MUSTAFA KEMAL

MONDROS MUSTAFA KEMAL

ve

* Yrd. Dr. Orhan <;EKi<;

Mondros Ate§kes Anla§masl imzalanml§ ve ordulara teblig edilmi§tir. Ate§kesten yana olan komutanlann ba§mda gelen Mustafa Kemal Pa§a, ate§kesin bu haliyle imzalanml§ olmasma §iddetle muhalefet etmekte, bu anla§manm igerdigi ball maddeler nedeniyle Olkenin klsa sOrede ba§tan ba§a i§gal edilebilecegine dikkati gekmeye gali§maktadlr. Ancak sesini kimseye duyuramayacaktlr. Oysa, bu sava§m kaybedildigini Mustafa Kernal Pa§a, EylUl 1917'den beri soylemekte, gereksiz insan kaybmm onOne gegmek igin hatta Almanya'YI beklemeden "miinferiden" ban§ yollanmn aranmasmm zorunlu oldugunu savunmaktadlr. O'na gore; imparatorluk nasll olsa dagllacaktlr. Hig degilse Anadolu'yu kurtarmak igin vakit gegirmeden hazlrllklar yapllmalidlr. Sava§ suglusu saYllan Talat Pa§a Kabinesi istifa etmi§, Sultan Vahdettin, hOkOmeti kurma gorevini Tevfik Pa§a'ya vermi§tir. Ne var ki bu slkmtlli gOnlerde herkes sorumluluktan kagtlgl igin , bu hOkOmet kurulamaml§tlr. Oysa, klsa bir sOre sonra Olkeye gelecegi bilinen i§gal kuvvetlerinin kar§lsmda dinamik ve kararli bir hOkOmetin varligml zorunlu goren Mustafa Kemal Pa§a, boyle bir hOkOmette sorumluluk almaya ham ve isteklidir. Sultan Vahdettin'e a§agldaki telgrafl gondererek "bakan olmak istedigini" aglkga ifade edecektir:

" Seryaver Hazret-i $ehriyar-i Naci Beyefendi'ye (Gayet Mahremdir)

Talat Pa§a Kabinesi'nin mef/uq bir halde, Tevfik Pa§a hazretlerinin de muayyen bir kabine te§kilinde mO§kOlata maruz bulunmakta oldugunu haber altyorum. Ordular muharebe kudretinden mahrum ve zaten mevcut kuvvetler mOdafaadan aciz bir hale getirilmi§tir. DO§man hergOn daha mOsait ve ezici §artlar ihraz etmektedir. MOttefikan olmadtQi takdirde mOnferiden ve behemahal sulhu takarrur ettirmek lazlmdlr. Bunun iqin fevtolunacak bir an dahi kalmaml§tlr. Aksi takdirde memleketin kamilen elden qlkmasl ve devletimizin gayri kabili telafi mehalike maruz kalmasl uzak ihtimal degildir. ,

Muhterem Padi§ahlmlza olan sadakat ve merbutiyetim ve vatammm temini selameti itibariyle arz ederim ki, Sadaretin izzet Pa§a Hazretleri'ne tevcihi ve O'nun esasl Fethi (Okyar), Tahsin, Rauf (Orbay), Canbulat (Ismail), Azmi, $eyhOlislam Hayri (UrgOplO) ve acizlerinden mOrekkep bir kabine te§kil etmesi zaruridir. Bu zevatm vOcuda getirecegi kabinenin vaziyete hakim olabilecegi zan ve itikadmdaYIm. izzet Pa§a Hazretleri size isimlerini saydlglm zevata mOracaat ettigi takdirde teshilata mazhar olabilir zannederim. MOnasip ise bu zevatm $evketmeap Efendimiz'e awm rica ederim. 1

FahriYaver-i Hazret-i $ehriyari Mustafa Kemal

Bu telgrafm Ozerinde tarih yoktur. Ancak geli§melerden, bu tarihin 11 veya 12 veya 13 Ekim 1918 olmasl olaslligl yOksektir. 2

Gergekten de kabine kurmakta zorlanan Ahmet izzet Pa§a, Mustafa Kemal Pa§a'nm onerdigi bu isimlerle temas kuracak ve hOkOmet kurulacaktlr ama , Mustafa Kemal Pa§a bu hOkOmete almmayacaktlr. gok Adana Menzil MOfetti§i Albay Omer LOtfi Bey'i Istanbul'a Rauf Bey'e gonderir,

