TEMELLERi

• • •• KEMALIZM'IN BILIMSEL VE •• •• • KULTUREL TEMELLERI

* Huseyin Evren ARIK

Sozlerime, slk tekrarlanan bir gergegi dile getirerek ba§layacaglm. 20. yLizY11i tanlmlarken , Lilkelerinde toplumsal dLizeni degi§tirme savlyla ortaya glkan liderlerin gagl oldugunu soylemek yanll§ olmaz. Birgok Lilke , bir lider etrafmda bLiyLik donLi§Limler gegirdi, ancak bugLin hakll bir gururla soyleyebiliyoruz ki , tUm bu liderler iginde kurdugu sistem tamamlyla ayakta olan , Lilkesinin insanlan tarafmdan hala sevgi ve hayranllkla amlan tek isim Mustafa Kemal.

10 Kaslmlarda, all§lk oldugumuz igin fark etmiyoruz belki, e§i olmayan bir ulusal mutabakatla ve igten li kle gLinlLik ya§antlmlza bir dakika ara veriyoruz ve onu hatlrllyoruz. Defalarca gitmi§ olsak bile, Anltkabir'i her ziyaretimizde etkileniyoruz. Modern zamanlarda ba§ka kimseye nasip olmayan bu bagllllgm , unutulmaz olmanm Slrrl nerededir?

Tabii boylesine kitlelere mal olmu§ bir insan igin bu soruya herkes kendi yanltml verecektir. Ben bugLin, gok boyutlu bir yanltl olduguna inandlglm bu soruya, iki agldan cevap vermeye gail§acaglm. Birincisi, Kemalizm.inigineoturdugubilimselgergeve.ikincisi de Lizerinde bigimlendigi kLiltUrel birikim.

Nigin bilimsel geli§melere ko§utlugundan bahsetmek istiyorum? QLinkLi , onun gorLi§lerinin modasmm gegtigi , artlk geride kaldlgl slkga dile getirilir oldu , oysa Kemalizm'in , gagmm bilimsel geli§me hlzmdan destek alan gok guglu bir ig dinamigi var, bunu vurgulamak gerek.

Nigin kLiltLirel kokenlerinden soz aglyorum? Qunku bugun her yerde kar§lmlza medeniyetler gatl§masma dair tezler glklyor, etnik milliyetgilik ve mezhep aynmlan on planda, birgok bolgede ortak kultLirel birikim uzerinde ban§ iginde ya§ama umudu neredeyse yok gibi gozukuyor; Mustafa Kemal'in bundan 80 YII once neyi ba§ardlgml unutmamak, unutturmamak gerek.

Birincisiyle ba§larsak, bilimsel ve teknolojik geli§me, tarih boyunca, insanllgm du§unce evriminin yeni ufuklara yol almasmda bLiyuk pay sahibi oldu. 17. yuzYlldan itibaren patlama yapan bilimsel atilimlaria Franslz Devrimi'nin ve aydmlanmanm e§ zamanll olmasl rastlantl degildi.

Ronesans ile birlikte insana olan guven geri . geldi , aklm dogaYI aglklayabilecegi inanci yerle§ti, dog malar bir kenara blrakllarak gergege ula§mak amaglandl. Bu ortamda du§unsel ge§itliligin yolu aglldl. Pozitif bilimler de uzerlerine dLi§eni yerine getirdiler; bilim adamlannln doga olaylannl aglklamaktaki ba§ansl, insanllgln ozguvenini, iyimserligini ve evrensel dogrulan bulma iddiasml zirveye ta§ldl.

Tilm bu Kemalizm'in bi<;imlenmesinde, sozilnil ettigim bu yeni bilim da etkili oldugunu

Mustafa Kemal -her ne kadar kimilerince bir adaml olarak kabul edilmese ve yaptlklan yalnlzca

eylemsel boyuta indirgense debilimin evrim silrecini en iyi devlet adamlanndan biridir ve bunu illkesinin

