20 minute read
Dossier Genetica
M A G U Z A
ZORGMAGAZINE VAN HET UZA
Advertisement
Dossier
GENETICA
December 2022 #127
Gezonder dankzij genetisch onderzoek?
Medische genetica is een brede discipline die in sneltempo evolueert. Elk mens heeft ruim 21.000 genen en de analyse daarvan leert ons jaar na jaar meer over ziekten of aangeboren afwijkingen. Wat maken de nieuwste technieken mogelijk? En vooral: wat betekenen die innovaties voor patiënten en hun omgeving?
www.maguza.be UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen uza_stories
Susanne (61) ‘Ik hoop dat mijn kleinkinderen gespaard blijven’
Prof. dr. Bart Loeys, diensthoofd medische genetica
Nathalie Saen, genetic counselor
Hannah Muylle, genetic counselor
Prof. dr. Marije Meeuwissen, klinisch geneticus
Wim Wuyts, laboratoriumhoofd CMG
Centrum Medische Genetica, T 03 275 97 74
Genetische adviseurs geven erfelijkheidsvoorlichting ‘Helder informeren, zodat mensen weloverwogen kunnen beslissen’
Hoe groot is de kans dat ik mijn erfelijke aandoening aan mijn baby doorgeef? Ik maak me ongerust omdat in mijn familie borstkanker voorkomt — moet ik me genetisch laten testen? Met zulke vragen kan je terecht bij de genetische adviseurs van het Centrum Medische Genetica (CMG).
Ik ben in 2015 als genetic counselor begonnen, intussen zijn we met vijf’, zegt Nathalie Saen (CMG). ‘De genetica blijft razendsnel evolueren en de vraag naar laagdrempelige voorlichting over erfelijkheid en genetische tests wordt almaar groter’.
Open en objectief Genetische counselors geven informatie over erfelijke afwijkingen en de mogelijke gevolgen ervan. Daarnaast leggen ze uit wat genetisch onderzoek kan opsporen en wat niet. ‘Als mensen voor een genetische test kiezen, lichten we nadien de resultaten en de mogelijkheden toe’, zegt Hannah Muylle (CMG). ‘We reiken alle informatie aan die ze nodig hebben om weloverwogen belangrijke beslissingen te nemen: laat ik me genetisch testen, wanneer en hoe vertel ik aan familieleden dat ik een erfelijke mutatie draag, breek ik mijn zwangerschap af?, …’
‘Vaak komt er tijdens zulke gesprekken enorm veel informatie
op hen af’, zegt Saen. ‘We nemen ruim de tijd voor het gesprek en belangrijke informatie herhalen we ook, want mensen moeten alles rustig kunnen verwerken. In een brief zetten we de belangrijkste gegevens nog eens op een rijtje en zo nodig kunnen ze een afspraak maken voor een tweede gesprek. Ook telefonisch of per mail kunnen ze altijd bij ons terecht met bijkomende vragen.’
De counselors werken zelf niet in het labo en werken altijd samen met een arts-klinisch geneticus. Ze volgden een postgraduaatsopleiding en specialiseren zich in een of meer werkvelden waarop ze ook de wetenschappelijke evolutie bijhouden, door bijscholingen en intern overleg op de dienst.
Emotionele impact ‘De informatie die we geven, heeft mogelijk ingrijpende consequenties, met een zware impact op je eigen leven en dat van je kinderen’, zegt Saen. ‘We geven niet alleen correcte informatie, maar hebben ook oog en oor voor verbale en nonverbale emoties en stellen ons empathisch op.’ Bij emotioneel zware gesprekken kunnen de
Genetic counselors Melanie Van Cauwenberghe, Inge Goovaerts, Hannah Muylle, Stephanie Vanclooster, Nathalie Saen
counselors ook een beroep doen op de psychologe van het CMG. Muylle: ‘Stel: een van je ouders heeft de ziekte van Huntington, een ernstige genetische neurologische aftakelingsziekte die niet te behandelen valt. Laat je je dan testen om te weten of je zelf de mutatie draagt? En als dat zo blijkt te zijn, wat doe je met die kennis? Mensen worstelen daarmee. Onze psychologe begeleidt hen daarin.’
