekende legionella-epidemie was in 1976 in een hotel in Philadelphia, tijdens een bijeenkomst van oud-strijders. Vandaar legionellabacterie en veteranenziekte. In België hebben we in 1999 een grote epidemie gehad tijdens een handelsbeurs in Kapellen. Tientallen mensen raakten toen besmet en vijf overleefden het niet.
Wat gebeurt er als je besmet raakt?
Je raakt besmet als je minuscule waterparti kels met de bacterie inademt. Dat kan leiden tot griepachtige symptomen, de zogenaamde legi onellagriep, of in het slechtste geval tot een long ontsteking. Symptomen daarvan zijn hoge koorts, hoesten, hoofdpijn, spierpijn en een algemeen gevoel van ziek zijn. De patiënt produceert weinig slijmen, in tegenstelling tot bij de meeste andere vormen van longontsteking. De ziekte is goed te behandelen met antibiotica. Toch is de infec tie vooral voor oudere en verzwakte patiënten vrij gevaarlijk en soms zelfs fataal. De legionella bacterie is niet overdraagbaar van mens tot mens.
besmetting voorkomen?
Sinds de epidemie in Kapellen heeft de Belgische overheid strenge maatregelen getroffen om nieuwe besmettingen te voorkomen. Plaatsen die voor een groot publiek toegankelijk zijn, moeten een beheersplan opstellen om het legionella risico te beperken. Dat houdt onder meer in dat de watertemperatuur hoog genoeg moet zijn, dat waterleidinginstallaties indien nodig doorlopend moeten worden ontsmet en dat er regelmatig controles worden uitgevoerd. Dankzij verbeterde preventie wereldwijd is de legionellaziekte erg zeldzaam geworden.
Stamceltherapie werd een jaar of tien geleden voorgesteld als een veelbelovende optie voor zowat alle medische aandoeningen. Vandaag zijn de onderzoekers veel voorzichtiger geworden. ‘Het onderzoek loopt verder, maar het blijkt allemaal veel complexer dan verwacht,’ zeggen prof. dr. Zwi Berneman en prof. dr. Peter Ponsaerts.
tien jaar geleden was het geloof in de stamceltherapie heel groot. hoe ver staan we vandaag? Prof. dr. Peter Ponsaerts: ‘Er is heel veel hoogstaand onderzoek gebeurd, maar de bevindingen gaan, net daarom, in tegen de enorme
verwachtingen die er jaren geleden waren. De komende decennia zullen we met getransplanteerde stamcellen nog geen beschadigd hersen-, hartof leverweefsel kunnen vervangen. Dat betekent uiteraard niet dat we er niet meer in geloven. Het onderzoek loopt verder over nieuwe pistes, en
natuurlijk gebeurt er al betrouwbare stamceltherapie met bloedvormende stamcellen uit beenmerg.’
bij welke behandelingen gebruikt men beenmergcellen?
Prof. dr. Zwi Berneman: ‘Na zware chemotherapie krijgen patiënten eigen beenmerg- of bloedstamcellen ingespoten. Zware chemotherapie vernietigt immers bij de patiënt het beenmerg waar de bloedvormende cellen zich bevinden, waardoor de bloedcelvorming en het immuunsysteem eigenlijk zeer sterk onderdrukt worden. Het wordt toegepast bij lymfeklierkanker, multipel myeloom en bij hodgkinlymfomen. Ook bij heel uitgebreide gevallen van autoimmuunziekten zoals MS en sclerodermie worden patiënten in het buitenland al experimenteel behandeld met chemo en eigen stamcellen. Daarnaast zijn er ook behandelingen met beenmerg- of bloedstamcellen van een donor, namelijk bij acute leukemie, bij aplastische anemie waarbij het beenmerg stopt met werken, en bij bepaalde aangeboren stoornissen die te maken hebben met de bloedcellen.’
met beenmerg- of bloedstamcellen met de bloedcellen.’
bieden die bloedvormende stamcellen nog andere mogelijkheden?
Ponsaerts: ‘Dat was de grote hoop tien jaar geleden, in de cardiologie, de neurologie Zowat elke aandoening
is in studies met proefdieren wel eens genezen met beenmergstamcellen. Maar toen klinische studies uitgevoerd werden bij mensen bleek het allemaal toch minder spectaculair te zijn.’
de resultaten bij mensen waren minder positief?
Ponsaerts: ‘Enkele studies tonen kleine positieve effecten aan, vooral bij hartpatiënten, maar in heel wat andere studies werd geen enkel effect gevonden.’
Berneman: ‘En zelfs als er verbetering van de hartfunctie was, betekent dat zeker nog niet dat die beenmergcellen zich hebben omgezet in hartspiercellen.’
Ponsaerts: ‘De onderzoekers zijn dan teruggekeerd naar het proefdieronderzoek en met alle kennis die er intussen was bijgekomen, bleken de resultaten ook bij proefdieren eigenlijk niet zo spectaculair. De stamcellen bleken geen weefsel te herstellen. Ze bleken echter wel op celniveau processen in gang te zetten, die op hun beurt misschien tot herstel kunnen leiden. Die mechanismen worden vandaag verder onderzocht. Maar dat ingespoten beenmergcellen vanzelf hun weg vinden naar beschadigd weefsel buiten het beenmerg, dat werkt dus niet.
het is een stuk ingewikkelder dan gedacht?
Ponsaerts: ‘Absoluut. Zo hebben wij experimenten gedaan met steun-
weefsel-stamcellen. Die blijken in het labo de immuunresponsen te kunnen onderdrukken, wat nuttig zou zijn bij aandoeningen zoals MS, transplantafstoting, diabetes In een studie bij patiënten met afstotingverschijnselen bleken ze echter niet altijd een groot verschil te maken. We zijn de steunweefselcellen van muizen dan genetisch gaan aanpassen met reporter-eiwitten, waardoor we ze met geavanceerde beeldvormingstechnieken kunnen volgen in het lichaam. Nu blijkt dat die cellen zich vastzetten in de longen van de muizen. Onze rol als stamcelonderzoekers is de mensen waarborgen bieden, onder meer door ons zo realistisch mogelijk op te stellen en te erkennen dat alle studies en klinische trials, buiten de gevestigde behandeling van bloedziekten, vandaag nog steeds experimenten zijn.’
toch hoor je soms over stamceltherapieën die worden aangeboden?
Berneman: ‘Er wordt misbruik gemaakt van de hoop. Zo worden er commerciële stamcelbehandelingen aangeboden aan rijke patiënten met zeer uiteenlopende aandoeningen, zoals beroerte, dementie, ruggenmergtrauma … maar er is tot op vandaag nooit eenduidig wetenschappelijk aangetoond dat die therapieën enig effect hebben, laat staan dat ze beter zijn dan de bestaande behandelingen.’
Welke veelbelovende pistes zijn er dan vandaag wel? Ponsaerts: ‘We moeten uitgaan van verschillende pistes. Er is niet één stamcel die alle medische aandoeningen kan genezen. Bij de ziekte van Parkinson bijvoorbeeld is er één celtype betrokken. Het zou mooi zijn als we dat celtype zouden kunnen transplanteren, al zal dat nog heel veel onderzoek vergen. Bij andere aandoeningen, zoals hersentrauma, ligt dat anders. Uit stamcellen nieuw hersenweefsel kweken, is op dit ogenblik niet realistisch. Bij proefdieren blijken stamcellen echter wel het bestaande, nog afstervende weefsel te beschermen. Hoe ze dat doen, is interessant om te onderzoeken, want dan kunnen we misschien medicijnen ontwikkelen die gebaseerd zijn op de stoffen die actief worden door die stamcellen. Een van de basishypothesen die wij onderzoeken, is of we net door met stamcellen een vorm van schade toe te brengen in de hersenen, het eigenlijke herstelmechanisme in gang kunnen zetten.’
Stamceldonatie is levensbelangrijk om bepaalde ziektes te behandelen. Meer informatie op www.stamceldonor.be
Prof. dr. Zwi Berneman
Ponsaerts
Landelijke Thuiszorg helpt met een waaier van diensten gezinszorg - kraamzorg - poetshulp - gastopvang - oppas - klusjesdienst - woningaanpassing Bel 070/22 88 78 of kijk op www.landelijkethuiszorg.be
In België lijden 800 kinderen aan een zeldzame stofwisselingsziekte. Meestal is de ziekte aangeboren en moeilijk behandelbaar. Een levenslang dieet, een orgaantransplantatie of specifieke geneesmiddelen kunnen voor sommigen helpen, voor anderen niet. Het UZA wil via wetenschappelijk onderzoek nieuwe en betere methodes ontwikkelen om stofwisselingsziekten te behandelen. Via het UZA-mecenaatsfonds kan ook u bijdragen aan een hoopvolle toekomst voor deze patiëntjes.
Zowel bedrijven als particulieren kunnen giften of legaten overmaken aan het fonds. Doe dit vandaag nog door een storting op rekeningnummer 001-0893155-55 van het UZA met vermelding ‘zeldzame ziekten’. Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar.
