ΥΠΟΘΕΣΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΚΑΤΑ ΕΛΛΑΔΟΣ

Υπόθεση Βασιλάκης κατά Ελλάδος Πραγματικά περιστατικά:

Το 1999 ο ηγέτης των Κούρδων, ο Οτσαλάν κατέφυγε στην Ελλάδα. Υπήρξε ελληνική πρωτοβουλία (ιδιωτική και δημόσια) να φυγαδευτεί με το σκεπτικό ότι εάν συλλαμβανόταν θα γυρνούσε πίσω στην Τουρκία με επισφαλείς συνέπειες για την ζωή του. Δραστηριοποιούνταν τότε το «Δίκτυο 21», μία ένωση που βοηθούσε προς την φυγάδευση του εν λόγω ηγέτη. Ο τότε επιφανής δημοσιογράφος Βασιλάκης αρθρογραφούσε για το θέμα ασκώντας δριμεία κριτική στο «Δίκτυο 21». Ακολούθησε «βομβαρδισμός» αγωγών από δικηγόρους που θίχτηκαν από την κριτική του Βασιλάκη. Ο τελευταίος υπέβαλε αίτημα στον Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου να επιβληθούν πειθαρχικές κυρώσεις στους εν λόγω δικηγόρους. Τελικώς, η υπόθεση έφθασε στα εθνικά δικαστήρια, ο Βασιλάκης καταδικάστηκε για συκοφαντική δυσφήμιση (απόφαση που κατέστη αμετάκλητη από τον ΑΠ). Ο Βασιλάκης προσέφυγε στο ΕΔΔΑ επικαλούμενος την παραβίαση του ΕΣΔΑ 10 (δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης) και του ΕΣΔΑ 6 (δίκαιη δίκη).

Το ΕΔΔΑ απάντησε πως κάθε περίπτωση παραβίασης της ελευθερίας έκφρασης πρέπει να κρίνεται εξατομικευμένα εφόσον πρόκειται για ένα πολυπαραγωντικό ζήτημα. Πρόκειται για μια μεταβλητή (κυμαινόμενη) και όχι μια σταθερά που προσεγγίζεται πάντοτε βάσει κριτηρίων (πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή της αναλογικότητας). Η ελευθερία έκφρασης δεν είναι πρωτίστως ατομικό αλλά πολιτικό δικαίωμα. Συνδέεται άμεσα με την ελευθερία έκφρασης των κομμάτων (κομματική ελευθερία) και την ανάπτυξη του δημοκρατικού πολιτεύματος.

ΠΩΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΕΘΡΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ;

1)

2) Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη 4 μεταβλητές:

Υποκείμενο της έκφρασης : Ποιος είναι αυτός που ασκεί το δικαίωμα με την έκφραση του; Φορείς του δικαιώματος είναι όλοι, αλλά όταν ο φορέας είναι δημοσιογράφος εκ της ιδιότητάς του κατατείνει στην ενημέρωση των πολιτών και άρα θα πρέπει να απολαύει αυξημένης προστασίας του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης εφόσον το τελευταίο είναι σύμφυτο με την δράση του (πρβ.1. την φράση που χρησιμοποίησε το ΕΔΔΑ για να περιγράψει τον δημοσιογράφο, ως watchdog =μαντρόσκυλο της δημοκρατίας, θέλοντας με παραστατικό και γλαφυρό τρόπο να αποδώσει στον ρόλο του χαρακτήρα προστατευτικό που δικαίως απολαύει ευρείας προστασίας του δικαιώματος/ πρβλ.2. Υπόθεση Χρυσανθακόπουλου για κρυφές κάμερες). Αντικείμενο της έκφρασης: Ποιος είναι το αντικείμενο κριτικής; Ποιος ο αποδέκτης του δικαιώματος; Πρόκειται για δημόσιο πρόσωπο ή όχι;Είναι γεγονός ότι άτομο τα οποία κατ’ επιλογήν εκτίθενται με τη ζωή και την δράση τους στον δημόσιο χώρο και έχουν μια ορισμένη εικόνα στην κοινωνία (πολιτικοί, πρόσωπα από τον χώρο του θεάματος, πρόσωπα της επικαιρότητας) υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ανοχή στην κριτική που τους ασκείται. Η ratioαυτού είναι ότι οι ίδιοι έχουν επιλέξει να εκθέσουν τις ζωές τους σε δημόσιο λόγο οπότε θα πρέπει να αποδέχονται την κριτική που τους ασκείται. Πολύ περισσότερο αυτό ισχύει για τους πολιτικούς οι οποίοι έχουν αναλάβει ως χρέος την άσκηση δημόσιας εξουσίας και σε κάθε δημοκρατική κοινωνία ο λαός μπορεί (και πρέπει) ελεύθερα να εκφράζει την γνώμη του για το πολιτικό γίγνεσθαι, διότι πρόκειται για ζητήματα που αφορούν την λαϊκή κοινότητα εν συνόλω. Ακόμη όμως και για τα πολιτικά πρόσωπα θα πρέπει να τίθεται ένα απώτατο όριο στην ευρεία προστασία του δικαιώματος εξασφαλίζοντας παράλληλα ένα minimumπροστασίας του δικαιώματος

στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή (κόκκινη γραμμή). Ακόμη κι αυτό όμως δεν είναι πάντοτε κάτι σταθερό αλλά θα πρέπει να κρίνεται από τον δικαστή adhocκαι εξατομικευμένα εξετάζοντας φυσικά και την ύπαρξη αιτιώδους συνάφεια μεταξύ αντικειμένου κριτικής και κατά πόσον αυτό θα πρέπει να ενδιαφέρει την κοινή γνώμη. Παραδείγματα: Θα έχουν ίδια νομική μεταχείριση οι ακόλουθες περιπτώσεις; ➢ Ιδιώτης Α ασκεί κριτική στον ιδιώτη Β→ κατ’ αρχήν προστασία του δικαιώματος με όριο την τέλεση αξιόποινων πράξεων (εξύβριση, συκοφαντική δυσφήμιση) ➢ Δημοσιογράφος (Υποκείμενο) ασκεί κριτική σε πολιτικό (Αποδέκτης) για την πολιτική του δράση (Αντικείμενο) →Εξαιρετικά ευρεία προστασία του δικαιώματος λόγω της ιδιότητας του δημοσιογράφου, της ιδιότητας του πολιτικού και της αιτιώδους συνάφειας που πληρούται (ενδιαφέρει την κοινή γνώμη η πολιτική του δράση) ➢ Δημοσιογράφος (Υποκείμενο) ασκεί κριτική σε πολιτικό (Αποδέκτης) για την ιδιωτική του ζωή (Αντικείμενο)→ Ελλείπει η αιτιώδης συνάφεια. Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ΚΑΤ’ ΑΡΧΗΝ ότι αφορά την κοινή γνώμη η ιδιωτική, οικογενειακή, σεξουαλική κλπ ζωή ενός δημοσίου προσώπου ➢ Οι πρωθυπουργοί δύο χωρών που βρίσκονται σε πόλεμο, ανακαλύπτεται ότι κοιμήθηκαν στο ίδιο κρεβάτι. Αυτό ΚΑΤ’ ΕΞΑΙΡΕΣΙΝ θα μπορούσε υποθετικά να την αφορά (άρα υπάρχει ρευστότητα και δυναμική προσέγγιση της αιτιώδους συνάφειας). ➢ Σκάνδαλο με Τσίπρα που εντοπίστηκε στο κότερο ενώ γινόταν η πυρκαγιά στο Μάτι: εδώ θα μπορούσε να θεμελιωθεί adhocυποχώρηση το δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή (τι κάνει ο πρωθυπουργός μιας χώρας στον ελεύθερο χρόνο του)για χάριν του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης (η στάση του αυτή να γίνει δικαίως αντικείμενο κριτικής) εφόσον η στάση του έρχεται κόντρα στην πολιτική φιλοσοφία και ιδεολογία που ο ίδιος διέδιδε ότι πρεσβεύει το κόμμα του (« στάση υπέρ της λιτότητας»/ «μαχόμαστε κατά της ελίτ») και καταντά υποκριτική. Υπό αυτό το πρίσμα πρόκειται για διάσταση μεταξύ λόγων και έργων αυτού και δικαίως αυξάνεται ο πήχυς δημοσίου ενδιαφέροντος ( κανονικά θα ξεκινούσαμε από την αφετηρία ότι μας είναι αδιάφορη η ιδιωτική ζωή του εν λόγω πολιτικού). Πρέπει εδώ να αποτελέσει κριτήριο τι εικόνα προέβαλε στην αρχή και κατά πόσον διαψεύσθηκε στην πορεία. ➢ Περίπτωση γάμου του Παπανδρέου με μια γυναίκα κατά πολύ νεότερη του. Είχε προβάλει την εικόνα του καλού οικογενειάρχη; Θα έπρεπε να απασχολήσει την κοινή γνώμη όπως και συνέβη; Κι αν δεν υπάρχει συνάφεια και ασκηθεί αδίκως η κριτική; Πάντα θα υπάρχει μια μικρή διέξοδος για να βρεθεί (έστω και υποκριτικά) η συνάφεια του πολιτικού προς την δημόσια δράση του. ➢ Γαλλία: Ο Ολάντ (ΠτΔ της Γαλλίας) εντοπίστηκε στον φακό ενός παπαράτσι να πίνει καφέ με μια διάσημη ηθοποιό και έπειτα ο ίδιος γρήγορα να ανεβαίνει σε μηχανάκι χωρίς κράνος και να μεταφέρεται από το προεδρικό μέγαρο σε ξενοδοχείο για να συνευρεθεί μαζί της. Μολονότι οι Γάλλοι είναι γενικά αρκετά ελαστικοί στο κομμάτι της ιδιωτικής ζωής των δημοσίων προσώπων (σε αντίθεση προς ΗΠΑ) το εν λόγω περιστατικό απασχόλησε την κοινή γνώμη, θίγοντας όμως το γεγονός ότι ο παπαράτσι αποθανάτισε τον Ολάντ