Dat doet ze bijvoorbeeld ook als een niet-invasieve prenatale test (NIPT) uitwijst dat een ongeboren kindje waarschijnlijk het downsyndroom heeft. Muylle, gespecialiseerd in prenatale genetica: ‘Ik leg dan uit wat dat resultaat betekent en dat een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest nodig is om het te bevestigen. Als de foetus inderdaad de chromosoomafwijking heeft, leg ik samen met een geneticus uit wat dat betekent en dat ook zwangerschapsafbreking een optie is – dat hoort bij de objectieve en volledige informatie die we willen geven. De psychologe begeleidt de ouders dan bij de zware keuze die ze moeten maken, en ook daarna.’
Goede counseling bij een NIPT is erg belangrijk, beklemtoont Muylle. ‘De NIPT kan ook buiten gespecialiseerde centra worden gedaan, bij vroedvrouwen en gynaecologen. Nog te vaak gebeurt dat routineus, zonder goede counseling. Vrouwen schrikken dan als ze plots horen dat het resultaat afwijkend is. Daarom ontwikkelen we nu samen met genetische counselors van alle Belgische genetische centra een cursus voor vroedvrouwen en gynaecologen, zodat die bij een NIPT dezelfde gestructureerde basisinformatie kunnen geven.’
Stamboomonderzoek Ook als je weet dat er in je familie een erfelijke mutatie is, kan je terecht voor toelichting en advies. Saen, die de genetische aspecten van kanker counselt: ‘We schatten dan in of genetisch onderzoek nuttig of aangewezen is. Je krijgt dan alle nodige informatie om rustig over je keuze na te denken.’
Een veel voorkomende situatie is dat een vrouw zich zorgen maakt omdat in haar familie vaak borstkanker voorkomt. ‘De kans dat je als vrouw ooit borstkanker krijgt, bedraagt ongeveer 1 op 8’, zegt Saen. ‘Intussen kennen we 13 genen waarin mutaties een verhoogd risico opleveren, waarvan BRCA 1 en BRCA2 de bekendste zijn. Toch weten we in 90 procent van de gevallen niet wat de borstkanker precies heeft veroorzaakt – kanker is multifactorieel en hangt ook samen met levensstijl en omgeving. Daarom heeft het geen zin om zomaar bij elke vrouw op genmutaties te screenen. Dat zou bovendien een vals gevoel van veiligheid geven – ook zonder genmutatie heb je nog altijd het algemene bevolkingsrisico van 1 op 8.’
Daarom maakt de genetische counselor eerst een stamboom op: welke vormen van kanker komen in de familie voor en op welke leeftijd werd de diagnose gesteld? ‘Bij voorkeur screenen we een familielid dat zelf kanker heeft gehad – als dat door de familiedynamiek wat moeilijk ligt, kunnen we je begeleiden om dat aan te kaarten. Als je je genetisch laat onderzoeken en je een genetische mutatie blijkt te dragen, leggen we je dat resultaat zorgvuldig uit. We vertellen wat we over de mutatie en het bijbehorende verhoogde risico weten en wat je kan doen om het risico op borstkanker te verkleinen – bijvoorbeeld een jaarlijkse MRI-screening voor vroege opsporing, preventieve borstamputatie, of zwanger worden via een ivf-behandeling met pre-implantatie genetische testing (PGT), zodat je kindje de mutatie niet zal erven.’
5over genetische testen misverstanden ontkracht door prof. dr. Bart Loeys, medische genetica ‘De betrouwbaarheid van commerciële genetische testen wordt niet gecontroleerd’, zegt prof. Bart Loeys (CMG). ‘Ook de correcte interpretatie ervan en de bijhorende uitleg zijn niet gewaarborgd.’ Tijd om dit en andere misverstanden te doorprikken.
1Genetische testen zijn duur ‘België heeft een heel goede, toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg. Ook genetische testing wordt door het RIZIV vergoed als die wordt aangevraagd via een Centrum Medische Genetica. Als een specialist op basis van je medische problemen en medische voorgeschiedenis een genetische test aanvraagt, betaal je voor die test als patiënt zelf ongeveer 9 euro.’
