ΥΠΟΘΕΣΗ PRINGLE, C 370/2012

πολλές φορές εκφέρει κρίση χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε εθνικής έννομης τάξης). Άρα, γεννάται ανασφάλεια δικαίου.

Δρόσος: Υπάρχει άμεση εξάρτηση της χώρας από τους ευρωπαίους εταίρους (αυτοί κατ’ ουσίαν ασκούν την κρατική πολιτική). Αν είναι έτσι γιατί ψηφίζουμε;

Υπόθεση Pringle, C-370/2012: είναι νόμιμη η χρηματοδότηση κράτους μέλους της ΕΕ από τον ESM ή παραβιάζεται το “no bail out”; Ο κανόνας είναι το άρ.125ΣΛΕΕ περί απαγόρευσης της εξαγοράς χρέους κράτους μέλους από την ΕΕ. Όμως, λόγω της οικονομικής κρίσης άρχισαν οι ενισχύσεις προς κράτη οικονομικά ασθενέστερα για να μην καταρρεύσει τελείως το οικονομικό σύστημα. Η βοήθεια πραγματοποιήθηκε βάει όρων δανειακής σύμβασης (άρ.122ΣΛΕΕ).Επομένως, επιτρέπεται η χρηματοδότηση από τον ESM, υπό την προϋπόθεση ότι τα κράτη εφαρμόζουν υγιή οικονομική-δημοσιονομική πολιτική. Τελικώς, παρακάμπτουμε το 125 ΣΛΕΕ (μόνο αυτή η απόφαση είναι εντός ύλης όσον αφορά το κεφάλαιο της κρίσης) Υπόθεση Gauweiler, C-62/2014: νομιμότητα των OMT (outright monetary transanctions) που είχε αποφασίσει το συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) σχετικά με το 123 ΣΛΕΕ (απαγόρευση στις εθνικές τράπεζες για υπερανάληψη ή κάθε άλλου είδους πιστωτικής διευκόλυνσης από την ΕΚΤ και συγχρόνως απαγόρευση απευθείας αγοράς εθνικών ομολόγων από ΕΚΤ, διότι αυτό θα συνιστούσε μη επιτρεπτή πιστωτική διευκόλυνση). Συμφωνήθηκε από ΕΚΤ και Μάριο Ντράγκι ότι πρώτα θα αγόραζαν τα ομόλογα άλλα κράτη μέλη πρωτογενώς και στη συνέχεια η ΕΚΤ στην δευτερογενή αγορά. Έτσι, ξεπεράστηκε ο νομικός κίνδυνος για αθέμιτες πιστωτικές ενισχύσεις από την ΕΚΤ. Αυτά είπε το ΔΕΕ απαντώντας σε προδικαστικό ερώτημα του γερμανικού συνταγματικού δικαστηρίου (το πρώτο που απέστειλε).

Γιατί ελήφθησαν αυτές οι αποφάσεις υπέρ της Ελλάδος; Όχι επειδή ΕΕ τρέφει αγάπη για την Ελλάδα αλλά γιατί διακυβευόταν και η νομισματική σταθερότητα της Ένωσης εν συνόλω, όπως αυτό αποτυπώνεται στις αποφάσεις των δικαστηρίων με την φράση “To safeguard the stability of Euro area as a whole”!

Η εξυγίανση της οικονομίας μέχρι πόσο μπορεί να θίξει το ατομικό μου δικαίωμα; (Αντοχή συντάγματος)

Αφού υπάρχει η αρχή της υπεροχής του Ενωσιακού Δικαίου, γιατί να έχουμε Σύνταγμα; → προβληματισμός

Πλέον τα παραδοσιακά εργαλεία ερμηνείας των πηγών του Δικαίου δεν επαρκούν (κελσενικό μοντέλο). Έχουμε και ευθεία εισαγωγή της οικονομίας στο δίκαιο.