3)

4)

πάνω στο μηχανάκι δίχως να φορά κράνος (!), ήτοι παραβιάζοντας τον νόμο και θέτοντας σε κίνδυνο τόσο την δική του υγεία όσο και την δημόσια ασφάλεια (είχε στην κατοχή του τους πυρηνικούς κωδικούς). Οι δημοσιογράφοι είναι εξαιρετικά ευφάνταστοι στο να εντοπίζουν αιτιώδη συνάφεια. Η φύση της έκφρασης:Το ΕΔΔΑ εδώ προέβη στη θεμελιώδη διάκριση μεταξύ αξιολογικών κρίσεων και πραγματολογικών γεγονότων. Τα μεν πρώτα προστατεύονται από την ελευθερία έκφρασης. Τα δε δεύτερα στο σημείο που είναι αυτοτελή και δεν ενυπάρχουν δευτερογενώς σε αξιολογικές κρίσεις ΔΕΝ προστατεύονται από την ελευθερία έκφρασης, ακριβώς επειδή αυτή η παράσταση ψευδών στοιχείων οδηγεί σε τέλεση δυσφήμισης. Παραδείγματα: Ο Χ είναι ηλίθιος→ αξιολογική κρίση Ο Χ έκλεψε→ πραγματολογικό γεγονός Ο Χ είναι καραγκιόζης; Ο εν λόγω χαρακτηρισμός απασχόλησε το ΕΔΔΑ εντόνως στην υπόθεση Κατράμη κατά Ελλάδος. Το ΕΔΔΑ ξεκίνησε αναλύοντας πρώτα ότι η ονομασία ξεκίνησε για να αποδοθεί η ονομασία ενός χαρακτήρα του λαϊκού θεάτρου (πραγματικό γεγονός). Στη συνέχεια όμως απέκτησε αρνητική χροιά και μετεξελίχθηκε σε αξιολογική κρίση Είναι το ίδιο να χαρακτηρίσει ο φοιτητής τον καθηγητή καραγκιόζη και το ανάποδο (ο καθηγητής τον φοιτητή); Οι καθηγητές δεν είναι δημόσια πρόσωπα μεν, αλλά εκτίθενται ενώπιον των φοιτητών τους (εύλογη η κριτική). Από την άλλη ο φοιτητής δεν εκτίθεται σε τέτοιον βαθμό, και σε κάθε περίπτωση βρίσκεται σε μειονεκτικότερη θέση από τον καθηγητή. Επομένως, προβαίνοντας σε έναν συσχετισμό των statusτων δύο προκύπτει ότι εάν ο καθηγητής από θέση ισχύος προσβάλλει τον φοιτητή το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης θα πρέπει να ερμηνευτεί συσταλτικά και αρκετά περιορισμένα. Η φύση της κύρωσης: εδώ θα πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή της αναλογικότητας (προσφορότητα, αναγκαιότητα και strictsensuαναλογικότητα του μέτρου). Σε ό τι αφορά την υπόθεση Βασιλάκη το ΕΔΔΑ είπε ότι η προβλεπόμενη κύρωση παραβιάζει την ΕΣΔΑ διότι ο Βασιλάκης και καταδικάστηκε από ΑΠ και ο τελευταίος δεν προέβη καν σε διάκριση μεταξύ αξιολογικών κρίσεων και πραγματολογικών γεγονότων.