.Cok dogal olarak, kapsamll, iddiall ve evrensellik iddiasmdaki ideolojileri bu dbnemde gbrUyoruz. Dbnemin aklmlan keskin bir belirlenimcilik igeriyordu, nasll ki Newton fiziginde bir nesnenin konumunu ve hlzlm bildigimizde bir andaki yerini de bilebiliyorsak, toplumsal gbzUmlemeler de her zaman, her durumda gegerli alma savmdaydl , toplumsal kalln gizgilerle Burada, bilim ve ideoloji arasmdaki biraz daha yarar var. Tarihte tum bUyUk bilimsel kendi paradigmalannl yaratarak egemen olduklan dbnemin kallplannl belirlediler. Somut brnek vermek gerekirse; klasik fizikte sUrtUnme he saba katllmaz, aynl dbnemde ekonomide farkll birimler ya da bblgeler arasmdaki dogan maliyetleri de hesaba katllmadl. Ama bugUn he saba katillyor, sUrtUnmenin katlldlgl gibi. Bunun igin iktisatgmm fizikteki birebir takip etmesi gerekmiyor tabii, kastedilen, bilimsel dbnemlerinin ufkunu belirledigidir.

Tekrar tarihsel dbnersek, 19. yUzYllm ikinci yansl ve 20. yUzYII, devrim niteliginde bilimde yeni bir paradigmanm kapllanm agtl. Var alan kuramlann tUm olaylan aglklamaya yetmedigi uzam ve zamanm mutlakllgl sorgulanmaya Kuantum mekanigi ve gbrelilik teorileri ortaya glktl, belirsizlik, olaslilklar ve doganm bir pargasl oldugu, doganm samldlgl kesin kurallarla devinmedigi gbrUldU. TUm bu Kemalizm'in bigimlenmesinde, sbzUnU ettigim bu yeni bilim da etkili oldugunu Mustafa Kemal -her ne kadar kimilerince bir adaml olarak kabul edilmese ve yaptlklan yalnlzca eylemsel boyuta indirgense de-bilimin evrim sUrecini en iyi devlet adamlanndan biridir ve bunu Ulkesinin Mustafa Kemal, en kendisinden bnceki ideolojilerin dogmatikligine esnek ve uygulanabilir bir model uygarllk dUzeyine farkll yollannm da olabilecegini ekinsel ve ekonomik devrimi bir arada yUrUtmesiyle deyim yerindeyse ezberi Kitabmlz, programmlz yak diyenlere "Biz yapallm siz yazarsmlz." ya da "Ulusumuzun maddi ve manevi gereksinimleri dogrultusundaki ve eylemlerimizle sbzlerin ve kuramlann bnUnde gitmeyi tercih ettik. " demesi, bir eylem adammm pratikliginin btesinde, bilingli bir segimdir ve toplumsal kuramma ciddi bir katkldlr. Vine, ezberi bozan bir ybnU, tum bu demokrasi idealinden asia vazgegmemesi, onu yalmzca daha sonra slrasl gelecek bir olarak ilk gUnden !tibaren demokratik bilinci Ilk meclisi kurmasl , tum zorluklara tUm kararlan meclisle almasl ve parlamenter gelenegi gabasl, gok partili yazdlgl bilgileri kitabl, sivil bir toplum kurma gabalan vb. onun demokrasi idealini gbzler bnUne serer. Onemli bir nokta; "hayatta en hakiki ilimdir" sbzUnde gerc;ek yerine yol gbsterici anlammda milr§idi segmesi de rastlantl degildir. Bilimi bir ya da bir amag olarak degil, uygarllk yolunda bir arag olarak tanlmlayarak gagml bir kez daha Segkinci bir tavlr dogru bildiklerini kitlelere Komplekssizdir. Evrensel gbzUmler getirdigini iddia Vine modernitenin Ylkici ve yaYllmaclliga yol agan ybnUnU onda gbrmeyiz. Bir politikacldan beklenmeyecek bir igtenlikle dUnya olabilirligine inamyordu, Cevre ve kadm haklan bilinci, dbneminin gok btesindedir.

Vine, her §eyin sahibinin devlet olmasl gerektigine inamlan bir dbnemde, yeni kurumlan elden geldigince bzel ya da bzerk bigimde kurmaya gall§masl slradl§ldlr. i§ Bankasl, Anadolu Ajansl ve TUrk Dil ve Tarih Kurumlan brneklerden birkagl.

Sonugta Kemalizm bir modernite ideolojisidir, ku§kusuz ki aS11 kaynagl aydmlanma gagldlr, ancak hem dU§Unsel geli§melerin etkisi hem de bnceki deneyimlerin bilgisiyle, bzeliikle ybnteme getirdigi yeniliklerle, modernitenin en olgunla§ml§ halierinden biri oldugunu sbylemek, samnm yanll§ olmaz.