H ••• ben neden kabineye almmad,m?" diye, adeta hesap sorar. Sadrazam A. izzet Pa§a'nm Rauf Bey'e bu konudaki yanltl §byledir:

"Suriye Cephesi'nde i§ler iyi gitmiyor, birlikler dilzensiz olarak geri qekiliyordu. Cevat (9obanlt) Pa§a komutasmdaki 8. Ordu'nun cephesi yartlml§, 20.000 dolaymda erimiz §ehit veya esir olmu§tu. Bir tek Mustafa Kemal Pa§a bazl birliklere hflkim olabilmi§, onlart muntazam bir §ekilde Adanaiskenderun hattma qekebilmi§ti. 0 cephedeki en kldemli ve gilvendigimiz komutandl. Y,ldmm Ordulart Grup Komutanltgl'na getirmeyi dil§ilndilgilm iqin istanbul'a qaglrmadlm, Harbiye Nazlrllgl'na getirmedim. ,, 3

de 30 Ekim gUnU Mustafa Kemal Pa§a karargahl ile birlikte Katma'dadlr ve Ylldmm Ordulan Grup Komutanligl'na getirildigi telgrafml 0 gUn alml§tlr.

Diger bir gerc;ek ise, ic;inde Mustafa Kemal Pa§a'nln yer aldlgl hic;bir hukumetin, Sevr Anla§masl' nl imzalamaya cesaret edemeyecegi gerc;egidir. Bu durum kar§lslnda, hukumetin ic;ine du§ecegi krizi kestirmek zor ama, kendisinin buyuk bir olaslhkla tutuklanlp Malta 'ya surulmu§ olacagl ihtimali uzak degildir.

Mustafa Kemal Pa§a 0 son derecede buhranli gUnlerde kabineye girmek acaba neden bu kadar Herkes gbrevden bu nedenle 'hUkUmetler bir tUrlU kurulamazken, 0 neden Harbiye Bakanl olmak adma ad eta ugra§ veriyordu? CUnkU ordunun kendisine baglanmasml istiyordu ve 0

ve yetkiyle itilaf Devletleri'nin kar§lsmda MUtareke Masasl'na kendisi oturmak istiyordu . Ate§kes anla§masl imzalanlrken, bu anla§mamn ko§ullannl kendisi tartl§maliydl. Oysa Saray ve Sadrazam aynl kanlda degildi. Mustafa Kemal Pa§a gibi son derece vatansever oldugu tum ordu ve Ulke tarafmdan bilinen , onuruna son derecede dU§kUn ve egilip bUkUlmeyi bilmeyen bir karaktere sahip bir komutandan ziyade, mUzakere masasmda daha diplomatik bir Uslup kullanmaya yatkm bir ki§ilik sergileyebilecek bir temsilciye vardl. Bu gbrev Rauf (Orbay) Bey'e verildi, Mustafa Kemal Pa§a kabine dl§mda blraklldl.

Sadrazam Ahmet izzet Pa§a, kendisine gbnderdigi ve gbnlUnU almak istedigi anla§llan telgrafmda ", .. Bart§tan sonra birlikte olmamlzl A lIah 'm Iiltfedecegini umartm ... " derken, Mustafa Kemal Pa§a'nm verdigi yanlttan klrgm oldugu anla§lliyordu: " ... bart§tn qabuk gelmeyecegini, bart§a kadar qok buhranlt ve onemli durumlar kar§lsmda kalacaglmlzl ve bu gilqlilkler iqinde vatamma ciddi hizmetler etmenin milmkiln oldugunu anladttJtm iqindir ki Harbiye Nezareti makamml istemi§tim. Yoksa, bart§a ula§abildikten sonra onun huzur ve silkunu iqinde Harbiye Nezareti vazifesini benden qok milkemmel yapacak degerli kimseler oldugunu bilirdim. Buna nazaran, bart§tan sonra bulu§maYI hiq de zorunlu hatta gerekli gormilyorum. ,,4

