Afgiftekantoor Gent X, Maguza 127, Tijdschrift –kwartaalblad, oktober –november –december 2022, v.u. Marc Peeters, Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem
www.maguza.be UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen uza_stories
‘Ik
Nicole, 69
zie weer de herfstkleuren in het bos’
De hospitalisatieverzekeringscontracten zijn onderworpen aan het Belgische recht en worden voor het leven afgesloten, tenzij minstens 3 maanden voor de jaarlijkse vervaldag van het contract een opzegbrief is verstuurd. In geval van klacht, kan je je wenden tot Ethias, Prins-Bisschopssingel 73 te 3500 Hasselt, fax 011 85 61 10, klachtenbeheer@ethias.be. Indien je vervolgens niet tevreden bent, kan je je wenden tot de Ombudsman van de Verzekeringen (www.ombudsman-insurance.be/nl), de Meeûssquare 35 te 1000 Brussel, fax 02 547 59 75. Infofiche en voorwaarden op ethias.be
Ethias nv, toegelaten onder het nr. 196, rue des Croisiers 24 in 4000 Luik, is een in België erkende verzekeringsmaatschappij onderworpen aan het Belgische recht. RPR Luik BTW BE 0404.484.654 - IBAN : BE72 0910 0078 4416 - BIC : GKCCBEBB. Publicitair document. V.U. : Vincent Pécasse
Onderweg naar?
‘Begin 2021 heeft prof. dr. Carina Koppen van de dienst oogheelkunde een hoorn vlies- of corneatransplantatie uitgevoerd aan mijn linkeroog. Vandaag kom ik als Vlaamse patiëntvertegenwoordiger voor een wetenschappelijke studie, de BEST Cornea-studie, dat de twee standaardtech nieken voor die transplantatie vergelijkt om te bepalen welke de beste is voor de patiënt.’
Hoe gaat het?
‘Sinds een half jaar na mijn ingreep heb ik weer een goed zicht. In het begin liep het herstel moeilijk, maar geleidelijk zag ik meer en meer. Ik lijd ook aan sclerodermie, een auto-immuunziekte waardoor alles trager geneest. Ongeveer zes maanden na mijn oogoperatie werkte ik weer met de computer. Wie in goede conditie is, kan al drie dagen na de operatie zitten en met één oog tv-kijken. Bij mij ging het iets minder snel. Ik luisterde de eerste dagen vanuit mijn bed vooral naar muziek en audioboe ken, en staarde naar dieren die door een kinderlampje op het plafond geprojecteerd werden. Maar dat ongemak neem je er graag bij om weer alles te kunnen. Dit weekend genoot ik met mijn twee jongste kleinzonen van de herfstkleuren in het bos. Dat kon ik twee jaar lang niet. Professor Koppen vertelde me dat mijn operatie zelfs met de nieuwste microchirurgische DMEK-methode ingewikkeld was. Als ook ik weer kan zien, kan de techniek nog heel veel anderen beter maken. Dat ik dit onder zoek mee kan onderbouwen als ervarings deskundige en patiëntvertegenwoordiger, geeft me veel voldoening.’
‘Als zelfs ik weer kan zien, kan de techniek nog veel anderen helpen’
1 jaar Zorgcentrum na Seksueel Geweld: terugblik met de medische, psychologische en forensische experts die 24 uur op 24, zeven dagen op zeven paraat staan
Interview Regionale samenwerking tegen beroerte: hoe het UZA en AZ Rivierenland samen patiënten beter helpen ZORG
Vernieuwd MRI-centrum met virtuele cockpit Van meer flexibiliteit tot snellere en nauwkeurigere diagnoses
Veertig jaar slaaponderzoek ‘Bij complexe slaapstoornissen moet je altijd naar het geheel kijken’ GEZOND
Een gezonde start 5 manieren om als ouder in spe bij te dragen aan een beter gewicht voor je kind
Dossier Genetica
Techno-logisch UZA@home: ondersteuning en begeleiding in jouw patiëntenportaal
Team UZA Multidisciplinaire operaties aan de endeldarm, dikke darm en anus
5 x een gezonde start: ‘Leer jezelf al voor de baby er is gezonde voedingsgewoontes aan.’
Schrijf je vandaag nog in op onze e-nieuwsbrief.
www.uza.be/ zorgcentrum-na-seksueelgeweld-antwerpen T 03 436 80 50
www.seksueelgeweld.be
Wie met seksueel geweld te maken krijgt, kan dag en nacht terecht bij het Zorgcentrum na Seksueel Geweld (ZSG) van het UZA. Een team met medische, psychologische en forensische expertise biedt er slachtoffers warme zorg en hulp op maat. Hoe doen ze dat en welke inzichten neemt het ZSG-team mee één jaar na de opening?
In de herfst van 2021 opende het Zorgcentrum na Seksueel Geweld (ZSG) van het UZA in het ZorgHotel Drie Eiken. Het zorgcentrum vangt slacht offers laagdrempelig en in een huiselijke sfeer op. ‘Hoe recenter de feiten, hoe meer we voor een slachtoffer kunnen betekenen’, zegt medisch ZSG-coördinator dr. Ilse Kint. ‘De eerste dagen zijn cruciaal voor het verzamelen van sporen om een eventuele klacht te ondersteunen. De eerste 72 uur lukt dat het best, na zeven dagen bijna niet meer. Maar ook voor gebeurtenissen van lan ger geleden kan je aangepaste hulp krijgen.’
Luisterend oor Sinds juni 2022 is het seksuele strafrecht vernieuwd en ver strengd. Toestemming staat daarbij centraal. Als je geen
toestemming gaf voor een sek suele handeling, geldt dat een aanranding of aantasting van de seksuele integriteit. Over een ver krachting spreken we als daarbij
penetratie plaatsvindt. Spiking, waarbij een verdovend middel wordt ingezet, geldt als een verzwarende omstandigheid. Van de drie slachtoffers die het zorg centrum op een gemiddelde dag ontvangt, komen er twee na een verkrachting en één na aantasting van de seksuele integriteit.
De grootste kracht van de Zorg centra na Seksueel Geweld is dat je er als slachtoffer non-stop voor alle zorgen op één locatie terecht kan. ‘In de meeste gevallen bellen slachtoffers of hun naasten ons en komen ze even later al langs’, zegt ZSG-unitverantwoordelijke Sarah De Schepper. ‘Onze foren sisch verpleegkundige luistert in een veilige ruimte tot in detail naar hun verhaal en verleent de eerste medische en psychosoci ale zorgen. Na seksueel geweld hebben slachtoffers vooral nood aan veiligheid en controle. Dan wil je niet van een politiekantoor naar de wachtzaal van een spoeddienst hollen, zoals vóór de oprichting van de zorgcentra moest.’
Vrijblijvend sporenonderzoek De ZSG-verpleegkundige verzorgt het slachtoffer en start de nodige medicatie op, bijvoorbeeld tegen
‘Voor slachtoffers voelen de verzamelde sporen ook als een mentale boodschap aan de pleger.’
‘Veiligheid,
soa’s of om een zwangerschap te voorkomen. Afhankelijk van de situatie komt ook een gynae coloog, psychiater of spoedarts langs. Als het slachtoffer er klaar voor is, legt de verpleegkun dige het nut en het stappenplan van een forensisch onderzoek uit. Sarah De Schepper: ‘Een sporenonderzoek kan soms lastig zijn, maar de verzamelde sporen voelen voor veel slachtoffers ook als een mentale boodschap aan de pleger. Als slachtoffer kan je zelf bepalen of je klacht neerlegt. Indien niet onmiddellijk, dan bewaren we het sporenonderzoek nog zes maanden in het zorgcen trum. Indien wel, dan begeleidt onze verpleegkundige je tot bij de zedeninspecteur in een ander lokaal van het zorgcentrum.’
Slachtoffers krijgen in het zorg centrum ook standaard de optie om een afspraak te maken bij een
gespecialiseerde ZSG-psychologe, enkele dagen na de feiten. Intus sen belt de ZSG-verpleegkundige het slachtoffer eerst dagelijks en gaandeweg met grotere tussen
een gevoel van controle over hun leven te krijgen. Normaal houden we 20 sessies, maar de nood ver schilt van persoon tot persoon.’
pozen op. ZSG-psycholoog Ingeborg Thijs: ‘Tijdens de eerste sessies werken we op twee pijlers. We maken slachtoffers ervan bewust dat symptomen die ze ervaren zoals zich angstig voelen en de feiten herbeleven normaal zijn. En we leren hen om weer
Veerkracht en herstel De ZSG-aanpak zorgt ervoor dat slachtoffers zich erkend voelen op het moment dat ze dat nodig hebben, en dat maakt volgens Ingeborg een wereld van verschil. ‘Ik werk al jaren rond seksueel geweld en als ik nu onze eerste slachtoffers zie, merk ik hoe het goed komt met hen. Ik zie elke dag zo veel veerkracht. De mees ten zullen er altijd een litteken of gevoeligheid aan overhouden, maar dat hoeft hen niet tegen te houden om een gelukkig en zinvol leven op te bouwen. Natuurlijk is er ook een aanzienlijke groep slachtoffers die al een zware rug zak hadden en waar het misbruik bovenop andere kwetsbaarheden
‘Als je een been breekt, vindt iedereen rusten normaal. Maar ook je zenuwstelsel moet herstellen van dit soort schok.’
‘Bij een verhoor moet je dingen leren benoemen zonder te bruskeren en zonder formuleringen die beschuldigend kunnen overkomen.’
komt. Hen wacht een moeilijker traject en daarvoor werken we samen met andere hulpverleners en instanties buiten het ZSG.’
‘In grote lijnen zie ik drie bouw stenen die de eerste maanden een enorme impact hebben op het herstel. De eerste is een vei lige sociale omgeving: liefdevol omringd worden door mensen, zoals familie, vrienden, een partner, die veilig aanvoelen. De tweede is dat je jezelf voldoende rust moet gunnen. Als je een been breekt, vindt iedereen rusten normaal. Maar ook je zenuw stelsel heeft tijd nodig om te herstellen. De derde component is dat je tegelijk in beweging moet proberen te blijven. Letterlijk: wandelen, fietsen of sporten in de natuur werkt helend. Maar ook figuurlijk: probeer om vrij snel weer structuur in je leven te krijgen. Pik huishoudelijke taken op, breng de kinderen naar school en spreek af met mensen die je vertrouwt.’
Het ZSG-team in het UZA bestaat uit een onthaalmedewerker, 18 forensisch verpleegkundigen, 5 psychologen en een politiecoördinator, sinds dit najaar Pascale Luyten. Zij is het algemene aanspreekpunt voor externen en politie wat betreft het ZSG. Daarnaast staan in de provincie Antwerpen non-stop drie duo’s zedeninspecteurs paraat. Voor die permanentie –die ze naast hun normale taken
als pakweg verkeersagent of rechercheur uitvoeren – volgden 170 politieambtenaren een intensieve opleiding. ‘We leerden vooral hoe je bij seksueel geweld een grondig verhoor afneemt zonder te bruskeren’, zegt inspecteur Stephanie. ‘Goed voor een slachtoffer zorgen, betekent ook een sterk dossier opstellen. Wij moeten vaak dingen durven benoemen en doorvragen.
Maar we doen dat met veel begrip voor de emoties van een slachtoffer. We zijn bijvoorbeeld getraind om formuleringen te vermijden die beschuldigend kunnen overkomen. Alle zedeninspecteurs kozen bewust voor deze opleiding omdat ze slachtoffers willen helpen. Samen met de ZSG-collega’s doen we er dan ook alles aan om dat te waar te maken.’
Op 5 december verzamelden beleidsmakers, zorgverleners, forensische medewerkers en andere betrokkenen in het Provinciehuis Antwerpen om 1 jaar ZSG Antwerpen te vieren. Onder meer Liesbet Stevens, adjunct-directeur van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, blikte er terug op de hervorming van het
strafrecht en op de opstart van de eerste ZSG’s. In de loop van 2023 opent normaal in drie nieuwe provincies een ZSG de deuren: in Genk, Namen en Aarlen. Vanaf 2024 beschikt dan elke provincie over een Zorgcentrum na Seksueel Geweld en volgt er een nationale campagne om de ZSG’s bij een nog breder publiek bekend te maken.
