KEMAL

•• •• ODTU'NUN 50. YILINDA

Sorular / Yanltlar

* Prof. Dr. Kemal

dii,iin: bncelikle AtatOrk ve ekonomi politikasl hakkmdaki dO§Oncelerinizi sormak istiyoruz.

Kemal AtatOrk hakkmdaki dO§Oncelerim §oyle; insanhk baklmmdan AtatOrk'On iki bOyOk ozelligi var: Bir; dOnyada Kurtulu§ Sava§1 veren ve ba§anya giden ilk hareketi 0 organize etmi§, o ba§latml§, 0 ba§anya ula§tlrml§. Bu gok zor bir hareket ama lehte olan bOtOn faktorleri ke§fedip, mobilize edebilmi§, sonra memleketin bOtOn gOcOnO -ne kadar gOcO varsa i§te, ashnda pek fazla gOcO de yok- kendi etrafmda toplayabilmi§ hedefine yonlendirmi§ bir adam. Bir de; muazzam biryetenek, askeri yetenek, tecrObe gegirmi§ bir yetenek. 0 yetenekle Qanakkale Sava§I'nln kahramanl; sonra doguda Ruslara kar§1 var. GOneye giden, gOneydeki ricat eden , Osmanh Ordusu'nu Halep'te durdurur ve ingilizler' e tokat atar. Zaten kalsa, harp uzasa, ingilizleri orada, gene 0 durdururdu. Boyle mOstesna bir yetenek, bunu Kurtulu§ Sava§I'nda sahneye koyabilmi§, istememi§ aslinda, harpten nefret eden bir adam. Sakarya'dan donO§te, "Yahu, istesek de istemesek de, gene galiba, biz en iyi bu harp i§ini beceriyoruz." demi§. byle az bulunur bir yetenek. Fakat aym zamanda da mOstesna bir ilim kafasl olan bir adam. Mesela Qanakkale' den sonra Diyarbaklr'da bir kolordu komutanligl verilir. Kulp ve Lice'de iki tOmeni vardlr. Lice'dedir karargahl, Diyarbaklr'm kuzeyinde, 0 bolge Sait'in isyan ettigi ana bolgeydi. Mustafa Kemal orada, Osmanli ordusunu organize eder. Ruslara kar§1 Bitlis'e bir hareketi var. Fakat orada akli nerededir, biliyor musunuz? Irak'ta Asurlular'm Nineve §ehrinin oldugunu duyar Mustafa Kemal. Kumlar altmda bOyOk §ehir varml§, ingilizler onunla ilgileniyormu§. Ingilizler, Bagdat'tan yukanya yOrOyorlarken HEger geQ kaftrsam, ben bir daha 0 §ehri goremem. " demi§. Rus Cephesi'nde de taarruz bekliyor Ruslar' dan. Onlan dO§Orecek planml yapml§. Kurmay Ba§kanl Izzettin Bey'e planml vermi§, "Ben Musul'a gidiyorum.

oeski harabeyi, a tarihi yeri gorecegim. " demi§. Harp esnasmda 15 gUn oraYI ziyaret etmi§. Ve Nineve §ehrini , henUz toprakta, kumlar ne kadar 0 tetkik etmi§. "Burada bilyilk bir uygarflk var. " demi§. Bir kurmay albay, 0 zaman general tabii , harpler yeti§mi§ bir adam ama bir arkeoloji merakllsl ve bUyUk sezgisi olan bir arkeolog . Ondan sonra biliyorsunuz TUrkiye'de arkeoloji devrimini 0 ba§latml§tlr. TUrkleri arkeolojiye, eski uygarllklara, 0 uygarllklan kendi paylanna ytineltmi§tir.

Btiyle bir adam ondan sonra devlet kurmu§, ku rdugu devlet de harika. Bir kere sava§1 enflasyonsuz YUrUtmU§. Sava§tan sonra TUrkiye 30 YII onun idaresinde. Asllnda idare ondadlr, ismet Pa§a ba§vekildir ama idare Mustafa Kemal'dedir. Devleti enflasyona sUrUklemeden , dl§ yava§ yava§ tideyerek kapitUlasyonlardan, her §eyden kurtanlml§ bir ekonomi yaratml§. Kalkmma hlzl iyi, dUzgUndUr. QUnkU kuru§unu israf etmemi§tir. BugUn TUrkiye eline 10 kuru§un g'unu tuketime harclyor. Hatta daha komigi , dl§andan getirdigi parayla Mercedes ithal ediyor. istanbul'daki beyefendilerin altma Mercedes veriyor. Her taraf Mercedes, BMW. MUthi§ bir israf var. Mustafa Kemal'in en bUyUk israfl neymi§? Haftada iki kere fasulye pilav yermi§, onu severmi§. Efendim, ekonomi politikasl, son derece saglamdlr. Ekonomik politikada enflasyonun ve dtiviz kurunun tinemini anlaml§. DI§ yardlmslz kalkmma olabilecegini anlaml§ ve onun mekanizmaslnl kafaslnda geli§tirmi§. ismet Pa§a'nm ban a anlattlgl §udur: "Araltk aymda ben ve maliye vekili, a ytlm bilton tahsilatmt, rakamlannt toplar, umumiyetle 11 ayltk rakamlannt toplar, 12. aymkini de tahmin ederiz, sonra da i§te geqen ytlm, yani iqinde bulundugumuz ytlm biltqe gelirleri §unlar, deriz. Onilmilzdeki ytl iqin ben almm a rakamlan, Mustafa Kemal'in yanma qtkanm, tetkik eder. ". ismet Pa§a , Mustafa Kemal'e hakikaten hayrandl ama belli 8tmezdi , dl§ alemde mUstakbel bir cumhurba§kanl havasmda idi , fakat kendi odada yalnlz kaldlgl zaman "0 benim §efimf" deyip dururdu . Evinde de, her tarafta Mustafa Kemal'in resmi vardl. Ben bir gUn evinde ona takllml§tlm , "Pa§am bizi gozlilyor" diye, "Tab;;, 0 benim §efim, 0 olmasaydt ben olur muydum? $imdi olsa gene benim §efimdir" dedi. i§te Mustafa Kemal tetkik eder, tahsilatl sorarml§, bu rakammdan maa§lan dU§er, ondan sonra harclrahlan dU§er, devletin yapmasl zorunlu masraflan aymrlarml§. Ondan sonra bir para artarsa onu da demiryollan fonuna aYlnrlarml§. ismet Pa§a anlatlyor: "Biltqeyi oyle yapanz ama ytl iqinde nedense hani dil§ilnmilyor ki, ekonominin geli§mesi var, yilzde yanm da olsa bir enflasyon var, tab;; biltQe hastlatt artar. Aynca mali sistemin etkinle§mesi de var. Binaenaleyh, a donemde her ytl biltqe gelirleri bir ytl evvelden bir miktar fazla olur. " Onlar sadece Yllinm tavan aldlklanndan YII hep fazlasl vermi§lerdir. "Onu da, a biltqe fazlasmt hemen demiryollan fonuna aymrdtk. $imdi ogrendim, biz de yatmm yaptyormu§uz, bizim yapttgtmtz da yatmmmt§. " dedi.

Hep btiyleydi yani son derece mazbut bir gitgide etkinle§en bir ekonomi , sonra yatlnmlannda da tincelikleri iyi benimser Ataturk. Demiryollanna 0 dtinemde tincelik vermi§ TUrkiye'nin birligini onun koruyacagml hissediyor. TUrkiye'de pek az yol var, pek az demiryolu var. Hep at slrtmda gitmi§ler. Ordular mesela 150 kilometrelik bir mesafeyi bugUn 2 saatte gidiyor degil mi, onlar 2 ayda neredeyse. Yok, yol yok. Daglardan, katlr slrtlannda harekat yapml§lar ve kar§1 tarafl da yenmi§ler. Bir ara ilk aldlklan otomobilleri i§letmesini, ganimet aldlklan otomobilleri Qanakkale'de i§letmesini bilememi§ler, neyse sonra Almanlardan yardimci gelmi§. Bu §artlarda Mustafa Kemal her bUyUgUn Ustunde bUyUk not almaya hak kazanml§ bir deha. Fakat bence onun esas bUyUk erdemi, devlet adamllgmda. Askerligi de Allah vermi§ ona ama eger Mustafa Kemal devlet adamllgmda ktitu olsaydl, adi bir devlet adaml olsaydl , unutulurdu. Onun devlet adamllgl; ekonomi politikasl , egitim politikasl, tarih politikasl, kUltur politikasl, mUzik politikasl , her dU§Uncesi bUyUk bir devrim.