Γιαννακόπουλος: Επιτακτικό είναι το αίτημα ασφάλειας δικαίου (τόσο ως προς τη διασφάλιση δικαιωμάτων των ευρωπαίων πολιτών όσο και σε οικονομικό επίπεδο). Άπαξ και μια χώρα χάραξε τον δρόμο της προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν έχει επιστροφή. Χώρες που επεδίωξαν την έξοδο από την ΕΕ, γίνεται αντιληπτό ότι δεν επετράπη, δεν είναι μια απλή διαδικασία (Grexit, Brexit και οι αντίρροπες τάσεις προς την ΕΕ). Πάντως, η Ελλάδα παραμένει στην ΕΕ χωρίς να μπορεί να ασκήσει το πρωταρχικό δικαίωμα της ΕΕ που είναι η ελευθερία κίνησης κεφαλαίων (φαντάζει σαν να βρίσκεται κανείς σε κλαμπ γευσιγνωσίας και να μην του επιτρέπεται η δοκιμή φαγητού).

Τι νόημα λοιπόν έχει το εθνικό Σύνταγμα αφού θα εφαρμοστεί ότι πει η Ένωση; Εάν ένα κράτος, όμως δεν έχει σύνταγμα θα αντιδράσουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί (πρβλ. Πολωνία). Γιατί;

Απαιτείται να υπάρχει ένα εθνικό πρόγραμμα που να προβλέπει και τη δυνατότητα επίρριψης ευθυνών στα εθνικά όργανα, για όποια απόφαση ιδίως λαμβάνεται χωρίς την εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου, αλλά να προβλέπει και έναν μηχανισμό νομιμοποίησης των πράξεων στις οποίες θα προέβαινε και το ίδιο το κράτος ούτως ή άλλως (εάν δεν υπήρχε η ΕΕ) . Απαιτείται το Σύνταγμα επίσης για να αποδώσει και την ιδιαίτερη συνταγματική ταυτότητα του κάθε κράτους. Σε περίπτωση που ένα κράτος εκπέσει οικονομικά, υιοθετείται μια κουλτούρα συμμετοχής στην ευθύνη για να διασωθεί η ύπαρξη του και συγχρόνως για να μην παρασύρει και τις οικονομίες των λοιπών κρατών μελών.

Γιατί τα κράτη υποχρεούνται να δεχθούν την διαρκή διεύρυνση της δύναμης της ΕΕ; Όταν μπήκαν στην ΕΕ γνώριζαν περί τίνος πρόκειται και συναίνεσαν να «δεθούν» στα ζητήματα νομισματικής πολιτικής γνωρίζοντας ότι εάν πορευόταν το καθένα μόνο του δεν θα μπορούσε εύκολα να ακμάσει. Σε οτιδήποτε είχαν μεγάλη ένσταση μπορούσαν να διατυπώσουν επιφυλάξεις (πχ. η Βρετανία διατύπωσε τις περισσότερες). Πάνω σε αυτή τη λογική δικαιολογείται η υπεροχή του Ενωσιακού Δικαίου.

Πέμπτη

Γεραπετρίτης- Γιαννακόπουλος 28ο Μάθημα 16/05/2019

Ε.Ε.: Νέο μείγμα κανόνων- νέο δικαϊκό προϊόν – έχει και επικαλύψεις και αντιφάσεις προς τα εθνικά. Πλέον έχει ξεπεραστεί η παραδοσιακή, αυστηρή ιεραρχία των πηγών του δικαίου. Το κελσενικό μοντέλο (η κατώτερη πηγή να είναι σύμφωνη προς την ανώτερη) έχει υποστεί μια βαθύτατη πραγματολογική αλλοίωση.

→Παλιά: τα κράτη είχαν κυριαρχία (imperium)

→Πλέον: αυτή υποχωρεί στο πλαίσιο του ενωσιακού δικαίου αρμοδιότητες στην ένωση) (τα κράτη παραχωρούν

Η αρχή της υπεροχής διαχέεται σε όλους τους θεσμούς. Όμως, τα ενωσιακά όργανα μπορούν να αποφαίνονται μόνο για ζητήματα ενωσιακού δικαίου. Πάντως, τα τελευταίο τόσο πολύ έχει διεισδύσει στις εθνικές έννομες τάξεις που τείνει να ταυτιστεί με πεδίο άσκησης κρατικής πολιτικής.