2
Een genetische test voorspelt je gezondheid ‘Voor jou als individuele patiënt vertelt een genetische test nooit hoe ernstig je ziekte zal worden of wanneer je symptomen precies zullen optreden. Als we met zo’n test opsporen wie een genetische variant draagt en wie niet, kunnen we wel identificeren wie we moeten opvolgen. Zo kunnen we beter en sneller behandelen, en ook gerichter preventief werken. Familieleden die de genetische variant niet dragen kunnen we geruststellen: zij hebben geen medische opvolging nodig.’
3
De CRISPR-Cas-techniek zal alle erfelijke ziekten genezen ‘CRISPR-Cas is een revolutionaire techniek waarmee we stukjes “foute” genetische code kunnen uitknippen en vervangen door de “juiste” code. Het is een veelbelovende techniek, maar het is nog niet altijd mogelijk om ze direct toe te passen op het menselijk lichaam. We slagen er nog niet in om deze “genetische knip-en-plakmachine” op de juiste plaats in het lichaam haar werk te laten doen. Er is dus nog meer kennis nodig om zeker te zijn dat er enkel wordt geknipt en geplakt waar wij dat willen.’
4
Genetische testen besteld via internet zijn degelijk en betrouwbaar ‘De 8 erkende Belgische centra voor medische genetica bewaken en controleren de kwaliteit van genetische testen heel streng. Die strenge kwaliteitscontrole is er niet bij genetische testen die je online bestelt. Bovendien is het niet evident om de resultaten van zo’n test juist te interpreteren. En de genetische data moet je ook nog eens bewaren volgens strikte regels. Daarom raden we aan om genetische testen uitsluitend te laten uitvoeren via de officieel erkende genetische centra in België. Die centra bieden ook de juiste genetische counseling en omkadering.’
5
De NIP-test sluit alle genetische aandoeningen uit en geeft ons een perfect gezonde baby ‘Met de NIPT of niet-invasieve prenatale genetische testing verzamelen we via een bloedafname bij zwangere vrouwen informatie over genetische afwijkingen bij hun baby. Deze test gebeurt vanaf de 12de week en geeft aan of er een verhoogd risico is op chromosomale afwijkingen zoals het downsyndroom of trisomie 21. Daarnaast worden ernstige andere chromosomale afwijkingen zoals trisomie 13 of 18 opgespoord. De NIPT kan zeker niet alle genetische aandoeningen uitsluiten. Kleinere fouten van het DNA kunnen we er niet mee aantonen, zoals één letter in de code die vervangen is door een andere letter. Maar andere, meestal ernstigere afwijkingen, kunnen we wel zien.’
In 2011 werd bij Susanne (61) een mutatie in het BRCA2-gen opgespoord, een afwijking die het risico op borst- en eierstokkanker fors verhoogt. ‘Als je weet dat je drager bent, maakt dat heel wat los, bij jezelf en in je familie.’
Op haar 41e kreeg Susanne tijdens een routinecontrole te horen dat ze borstkanker had. ‘Ik kreeg daarvoor radiotherapie in Nederland, en werd er ook geopereerd. Maar niemand dacht aan een genetische oorzaak. Tot ik op mijn 50ste met een gynaecologische klacht naar het UZA kwam. Als je al zo jong borstkanker hebt gekregen, vertelde de arts me, is het een goed idee om je genetisch te laten screenen.’
Mutatie in het BRCA2-gen Zo kwam Susanne bij prof. dr. Bettina Blaumeiser van het Centrum Medische Genetica (CMG). ‘Dat een zus van mijn vader jong aan borstkanker was gestorven, vond ze al meteen een aanwijzing om me genetisch te laten testen. Het resultaat was een schok: ik was drager van een mutatie in het BRCA2-gen.’ Vrouwen met een BRCA2-genmutatie hebben 60 tot 80 procent kans om ooit borstkanker te krijgen en 20 tot 40 procent om ooit eierstokkanker te krijgen. Mannen met de mutatie hebben tot 15 procent meer kans op prostaatkanker voordat ze 65 zijn. ‘Bettina heeft me heel goed geïnformeerd over de mogelijke gevolgen van de mutatie voor mezelf, mijn kinderen en mijn familie’, zegt Susanne. ‘Je hebt wel even tijd nodig om dat allemaal te verwerken. Gelukkig werd ik ook uitstekend opgevangen door de psychologe van het CMG.’