KUltur devrimi; odur O'nu esas dUnyada bUyUk yapan. Mustafa Kemal TUrkiye'yi kurtarml§, ona bir uygarllk devrimi yaptlrml§, onu uygarllkta ileriye atml§. Kadmlann klyafetini degi§tirmi§, ama 0 aslmda kafa degi§mesi , yalmz klyafet degi§mesi degil. Bir insan neslinin yansma uygarllgml veriyor. "Laytk 01 buna" diyor. Egitim sistemi son derece pozitif, mesela lisede,

Bahkesir Lisesi'nde okurken hocalanmm 5-6 tanesi Fransa'ya lise ogretmeni olmak Ozere yollanml§, Fransa'da diploma alml§ adamlardl. Yani Fransa'da lise ogretmeni olarak yeti§mi§, Bahkesir Lisesi'ne ogretmen olarak verilmi§ti benim hocalanm. Hepsi de

fevkalade adamlardl. Ama dO§Onebiliyor musunuz,

lisede §imdi gocuklara hoca bulamlyorlar. Bizim

orada hocalanmlz vardl, hem de yansmdan fazlasl

Fransa'da, Almanya'da okumu§, dil bilen, 0 memleketlerde lise ogretmenligi yapml§, sonra

memleketine getirilmi§, devletin yeti§tirdigi adamlar. Egitimin onemini bu derece anlayan, dOnyada ba§ka

devlet adaml yoktur. Sonra ayn bir oiaYI da var:

1930'larda, 20'Ierde devlet bOtgesinde en bOyOk pay egitime gider TOrkiye'de. Ya askeriyeye, askeriyeye gok az gider. TOrkiye 20 YII askeriyede bir kl§la bile

yapmaz. Muzaffer bir ordunun kumandam orduyu ikna etmi§tir ki ; sivil hayatta, ekonomik hayatta geli§medikge orduyu, kl§la yaparak, iyi ayakkabllarla gaglnp yOrOterek bir yere giremezsin. Onun igin mesela 1932'de ben Manisa'dayken asker kl§lalan hala eski Osmanh devrinden kalml§, Ylkllml§ kl§lalardl. Yeni kl§lalar higbir yerde yapllmaml§. Askerin klyafetinin de % 1 O'u iyiydi. DI§anya izne veya resmi gegite glkacaklara dOzgOn klyafet giydirilirdi. Ama bOtOn dOnya da korkardl. .. TOrk ordusundan, bOtOn dOnya korkardl aglkgasl, niye? Bu ordu bundan

kotO hallerde zafer kazanml§ ve oyle bir zafer kazanml§ ki herkes §a§lrml§. Nasll kazanml§ ya, gangl yok! izmir'e gankslz girmi§ler.izmir'e girecek kltalan, son gOn, izmir'e yakm Mustafa Kemal Pa§a diye bir nahiyede segerler askerler. CariQI olan, uzun

boylu, geni§ omuzlu erlerden kltalar yaplhr, izmir'e onlar sokulur. Boylece izmir'in kltalannm gangl var. Boyle zafer kazanml§ bir ordu var, ba§mda 0

kumandan var. Efendim bOtgesini 30 YII sadece son

derece zaruri ihtiyaglara aylnyor. Ordu 1940'a kadar

Yunan'dan alman ganimetle idare etmi§tir. Ama

devletini yapml§tlr i§te; demiryollanm yapml§tlr, ilk

sanayile§mesini yapml§tlr. Batlh iktisatgllar az geli§mi§lere hep bir §ey telkin ederler: "Efendim dl§ / yardlm olmadan, yabanci sermaye gelip motivasyon

saglamadan kalkmma olmaz." Yalan, i§te Mustafa Kemal dl§ yardlm almadan TOrkiye'yi kalkmdlrml§tlr. o devirdi en hlzh kalkmdlglmlz. Tabii ki bOtOn dOnya hayran kalml§tlr bu adama. Siz 0 donemi bilmezsiniz, bOtOn dOnya TOrkiye'ye gelirdi, bOtOn dOnya devlet adamlan, krallan. Mustafa Kemal bir kere dl§an glkmaml§tlr. Cok merak edilen adam O. ismet Pa§a ile bir dostlugumuz oldu ama Mustafa Kemal'i gordOgOm kadanyla bile yerinde duramayan, kafasl flnl fin I donen bir adamdl. Bir gOn, Montro Antla§masl daha yeni yapllml§, reisicumhur, dl§i§leri bakamm istanbul'da kar§llaml§, Ankara'ya getirm i§, onunla ilgilenmi§. Diger bakanlar, ismet Pa§a falan, 0 dl§i§leri bakamm mecbur oluyorlar kar§llamaya. Biz de goluk gocuk gardaYlz. 0 da oradan bir yan kapldan glktl, 0 yan kapmm onOnde biz vardlk. Biz AtatUk'On etrafml sardlk, 0 bize baktl, biz ona baktlk. 1935 Ylh henOz saghgl da var OstOnde. Yanmda, Afet Hamm'l, flnl flnl oyle muhte§em bir adam. Ondan sonra hepsini aldl pe§inden, bindiler arabaya gittiler, 0 kadarclk gordOm. Seyahate nadiren glkardl. Clktlgl zaman resmini biriktirirdik, ahrdlk. Bu adam naslldlr, ne hale girmi§, ordunun arasma girer, kimse ordunun resimlerine bakmaz, ona bakar. Oyle bir etkili adam ki yani, sanki orduyu da hipnotize eder. Zaten mOthi§ bir itiban var asker nezdinde. Kurtulu§ Sava§I'm da ashnda o itibarla yapml§tlr. Mustafa Kemal; San Pa§a, Anafartalar Kahramam, Anburnu Kahramam diye duyuldugu anda, Anadolu toplanml§tlr O'nun etrafmda, alternatifleri dO§Onmemi§tir. Sultan multan, halife malife onlann hepsi bir tarafa atllml§tlr. COnkO 0, yOz binleri harbe sevk etmi§ ve zaferle taglandlrml§tlr onlann hepsini. Sonra higbirinin hayatml beyhude sarf etmemi§tir. Bir yerde bOtOn alaya "Oleceksiniz, sizden sonra gelecekler bu cepheyi tutacak. " demi§. Ba§ka bir yerde de "Bir tane dahi (jfum istemiyorum. " demi§. COnkO orada dO §manl kolayca yenecegini dO§OnOyormu§. Gosteri§ igin adam oldOrtmemi§. MOthi§ gOven yaratml§ bir adam.

Ekonomi politikasl son derece rasyoneldir. Hig bOyOk laf etmemi§tir. Bir kere TOrkiye'de Mustafa Kemal doneminde Yllda yanm enflasyon bile yoktur. DI§ta da doviz kurunu bir yerde tespit etmi§, kontrol etmi§tir. Doviz kurunu biraz daha rahat tutabilirdi ama o kadar da ince bekleyemezsin. Aglk vermemi§izdir, borglanmaml §lzdl r. Mustafa Kemal doneminde, genelde borg bdemi§izdir. Osmanh borglanm da Lozan'da bize bdettirmek istemi§lerdir. ismet Pa§a

taksim etmi§tir. Yunanistan, SUriye, Irak; herkes birer pay alml§tlr. Biz de bir pay alml§lzdlr. Gene bize kazlk atml§lardlr. Onun son taksitini de 54'te ben hazinedeyken odedik. Wolfs diye bir ticaret ata§esi vardl, ingiliz, geldi son taksitini almaya. "Bir viski getirmeden sokmam" dedim. Sonra viski igtik ve bdedik taksitini. Ama 54' te 0 taksiti zor bdedik. Ondan evvelki taksitleri Mustafa Kemal doneminde hep tlklr tlklr bdemi§izdir. 54 taksitinde slklldlk. COnkO Adnan Bey'in israfl ba§laml§tl. Oradan biriktir, buradan biriktir, 0 taksiti verdik. Onun igin dOnyada mOthi§ itiban vardl TOrk Lirasl'nm , TOrk insanmm. Boyle bir donem Mustafa Kemal'in donemi. Yatmmlarda da sanayile§meyi gok etkin bir bigimde yapabilmi§tir. TOrkiye'nin 1920' de bOtOn i§gOcO bir kOgOk un fabrikasml geviremeyecek kadar az, TOrkiye'de i§ gOcO yok, hig sanayile§me yok, i§te bu durumda, iyi ko1O sanayile§me kurmu§tur Ata1Ork. 1943'te TOrkiye temel ihtiyaglannl kendi sanayi kaynaklanndan saglayan bir memleket idi. DI§ alemde higbir maceraya girmedi. Girdik ama biz bir kur§un atmadan Fransa'YI maglup ettik, HataY'1 aldlk. Mustafa Kemal manevrasml yaptl, Fransa'YI OrkOttO. 0 §artlan biliyor i§te, Kurtulu§ Sava§I'na girerken de tahlillerini yaplyor. Mesela Rusya'da ihtilal olmasmm lehimize bir faktor oldugunu biliyor. Rusya, ihtilalcilerin elindeyken Batl'nm bize hOcum etmeyecegini biliyor. ingilizler, Rus'u, Yunan'l sOrecek Os1OmOze. COnkO ingilizler, hep Batl'YI, Ruslara dayanmakla tehdit etmi§, onlarla oyle oynaml§tlr. Ermenilerle de ... Ruslar Kafkaslar' dan a§agl inene kadar Ermenilere KaZim Pa§a tam hucum etmemi§tir. inmi§tir Ruslar Kafkaslar'a, Ermeniler edepsizle§ince iki taraftan slkl§tlrml§lz onlan biz. Ama sonra gene Batl hatta Rusya, bizim aleyhimize 0 fukaralan kullamr. iki tarafa da yazlk olmu§tur. Yani bu topragm adamlan ... Siz Ermenileri yakmdan tanlr mlslmz? TOrkge §arkl soylerler, TUrkge'yi iyi kullamrlar. Adetlerimizin gogunda onlann payl vardlr, onlann hayatlannda da bizim paYlmlz vardlr. Amerika'ya gitmi§ Ermenilerin bOyOk klsml hala TOrkge konu§ur. GOney Amerika'dakiler hele tamamen TOrkge konu§urlar. Ben Montovideo'da bir Ermeni grubuna rastladlm. Montovideo resimleri satlyorlardl. Biz de bir parkl dola§lyoruz hammla, gigeklerle ilgileniyor her zamanki gibi. Hanlml gaglrdlm: "Gel, bak resimlere." diye. Bir anda adamlar baglrmaya ba§ladllar: "Gelin, bakm burada Tilrkqe bi/en biri var." diye. Benim etraflma geldiler, TOrk oldugumu anlaymca gok sevindiler, neredeyse beni havaya kaldlracaklardl. "Biz Tilrk'uz, bizim sefirimiz Buenos Aires'tedir, Montovideo i/e Buenos Aires'i istanbul Bogaz/ geni§liginde bir nehir aymr. Yani Arjantin'e gitmek Montovideo'dan yanm saatlik gemi seyahatidir. Onun iqin butOn bayramlara biz gideriz; Cumhuriyet Bayram/'na, 30 Agustos'a. E/qi/igin bize haz/rlam/§ oldugu yemekleri olur.." dediler. Onlar Ta§naklara gok klzlyorlar "Bizi 0 Ta§naklar du§man yapt/lar, kendileri sonra kaqt/lar." demi§lerdi Montovideo'da , hatta onlann deyimiyle: "S/v/§t/lar." "Evde ne konu§uyorsunuz?" diye sorduk, "Tilrkqe konu§uyoruz, qocuklanm/za Tilrkqe ogretiyoruz." diyorlar. Bu olay 1958'de oluyor Montevideo'da, ki bir klsml TOrkiye'den 1920'de aynlml§lar, yani 38 YII sonra, Montevideo'da, bir Ermeni, gocuguna TOrkge ogretiyor, kendisi de TOrkge konu§uyor.