Ne kadar bfke yUklU oldugu , bu satirlardan gbrUlmektedir. Eger Harbiye Bakanl olabilseydi , bu yakm tarihimizi nasll etkilerdi sorusunu mutlaka irdelemeliyiz. Bu konuda hemen sbylenebilecek ilk §ey, ku§kusuz Mondros Ate§kes Anla§masl'nl, bilinen imzalamaYI kesinlikle reddedecegi Zira, imzalanan bu anla§manm pek maddesine kar§1 ve bu yUzden de Sadrazamla sert yazl§malara giri§mi§tir. Nitekim bunun sonucu , komuta ettigi Ylldlnm Ordulan Grup Komutanligl'nm lagvedilmesine (kaldmlmasma) kadar gidecektir. 5 Diger bir ise, Mustafa Kemal Pa§a'nm yer aldlgl hUkUmetin, Sevr Anla§masl'm imzalamaya cesaret edemeyecegi Bu durum kar§lsmda, hUkUmetin dU§ecegi krizi kestirmek zor ama, kendisinin bUyUk bir olaslilkia tutuklanlp Malta'ya sUrUlmU§ olacagl ihtimali uzak degildir. Zira, ilerdeki geli§melerden biliyoruz ki, Mondros'u imzalayan Rauf

Bey bile gOnO geldiginde ingilizler tarafmdan tutuklamp Malta'ya sOrOlecektir. kuvvetlerinin higbir veya itiraza sabn yoktur. hOkOmete kendi inisi),atifini kullanarak yanltlnl verdi: Hiskenderun'a zorla girmeye kalkarsamz askere 'ate§' emri verdim" dedi.

Malta'ya sOrOlenleri gO nO geldiginde Mustafa Kemal kurtaracaktlr ama kendisi Malta'ya sOrOlseydi , O'nu Malta'dan kim kurtanrdl , bu sorunun kolay biryamtl yoktur.

30 Ekim 1918 gOnO, Ege Denizi'ndeki Limni Adasl'nm Mondros Limanl'na demir bulunan Agamemnun Zlrhllsl'nda, itilaf Devletleri adma imzalamak Ozere masaya oturan Amiral Galthorpe'un Osmanh Devleti adma oturan Mustafa Kemal olabilseydi, bu 7. maddesi H •• • itilat Devletleri gOvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya r;lkmasl halinde, herhangi bir stratejik yeri i§gal hakkma sahip olacaktlr." gibi bir hOkmO igeriyor olamazdl. Zira, Mustafa Kemal en gok bu hOkmOn glkanlmasl geregi Ozerinde duruyor, aksi halde bu madde memleketin sudan sebeplerle edilecegine dikkati gekmeye

Mondros imzalanmasmdan hemen sonra, uygulamadan dogan slkmtllar kendini derhal gostermeye, Mustafa Kemal degindigi hususlar birer sorun olarak belirmeye ingilizler 3 Kaslm gOnO Musul, 6 Kaslm gOnO de KerkOk kapllanna dayandllar ve bolgeden sorumlu olan 6. Ordu Komutam Ali ihsan Sabis her iki petrol kentini talep ettiler. Dogal olarak Ali ihsan Sabis olmasl nedeniyle askeri harekatm devam etmemesi gerektigi durarak, itiraz ingilizler, H •• • hOkOmetine sor. .. "dediler. istanbul'dan gel en talimat Ozerine Sabis Musul ve KerkOk'O ingilizlere teslim etti. Buna ragmen, gosterdigi igin, ona tahsis edilen bir trenle istanbul'a getirildi, iner inmez tutuklandl ve Malta'ya sOrOldO.

ingilizler aynl tutu mia, 8 Kaslm gunu iskenderun'a geldiler. Bolgeden 7. Ordumuz sorumluydu ve komutam Mustafa Kemal Benzer taleple Mustafa Kemal ingilizler durumu HOkOmet nezdinde protesto etmekte gecikmediler. Olay Saray'da ve hOkOmet gevrelerinde bomba etkisi yaptl. Ylldlnm Ordulan Grup Komutam Mustafa Kemal ile HOkOmet arasmdaki ipler, Mondros'un uygulanmasmdan kaynaklanan pek gok slkmtl nedeniyle bir sOredir ise bu gerginlik iskenderun yOzOnden doruk noktasma

Olaylann Sadrazam Ahmet izzet 31 Ekim gOnO tom ordulara gonderdigi emrin teblig edildigi gOnlere dayanmaktaydl:

HYlldmm Ordular Grubu Komutanl!{j!'na Karargah-I Umumi 2729

itilat Devletleri ile imzalad!{j!mlz mOtareke §artlan a§aglda bildirilmi§tir. Bu emrin almmaslYla birlikte her ordunun kendine ait hususlan derhal uygulamasl lazlmdlr. Bu konuda IOzum gorOldOkr;e ar;lklama ve talimat verilecektir.