De tijdbom ontmijnen Vrouwen die de BRCA2-mutatie dragen, kunnen preventief hun borsten en eierstokken laten verwijderen. Susanne besloot dat niet te doen. ‘Tijdens mijn borstoperatie in Nederland was
het heel ernstig misgegaan met de anesthesie, waardoor ik een nieuwe operatie niet aandurf. Zonder die nare ervaring had ik geen moment geaarzeld. Preventieve chirurgie reduceert het risico op kanker fors – je ontmijnt de tikkende tijdbom. Meestal is er geen haast bij, je kunt er rustig over nadenken, je door diverse artsen laten informeren, ook over borstreconstructie na preventieve amputatie, en rustig de voor- en nadelen op een rijtje zetten.’ Susanne werd van nabij opgevolgd, onder meer met regelmatige MRI-screenings, en in 2015 werd in de bestraalde en geopereerde borst een tumor opgespoord. ‘Gelukkig is de tumor stabiel’, zegt Susanne, ‘maar ik zou toch iedereen aanraden om het advies van de artsen te volgen.’
Als bij iemand een BRCA-genmutatie is vastgesteld, is het aangewezen om de familieleden te testen. Susanne: ‘Doordat Bettina me zo uitgebreid had geïnformeerd, was ik goed voorbereid om mijn familie op de hoogte te brengen. Zowel aan vaders- als aan moederskant koos ik een nicht uit die ik zorgvuldig uitlegde waarom een genetische test zinvol is. Als je drager bent, is er nu eenmaal 50 procent kans dat je de mutatie doorgeeft aan je kinderen. Die nichten brachten de boodschap dan aan anderen over. Sommigen lieten zich inderdaad testen en enkele mannelijke familieleden bleken drager.’ De keten verbreken Jammer genoeg kreeg Susanne ook negatieve reacties. ‘Een neef die zelf drager is, verbood me streng om er met zijn zus over te praten – die had al zoveel meegemaakt, dat kon ze er niet meer bij hebben … Sommige familieleden
mijden me nog altijd. Ik vond dat heel erg – terwijl je zelf nog het slechte nieuws moet verwerken, krijg je er conflicten in de familie bovenop. Hoe je dat kan voorkomen weet ik niet. Misschien moet het genetisch centrum zelf de directe familie uitnodigen voor een gesprek?’
Toen Susannes ouders zich lieten testen, bleek haar vader drager van de BRCA2genmutatie en werd bij onderzoek prostaatkanker opgespoord, in een vergevorderd stadium. Haar dochter testte negatief, maar haar zoon is drager. Zorgen maakt hij zich voorlopig niet – hij is wel van plan om zich later regelmatig te laten screenen op prostaatkanker. ‘Ook hij werd uitstekend geïnformeerd en begeleid in het UZA’, zegt Susanne. ‘Ze legden hem ook uit dat de mutatie een kinderwens niet in de weg hoeft te staan: een ivf-traject met preimplantatie genetische testing (PGT) waarborgt dat je kind de genmutatie niet erft. Je krijgt de kans om de overerving te stoppen en de keten te verbreken. Dat kon vroeger niet, dankzij PGT kan het wel.’
Last Toen haar zoon en zijn vrouw aan kinderen dachten, drong Susanne er daarom erg op aan dat ze voor ivf met PGT zouden kiezen. Dat intensieve traject wilden ze liever in eigen regio doorlopen, in een Nederlands ziekenhuis. ‘Daar was er een wachtlijst en leek men de noodzaak van PGT bij een BRCA-genmutatie niet echt in te zien. En net toen ze het traject in het UZA wilden starten, bleek mijn schoondochter al zwanger.’