Fransa Hatay'dan c;ekildikten sonra, once bir devlet sec;imler ve artlk bir meclisi vardlr. Mecliste 25 milletvekilinden 11' i Ermeni, kalanlar Turk. F akat 0 meclis oybirligiyle "Biz Mustafa

Kemal'in Turkiye'sine katlhnz." karannl aldl. Osmanh'ya degil, Mustafa Kemal'in Turkiye'sine.

Evet nerede kalml§tlk, Mustafa Kemal §artlan ne kadar iyi e10t ediyor? Mesela Hatay meselesi. ismet Pa§a tela§ta, 'Mustafa Kemal bizi Fransa i/e harbe sokacak', diye. Mustafa Kemal bunu duyunca, Klllg Ali'nin amlannda gorOIOyor, gok memnun oluyor. "ismet Pa§a boyle du§unuyorsa, Frans/zlar da boyle du§unur, korkarlar" diyor. "Oysa onlar benle harbe girer mi hiq, yakmda Almanlarla harbe girecekler ve en

fazla iki seneye kadar Almanlar hazl[llklannt bitirsinler, bunlar hOcum edecekler. " diyor. Ingilizler' in, Franslzlar' In higbirinin uyanmadlgl, gormedigi §eyi, Mustafa Kemal gorUyor. "Bu sene hOcum etmezler, daha eksikleri var." diyor. Almanlann eksiklerini de biliyor. "Daha bir sene Oretimlerini arttJracaklar, bir seneden sonra, ikinci senede harp glkacak. " diyor. "ismet Pa§a da boyle dO§OndOgOne gore Franslzlar da korkmaktadlrlar. $im.di bu korkuyu lehimize gevirmek gerek. " diyor. Sonra Ismet Pa§a'ya haber veriyor: " Ben gOneye iniyorum. " Yani Hatay'a girecek. "Oradaki kltalara emrediniz hazlrllklanm yapsmlar. BatOn kabineyi toplaymlz. ve bana Eski§ehir'de katJIImz. "Tabii kabine tela§ta, Ismet Pa§a tela§ta. Onlar Ankara'dan biniyor, Mustafa Kemal istanbul'dan biniyor. Ismet Pa§a Mustafa Kemal ile bulu§unca, "Pa§am, biz Fransa ile harbe giremeyiz." diyor. Mustafa de "Hangi enayi soyledi sana onu? Baglr Ismet baglr, duysunlar Franslzlar. Ama biz enayi miyiz ki harbe girelim. Git Ankara'ya de ki: Ben Pa§a'ya harbe giremeyiz, dedim; ama beni dinlemedi, gitti. " Fransa ertesi gUn bizimle masaya oturuyor ve biz HataY'1 allyoruz masada. CUnkU Mustafa Kemal objektif, her oiaYI degerlendiriyor. Hissi olan, insam gok seven bir adam; fakat devlet idaresini tamamen mantlk, bilgi, bilim kllavuzlugunda yUrUtUyor. Fransa Hatay'dan gekildikten sonra, once bir devlet kurulmu§tur, segimler yapllml§tlr ve artlk bir meclisi vardlr. Mecliste 25 milletvekilinden 11'i Ermeni, kalanlar TUrk. Fakat 0 meclis oybirligiyle "Biz Mustafa Kemal'in TOrkiye'sine katllmz." karannl a.ldl. Osmanll'ya degil, Mustafa Kemal'in TUrkiye'sine. I§te boyle bir adamdl Mustafa Kemal.

Ekonomi politikasl da son derece mantlkll, bir kuru§ israfa mUsaade etmemi§. Me§hurdur §u sozU: "Biz bunlan mOdebbir* bir tOe car gibi ga!J§sm diye kurduk, gordOm bunlar memur olmu§." demi§. SUmerbank falan igin soylUyor bunlan. "Bunlan tasfiye etmeli. Biz niye kurduk bunlan? Bunlar bu i§e girecekler, Oretecekler, kar edecekler, 0 karlar!yla ba§ka-yatmmlara gegecekler, bu ozel keslme I(efecekler, onlar i§letecekler." Ve Ismet Pa§a'ya, -;'Sen bunlan takdis ediyorsun; ama bunlar i§lerini beceremiyor. Biz bunlan bunun igin mi kurduk?" demi§. ismet Pa§a'yla aralannda gok bUyUk fark var.

dii,iin: Uzmanllk alammz iktisat ve bu alanda hem yurtiginde hem yurtdl§lnda gall§tlnlz, TUrkiye'nin ekonomik gizgisini ve §imdiki ekonomi politikaslnl nasll degerlendiriyorsunuz?

K. : TUrkiye'nin uyguladlgl ekonomik politika Turgut bzal'dan beri, yanll§ bir politikadlr. Daha ilk gUnlerde Turgut Ozal'ln yanll§ yapmakta oldugunu anlaml§ ve ona hUcum etmi§imdir. 0, buraya belli bir bir piyasa ekonomisinde en etklll mekanlzma dovlz kurudur. Dbviz kuru, piyasa ekonomisinin ig fiyatlan ile dl§ fiyatlan araslnda baglantlYI kurar, derdik eskiden, 'comparibility' sini kurar, gellr dagillmindaki adalete yakla§lml olu§turur ve ekonominin reel anlamda kalklnmaslnl olu§turur, sanayile§meyi belirleyen faktbrlerden biridir. Piyasa ekonomisi demek, zaten fiyat ekonomisi demektir ve 0 fiyat ekonomisindeki en bnemli fiyat dbviz kurudur, dbviz kuru bir fiyattlr. Orada bir hata yaptln ml 0 ekonomi mutlaka Ylkillr, 0 iflah olmaz. DUnya bunu bilir, iyi iktisatgl bunu bilir. Onun igin II. DUnya Sava§I'ndan sonra dUnyada uygulanacak ekonomik politikanln prensipleri kurulurken, ki 0 1948 Bretton Woods' da kuruldu, bu i§in ba§lnda, konu§malann ba§lnda Keynes vardl. Keynes ciddi ve gok tecrUbeli bir iktisatgldlr. Ama aynl zamanda gok zeki bir profesbrdUr. TecrUbeleriyle dbviz kurunun bnemini gok iyi bilen, gok iyi idrak etmi§ bir adam. 0 zaman ortaya atllan prensip §udur: Dbviz kuru 30'Iu Yillarda gok kbtUye kullanlldl. 19. yUzYllda dUnyada dbviz kuru diye bir §ey yoktu, altln para vardl. Altln paranln kuru yoktur. igindeki miktarla orantlll olarak birbirleriyle degi§tirilirdi paralar. Kur, kaQit paralann birbirleriyle degi§me oranldlr. 3 Mark-1 Dolar. Bu, iktisattaki arkada§lannlzln bgrendigi 'rate' dir. Dbviz kurunun onemini insanllk 1920'Ierde anlaml§tlr. Biiyiik bir enflasyon var