Het zorgcentrum vangt slachtoffers in een huiselijke, veilige sfeer op.
Dit voorjaar ging Sofia met een groep vrienden van de jeugdbeweging uit. Het werd een zware, chaotische avond, waarbij iemand van de groep zwaar over haar grens ging.
‘Na de bewuste avond ben ik nog blijven slapen bij vrienden. Ik sprak enkele vriendinnen aan maar iedereen was dronken. Het was onwezenlijk en ik stuurde mijn psychologe een bericht. Zij verwees me door naar het ZSG. Zonder dat ik thuis details vertelde, bracht mijn mama me kort daarna naar het UZA. De ontvangst daar deed me enorm deugd. Je hoeft niet te wachten en er wordt echt naar je geluisterd.
Op eigen tempo Het ZSG-team doet er alles aan om je als slachtoffer weer autonomie te geven. Je kiest zelf wie er bij je gesprek is. Je kan op elk moment stoppen en weer beginnen. Het voelde zo fijn om zelf in het ZSG zelf op alles ja of nee te kunnen zeggen. Ik had eerst een lang gesprek met een verpleegkundige. Zij vroeg uitvoerig wat er gebeurd is en ze overliep vragenlijsten.
Ze deed onderzoeken en gaf medicatie tegen zwangerschap en soa’s. Ze stelde ook voor om een DNA-staal af te nemen. Dat voelde verschrikkelijk, maar ik werd er keigoed in begeleid. Ik mocht bijvoorbeeld zelf de achtergrondmuziek uitkiezen.’
‘Na die afname kon ik douchen en eten, dat voelt aangenaam na wat je doorstaan hebt. Het team luisterde toen ook naar mijn mama en adviseerde hoe ze me thuis het best kon steunen. Ik kreeg ook nog een afspraak bij een ZSG-psychologe en heel wat informatie. De dagen daarna belde een ZSG-verpleegkundige geregeld om te vragen hoe het met me ging. Toen ik een week later terugkeerde voor mijn afspraak met de ZSG-psychologe, voelde ik me al een stuk.’
Bespreekbaar maken onder jongeren ‘Intussen zijn we acht maanden
verder. Ik nam eerst de nodige rust en ik kreeg een doktersbriefje om mijn stage zo lang als nodig uit te stellen. Ik ging een viertal maanden niet naar mijn kot maar dat heb ik toch weer opgepikt. Na zes sessies bij de psychologe ben ik even gestopt, maar onlangs ben ik toch opnieuw gestart. Toen een ZSG-verpleegkundige in augustus belde, gaf ik toe dat ik nog werk heb. Vandaag heb ik een lief met wie ik erover praat, maar de gebeurtenissen komen nog vaak terug. Binnen de jeugdbeweging zit ik nu in een werkgroep om gelijkaardige incidenten te helpen vermijden. Wat is toestem ming geven? Hoe reageer je als omstaander? Wat als er alcohol in het spel is? Over dat soort zaken wordt helaas nog veel te weinig gepraat.’
* Sofia is een fictieve naam omdat de getuige anoniem wil blijven
‘Binnen de jeugdbeweging zit ik in een werkgroep om gelijkaardige incidenten te helpen vermijden.’
Bijna 30% van de slachtoffers komt uit Antwerpen. Vooral vrouwelijke slachtoffers kloppen aan bij de zorgcentra na seksueel geweld.
Totaal aantal aanmeldingen slachtoffers: 1142 op 151 dagen of 7,6 per dag. cijfers tussen 1/1/2022 en 31/5/2022
62,3% van de feiten werden gepleegd door een bekende.
- 12 jaar 13,5%
- 17 jaar
- 26 jaar
- 40 jaar
- 65 jaar
65 jaar
72,7% van de slachtoffers vond tijdens de acute fase (recenter dan 7 dagen) de weg naar een ZSG.
35,2% 20,2% 8,9%
is vrouw (incl. transvrouwen) is man (incl. transmannen) transgender en/of non-binaire personen 23 jaar is de gemiddelde leeftijd van de slachtoffers. 14 procent is jonger dan 12 jaar. 64% zoekt hulp na een verkrachting.
89,8% van de slachtoffers die zich aanmeldden tijdens de acute fase kreeg medische zorg 97,1% onderging een forensisch onderzoek.
38,9% komt op eigen houtje, 58,6% via politie of gezondheids professionals.
60% legt een klacht neer.
De cijfers voor psychologische zorg werden niet systematisch bijgehouden, nvdr.
Innovatie en toepassingen in de klinische praktijk zijn de rode draad in dit nummer van Maguza. Ik ben ook blij de (ver)nieuw(d)e maguza.be website te mogen aankondigen. Centraal in een ziekenhuis staat de patiënt. De afgelopen jaren werden patiënten rechten realiteit en -participatie een feit! Participatie in beslissingen, strategieën… Maar ook in actievere deelname in ‘patiëntmanagement’. Een tool hiervoor is UZA@home. Deze tool wordt verder verfijnd
om patiënteninteractie te maximaliseren.
In dit nummer ook aandacht voor technologie en samenwerking. De virtuele cockpit bij NMR, de ImmuneWatch bij immuunreactie en niet te vergeten: de artificiële intelligentie bij genetica. Samen werking met onze Helix-partners is in vele domeinen een feit. Een voorbeeld hiervan is beroertezorg met AZ Rivierenland. Tot slot, 40 jaar Slaapcentrum. Ons slaap gedrag wordt er in kaart gebracht,
waarmee we ook al vervroegd de ziekte van Parkinson kunnen voor spellen. Veel stof tot leren en om mee te nemen naar de geneeskunde van de toekomst.
Peeters Gedelegeerd bestuurderBij acute beroertes telt elke minuut. Het UZA en AZ Rivierenland werken daarom nauw samen op het vlak van beroertezorg.
Bij doorverwijzingen gaat op die manier geen kostbare tijd verloren.
Wat is een beroerte precies?
Prof. dr. Laetitia Yperzeele, neurologe UZA: ‘Bij een beroerte is de bloedtoevoer naar de hersenen plots verstoord. Dat gebeurt vaak: in België krijgen elke dag 52 mensen een beroerte. In 80 procent van de gevallen gaat het om een infarct: een hersenbloedvat dat verstopt is, meestal door een bloedklonter. Een deel van de hersenen krijgt dan onvol doende bloed en zuurstof. In de andere gevallen gaat het om een hersenbloeding, doorgaans door een scheur in een bloed vatwand. Het bloed vloeit weg in het hersenweefsel en richt daar schade aan.’
Hoe wordt een beroerte behandeld?
Yperzeele: ‘Veel hangt af van het type beroerte en de tijd die verlopen is tussen de eerste symptomen en de aankomst in het ziekenhuis. Hoe sneller de beroerte herkend en behandeld kan worden, hoe minder hersenweefsel verloren gaat. Bij bloedvaten die nog niet te lang zijn afgesloten, dienen we om te beginnen krachtige bloedverdunners toe. Als de bloed klonter op een bereikbare plaats zit, voeren we eventueel een
trombectomie uit: met een katheder proberen we de klonter te vangen en te verwijderen.’
‘In het geval van hersenbloedingen is soms een schedel operatie of drain nodig, waarbij een slangetje vocht afvoert, om de druk op de hersenen te verlichten.’
‘Alle patiënten met een acute beroerte worden opgenomen in de stroke unit: een plek in het ziekenhuis waar ervaring en expertise op het vlak van beroertezorg voorhanden is. De patiënten worden er behandeld door een multidisciplinair team van artsen en verpleegkundigen, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, revalidatie-artsen, logopedisten, diëtis ten, tabakologen …’
Vanwaar de nood aan samenwerking met andere ziekenhuizen op het vlak van beroertezorg? Yperzeele: ‘Zeldzame aandoeningen, zoals bloedvat afwijkingen, en sommige behandelingen, zoals trombectomie, vragen een doorgedreven expertise op verschillende terreinen. Dat soort ingrepen kan je dus het best centraliseren in één ziekenhuis. Maar dat vraagt wel een nauwe samenwerking met heldere afspraken om bij doorverwijzingen geen kostbare tijd verloren te laten gaan.’
Hoe is de samenwerking met AZ Rivierenland ontstaan?
Dr. Massimiliano Montagna, diensthoofd neurologie AZ Rivierenland: ‘Ik ken de manier van werken in het UZA goed en ik weet hoe belangrijk een efficiënte samenwerking bij beroertezorg is. Na een bericht van de ambulancier starten
artsen al met de zorg nog voor de patiënt op de spoedafdeling van het UZA aankomt. Het UZA is ook erkend als level-1 traumacentrum, waar de klok rond een gespecialiseerd trauma team klaar staat. Toen ik in 2019 naar AZ Rivierenland kwam, heb ik samen met mijn collega’s de protocollen voor beroerte zorg vernieuwd en het UZA als referentiecentrum opgenomen.’
Yperzeele: ‘AZ Rivierenland is een belangrijk partner ziekenhuis uit ons Helix-netwerk dat dicht bij het UZA ligt. De beroertezorg is er de laatste jaren enorm gegroeid.’
Zijn er naast de doorverwijzingen nog andere manieren waarop het UZA en AZ Rivierenland samenwerken?
Montagna: ‘Voor complexe neurochirurgische problemen, een aneurysma bijvoorbeeld, overleggen we met de collega’s van het UZA. En prof. Tomas Menovsky, diensthoofd Neuro chirurgie in het UZA, houdt om de twee weken consultaties in ons ziekenhuis.’
Yperzeele: ‘Rivierenland verwijst ook patiënten naar ons door voor een second opinion of voor invasief bloedvat onderzoek in de hersenen.’
Wat zijn de voordelen voor de patiënt van die samenwerking?
Montagna: ‘We bieden patiënten kwaliteitsvolle zorg op maat, dicht bij huis, waarbij we de zorgstandaard zo hoog mogelijk houden. In 90 procent van de gevallen kunnen ze bij ons een volledig diagnostisch onderzoekpakket en therapeu tisch plan krijgen. Voor gespecialiseerde behandelingen, zoals een trombectomie, hebben we een partner waar we snel en vlot naar kunnen doorverwijzen.’
Yperzeele: ‘Andersom kunnen wij na de gespecialiseerde behandeling in het UZA de patiënten met een gerust hart weer naar hun vertrouwde ziekenhuis in hun buurt sturen. De nazorg, opvolging en revalidatie zijn kwalitatief heel hoog staand in Rivierenland.’
‘Na een bericht van de ambulancier starten artsen al met de zorg nog voor de patiënt op de spoedafdeling van het UZA aankomt.’Dr.
Massimiliano MontagnaProf.
Laetitia Yperzeele
Werkt het UZA ook nog met andere ziekenhuizen samen?
Yperzeele: ‘Ja. Voor trombectomie en hersenbloedingen hebben we een vrij groot netwerk van vijftien verwijspartners in de ruime Antwerpse regio.’
Is werken in de acute beroertezorg heel stresserend?
Alles moet heel snel gaan …
Montagna: ‘De tijdsdruk zorgt inderdaad voor wat stress. Aan de andere kant, de richtlijnen zijn zo duidelijk omschreven, dat iedereen precies weet wat hij of zij moet doen.’
Yperzeele: ‘Je kunt het wat vergelijken met een pitstop bij een formule 1-race, waar op een mum van tijd vier wielen wor den vervangen. Alle teamleden zijn zo getraind dat ze perfect weten wat van hen verwacht wordt.’
Staan er nog grote innovaties op stapel op het vlak van beroertezorg?
Yperzeele: ‘De grootste evolutie vond plaats in 2015 met de doorbraak van de trombectomie. Op korte termijn verwacht ik geen wereldschokkende vooruitgang, of toch niet op dat niveau. Waar de meeste winst te halen valt, is de vertraging beperken die patiënten oplopen vóór ze in het ziekenhuis terechtkomen. Beroertes zouden nog sneller herkend moeten worden. Bewustmakingscampagnes zoals Wereldberoertedag zijn met andere woorden ontzettend belangrijk.’