UZA-mecenaatsfonds Wilrijkstraat 10, B-2650 Edegem - Tel 03 821 30 00 www.uza.be > over UZA > Organisatie > Beleid > Mecenaatfonds
Van onschuldig moedervlekje tot agressieve kanker: het is een doemscenario dat jaarlijks almaar meer Belgen treft. Je beschermen tegen de zon en alert zijn op eventuele verdachte vlekjes zijn de beste manieren om maligne melanoom te voorkomen of minstens in de kiem te smoren. In het UZA wordt de ziekte multidisciplinair aangepakt. Vooral in de behandeling van patiënten met een uitgezaaid melanoom is de afgelopen jaren spectaculaire vooruitgang geboekt.
melanoom zit in de lift. Het is een erg agressieve huidkanker, maar een vlekje dat tijdig wordt weggesne den, blijft meestal zonder gevolgen. Zo’n 85 % van alle patiënten komt er dan ook met de schrik vanaf. Intussen krijgen al meer dan 2.100 Belgen er jaarlijks mee te maken. Daarmee neemt de ziekte de achtste plaats in op de lijst van de meest voorkomende kankers. Het aantal gevallen stijgt jaarlijks met een kleine 3 %. Bij de oorzaken staat ongezond zonnegedrag met stip voor aan. Vooral zonnebrand tijdens de kin dertijd blijkt nefast.
Maligne melanoom is de gevaarlijkste vorm van huidkanker. De ziekte ont staat doordat melanocyten, de huid cellen die pigmentvlekken vormen, beginnen te ontaarden’, verduidelijkt UZA-oncoloog prof. dr. Pol Specenier. ‘Meestal verloopt dat proces heel gelei delijk. Als het letsel echter niet tijdig wordt weggesneden, kunnen de kan kercellen uitzaaien naar de lymfeklie ren en, in een meer gevorderd stadium,
via de bloedbaan naar andere organen. De meest agressieve vormen kunnen op een paar maanden tijd uitzaaien.’
De oorzaak van een melanoom is meestal overmatige blootstelling aan de zon. Dat verklaart waarom de ziekte de afgelopen decennia aan een opmars bezig is: zuiderse vliegvakanties zijn vooral in de jaren zeventig en tachtig sterk opgekomen, net als de zonne bank. ‘Vooral zonnebrand opgelopen tijdens de jeugd verhoogt sterk het risico. Hoe vaker een kind verbrandt, hoe groter de kans op een melanoom op latere leeftijd. Tussen de verbran ding en het ontstaan van het melanoom kunnen tientallen jaren verlopen’, licht Specenier toe. Behalve zonnebrand is ook abrupte blootstelling aan de zon erg schadelijk. Met een spierwit velletje urenlang gaan zonnekloppen is vragen om problemen. Beter is het om je huid geleidelijk te laten wennen aan de zon en de tijd in de zon te beperken.
Toch is de zon niet de enige boosdoe ner. Een melanoom kan immers ook groeien op plaatsen die nooit of nau welijks zon vangen, zoals de voetzool of het oog. Bepaalde factoren, waar onder een bleek huidtype, verhogen uw risico (zie kaderstuk). Op het vlak van leeftijd zijn er geen duidelijke risicogroepen: de kanker kan op elke leeftijd toeslaan.
Vroege opsporing is cruciaal: als de ontaarde pigmentvlek tijdig en volle dig wordt weggesneden, is de kans op definitieve genezing heel hoog. Men sen moeten dus alert zijn op verdachte vlekjes. Specenier: ‘De bewustwording is gelukkig sterk toegenomen. De jaar lijkse campagne van Euromelanoma, die mensen uitnodigt zich gratis te laten onderzoeken, draagt daar zeker toe bij.’ Een vlekje dat verandert, is daarom nog geen melanoom, maar wel een reden om snel een arts te raadplegen.
info www.euromelanoma.org, dienst abdominale, kinder- en reconstructieve heelkunde T 03 821 33 30, dienst dermatologie T 03 821 32 72, dienst
‘Als we oordelen dat een verdachte pigmentvlek eruit moet, snijden we ze weg met een marge van 2 à 3 millimeter’, legt UZA-dermatologe dr. Tine Strobbe uit. ‘Daarop wordt het weefsel onderzocht door de patholoog-anatoom. De meerderheid van de weggesneden letsels is goedaardig. Blijkt het echter om een melanoom te gaan, dan snijden we nog meer omliggend weefsel weg, afhankelijk van de dikte van het melanoom. Zo verkleinen we het risico op uitzaaiingen. Vanaf een bepaalde dikte wordt er ook nagegaan of er al uitzaaiingen zijn (zie kaderstuk op p. 25). Gelukkig is dat bij de meerderheid niet het geval.’
Voor de meeste patiënten is het leed daarmee geleden. ‘Ze blijven wel regelmatig terugkomen voor een check-up’, vervolgt Strobbe. ‘We controleren hen dan op voelbare of zichtbare uitzaaiingen of gezwollen lymfeklieren in de brede zone rond het melanoom en op eventuele nieuwe melanomen elders op de huid.’
«
Bovenaan twee goedaardige moedervlekken, onderaan twee melanomen.
U hebt een verhoogd risico op maligne melanoom als » u veel of onregelmatige pigmentvlekjes hebt.
» u al eerder een melanoom of een pigmentvlekje met onrustige cellen had.
» u tot huidtype 1 of 2 behoort. Dat wil zeggen: blonde of rode haren, blauwe ogen en een bleke huid die gemakkelijk verbrandt en niet of moeilijk bruint.
» u tijdens uw jeugdjaren herhaaldelijk of heel erg verbrand raakte door de zon.
» u een familielid hebt of had met een melanoom of als er in de familie drie of meer gevallen van pancreaskanker voorkomen. Maligne melanoom en pancreaskanker kunnen namelijk een gemeenschappelijke genetische oorzaak hebben.
Waarom snijdt de dermatoloog niet gewoon alle verdachte vlekjes weg? Dan ben ik gerust.
80 % van de melanomen ontstaat niet uit een bestaande vlek, maar presenteert zich meteen als een kwaadaardige pigmentvlek. Het zou dus niet efficiënt zijn alle verdachte vlekjes weg te snijden, want de kans dat net daar een melanoom ontstaat, blijft al bij al klein.
Waarom is er geen algemene screening voor melanoom?
Bij mensen met een normaal risicoprofiel is de kans op een melanoom erg klein. Toch wordt er gedacht aan een algemene screening, maar dan meer met het oog op andere, vaker voorkomende huidkankers.
Kun je niet nagaan of een vlek kwaadaardig is door er een stukje uit weg te snijden? Nee, de patholoog-anatoom moet de volledige pigmentvlek kunnen beoordelen, want ook de dikte is bijvoorbeeld belangrijk.
Waarom wordt een vlek die quasi zeker een melanoom is, niet meteen breed genoeg weggesneden?
De weg te snijden breedte is afhankelijk van de dikte en pas na het wegsnijden kun je de precieze dikte bepalen. Bovendien wordt vanaf een zekere dikte nagegaan met welke lymfeklieren de pigmentplek is verbonden (zie kaderstuk p. 25).
Die procedure komt in het gedrang als er te veel weefsel is weggesneden.
dun vlekje, betere kansen 85 % van alle patiënten bij wie een melanoom wordt ontdekt, geneest volledig. ‘Alles hangt af van de dikte van het vlekje: hoe dunner, hoe kleiner de kans dat de kanker terugkeert’, preciseert Specenier. ‘Is het letsel dunner dan 1 millimeter, dan bedraagt de genezingskans 83 tot 88 %. Vanaf 4 millimeter liggen de kaarten veel minder goed. Als het risico op herval groot is, stellen we soms voor om de zone rond de tumor of de nabijgelegen lymfeklieren te bestralen, al dan niet in combinatie met immuuntherapie (zie artikel p. 24).’
In het UZA gebeurt de behandeling van een melanoom multidisciplinair. Er is een tweewekelijks overleg met alle betrokken specialisten: de dermatoloog, de oncoloog, de chirurg, de plastisch chirurg en de patholooganatoom. Ook de neus-keel-oorarts is erbij, aangezien veel melanomen in het hoofd-halsgebied ontstaan. ‘Discussiepunten zijn bijvoorbeeld de weg te snijden marge of de nood aan een
bijkomende behandeling’, haalt Specenier aan. ‘Soms moet je een compromis sluiten. Stel dat een melanoom zich in het gelaat bevindt en je riskeert een zenuw te beschadigen, dan is het soms te verkiezen om een nauwere marge te hanteren. Zo niet kan de patiënt er scheefstand van de mond aan overhouden. In zo’n geval moet je zorgvuldig de risico’s afwegen en voor een haalbare oplossing gaan.’