Avrupa'da, ekonomiler hlzla doviz kurunu enflasyon, ekonomide talebi arttlrarak mallarmm pazardan donmesi sonucunu verir. Maliyeti arttmr, rekabeti zaYlflatlr ve de pazarlann mallarmm pazara gore ucuzlamasml saglar, enflasyonu kabartlrsan, ithalatl eder, tiiketimi eder falan. Bir

mazarratl (zarar) vardlr; Keynes bunu bildiginden ki: "30'/arda herkes devaliiasyon yaparak i§siz/igini kom§usuna ihrag efti." Sen devalUasyon yapmca rekabet pazannda liste ekonomisi batlyor. Daha ihracat yaplyorsun. 0 senden daha fazla mal ahyor, sen

ondan daha az mal ahyorsun. 0, sen vermiyorsun. Boylece doviz rezervleri azahyor,

fabrikalan kapamyor, a rtlyor. bu i§sizlikten kurtulmak igin Avrupa'nm yaptlgl, birbiriyle rekabet halinde devalUasyon yapmaktl. Fabrikalanm gall§tlrmak igin devalUasyon yaplyordu memleketler. o zaman fabrikalar tekrar gall§lr hale geliyorlardl. Bundan insanllgl kurtarmak igin, Bretton Woods'da dendi ki: Higbir memleket tek ba§ma 'competitive' olarak dbviz kurunu devalUe edemez, biro iki, her memleket yeni dUnya dUzenine girerken para fonundan bir kota allr, sermayeden pay allr. Bu pay, onun milli Uretim gUcUne gbre belirlenir. Milli Uretim gUcUnU belirlemek igin onun dl§ bdemelerini dengeye getiren gergekgi kur esas allmr. gUnkU siz dbviz kurunu a§aglya atarak adaml zengin gbsterebilirsiniz. Onu bildiginden Keynes demi§tir ki: "Her memleketin para fonuna bir sermaye koyacaglz, her memleket bana gelecek, ondan bir kota alacak. Kota allrken oturacaglz, 3 ay, 5 ay, 8 ay onun ekonomisini dengeye getirecek d6viz kurunu hesap edecegiz. Eger dengede ise, anormal faktorler varsa onlan temizleriz, bir 'equilibrium rate' bulacaglz", tabir onundur. Bu tabiri TUrkiye'ye ben getirmi§tim, bizimkiler hala anlamadl. Mesela 1 Mark-1 Dolarsa, kimse 50 Pfennig-1 Dolar kurunu kabul edip, milli gelirini yUksek gbsterip, para fonundan bUyUk kat a allp, idare meclisine hakim olup bne gegemezdi, bu oyunu oynayamazdl. Senin kurun nedir? 1 Mark-1 Dolar. DI§ bdemelerini, cari i§lemlerini dengeye getiren, sermaye hareketleri hig katllmadan, onlar finansman sektbrUdUr, bir ekonominin birYllda Urettigi dbviz arzma ve dbviz talebine gbre beliren kur, ekonomiyi dengede tutan kurdur. Bu kura gbre senin milli gelirini hesaplanz, kotam hesaplanz para fonundaki. Sen bu 'equilibrium rate' ini degi§tiremezsin; ama degi§irse her sene benimle konsUltasyona oturursun. Bakanz kuruna. Tabi nasll anlanz kurunun dengeden uzakla§tlgml? Cari i§lemler aglk verirse, kur dengeden uzakla§ml§ demektir. TUrkiye onu da birtUrlU idrak edemiyor, "Efendim, cari

i§lemler aglk verirse ne olur?", her §f!y olur, cari i§lem aglk veriyor demek, kurun zaten suni demektir, dU§Uk demektir, kendi parana fazla deger veriyorsun demektir. Bir de tersi olur. Bazl ekonomilerin daha ba§langlgta cari i§lemleri fazla verir. 0 zaman da a kur az degerlenmi§ derler, 'under-valued' denir. Yani para az degerlenmi§ manasmdadlr. milletler para fonuna Uye olurken DUnya Bankasl'na, 'equilibrium rate' belirlenirdi ve her sene kontrol edilirdi. Eger cari i§lemlerde aglk varsa, a memlekete denirdi ki: "Gel konsilltasyona, senin d6viz kurunda bir zaytflama var. Bunun sebebi ne?" Eger bunun sebebi gegici bir sebepse bu sefer denirdi ki, "bu gegici sebebi ortadan kaldlr; vergileri artflr, biltgeni daha kilgilk yap". Bu tedbirlerle eger cari i§lemlerdeki aglk kaldlnlamazsa; yani dbviz kurundaki fazla degerlendirilmi§lik ortadan silinemezse, eski tabirle izale edilemezse ve bu aglk devam ederse, a memleket mUtemadiyen dbviz rezervinden ugruyor demektir. 0 memlekete denir ki: "Arkada§ sende 'fundamental disequilibrium' var." 'Temelli bir dengesizlik', bu da Keynes'in tabiridir. Binaenaleyh "D6viz kurunu bir operasyonla dilzenleyeceksin." ve onu buna mecbur ederlerdi. Bbylece devalUasyon, ekonomi politikasmda hata yap an memleketlerin hatalannl dUzeltmeleri igin emirle yapllan bir hareket olurdu. Kimse kendi ba§ma devalUasyon yapamazdl. Yani 30'Iann a 'competetive' devalUasyonu olamazdl. Ama bazl memleketler a dbnemde, birazclk da hinlik yaparak, kurlanm dengede degil de, 'under-valued' yapml§lardlr. Neden? ihracatta daha ba§langlgta UstUnlUk kazanmak igin. Mesela Almanya ve Japonya demi§lerdir ki: "Biz maglup memleketleriz, sanayimizi yeniden kuracaglz. Bize iyi, az degerlenmi§ kur verin. " Normalde 2 Mark-1 Dolar olmasl gerekirken 1946'da 4.5 Mark-1 Dolar olarak belirlendi kur. Japonya'da 350 Yen-1 Dolar belirlendi. Yani onlar 'under-valued exchange rate' ile girdiler bu son dbneme. Bbylece her iki memleket de ihracata dbnUk bir kalkmma modeli ile i§e ba§ladllar ve dUnyaYI zapt ettiler. Kisa sUrede her ikisi de kalkmdl. Batl da magluplara, hadi byle olsun, kendi paralan gUglU diye verdi bu imtiyazl. Sonradan, 15-20 sene sonra anladllar ki adamlar bUtUn dUnyaya kaZlk atml§lar. 4 Mark-1 Dolar ile Almanya dUnyaya hakim, 350 Yen-1 Dolar ile Japonya bUtUn ihrag pazarlanna hakim. Biliyorsunuz, Almanya'YI zorladllar. Japonya'ya mUzakere mUzakere, en sonunda fukara Japonya razl

oldu. 150 Yen-1 Dolar oldu. Ona da raZi olmadllar. Japonya'YI aQlk verdirene kadar, 85 Yen-1 Dolara kadar kurunu a§aglya Qektiler. Japonlar zannettiler ki ekonomide 'adjustment' yaparak biz bu kuru dUzeltiriz. Yapamadllar. Ve Japonya'da son 10 senedir duragan ekonomi var. Onu hep sbylerim; dbviz kuruyla oynayarak ben bugUn ingiltere'yi batlnnm. Mesela euro. 1 Euro-1 Dolar idi. 1 Euro-1.5 Dolar olsun, Avrupa hiQ ihracat yapamaz. Zaten 1.3 oldu, Avrupa nasll baglrdl "Biz bu kurla ihracat yapamaYlz" diye. Almanya baglrdl, BelQika baglrdl. A§aglya Qekmeye Qall§lyorlar. Halbuki biz 25 Ylldlr Turgut bzal yUzUnden hep fazla degerlenmi§ kur sbylUyoruz, en fakir memleketlerden biriyiz. 'Tilrk parasl deger/enmi§." bunu niQin yaptllar? ilk neden, Bretton Woods' da bir sistem kuramadllar. Birinci neden Keynes'in vicdanll, bilinQ sahibi bir adam olmasldlr. ikincisi de, bir sosyalist kamp vardl kar§llannda. Yani Bretton Woods' da bir kapitalist, bir sosyalist kamp vardl. Kapitalist kamp insanllk tarihinde 400 Ylldlr ilk defa mUstemlekeler kuramadl. Hatta 130-140 eski mUstemlekesini de kaybetti, onlar yeni devletler oldu, mUstakil devletler. Sbzde onlann ekonomileri de mUstakil oldu. Keynes'in sistemi bunlan savunuyordu. Sosyalist blok da bu sistemin az geli§mi§leri korudugunu anladl, hissetti. Onlar da kendileri hata yaptllar, komUnizm egoizmi, ya da gururu, 1 Ruble-1 Dolarml§. Rusya uzun sUre bu kuru korudu sonra 20 Ruble-1 Dolar, tutunamadllar. Rusya'YI aS11 Batl Qbkertmedi, ekonomi politikalan Qbkertti. Ama Batl ile Dogu blogu arasmda denge kaldlgl sUrece Bretton Woods uygulandl.Yalnlz 50'Ierden itibaren Rusya'da zaaf alametleri ba§ladl, ekonomik zaaf. Sanayilerini kurdular, fakat 0 sanayi dUnyanm hiQbiriyle rekabet edemiyor, verimi dU§Uk, verimi yok, maliyetleri Qok yUksek,kalitesiz. Sonradan da Rusya'nm rejiminin olmadlgl, artlk yUrUyemeyecegi anla§lldl. Ve sosyalist kampus sbkUlmeye ba§ladl. Sosyalist blok sbkUlmeye ba§laymca Batl IiteratUrUnde geli§mi§ Ulkelere dbviz kurlannm dengede muhafazasmm Batl'ya kar§1 yapllml§ bir hakslzllk oldugu tezi i§lendi. Ve bu ekonominin Batl kapitalizminden yararlanmasml engelledigine dair tez yaYlldl. Ve en sonunda §u dendi ki: / "Biz bu sistemi degi§tire/im." CUnkU Bretton Woods' dan, dbviz kurunu bbyle tespitten sonra az geli§mi§lerin sermaye ihtiyacmda bir regulariteye baglaml§tl. Bir DUnya Bankasl kuruldu. Geli§mi§

memleketler 0 bankaya paralar koymaya mecbur edildi. Bir para fonu kuruldu, ona da bir sermaye koydular. Para fonu az geli§mi§lerin cari i§lemlerinin geQici aQlklanm finanse etti. DUnya Bankasl da uzun vadeli yatmmlanna katkl yaptl. Aym zamanda Bretton Woods'un Qok ilginQ birtarafl vardlr. Geli§mi§ Ulkelerin her YII milli gelirinin bir yUzde muayyen oranml - kimisinin %3, %4 - bir fona aylnp az geli§mi§lerin yatlnm fonuna aktarmaya mecbur tutuluyordu. Mesela 60'larda, 50'Ierde Batl'da en Qok mUnaka§a §uydu; isviQre, isveQ gibi hUmanist memleketler milli gelirinin % 4 'UnU, az geli§mi§lerin yardlm fonuna aYlnyorlar. ingiltere % 0,5'ini aYlnyor. Aynca 0 % 0,5'i de veriyor mu? Vermiyor. Verdigini kime veriyor, eski mUstemlekecilere veriyor. Amerika da % 0,75 aymyor. Kendi tabi adamlanna veriyor. Bize de verirdi 0 aralar.