Sadrazam ve Ba§kumandan Erkan-I Harbiye Reisi izzet"

ilerde, 10 Nisan 1926 tarihinde Cumhuriyet gazetesinde yaymlanacak olan anllannda Gazi Mustafa Kemal, 0 gOnleri ozetleyecektir: 6

HBu emrin ekinde gonderilen mOtareke §artlan herkesce malumdur. Onu ben size tekrar etmeye IOzum gormOyorum. Bu mOtareke maddelerini ba§tan sona kadar tetkik ettikten sonra bende olu§an kanaat §u idi: Devlet-i Aliye-i Osmaniye bu mOtareke ile kendini kaYltslz ve §artslz dO§manlara teslim etmeyi kabul etmi§tir. Yalmz kabul etmi§ degil, dO§manlarm memleketi istilasl ir;in ona yardlma da soz vermi§tir. Bu beni r;ok hazin dO§Oncelere sevketti. istedim ki istanbul HOkOmeti'ni biraz aydmlataYIm. Buna r;al!§tlglml zannederim ... "

Gergekten de buyuk bir enerjiyle ve inatla 0 belgelere birlikte bakallm; ilk kez, 3 Kaslm 1918 Pazar gunu Sadrazam'a yanltl gonderir:

iiAdana3. 11. 1918No:565 Ba§kumandanltk Kurmay Ba§kanltgl'na,

Miltareke §artlarml kapsayan emirlerini aldlm. Her ordunun kendine ad hususlan derhal tatbik etmesi emir buyuruluyor. Uygulamaya ba§layabilmek igin, §artlarm gok genet alan bazl maddelerinin aglklanmasma mecburiyet gorilyorum. Soz konusu maddeleri slrayla arzedecegim.

1. Madde 10. Taros Tilnelleri'nin milttefikler tarafmdan i§gali maddesinin aglklanmasl lazlmdlr. Taros Tilnelleri denen tOneller en son agllan iki tOneldir. i§gal edilecek yalntz bunlar mldlr? i§galin mahiyeti, a k,s,mdaki hatttn i§letilmesini de kapsamakta mldlr? Yoksa, muhafaza tertibatmdan ml ibaret kalacaktlr? BilsbiltOn ayn bir grup te§kil eden Amanos Tilnelleri de bu meyanda mldlr? Taros Tilnelleri'ni tutacak i§gal kuvvetlerinin miktan nedir ve nereden gelecektir? ..

Ylldmm Ordular Grup Komutant Mustafa Kemal"

Mustafa Kemal sorulan 4 ayn madde halinde daha da uzaYlp gidiyor, aynca 7 madde halinde yaptlQI bir dokumde de almaYI tedbirleri saYlyordu.

Enver sonra, Sultan Vahdettin Mustafa Kemal tavsiyesine uyarak Vekili" unvanlnl onun yerine Kurmay unvam kullanllir Sadrazam izzet aym zamanda bu unvanl izzet yanltl gecikmedi:

"' Harbiye 4/5.11.1918567/150 1. Taros Tilnelleri'nin hilaf Kuvvetleri tarafmdan i§gali yalntz bir muhafaza mahiyetini haizdir. i§letme faaliyeti kontrol altmda olarak size aittir. Miltareke metninde yalntz Taros Tilnelleri konu edilmi§ ve yazllml§tlr. Eger Amanos Tilnelleri'ni de i§gal etmek isterlerse miltareke metninde yalntz Taros yaztll oldugundan bahisle Amanos 'un i§gal edilmemesinde Israr edilir ve durum Genel Karargaha rap or edilir. i§gal kuvvetlerinin nereden gelecegi ve miktan ingiliz Komutant tarafmdan bildirilir ... "

Ba§kumandanltk Erkan-I Harbiye Reisi izzet".

Mustafa Kemal aldlQI yanlttan hig memnun Metinlerin iginde yer alan her sozcuk uzerinde ozenle durmakta, anlamaya yol agabilecek ifadeleri tek tek ele allp bu konularda Harbiye'yi ve Hukumet'i uyarmaya yanltl verir:

ii PEK ACELEDiR

Adana 5.11.1918 C:4/5.11.1918tarihve567/1505No'luemir

1. Taros Tilnelleri'ni i§gal edecek kuvvetin miktan ingiliz Komutanllgl tarafmdan bildirilir buyuruluyor. Bu kuvvet mesela icabmda biltOn Anadolu'yu taht-I hilkmilne gegirecek derecede dahi olursa milsaade edilecek midir? ...