Als het tot uitzaaiingen komt, zijn de genezingskansen helaas klein. Zijn een of meer lymfeklieren aangetast, dan kan de chirurg die nog wegnemen. Uitzaaiingen in de organen zijn echter veel moeilijker te behandelen. Alleen als het om een beperkt aantal gaat dat volledig kan worden weggesneden, is een operatie zinvol. Specenier: ‘Voor patiënten die niet te opereren zijn, zijn er de laatste jaren gelukkig verschillende geneesmiddelen bijgekomen die de kanker soms nog jaren tegenhouden (zie artikel op p. 24). Momenteel wordt getest of die medicatie ook helpt om herval te voorkomen.’
Oppassen met de zon en alert zijn op verdachte vlekjes is de beste manier om u te wapenen tegen melanoom. Hoe pakt u dat echter concreet aan?
De belangrijkste tips op een rijtje.
bescherm u tegen de zon Mijd de zon tussen 11 en 15 uur.
Gaat u in de zon, bescherm u dan met kleding en een pet of – nog beter – een breedgerande hoed.
Smeer u een half uur vooraf rijkelijk in met een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor. Doe dat elke twee uur.
Zoek een zonnecrème uit die zowel tegen UVB- als UVA-straling beschermt, want beide spelen een rol bij het ontstaan van huidkanker. Staat op de verpakking UVA met een cirkeltje rond, dan zit u goed.
Bescherm uw kinderen extra: het is bewezen dat vooral zonnebrand tijdens de jeugdjaren het risico op huidkanker verhoogt. Baby’s tot een jaar mogen niet in de zon. Naarmate kinderen ouder worden, kan het wel, op voorwaarde dat u de beschermingsmaatregelen strikt respecteert.
Op vakantie naar de zon? Laat uw kind dan tijdens het zwemmen UV-beschermende kleding dragen. Een gewoon
het abc van alarmSignalen
De belangrijkste alarmsignalen die kunnen wijzen op een melanoom, zitten vervat in de ABCDE-regel: a Asymmetrie op het vlak van vorm, kleur of verhevenheid
B Border of rand: een grillige rand C Colour of kleur: verandering van kleur of aanwezigheid van meerdere kleuren tegelijk
T-shirt beschermt alleen als de stof dik genoeg is.
Vermijd de zonnebank, zeker als u een verhoogd risico op huidkanker hebt.
verdachte vlekjes
Ziet u een vlekje of letsel dat niet pluis is, laat het dan zo snel mogelijk nakijken. Wacht daar zeker geen maanden mee.
Hebt u heel veel of onregelmatige vlek-
D Diameter groter dan 6 millimeter e Evolutie in dikte, kleur, grootte of vorm
Laat een vlekje ook controleren als » het jeukt, spontaan bloedt of korstjes vertoont.
» er na uw 35ste een nieuwe pigmentvlek bijkomt, zeker als die verdachte kenmerken vertoont.
jes, ga dan eens langs bij uw huisarts of dermatoloog om uw risico te laten inschatten. Bij een verhoogd risico zal hij u een jaarlijkse of halfjaarlijkse controle voorstellen.
Zelfs als u zich laat controleren, blijft waakzaamheid geboden en is het goed uw vlekjes tweemaandelijks thuis te (laten) inspecteren. U kunt ook overzichtsfoto’s maken. Zo ziet u het meteen als er een vlekje is veranderd of bijgekomen.
info www.veiligindezon.be
Voor patiënten met een uitgezaaid melanoom was een operatie tot voor kort de enige behandeling met een redelijke slaagkans. Was dat geen optie, dan restte er weinig hoop. ‘Sinds kort bestaat er nu medicatie die de kanker soms nog jaren kan tegenhouden’, zegt UZA oncoloog prof. dr. Pol Specenier.
de behandeling van patiënten met een uitgezaaid melanoom kende de voorbije jaren een spectaculaire evo lutie. ‘Voor mensen die niet kunnen worden geopereerd – en dat is helaas de meerderheid –, konden we tot voor kort weinig doen’, zegt prof. dr. Spece nier. ‘Er is chemotherapie, maar zelfs dan overleeft maar de helft van de patiënten zes maanden of langer. Vandaag zijn er andere opties. Om te beginnen immuun therapie: die stimuleert het afweersys teem om de kankercellen te lijf te gaan. De medicatie slaat niet bij iedereen aan, maar sommigen overleven er nu al drie tot vier jaar mee. Die overlevingsduur zagen we vroeger soms ook al, maar dankzij die nieuwe therapie komt het veel vaker voor. De medicatie wordt sinds augustus 2012 terugbetaald.’
De precieze werking van de immuun therapie verschilt van medicijn tot medi
cijn. Zo zijn er geneesmiddelen die als het ware een rem op het afweersysteem loskoppelen, waardoor het lichaam beter in staat is de kanker te bestrijden.
‘We moeten wel nauwgezet de neven werkingen opvolgen’, stipt Specenier aan. ‘Sommige patiënten krijgen name lijk last van ernstige diarree, buikpijn, een verminderde schildklierwerking of andere hormonale problemen. Zowat 90 % van de patiënten verdraagt de behandeling echter goed.’
Een tweede optie is doelgerichte medicatie. De werking daarvan steunt op het feit dat er niet één, maar meer dere types van maligne melanoom zijn. Afhankelijk van het soort kanker cel schuilt er een bepaald mechanisme achter de tumorgroei. Dat inzicht vormt de sleutel tot diverse behan
delingen. Specenier: ‘Als een patiënt hervalt, gaan we na welke genmutatie aan de basis van de ziekte ligt. Is dat de BRAF-mutatie, de NRAS-mutatie of de c-KIT-mutatie, dan kunnen we specifieke middelen inzetten tegen dat type kankercel. Veel patiënten kunnen we zo helpen.’
De BRAF-inhibitor, die zijn pijlen specifiek richt op de BRAF-gemu teerde kankercellen, slaagt er heel vaak in om de tumor te verkleinen of zelfs te vernietigen. Spijtig genoeg keert de kanker meestal al na enkele maanden terug. ‘Er zijn echter sterke aanwijzingen dat het effect langer aanhoudt als we het geneesmiddel combineren met een ander doel gericht medicijn, de MEK-inhibitor’, aldus Specenier. BRAF-inhibitoren worden sinds april 2013 terugbetaald voor patiënten met die mutatie, zo’n
40 tot 50 % van alle patiënten met een uitgezaaid melanoom.
De meeste doelgerichte geneesmid delen verlengen het leven met gemid deld één tot drie maanden. Specenier: ‘Dat is een gemiddelde: bij sommigen werkt het medicijn totaal niet, anderen zijn er jaren goed mee.’ Helaas zijn ook de doelgerichte medicijnen niet zonder nevenwerkingen. Zo verhogen BRAFinhibitoren het risico op andere, zij het mildere huidkankers. De patiënten in kwestie worden dan ook nauwgezet gevolgd. Ook ernstige vermoeidheid komt vaak voor.
Specenier ziet nog veel groeipotenti eel in de nieuwe behandelingen. ‘Het beste moet volgens mij nog komen. Het domein is in volle ontwikkeling: alleen al in het UZA lopen momenteel acht studies
met medicijnen die hetzij herval moeten voorkomen, hetzij de overleving na her val moeten verbeteren. Chemotherapie verdwijnt meer en meer naar de achter grond. Met wat geluk is de overleving van patiënten met een uitgezaaid melanoom over vijf jaar een stuk beter dan nu.’
Een groeiend probleem is de hoge kost van de nieuwe behandelingen. ‘Aange zien het om kleine patiëntengroepen gaat, zijn het per definitie erg dure medicijnen’, legt Specenier uit. ‘Voor de overheid betekent dat een zware belas ting. Overigens wordt immuuntherapie vooralsnog alleen terugbetaald als een andere behandeling – chemothera pie of doelgerichte medicatie – heeft gefaald. Die voorwaarde is frustrerend omdat de kansen met immuuntherapie beter liggen. Gelukkig kunnen veel pati enten in een studie stappen. Dan geldt de beperking niet.
lymfeklieren vaker geSPaardAls een melanoom wordt weggesneden, is de eerstvolgende vraag: zijn er uitzaaiingen of niet? Zeker bij een melanoom dikker dan 1 millime ter is die kans niet onbestaande. In geval van uitzaaiing worden normaal gezien de nabijgele gen lymfeklieren het eerst getroffen. Die liggen doorgaans gegroepeerd in de oksel, de hals of de lies.
‘Om na te gaan of er lymfeklieren zijn aange tast, passen we de sentinelprocedure toe’, zegt UZA-chirurg dr. Martin Ruppert. ‘We spuiten de plaats van het melanoom in met een kleurstof of radioactieve stof en twee uur later zien we op een scan welke klier oplicht. Dat is dan de schildwachtklier, de eerste klier waarmee het melanoom in verbinding staat. We verwijde ren dan die ene klier, een weinig belastende ingreep. Tegelijk snijden we de zone rondom het melanoom breder uit. Blijkt uit het laboonderzoek dat de klier niet is aangetast, dan zijn er quasi zeker geen uitzaaiingen en is er geen verdere behandeling nodig.’