60'Iarda Batl, az geli§mi§lere yardlm iQin -devletten devlete yardlm mantlkll degildir - dUnya ekonomilerini, piyasa ekonomilerini kullamyor. 0 slralarda dUnyada muthi§ fon var. Sermayeler, slcak paralar Qlkmaya ba§ladl. Dediler ki: ';4z ge/i§mi§/er gitsin/er piyasa/anndan bu/sun/ar birader, dev/etler biltc;e/erinden az geli§mi§/ere yardlm ic;in bir yilzde muayyen oramnda para aYlrmasm/ar." Bu aslmda az geli§mi§lere verilen 0 paraYI yemek demek. Ondan sonra yine dediler ki : ';4z geli§mi§/er sermaye piyasa/armdan gitsin/er kredi a/sm/ar." Nasll alsmlar? Alamazlar. 0 zaman §unu sbylediler az geli§mi§lere - bun Ian ben hep takip ederim, yazanm TUrkiye'de, ama bazl arkada§lar "Kema/ Kurda§ Bey bir §ey/er soylilyor ama kendisi saYlk/tyor gibi konu§uyor. " diyor. Halbuki ben burada olan pisligi TUrkiye'ye anlatmaya Qall§lyor, "Dilnya degi§iyor, kazlk hazlr/amyor." diyorum. Neyse devam edelim; ba§ladllar §unu sbylemeye "Karde§im sen, tamam artlk benden medet umma, ben sana biltc;emden para aytrlp, yattrlm ic;in sana yilz mi/yon do/ar, be§ yilz milyon do/ar vermem. Sen gir New York Borsasma, gir Wall Street'e, Lombark Street'e gir. Oradan tahvil C;lkar, para a/. " Onun iQin ne yap? Bir; sana para yatlracak adam, senin memleketine gelirken sermaye hareketlerinin serbestle§tirilmesini ister. iki; senin gUvendigi bir banka sistemin olmall. Birader mUsaade et, yabanci Batl bankalan senin memleketine serbestQe girsinler, §ube aQsmlar, mali piyasalannl geni§letsinler. UQ; sana gelecekleri zaman da kar hesaplarlar, yabanci sermaye. Eger bir slcak

para New York Borsasl'nda, enflasyon + %5 reel bir kar ediyorsa ama sen buna %5 kar verirsen, kimse gelmez sana. Niye gelsin ki, New York Borsasl'nln guveni var. Sen buna yuksek reel faiz vereceksin. Binaenaleyh az diyorlar ki : "Sen yilksek faiz sistemini getir ki, adam gelsin, yabancl bankalan sok ki, gelsin, sermaye piyasastnllibere et ki, gelsin. "

boyle birtaklm ondan sonra bUtun bunlan yaptlktan sonra doviz kuru dogru gider. BuWn ithalatlnl, ihracatlnllibera et, doviz kurunu blrak artlk, Yabanci sermaye gelir, banka sistemi kanallyla Turkiye'yi arz eder. Misal doviz arzl artlnca, doviz degeri yukselir.Yani fazla doviz kurunu mecbur etmek hareketi bu. $imdi bu hareketi yaplnca ne olur, fazla sen competi pazannda zaYlflarsln, ihrag pazannda. Birtaklm ihracat sektorleri zaYlflar. Sen bu sistem igerisinde yeni yatmm yapamazsln. Cunku yeni yatlnmln, urettigin malin maliyeti yuksek olur. satamazsln, igeride de satamazsln. Yani bu donemde gordugumuz buyuk faciaYI $imdi bu tavsiyeyi, azal, 83'te iktidara geldi, gunu gunune yaptl, ben evvela anlamadlm O'nu, - herkes bilir ben Turgut'a hig bakln ne yaptl: 1983 Kaslm'lnda Turgut azal segimi kazandl, geldi, hukumetini kurdu. 84 Ylh igin butge ve 84 Yllinda Turkiye' de enflasyonun % 15'Iere indirilmesi ongoruluyordu. Cunku evvelde % 30'a

Adnan Bey doneminde. azal, Turkiye'den ya bir ara, 0 zaman Maliye Vekilligi yaptl, enflasyonu disiplinle indirdi. Ozal gelir gelmez onun haZirladlgl bUtgeyi aldl, giderlerini % 102 artlrdl. Higbir yeni vergi koymadl 0 sene igin. bu altlnda 0 butge muazzam bir aglk verdi. bu geldigi programln birinci yaptmmlydl.

Ekonomide buyuk bir aglk veriyorsun , bu demektir; doviz kurunu oldugu gibi tutarsan cari aglk verirsin, ama dbviz kurunu da itersen gok aglk verirsin. 0 zaman borglanacaksln, peki ne yapacaksln? Enflasyon igin butgenden aglk vereceksin, piyasadan para toplayacaksln. azal hemen bir beyanat verdi: "Biz bu sene ilk defa devlet biltgesi igin piyasaya girecegiz, tahvil glkaracaglz. " Ondan sonra 250 milyonluk tahvil glkardl. Ondan evvel biz 25 milyondan fazla tahvil Sen slcak para Sana gelsin mi istiyorsun? Yuksek faiz ver, yuksek faiz nasll vereceksin? BUtgeni aglk yap, bUtgen igin piyasadan para topla, ona yuksek faiz ver. boyle yaptl. Sonra banka sistemini libere etti. BUtun yabancllar, 84 Ylhnda Turkiye'ye sivrisinekler gibi geldiler. Benim de birtaklm eski dostlanm var Para Fonu'ndan, onlar da geldi. Bana .. . "Bana hig gerek yok, sizin hepinize bu adam agtl kapllan, gidin Ankara'ya" dedim. Ama Ankara'da da gene aldllar onlardan, geldiler bana: "Bizden istiyorlar Kemal" dediler. Ondan sonra devlet tahvil glkardl. Cunku Para Fonu ve bUtun dunyada slcak para donerken, slcak para Turkiye'ye geldigi zaman bunu satlp, TUrk Liraslna gevirecek. 0 Turk Liraslnl ne yapacak? Bir; eger sizin bir devlet piyasanlz varsa, devlet tahvili, oradan tahvil allr. Binaenaleyh devlet tahvili piyasasl yoksa onu azal onu yaptl. Eger bir menkul sermaye varsa oraya girerler, yoksa "onu da kurunf" bunlar hep adlm adlm yaplldl. Tabi bu arada bankalann libere edilmesi var dedik ya, bu gelen bankalar Turkiye'yi methettiler: "Tilrkiye dogru yolda ... " Yuksek faiz verince kendiliginden birtaklm slcak para geldi. "Tilrkiye gok verimli bir yatmmlar igin idealdir. .. " dediler. Turgut da 84'te Istanbul Menkul Sermaye Borsaslnl kurdu. "Efendim, Tilrkiye'ye en bilyilk ihtiyag bir menkul sermaye borsasldlr. " dediler, ben de " Bu borsaYI kurarsantz Tilrkler burada yapamaz -yani sermaye fonlan kurulur, yatmmlara oradan likit fon altrstn- Tilrkiye'de kimse parastnl 0 kanalla yatmma yatlrmaz. Grasl kumarhane olur. Yabancllann paralannt getirip oynacaklan yer olur. Yapllacak i§ degil, bu sermaye higbir i§e yaramaz. " dedim. Yabanci zenginler - yalmz bunlar kendilerine gok binalar yapacaklar, ofisler yapacaklardl, ellerine bedavadan para gegecekti. Bir kanun glkardllar, her muameleden bir parga gocuk paYI aldllar. ayle ortbas ettiler. Bir kere menkul sermaye borsasl kuracakslnlz, devlettahvilleri borsasl kullanacakslnlz, yuksek reel faizleriniz olacak, sermaye hareketlerini libere edeceksiniz ve ondan sonra butUn ekonominin mal ve hizmet aklmlanm libere edeceksiniz ve doviz kurunun belirlenmesini piyasaya blrakacakslnlz. Tum bu tedbirlerden sonra azal 87'de "D6viz kurunu artlk piyasa belirleyecek. " dedi. Piyasa belirleyecek demek gelen slcak

para belirleyecek demektir. 0 sene 88'de TUrkiye'nin dbviz kuru %50 dU§tU. MUthi§ bir aglk verdi, fakat byle bir dbviz geldi ki TUrkiye'ye. Bizim §a§kmlar "Efendim, Kemal Bey sen neyi tenkit ediyorsun? Her tarafta, kafamlzm DSWnde d6viz ur;uyor, dolar ur;uyor." dediler. Bak hatta bir tanesi var gok almdlm, benim tamdlglm bir geng gocuk. Bir makale yazdI. "Kemal Bey lahmacuncu. " dedi. Ekonomi degi§mi§, fa kat ben hala eski lahmacunculardanml§lm. Bana eski kafa demek istiyor. $imdi ise 0 §ahsm ne oldugu belli degil. Bir gUn dogru yazlyor, ikinci gUn .. . Evet, kaldlglmlz yerden devam edelim, bUtUn i§ alemi ellerindeki paraYI hemen devlet tahviline yatlrdl, yUksek faizler aldl, bazlsl da borsada oynadl. Ve TUrkiye slrf sermayesini, likit sermayesini bu operasyon iginde oynatlp, dbvizle oynadl. Yani ellerinde dbviz varsa dl§andan dbviz getirdiler. Dbviz henUz yUksekken TUrk Lirasma gevirdiler. Devlet tahvili aldllar veya borsaya yatlrdllar. Borsa yUkseldi tabi talep kuruldu. Ondan sonra beklediler, dbviz dU§tU. Bir altl ay sonra, mesela 1 dolara 1800 TL alml§lardl, altl ay sonra 1300 liraya 1 dolar aldllar. TUrk parasl deger kazandl sbzde. Biliyorsunuz bir dbnem halkl da sokaga sevk ettiler. "TDrk parasmm degerini haindir." falan diye. Nerdeyse top atacaklardl sokaklarda.