Pek ciddi ve samimi olarak arz ederim ki, miltareke §artlanndaki art niyetli anlama ve uygulamalan ortadan kaldlracak tedbirleri alma dan ordulan terhis edip ve ingilizlerin her dedigine boyun egecek olursak, ingilizlerin ihtiraslannm onilne gegmeye imkan kalmayacaktlr.

Y,ldmm Ordular Grup Komutant Mustafa Kemal"

istanbul Hukumeti'nin ve Saray'ln itilaf Devletleri tam anlamlyla teslimiyetgi ve onursuz bir politika izliyor Mustafa Kemal igine sindiremiyor, ii ... ingilizlerin her dedigine boyun egecek olursak, ingilizlerin ihtiraslarmm onilne

geqi/eme-yecektir ... " diyerek isyan ediyordu. Yurdunu ve ulusunu SlnlrSIZ blgUde seven bir komutan olarak, daha ne yapabilirdi ki! Ostelik 0 kadar komutan araslndan, bir tek ondan itirazlar yUkseliyordu. ingilizleri klzdlrmamaYI temel politika olarak belirleyen Sultan Vahdettin igin Mustafa Kemal bu affedilir gibi degildi. Nitekim, affetmeyecektir.

ingilizler iskenderun' a bir misafir gibi giriyorlardl. daha sonra Franslzlara devredecekler ve iskenderun Sancagl' na Tilrk Askeri ancak 5 Temmuz 1938'de girebilecekti. Misafirlik bu kadar uzun silrecek, bu gilzel kentimizi kurtarmak Mustafa

Kemal 'ya degil ama bu kez olilmil pahaslna Atatilrk' e nasip olacaktl.

Kriz, iskenderun yUzUnden doruga tlrmandl. Birkag gUnden beri ingilizlerin iskenderun'a asker glkaracaklan sbzU dbnUp Aslmda MUtareke 9artlanna aykm olan bu tutuma Mustafa Kemal tepki gbsteriyor, 7. maddenin olmasml ise hakll bulmuyordu.

Bu durumda bile O'nu ikna etmek Sadrazama Sadrazamln konuya olarak gbnderdigi talimat gibiydi:

"4. 11. 1918 tarih/i ve Sadaret Kona(JI 650 No'/u rapora: 5.11.1918 YI/dmm Ordu/ar Grubu Komutan/f9ina

MDtareke madde/erine gore ingi/iz/erin iskenderun'u i§ga/e hak ve sa/ahiyet/eri yoksa da, Ha/ep civaflndaki ordu/aflnt bes/emek iqin

iSKENDERUN'dan istifade etmek istemeleri de

hakll bir talep mahiyetindedir. MDtareke metninde bir hayli maddeyi dDze/tmey/e i/giJi o/arak vaktin dar/f9indan do/aYI bize ya/mz sozlD aqlk/ama ve garanti verebi/en ingiJiz de/egesinin bu centi/men/igine kar§lltk bir cemi/e o/mak ve Yunanistan'm faaliyet sahasma qlkan/mamastnl temin ve ko/ay/a§tlrmak Dzere iSKENDERUN /imanmdan ingiliz/erin erzak vesaire nak/iyatl hususunda istifade ve iskenderunHa/ep yo/unu tamir edebi/me/erine mDsaade ve bu konuda ordunun vaziyetince de bir mahzur gormilyorum. Bu /iman ve yo/dan istifade/erini temin etmek/e iskenderun liman ve §ehrini kendi/erine terk etmi§ o/muyoruz. Uman ve §ehir vine bizde ka/acak, hDkDmet-i askeriye ve mDlkiyemiz her §eyimiz vine yerli yerinde bu/unacak, onlar yalmz limandan ve

yoldan Sift bir misafir sltatlyla istitade edebileceklerdir. Durumun taratmlzdan ingiliz Suriye Ordusu Komutamna bildirilmesi rica olunur.

Sadrazam ve Ba§kumandan/lk Erkan-I Harbiye Reisi izzet. "

Koskoca Osman Ii Devleti bylesine bylesine kendi kabuguna bylesine ki, devletin ve Genelkurmay konumundaki komutan, iskenderun'a girme arzusunu hakli buluyor, bunda bir mahzur gbrmUyor, bu limandan sadece bir misafir olarak yararlanacaklannl sbyleyebiliyordu. Mustafa Kemal bu konuda gbsterdigi hassasiyette ne kadar hakll oldugunu tarih gbsterecekti. ingilizler iSkenderun'a bir misafir gibi giriyorlardl. gehri daha sonra Franslzlara devredecekler ve iskenderun Sancagl'na TUrk Askeri ancak 5 Temmuz 1938'de girebilecekti. Misafirlik bu kadar uzun sUrecek, bu gUzel kentimizi kurtarmak Mustafa Kemal degil ama bu kez blUmU pahasma AtatUrk'e nasip olacaktl.