Dankzij die methode worden niet langer alle lymfeklieren uit de oksel of de lies verwijderd zonder dat het echt nodig is. Vroeger gebeurde zoiets vaak uit voorzorg. Een dergelijke ingreep kan echter tot complicaties leiden en geeft vaak ook problemen met vochtophoping.
Een ontaarde pigmentvlek. Uitzaaiingen, nog eens uitzaaiingen. Marcs prognose was drie jaar geleden zo somber dat hij de raad kreeg te genieten van elke dag die hem nog restte. Na zijn laatste operatie bleef de kanker echter weg. ‘Mijn oncoloog noemt mij een speciaal geval’, lacht Marc (42).
zijn schoonbroer maakte hem in 2006 attent op een pigmentvlek op zijn rechterarm. De vlek had een staartje gekregen. En ze bloedde af en toe. Toen de huisarts ze weghaalde, bleek het om een diep genesteld melanoom te gaan. ‘Nadat het letsel breder was weggesneden, bleken de randen echter niet aangetast. Dat stelde ons gerust’ , vertelt Marc. Toen hij twee jaar later aldoor moe was, bracht hij dat dan ook niet in verband met het bewuste vlekje. Tot hij een bult onder zijn rechteroksel ontdekte ‘zo groot als een halve tennisbal.’ Het verdict: uitzaaiingen naar een lymfeklier en onder het sleutelbeen.
In het UZA onderging hij een operatie en bestraling. Daarop volgde een kuur met interferon, een middel dat zijn
afweersysteem moest helpen de tumor te verslaan. Marc: ‘De nevenwerkingen waren vreselijk. Diarree, misselijkheid, koorts … Een jaar lang kwam ik amper mijn bed uit. Toch sloeg ik niet één inspuiting over.’ Zijn haar kleurde van blond over rood tot grijs en hij viel 16 kilo af. Maar helaas: na dat jaar waren er weer uitzaaiingen in zijn dunne darm en rechterbilspier.
Op dat moment zag het er erg somber uit. ‘De chirurg twijfelde sterk aan de zin van een tweede operatie. De kanker zou volgens hem blijven terugkeren’, zegt vriendin Debbie. Op aandringen van zijn oncoloog prof. Specenier werd Marc toch geopereerd. Omdat het zijn enige kans was en omdat hij zonder
operatie last zou krijgen van zijn darm. Drie maanden later was er op de PETscan geen kankercel meer te zien. Nog eens drie maanden later ook niet, en vandaag is Marc nog altijd kankervrij. ‘Mijn oncoloog begrijpt het zelf niet’, lacht hij.
Soms vraagt hij zich af waarom net hij huidkanker kreeg. ‘Ik heb een bleke huid, maar heb nooit echt de zon opgezocht. Wel heb ik altijd keihard gewerkt in mijn bouwbedrijf, zeven dagen op zeven. Dat moest zich wreken, denk ik soms.’ Vandaag laat hij het fysieke werk aan anderen over, want hij is nog snel moe. Hij en Debbie staan nu anders in het leven. ‘Werk is minder belangrijk geworden’, zegt Debbie. ‘Een etentje, een vakantie: als het kan, pikken we alles mee. We stellen niks meer uit.’
‘Vroeger bleef het maar malen in mijn hoofd, maar dankzij mindfulness ben ik rustiger geworden. Dat komt ook mijn klachten als parkinsonpatiënt ten goede’, zegt Willy (59). Hij nam deel aan een studie van neurologe dr. Barbara Pickut, naar het effect van mindfulness op parkinsonpatiënten.
geoffrey (60) lijdt sinds anderhalf jaar aan de ziekte van Parkinson. Hij werkt als informaticus bij 11.11.11, maar door zijn ziekte is dat niet meer evident. Dankzij het begrip van zijn werkgever en collega’s kan hij geluk
helpen tegen stress en ook binnen de medische wereld groeit de interesse. Zo werd bewezen dat mindfulness het risico op herval na een depressie vermindert. Het wordt ook ingezet om de levenskwaliteit na een kankerbe handeling of van patiënten met MS of chronische vermoeidheid te verhogen.
kig halftijds aan de slag blijven. ‘Als het even te veel wordt, zonder ik mij een tiental minuutjes af en pas ik mind fulnesstechnieken toe. Dat volstaat meestal om er weer tegenaan te kun nen’, vertelt hij.
Mindfulness is een vorm van medi tatie. Je leert aanwezig te zijn in het hier en nu en de werkelijkheid met een open geest tegemoet te tre den (zie kaderstuk). Mindfulness kan
Stress verergert symptomen Dr. Pickut voerde vorig jaar als eer ste een studie uit naar de effecten van mindfulness bij patiënten met de ziekte van Parkinson. ‘Ik behandel al sinds 1992 parkinsonpatiënten’, zegt ze. ‘Keer op keer hoor ik dat hun klach ten verergeren bij stress. Zo kwam ik bij mindfulness uit. Dat wordt nu al toegepast om onder meer pijn, angst, depressie en slaapproblemen aan te pakken. En dat zijn nu net symptomen die ook bij de ziekte van Parkinson regelmatig voorkomen.’
Veertig parkinsonpatiënten namen deel aan de studie, van wie in eerste instantie de helft mindfulnesstraining kreeg. De controlegroep volgde na
afloop van de studie dezelfde sessies. Alle patiënten kregen aan het begin en het eind van de studie onder meer een MRI van de hersenen en vulden vragenlijsten in die vooral peilden naar hun klachten en levenskwaliteit. ‘Voor definitieve resultaten is het te vroeg, maar ik ben bijzonder hoop vol. We stelden vast dat mindfulness een meetbare verandering in de her senen teweegbracht’, zegt Pickut. De studie kreeg internationale aandacht. Zo publiceerde het tijdschrift van de American Academy of Neurology een abstract – een korte voorstelling is dat – over de studie. Pickut gaf daar over in april toelichting op het 11th Annual International Scientific Confe rence on Mindfulness in Medicine, Health Care and Society in Massachusetts.
verboden te multitasken Willy is een van de patiënten die in de studie stapten. Hij kreeg de diagnose parkinson twee jaar geleden. De symp tomen zijn in die periode verergerd: het beven in zijn rechterarm heeft zich
doorgezet naar zijn rechterbeen, stappen gaat moeizamer en schrijven lukt niet meer. Zijn werk moest hij opgeven. Ook Geoffrey kreeg gaandeweg meer klachten. ‘Het begon destijds met stramme bewegingen en moeilijkheden om mijn linkerhand te gebruiken. Intussen is mijn fijne motoriek verder achteruitgegaan en heb ik de neiging om met een sterk gebogen rug te lopen.’
Geen van beiden had ervaring met mindfulness. ‘Het is zowat het tegenovergestelde van multitasken’, legt Geoffrey uit. ‘Je moet je concentreren op één ding en al het overbodige uit je geest bannen. Dat betekent: niet plannen, geen herinneringen ophalen, niet piekeren ... Dat is erg moeilijk, maar je kunt het leren. Tijdens de sessies deden we allerlei oefeningen en ook mindful movements, een soort van yoga.’
minder last van beven Geoffrey heeft veel aan de sessies gehad en past de technieken vaak toe. ‘Zo start ik elke dag met twintig minuutjes meditatie. Pijn krijg ik vaak
onder controle door erop te focussen en me voor te stellen dat mijn adem tot aan het pijnpunt reikt. En als mijn hand begint te beven, kan ik dat doen stoppen door me te concentreren op de spieren in mijn bovenarm.’
Willy is dankzij mindfulness meer tot rust gekomen. ‘Terwijl mijn brein vroeger altijd op volle toeren draaide, jaag ik me nu minder snel op. Als ik me druk maak, neem ik een paar minuten de tijd om mij te concentreren op mijn ademhaling. Doordat ik rustiger ben, heb ik ook minder last van beven.’ Tijdens de trainingen leerde Willy focussen op het hier en nu. ‘Gedachten als twee jaar geleden was ik nog gezond of wie weet eindig ik in een rolstoel helpen me niet vooruit. Je moet in het heden leven.’
De patiënten die in de studie zaten, krijgen momenteel nog regelmatig een sessie. Geoffrey en Willy willen er alleszins mee doorgaan, en zij niet alleen.
‘Ik heb het gevoel dat mindfulness mij helpt om beter met mijn ziekte om te gaan. Vooral de stress is beter onder controle’, aldus Geoffrey.