Finans kapitalizmi ve tabi bunlann yIlhk kazan<;lan da spekillasyon dozu <;ok yilksek oldugundan ekonomide milli gelirin adaletsizlik <;ok bilyilyor. Tilrkiye'de, 80' den bu yana, eskiden <;ok zengin ile fakir araslnda 6 kat ile 7 kat fark

varken, 1 8 kat fark var. " Bbylece TUrkiye'de bir kapitalist zUmre te§ekkUI etti, tlpkl dl§andaki spekUlatbr gibi, dl§andaki parasml TUrkiye'ye getiren, dbvizini TUrk Lirasma geviren , tahvile yatlran ... Onun igin devletin yUksek faizlerle bUtge aglgl verip, 0 bUtge aglgmda istedigi kadar israf yapmasma, TUrkiye'de kapitalist slmf hig kar§1 glkmaml§tlr. Yeter ki bUtge aglk versin, sen tahvil glkar, yUksek faizli olsun. Halbuki bankacllar 0 reel faiz oranml pazarllk ediyor. Ona gbre tahvil glkanyorlar. YUksek tahvil, yUksek reel faiz olsun. Veya bu paralanm biriktirip ofisler kurdular, menkul sermaye borsasmda yatmm yaplp hisse senetlerini yUkselttiler. Dbviz dU§tUgU anda hisse senetlerini satlyorlar, ellerine yUkselmi§ TUrk Lirasl gegiyor. Onunla ucuza dbviz aliyorlar. 1000 dolar yatlrdllarsa 1500 dolar gegiyor ellerine, hatta 2000 dolar. Onu da kaglnyorlar. Ve bunu hem TUrk yaplyor hem yabanci yaplyor. TUrkiye'de de bbyle bir spekUlatbr sermaye grubu, bUyUk sermaye te§ekkUI ediyor. Hig bilmedigimiz adamlar, mesela Sirkeci' deki otomobil yedek pargasl satan ama sattlgl yedek pargalardan epeyce likit fonu olan adam , dbvizle oynayarak, tahville oynayarak, sermaye piyasaslyla oynayarak hlzla zenginle§iyorlar. MeselaAydm Dogan.

Bu sistemde aslmda dUnya kapitalizminin birle§mesi de vardlr. Bu operasybnu bir memlekete getirdin mi yabanci sermaye gelir, onun ihracatl bulamr, ithalatl patlar, sanayi durur, i§sizlik artar, tasarruf kaybolur, yatlrlm kaybolur ama bir spekUlasyonla geli§en bUyUk sermaye te§ekkUI eder, yUksek bir kapital. Iki slmf kapital olur TUrkiye'de. Batl blgUlerine gbre gok zengin, bir de gok fukara. TUrkiye'de bu oldu. Turgut bunu bir gUn gok methetti kimse anlamadl niye methettigini. i§te hedef bu, Batl aleminin hedefi budur. BUtUn dUnyada aym oldu yalnlz. DUnyada 1980'den beri kapitalizm bir kUgUk zUmre halinde gok zengin bir grup yaratlyor. Genel olarak, finans kapitalizmi geli§iyor ve tabi bunlann yillik kazanglan da spekUlasyon dozu gok yUksek oldugundan ekonomide milli gelirin daglli§mdaki adaletsizlik gok bUyUyor. TUrkiye'de, 80'den bu yana, eskiden gok zengin ile fakir arasmda 6 kat ile 7 kat fark varken, §imdi 18 kat fark var. En zengin gok zengin, Batl blgUlerinde zengin, en fakir de gok fakir ve bir de muazzam bir i§siz kUtlesi. Turgut'un 88'de bu liberasyonu getirmesinden sonra muazzam bir fabrika kapanmasl oldu, 10-12 bin fabrika. Buna deniyor ki; "Efendim bekliyoruz ekonomi rahata enflasyon azalacak, azalacak." Bu §artlar

altlnda i§sizlik katiyen azalmaz bilakis artar. Sen her gOn biraz daha i§sizligi arttlracak bir sistem uyguluyorsun, intihar ediyorsun. Bunun zaten Batl'da ismi, §imdi yeni somOrgele§me hareketidir. GOney Amerika bunu yutmadl. COnkO onlar Batl'nln oyunlanm hep gormO§lerdir. Batl bir §ey getirdi mi; Meksika, Arjantin hep sorarlar, hatta uzman tutarlar ne demek bu diye. Mesela, liberasyon gelince GOney Amerika huylandl, bu yeni bir somOrgele§me hareketi diye. Batl'da diyorlar ki, eski mOstemlekelerin kendi ekonomilerini idare edemiyorlarml§, bu beyler idare ederler. Bunlann kurtanlmasl, kendi ekonomilerini normal mOstemleke dOzeyine getirilmesidir. Tamam, normal bizi de getirdiler. Yani boyle giderse OIke, ne bugdaYln1 Oretebilir ne de ba§ka bir §eyini Oretebilir, higbir sanayi kalmaz. Bu intihardlr.. Gegenlerde Sanayi Bakam beni bir toplantlya gaglrdl, ben bir ara Sanayi Bakanhgl yapml§lm, eski sanayi bakanlanm bir toplantlya gaglrttl, Bir taklm yaYlnlar yapml§ faaliyetlerini anlatlyorlar, i§te kag ki§iyi gaglrml§ kag dakika konu§mu§, hepsini istatistige baglaml§ bunlann. yaptlm, bunu ettim" diyorlar. Ben §unu dedim, "Bir devletin temel politikalan mesela temel mali iktisat politikalan iktisat i1minin temellerine aykmysa, bir piyasa sisteminin mantlgma aykmysa istediginiz kadar bakanlar kendi sahalarmda havada kasnak donerler istedigini alamazlar, aldlklan da klslr sonur;lar olur Tilrkiye'de de boyle. 20 Ylldlr Ozafdan beri, Tilrkiye, liberasyon politikasml, size anlattlglm intihar politikalanm uygulUyOl Bu politikayla aslmda Tilrkiye gerr;ekten intihar ediyol Bu sistem ile Tilrkiye'nin biltiln reel kesimlerinde dO§il§ val Tanm battl, sanayi batlYor, hayvanclflgi baltaflyol Siz ise miltemadiyen rakamlan suni yilkseltiyorsunuz, milli geliri nasll r;ogaltlYorsunuz? Doviz kurunu bu gelen spekillasyonlarla a§agwa itiyorsunuz. Doviz kurunu 1800, 1900, 2500 dOzeyinde gerr;ekken siz 1300'e indirirsp.niz Tilrkiye'de hir; kimse yatmm yapmaz. Ba§vekiliniz tenkit ediyol Tilrk sanayi cemiyeti! Ba§vekiliniz hesap bilmiyor, hesap yapmlYor konu§urken. Siz sanayicisiniz, paranlz olsa, doviz kuru 1300 iken yatmm yapar mlSlnlZ yapmazsmlz. Eger beni mil§avir tutarsanlz 'sakm yapmaym' derim. Niye r;Onkil 1300 dolardan yapacagmlz zaman, yani, mal 1300 dolardan ilreti/digi zaman 1300'ten satarsamz maliyetini kar§llayamazsmlz, rekabet edemezsiniz, ir; pazarda satamazsmlz, yabancl mal ucuza gelil Ama Rusya'nm istikran daha iyi, nispeten doviz kurlan daha reel. Tilrkiye'de siz bu vaziyette batacaksmlz" TOrkiye her an bir Arjantin olabilir, olmasln ama olmasa da sOrOnOyoruz. Allah'tan dOnyada aZlclk bir kriz olmu§, bunlar panige kaplldllar, dtiviz hani biraz oynadl ya, 5- 10 sanayici biraz klplrdadl. Ashnda TOrkiye'de denge kuru 2600-2700'lerdedir ve onun igin de suni kurun sanayi Ozerindeki tazyiki fazladlr. Adam, ktiylO, tarlaslnda bugday Oretmiyor. Soruyorum, "Beyim" diyor; "Biz eve yetecek kadar Oretiyoruz, artlk ticaret ir;in ilretmiyoruz, r;OnkO satllmtyor pazarda". Hayvanclilkta, bOtOn Dogu, Dogu Anadolu mahvolmu§. Ali Bey, "Ama Kemal Bey" diyor; "§imdi Dogu'da hayvanclll{jt kalkmdlrmak ir;in muazzam bir hareket yaptyoruz. " Dedim ki; "Hayvanclflk OIdO, kim OIdOrdO, siz o{dilrdilnilz. Bir taraftan OIdOrdOnOz §imdi de para koyuyorsunuz. Para da bulamazsmlz, gOnkO battlnlz siz." BOtgesinin %50'si faize giden bir memleket, nereden para bulacak. Sonra geldi yamma Ali Bey: "Soylediklerine te§ekkOr ederim." dedi. Ben de "Kabineye bunlan ilet. "dedim. Ne oldu bilmiyorum. Bir de TOrkiye'de yan§ma rekabeti yok. Bir ekonomi dengede farz edin, ben de bir sanayiciyim; bir mal Oretiyorum, 0 malin dOnya fiyatl benim dl§lmda belirir, malin dOnya fiyatl dOnyada belirir. Mesela, benim mahmln Onitesi 1 dolardan satlhr, farz edelim. Eger benim,demek ki ben bunu satarsam 1 dolar alacaglm ve dtiviz kuru 2000 ise 2000 TL alacaglm, maliyetim azsa, maliyetim 2000'nin altmdaysa ben bu mah Oretirim. 2000' deyse gene Oretirim ama benim maliyetim karslz 2000'i gegmeye ba§larsa bunu Oretmem, batanm gUnkO. Benim maliyetim 2000 diye 2300'ten alamam, dolar oldugu yerde duruyor, hatta dU§Uyor bizde oldugu gibi. Mesela; evvelce 2000 ediyordu, §imdi 1300 ediyor. kagldlnlzl kaleminizi aim hesap edin, btiyle bir sanayici ne yapar? Dtiviz kurum 2000'di, maliyetim arttl, kanm ba§a ba§tlr, gok gOze!. Siz §imdi dtiviz kurunu indiriniz 1500'e. DOnya fiyatl olarak benim mahm bir dolar, TUrkiye'deki dolann fiyatl 1500'e inmi§, ne yapanm ben? Bir; maliyetimi dO§Ormeye gah§mm, bir taklm adamlan glkannm, i§sizlik artar. Bir taklm adamlara kUlfet getiririm 8 saat yerine 12 saat gah§tmnm. Sendika isyan eder, kavga glkar. Maa§ artl§lannl hig