Kemalizm'in bilimsel gergevesinden bbylece bahsettikten sonra, Uzerinde bigimlendigi kUltUrel birikime gegmek istiyorum.

Rahatllkla sbyleyebiliriz ki, Mustafa Kemal'in en bUyUk ba§anlanndan biri, bin Yllilk bir birlikte ya§ama iradesini modern bir ulus devlete dbnU§tUrmesidir.

ilk tanmlli yaplldlgl, ilk kentin kuruldugu, tarihin ilk dU§UnUrlerinin yeti§tigi, yUzYlliar boyunca saYlslz uygarllgm kav§ak noktasl olmu§, hemen her kentinde farkll bir medeniyetin izlerine rastlayabilecegimiz bu topraklara 11. yUzYlldan itibaren TUrkler'in yerle§tigini gbrUyoruz.

Devraldlglmlz mirasl bin YII boyunca zenginle§tirdik, beraberimizde getirdigimiz bzeliiklerimizle harmanladlk ve ortaya ho§gbrUyle yogrulmu§ gbz kama§tmci bir kUltUrel birikim glktl.

i§te Mustafa Kemal, bu mirasl yaYllmacl ve Irkgl bir hlrsa kurban etmemi§tir. Ne var bunda, normali bu degil mi diyebilirsiniz, haYlr, 0 zamanlar degildi. 1920'Ierde normal olan, kendi dogrulannm ve Irkmln UstUnlUgU sonucuna vanp yaYllmacl bir politika izlemekti. Ban§gl, demokratik bir sivil toplum kurmaya gall§mak degil.

Mustafa Kemal, ulus anlaYI§ml ortak iradeye ve kUltUrel gegmi§e dayandlrdl.

TUrk kavramml da, Anadolu topraklan Uzerinde "kederde, klvangta" dayanl§ma iginde olan insanlann ortak adl olarak kabul etti. 1924 Anayasasl'ndaki "TUrkiye halkma, din ve Irk aylrt edilmeksizin, vatanda§llk baklmmdan TUrk denir" ifadesi, samnm durumu bzetliyor.

Bunu yaparken, hem sbzUnU ettigimiz kUltUrel birikimi gUn yUzUne glkarmaYI, hem dil ve tarih gall§malanyla bz benligimizi bizlere tekrar hatiriatmaYI, hem de gagda§ ve aydm bir toplum yaratmaYI amagladl.

Arkeolojik kazllara gok bUyUk bnem verildi, amag bu topraklann her §eyiyle bizim evimiz oldugunu, henUz vatan kavramml igselle§tirme §ansl bulamaml§ ev sahiplerine anlatmaktl. Tarih kitaplanna ilk gaglar girdi.

Bir brnek olarak, Mustafa Kemal'in "Dumlupmar'da Troyalllann intikamml aldlk" dedigi sbylenir. Bunu dogrulayamasak da, bu zarif gbndermenin ' Mustafa Kemal'in dU§Uncesine uygun oldugunu sbyleyebiliriz.

Vine dbnemin ders kitaplanndan da anla§llacagl gibi, artlk ba§ka topraklar, ula§llmaz hayaller pe§inde ko§mayacak, dUnyanm geri kalamyla ban§ iginde, huzurlu ve mutlu bir ya§am sUrecektik, gergekten yerle§ik olmaya karar vermi§tik. Burada bir yabancmm, Benoist-Mechin'in gbrU§UnU sizlerle payla§mak isterim:

"TUrk halkl, Batlll Ulkelerin hayatml uzun zamandan beri ko§ullandlran §eye ilk defa Gazi'yle sahip oldu: Uzerinde kbk salacagl bir toprak, kendisine ait bir vatan. Bunlar TUrkler igin tUmUyle yeni bir §ey, bugUne kadar hissetmedigi bir heyecan kaynagl idi. Vaktiyle sultan igin topraklar fethetmi§ti; sonra onlan ybnetmi§, savunmu§, i§letmi§ti, yine sultan igin. Ama asia Bogdan'da ya da Bosna'da, Suriye'de ya da Filistin'de oturdugu topraklarla igtenlikli baglar kurmaml§tl. gok zamandlr kendisinden esirgenen §eye sahipti: Uzerinde ocagml kurabilecegi dUnyanm kUgUk bir pargasl."