Mindfulness betekent letterlijk achtzaamheid. Dr. Jon Kabat-Zinn, een Amerikaanse moleculair bioloog die mindfulness in de medische wereld introduceerde, omschrijft het als volgt: doelbewust aandacht geven in het hier en nu, zonder te oordelen. De oorsprong van mindfulness is te vinden in boeddhistische meditatie. Vooral de laatste tien jaar is er veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Het maakte zich los van de spirituele sfeer en vond zijn weg naar het grote publiek. Helaas mag in België iedereen zich mindfulnesstrainer noemen: net als psychotherapeut is het geen beschermde titel. Dat leidt soms tot stuitend amateurisme en zelfs misbruiken, zoals nog bleek uit een recent uitgezonden Panoramareportage. Bent u geïnteresseerd in mindfulnesstraining? Vraag dan bij voorkeur aan uw huisarts of een neuroloog waar u terecht kunt.
Als iemand kanker krijgt, is dat altijd onverwacht én onrechtvaardig.
Een sluitend recept om kanker te voorkomen, is er helaas niet. Toch kunt u een en ander doen om uw risico aanzienlijk te verkleinen. Met deze zeven tips bent u alvast goed op weg.
Roken verhoogt sterk het risico op longkanker: de kans dat u als roker een longtumor krijgt, bedraagt 17 %. Zowat 80 % van alle longkankerpatiënten zijn rokers of ex-rokers. Stoppen heeft op elke leeftijd zin. Het verlaagt uw risico op longkanker en u voelt zich op korte termijn beter. Roken verhoogt overigens ook het risico op diverse andere kankers. Alles bij elkaar is roken verantwoordelijk voor 25 % van alle kankerdoden. Stoppen lukt het best onder begeleiding van een arts of tabacoloog. Info rookstopprogramma UZA: T 03 821 51 90 of rookstop@uza.be.
Een goed of aanvaardbaar gewicht, gezonde en gevarieerde voeding en genoeg beweging zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Of elk van die factoren afzonderlijk uw risico op kanker verlaagt, is moeilijk te zeggen. Vast staat echter dat mensen met een gezonde levensstijl minder vaak kanker krijgen. Denk aan het totaalplaatje: door gezond te eten en genoeg te bewegen, volgt dat gezonde gewicht vanzelf. Probeer dagelijks vijf porties groente en fruit te eten en wissel af tussen vlees, vis en gevogelte. Overdrijf niet met rood vlees en bereide vleeswaren.
In Vlaanderen worden alle meisjes van het eerste jaar middelbare school uitgenodigd om zich gratis te laten vaccineren tegen het HPV-virus, verantwoordelijk voor baarmoederhalskanker. Het vaccin beschermt tegen enkele varianten van het virus die samen verantwoordelijk zijn voor zowat 80 % van alle baarmoederhalskankers. Denk ook aan het vaccin tegen hepatitis B: chronische hepatitis B kan leiden tot leverkanker. Voor baby’s wordt het vandaag standaard aangeboden, maar ook volwassenen kunnen zich laten vaccineren.
Wees lief voor het milieu
Het staat vast dat kankerverwekkende stoffen in de omgeving mee aan de basis liggen van het toenemende aantal kankers. Om welke stoffen het gaat en welke kankers daardoor worden bevorderd, is echter niet duidelijk. Uiteraard hebt u als individu maar een kleine impact op uw leefomgeving, maar u kunt alleszins uw steentje bijdragen, ook door uw kinderen bewust te maken van het belang van milieubewust leven.
Bent u een vrouw tussen 50 en 69 jaar oud, dan kunt u uw risico om aan borstkanker te sterven drastisch verminderen door aan de borstkankerscreening deel te nemen. Het bevolkingsonderzoek heeft het aantal overlijdens door borstkanker duidelijk doen dalen. Vanaf 2014 zullen alle Vlamingen tussen 50 en 74 jaar ook worden uitgenodigd om tweejaarlijks deel te nemen aan een screening voor darmkanker. Als de opkomst groot genoeg is, zou dat het aantal overlijdens door darmkanker op termijn moeten verlagen met 30 %.
3 74bescherm uw huid tegen de zon Als u zich onvoldoende beschermt tegen de zon, loopt u meer risico op maligne melanoom, een erg agressieve vorm van huidkanker. Vooral zonnebrand is nefast, maar ook fanatiek zonnen – lees: met een melkwit velletje gaan zonnekloppen op het heetst van de dag – doet uw risico toenemen. Kinderen zijn het kwetsbaarst: hoe vaker mensen tijdens hun jeugd verbranden, hoe hoger hun kans op melanoom. Gaat u de zon in, smeer u en uw kinderen dan elke twee uur rijkelijk in. Zoek tussen 11 en 15 uur bij voorkeur de schaduw op. Zie ook het dossier over melanoom in deze Maguza.
Alcohol verhoogt rechtstreeks of onrechtstreeks het risico op keel-, slokdarm-, lever-, pancreas- en darmkanker. Niet iedereen die overmatig drinkt, krijgt kanker. U hoeft echter ook geen alcoholist te zijn om uw risico te vergroten. Drinkt u regelmatig meer dan het aanbevolen maximum, dan loopt u meer risico.
Wie hem ontmoet, zou nooit vermoeden dat Rupert Suply tegen kanker vecht. Met een schijnbaar onuitputtelijke energie zet hij met zijn organisatie Hope benefietacties op zoals muziekfeesten en sportdagen. De opbrengst gaat naar het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve Geneeskunde (CCRG) van het UZA.
alles wees erop dat Rupert Suply (27) profvoetballer zou worden, tot dokters in 2008 botkanker vaststelden. Zijn voetbaldroom heeft hij moeten opbergen, maar hij gooide zich op de muziek. Deze zomer is hij als DJ zelfs te gast op het dancefestival Tomorrowland. Ook al is zijn prognose niet rooskleurig, zijn levenslust is groter dan ooit tevoren. ‘Het voetbal heeft me sterk gemaakt, zowel lichamelijk als mentaal’, zegt Rupert. ‘En de sport heeft me ook veel geleerd over het leven. Wie niet schiet op het doel, zal niet scoren. Dat is in het leven niet anders: als je je kans niet waagt, gebeurt er helemaal niets.’
Rupert is de drijvende kracht achter de benefietacties van Hope. We love life. Begin mei vonden de Hope Sports Days plaats in Boechout: zaterdag was er beach soccer, zondag beach volley. En verder klonk er muziek, konden bezoekers iets eten en drinken, en genoten ze van de zon in ligzetels. De zon was van de partij, en lokte op zaterdag 200 en op zondag wel 800 bezoekers. Het weekend bracht 10.000 euro op voor kankeronderzoek aan het UZA. Ook de oldtimerrally van 1 mei was een schot in de roos, met 200 oldtimers en zeker 600 bezoekers. Rupert: ‘Ik wil mensen van 0 tot 87 jaar een fijne dag bezor-
gen, en ondertussen het goede doel steunen. Die positieve vibe is voor mij erg belangrijk: ik wil tonen dat je alles uit het leven moet halen wat erin zit.’
Rupert ontdekte de muziek tijdens zijn eerste behandeling tegen kanker. ‘Voor elke stemming bestaat er wel een plaat, ik vind mezelf helemaal terug in de muziek. Eerst draaide ik thuis, daarna op feestjes. Op de eerste Hope Party van 2011 waren er 1.000 feestvierders. De Party leverde 10.000 euro op voor het UZA. Vorige zomer hebben we voor het eerst de Hope Sports Day georganiseerd, met 300 bezoekers, goed voor een cheque van 3.000 euro.’
Er staat nog heel wat op stapel: Rupert wil nog een mountainbikerace en karting organiseren. ‘De volgende Hope Party vindt plaats op 14 september in Noxx in Antwerpen. We kunnen nog veel groeien. Hope moet ook verdergaan als ik er niet meer ben. Ik ben nu al bezig met de opvolging.’ De prognose van de Antwerpse DJ is niet goed. ‘Ik ben al vijf keer hervallen, en de kankervrije periode wordt steeds korter. Maar ik ben vooral dankbaar: mijn variant van bot-
kanker, Ewing-sarcoom, is erg agressief. Toch red ik het nu al vijf jaar, en heb ik al veel van mijn dromen waargemaakt.’
onderzoek naar vaccin
Het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve Geneeskunde (CCRG) van het UZA is Rupert erg dankbaar voor zijn benefietacties. Met het geld doet het centrum onderzoek naar cellulaire immuuntherapie. Dr. Ann Van de Velde, medisch verantwoordelijke voor het klinische immuno- en celtherapie-
programma op de dagzaal hematologie, legt uit hoe dat in zijn werk gaat. ‘We nemen witte bloedcellen af bij de patiënt en maken daaruit zijn dendritische celvaccins. Dendritische cellen sturen andere witte bloedcellen aan om lichaamsvreemde, geïnfecteerde of kwaadaardige cellen te vernietigen. In het labo leiden we die dendritische cellen vooraf op om het signaal te geven
dat bepaalde tumor-merkers herkend moeten worden. Na een week geven we die verbeterde dendritische cellen terug aan de patiënt in de vorm van een vaccin en dat herhalen we meerdere keren. Eigenlijk is de therapie dus een gepersonaliseerd vaccin. Deze celgemedieerde vaccinatietherapie heeft haar nut al bewezen in het labo en in kleine groepen van kankerpatiënten, en wordt nu uitgetest op een groter aantal personen. Patiënten hoeven alleen een spuitje te komen halen, en de nevenwerkingen zijn beperkt.’ Ook Rupert krijgt op dit moment een behandeling met gepersonaliseerde vaccins. ‘Ik geloof in deze therapie, en in kankeronderzoek in het algemeen. Vroeg of laat zal onderzoek uitwijzen hoe we meer mensen kunnen genezen van kanker.’