yerine getirmem, sendikayla i§ veren kavgasl glkar. BuWn bunlar kar§llamazsa, butun bu §eylerle maliyetimi 1800'den 1600'e du§urdum ama dolar 1300 mesela gene kar§llamlyor, ne yapanm 0 zaman? Bi.itun i§gileri glkannm i§sizlik artar, fabrikaya kilit vururum. Bir sure hammaddeyi dl§tan getirtirim maliyetimi bbyle ucuzlatmaya gah§mm, yani mantar sanayicisi olurum. Bir sure sonra 0 da kar§llamaz kapatlnm. 0 zaman ya sanayimi kapatmm ya mantarclhga dbnerim. Gelirim du§er, vergim azahr, maliye bakanmlz bagmr, "vay efendim dzel kesim vergi kagakglllgl yap/yor" diye. "Ne yapsm adam yumurta ml satsm?" dedim. Anlayacagmlz gibi, Turkiye'nin bugunku metaneti, getirilen sistemdeki zaaflara. Batl gok korkung bir sistem yarattl hem dl§tan gelen sermaye, ekonomiyi hem kendi sermayesi, ig sermayeyi gbkertiyor. Ig kapitalist parasml Turkiye'ye getirerek Turkiye'de % 50 kar ediyor. Turkiye hem yabanclya gok buyuk faizler, karlar bduyor, spekulasyon karlan; hem kendi adamlanna. Bbylece mutemadiyen fakirle§iyor. Tabi fakirle§eceksin, sen daha da fakirle§eceksin Hindistan' m altma du§eceksin.

dii,iin: Asllnda kur hareketleriyle zenginle§tik, ama bbyle bir §ey yok, sanal bir oyun bu? K. Yok. Yaptlgl §u; milli geliriniz 400 katrilyon, bir sene sonra yine gelirihiz 400 de kalml§, fiyatlar, % 10 artml§. Milli geliri cari fiyatl ile 440 olmu§. Ashnda milli gelirde bir artl§ yok. Nufus arttlgma gbre adam ba§ma milli gelir du§er. Ama adamlar hile yaplyorlar. Oiyorlar ki "bizim bu arada dbviz kurumuz 1800'den 1300'e du§tu. Ben 440 ahnm yani enflasyon paYI 440'1 1300'e bblerim. Benim milli gelirim dolar bazmda % 40 artml§ olur. Ben hep sbyledim milli gelir kendi paraslyla hig artmazsa dbviz kuruyla %40 arttlysa hiledir, bir yanll§llk vardlr, bir sanal oyun var demektir. Yapm hesaplanmzl, sizler iyi bgencilersiniz.

, dii,iin: Gunumuzde de devam eden ve bu yana ulkeyi etkileyen bir kar§l-devrim , s'Oreci var. Bu suregte, Ataturk devrimlerinin korunmasmda, bu kazanlmlann korunmasmda, OOTO'nun, bgrencisiyle, akademisyeniyle daha etkili olmasl gerekmez mi? OOTO'luler bugun nerede?

K. Kammca OOTO bu 50 Yllda gok buyuk ba§anlar kazandl. Ben bu dbnemde Turk sanayisinin igindeydim. Tiirkiye, sanayi alanmda

biiyiik hamleler yapll, bu hamleleri yapan Orta Dogulu Yatmmlann %90'1 onlar tarafmdan organize edilmi§tir, planlanml§tlr ve yapllml§tlr. Bugiin, Tiirk sanayisinin de finans kesiminin de kaptanlan Orta Dogulu

Ama Orta Oogulular, politikaya nispeten az girdiler, girenleri de iglerinde daha zaYlf olanlandlr; smlfta iyi olabilir ama pratikte zaYlftlr. Babacan var mesela.

dii,iin: Bugunlerde bzgurlukle bagda§tmlan bir turban meselesi var. 1960'Iarda OOTO' de surekli bzgurluk ortaml olu§masl igin surekli gall§ml§slmz. Bu turban konusunda ne du§unuyorsunuz?

K. Ortadogu gocugu medeni bir insan, Batl'yla temas etmi§, onun igin Turkiye'den farkh, Turkiye'ye faydall. Bu gocuklann turban sorunu yok, gocukluk bu. 0 zaman, insan kafasma pe§tamal bagladl diye namuslu mu olur? 0 zaman , giyinen insanlann hepsi namuslu olur ama hepsi soyunuyor icabmda. Yani bunun namusla ne alakasl var. Bunlar, dini istismar edenlerin savunduklan §eyler. Ortadogu gocugunun bunlarla i§i olmaz, Ortadogu gocugu ba§ma ne brttugune degil, bilimde ne yaptiQma bakar, Mustafa Kemal'e bakar, ondan feyz ahr.

dii,iin: Gunumuz ekonomisini ve klsa dbnem yolculugunu konu§tuk, bir de cumhuriyetin kurulu§ Yillanndaki ekonomi politikasmdan bahseder misiniz?

K. Mustafa Kemal'i Ataturk yapan ekonomi politikasldlr. Adam az geli§mi§ bir memleketten dl§a hig borglanmadan, borg bdeyerek, yardlm almadan, eski borglan tasfiye ederek istikrar iginde muthi§ bir ekonomik kalkmma saglaml§tlr. Aym zamanda gagda§la§ma hareketini saglaml§tlr. Bunu yapabilen adam yok, §imdi butun bu cehalete, butun duz tarihlere ragmen Ylkllmamamlz ondandlr. mesela Endonezya'mn Guney Kutbu'na bakan yerine gidersiniz, Cokgakar diye bir kbye, adam eger davet etmi§se, girersiniz gay igmeye. Odasmda Mustafa Kemal resmi gbrursunuz. Biliyor musunuz, 1492'den yani Amerika'nm ke§finden sonra, 300 YII

400 YII dunyada istiklalini kazanan hig bir memleket yok. Hep mustemlekele§mi§. Bir biz, bir Mustafa Kemal hareketi, bir memleketi bzgurluge kavu§turmu§tur. 1914 Harbi'nde dunya toprak sahasmm yuzde seksen be§i iki devletin: Fransa ve ingiltere. Birinci Dunya Harbi'nde iki buyuk degi§iklik oldu. Rusya'da sosyalist bir ihtilal oldu, 0 bir taklm milletleri uyandlrdl. Bir de AtatUrk'un ihtilali oldu. BuraYI ele gegirdik zannettiler, tam istanbul'da villa kurma hayalleri varken ... Evvela Mustafa Kemal'e kar§1 gok edepsizdiler fakat sonra O'nu takdir etmi§lerdir; fakat 0 takdir Mustafa Kemal'in devlet adamligmadlr. Zaten bizi de Lozan'da hep §u umitle alaya alml§lardlr. "Sen §imdi istiklal diyorsun, devlet diyorsun; ama on paran yok. Yarm kalkmmak iqin benden para isteyeceksin." bildirmi§ler. dikte ettiler. Kurzon'un dedigini yaptllar. Oyle iyi yaptllar ki insanlan aptalla§tlrdllar, herkes fakirle§ti ama ne oldu nasll oldu anlamadlk.

.