Elk jaar vindt op 29 oktober Wereldberoertedag plaats. Het initiatief vestigt de aandacht op het belang van het snel herkennen van een beroerte. Een handig hulpmiddel is de FAST-test.
• Face: Vraag het slachtoffer te glimlachen. Heeft hij of zij een scheefhangende mond?
• Arm: Laat het slachtoffer beide armen omhoog tillen. Is er krachtverlies in een van de armen?
• Speech: Kan het slachtoffer nog normaal spreken? Verstaat hij of zij jou? Laat het slachtoffer eventueel tellen tot tien.
• Time: Bepaal wanneer de klachten zijn begonnen.
• Let daarnaast op andere plots ontstane problemen als dubbel zicht of gangstoornissen. Gaat het mogelijk om een beroerte, bel dan onmiddellijk 112.
Het UZA focuste dit jaar op de gevolgen van beroertes op jonge leeftijd. Ontdek de verhalen van zangeres Leki (44) en Sarina (40) op maguza.be
Steun het onderzoek via de UZA foundation: kominactie.uzafoundation.be/nl-NL/project/ run4stroke
‘Waar wel nog winst in zit, is de vertraging beperken die patiënten oplopen vóór ze in het ziekenhuis terechtkomen.’
Ontdek het vernieuwde platform van je favoriete zorgmagazine:
• je digitale kiosk voor medisch nieuws, zorginnovatie en persoonlijke patiëntenverhalen
• verdiep je in jouw favoriete gezondheidsthema’s
• snuister door voorgaande edities
• lees- en kijkplezier op al je schermen
Abonneer je hier op onze nieuwsbrief
Het MRI-team van het UZA heeft drie geavan ceerde MRI-toestellen in gebruik genomen. Dankzij de zogenoemde virtuele cockpit – een primeur voor België – kunnen medewerkers de toestellen ook op afstand en gelijktijdig bedie nen. Daardoor kan het MRI-team zich wendbaar der organiseren. De nieuwe toestellen maken ook nauwkeurigere diagnoses mogelijk in een kortere tijdspanne.
MRI staat voor Mag netic Resonance Imaging en wordt net zoals rönt genfoto’s of computertomografie (CT) gebruikt om lichaamsdelen, organen en weefsels in beeld te brengen. Die medische beeldvor ming is onmisbaar om vroegtij dige en objectieve diagnoses te stellen, aandoeningen vroegtij dig op te sporen en ingrepen en behandelingen voor te bereiden en op te volgen.
Voorbereid op de toekomst ‘Beeldvorming is een erg belang rijke stap in het traject van de patiënt’, zegt Filip Deferme, hoofdverpleegkundige en coör dinator radiologie. ‘Patiënten moeten doorgaans 4 tot 10 weken wachten op hun MRI-scan, en als
die door personeelstekorten niet door kan gaan, is dat lastig. De voorbije coronagolven hebben het ons moeilijk gemaakt. Iedereen in ons team is erg flexibel en zet zich maximaal in om afwezigheden en ziektes op te vangen, maar dat kan je niet blijven doen. Boven dien wordt het steeds moeilijker om gespecialiseerde beeldvormers te vinden – het kan tot 9 maan den duren om een vacature in te vullen.’ Elk MRI-toestel heeft een eigen console, waarmee de beeldvormer – een hooggespeci aliseerde verpleegkundige of een technoloog medische beeldvor ming – het toestel bedient.
‘Bij de vernieuwing van het MRI-centrum ging ons team gericht op zoek naar oplossingen om ons tegen personeelstekort te wapenen en ons op de toekomst voor te bereiden. Die vonden we bij de leverancier van de drie nieuwe MRI-toestellen: de zogenoemde virtuele cockpit’, zegt prof. dr. Annemiek Snoeckx, diensthoofd radiologie.
Expertise efficiënt inzetten In de plaats van per toestel één beeldtechnoloog in te zetten, koppelt de virtuele cockpit de bedieningsconsole los van het
MRI-toestel. Met de virtuele cock pit kan je het toestel op afstand bedienen, in het ziekenhuis of daarbuiten: dankzij camera’s, een headset en een chatfunctie blijf je toch verbonden met de onder zoeksruimte. ‘En vooral: we kun nen met de virtuele cockpit twee tot drie MRI-toestellen gelijktijdig bedienen, afhankelijk van het type
onderzoek’, zegt Deferme. ‘Ook als personeel uitvalt, kunnen we de MRI-toestellen toch continu en veilig in gebruik houden. Voor de patiënten verandert er niets: zij worden net zoals nu persoon lijk begeleid, voor, tijdens en na de scan. Ze zien wel het risico verkleinen dat hun MRI-scan moet worden uitgesteld en de duurtijd van het onderzoek wordt ingekort.’
Tot drie MRI-toestellen tegelijk bedienen met de virtuele cockpit
‘Voor patiënten verandert er weinig: zij worden net zoals nu persoonlijk begeleid en de duurtijd van het onderzoek wordt ingekort.’Filip Deferme, hoofdverpleegkundige en coördinator radiologie Prof. dr. Annemiek Snoeckx, diensthoofd radiologie
‘De virtuele cockpit heeft nog een belangrijk voordeel’, zegt prof. dr. Snoeckx. ‘De beeldvor mers bedienden niet alleen hun MRI-toestel, maar begeleidden ook de patiënt uit de wacht ruimte, positioneerden hen op de onderzoekstafel, dienden zo nodig een intraveneuze contrastvloei stof toe enz. De beeldvormers die vanuit de virtuele cockpit twee of drie toestellen simultaan bedie nen, zijn uitsluitend gefocust op de kwaliteitsvolle MRI-beelden die ze moeten maken. We zetten hun expertise dus efficiënter in. Voor hun andere taken – patiën ten begeleiden en voorbereiden –rekenen we op collega’s met een ander opleidingsprofiel of andere expertise. We willen zo creatiever omspringen met het beschikbare talent in de zorg.’
Dankzij de virtuele cockpit zouden we een MRI-toestel zelfs van thuis uit kunnen bedienen. Deferme: ‘Stel dat een beeld vormer tijdens een wachtdienst wordt weggeroepen, dan kan een collega makkelijk overne men. Doordat we bij vacatures eventueel thuiswerk kunnen aanbieden, hebben we een extra troef als aantrekkelijke werkgever in huis.’ De virtuele cockpit biedt
ook mogelijkheden om personeel op te leiden en te trainen, en om met andere ziekenhuizen werk te maken van kennisdeling en onderlinge ondersteuning.
De drie nieuwe MRI-toestellen werden tussen oktober 2021 en maart 2022 in gebruik genomen: twee toestellen met magneet sterkte van 3 Tesla en een toestel met 1,5 Tesla. De scanners maken gebruik van artificiële intelli gentie, onder meer om patiënten optimaal op de onderzoekstafel te positioneren en om hogeresolutie beelden te maken.
Tegelijk kregen de onderzoeks ruimte, de wachtkamer en de balie een nieuw interieur, dat veel rust en sereniteit uitstraalt. ‘Voor een goede MRI-scan moet je een half uurtje zo stil mogelijk liggen’, zegt Deferme. ‘Een comfortabele en rustgevende omgeving neemt angst en spanning weg. Onze nieuwe MRI-scanners hebben moodlights. Daarmee kunnen we het licht in de onderzoeksruimte van kleur veranderen en rustge vende beelden op een tv-scherm projecteren. Net zoals in het vlieg tuig kunnen patiënten ook tijdens het onderzoek een film bekijken.’
Magnetic Resonance Imaging (MRI) of magnetische resonantie is een techniek die dwarsdoorsneden van lichaamsdelen of organen in beeld brengt. De patiënt wordt op een onderzoekstafel gepositioneerd en in de MRI-scanner geschoven, een tunnel die aan beide kanten open is. Om een lichaamsdeel duidelijker in beeld te krijgen, krijgt de patiënt soms een contrastvloeistof toegediend.
Een MRI-onderzoek duurt zowat een half uur en is pijnloos en niet schadelijk: anders dan computertomografie (CT) maakt MRI geen gebruik van röntgenstraling, maar van zeer sterke magneetvelden en radiofrequente golven. Dat maakt MRI ook geschikt voor kinderen, zwangere vrouwen en patiënten die vaker beeldvormingsonderzoek moeten ondergaan.
Het MRI-centrum van het UZA doet ongeveer 18.500 MRI-scans per jaar. Als tertiair centrum voert het UZA ook vaak meer complexe onderzoeken uit, naast scans met anesthesie bij kinderen, die meer tijd vergen.
Op 27 juli kwam Candice De Windt – sinds 1 maart 2022 Vlaams Zorgambassadeur –de virtuele cockpit ontdekken tijdens een werkbezoek aan het MRI-centrum van het UZA. ‘Om het personeelstekort in de zorg aan te pakken, moeten we maximaal inzetten op talent en specialisatie, en die zorg ook optimaal organiseren. Net zoals verpleegkundigen zijn medische beeldvormers erg schaars. Daarom zijn technologische innovaties zoals de virtuele cockpit een gamechanger: ze helpen ons om gespecialiseerde beeldvormers zo efficiënt mogelijk in te zetten én tegelijk ruimte te houden voor menselijk contact met de patiënt. Zulke positieve en inspirerende verhalen hebben we echt nodig in de zorg: ze helpen om het juiste talent aan te trekken voor de zorg van morgen.’
Volg jij ons voorbeeld?
Volg jij ons voorbeeld?
Volg jij ons voorbeeld?
Heb je nog vragen? Contacteer
We hebben de 10 miles gelopen ten voordele van het kankeronderzoek. Zo helpen we onze bomma.
We hebben de 10 miles gelopen ten voordele van het kankeronderzoek. Zo helpen we onze bomma.
We hebben de 10 miles gelopen ten voordele van het kankeronderzoek. Zo helpen we onze bomma.
Heb je nog vragen? Contacteer
Heb je nog vragen? Contacteer
Wil jij ook geld inzamelen op een leuke manier en zo samen met vrienden/familie/kennissen een zelf gekozen project op het UZA steunen? Scan dan de QR-code en ga aan de slag! Of steun je gekozen project via een gift.
Wil jij ook geld inzamelen op een leuke manier en zo samen met vrienden/familie/kennissen een zelf gekozen project op het UZA steunen? Scan dan de QR-code en ga aan de slag! Of steun je gekozen project via een gift.
Wil jij ook geld inzamelen op een leuke manier en zo samen met vrienden/familie/kennissen een zelf gekozen project op het UZA steunen? Scan dan de QR-code en ga aan de slag! Of steun je gekozen project via een gift.
Heb je nog vragen? Contacteer ons!
Heb je nog vragen? Contacteer ons!
Heb je nog vragen? Contacteer ons!
Axelle Staes, Sofie Loos, Ann Verbeeck en Emma Staut
Axelle Staes, Sofie Loos, Ann Verbeeck en Emma Staut
Axelle Staes, Sofie Loos, Ann Verbeeck en Emma Staut
Tel +32 483 81 67 58
Tel +32 483 81 67 58
Tel +32 483 81 67 58
Drie Eikenstraat 655 - 2650 Edegem uzafoundation@uza.be www.uzafoundation.be
Drie Eikenstraat 655 - 2650 Edegem uzafoundation@uza.be www.uzafoundation.be
Drie Eikenstraat 655 - 2650 Edegem uzafoundation@uza.be www.uzafoundation.be
IBAN BE69 0017 9875 6478
IBAN BE69 0017 9875 6478
BIC GEBABEBB
BIC GEBABEBB
IBAN BE69 0017 9875 6478
www.uzafoundation.be
www.uzafoundation.be
Medische genetica is een brede discipline die in sneltempo evolueert. Elk mens heeft ruim 21.000 genen en de analyse daarvan leert ons jaar na jaar meer over ziekten of aangeboren afwijkingen. Wat maken de nieuwste technieken mogelijk? En vooral: wat betekenen die innovaties voor patiënten en hun omgeving?
www.maguza.be UZAnieuws
UniversitairZiekenhuisAntwerpen uza_stories
Susanne (61) ‘Ik hoop dat mijn kleinkinderen gespaard blijven’
Centrum Medische Genetica,
Hannah Muylle, genetic counselor
Prof. dr. Bart Loeys, diensthoofd medische genetica
Prof. dr. Marije Meeuwissen, klinisch geneticus
Hoe groot is de kans dat ik mijn erfelijke aandoening aan mijn baby doorgeef? Ik maak me ongerust omdat in mijn familie borstkanker voorkomt moet ik me genetisch laten testen? Met zulke vragen kan je terecht bij de genetische adviseurs van het Centrum Medische Genetica (CMG).
k ben in 2015 als genetic counselor begonnen, intussen zijn we met vijf’, zegt Nathalie Saen (CMG). ‘De gene tica blijft razend snel evolueren en de vraag naar laagdrempelige voorlichting over erfelijkheid en genetische tests wordt almaar groter’.