Mustafa Kemal aldlgl yanlt nedeniyle son derecede klzgm ve UzgUndU. Mutareke bile riske sokacak bir karar aldl ve bu karannl Genelkurmay'a ve bbylece de Sadrazam'a yani HUkUmete bildirdi:

"Geeiktiren idam Olunur Adana No: 579 Ba§kumandanltk Kurmay ba§kanllgma, Aftl saat ara He alman biri aqlk, digeri §ifre/i 5. 11. 1918 tarihli iki adet telgrafta belirtilenleri ve §ifreli olanm da iqerigini tatbik iqin durmaya ve dD§Dnmeye IDzum gordDgDmD itiraf ederim. ingilizlerin Halep civarmdaki ordulaflm beslemek igin iskenderun'dan istifade etmek istemeleri hakh degildir. 9DnkD ingilizlerin eline geqmi§ bulunan Halep vHayetinde ve yalmz Halep §ehrinde milyonlarea erzak olduktan ba§ka, §artnamenin 21. maddesine gore gerqekten Halep'teki ingiliz ordusuna ia§eee yardlm etmek lazlm gelirse, pek qok erzaka sahip bulunan Kilis, Antep havalisinden ozel tertip ve tedbirlerle erzak satllabilir. Sizi temin ederim ki, maksat Halep'teki ingiliz ordusunu ia§e etmek olmaYlp, iskenderun'u i§gal ve iskenderun-Kmkhan-Katma yoluyla hareket ederek Antakya-Diricemal-Ahterin hattmda bulunan 7.0rdu'nun gekilme yolunu kesmek ve bu orduyu 6. Ordu'ya Musul'da yaplldlgl gibi teslimden kagmamayacak bir vaziyete sokmakilr. ingilizlerin Ermeni qetelerini bugDn islahiye'de faaliyete geqirmi§ olmalan bu zanna kuvvet vereeek mahiyettedir. Harbiye Riyaseli Celilesi'nin direkiiflerine uygun hareket etmedigim takdirde birgok ithamlar altmda kalmakllglm tabii bulundugundan, komutaYI hem en teslim etmek iizere yerime tayin buyuracagmlz zatm siiratle emir ve tebligini hassaten islirham ederim. Ylldmm Ordular Grup Komutam Mustafa Kemal " Nihayet olan olmu§, Mustafa Kemal Pa§a gok kesin bir tavlrla HOkOmetin ve Genelkurmaym emrine kar§1 glkarak, emre itaatsizlik etmi§tir. HOkOmet adma talimat veren Sadrazamm yani ba§bakamn, ingilizlerin iskenderun'a glkmalanna izin vermesini isteyen kesin emrine ragmen 0, askere bu takdirde "ate§" emri verdigini aglkga ifade etmektedir. Bu tavlr elbette bir "ulusgu" taVlrdlr ama askerlik kurallanna da, hiyerar§iye de aykmdlr. Bunu en iyi bilen Mustafa Kemal Pa§a, bir taraftan ki§iliginden higbir bdOn vermemekte, bte yandan bu yaptlgmm askerlige slgmayacagmm bilinci iginde, gbrevden almmasml talep etmekte, komutaYI ve orduyu, dolaYlslyla iskenderun'u derhal teslim etmek Ozere bir TOrk Komutanm isminin kendisine bildirilmesini " ... hassaten rica" etmektedir. ipler kopmu§tur. Saray, ingiliz delegesinin centilmenligini ve buna HOkOmet, Genel Kurmay, i§galciler, tam bir §a§kmllk kar§lllk bu tarzda §irinlik gosterilerini idrak ve igindedirler. Sadrazam Ahmet izzet Pa§a gok sert yamt takdir nezakelinden yoksun bulundugumu arz verir: ederim. DolaYlstyla tarafmlzdan istenilen hususun ingiliz Suriye Ordusu Komutam'na tebligine yardlmcl olamayacaglm igin oziir dilerim. iskenderun'a her ne sebep ve bahane ile asker glkafllmasma te§ebbiis edecek ingilizlere ate§le kar§lllk verilmesini ve 7. Ordu'ya halen bulunulan hatta gayet zaYlf bir ileri karakol tertibatl btrakarak, biiyiik bir klsmml hareket ettirerek Kilikya hududu igerisine girmesini emir ettim. / / igfalkar muamele, teklif ve -'hareketlerini Ingilizlerden ziyade hakll gosterecek ve buna kar§lllk §irinlik gosterilerini igerecek emirleri uygulamaya yaratlll§lm miisait olmadlgmdan ve halbuki Ba§kumandanllk Erkan-I "Ylldmm Ordular Grubu Komutanl@na Harbiye6.11.1918 7.11.1918 c: 781 ve 782 §ifreye 1. iskenderun'a glkacaklara kar§1 tarafmlzdan silah kullanma emri verilmi§ olmasl devlelin siyaseline ve memlekelin menfaatlerine kaliyen aykm oldugundan, bu yanll§ emrin derhal diizeltilmesi tavsiye olunur. MDtareke §artlanntn yanll§ yorumundan ve yanll§ uygulama ve qe§itli tabirlerden kaynaklanan problemler gorDlmD§tDr. Miitarekede bu gayri miisait maddeleri kabul ettiren gaflet degil, kali maglubiyelimizdir. De vIet, iqinde bulunulan durumun gerektirdigi siyasi giri§imlerde bulunmakta ve muvaffakiyet Dmidi vermektedir ... Bununla beraber,