‘Mijn kleindochtertje zie ik haast elke dag’, zegt Susanne. ‘En vaak denk ik: zul jij later dezelfde ellende moeten doormaken als je oma? Ik heb niet om de genmutatie gevraagd, niemand treft enige schuld, maar toch draag ik de last altijd met me mee. Haar ouders gaan er veel rustiger mee om – best mogelijk dat ze de genmutatie niet draagt of dat de geneeskunde ze over 25 jaar onschadelijk kan maken. Ik hoop dat ze gelijk krijgen. Ze zijn vastbesloten dat hun volgende kind een ivf-baby wordt, mét PGT. Ik hoop echt dat het verhaal bij mij stopt.’
Artificiële intelligentie vindt de speld in de hooiberg
Met geavanceerde technieken sporen we steeds meer stukjes DNA op die een ziekte of aangeboren afwijking kunnen verklaren. Om het bepalende kenmerk te vinden, gebruikt het centrum voor medische genetica (CMG) ook artificiële intelligentie (AI).
Ons erfelijk materiaal – het genoom – bestaat uit een DNA-code die 3 miljard letters bevat. Een deel van die code – de genen – bevat alle informatie die nodig is om eiwitten aan te maken. Een afwijking in het DNA kan er dus voor zorgen dat bepaalde eiwitten niet correct worden gevormd en ons lichaam bepaalde ‘taken’ fout uitvoert. Met genetisch onderzoek sporen we de stukjes DNA op die erfelijke aandoeningen veroorzaken. Op basis van symptomen en een lichamelijk onderzoek van de patiënt gaan we in het genetisch materiaal op zoek naar een mogelijke oorzaak.
Tienduizenden varianten ‘Bij sommige aandoeningen kennen we de waarschijnlijke genetische fout die ze veroorzaakt’, zegt Wim Wuyts (laboratoriumhoofd CMG). ‘Denk aan mucoviscidose of het downsyndroom. Maar vaak is het veel complexer. Voor ontwikkelingsachterstand bij kinderen kennen we intussen meer dan 1000 genetische oorzaken. Daar komt nog bij dat het klinisch beeld waarvoor we een verklaring zoeken niet altijd duidelijk is, bijvoorbeeld omdat bij patiënten verschillende genetische aandoeningen tegelijk spelen.’
In zulke complexe gevallen voeren we vaak een zogenoemd exoomonderzoek. Het exoom is een klein deeltje van ons genoom, dat wel de meeste genetische aandoeningen verklaart. Bij dat onderzoek worden zo’n 40 miljoen letters van de DNA-code gelezen en met een referentie-exoom vergeleken. Dat levert tienduizenden DNA-varianten op. ‘Dan begint het werk pas’, zegt klinisch geneticus dr. Marije Meuwissen (CMG). ‘Gaat het om “normale” varianten die we ook bij de gezonde populatie vinden of kunnen ze de aandoening helpen verklaren? Vaak helpt het als je ook de ouders screent: dat levert je extra vergelijkingsmateriaal op. Maar ook AI speelt een steeds grotere rol.’ Wuyts: ‘In het UZA lopen we daarin al een tijdje voorop: we hebben meegewerkt aan het optimaliseren van commerciële software die voor genetische analyse wordt gebruikt.’
Speuren naar verbanden Het CMG heeft toegang tot tientallen databanken die dagelijks aangevuld worden. Daarin zit informatie over erfelijke aandoeningen, DNA-varianten die ziekten veroorzaken en klinische kenmerken van aandoeningen. Wuyts: ‘Met geavanceerde software doorzoeken we die databanken naar verbanden tussen de DNA-varianten die de exoomanalyse heeft opgespoord en de klinische symptomen van de patiënt. Zo sporen we de DNA-variant op die waarschijnlijk de aandoening veroorzaakt. Met AI kan dat binnen twee maanden of – bij dringende prenatale analyses of bij pasgeborenen – zelfs binnen twee weken. Vroeger duurde het tot een jaar. En hoe sneller we een verklaring vinden, hoe sneller we de juiste behandeling kunnen starten.’
AI biedt ook uitkomst om bij één patiënt met een mengbeeld van symptomen meerdere aandoeningen op te sporen. Wuyts: ‘Met AI kunnen we het ziektebeeld dan opdelen in afzonderlijke symptomen, die we dan ook aan verschillende DNA-varianten kunnen koppelen.’
