10 minute read
Focus
FOCUS
www.uza.be/ zorgcentrum-na-seksueelgeweld-antwerpen T 03 436 80 50
Advertisement
1 jaar Zorgcentrum na Seksueel Geweld
Wie met seksueel geweld te maken krijgt, kan dag en nacht terecht bij het Zorgcentrum na Seksueel Geweld (ZSG) van het UZA. Een team met medische, psychologische en forensische expertise biedt er slachtoffers warme zorg en hulp op maat. Hoe doen ze dat en welke inzichten neemt het ZSG-team mee één jaar na de opening?
In de herfst van 2021 opende het Zorgcentrum na Seksueel Geweld (ZSG) van het UZA in het ZorgHotel Drie Eiken. Het zorgcentrum vangt slachtoffers laagdrempelig en in een huiselijke sfeer op. ‘Hoe recenter de feiten, hoe meer we voor een slachtoffer kunnen betekenen’, zegt medisch ZSG-coördinator dr. Ilse Kint. ‘De eerste dagen zijn cruciaal voor het verzamelen van sporen om een eventuele klacht te ondersteunen. De eerste 72 uur lukt dat het best, na zeven dagen bijna niet meer. Maar ook voor gebeurtenissen van langer geleden kan je aangepaste hulp krijgen.’
Luisterend oor Sinds juni 2022 is het seksuele strafrecht vernieuwd en verstrengd. Toestemming staat daarbij centraal. Als je geen toestemming gaf voor een seksuele handeling, geldt dat een aanranding of aantasting van de seksuele integriteit. Over een verkrachting spreken we als daarbij
penetratie plaatsvindt. Spiking, waarbij een verdovend middel wordt ingezet, geldt als een verzwarende omstandigheid. Van de drie slachtoffers die het zorgcentrum op een gemiddelde dag ontvangt, komen er twee na een verkrachting en één na aantasting van de seksuele integriteit.
De grootste kracht van de Zorgcentra na Seksueel Geweld is dat je er als slachtoffer non-stop voor alle zorgen op één locatie terechtkan. ‘In de meeste gevallen bellen slachtoffers of hun naasten ons en komen ze even later al langs’, zegt ZSG-unitverantwoordelijke Sarah De Schepper. ‘Onze forensisch verpleegkundige luistert in een veilige ruimte tot in detail naar hun verhaal en verleent de eerste medische en psychosociale zorgen. Na seksueel geweld hebben slachtoffers vooral nood aan veiligheid en controle. Dan wil je niet van een politiekantoor naar de wachtzaal van een spoeddienst hollen, zoals vóór de oprichting van de zorgcentra moest.’
Vrijblijvend sporenonderzoek De ZSG-verpleegkundige verzorgt het slachtoffer en start de nodige medicatie op, bijvoorbeeld tegen
Ilse Kint (medisch coördinator), Els Jehaes (coördinator forensisch DNA-labo) en Sarah De Schepper (unitverantwoordelijke)
soa’s of om een zwangerschap te voorkomen. Afhankelijk van de situatie komt ook een gynaecoloog, psychiater of spoedarts langs. Als het slachtoffer er klaar voor is, legt de verpleegkundige het nut en het stappenplan van een forensisch onderzoek uit. Sarah De Schepper: ‘Een sporenonderzoek kan soms lastig zijn, maar de verzamelde sporen voelen voor veel slachtoffers ook als een mentale boodschap aan de pleger. Als slachtoffer kan je zelf bepalen of je klacht neerlegt. Indien niet onmiddellijk, dan bewaren we het sporenonderzoek nog zes maanden in het zorgcentrum. Indien wel, dan begeleidt onze verpleegkundige je tot bij de zedeninspecteur in een ander lokaal van het zorgcentrum.’
Slachtoffers krijgen in het zorgcentrum ook standaard de optie om een afspraak te maken bij een gespecialiseerde ZSG-psychologe, enkele dagen na de feiten. Intussen belt de ZSG-verpleegkundige het slachtoffer eerst dagelijks en gaandeweg met grotere tussen-
pozen op. ZSG-psycholoog Ingeborg Thijs: ‘Tijdens de eerste sessies werken we op twee pijlers. We maken slachtoffers ervan bewust dat symptomen die ze ervaren zoals zich angstig voelen en de feiten herbeleven normaal zijn. En we leren hen om weer een gevoel van controle over hun leven te krijgen. Normaal houden we 20 sessies, maar de nood verschilt van persoon tot persoon.’