Open en objectief
Genetische counselors geven informatie over erfelijke afwijkingen en de mogelijke gevolgen ervan. Daarnaast leggen ze uit wat genetisch onderzoek kan opsporen en wat niet. ‘Als mensen voor een genetische test kiezen, lichten we nadien de resultaten en de mogelijkheden toe’, zegt Hannah Muylle (CMG). ‘We reiken alle informatie aan die ze nodig hebben om welover wogen belangrijke beslissingen te nemen: laat ik me genetisch
testen, wanneer en hoe vertel ik aan familieleden dat ik een erfe lijke mutatie draag, breek ik mijn zwangerschap af?, …’
‘Vaak komt er tijdens zulke gesprekken enorm veel informatie
rijtje en zo nodig kunnen ze een afspraak maken voor een tweede gesprek. Ook telefonisch of per mail kunnen ze altijd bij ons terecht met bijkomende vragen.’ De counselors werken zelf niet in het labo en werken altijd samen met een arts-klinisch geneticus. Ze volgden een postgraduaats opleiding en specialiseren zich in een of meer werkvelden waarop ze ook de wetenschappelijke evolutie bijhouden, door bijscholingen en intern overleg op de dienst.
Emotionele impact
op hen af’, zegt Saen. ‘We nemen ruim de tijd voor het gesprek en belangrijke informatie herhalen we ook, want mensen moeten alles rustig kunnen verwerken.
In een brief zetten we de belang rijkste gegevens nog eens op een
‘De informatie die we geven, heeft mogelijk ingrijpende consequenties, met een zware impact op je eigen leven en dat van je kinderen’, zegt Saen.
‘We geven niet alleen correcte informatie, maar hebben ook oog en oor voor verbale en nonverbale emoties en stellen ons empathisch op.’ Bij emotioneel zware gesprekken kunnen de
‘We schatten in of genetisch onderzoek nuttig of aangewezen is. Je krijgt dan alle nodige informatie om rustig over je keuze na te denken.’
counselors ook een beroep doen op de psychologe van het CMG. Muylle: ‘Stel: een van je ouders heeft de ziekte van Huntington, een ernstige genetische neuro logische aftakelingsziekte die niet te behandelen valt. Laat je je dan testen om te weten of je zelf de mutatie draagt? En als dat zo blijkt te zijn, wat doe je met die kennis? Mensen worstelen daar mee. Onze psychologe begeleidt hen daarin.’
Dat doet ze bijvoorbeeld ook als een niet-invasieve prenatale test (NIPT) uitwijst dat een onge boren kindje waarschijnlijk het downsyndroom heeft. Muylle, gespecialiseerd in prenatale genetica: ‘Ik leg dan uit wat dat resultaat betekent en dat een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest nodig is om het te bevestigen. Als de foetus inder daad de chromosoomafwijking heeft, leg ik samen met een geneticus uit wat dat betekent en dat ook zwangerschapsafbreking een optie is – dat hoort bij de objectieve en volledige informatie die we willen geven. De psycho loge begeleidt de ouders dan bij de zware keuze die ze moeten maken, en ook daarna.’
Goede counseling bij een NIPT is erg belangrijk, beklemtoont Muylle. ‘De NIPT kan ook buiten
gespecialiseerde centra wor den gedaan, bij vroedvrouwen en gynaecologen. Nog te vaak gebeurt dat routineus, zonder goede counseling. Vrouwen schrikken dan als ze plots horen dat het resultaat afwijkend is. Daarom ontwikkelen we nu samen met genetische counselors van alle Belgische genetische centra een cursus voor vroedvrouwen en gynaecologen, zodat die bij een NIPT dezelfde gestructureerde basisinformatie kunnen geven.’
Ook als je weet dat er in je familie een erfelijke mutatie is, kan je terecht voor toelichting en advies. Saen, die de genetische aspecten van kanker counselt: ‘We schat ten dan in of genetisch onderzoek nuttig of aangewezen is. Je krijgt dan alle nodige informatie om rustig over je keuze na te denken.’
Een veel voorkomende situa tie is dat een vrouw zich zorgen maakt omdat in haar familie vaak borstkanker voorkomt. ‘De kans dat je als vrouw ooit borstkanker krijgt, bedraagt ongeveer 1 op 8’, zegt Saen. ‘Intussen kennen we 13 genen waarin mutaties een verhoogd risico opleveren, waarvan BRCA 1 en BRCA2 de bekendste zijn. Toch weten we in 90 procent van de gevallen niet
wat de borstkanker precies heeft veroorzaakt – kanker is multifac torieel en hangt ook samen met levensstijl en omgeving. Daarom heeft het geen zin om zomaar bij elke vrouw op genmutaties te scree nen. Dat zou bovendien een vals gevoel van veiligheid geven – ook zonder genmutatie heb je nog altijd het algemene bevolkingsrisico van 1 op 8.’
Daarom maakt de genetische counselor eerst een stamboom op: welke vormen van kanker komen in de familie voor en op welke leeftijd werd de diagnose gesteld? ‘Bij voorkeur screenen we een familielid dat zelf kanker heeft gehad – als dat door de familie dynamiek wat moeilijk ligt, kun nen we je begeleiden om dat aan te kaarten. Als je je genetisch laat onderzoeken en je een genetische mutatie blijkt te dragen, leggen we je dat resultaat zorgvuldig uit. We vertellen wat we over de mutatie en het bijbehorende verhoogde risico weten en wat je kan doen om het risico op borstkanker te verkleinen – bijvoorbeeld een jaarlijkse MRI-screening voor vroege opsporing, preventieve borstamputatie, of zwanger wor den via een ivf-behandeling met pre-implantatie genetische testing (PGT), zodat je kindje de mutatie niet zal erven.’
‘Bij emotioneel zware gesprek ken kunnen de counselors ook een beroep doen op de psychologe van het CMG.’Genetic counselors Melanie Van Cauwenberghe, Inge Goovaerts, Hannah Muylle, Stephanie Vanclooster, Nathalie Saen
ontkracht door prof. dr. Bart Loeys, medische genetica
‘De betrouwbaarheid van commerciële genetische testen wordt niet gecontroleerd’, zegt prof. Bart Loeys (CMG). ‘Ook de correcte interpretatie ervan en de bijhorende uitleg zijn niet gewaarborgd.’ Tijd om dit en andere misverstanden te doorprikken.
lichaam. We slagen er nog niet in om deze “genetische knip-en-plakmachine” op de juiste plaats in het lichaam haar werk te laten doen. Er is dus nog meer kennis nodig om zeker te zijn dat er enkel wordt geknipt en geplakt waar wij dat willen.’
1Genetische testen zijn duur ‘België heeft een heel goede, toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg. Ook genetische testing wordt door het RIZIV vergoed als die wordt aangevraagd via een Centrum Medische Genetica. Als een specialist op basis van je medi sche problemen en medische voorgeschiedenis een genetische test aanvraagt, betaal je voor die test als patiënt zelf ongeveer 9 euro.’
Een genetische test voorspelt je gezondheid
‘Voor jou als individuele patiënt vertelt een genetische test nooit hoe ernstig je ziekte zal worden of wanneer je symptomen precies zullen optreden. Als we met zo’n test opsporen wie een genetische variant draagt en wie niet, kunnen we wel identificeren wie we moeten opvolgen. Zo kunnen we beter en sneller behandelen, en ook gerichter preventief werken. Familieleden die de genetische variant niet dragen kunnen we geruststellen: zij hebben geen medische opvol ging nodig.’
Genetische testen besteld via internet zijn degelijk en betrouwbaar ‘De 8 erkende Belgische centra voor medische genetica bewaken en controleren de kwaliteit van genetische testen heel streng. Die strenge kwaliteitscontrole is er niet bij genetische testen die je online bestelt. Bovendien is het niet evident om de resultaten van zo’n test juist te interpreteren. En de genetische data moet je ook nog eens bewaren volgens strikte regels. Daarom raden we aan om genetische testen uitsluitend te laten uitvoeren via de officieel erkende genetische centra in België. Die centra bieden ook de juiste genetische counseling en omkadering.’
De CRISPR-Cas-techniek zal alle erfelijke ziekten genezen
‘CRISPR-Cas is een revolutionaire techniek waarmee we stukjes “foute” genetische code kunnen uitknippen en vervangen door de “juiste” code. Het is een veelbelovende techniek, maar het is nog niet altijd mogelijk om ze direct toe te passen op het menselijk
De NIP-test sluit alle genetische aandoeningen uit en geeft ons een perfect gezonde baby ‘Met de NIPT of niet-invasieve prenatale gene tische testing verzamelen we via een bloedaf name bij zwangere vrouwen informatie over genetische afwijkingen bij hun baby. Deze test gebeurt vanaf de 12de week en geeft aan of er een verhoogd risico is op chromosomale afwij kingen zoals het downsyndroom of trisomie 21. Daarnaast worden ernstige andere chromo somale afwijkingen zoals trisomie 13 of 18 opge spoord. De NIPT kan zeker niet alle genetische aandoeningen uitsluiten. Kleinere fouten van het DNA kunnen we er niet mee aantonen, zoals één letter in de code die vervangen is door een andere letter. Maar andere, meestal ernstigere afwijkingen, kunnen we wel zien.’
In 2011 werd bij Susanne (61) een mutatie in het BRCA2-gen opgespoord, een afwijking die het risico op borst- en eierstokkanker fors verhoogt. ‘Als je weet dat je drager bent, maakt dat heel wat los, bij jezelf en in je familie.’
Op haar 41e kreeg Susanne tijdens een routinecontrole te horen dat ze borst kanker had. ‘Ik kreeg daarvoor radiotherapie in Nederland, en werd er ook geopereerd. Maar niemand dacht aan een genetische oorzaak. Tot ik op mijn 50ste met een gynaecologische klacht naar het UZA kwam. Als je al zo jong borstkanker hebt gekregen, vertelde de arts me, is het een goed idee om je genetisch te laten screenen.’
Mutatie in het BRCA2-gen Zo kwam Susanne bij prof. dr. Bettina Blaumeiser van het Cen trum Medische Genetica (CMG). ‘Dat een zus van mijn vader jong aan borstkanker was gestorven, vond ze al meteen een aanwijzing om me genetisch te laten testen. Het resultaat was een schok: ik was drager van een mutatie in
het BRCA2-gen.’ Vrouwen met een BRCA2-genmutatie hebben 60 tot 80 procent kans om ooit borstkanker te krijgen en 20 tot 40 procent om ooit eierstokkan ker te krijgen. Mannen met de mutatie hebben tot 15 procent meer kans op prostaatkanker voordat ze 65 zijn.
‘Bettina heeft me heel goed geïnformeerd over de mogelijke gevolgen van de mutatie voor mezelf, mijn kinderen en mijn familie’, zegt Susanne. ‘Je hebt wel even tijd nodig om dat allemaal te verwerken. Gelukkig werd ik ook uitstekend opgevangen door de psychologe van het CMG.’
De tijdbom ontmijnen Vrouwen die de BRCA2-mutatie dragen, kunnen preventief hun borsten en eierstokken laten verwijderen. Susanne besloot dat niet te doen. ‘Tijdens mijn borstoperatie in Nederland was
het heel ernstig misgegaan met de anesthesie, waardoor ik een nieuwe operatie niet aandurf. Zonder die nare ervaring had ik geen moment geaarzeld. Pre ventieve chirurgie reduceert het risico op kanker fors – je ontmijnt de tikkende tijdbom. Meestal is er geen haast bij, je kunt er rustig over nadenken, je door diverse artsen laten informeren, ook over borstreconstructie na preventieve amputatie, en rustig de voor- en nadelen op een rijtje zetten.’ Sus anne werd van nabij opgevolgd, onder meer met regelmatige MRI-screenings, en in 2015 werd in de bestraalde en geopereerde borst een tumor opgespoord. ‘Gelukkig is de tumor stabiel’, zegt Susanne, ‘maar ik zou toch iedereen aanraden om het advies van de artsen te volgen.’