Παραδείγματα επέκτασης της επίδρασης της ΕΕ:

-κοινοτικοί αλλοδαποί έχουν δικαίωμα ψήφου στις ελληνικές δημοτικές-κοινοτικές εκλογές (μπορούν να ψηφίσουν και με ελληνικό ψηφοδέλτιο)

- αστική ευθύνη του δημοσίου για έκδοση δικαστικής απόφασης κατά παράβαση του Ενωσιακού δικαίου ή για παράλειψη ενσωμάτωσης οδηγίας της ΕΕ

-ευθύνη ΑΔΑ → π.χ. Τράπεζα της Ελλάδος (λογοδοτούν σε ΕΕ, εν προκειμένω στην ΕΚΤ).

Τι συνέβη πρόσφατα στην επικαιρότητα; Δήλωσε ο Διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος «Φοβάμαι θα υπάρξει δημοσιολογικός εκτροχιασμός». Αντίδραση Τσακαλώτου. Όμως, όπως

είναι δομημένο το ευρωσύστημα στην κορυφή βρίσκεται η ΕΚΤ (έδρα στην Φρανκφούρτη) και από κάτω όλες οι άλλες εθνικές τράπεζες. Πρβλ. Σ80 (για κοπή νομίσματος) και ερμηνευτική δήλωση (!) που εισήχθη με την αναθεώρηση του 2001.

Το δημοψήφισμα του 2015 είναι σύμφωνο με το Σύνταγμα; (θεωρία ισορροπίας εξουσιών και αντιβάρων)

Πολιτική αντίδραση της ΕΕ ήταν η κίνηση με τα capitalcontrol (σαν μια μορφή εκβιασμού: αν δεν συμμορφωθείς σταματώ τη χρηματοδότηση).

Το πρόβλημα που εντοπίζεται στην ελληνική κοινωνία είναι η έλλειψη συνείδησης της έντασης και έκτασης της ενωσιακής διεύρυνσης (σαν κάποιος να είναι 40 χρόνια παντρεμένος και εντούτοις να συμπεριφέρεται ακόμη σαν εργένης).Πρόκειται για έλλειμμα τεχνοκρατικό και συγχρόνως πολιτικό. Από τον λαό συγχωρείται, όμως από πολιτικούς φορείς (πχ. Υπουργούς διαπραγματευτές στην Ευρωζώνη που εισήγαγαν νομοσχέδια μη σύμφωνα προς τις κατευθύνσεις της ΕΕ) δεν συγχωρείται.

Από την άλλη και στην ΕΕ εντοπίζεται δημοκρατικό έλλειμμα (απουσία λογικής αντιπροσώπευσης και λογοδοσίας/ απουσιάζουν δομές ανάλογες με εκείνες των εθνικών κρατών). Για αυτό και όταν μιλούμε για την Ένωση δεν μπορούμε να εννοήσουμε ένα ενιαίο κράτος ή τον στενό σύνδεσμο που έχει μια ομοσπονδιακή δομή (π.χ. ΗΠΑ). Ακόμη και σε επίπεδο οργάνων δεν υπάρχει πλήρης αντιστοίχιση των ενωσιακών οργάνων προς τα εθνικά:

Το κοινοβουλευτικό σύστημα της ΕΕ διαφέρει από το ελληνικό. Από τα ενωσιακά όργανα μόνο το Ευρωκοινοβούλιο έχει λαϊκή νομιμοποίηση. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (2009) μάλιστα ενισχύθηκε ο ρόλος του (κοινοβουλευτική αρχή- λογοδοσία της Επιτροπής στην Ευρωβουλή). Τα μέλη της Επιτροπής δεν απολαύουν άμεσης λαϊκής νομιμοποίησης. Δεν εκλέγονται, αλλά προτείνονται. Πώς; Δίδεται μια ψήφος εμπιστοσύνης από τα μέλη του EPεπί τη βάση δομών που θα δημιουργηθούν adhocτο Κοινοβούλιο. Στις Ευρωεκλογές οι εκλογείς ψηφίζουν άμεσα ή έμμεσα για την επόμενη Επιτροπή και τον Πρόεδρο της; Είναι αρκετά δύσκολο να λεχθεί αυτό γιατί το εκλογικό σώμα δεν γνωρίζει με σαφήνεια καθένα από τα μέλη του EPπου θα δώσει την ψήφο εμπιστοσύνης (για μελλοντικό σχηματισμό Επιτροπής) ούτως ώστε να ψηφίσει αναλόγως. Ομοιάζει ίσως θα έλεγε κανείς το σύστημα αυτό με εκείνο των εκλεκτόρων, με τη διαφορά ότι τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχουν συγχρόνως σοβαρότατες αρμοδιότητες επί το νομοθετικό έργο (δεν περιορίζονται μόνο στην ανάδειξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).