AI volstaat niet Meuwissen maakt wel een belangrijke kanttekening: AI alleen volstaat niet. ‘Als we een variant hebben gevonden, moeten we zeker zijn dat hij ook het klinisch beeld bij de patiënt kan verklaren. Daarom werken we vaak in teams, volgens het ziektebeeld – gehoorverlies, ontwikkelingsachterstand enz. In elk team zitten naast labohoofden en klinisch genetici ook andere UZA-specialisten die met de aandoening vertrouwd zijn. Pas als we samen concluderen dat de variant de symptomen van de patiënt verklaart, rapporteren we hem als de oorzaak en is de puzzel voor ons helemaal gelegd.’
ONDERZOEK & INNOVATIE
Prof. dr. Benson Ogunjimi, kinderreumatoloog (UZA), immunoloog (UAntwerpen) en medeoprichter ImmuneWatch
Dr. Sander Wuyts, CEO en medeoprichter ImmuneWatch
Dr. Pieter Meysman, onderzoeker (UAntwerpen), CTO en medeoprichter ImmuneWatch
Prof. dr. Kris Laukens, bio-informaticus (UAntwerpen) en medeoprichter ImmuneWatch
ImmuneWatch
Nieuwe technologie voorspelt en monitort immuunreacties
T-cellen spelen een cruciale rol in ons lichaam om indringers zoals virussen, bacteriën en kankercellen te detecteren en uit te schakelen. ImmuneWatch, een spin-off opgericht door onderzoekers van UAntwerpen en het UZA, brengt met behulp van bio-informatica in kaart welke T-cel welke indringer herkent en al dan niet onschadelijk kan maken.
Acht jaar geleden klopte kinderreumatoloog en immunoloog Benson Ogunjimi (UZA en UAntwerpen) aan bij bio-informaticus Kris Laukens (UAntwerpen). ‘Het uitlezen van DNA is recent veel goedkoper geworden. Daardoor werd het ook mogelijk om T-celrepeceptoren te analyseren,’ zegt Benson Ogunjimi. ‘T-cellen zijn witte bloedcellen die een belangrijke rol spelen in ons afweersysteem. De receptor is het deel van de T-cel dat vijandige indringers herkent en daarna signalen doorgeeft om immuunreacties op gang te brengen. Het team van Kris werkte jaren aan een unieke digitale kaart van die T-celreceptoren die vertelt welke vijand een bepaalde T-cel nu precies kan herkennen.’
Sneller vaccins ontwikkelen Om alle data over T-celreceptoren te koppelen aan kennis uit de wetenschappelijke literatuur, maakte het team gebruik van technieken zoals data mining en artificiële intelligentie. Kris Laukens: ‘We verzamelden data uit honderden papers en hebben daar dan onze algoritmes op losgelaten. Een algoritme is een reeks van instructies waarmee bijvoorbeeld Google de zoekresultaten bovenaan plaatst die jij wil zien. Volgens hetzelfde principe kan je algoritmes trainen om wetenschappelijke resultaten
door te lichten en waardevolle nieuwe inzichten te genereren.’
Door de vakoverschrijdende samenwerking tussen immunologie en biodata mining is ImmuneWatch heel goed in het analyseren en voorspellen van immuunresponsen, legt CEO en medeoprichter Sander Wuyts uit. ‘Stel dat je een nieuw vaccin wil maken, dan kan je met onze technologie versneld alles weten wat met de T-celreceptoren te maken heeft. Zoals: bij hoeveel mensen zal het vaccin werken?
Of hoe breed zal de werking zijn? Want hoe meer elementen van de indringer de T-celreceptor herkent, hoe meer kans dat je ook een virusvariant onder controle krijgt.’