pek nazik olan iginde bulunulan durumda §artlann mOnaka§a ve geeikmeye tahammO/{j olmaYlp, ordulara taraflmlzdan verilen talimatlara kati surette uyulmasl gerekir. ..

Sadrazam Ahmet izzet"

Mustafa Kemal Pa§a, yaptlgl hakll fakat sert uyanlara kar§1 Sadrazam'dan gelen yamtlardan, emri altmdaki Ylldmm Ordulan Grubu'nun kaldmlacagml anlaml§tl. Zaten Ate§kesin hUkUmlerine gore de beklenen buydu. degilse, henUz elindeyken, mutarekenin belli hUkUmlerinin kavu§masma Bu ingilizler tarafmdan biliniyor oldugunun elbette bilincindeydi. Bu ned en Ie yakmda ingilizlerin hl§mma ugrayacagml da tahmin ediyordu. Ama yurt sevgisi her §eyin UstUndeydi.

Bu dogal sonucu olarak

. Istanbul Hilkilmeti, elbette

Saray'ln onaYlyla Paris' e gonderdigi bir heyetle, 10 Agustos 1 920 tarihinde

Paris'in banliyosu Sevr'de, Sevr nl imzalayacak, bu getirdigi hilkilmlere de nza olacaktl. Buna razl olmayan bir

Mustafa Kemal nln onderliginde tek bilek-tek yilrek haline gelen bir ulus ise, Sevr'i Ylrtlp atacak ve yerine Lozan nl koyacaktl.

Bu nedeniyle ingilizlerin basklsl gecikmedi ve Ahmet izzet Pa§a, iskenderun konusunda zorluk ingilizlerin klzdlgml, General Allenby'nin belirleyecegi sUre iskenderun teslim edilmedigi takdirde, §ehrin zorla i§gal edilecegini Amiral Galthorpe'un bildirdigini soguk bir ifadeyle belirtiyor, Mustafa Kemal Pa§a'dan veri len emirleri tartl§maslz ve derhal uygulamasml istiyordu:

"8.11.1918 No: 24

7. Ordu Komutanllgtna

BugOn Britanya HOkOmeti'nden aldlgl emre uygun olarak Visamiral Galthorpe, iskenderun §ehrinde General Allenby taraftndan bildirileeek mOddet zarftnda teslimini talep ve aksi takdirde soz konusu generalin §ehri eebren i§gal edeeegini ve iskenderun'daki birlik komutantmlza gerekli emir ve talimattn ivedilikle verilmesini yazlp, bu konuda matarekenin I 7.nei, 1 O.neu, ve 17.nei maddeleriyle beyan olunup §ehri teslim teklifine hak ve salahiyeti oldugu ve harbe devamdan mutlak surette aeiz bulundugumuz bir emri a§ikar ve iskenderun §ehri igin, gOg bela imzalanmastna muvaffak oldugumuz matarekenin feshedilebileeegi meydanda olmakla, mOraeaat vukuunda §ehrin tahliye ve teslim olunmasl konusunda da ieap edenlere sOratie bildirilmesi lazlmdlr.