Ενωσιακά Όργανα Ευρωκοινοβούλιο

Ψήφιση νόμων (άσκηση νομοθετικής εξουσίας)

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Πλήθος αρμοδιοτήτων μεταξύ των οποίων (αποστολή συστάσεων στα κράτη, πρόταση νόμων, επίβλεψη κλπ) Σύνθετο όργανο

Εθνικά Όργανα Βουλή +ΠτΔ

(άσκηση νομοθετικής εξουσίας)

? (δεν υπάρχει πλήρης αντιστοιχία στις εθνικές έννομες τάξεις)

Ευρωπαϊκή Επιτροπή→ νομοθετική πρωτοβουλία (άσκηση νομοθετικής εξουσίας)

Κυβέρνηση (+ΠτΔ) νομοθετική πρωτοβουλία (άσκηση νομοθετικής εξουσίας)

άσκηση εποπτικού ελέγχου, επιβολή κυρώσεων (άσκηση εκτελεστικής εξουσίας) άσκηση γενικής πολιτικής της χώρας και ελέγχου (άσκηση εκτελεστικής εξουσίας)

ΔΕΕ και ΕΔΔΑ Εθνικά Δικαστήρια

Υποψήφιοι πρόεδροι της Κομισιόν (παλιά ήταν ο Γιούγκερ) είναι οι:

-Μανφρεντ Βέμπερ : ομάδα φιλελευθέρων

-Φρανς Τίμερμανς : ομάδα σοσιαλιστών

-Μαργκαρέτε Βεστάγκερ (κλπ)

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουμε ακόμη ένα ατελές κομματικό σύστημα, διότι είναι ακόμη ατελής ο ευρωπαϊκός δήμος. Δεν υπάρχει ομογενοποιημένη πολιτική αντίληψη. Αιωρούνται συγκεχυμένα θεσμικά ζητήματα και συγκεχυμένες θεσμικές καταστάσεις. Υπάρχει έλλειμμα ενωσιακής νομιμότητας στον μηχανισμό διάσωσης κρατών μελών που επτώχευσαν. Η ΕΕ δεν διαθέτει ήδη επαρκείς δομές ώστε να διαχειριστεί την εκάστοτε κρίση (τα «πυροσβεστικά»

μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης ελήφθησαν εκτός ΕΕ από τις κυβερνήσεις). Οπότε, η ΕΕ (αρχικά τουλάχιστον) δεν συμμετείχε στην αντιμετώπιση της κρίσης. Επενέβη αργότερα υπερπηδώντας την αρχή “no bail out” (Η ΕΕ δεν σώζει οικονομίες που καταρρέουν). Λαμβάνοντας όμως υπόψη τις συνθήκες αναγκαιότητας που επικρατούσαν και την αρχή effet utile23 που διέπει εντόνως όλο το Ενωσιακό Δίκαιο, γίνεται αντιληπτό πως δε γινόταν να αφήσουν την Ελλάδα

στην δίνη της χρεωκοπίας. Αν υπήρχε γενικό δίχτυ ασφαλείας από ΕΕ όλα τα κράτη θα πτώχευαν για να τα σώσει η Ένωση (θεωρία ηθικού κινδύνου- moral hazard, ως μορφή αποτροπής της κρίσης στις περισσότερες χώρες). Από την άλλη η Ένωση προάγει και την αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών. Τελικώς εντοπίζονται γνήσιες αντιφάσεις στους κόλπους της ΕΕ. Από τη μια κάθε κράτος υιοθετεί διαφορετικές πολιτικές κι από την άλλη η ΕΕ επιδιώκει κοινή νοσμισματική πολιτική. Αλλά και σε επίπεδο διαχείρισης κρίσεων διακρίνεται από αντιφάσεις αφού στόχος της είναι το συνταίριασμα αλληλεγγύης και ηθικού κινδύνου και ακροβατώντας ανάμεσα σ’ αυτά τα δυο υποπίπτει σε σφάλματα.