Samen met AdMyBerry wil Rupert T-shirts maken met inspirerende quotes. Kent u een quote om kankerpatiën- ten een hart onder de riem te steken? Surf naar HopeBenefiwww.facebook.com/ etEvents en win een T-shirt met uw eigen quote.
Stel, u bent betrokken bij een ongeval of een gebeurtenis die grote persaandacht krijgt. Hoe gaat het UZA dan om met uw privacy? En hoe beschermen we de privacy van onze patiënten in het algemeen?
regel 1 is dat elke medewerker van het ziekenhuis beroepsgeheim heeft. Medewerkers mogen geen infor matie delen met buitenstaanders of medewerkers die niet betrokken zijn bij uw behandeling. Uw medisch dossier is ook alleen toegankelijk voor mede werkers die met u een klinische relatie hebben. Dat kan gecontroleerd worden: het systeem houdt bij wie uw dos sier op welk moment opent. In geval van nood kunnen andere ziekenhuis medewerkers, bijvoorbeeld de arts van wacht, uw dossier wel openen, maar alleen als ze daar een motivatie voor geven en een aantal vragen beantwoor den. U kunt dus op beide oren slapen wat privacy betreft.
geen commentaar
Maar wat als de druk wordt opgevoerd? Wat als de pers geïnteresseerd is in u, bijvoorbeeld omdat u betrokken bent in een spectaculair ongeval, een ramp of een misdaad, of als u getroffen bent door een ziekte die de pers interes seert? ‘We geven nooit aan buitenstaan ders informatie over een patiënt. Alle medewerkers weten dat’, zegt commu nicatieverantwoordelijke Ann Segers. ‘We zullen zelfs nooit bevestigen of een bepaalde persoon in ons ziekenhuis is opgenomen, tenzij bijvoorbeeld de politie of de familie dat al heeft bekend gemaakt. Maar zelfs dan geven we geen informatie over de medische toestand van de patiënt, behalve als de patiënt of zijn familie dat zelf uitdrukkelijk wil.
Als we zelf een uitspraak doen, zal dat enkel heel algemeen zijn, bijvoorbeeld dat de toestand van de patiënt stabiel is. We zullen ook nooit telefoontjes van journalisten rechtstreeks doorverbinden naar de kamer van de patiënt: de pers moet altijd via de communicatiedienst passeren.’ Mocht u als patiënt in het ziekenhuis toch onverwacht geconfron teerd worden met iemand van de pers, breng dan meteen de verpleging op de hoogte.
Als een journalist met u in contact probeert te komen, zal het ziekenhuis u daarvan op de hoogte brengen. Als u op die vraag wil ingaan, dan kunt u dat natuurlijk doen, al overlegt u het best vooraf toch met uw behandelende arts. Hij of zij kan inschatten of het in uw medische toestand aangewezen is een interview te geven en ook wat u beter wel of niet vertelt. Als zo’n interview in het ziekenhuis plaatsvindt, moet de
communicatiedienst daarvan altijd op de hoogte zijn.
Als u zelf liever niet met de pers praat, maar toch informatie kwijt wil, dan kunt u ook aan uw arts vragen om in uw plaats een mededeling te doen over uw medische toestand. U spreekt dan onderling – het liefst op papier – af wat de arts al dan niet mag vertellen. En in sommige gevallen is het zinvol om uw advocaat het woord te laten voeren, bijvoorbeeld als het gaat om geweld daden en het belangrijk is dat ook uw kant van de zaak wordt toegelicht.
Nog een stap verder zijn bekende per sonen. Ook zij hebben natuurlijk soms gezondheidsproblemen, en ook zij hebben recht op privacy. Hier gelden dezelfde basisregels: het ziekenhuis zal nooit communiceren over bekende personen die zijn opgenomen, tenzij zij daar zelf mee naar buiten willen komen. Ann Segers: ‘Ook bekende per sonen vragen soms aan hun arts om de media te informeren over hun gezond heid, maar ook dat gebeurt alleen op vraag van de patiënt of zijn familie en als ook de arts ermee akkoord gaat. Er wordt bij voorkeur op papier overeen gekomen wat er precies mag worden meegedeeld. De arts moet er immers over waken dat zijn beroepsgeheim niet wordt geschonden.’ Alle patiënten, bekend of niet, worden in het UZA ove rigens gelijk behandeld.
Het UZA brengt binnenkort een folder uit 'Persbeleid in het UZA'. Vraag ernaar bij de verpleging.
Als wondzorgverpleegkundige ontmoet Sonja Vlayen heel veel mensen. Maar die ene patiënt, die al vijftig jaar met beenwonden door het leven ging, zal ze toch nooit vergeten.
‘Enkele jaren geleden ontmoette ik een man die op zijn eenentwintigste betrokken was geraakt in een zwaar ver keersongeval. Aan beide kanten van zijn benen had hij serieuze wonden opgelopen. Intussen was de man al vijf tig jaar ouder, maar ondanks tal van behandelingen door artsen en thuiszorgverpleegkundigen waren die pijnlijke wonden nooit dichtgegaan. Op een bepaald moment werd hij in het UZA opgenomen met een longprobleem, en werd ik erbij geroepen om eens naar zijn wonden te kijken. Die patiënt was het vertrouwen verloren in de hele medische wereld en geloofde geen enkele arts of verpleeg kundige meer. Het heeft weken geduurd voor ik hem kon overtuigen om mij toch een behandeling te laten starten. Uiteindelijk heeft hij toegezegd.
Ik gebruikte een ander soort zwachtel, geen elastische. Dat bleek te helpen, want vrij snel had hij veel minder pijn. Dat deed hem doorzetten, en één been was na een jaar helemaal genezen. Aan het andere been bleef er een klein wondje over van een centimeter groot, dat maanden lang niet meer veranderde. Toen begon ik zelf te twijfelen of het mij ooit zou lukken. Op dat moment werden de rol len omgekeerd en hebben de patiënt en zijn familie mij gestimuleerd om vol te houden. We zijn nu een jaar later, en zijn wonden blijven dicht. Het heeft ons allebei twee jaar lang enorm veel tijd en energie gekost, maar het heeft geloond! Die man is nu zo dankbaar en gelukkig. Het geeft mij enorm veel voldoening dat hij na vijftig jaar eindelijk van zijn pijn en wonden verlost is!’
Goede zorg mag dan primeren, ook in het ziekenhuis krijgt u niet graag iets op uw bord dat u niet lust. Met het nieuwe systeem om maaltijden te bestellen wordt die kans klein: voortaan kan elke opgenomen patiënt uit een aantal mogelijkheden kiezen.
in maart werd een nieuw online systeem geïntroduceerd om de maaltijden op de afdelingen te bestellen. Voordien werkte het UZA met twee systemen. ‘Op zowat de helft van de afdelingen konden patiënten kiezen uit verschillende opties’, legt diëtist Michael Sels uit. ‘Ze vulden een formulier in dat door de zorgkundige werd opgehaald en overgetikt. Dat was echter omslachtig: er gingen al gauw een paar dagen over voor de patiënt de gekozen maaltijden kreeg. Op de andere afdelingen konden patienten eenmalig opgeven wat ze niet lustten en hadden ze verder geen keuze.’
Vandaag kan iedereen kiezen. Voor de lunch is er bijvoorbeeld keuze uit soep of bouillon, vlees,
vis of vegetarisch en een viertal desserten. ‘De zorgkundige gaat één keer per dag bij de patiënten langs en geeft op een iPad in wat ze de volgende dag willen eten’, legt Dirk Maes van patiëntenzorg uit. ‘Het systeem is real-time: de keuken beschikt meteen over de ingegeven data. Zo kun je kort op de bal spelen.’
Elke patiënt belandt bij opname automatisch in het systeem en wordt meteen meegerekend voor de eerstvolgende maaltijd. Na ontslag verdwijnt hij weer uit het systeem. ‘We hoeven dus geen maaltijden meer bij te bestellen voor patiënten die nog maar net zijn opgenomen. En er worden ook geen dienbladen meer bezorgd voor mensen die al zijn vertrokken’, aldus Sels.
Een kleine helft van de patiënten heeft aangepaste voeding nodig. Ook dat is nu beter geregeld. ‘We kunnen meteen aan het bed van de patiënt zijn dieetbeperkingen ingeven, waarna de zorgkundigen automatisch een aangepast keuzemenu op hun scherm krijgen’, verduidelijkt Sels.