Als bij iemand een BRCA-gen mutatie is vastgesteld, is het aangewezen om de familieleden te testen. Susanne: ‘Doordat Bettina me zo uitgebreid had geïnfor meerd, was ik goed voorbereid om mijn familie op de hoogte te bren gen. Zowel aan vaders- als aan moederskant koos ik een nicht uit die ik zorgvuldig uitlegde waarom een genetische test zinvol is. Als je drager bent, is er nu eenmaal 50 procent kans dat je de mutatie doorgeeft aan je kinderen. Die nichten brachten de boodschap dan aan anderen over. Sommigen lieten zich inderdaad testen en enkele mannelijke familieleden bleken drager.’
De keten verbreken
Jammer genoeg kreeg Susanne ook negatieve reacties. ‘Een neef die zelf drager is, verbood me streng om er met zijn zus over te praten – die had al zoveel meege maakt, dat kon ze er niet meer bij hebben … Sommige familieleden
hem ook uit dat de mutatie een kinderwens niet in de weg hoeft te staan: een ivf-traject met preimplantatie genetische testing (PGT) waarborgt dat je kind de genmutatie niet erft. Je krijgt de kans om de overerving te stoppen en de keten te verbreken. Dat kon vroeger niet, dankzij PGT kan het wel.’
mijden me nog altijd. Ik vond dat heel erg – terwijl je zelf nog het slechte nieuws moet verwerken, krijg je er conflicten in de familie bovenop. Hoe je dat kan voor komen weet ik niet. Misschien moet het genetisch centrum zelf de directe familie uitnodigen voor een gesprek?’
Toen Susannes ouders zich lieten testen, bleek haar vader drager van de BRCA2genmutatie en werd bij onderzoek prostaatkanker opgespoord, in een vergevorderd stadium. Haar dochter testte negatief, maar haar zoon is drager. Zorgen maakt hij zich voorlopig niet – hij is wel van plan om zich later regelmatig te laten screenen op prostaatkanker. ‘Ook hij werd uitstekend geïnformeerd en begeleid in het UZA’, zegt Susanne. ‘Ze legden
Last Toen haar zoon en zijn vrouw aan kinderen dachten, drong Susanne er daarom erg op aan dat ze voor ivf met PGT zouden kiezen. Dat intensieve traject wilden ze liever in eigen regio doorlopen, in een Nederlands ziekenhuis. ‘Daar was er een wachtlijst en leek men de noodzaak van PGT bij een BRCA-genmutatie niet echt in te zien. En net toen ze het traject in het UZA wilden starten, bleek mijn schoondochter al zwanger.’
‘Mijn kleindochtertje zie ik haast elke dag’, zegt Susanne. ‘En vaak denk ik: zul jij later dezelfde ellende moeten doormaken als je oma? Ik heb niet om de genmutatie gevraagd, niemand treft enige schuld, maar toch draag ik de last altijd met me mee. Haar ouders gaan er veel rustiger mee om – best mogelijk dat ze de genmutatie niet draagt of dat de geneeskunde ze over 25 jaar onschadelijk kan maken. Ik hoop dat ze gelijk krijgen. Ze zijn vastbesloten dat hun volgende kind een ivf-baby wordt, mét PGT. Ik hoop echt dat het verhaal bij mij stopt.’
‘Een ivf-traject met pre-implantatie genetische testing waarborgt dat je kind de genmutatie niet erft.’
Met geavanceerde technieken sporen we steeds meer stukjes DNA op die een ziekte of aangeboren afwijking kunnen verklaren. Om het bepalende kenmerk te vinden, gebruikt het centrum voor medische genetica (CMG) ook artificiële intelligentie (AI).
Ons erfelijk materi aal – het genoom –bestaat uit een DNA-code die 3 miljard letters bevat. Een deel van die code – de genen – bevat alle informatie die nodig is om eiwitten aan te maken. Een afwij king in het DNA kan er dus voor zorgen dat bepaalde eiwitten niet correct worden gevormd en ons lichaam bepaalde ‘taken’ fout uit voert. Met genetisch onderzoek sporen we de stukjes DNA op die erfelijke aandoeningen veroorza ken. Op basis van symptomen en een lichamelijk onderzoek van de patiënt gaan we in het genetisch materiaal op zoek naar een moge lijke oorzaak.
Tienduizenden varianten ‘Bij sommige aandoeningen ken nen we de waarschijnlijke geneti sche fout die ze veroorzaakt’, zegt Wim Wuyts (laboratoriumhoofd CMG). ‘Denk aan mucoviscidose of het downsyndroom. Maar vaak is het veel complexer. Voor ontwikkelingsachterstand bij kin deren kennen we intussen meer dan 1000 genetische oorzaken.
Daar komt nog bij dat het klinisch beeld waarvoor we een verklaring zoeken niet altijd duidelijk is, bijvoorbeeld omdat bij patiënten verschillende genetische aandoe ningen tegelijk spelen.’
In zulke complexe gevallen voeren we vaak een zogenoemd exoomonderzoek. Het exoom is een klein deeltje van ons genoom, dat wel de meeste genetische aandoeningen verklaart. Bij dat onderzoek worden zo’n 40 miljoen letters van de DNA-code gelezen en met een referen tie-exoom vergeleken. Dat levert tienduizenden DNA-varianten op. ‘Dan begint het werk pas’, zegt klinisch geneticus dr. Marije Meuwissen (CMG). ‘Gaat het om “normale” varianten die we ook bij de gezonde populatie vinden of kunnen ze de aandoening helpen verklaren? Vaak helpt het als je ook de ouders screent: dat levert je extra vergelijkingsmateriaal op. Maar ook AI speelt een steeds grotere rol.’ Wuyts: ‘In het UZA lopen we daarin al een tijdje voorop: we hebben meegewerkt aan het optimaliseren van com merciële software die voor geneti sche analyse wordt gebruikt.’
Speuren naar verbanden Het CMG heeft toegang tot tien tallen databanken die dagelijks aangevuld worden. Daarin zit informatie over erfelijke aan doeningen, DNA-varianten die ziekten veroorzaken en klinische kenmerken van aandoenin gen. Wuyts: ‘Met geavanceerde software doorzoeken we die
databanken naar verbanden tussen de DNA-varianten die de exoomanalyse heeft opgespoord en de klinische symptomen van de patiënt. Zo sporen we de DNA-va riant op die waarschijnlijk de aandoening veroorzaakt. Met AI kan dat binnen twee maanden of –bij dringende prenatale analyses of bij pasgeborenen – zelfs binnen twee weken. Vroeger duurde het tot een jaar. En hoe sneller we een verklaring vinden, hoe sneller we de juiste behandeling kunnen starten.’
AI biedt ook uitkomst om bij één patiënt met een mengbeeld van symptomen meerdere aandoe ningen op te sporen. Wuyts: ‘Met AI kunnen we het ziektebeeld dan opdelen in afzonderlijke symptomen, die we dan ook aan verschillende DNA-varianten kunnen koppelen.’
AI volstaat niet Meuwissen maakt wel een belang rijke kanttekening: AI alleen volstaat niet. ‘Als we een variant hebben gevonden, moeten we zeker zijn dat hij ook het klinisch beeld bij de patiënt kan verklaren. Daarom werken we vaak in teams, volgens het ziektebeeld – gehoor verlies, ontwikkelingsachterstand enz. In elk team zitten naast labo hoofden en klinisch genetici ook andere UZA-specialisten die met de aandoening vertrouwd zijn. Pas als we samen concluderen dat de variant de symptomen van de patiënt verklaart, rapporteren we hem als de oorzaak en is de puzzel voor ons helemaal gelegd.’
T-cellen spelen een cruciale rol in ons lichaam om indringers zoals virussen, bacteriën en kankercellen te detecteren en uit te schakelen. ImmuneWatch, een spin-off opgericht door onderzoekers van UAntwerpen en het UZA, brengt met behulp van bio-informatica in kaart welke T-cel welke indringer herkent en al dan niet onschadelijk kan maken.
Acht jaar geleden klopte kinder reumatoloog en immunoloog Benson Ogunjimi (UZA en UAntwerpen) aan bij bio-informaticus Kris Laukens (UAntwerpen). ‘Het uitlezen van DNA is recent veel goedkoper geworden. Daardoor werd het ook mogelijk om T-cel repeceptoren te analyseren,’ zegt Benson Ogunjimi. ‘T-cellen zijn witte bloedcellen die een belang rijke rol spelen in ons afweersys teem. De receptor is het deel van de T-cel dat vijandige indringers herkent en daarna signalen doorgeeft om immuunreacties op gang te brengen. Het team van Kris werkte jaren aan een unieke digitale kaart van die T-celre ceptoren die vertelt welke vijand een bepaalde T-cel nu precies kan herkennen.’
Sneller vaccins ontwikkelen Om alle data over T-celreceptoren te koppelen aan kennis uit de wetenschappelijke literatuur, maakte het team gebruik van technieken zoals data mining en artificiële intelligentie. Kris Laukens: ‘We verzamelden data uit honderden papers en hebben daar dan onze algoritmes op losgelaten. Een algoritme is een reeks van instructies waarmee bijvoorbeeld Google de zoek resultaten bovenaan plaatst die jij wil zien. Volgens hetzelfde principe kan je algoritmes trainen om wetenschappelijke resultaten
door te lichten en waardevolle nieuwe inzichten te genereren.’
Door de vakoverschrijdende samenwerking tussen immuno logie en biodata mining is ImmuneWatch heel goed in het analyseren en voorspellen van immuunresponsen, legt CEO en medeoprichter Sander Wuyts uit. ‘Stel dat je een nieuw vaccin wil maken, dan kan je met onze technologie versneld alles weten wat met de T-celreceptoren te maken heeft. Zoals: bij hoeveel mensen zal het vaccin werken?
beslissende rol. We voelen heel veel interesse bij farmabedrij ven en we verfijnen hoe we onze technologie voor hen tot een vaste waarde kunnen laten uitgroeien.’
De mogelijkheden van ImmuneWatch evolueren mee met de wetenschappelijke inzich ten over T-celreceptoren. ‘Die kennis neemt in sneltempo toe. COVID verhoogde de interesse in onderzoek naar infectieziekten en T-celimmuniteit’, zegt Benson Ogunjimi. ‘Het accent verschuift van aandacht voor antistoffen naar het meten van de T-celim muniteit die langer aanhoudt. Er zitten ook boeiende wetenschap pelijke papers in de pijplijn die onderbouwen wat onze techno logie voor ziektes als hepatitis B, reuma en multiple sclerose (MS) kan betekenen.’
Of hoe breed zal de werking zijn? Want hoe meer elementen van de indringer de T-celreceptor herkent, hoe meer kans dat je ook een virusvariant onder controle krijgt.’
Kanker en autoimmuunziekten Vandaag komen in eerste instan tie farma- en biotechbedrijven bij ImmuneWatch aankloppen. Sander: ‘We hebben veel ervaring op het vlak van infectieziekten en de vraag om de ontwikkelingstijd voor nieuwe vaccins in te korten is door COVID actueler dan ooit.
Maar onze mogelijkheden zijn breder. Ook in de strijd tegen kanker en auto-immuunziek ten spelen T-celreceptoren een
Op nog langere termijn gelooft Pieter Meysman, technisch directeur (CTO) en medeoprich ter van ImmuneWatch, ook in een brede immunologische screening die je helpt om ziektes te ver mijden. ‘Er komt een lawine van medische data op ons af, die onze technologie slimmer zal maken en mogelijkheden biedt voor preventieve geneeskunde. Het is onze ambitie om onder meer een diagnostische bloedtest te ontwikkelen die de staat van je immuunsysteem doorlicht. Je leert dan bijvoorbeeld jaarlijks welke infecties je hebt doorge maakt, of je nieuwe vaccinaties nodig hebt, ... En misschien kunnen we over enkele jaren zelfs vervroegd opsporen of je het risico loopt om kanker of auto-immuun ziektes te ontwikkelen.’
• algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00
• onthaal en opname: T 03 821 31 01
• patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens-beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal)
• ombudsdienst: T 03 821 31 60
• inlichtingen facturen: T 03 821 31 28
• school in het UZA: T 03 821 58 86
Herstellen in zorghotel Drie Eiken
Na een operatie kan je verder aansterken in zorghotel Drie Eiken, een comfortabel verblijf met professionele zorgvoorziening. Ook familie en vrienden kunnen er terecht voor overnachting vlakbij het UZA. Meer info en reservaties: www.drie-eiken.com, T 03 821 12 11
In de inkomhal vind je:
• de bistro, in de week open van 8u30 tot 20u30; in het weekend en op feestdagen van 12u tot 20u
• de broodjesbar, in de week open van 8u30 tot 15u
• een winkel Shop&Go Delhaize met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen, bloemen … Open op weekdagen van 8u30 tot 20u; in het weekend en op feestdagen van 12u tot 18u
• het Leonidas Café, open van maandag tot en met vrijdag van 7 tot 18u30; in het weekend en op feestdagen gesloten
• een bankautomaat
Meer info: www.uza.be
COLOFON MAGUZA · driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen · jaargang 33, december 2022 · Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem, communicatie@uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Marc Peeters · Hoofdredacteur: Evita Bonné · Redactieraad: Mathias Allegaert, Sevilay Altintas, Bettina Blaumeiser, Evita Bonné, Caitlin Stabel, Nathalie Cools, Annick Deckers, Margot Hagendorens, Ivan Huyghe, Philippe Jorens, Eva Lion, Hans Prenen, Ingrid Roosen, Kaat Siebens, Elke Smits, Dominique Trouet, Paul Van Aken, Ann Van De Velde, Miranda Van De Wiele, Jan Van Meerbeeck, Stijn Verhulst, Joris Verlooy, Barbara Willekens, Greet Wouters · Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Creative Content, www.jaja.be · Fotografie: Frank Toussaint, Claire Van Heeswijk, Play4 · Illustratie: p. 28 Klaas Verplancke · Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclameregie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.
In Maguza 126 is op p. 13 bij de foto van Leen Van den Eeden de copyrightvermelding ‘© Gewoon Wij-fotografie’ weggevallen waarvoor onze oprechte excuses.
Wens je een gratis abonnement op Maguza, wil je een adreswijziging doorgeven of wil je het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur je naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. Je kan hier ook inschrijven op de gratis digitale nieuwsbrief van Maguza.
‘Stel dat je een nieuw vaccin wil maken, dan kan je met onze technologie versneld weten hoe goed het zal werken.’
Dr. Karolien Van De Maele, pediatrisch endocrinoloog en coördinator van de kinderobesitaskliniek
De eerste 1000 dagen, grofweg de periode van de bevruchting tot twee jaar, zijn de allerbelangrijkste voor de gezondheid van een kind. Alle ouders in spe kunnen al vanaf de zwangerschap op verschillende manieren bijdragen aan een gezond gewicht voor hun kind. Dr. Karolien Van De Maele, pediatrisch endocrinoloog en coördinator van de kinderobesitaskliniek in het UZA, geeft vijf tips mee.
1Stuur je eigen voedingsgewoontes bij
‘Ben je zwanger of denk je aan kinderen? Dan sta je voor een perfect moment om je voedingsgewoontes gezonder te maken’, zegt dr. Karolien Van De Maele. ‘Onge zonde voedingsstoffen zoals vet en suiker uit industrieel bewerkte voeding gaan, net als alcohol en nicotine, door de placenta naar de baby. Kinderen van vrouwen met overgewicht hebben drie keer meer kans om ook overgewicht te ontwikkelen. Leer jezelf dus als ouder in spe al voor de baby er is gezonde voedingsgewoontes aan. De erva ring leert dat dat makkelijker gaat dan na de geboorte, als je vaak wat minder slaapt.’
Word je bewust van echte hongersignalen
‘Ons lichaam is geprogrammeerd om hor monale signalen onbewust te herkennen. Onderzoekers geloven dat die program matie van onze hoofd-buik-as al in de baarmoeder plaatsvindt. Na de hongerwin ter van 1944-1945 volgden Nederlandse wetenschappers kinderen op van moeders die veel honger kenden. Hun hormonaal stelsel was gevoeliger voor de drang om te eten, waardoor ze overgewicht ontwik kelden. Het is voor jong en oud belangrijk om je bewust te zijn van het verschil tussen
echte honger en honger van het hoofd. De hele dag door kleine porties eten vervang je daarom beter door de klassieke drie maal tijden en eventueel een vieruurtje.’
Kom uit je zetel, zonder fitnessabonnement
Niet alleen je voeding, ook hoeveel je beweegt heeft een impact op het gewicht van jezelf en je kinderen. ‘In een recente studie ontdekten we zelfs een verband tussen papa’s die minder bewegen en zwaardere kinderen. De meeste vaders komen ook bij tijdens de zwangerschap, allicht omdat hun eet- en beweegpatroon verandert. Maar wat ik vooral onthoud: een actieve levensstijl van de ouders beschermt kinderen tijdens hun eerste levensjaren. En het gaat er niet om of je als ouder een fitnessabonnement hebt, wel of je vaker wandelt, fietst of in de tuin werkt in plaats van in je zetel te hangen.’
een maagverkleining ondergingen. Zij scoorden aanvankelijk beter, maar met de jaren slechter dan kinderen van mama’s die geen operatie ondergingen. De leefstijl van een gezin blijkt de cruciale factor. Mama’s of kinderen die alleen moeten diëten ter wijl de andere gezinsleden een ongezond patroon aanhouden, dat werkt niet. Zeker bij kwetsbare gezinnen ontbreekt het ook vaak aan zelfinzicht en kennis over gezond eten. Hen leren we om gezonde én gezellige voedingsgewoontes in te bouwen die ze samen kunnen volhouden.’
5Wees niet te streng en vraag om hulp
Ken jezelf en maak eetmomenten gezellig
Overgewicht wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven en dat komt maar voor een klein deel door lichamelijke factoren. ‘Voor een studie onderzocht ik kinderen van zes tot elf jaar van mama’s met overgewicht die voor de zwangerschap
‘Kampt je kind met overgewicht of slaag je er zelf niet in om kilo’s te verliezen? Laat de moed niet zakken, je kan overgewicht op elke leeftijd aanpakken. Hoe sneller je ingrijpt of hulp zoekt, hoe beter. Zwaardere kinderen lopen meer kans om in een vicieuze cirkel van weinig zelfvertrouwen en sociaal isolement terecht te komen. Besef ook dat je niet alleen bent: in België is één op de vier minderjarigen en één op de twee volwasse nen te zwaar. Wees dus niet te streng voor jezelf en praat over mogelijke behandelingen met je huisarts of specialist.’
Bereken zelf je BMI en ontdek welke zorg trajecten het UZA aanbiedt tegen obesitas: www.uza.be/over-obesitas
Veertig jaar geleden voerde het UZA al slaaponderzoeken uit om patiënten met een depressie te evalueren. Vandaag pakt het grootste slaapcentrum van het land in- en doorslaapproblemen multidisciplinair aan. Wanneer moet je hulp zoeken? En wat zijn de meest toegepaste behandelingen en innovaties?
Ongeveer één derde van de Belgen ouder dan vijftien worstelt ooit met slaapproblemen. ‘Onze drukke levensstijl en het overaanbod aan digitale schermen zit daar zeker voor iets tussen’, zegt prof. dr. Johan Verbraecken, medisch coördinator van het slaapcen trum. ‘Veel klachten beginnen bij een ongezonde levensstijl, zoals veel alcohol drinken of weinig bewegen. Maar we screenen ook nauwkeuriger dan vroeger op aandoeningen zoals apneu, waar bij je ademhaling geregeld kort stopt tijdens je slaap.’
van slaaptraining die vertrekt vanuit het inzicht dat je gedach ten, gevoelens en gedrag elkaar beïnvloeden. Johan Verbraecken: ‘Door bewust aan de slag te gaan met ontspanningstechnieken en wat je denkt en voelt, leer je opnieuw beter slapen. Die aanpak haalt mooie resultaten, die beter zijn dan die van medicatie.’ Bij een slaaponderzoek, ook polysomnografie genoemd, meten
Info en afspraken bij snurken en apneu:
T 03 821 38 00 bij andere slaapproblemen: T 03 821 39 38
Als je minstens drie keer per week, gedurende minimaal drie maanden, moeite hebt met in- of doorslapen, dan kamp je medisch gesproken met een slaapprobleem en zoek je beter hulp. ‘Stap ofwel naar je huisarts, of boek in het UZA een algemene raadpleging voor inen doorslapen en vermoeidheid’, zegt Johan Verbraecken. ‘Een collega van de afdeling psychia trie/neurologie brengt dan samen met jou het probleem in kaart en bepaalt welke volgende stappen, zoals het opstarten van cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid of een slaaponderzoek, nodig zijn.’
Cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid is een vorm
‘Het is vaak moeilijk om zwart op wit de primaire oorzaak aan te wijzen. Daarom is onze aanpak altijd holistisch.’
elektroden en sensoren tal van factoren tijdens je slaap, zoals je hersenactiviteit, ademhaling, het zuurstofgehalte in je bloed, je lichaamspositie, je oogbewegin gen, snurkgeluiden en je hartslag.
Samen puzzelen ‘Zo’n breed slaaponderzoek blijft de beste methode om de juiste behandeling te kiezen voor com plexe slaapstoornissen’, zegt Johan Verbraecken. Per jaar voert zijn team ongeveer 5000 polysomno grafiën uit. Sinds november 2020 gebeurt dat in een recent gebouw
boven het Zorghotel Drie Eiken op de uitbreidende UZA-campus. ‘Patiënten verblijven er in een natuurlijke huiselijke omgeving, wat de onderzoeksresultaten nog betrouwbaarder maakt’, zegt Johan Verbraecken. ‘Veertig jaar na de opstart van het slaapcen trum met vier bedden, hebben we er nu zestien voor volwassenen en vijf voor kinderen, die intussen ook zeven op zeven inzetbaar zijn.’ Naast de polysomnografie plant het slaapcentrum waar nodig ook bijkomende onderzoeken in bij disciplines zoals kinder geneeskunde, NKO, neurologie, longziekten of tandheelkunde. ‘In de slaapgeneeskunde is het vaak moeilijk om zwart op wit de primaire oorzaak aan te wijzen. Daarom is onze aanpak altijd holistisch. We bekijken de situatie in teamverband uit verschillende invalshoeken. Ontwikkelde de patiënt een slechte slaaphygiëne door de apneu of komt de apneu er toevallig bij? Waren er eerst neurologische problemen of kwamen die na het slaaptekort? Dat valt moeilijk te ontrafelen en je lost de klachten alleen op door samen goed naar het geheel te kijken.’
Van alle patiënten die bij het slaapcentrum langskomen, ondergaat zowat driekwart een slaaponderzoek dat vaststelt of ze aan het obstructieve slaapap neusyndroom (OSAS) lijden.
Daarbij blokkeren verslappende mond- en keelspieren de lucht weg, wat snurken en korte adem stops veroorzaakt. De meeste
patiënten met OSAS worden met CPAP of Continuous Positive Airway Pressure behandeld. Ze slapen dan met een masker dat via een luchtslang voortdurend lucht onder verhoogde druk toedient, zodat de luchtwegen openblijven.
In totaal zijn er al zowat 7000 patiënten van wie het slaapcentrum jaarlijks opvolgt of hun CPAP goed werkt. Andere frequente behandelingen tegen slaapstoornissen zijn positiethe rapie door trilalarmen, medicatie, keeloperaties en mondbeu gels of tandprothesen die de
onderkaak naar voren brengen. ‘Het vakgebied van de slaapge neeskunde evolueert snel’, zegt Johan Verbraecken. ‘Er gebeurt veel onderzoek om scherper te voorspellen bij wie welke behan deling zal aanslaan. De gegevens uit slaaponderzoeken vormen ook een immense dataset waarop je artificiële intelligentie of zelf lerende algoritmes kan loslaten. Dat levert nu al toepassingen op die slaapanalyses efficiënter maken, maar ik verwacht dat daar nog veel meer inzichten uit zullen voortspruiten.’