Veerkracht en herstel De ZSG-aanpak zorgt ervoor dat slachtoffers zich erkend voelen op het moment dat ze dat nodig hebben, en dat maakt volgens Ingeborg een wereld van verschil. ‘Ik werk al jaren rond seksueel geweld en als ik nu onze eerste slachtoffers zie, merk ik hoe het goed komt met hen. Ik zie elke dag zo veel veerkracht. De meesten zullen er altijd een litteken of gevoeligheid aan overhouden, maar dat hoeft hen niet tegen te houden om een gelukkig en zinvol leven op te bouwen. Natuurlijk is er ook een aanzienlijke groep slachtoffers die al een zware rugzak hadden en waar het misbruik bovenop andere kwetsbaarheden
komt. Hen wacht een moeilijker traject en daarvoor werken we samen met andere hulpverleners en instanties buiten het ZSG.’
‘In grote lijnen zie ik drie bouwstenen die de eerste maanden een enorme impact hebben op het herstel. De eerste is een veilige sociale omgeving: liefdevol omringd worden door mensen, zoals familie, vrienden, een partner, die veilig aanvoelen. De tweede is dat je jezelf voldoende rust moet gunnen. Als je een been breekt, vindt iedereen rusten normaal. Maar ook je zenuwstelsel heeft tijd nodig om te herstellen. De derde component is dat je tegelijk in beweging moet proberen te blijven. Letterlijk: wandelen, fietsen of sporten in de natuur werkt helend. Maar ook figuurlijk: probeer om vrij snel weer structuur in je leven te krijgen. Pik huishoudelijke taken op, breng de kinderen naar school en spreek af met mensen die je vertrouwt.’
Grondig maar empathisch Het ZSG-team in het UZA bestaat uit een onthaalmedewerker, 18 forensisch verpleegkundigen, 5 psychologen en een politiecoördinator, sinds dit najaar Pascale Luyten. Zij is het algemene aanspreekpunt voor externen en politie wat betreft het ZSG. Daarnaast staan in de provincie Antwerpen non-stop drie duo’s zedeninspecteurs paraat. Voor die permanentie – die ze naast hun normale taken als pakweg verkeersagent of rechercheur uitvoeren – volgden 170 politieambtenaren een intensieve opleiding. ‘We leerden vooral hoe je bij seksueel geweld een grondig verhoor afneemt zonder te bruskeren’, zegt inspecteur Stephanie. ‘Goed voor een slachtoffer zorgen, betekent ook een sterk dossier opstellen. Wij moeten vaak dingen durven benoemen en doorvragen. Maar we doen dat met veel begrip voor de emoties van een slachtoffer. We zijn bijvoorbeeld getraind om formuleringen te vermijden die beschuldigend kunnen overkomen. Alle zedeninspecteurs kozen bewust voor deze opleiding omdat ze slachtoffers willen helpen. Samen met de ZSG-collega’s doen we er dan ook alles aan om dat te waar te maken.’
3 nieuwe Zorgcentra en nationale campagne
Op 5 december verzamelden beleidsmakers, zorgverleners, forensische medewerkers en andere betrokkenen in het Provinciehuis Antwerpen om 1 jaar ZSG Antwerpen te vieren. Onder meer Liesbet Stevens, adjunct-directeur van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, blikte er terug op de hervorming van het strafrecht en op de opstart van de eerste ZSG’s. In de loop van 2023 opent normaal in drie nieuwe provincies een ZSG de deuren: in Genk, Namen en Aarlen. Vanaf 2024 beschikt dan elke provincie over een Zorgcentrum na Seksueel Geweld en volgt er een nationale campagne om de ZSG’s bij een nog breder publiek bekend te maken.
Sofia*, 21 jaar:
Het zorgcentrum vangt slachtoffers in een huiselijke, veilige sfeer op.
Dit voorjaar ging Sofia met een groep vrienden van de jeugdbeweging uit. Het werd een zware, chaotische avond, waarbij iemand van de groep zwaar over haar grens ging.
‘Na de bewuste avond ben ik nog blijven slapen bij vrienden. Ik sprak enkele vriendinnen aan maar iedereen was dronken. Het was onwezenlijk en ik stuurde mijn psychologe een bericht. Zij verwees me door naar het ZSG. Zonder dat ik thuis details vertelde, bracht mijn mama me kort daarna naar het UZA. De ontvangst daar deed me enorm deugd. Je hoeft niet te wachten en er wordt echt naar je geluisterd.
Op eigen tempo Het ZSG-team doet er alles aan om je als slachtoffer weer autonomie te geven. Je kiest zelf wie er bij je gesprek is. Je kan op elk moment stoppen en weer beginnen. Het voelde zo fijn om zelf in het ZSG zelf op alles ja of nee te kunnen zeggen. Ik had eerst een lang gesprek met een verpleegkundige. Zij vroeg uitvoerig wat er gebeurd is en ze overliep vragenlijsten. Ze deed onderzoeken en gaf medicatie tegen zwangerschap en soa’s. Ze stelde ook voor om een DNA-staal af te nemen. Dat voelde verschrikkelijk, maar ik werd er keigoed in begeleid. Ik mocht bijvoorbeeld zelf de achtergrondmuziek uitkiezen.’