Zorgkundige Mireille Lallement vindt het nieuwe systeem een stuk gebruiksvriendelijker. ‘Fijn is ook dat we de keuze van de patiënten zelf aan bed komen noteren. De tijd die we vroeger staken in formulieren overtikken, spenderen we nu aan hen. Dat heeft ook als voordeel dat we patiënten indien nodig bij hun keuze kunnen helpen, bijvoorbeeld als ze anderstalig zijn.’ Ook de patiënten zelf reageren positief. Vooral de mogelijkheid om te kunnen kiezen, wordt in dank aanvaard.
Een pijnlijke vaststelling, maar we kunnen er niet omheen: de agressie van patiënten en bezoekers tegenover ziekenhuismedewerkers neemt toe. Een campagne in het UZA en in andere ziekenhuizen in de regio roept iedereen op tot meer respect.
een ziekenhuis moet een veilige omgeving zijn, voor patiënten, bezoekers én medewerkers. Jammer genoeg is die veiligheid vandaag niet altijd evident. Vooral medewerkers krijgen steeds vaker te maken met verbaal en soms fysiek geweld, van misnoegde patiënten of bezoekers. Daarom werkt het UZA aan een vernieuwd agressiebeleid.
Een van de meest zichtbare elementen van het agressiebeleid is de postercampagne die patiënten en bezoekers erop wijst dat iedereen in het ziekenhuis de plicht heeft om respectvol met elkaar om te gaan en niet agressief te reageren. De posters maken duidelijk dat noch mondelinge noch fysieke agressie ten opzichte van zorgverleners getolereerd worden. Tegelijk met de posters wordt in de deelnemende ziekenhuizen in de Antwerpse regio een folder verspreid over de gedragsregels die gelden in het ziekenhuis.
Het UZA gaat de agressiegevallen ook beter documenteren. Ombudsvrouw Aryane Cools: ‘In een nieuw veiligheidsmanagementsysteem gaan we het aantal gevallen van agressie bijhouden. Ook de soort agressie zal worden geregistreerd.’ Al sinds 2009 is in het ziekenhuis een ‘agressiebeheersingsploeg’ aanwezig, een team dat permanent oproepbaar is. De ploeg bestaat uit een vijftigtal medewerkers van diverse diensten. Bij een geval van agressie worden zij opgeroepen naar de plaats waar de agressie zich afspeelt en komen ze tussenbeide. Aryane Cools: ‘Dat blijkt goed te werken, en we gaan er dus ook mee door.’ Nieuw is dat de medewerkers die het meest met agressie geconfronteerd worden een opleiding agressiebeheer zullen volgen. Door zelfzeker met verbale agressie om te gaan kunnen medewerkers immers vaak erger voorkomen.
respectvol met elkaar omgaan, Daar worDt ieDereen beter van.
wor respectvol met elkaar omgaan, Daar worDt ieDereen beter van.
wij vechten graag voor u, maar niet met u
Eén bandagist telt de afdeling orthopedie.
Bij hem kan je terecht voor steunverbanden na een operatie of een verstuiking, op maat gemaakte korsetten en andere hulpmiddelen.
als kind wou ik met mijn handen en met patiënten werken. Mijn huidige job is de ideale combinatie van die twee. Ik werk als bandagist-orthesist-prothesist op de afdeling orthopedie in het UZA’, vertelt Lieven Marynissen. Intussen komt hij hier al elf jaar. ‘Ik werk eigenlijk voor een extern bedrijf dat de steunverbanden en korsetten voor het UZA maakt en levert. Want het zou niet evident zijn om in een ziekenhuis zelf in zo’n groot atelier en magazijn te voorzien.’
‘Ik ben een orthopedisch technicus, en dus geen arts’, legt Lieven uit. Hij werkt samen met artsen van ver-
schillende diensten, met kinesisten, ergotherapeuten, sociaal assistenten enzovoort. ‘Vooral voor kinderorthopedie gaat het om een totaalpakket: per kind bekijken we met heel het team van artsen en zorgverleners wat de beste aanpak is. En we stemmen onze zorg op elkaar af.’
altijd
Naast de (meestal korte) opvolging na een verstuiking of operatie, doet Lieven veel kinderorthopedie voor kinderen met een open rug, hersenletsels, spierziekten ‘Sommige kinderen ken ik al sinds hun geboorte. Ik ben heel goed op de hoogte van hun situatie en volg hen regelmatig op. Dat schept een persoonlijke band. Die opvolging vind ik het leukste aan mijn job’, vertelt hij. ‘Ik merk wel dat het steeds intensiever wordt, want die kinderen blijven patiënt, maar intussen komen er nieuwe kinderen bij. Ik heb dus altijd meer werk, maar ik doe het enorm graag.’
‘Woensdag en donderdag heb ik vrije consultatie in het UZA, en dan is de gang goed gevuld met wachtende patiënten. Op de andere dagen ga ik naar scholen en zorginstellin-
gen. Veel van mijn kinderpatiëntjes
gen. Veel van mijn kinderpatiëntjes uit het UZA zijn niet zo mobiel, dus is het makkelijker dat ik naar hen toe ga, in de plaats van omgekeerd. Bovendien zitten verschillende patienten in dezelfde school en kan ik met één bezoek meerdere kinderen opvolgen. Maar eigenlijk staat mijn telefoon nooit stil. Iemand die net geopereerd is aan zijn kruisbanden, heeft snel een kniebrace nodig. Voor die dringende gevallen passeer ik ook in het ziekenhuis’, vertelt hij.
Is zijn job doorheen de jaren veranderd? ‘Jazeker. In de laatste twintig jaar heeft de orthopedie een enorme evolutie ondergaan. Er zijn nieuwe materialen en technieken voorhanden. Daardoor is het aanbod uitgebreid en kunnen we mensen almaar beter helpen. Bij elke patiënt kijk ik wat we aan zijn functionaliteit kunnen verbeteren. En zelfs bij hetzelfde probleem, zoals een beenamputatie, zullen we een bejaarde patiënt helemaal anders benaderen dan een jong en sportief persoon, omdat beiden andere prioriteiten hebben. Dat maakt mijn job zeer gevarieerd en boeiend.’
» algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00
» onthaal en opname: T 03 821 31 01
» patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00
(maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levenbeschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal)
» ombudsdienst: T 03 821 31 60
» inlichtingen facturen: T 03 821 31 28
» mobiele medische urgentiegroep: T 03 821 38 06
» school in het UZA: T 03 821 58 86
In de kinderopvang zijn kinderen van patiënten en bezoekers van harte welkom. U vindt De Speelvogel in de rechtervleugel op het gelijkvloers. Pijlen vanop de parking wijzen de weg. Meer info: T 03 821 38 87
Wilt u in de buurt van het ziekenhuis overnachten, dan kunt u terecht in onthaaltehuis Ter Weyde. Vrijwilligers bieden er een eenvoudig maar warm onthaal aan een billijke prijs. Ter Weyde bevindt zich op 200 meter van het UZA (Edegemsesteenweg 240, 2610 Wilrijk). Voor meer info: T 03 440 48 18.
In de inkomhal vindt u:
» de cafetaria, in de week open van 8.30 tot 20 uur; in het weekend en op feestdagen van 12 tot 20 uur » een broodjeszaak, in de week open van 9 tot 14.30 uur » een winkel ‘Shop & Go’ met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen … Open op weekdagen van 8.30
tot 20 uur, open op zaterdagen en feestdagen van 12 tot 19 uur, gesloten op zondag » een bloemen- en pralinewinkel ‘Gift Shop’, open op weekdagen en op zon- en feestdagen, telkens van 13 tot 19 uur, gesloten op zaterdag » een bankautomaat
Het restaurant vindt u op -1 op het einde van de bezoekersgang. Het is elke werkdag open van 12 tot 14 uur.
Maguza – driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen – jaargang 25, juli 2013 – Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, communicatie@uza.be – Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der Straeten – Hoofdredacteur: Ann Segers – Eindredacteur: Kris Thieren – Redactieraad: Bettina Blaumeiser, Patrick Cras, Annick Deckers, Anneleen De Vos, Jonas De Wolf, Tine Lassuyt, Marc Peeters, Ann Segers, Bharati Shivalkar, Elke Smits, Kris Thieren, Paul Van Aken, Miranda Van De Wiele – Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Uitgeverij, www.jaja.be – Fotografie: Jan Locus, Frank Bahnmüller – Illustratie p. 16: Debora Lauwers, p. 34: Mario De Koninck (Aaargh) –Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest – Reclameregie: Little Joe, www.littlejoe.be – De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.