Takdir edersiniz ki, bu, modern bir ulus devlet olmanm da bn ko§uludur. Vine, atllan bu temelier sayesinde dUnyanm en sorunlu bblgesinde 80 Ylldlr topraklanmlzda herhangi bir sava§ gbrmeden ya§lyoruz.

Ek olarak, Turk Oil ve Tarih Kurumlan'nm kurulmasl da ulus bilinci yaratmamn kilometre ta§lanndandlr. Bu kurumlar ug onemli ozellikleriyle Turk Oevrimi'nin en segkin yapltlan arasma girdiler: Halka ulusal ozguven vermeleriyle ulus bilincine yaptlklan katkl, akademik bir ara§tlrma merkezi olarak du§un dunyasma yaptlklan katkl ve kurulu§ bigimleriyle sivil toplumculuga yaptlklan katkl.

Aynca, soylemeye gerek yak belki am a, gunumuz dunyasmdaki gatl§malann gozumunde pek kimsenin aklma gelmiyor, a yuzden belirtelim, bu birliktelik igin laiklik ilkesi de olmazsa olmaz bir onko§uldu.

Oysa biz, Mustafa Kemal'in Turkiye Cumhuriyeti, zaten 20. yuzYlldaki deneyimimizle asii kavganln medeniyetJer ya da dinler araslnda olmadlglnln kanltlYlz.

Uzerinde gokga durdugum kultUrel zenginlikten bahsederken, gunumuzdeki tartl§malarla ilgili gok onemli bir noktaYI belirtmek isterim. Oikkat ederseniz, Turkiye medeniyetler gatl§masma gozum olabilir gibi bir tUmce kurmuyorum. Boyle bir §ey soylemeye ihtiyaclmlz yak, tam tersine boyle soyleyerek oyuna geliyoruz.

Bugun dunyada yaratllmaya gah§llan ortamda, farkhhklann ulus temelinde biraraya gelmesinin olanakslz oldugu gosterilmek isteniyor, gatl§maYI onlemekten bahsederken kullamlan dil, bizzat gatl§malann altyaplslm hazlrhyor. Yeni yuzYlldaki payla§lm sava§1 bu gatl§malann uzerine oturtulmak isteniyor .

./ Oysa biz, Mustafa Kemal'in Turkiye Cumhuriyeti , zaten 20. yuzYlldaki deneyimimizle aS11 kavganm medeniyetler ya da dinler arasmda olmadlgmm kanltlYlz. Ancak ne yaplyoruz, surekli kopru oldugumuzdan, Oogu'yla Batl'YI bir araya getirebilecegimizden, medeniyetleri bulu§turabilecegimizden bahsediyoruz. Boyle yaparak esasen medeniyetler gatl§masma hizmet ediyoruz, belki diger dogu ulkelerini incitiyoruz, 80 Yllhk eserimize slrt geviriyoruz, Ihmh islam ulkesi imajml kabul ediyoruz.

Halbuki yapmamlz gereken, Israrla laik yonumuzu one glkarmaktlr, bu gatl§manm yapayhgml, arkasmdaki plan Ian anlatmaktlr, dunya ban§1 igin gelinen en ileri noktanm ulus devletler duzeyinde oldugunu, bundan geriye, daha kuguk pargalara donu§un, daha gok sava§ ve kandan ba§ka bir §ey getirmeyecegini vurgulamaktlr.

21 . yuzYllda, gagm sorunlanyla ba§ edebilmek igin, dunyanm birgok bolgesindeki slkmtllann benzerleriyle kar§lla§mamak igin gagda§, surekli devrimci, yeniliklere aglk, binlerce Yllhk bir kultUrel birikimin uzerine oturmu§ ulus-devletimizi guglU ve saghkh bir bigimde ayakta tutmamlz gerekiyor. Gegen yuzYlhn ba§mda gozdugumuz sorunlara geri donmek bize bir §ey kazandlrmayacak.

Uygarhk tarihine 20. yuzYlldaki katklmlz, modernite dl§mda kalml§ bir Ulkenin de treni yakalayabilecegini gostermek ve tum somurge dunyasmm ozgurlUge giden yolunu

21. yuzYlldaki katklmlz ise, her yonuyle geli§mi§ bir ulke olarak, treni ekonomik olarak da yakalamak ve toplumlann yapay aynmlann pengesinde aCI gekmedigi bir dunya yaratmanm yolunu agmak olabilir. Yeter ki bugune kadar ba§ardlklanmlzm farkmda olallm ve kendimize guvenelim.

Te§ekkur ederim.