‘Na die afname kon ik douchen en eten, dat voelt aangenaam na wat je doorstaan hebt. Het team luisterde toen ook naar mijn mama en adviseerde hoe ze me thuis het best kon steunen. Ik kreeg ook nog een afspraak bij een ZSG-psychologe en heel wat informatie. De dagen daarna belde een ZSG-verpleegkundige geregeld om te vragen hoe het met me ging. Toen ik een week later terugkeerde voor mijn afspraak met de ZSG-psychologe, voelde ik me al een stuk.’
Bespreekbaar maken onder jongeren ‘Intussen zijn we acht maanden verder. Ik nam eerst de nodige rust en ik kreeg een doktersbriefje om mijn stage zo lang als nodig uit te stellen. Ik ging een viertal maanden niet naar mijn kot maar dat heb ik toch weer opgepikt. Na zes sessies bij de psychologe ben ik even gestopt, maar onlangs ben ik toch opnieuw gestart. Toen een ZSG-verpleegkundige in augustus belde, gaf ik toe dat ik nog werk heb. Vandaag heb ik een lief met wie ik erover praat, maar de gebeurtenissen komen nog vaak terug. Binnen de jeugdbeweging zit ik nu in een werkgroep om gelijkaardige incidenten te helpen vermijden. Wat is toestemming geven? Hoe reageer je als omstaander? Wat als er alcohol in het spel is? Over dat soort zaken wordt helaas nog veel te weinig gepraat.’
* Sofia is een fictieve naam omdat de getuige anoniem wil blijven ‘Binnen de jeugdbeweging zit ik in een werkgroep om gelijkaardige incidenten te helpen vermijden.’
8 slachtoffers per dag
klopten de voorbije maanden aan bij een van de 7 Belgische zorgcentra na seksueel geweld.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag in cijfers
Nee, het is niet oké
Bijna 30% van de slachtoffers komt uit Antwerpen.
Totaal aantal aanmeldingen slachtoffers: 1142 op 151 dagen of 7,6 per dag.
cijfers tussen 1/1/2022 en 31/5/2022
West-Vlaanderen 7,5%
Charleroi 8,9% Antwerpen 27,8%
Luik 15,4%
Brussel 20,1% Oost-Vlaanderen 20,3% Vooral vrouwelijke slachtoffers kloppen aan bij de zorgcentra na seksueel geweld.
92,2% 7,8% 2,5%
is vrouw (incl. transvrouwen) is man (incl. transmannen) transgender en/of non-binaire personen
23 jaar is de gemiddelde leeftijd van de slachtoffers. 14 procent is jonger dan 12 jaar.
0 - 12 jaar
13 - 17 jaar
18 - 26 jaar
27 - 40 jaar
41 - 65 jaar
> 65 jaar 0,6% 13,5%
21,6%
8,9% 20,2% 35,2%
64%
zoekt hulp na een verkrachting. 62,3%
van de feiten werden gepleegd door een bekende. 72,7%
van de slachtoffers vond tijdens de acute fase (recenter dan 7 dagen) de weg naar een ZSG. 89,8%
van de slachtoffers die zich aanmeldden tijdens de acute fase kreeg medische zorg 97,1%
onderging een forensisch onderzoek. 38,9%
komt op eigen houtje, 58,6%
via politie of gezondheidsprofessionals. 60% legt een klacht neer.
VISIE
Samen bouwen aan de toekomst
nnovatie en toepassingen in de klinische praktijk zijn de rode draad in dit nummer van
Maguza. Ik ben ook blij de (ver)nieuw(d)e maguza.be website te mogen aankondigen. Centraal in een ziekenhuis staat de patiënt. De afgelopen jaren werden patiëntenrechten realiteit en -participatie een feit! Participatie in beslissingen, strategieën… Maar ook in actievere deelname in ‘patiëntmanagement’. Een tool hiervoor is UZA@home. Deze tool wordt verder verfijnd om patiënteninteractie te maximaliseren.
In dit nummer ook aandacht voor technologie en samenwerking. De virtuele cockpit bij NMR, de ImmuneWatch bij immuunreactie en niet te vergeten: de artificiële intelligentie bij genetica. Samenwerking met onze Helix-partners is in vele domeinen een feit. Een voorbeeld hiervan is beroertezorg met AZ Rivierenland. Tot slot, 40 jaar Slaapcentrum. Ons slaapgedrag wordt er in kaart gebracht,
Iwaarmee we ook al vervroegd de ziekte van Parkinson kunnen voorspellen. Veel stof tot leren en om mee te nemen naar de geneeskunde van de toekomst.
Marc Peeters Gedelegeerd bestuurder