iskenderun Limant'ndan ve Halep yolundan istifade edebileeekieri teklif edilmi§ken, boyle deh§et/i bir eevaba maruz kalmakllglmlzln, iskenderun Komutanllgl'na itilaf Devletleri'nin ilk mOraeaatlannda taraflmlzdan sert ve soguk bir eevap almalanntn da tamamen etkisi oldugu kuvvetle akla geldiginden, gev§eklik gostermemek §arttyla bu aezimizin nazan dikkatte bulundurulmasl ve soz ve i§lerimizin buna uydurulmasl memleketin selameti igin gok gereklidir. Sadrazam ve Ba§kumandanllk Erkan-I Harbiye Reisi Ahmet izzet"

BUtUn bu direni§lerinin sonucunda 8 Kaslm 1918 gUnU aldlgl bir ba§ka emirden, "Ylldmm Ordulan Grup Komutanllgl'ntn kaldlnldlgml" ogrenecek olan Mustafa Kemal Pa§a'nm bOylece adeta kolu, kanadl klnlacak ve oylece istanbul'a avdet etmesi kendisinden istenecektir. HUkUmet ve Saray, ba§ka tUrlU bu krizi

a§amayacaklanm anlaml§lardlr. Bu konuda Sadrazama gtinderdigi son ve uzun yamtmm son paragrafl, adeta gelecek gUnlerin de habercisi gibidir:

"Adana 8. 11. 1918 Sadrazam izzet Pa§a Hazretlerine

KAYNAKCA ve NOTLAR:

Bilhassa tarafmlzdan yakmen bilinir ki, ben her ne hal ve vaziyette bulunursam bulunaYlm, dogru olduguna inand!t}!m ve icap edenlere arz ve bildirilmesini memleketin selameti icabl kabul ettigim gorD§lerime uymaktan kendimi allkoyma gDcDnde degilim.

Mustafa Kemal"

1)

2)

3) 4) 5)

Artlk imzasl sadece "Mustafa Kemal"dir. Ordu Komutanllgl, ordusu elinden alinarak son a erdirilmi§tir. i§te Mondros Ate§kes Anla§masl imzalandlgl gUnlerde, istanbul'da SaraY'ln , HUkUmet'in ve hatta Genel Kurmay'm iginde bulundugu durum, tum aglkligl ile budur. Kisa bir sUre sonra da ate§kesin 5.nci maddesi geregi olarak tum ordular cephanesiyle birlikte dU§mana teslim edilmeye ba§lanacak, Ulke tam da Mustafa Kemal Pa§a'nm tahmin ettigi gibi ba§tanba§a i§gal edilmeye ba§lanacaktlr. Bu gidi§in dogal sonucu olarak istanbul HUkUmeti, elbette Saray'm onaYlyla Paris'e gtinderdigi bir heyetle, 10 Agustos 1920 tarihinde Paris'in banliyosu Sevr'de, Sevr Anla§masl'm imzalayacak, bu anla§manm getirdigi hUkUmlere de nza gtistermi§ olacaktl. Buna razl olmayan bir Mustafa Kemal Pa§a'nm tinderliginde tek bilek-tek yUrek haline gelen bir ulus ise, Sevr'i Ylrtlp atacak ve yerine Lozan Anla§masl'nl koyacaktl.

6) Orhan imparatorluktan Cumhuriyete TUrk Kurtulu§ Sava§1 Belgeseli, s.99, Orge Yaymlan, istanbul,2001. Bu telgrafln tarihi , olaylann akl§lna bakllacak olursa, 11 , 12 veya 13 Ekim 1918 Olmalldlr, glinkli; Sadrazam Talat Pa§a'mn istifasl 5 Ekim 1918; yeni kabine kurma gdrevi verilen Tevfik Pa§a'nln kabineyi kuramayacaglnl bildirmesi 11 Ekim 1918; Ahmet izzet Pa§a'nln yeni kabineyi kurdugu tarih ise 14 Ekim 1918'dir. Orhan a.g.e: s.1 00. Orhan a.g.e. s.1 00 Dr. ismet Gdrglilli , AtaWrk'On Anllart, s. 149, Bilgi Yaymevi,Ankara, 1997. Bu anllar Cumhuriyet gazetesinde yaYlnlanmaya 15 Mart 1926 tarihinden itibaren ba§lanacaktlr. Amlann Mondros Ate§kes Anla§maslnln uygulanmaslndan dogan sorunlara ili§kin bdllimlinlin yaYln1 ise, 10 ve 11 Nisan 1926 glinleri olmu§tur.

Miffi 6iCincin ayakta

// 6ufunmasl -qin cfil ve tarili u.9nltufa mec6uruz.