Kanker en autoimmuunziekten Vandaag komen in eerste instantie farma- en biotechbedrijven bij ImmuneWatch aankloppen. Sander: ‘We hebben veel ervaring op het vlak van infectieziekten en de vraag om de ontwikkelingstijd voor nieuwe vaccins in te korten is door COVID actueler dan ooit. Maar onze mogelijkheden zijn breder. Ook in de strijd tegen kanker en auto-immuunziekten spelen T-celreceptoren een beslissende rol. We voelen heel veel interesse bij farmabedrijven en we verfijnen hoe we onze technologie voor hen tot een vaste waarde kunnen laten uitgroeien.’ De mogelijkheden van ImmuneWatch evolueren mee met de wetenschappelijke inzichten over T-celreceptoren. ‘Die kennis neemt in sneltempo toe. COVID verhoogde de interesse in onderzoek naar infectieziekten en T-celimmuniteit’, zegt Benson Ogunjimi. ‘Het accent verschuift van aandacht voor antistoffen naar het meten van de T-celimmuniteit die langer aanhoudt. Er zitten ook boeiende wetenschappelijke papers in de pijplijn die onderbouwen wat onze technologie voor ziektes als hepatitis B, reuma en multiple sclerose (MS) kan betekenen.’
Diagnostische bloedtest Op nog langere termijn gelooft Pieter Meysman, technisch directeur (CTO) en medeoprichter van ImmuneWatch, ook in een brede immunologische screening die je helpt om ziektes te vermijden. ‘Er komt een lawine van medische data op ons af, die onze technologie slimmer zal maken en mogelijkheden biedt voor preventieve geneeskunde. Het is onze ambitie om onder meer een diagnostische bloedtest te ontwikkelen die de staat van je immuunsysteem doorlicht. Je leert dan bijvoorbeeld jaarlijks welke infecties je hebt doorgemaakt, of je nieuwe vaccinaties nodig hebt, ... En misschien kunnen we over enkele jaren zelfs vervroegd opsporen of je het risico loopt om kanker of auto-immuunziektes te ontwikkelen.’
PRAKTISCH
Nuttige telefoonnummers • algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00 • onthaal en opname: T 03 821 31 01 • patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens-beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal) • ombudsdienst: T 03 821 31 60 • inlichtingen facturen: T 03 821 31 28 • school in het UZA: T 03 821 58 86
Herstellen in zorghotel Drie Eiken Na een operatie kan je verder aansterken in zorghotel Drie Eiken, een comfortabel verblijf met professionele zorgvoorziening. Ook familie en vrienden kunnen er terecht voor overnachting vlakbij het UZA. Meer info en reservaties: www.drie-eiken.com, T 03 821 12 11 Winkelgalerij In de inkomhal vind je: • de bistro, in de week open van 8u30 tot 20u30; in het weekend en op feestdagen van 12u tot 20u • de broodjesbar, in de week open van 8u30 tot 15u • een winkel Shop&Go Delhaize met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen, bloemen …
Open op weekdagen van 8u30 tot 20u; in het weekend en op feestdagen van 12u tot 18u • het Leonidas Café, open van maandag tot en met vrijdag van 7 tot 18u30; in het weekend en op feestdagen gesloten • een bankautomaat
Meer info: www.uza.be
COLOFON MAGUZA · driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen · jaargang 33, december 2022 · Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem, communicatie@uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Marc Peeters · Hoofdredacteur: Evita Bonné · Redactieraad: Mathias Allegaert, Sevilay Altintas, Bettina Blaumeiser, Evita Bonné, Caitlin Stabel, Nathalie Cools, Annick Deckers, Margot Hagendorens, Ivan Huyghe, Philippe Jorens, Eva Lion, Hans Prenen, Ingrid Roosen, Kaat Siebens, Elke Smits, Dominique Trouet, Paul Van Aken, Ann Van De Velde, Miranda Van De Wiele, Jan Van Meerbeeck, Stijn Verhulst, Joris Verlooy, Barbara Willekens, Greet Wouters · Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Creative Content, www.jaja.be · Fotografie: Frank Toussaint, Claire Van Heeswijk, Play4 · Illustratie: p. 28 Klaas Verplancke · Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclameregie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.
RECHTZETTING In Maguza 126 is op p. 13 bij de foto van Leen Van den Eeden de copyrightvermelding ‘© Gewoon Wij-fotografie’ weggevallen – waarvoor onze oprechte excuses.
ABONNEMENT
Wens je een gratis abonnement op Maguza, wil je een adreswijziging doorgeven of wil je het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur je naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Drie Eikenstraat 655, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. Je kan hier ook inschrijven op de gratis digitale nieuwsbrief van Maguza.