Naar huis na een opname? Fijn, want revalideren gaat beter in je vertrouwde omgeving. Heb je tijdens je herstel hulp nodig? Ferm Thuiszorg ondersteunt met een zorg op jouw maat.
Een verzorgende kan helpen bij persoonsverzorging, bij boodschappen en in het huishouden. Genezen gaat beter in een opgeruimd huis met een warme maaltijd op tafel. De babbel en de glimlach zijn altijd inbegrepen!
De ziekte van Parkinson wordt meestal pas gediagnosti ceerd als ze zich manifesteert en er al aanzienlijke hersen schade is. UZA-onderzoekster dr. Femke Dijkstra hoopt dat moment te vervroegen door in slaapgedrag tekenen te ontdekken die de ziekte in een beginstadium aankondigen. Ze werkt daarvoor intensief samen met neurologen van het Ziekenhuis Geel en ze sleepte begin 2022 de prestigieuze Amerikaanse Delsys Prize in de wacht voor haar onderzoek. Het bekroonde onderzoek toont onder meer aan dat perso nen die de ziekte van Parkinson ontwikkelen, een verhoogde spierspanning vertonen tijdens hun REM-slaap. Anders dan gezonde slapers, bij wie een verlamming van de spieren optreedt tijdens de REM-fase, kampen toekomstige parkin sonpatiënten vaak met onrustige dromen, waarbij ze roepen en uit bed vallen. Daarnaast bleken toekomstige parkinson patiënten meer op hun rug te liggen en zich moeilijker te draaien tijdens hun slaap.
Gezinszorg – Nachtzorg – Kraamzorg – Dagopvang –Karweidienst – Woningaanpassing
Verklapt slaapgedrag vervroegd de ziekte van Parkinson?
1
Award voor afvalarme verdoving in het operatiekwartier REDOSE combineert een spuit, naald en medicatieflacon in één hervulbaar product (na reiniging en sterilisatie). Dat vermindert het afval in het operatiekwartier met 50 procent zonder in te boeten op medische efficiëntie en patiëntveiligheid. Student productontwikkeling van UAnt werpen Lore Neelen werkte voor REDOSE, dat over zowat 5 jaar inzetbaar kan zijn, samen met prof. dr. Gunter De Win en dr. Hilde Coppejans van het UZA. Begin oktober sleepte ze met haar knappe ontwerp de OVAM Ecodesign Award voor studen ten 2022 in de wacht.
Dit jaar namen weer 41 enthou siaste teams deel aan de Wol venbos-mountainbikewedstrijd ten voordele van kankeronder zoek in het UZA. Alle deelne mers samen zamelden tijdens het event maar liefst 238.500 euro in voor kankeronderzoek via de UZA foundation. Nog eens bedankt iedereen en tot volgend jaar!
Samen maken we van het ziekenhuis een aangenamere plek
3
Begin september werd in het UZA een van de meest com plexe casussen ter wereld binnen de pancreastumoren succesvol behandeld met per cutane irreversibele elektropo ratie (IRE), gebruikmakend van CAS-One IR. Die tumorablatie techniek berust op elektrisch pulsen die moeilijk bereikbare tumoren heel precies vernie tigen, een alternatieve behan deling voor patiënten die geen zware heelkunde of chemothe rapie aankunnen.
4
Gezocht: ouders die van het ziekenhuis een aangenamere plek maken In de ouderraad nodigt het UZA drie keer per jaar ouders van patiëntjes uit om ideeën uit te wisselen die de ziekenhuiser varing van kinderen kunnen verbeteren. De ouderraad is geen vaste groep mensen, maar iedereen die wil, kan een van de bijeenkomsten bijwonen.
Schrijf je in en blijf op de hoogte van de bijeenkomsten en initiatieven via www.uza.be/ouderraad
www.uza.be/wolvenbos2022
Innovatieve behandeling tegen moeilijk bereikbare pancreastumoren
UZA@home ondersteunt en begeleidt je digitaal tijdens je zorgtraject in het UZA. In het patiëntenportaal kan je nu al vanalles doen, zoals een afspraak raadplegen of je medisch dossier inkijken. Op termijn komen er nog veel meer mogelijkheden bij. Het doel: patiënten alles aanreiken wat ze nodig hebben om hun behandeling actief mee in handen te nemen en hen zo dicht mogelijk bij huis de beste zorg aan te bieden.
UZA@home home.uza.be www.uza.be/mijnuza
De digitale revolu tie biedt talloze mogelijkheden om de gezondheidszorg beter en efficiënter te organiseren en dichter bij de patiënt te brengen – denk maar aan videoconsulting en telemoni toring. ‘In het UZA liepen we al voorop in de digitalisering van de zorg, maar COVID-19 heeft ze in een stroomversnelling gebracht’, zegt medisch directeur prof. dr. Guy Hans. ‘Via UZA@home volgen we patiënten thuis op, maar we begeleiden hen bijvoor beeld ook bij hun behandeling met antivirale middelen. Dat kan heel laagdrempelig, hebben we
geleerd, zodat we ook oudere pa tiënten vlot mee aan boord krijgen. Van UZA@home maken we nu de digitale kapstok waar we voor een zeer brede populatie het hele patiëntentraject aan ophangen.’
Het beste van twee werelden Het UZA doet dat omdat patiënten zich nog altijd het best voelen in hun vertrouwde omgeving. ‘Digi tale toepassingen helpen ons om de opname in het ziekenhuis kort en efficiënt te houden én patiënten ook thuis optimaal op te volgen’, zegt Hans. ‘Dat verhoogt hun levenskwaliteit. Eigenlijk brengen we zo het beste van twee werelden samen: patiënten herstellen thuis,
maar blijven in nauw contact met hun zorgteam.’
Dat maakt de zorg veel dyna mischer, zegt Hans. ‘Tijdens een fysieke consultatie krijgt de arts maar een momentopname van de patiënt. Zeker bij chronische aandoeningen moet je de patiënt eigenlijk continu kunnen evalue ren, ook thuis of op het werk. Met de digitalisering kan dat. We evo lueren naar een dynamisch model met frequente – vooral digitale –contactmomenten. Patiënten sturen regelmatig parameters door, vullen vragenlijsten in, hou den dagboeken bij. Het zorgteam evalueert dat en levert feedback, zodat ze weten dat ze veilig
UZA@home: je persoonlijk patiëntenportaal
opgevolgd worden. Zelf krijgt het zorgteam zo een consistenter, objectiever en vollediger beeld van de patiënt. Zo kunnen ze indien nodig sneller ingrijpen. Ook tot na het ontslag trouwens, bijvoorbeeld om complicaties te vermijden.’
In dat digitale zorgmodel krijgen patiënten een veel actievere rol: ze bereiden consultaties voor, sturen gegevens door, volgen hun behan deling op. Daarvoor heb je natuur lijk inzicht in je aandoening en je behandeling nodig. Ook van die patiënteducatie wil UZA@home nu werk maken. Jenke Jorssen, expert digitale communicatie: ‘Wanneer patiënten duidelijk weten wat de diagnose is en wat ze zelf kunnen doen, hebben ze veel minder stress. Het is dan voor hen ook makkelijker om de therapie vol te houden of mee te beslissen over de behandeling die ze krijgen. Nu krijg je aan het
begin van je zorgtraject vaak een pak informatie mee naar huis. Die is betrouwbaar en geeft houvast, maar ze is ook overweldigend. Je vindt niet altijd meteen terug wat je in een bepaalde fase van je behandeling echt nodig hebt. Met UZA@home willen we nu
• Bekijk het overzicht van je afspraken, vraag eventueel een wijziging aan en krijg informatie om je afspraak voor te bereiden. Op dit ogenblik zie je enkel ambulante afspraken, (dag)opnames volgen binnenkort.
• Bereid je ingreep of je behandeling voor vanop afstand, bijvoorbeeld door een preoperatieve vragenljist in te vullen.
• Als je voor een raadpleging niet naar het UZA hoeft te komen, kun je via UZA@home inbellen voor een video- of teleconsultatie.
• Telemonitoring: stuur regelmatig parameters over je gezondheidstoestand door naar het UZA, waar je zorgteam ze continu monitort en je zo van nabij opvolgt.
• Kijk je medisch dossier in.
• Krijg informatie & educatie op maat van jouw traject. Momenteel worden digitale zorgpaden ontwikkeld.
Ontdek wat je met UZA@home allemaal kan: home.uza.be www.uza.be/mijnuza
UZA@home is ook beschikbaar als app voor smartphone of tablet: download de app in de App Store (iOS) of Google Play (Android).
de informatie aanvullen die onze publieke website www.uza.be en onze bibliotheek aan brochures en andere analoge educatie al biedt.’
Met UZA@home zullen pa tiënten gefaseerd de informatie krijgen die ze op dat moment in hun traject nodig hebben. Jorssen: ‘We leren hen ook vaardigheden
aan waarmee ze beter voor zich zelf kunnen zorgen. Dat doen we bijvoorbeeld met instructievideo’s of tips van ervaringsdeskundigen. Wanneer patiënten voldoende kennis hebben over hun aandoe ning, de risicofactoren en hoe ermee te leven, helpt hen dat om hun levenskwaliteit te behouden te of verbeteren.’
Toegang tot je medisch dossier Sinds juni 2021 werkt het UZA in een nieuw elektronisch patiën tendossier (epd), dat van elke patiënt de medische gegevens bevat. Luit ten Kate, chief medical information officer in het UZA: ‘Via UZA@home kunnen pati enten het deel van hun medisch dossier inkijken dat voor hen goed interpreteerbaar is – verslagen, ontslagbrieven, resultaten van onderzoeken enz. Die gegevens staan ook op de medische hubs en zijn beschikbaar voor huisartsen en externe zorgverleners.’
Kan je in je medisch dossier ook gegevens aanpassen?
‘UZA@home is in volle ontwik keling. We streven ernaar dat je binnenkort zelf afspraken kan maken, je contactgegevens kan wijzigen en meer parameters kan invoeren. Zo krijg je meer controle over je data en kan je je dossier zelf mee verrijken. Complexe data zoals medicatieallergieën aanpas sen, zal veiligheidshalve voorbe houden blijven aan zorgverleners, omdat daar waarschuwingen voor de arts aan worden gekoppeld.’
De gegevens in het medisch dossier worden volgens de strengste normen van pri vacy en veiligheid bewaard. Is UZA@home net zo veilig? Ten Kate: ‘Zeker. We gebruiken het sterk beveiligde authenti catiesysteem van de federale overheid – dus de itsme-app of de eID-kaartlezer. Dat systeem geeft je automatisch ook toegang tot het epd van je kinderen jonger dan 12 jaar.’
‘We evolueren naar een dynamisch model met frequente vooral digitale contactmomenten.’
Prof. dr. Niels Komen, adjunctdiensthoofd abdominale, kinder- en reconstructieve heelkunde
‘In de afdeling abdominale, kinderen reconstructieve heelkunde wordt een expertise telkens gedeeld door twee chirurgen. Dr. Sylvie Van den Broeck en ik vormen samen het colorectale team: wij voeren operaties uit aan de endeldarm, dikke darm en anus.’
‘Bij patiënten met een tumor in de endel- of dikke darm bekijken we samen met het multidisci plinair oncologisch team welke behandeling het best geschikt is. De hoeksteen van het behan delplan is altijd chirurgie. Ons team is gespecialiseerd in redo- of heroperaties, bijvoorbeeld voor patiënten met een darmtumor die al eens werden geopereerd, maar weer kanker kregen.’
‘Heroperaties zijn delicate ingrepen. We gebruiken daarvoor heel precieze robotchirurgie. Ook bij functionele problemen in het kleine bekken, een verzakking van de endeldarm bijvoorbeeld, is opereren met de robot heel handig. In het kleine bekken moet je in een heel beperkte ruimte kunnen manoeuvreren.’