Ilk seneler yatInm yapacak hi<; bir yok Tiirkiye'dej ama devlet eliyle <;ok kahcl yatlnmlar yaplhyor. Yani 0 d6viz kurunda Tiirkiye istese ihracat dahi yapabilecek halde 30'larda. Zaten a<;lk vermiyoruz, i<;erde bir istikrar, bir mali disiplin ... Vergilerde hamleler

var, ada let sistemi

reform Tiirkiye' nin yaptlgl sosyal reformun adalettedir biiyiik klsml.

ediyorlardl. "Pa§am nasll becerirsirtiz bu i§i?" Tabii, ingiltere - Fransa 0 zamanln duvel-i muazzaml aleyhimize. Diyor ki "Rusya'da ihtilal var. Ruslar Katkaslara indigi zaman biz oradan sOrekli yardlm alacaglz. Katkaslara inene kadar da direnecegiz. Sonra biz Rus yardlmtyla battya epeyce bir hamle getiririz. Ermeniyi tastiye ederiz. " Onlan kullanlyor. Bu fikrin ben higbir Turk profesbrunce i§lendigini duymadlm. bu sefer Batllilar bunu sbyluyor, neymi§ efendim, AtatUrk sosyalist olmu§. HaYlr, efendim, Rusya'YI daha iyi kanalize edebilmek igin zekasma bakar mlsmlz.

ilk seneler yatlnm yapacak hig bir i§adaml yok Turkiye'de; ama devlet eliyle gok kalici yatlnmlar yapillyor. Yani 0 dbviz kurunda Turkiye istese ihracat dahi yapabilecek halde 30'larda. Zaten dl§ta aglk vermiyoruz, igerde mUthi§ bir istikrar, mUthi§ bir mali disiplin ... Vergilerde hamleler var, adalet sistemi , ba§tan ba§a reform edilmi§. Turkiye'nin yaptlgl sosyal reformun adalettedir buyuk klsml. Hala 0 medeni kanun yururlukte. Onu yapan hocamlz Mahmut Esat Bey. Mahmut Esat, isvigre Kanunu'nu tercume etmi§tir; ama ne guzel etmi§tir. Hem onu hem borglar kanununu, Turkiye'ye iki senede mal etmi§lerdir. 24'te yapml§tlr; demek ki seksen senedir bu kanun , bUtun kadm haklannl tanlyan, bizi insanllglmlza getiren kanundur. Son yollannda sarho§tu Mahmut Esat. Ataturk'e byle hayran ki AtatUrk blunce kendini kaybetmi§. isvigre'de okuyor. Yunan'm izmir'e glktlgml anlaymca diplomasml alir almaz izmir'e geliyor. Babasl Ku§adasl'nda giftlik sahibi. Babasmm yanma gidiyor ve hemen civar giftliklerle birlikte bir mufreze kuruyor. Yunan'l Ku§adasl'na sokmuyor. Yunanillar Ku§adasl'na hig girememi§tir. italyanlan da yanmda tutuyor. Menderes Nehri'nin guneyine Yunan hig inememi§tir. Aydm'a da Yunan girdigine girecegine pi§man olmu§tur. Mustafa Kemal i§te bu mucadeleyi yap an Mahmut Esat Bey'i sonra Ankara'ya getiriyor. Adalet Bakanl yaplyor. QOk zeki bir adamdl ama alkolle de birlikte Ataturk'un blumunden sonra kendini toparlayamadl.

AtatUrk'un ekonomi du§uncesi hakkmda bizim profesbrlerimiz hep Zlrva yazarlar. Yani adaml bir tUrlu anlamlyorlar. Adam 0 kadar realist ki. .. Samsun'a gitmeden bnce hep yakm arkada§lan §uphe ifade Siz gocuklar, Ataturkgu Du§unce Toplulugu'sunuz, yani bir bzgur du§unce toplulugusunuz. Ozgur, bilimsel ve dogrusu 0 bazda da inangll du§unce toplulugusunuz. mesela

Mustafa Kemal'in elinde boyle bir Oniversite olsa muazzam bOyOk hamleler yapardl. Hem bu gocuklan allrdl, neleryapardl. .. O zaman, hig elemam yok. Zaten Osmanll'da okumu§ kag ki§i var ki? MOhendisi yok, miman yok, teknisyeni yok, efendim, sivil kadrolar hig yok, asker biraz var. Boyle bir mOessesesi olsa, bu gocuklan allr mOesseseyi ona gore kullanlrdl. Onun igin hep insan pe§inde olmu§tur ve insam yeti§tirmek pe§inde olmu§tur. 0 devrin de iyi mOesseselerine sahip glkml§tlr: MOlkiye, Harbiye, Tlbbiye ve 0 devrin aydm elemam MOlkiyeli, Harbiyeli, Tlbbiyeli... 0 donem teknik Oniversite yok tabii, biliyorsunuz 0 zamanlar daha kurulmaml§tl..

dii$iin: Soz gelmi§ken; sizin MOlkiye'deki ogrencilik Yillanmzdaki gall§malanmzl okuduk, gok ozverili gall§ml§smlz, kendinizi geli§tirmi§siniz. Bizlere onerileriniz nedir?

K. KURDA$: Cocuklar cesur olun ve inancmlzl uygulaym. Sonradan mOkafatl geliyor. inamn, gOnkO benim hayatlm bir sOrO insam korkuttu. Bana bir sOrO insan "Yaa yapar mlsm?" falan dedi yani nispet verdi. Ama ben hep dOzgOn oldum. HOkOmet hata yaptl hOkOmete soyledim, cesurca fikir savundum ve dogrusu sevdigim insana kar§1 da "Ben seni gok sevdim ama yanll§sm 0 yOzden sana kar§1 glkacaglm" dedim.

dii$iin: Kitabmlzl nasll yazmaya karar verdiniz "OOTO Ylllanm'l?

K. KURDA$: Aslmda hig yazmazdlm eskiden, ben Oniversitede gall§tlm, gall§tlm, gall§tlm. Oogrusu hig dO§Onmedim ne olacak. Sonra i§te aynldlm. Aynldlglm yerden hig Wren istemem. Bir yere girerken Wren yaptlrmam, aynllrken de toren yaptlrmam. Bu kitabm sonunda arkada§lanma "Allahalsmarladlk" dedim, yamma rektorO aldlm yOrOdOm. Gegen biri demi§ ki: "Kagtl 0 Oniversiteden, kimse gegirmedi onu"demi§. Ben isteseydim burada bir sOrO insanl toplarplm.

/ Olaylan, insanlann anlamamazllgl bOyOtOyor. Ben niye kagaYlm ki? Ben burada istifaml verdigim zaman muazzam bir direnme oldu, istifaml geri alaYlm diye, almadlm, 'bitti bu dedim. Yani hakikaten artlk yapllamayacaktl. 0 duruma gelince ili§kiler faydaslz olur zevki kagar. Sonra da blraktlm. Blraktlktan sonra da hep tembih ettim, beni kimse gegirmeyecek, bildiri yaymlanmayacak. Yalmz giderken agaglara baklp glkmak istedim.

burada beni bugOnlerde me§gul eden bir §ey var. Ben dogrusu, buralarda "ben yaptlm buralan" gibi laflar etmem ama i§te beni sevenler iltifat olsun diye '0 kurdu' falan derler. Son 5-6 senedir de mOtemadiyen burada tartl§llIyor: "Kim kurdu?" Ben kurmadlm. i§te bilmem, burada on binlerce insan gall§lyor, evrakl, dokOmanlan var buranm, sor, oradan ogren. Zaten herkes birkag senedir yaZlyor buraYI kimin kurdugunu. Ben kurmadlm. Benim binlerce ogrencim, hocam, idarecim birlikte kurduk. Ben de burada gall§tlm. Bu TOrkiye'de yapllan bir §eydir: Tartl§ma. burasl ba§an kazandl ya, bir sOrO insan "BuraYI bilmem kim kurdu" diyor. Ba§an kazanamasaydl higbirisi sahip glkmayacaktl.

dii$iin: Cok te§ekkOr ederiz Kemal Bey, sizle konu§mak bOyOk §ans ve deneyim oldu bizim igin.

K. KURDA$: Cocuklar, konu§tuk sizinle. istediginiz klsml yaymlaym ama ogrenmenizi istiyorum. Kurulan tuzak gok feci. Hem dl§andan gelen para sizin igin zehir hem de igerdeki sermaye darllgl zehir. 0 da bOyOk kazanglar sagllyor. Boylece tam bir aynm var ama toplum genelinde mOtemadiyen zaYlfllk, i§sizlik, gldaslzllk hakim. Yani gittikge okullanmlzm camml bile alamlyoruz. Gldalannl alamlyoruz. Her §ey olmO§, bitmi§. Cok kotO. bnOne bir an evvel gegmek lazlm, higbir §ey dinlememek lazlm. Sizler dOzelteceksiniz bu bozukluklan. Cok te§ekkOr ediyorum. Kendinize iyi bakm. Yann bir yOrOyO§ var zannediyorum barakadan kampOse ko§acak mlslmz?

dii$iin:

yOrOyecegiz. Ko§abildigimiz kadar ko§acaglz,

K. KURDA$: Biz geriden takip edecegiz. Biz 46 YII evvel onun ilkini yaptlk. Benim rektor oldugumun 10. Yillydi ....... Vine aym heyecanla yOrOyecegiz. Siz ko§un, artlk boyle olacak, sizler ko§acaksmlz, bizler geriden takip edecegiz.