Wenst u een GRATIS abonnement op Maguza, wilt u een adreswijziging doorgeven of wilt u het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur uw naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. U kunt hier ook inschrijven op de gratis digitale nieuwsbrief van Maguza. www.maguza.be
1. ophoping van bloed – lopen als ontspanning 2. muziektempel – geliefde van Julia – larve 3. Europeaan – klank – lingerie – Europese Unie 4. muzieknoot – verstreken – zwaardwalvis – gebogen priem 5. klein ventje – lavement 6. waterkering – bijbelse hogepriester – laatstleden – oogholte 7. lof – kleur – grondtoon – selenium 8. slede – universiteit – deel van een sportwedstrijd 9. zware bijl – kachelschuif – steensoort – Bulgaarse munt 10. brandgang – fuikingang – kinderen niet toegelaten – dinsdag
Heb je het letterwoord ontdekt? Mail het dan voor 10 augustus 2013 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – Afdeling communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem en maak kans op één van de vijf cadeaubonnen van Oxfam Wereldwinkels t.w.v. 20 euro.
11. hemogram – koude gekruide gelei 12. Engelse graaf – droogoven – wilde haver – in orde 13. internationaal – lagere school – hondensoort 14. Ecuador (op auto’s) – uitroep van pijn – vogelsnavel – biersoort – meetstok 15. pygmee – vervoering – Griekse letter 16. deel van een boom – deel van een ziekenhuis
1. geslachtsdaad – hemorroïden 2. loflied – kantoorbediende – chirurgisch mesje 3. bladader – bijbelse plaats – vuilnisbelt – verdwijn! 4. Japans bordspel – vaarwel! – opstootje – woonboot 5. loot – spil – voeg – vadsig 6. handvat – nogmaals! – zangstem – tenslotte 7. deel van het binnenoor – pluisje 8. geladen atoom – groente – meisjesnaam 9. Eminentie – verdovend middel – klasse – getij 10. Spaanse rivier – oever – insect – a dato 11. kanjer – lichaamsdeel – roofvogel 12. zinsbegoocheling 13. Gospel Music Association – te huur – tijdschrift – rivier in Duitsland 14. gallium – bouwland – eetlepel – duw – plus 15. reukorgaan – woongelegenheid met verzorging, vooral voor bejaarden
1 P r e S b y o P i e l i g h t
r a m a d a n b e z i t e o
o i t r e S i d u e v e n
S t r a n d o S i m m e n S
t h n i o d a g a r v i 6 a i r h e P a t i t i S o l
a n i l i n e a P a t h i e
t n ij l r a m b r a r r
e l f r a g b l e i e a
c r u m a t e r i e m e n u
u n e e i n o t r a S W
b a a r m o e d e r e g d k
i m g o j a e l e b r o
t a P e S a u n i e a a S
u t n e l S o n e n f a n t
oPloSSing maguza 92
Bioritme – I. De Loore (Brasschaat), T. Verbist (Brecht), A. Lavreysen (Lommel), S. Smet (Mortsel), M. De Winter (Mortsel) krijgen hun cadeaubon binnenkort in de bus.
een klein ziekenhuis in onze buurt … Ik meld me aan voor een pijnbehande ling in mijn rug, een kleine ingreep die in een operatiezaaltje gebeurt. Maar dat gaat niet zomaar, eerst moet ik een operatiekleed aantrekken en daarna bren gen ze me in een heuse rolstoel naar het OK. Veel gedoe, maar het zal wel zijn redenen hebben denk ik. Gehoorzaam trek ik het operatiespul aan en wacht op de rolstoel. Bang of ongerust ben ik niet, het is niet mijn eerste pijnbehandeling. Ik ben er klaar voor, de verpleegkundige ook. ‘Als je het kleedje helemaal aan hebt, mag je een groen mutsje opzetten. Dan mag je in het stoeltje gaan zitten (de rolstoel dus). Ik ga de plankjes voor je uitklappen en dan mag je daar met je voetjes op steunen. En je brilletje mag je aan mij geven.’ En zo gaat het nog een tijdje door.
Intussen word ik vakkundig door liften en lange gangen geloodst tot ik in het operatiekwartier aankom. Onder mijn arm heb ik een bruine envelop met recente scans met nieuwe informatie voor de dokter. Bij het binnenrijden van het ope ratiezaaltje leg ik aan de verpleegkundige uit waarom ik de scans wil laten zien aan de dokter. ‘Daar heeft de dokter nu geen tijd voor’, is het korte antwoord. In normale doen zou ik beleefd tegenpruttelen of argumenteren waarom ik de scans wil voorleggen. Nu blijf ik gedwee in de rolstoel zitten, klaar voor de behandeling. Want weer mag ik de voetjes van het plankje halen, er komt ‘een prikje in mijn armpje voor een infuusje met medi cijntjes’. Zonder bril – bijna blind als een mol – in een operatiekleed, in een rolstoel: het doet iets met het zelfvertrouwen van een mens. Van mijn eigen mondige zelf is weinig over. Als een lam lever ik mij over aan de dokter en zijn naalden. Ik geef geen krimp en een half uurtje later ben ik weer op mijn kamer. Daar mag ik mijn operatiekleedje uit trekken en mijn brilletje weer opzetten. En ik krijg nog een koffietje met een boterhammetje
Een uur later sta ik op de stoep van het zieken huis, compleet met jeans, schoenen én bril. In de auto op weg naar huis mijmer ik over het subtiele effect van de verkleinwoordjes en de sfeer daarrond. Zijn er ook mensen die zich daarin koesteren? Die zich beschermd en verzorgd voelen en zich dan zonder morren schikken in de rol van patiënt: hij of zij die lijdt. Het is in elk geval niets voor mij, die betutteling. Intus sen heb ik – in een ander ziekenhuis – mijn pijnspecialist gevonden Rechttoe, rechtaan: geen gedoe met brillen, operatiekleedjes en rolstoelen. Ik mag zelfs tegenpruttelen. En ik lever me met plezier over aan zijn naalden.
Katty Allaert werkt al 20 jaar als journalist op de vrt nieuws dienst. Voor Het Journaal maakt ze reportages over gezond heid. Ze schreef mee aan een boek over aller gieën en werkt nu aan een boek over rugpijn. Ze is geboeid door alle mooie dingen in het leven.
Van mijn eigen mondige zelf is weinig over. Als een lam lever ik mij over aan de dokter en zijn naalden
Guido (55) beschouwt de afgelopen twintig jaar van zijn leven als een groot cadeau. Als jonge papa kreeg hij destijds af te rekenen met een vuistdikke tumor in zijn borst. ‘Ik heb er altijd op vertrouwd dat het goed zou komen.’
h et begon in 1991 met een klein gezwel op zijn rechterborst, volgens zijn dermatologe onschuldig. Toen hij het na een jaar toch wilde laten wegnemen, lukte dat niet omdat het zo diep zat. Guido: ‘De volgende dag kreeg ik te horen dat het om een sarcoom ging, een kwaadaardige tumor van het bindweefsel. Ik dacht dat mijn dagen geteld waren. Uit onderzoek in het UZA bleek dat het gezwel vuistdik was, maar gelukkig waren er geen uitzaaiingen. De tumor moest er wel uit. Er zou een hele reconstructie nodig zijn, zei mijn chirurg prof. dr. Paul Van Schil.’
‘De operatie vond plaats in juli 1992. Een groot stuk van mijn borstspier werd verwijderd, maar ook vier ribben en mijn borstbeen moesten er gedeeltelijk aan geloven. Een beendercementplaat, met
twee kunstvezelplaten aan mijn ribben vastgehecht, moest de stabiliteit herstellen. De krater in mijn borst werd gedicht met een stuk van mijn rugspier. Op mijn rug werd de huid dan weer hersteld met huidweefsel uit mijn linkerdij. Je ziet de littekens nog goed, maar daar geef ik niet om.’
opnieuw ertegenaan ‘Na drie weken mocht ik naar huis. Eind augustus liep het echter mis. Ik kreeg een ernstige infectie en lag zowat het hele najaar terug in het ziekenhuis voor antibioticakuren.
Tot prof. Van Schil begin december besliste om mijn borst weer open te maken. Bleek dat de cementplaat werd afgestoten. Ze moest er weer uit, samen met de bovenste kunstvezelplaat. Gelukkig was de onderste plaat intussen genoeg ingegroeid om de stabiliteit te behouden.’
‘Terug thuis herstelde ik goed. Mijn vrouw en ik pikten de draad van ons leven snel weer op. Want we hadden twee jonge kinderen, beiden een job, een af te werken huis en een grote tuin. Niet lang daarna was onze derde zoon in aantocht. Sommigen verklaarden ons gek. Ik heb er na de eerste schrik echter altijd op vertrouwd dat het goed zou komen. Wel ga ik nog elk jaar op controle. Zo ben ik gerust.’
‘Exact twintig jaar na mijn operatie heb ik prof. Van Schil een mail gestuurd om hem nog eens te bedanken. Nog dezelfde dag had ik antwoord. Ik ben eeuwig dankbaar omdat ik destijds zo goed ben geholpen. Zelfs als morgen mijn tijd zou zijn gekomen, zou ik blij zijn met die twintig jaar extra time.’
oProeP!
Hebt u ook iets bijzonders meegemaakt in het UZA? Laat het ons weten via maguza@uza.be