‘Een andere specialisatie van ons team zijn complexe ingrepen bij patiënten met verklevingen in de buikholte als gevolg van ontste kingen. Aan de basis daarvan liggen vaak inflammatoire darm ziektes zoals de ziekte van Crohn of endometriose. Ook hier zetten we de robot in. Het voordeel voor de patiënten is dat ze sneller en beter herstellen.’
‘Proctologische aandoeningen aandoeningen die te maken hebben met de anus, zoals aambeien, haarnestcystes of anale fistels – worden nog op de klas sieke manier geopereerd. Steeds vaker behandelen we ze ook met lasertechnologie, een ingreep die minder invasief is.’
‘Een belangrijk onderdeel van onze opdracht is research en het begeleiden van doctoraatsstuden ten bij hun onderzoek. Voor een van onze projecten bekijken we of we een stoma, die veel patiënten als hinderlijk ervaren, kunnen vervangen door een stent.’
‘Tot slot geven we ook les aan studenten en assistenten. Ze kunnen oefenen aan de hand van een laparoscopie-simulator, een robotconsole en een koffer met trainingsmateriaal.’
UniversitairZiekenhuisAntwerpen
Vanaf 28 weken zwangerschap ben je (samen met je part ner) van harte welkom op de infoavonden op de materniteit. Tijdens deze infosessie vertel len we toekomstige ouders, in kleine groep, over o.a. de zwan gerschap, alarmsignalen tijdens de zwangerschap, tips voor de bekkenbodem, tips voor tijdens de bevalling, wat je best mee brengt naar materniteit voor je bevalling, …
Locatie UZA, consultatie gynaecologie, route 29
19 8
december, 18u30 tot 20u30 mei, 19u00 tot 21u00
Info en inschrijven Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht, via www.uza.be/activiteiten/patienten
Ontdek alles over de behan deling en de gevolgen van hypospadias, een aangeboren afwijking waarbij de plasbuis uitmondt aan de onderkant van de eikel, halverwege de penis of in de balzak.
Locatie UZA, Gemeenschapszaal, route 12
Info en inschrijven Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht, via www.uza.be/activiteiten/patienten
6 miljoen: zoveel stalen menselijk lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek zitten er al in de Biobank Antwerpen. De stalen bestaan uit restmateriaal, zoals tumoraal weefsel, maar vooral ook uit materiaal als bloed, urine en speeksel. Daarnaast beschikken we over grote staalcollecties uit grote Europese studies waarbij het UZA of de universiteit betrokken zijn.
De ALERT-studie van de Universiteit Antwerpen wil luchtveront reiniging en de effecten daarvan op de gezondheid in kaart brengen. De onderzoekers gaan na of de blootstellingsgraad aan vervuiling een verschil maakt op de ademhalingsklachten en kenmerken van uitgeademde lucht van COPD- en astmapatiënten. Daarnaast willen ze de resultaten met die van gezonde vrijwilligers vergelijken.
Meewerken aan het onderzoek? Surf naar www.uza.be/alert-studie
de Herentalsebaan te Deurne. Zo is er voor iedereen een VIGO-vestiging dicht in de buurt.”
“Als mensen bij ons langskomen, dan vinden we het belangrijk om iedereen op een persoonlijke manier te begelei den”, vertelt Ward De Pauw, zorgver strekker bij VIGO.
Voor steunzolen, orthopedische schoenen, prothesen, braces, korsetten, rol stoelen, aangepaste fietsen, scooters of andere mobiliteitshulpmiddelen kan u bij VIGO Antwerpen-Zuid terecht. “We willen mensen comfortabel, zelfstandig en pijnvrij laten bewegen, ongeacht de mobiliteitsuitdaging waar iemand voor staat”, vertelt Michiel Meerbergen, CEO van VIGO.
“Dat we een nieuwe vestiging in Antwer pen hebben geopend, is niet toevallig”, zegt Michiel Meerbergen. “Jaar na jaar merken we een stijging van het aantal VIGO-patiënten dat afkomstig is uit Ant werpen. Door het toenemende aantal patiënten vonden we dat de tijd rijp was om een nieuwe vestiging te openen op de Boomsesteenweg 135 te Wilrijk, op een boogscheut van het Universitair Zie kenhuis in Antwerpen. Niet onbelang rijk, aangezien een groot deel van onze patiënten uit Antwerpen vanuit het UZA naar ons wordt doorverwezen. Uiteraard kunnen onze patiënten ook nog steeds terecht in onze vestiging op
“We luisteren naar wat het probleem is en we overleggen zowel met de patiënt als met de behandelende artsen en therapeuten. Zo komen we uiteinde lijk tot een oplossing op maat waarbij de patiënt in kwestie zich opnieuw kan voortbewegen.”
“Één van onze sterktes is dat we over een erg breed gamma aan orthopedi sche hulpmiddelen beschikken. Wat de mobiliteitsuitdaging ook is, we kunnen mensen een hulpmiddel op maat aan bieden. Dit kan gaan van vertrouwde hulpmiddelen tot de meest innovatie ve en vooruitstrevende oplossingen. Bovendien kunnen mensen vrijblijvend kennismaken met ons uitgebreid aanbod dankzij onze showroom in VIGO Antwer pen-Zuid”, aldus Michiel Meerbergen.
VIGO telt intussen 20 vestigingen in België, stelt meer dan 500 werknemers tewerk en heeft meer dan 65 jaar erva ring op de teller in het vervaardigen van orthopedische hulpmiddelen. “Daar mee zijn we in Vlaanderen marktleider wat betreft orthopedische hulpmid delen”, vertelt Commercieel Directeur Titia Willems. “Dat is niet vanzelf ge
hypofyse 2. vilten steppetent – adellijke jonkvrouw –vrouw van Jakob
Griekse letter – supersnelle trein – stad in Italië
aansporing – gevangeniskamer – deciliter –minnegod
mastbalk – uitroep van smart – voltooid –claim – vrije universiteit
6. deel van het oor – toiletgerei
7. medicijn (Ind.) – dobbelsteen – gracht
8. muurholte – Peru (op auto’s) – stannum –hoofdbedekking – Islamitische Staat
9. informatietechnologie – vrijgevig – rustig –Turkse heer
10. bijgevolg – vlaag – lithium – oosterlengte
11. paling – radiogram
12. scholengemeenschap – Oudnoorse godheid – torenkraai – koning (Fr.) –Associated Press
13. thee (Eng) – Europees – motorboot – afval
14. Afrikaans snaarinstrument – grootouder
15. geestdrift – elk – paardensoort
16. kinderziekte – verlostang
1. verhoogde spierspanning – oogziekte
2. godin van de dageraad – scheidsrechterlijke beslissing – ongaarne
3. excursie – Organisatie van Amerikaanse Staten – verdwijn ! – opgeld
4. senior – veeziekte – misgeboorte – universal media disc
5. gravure – centimeter – onmeetbaar getal –Russische schilder
6. fractuur in de hersenpan
7. mondzweertje – bergplaats – koppel – proper
8. slede – aromatische plant – fuikingang –vochtdoorlatend
9. zopas – dapper – getemd
10. vel – wier – misdadiger
11. pancreas – voor (Lat.)
12. nieuw – mohammedanisme – aantekening
13. verbinding – doodmoe – bijbels goudland –huiscomputer
14. verstandig – boksterm – bedeesd – vetplant
15. Fries watertje – toejuiching – drinkgerei –niet parkeren
16. rand van kraakbeen – dikke, doorlopende wenkbrauwen
Heb je het letterwoord ontdekt? Mail het dan voor 20 januari 2022 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – Afdeling communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem en maak kans op een van de vijf boekenbonnen van Standaard boekhandel.
HERSENSCAN
De winnaars zijn:
Sonja Minne (Deurne)
Rita Schenck (Brasschaat)
Luc Wyn (Wilrijk)
Gilbert Peeters (Borgerhout)
Flor Van Hoeck (Willebroek)
1. Meten
In 1 minuut meten we je lichaamsprofiel en slaaphouding met onze Sleep Scan. Het enige dat je zelf moet doen, is even op je zij en op je rug gaan liggen.
2. Testen
3. Kiezen
In 1 minuut meten we je lichaamsprofiel en slaaphouding met onze Sleep Scan. Het enige dat je zelf moet doen, is even op je zij en op je rug gaan liggen.
Na de meting kan je jouw matras op maat meteen testen in de winkel. Met jouw voorkeuren als finishing touch.
Na de meting kan je jouw matras op maat meteen testen in de winkel. Met jouw voorkeuren als finishing touch.
Nu enkel nog je bed kiezen en dan kan je op beide oren slapen. Zelfs als je lichaam verandert, blijft een Equilli matras perfect liggen. Want wij veranderen jouw matras met je mee, het eerste jaar volledig gratis!
Nu enkel nog je bed kiezen en dan kan je op beide oren slapen. Zelfs als je lichaam verandert, blijft een Equilli matras perfect liggen. Want wij veranderen j jaar volledig gratis!
Ontdek Equilli bij onze verdeler Cornelis Bedding in: Rumst - Wommelgem - Belsele - Dendermonde - Gent - Westmalle
Ontdek Equilli bij onze verdeler Cornelis Bedding in: Rumst - Wommelgem - Belsele - Dendermonde - Gent - Westmalle
met onze Sleep Scan. Het enige dat je in de winkel. Met jouw voorkeuren als slapen. Zelfs als je lichaam verandert, jouw matras met je mee, het eerste equilli.com cornelisbedding.com
equilli.com cornelisbedding.com
In november 2021 kreeg Kim (39) een steunhart of Left Ventricular Assist Device (LVAD) in het UZA. Het geïmplanteerde toestel helpt zijn hart om in afwachting van een transplantatie bloed naar alle organen te pompen. ‘Na enkele maanden voelden de uitwendige batterijen als een deel van mezelf.’
Op 10 oktober 2010 ben ik met een opgezwollen linkerbeen opgestaan. Die dag op de spoedafde ling hoorde ik voor het eerst dat ik een hartaan doening heb. Dan staat je wereld als gezonde twintiger even stil. Maar met medicatie en revalidatie kregen we het pro bleem onder controle. In 2018, toen mijn dochter anderhalf was, bleek ik opnieuw ernstig hartfalen te hebben. En in 2021 was ik er heel slecht aan toe. Je lijkt wel een wandelend skelet, zei een van de artsen en zo was het.’
Grote zandbak ‘In oktober 2021 werd ik opgenomen om te zien of medicatie en revalidatie me er weer bovenop konden helpen. Toen ging het snel: ik had eindstadium hartfalen. De enige uitweg was een harttransplantatie. Om de wachttijd te overbruggen stelden de artsen een steunhart of LVAD voor. Dat zou me ook helpen om aan te sterken. Ik moest niet lang nadenken. Anderhalve week later onderging ik een stevige operatie. Omdat ze je borstbeen openmaken, mag je zes weken niets tillen. Als revalidatie moest ik geleidelijk meer fietsen en lopen. Na enkele maanden voelde ik me 150 procent beter. Ik kon niets meer en nu doe ik weer alles – zij het met een handtas die niet nat mag worden.’
‘Ze zeggen dat de twee kilogram zware uitwendige controller en batterijen een deel van jezelf worden en dat klopt. Ik ben mijn nieuwe leven al goed gewoon. Met mijn LVAD heb ik onder meer een zandbak van zes op vier meter gegraven en ik werk weer voltijds. Stilzitten is moeilijk voor mij. Echt sporten doe ik niet meer maar ik geniet er enorm van om weer met het gezin te fietsen of mijn dochter naar boven te dragen zonder buiten adem te zijn.’
Van dag tot dag ‘Er blijven ook beperkingen. Ik kan niet zwemmen en moei lijk douchen. Ik moet wekelijks naar het UZA op controle. Ik kan ook niet op reis gaan omdat ik mijn kans op een trans plantatiehart niet wil uitstellen. Ik heb nog een lange weg te gaan en hoop mijn dochter te zien opgroeien … Gelukkig blijft de wetenschap evolueren. Intussen probeer ik toch zo veel mogelijk van dag tot dag te leven en van kleine dingen te genieten.’
‘Ik kan weer alles, maar wel met handtas’