+ Η κάτωθι σύνοψη της θέσης Αλιβιζάτου:

Ο χρυσός κανόνας του ΕΔΔΑ

ΠΡΟΣΩΠΟ: Ναι μεν η ιδιωτική ζωή τουτων πολιτικών προστατεύεται, όχι όμως στον ίδιο βαθμό με την ιδιωτική ζωή των κοινών πολιτών. Γιατί; Στη Δημοκρατία είναι δικαίωμα καθενός να γνωρίζει ποιοι τον κυβερνούν Όταν ιδίως πρόκειται για ΘΈΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Και με ΌΡΙΟ την ευαίσθητη προσωπική ζωή του κάθε πολιτικού. Γιατί; Αυτό που «κρύβεται από πίσω» είναι ο σεβασμός στην ίδια την αξία του ανθρώπου και στην πιο ευαίσθητη πτυχή της εικόνας του (πχ. ερωτική ζωή) Όμως κι αυτό είναι επιδεκτικό ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ όταν δεν πρόκειται για απλή επενέργεια αλλά : o Αφορά το μέλλον της χώρας (πχ. ερωτική συνεύρεση δύο πρωθυπουργών που πρόκειται να οδηγηθούν οι χώρες τους σε πόλεμο)

o Τελείται η εν λόγω πράξη εντός καθηκόντων (πχ. θεμιτός ο κοριός- κρυφή κάμερα για την κάλυψη χρηματισμού δικαστή) κλπ.

EXTRA Αλιβιζάτου: Αντίθεση της αντικειμενικής του εικόνας προς την

προβαλλόμενη (σύγκρουση είναι και φαίνεσθαι)! Το τελευταίο κατά τον κ. Αλιβιζάτο συνιστά μια κραυγαλαία ΑΝΤΙΝΟΜΙΑ μεταξύ της δημόσιας εικόνας του προβαλλόμενου και της αληθινής. Πχ. απιστία παντρεμένου Υπουργού που προέβαλε την εικόνα ατόμου με αξίες της παραδοσιακής οικογένειας/ Τσίπρας σε θαλαμηγό και ενώ προέβαλε την εικόνα του αντιελιτιστή.

Sos Πρβ. ΣτΕ 1213/2010: Υπόθεση κρυφής κάμερας Τριανταφυλλόπουλου, γνωστή και ως υπόθεση με τα «Φρουτάκια»:

ΣτΕ είπε: παραβιάζεται το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή →ΕΣΡ: πρόστιμο σε δημοσιογράφο

(Ορθή) Μειοψηφία του ΣτΕ: είναι δικαίωμα των ΜΜΕ να αποκαλύπτουν την ζωντανή εικόνα των πολιτικών προσώπων που αποδεικνύουν αντίθετη συμπεριφορά προς την εικόνα που προβάλλουν, πόσο μάλλον και δημοσιογράφοι (ακόμα και με παράνομη λήψη βίντεο) → ΑΡΑ ΥΠΕΡ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ!

Τελικά το ΕΔΔΑ το 2018 (8 χρόνια μετά την υπόθεση Τριανταφυλλόπουλου) δικαίωσε την τότε μειοψηφία στην απόφαση Άλφα Δορυφορικής κατά Ελλάδος.

Παρασκευή 32ο Μάθημα 23/05/2019

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΨΕΙ ΕΚΛΟΓΩΝ

ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΙΜΟΤΗΤΑΣ

Σχετικό κώλυμα: απαιτεί από τον υποψήφιο να παραιτηθεί από την ιδιότητα που του δημιουργεί το κώλυμα πριν από την ανακήρυξη του ως υποψηφίου (δημόσιοι υπάλληλοι, στρατιωτικοί, κατέχοντες διευθυντικές θέσεις σε δημόσιους οργανισμούς ή σε δημόσιες επιχειρήσεις κλπ) Απόλυτο κώλυμα: αποκλείει την ανακήρυξη κάποιου ως βουλευτή για ορισμένο χρονικό διάστημα, ακόμη κι αν αυτός προηγουμένως παραιτηθεί από την ιδιότητα που του δημιουργεί το κώλυμα (πχ. τα ανώτατα αιρετά μονοπρόσωπα όργανα των ΟΤΑ β’ βαθμού, δηλαδή οι περιφερειάρχες για όσο διαρκεί η θητεία τους ή πολιτικοί υπάλληλοι ή στρατιωτικοί που όμως έχουν αναλάβει εκ του νόμου υποχρέωση να παραμένουν στην υπηρεσία για ορισμένο χρόνο. Τοπικό κώλυμα: εμποδίζει την ανακήρυξη κάποιου ως υποψηφίου στη συγκεκριμένη εκλογική περιφέρεια στην οποία ασκούσε τις αρμοδιότητες του τους τελευταίους 18 μήνες της 4ετούς βουλευτικής περιόδου (πχ. γραμματείς Υπουργείωνμε χωρική αρμοδιότητα, ανώτατα όργανα Περιφερειών, μέλη ΑΔΑ, ανώτατοι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας, τα διευθυντικά στελέχη ΝΠΔΔ και δημοσίων επιχειρήσεων)

ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Ανακήρυξη από τον ΑΠ (διοικητική αρμοδιότητα). Ο ΑΠ όμως προβαίνει σε ουσιαστικό έλεγχο; Κρίσιμες οι διατάξεις Σ58 και Σ100 περί αρμοδιότητας ΑΕΔ ως εκλογοδικείου (προσφυγή εντός 10 ημερών από την διενέργεια των εκλογών). Αν ελέγχει ο ΑΠ και προεξοφλεί το ζήτημα τότε τι νόημα έχει η συνταγματικώς κατοχυρωμένη αρμοδιότητα του ΑΕΔ;

→Υπόθεση με Φώφη Γεννηματά το 2009: ήταν (τότε) νομάρχης (β’ βαθμός ΟΤΑ) και έθεσε υποψηφιότητα για βουλευτικές εκλογές. Ο ΑΠ δεν την ανακήρυξε (!) και άρα προέβη σε έλεγχο. Τελικώς τι ισχύει σήμερα; Επί κωλύματος απολύτως προφανούς (πχ. απόλυτο κώλυμα) ο ΑΠ να ελέγχει. Στο τοπικό κώλυμα τίθενται ζητήματα ερμηνευτικώς αμφίσημα, πχ. από πότε αρχίζει το 18μηνο;

(α) από την φυσική διενέργεια των εκλογών (β) από την προγραμματισμένη κατά τη λήξη της θητεία της βουλής (μολονότι ο κανόνας είναι οι πρόωρες εκλογές)

Τελικώς, αυτό το οποίο έχει υπερισχύσει είναι το (β) δηλαδή να κρίνεται το 18μηνο βάσει προγραμματισμένων εκλογών.

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Υποχρεωτικότητα της ψήφου:

→Σ51§5: προβλέπει υποχρεωτική παροχή ψήφου στις βουλευτικές εκλογές. Υπό ποία έννοια όμως αναγράφεται η υποχρεωτικότητα; Με την αναθεώρηση του 2001 καταργήθηκε η παράγραφος που προέβλεπε ποινικές κυρώσεις του εν λόγω αξιοποίνου. Έτσι, πρακτικά έχουμε ένα ποινικό αδίκημα (μη ψήφιση στις εθνικές εκλογές), του οποίου όμως οι όροι έχουν απαλειφθεί. Τελικώς, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο αναθεωρητικός νομοθέτης ήθελε μάλλον να προσδώσει έναν συμβολικό τόνο στην εν λόγω διάταξη τονίζοντας την σπουδαιότητα συμμετοχής στις εκλογές.

→Υπάρχει σχετική υποχρέωση και στις Ευρωεκλογές; Όχι δεν αναγράφεται στην εν λόγω εκλογική νομοθεσία κάτι σχετικό. Επειδή όμως ως προς τις Ευρωεκλογές ισχύει η αρχή της επικουρικότητας ως προς τις εθνικές, υπάρχει η δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής διατάξεων της εσωτερικής εκλογικής νομοθεσίας και για τις πρώτες. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε ίσως λοιπόν να συναχθεί και στην περίπτωση της υποχρεωτικότητας της ψήφου.

Εάν «ηττηθεί» η κυβερνητική πλειοψηφία στις ευρωπαϊκές/περιφερειακές εκλογές χάνει την νομιμοποίηση της; Υποχρεούται να προκηρύξει νέες εκλογές; Συνταγματικά όχι. Δεν υπάρχει καμία απολύτως δέσμευση. Πολιτικά όμως και ηθικά ενδεχομένως να κριθεί αναγκαίο, υπό την έννοια ότι φανερώνεται ατύπως η έλλειψη της δεδηλωμένης. Ωστόσο, ως έναν βαθμό τα διαφορετικά είδη εκλογικών διαδικασιών δεν θα πρέπει να συνέχονται (αυτοδιοικητικές, ευρωεκλογές, βουλευτικές). Οι δύο πρώτες δεν έχουν τόσο έντονη κομματική χροιά και επομένως η νίκη ενός κόμματος σε βάρος άλλου στις δύο πρώτες ενδεχομένως να μην σημαίνει απαραίτητα την αντίθεση του εκλογικού σώματος προς την υπάρχουσα κυβέρνηση.