Στηρίζοντας την Ελλάδα τον Δεκέμβρη του 2010 παραβιάστηκε το “no bail out” (η ίδια η Lagardπαραδέχθηκε ότι η εν λόγω παραβίαση έγινε ως ultimum refugium διαφορετικά δε θα σωζόταν το ευρώ). Υπόθεση Pringle: contra legem ερμηνεία →δικαστής: «και που παραβιάστηκε η αρχή no bail out δεν έγινε και τίποτα». Προσαρμογή των κανόνων (δέον) στην πραγματικότητα (είναι)! Σπάνιο, καθότι αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι το ανάποδο (προσαρμόζονται οι συνθήκες στον κανόνα).

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΑ ΤΗΣ Ε.Ε.

1) 2) Έλλειμμα έγκαιρης διορθωτικής παρέμβασης Οικονομική πολιτική σε τρία επίπεδα όπου δεν τα ασκεί όλα η ΕΕ αλλά κάποια αποκλειστικώς τα κράτη

Η οικονομική πολιτική εν ευρεία έννοια

23Εφαρμόζεται με σκοπό την ενιαία, ομοιόμορφη και αποτελεσματική ερμηνεία του δικαίου, ιδίως όταν το δίκαιο της ένωσης συγκρούεται με το εθνικό ή έρχεται να ρυθμίσει τομείς μερικώς εναρμονισμένους, ούτως ώστε οι ενωσιακές διατάξεις να μην καθίστανται κενό γράμμα και να παράγουν το μέγιστο επιθυμητό αποτέλεσμα

Α) Νομισματική Πολιτική Β) Δημοσιονομική πολιτική Γ) Οικονομική πολιτική εν στενή έννοια

Περιλαμβάνει την κοπή Σύνταξη προϋπολογισμών- Το πώς το κράτος κάνει νομίσματος (ζήτημα απλό) σχέση εσόδων εξόδων- κατανομή εσωτερικών και άλλα παρεπόμενα ισοζύγια στα έσοδα- στις πόρων στη δημόσια ζητήματα (τερατώδη στη δαπάνες-στις εξωτερικές πολιτική σημασία τους). Τι θα γίνει αν πληρωμές (παθητικό- (πχ. παιδεία, υγεία, δημόσια κόψω παραπάνω νόμισμα; ενεργητικό) και κυρίως αυτό διοίκηση κλπ). Πληθωριστικές τάσεις- που μας ενδιαφέρει είναι το Αυτό μέχρι και σήμερα το προσωρινή ενίσχυση του ισοζύγιο δανεισμού ασκεί το κράτος και όχι η ανταγωνισμού αλλά (εσωτερικός: με έκδοση ΕΕ. μακροπρόθεσμα αυξάνεται ομολόγων) + (εξωτερικός: με το χρέος. Στην Ευρωζώνη τη δανεισμό από τρίτα κράτη). Η νομισματική πολιτική δεν Ελλάδα επέλεξε το δεύτερο. την ασκεί το κράτος. Πριν την κρίση (2008) την Μπαίνοντας στην ΕΟΚ η δημοσιονομική πολιτική Ελλάδα έχασε τη δυνατότητα ασκούσαν από κοινού τα που είχε στο παρελθόν να κράτη με ΕΕ (δηλαδή το υποτιμά το νόμισμα της κράτος έπαιρνε τις αποφάσεις (δραχμή) για να γίνει πιο και η ΕΕ απλώς ήλεγχε αν το ανταγωνιστική στην κράτος κινούνταν εντός των οικονομία. ορίων του ΑΕΠ και αν το όριο είχε παραβιασθεί η Επιτροπή επέβαλε κυρώσεις. Το θετικό δανεισμού από ΕΕ ήταν η απουσία επιτοκίου.*** ***Προσοχή! Γαλλία και Γερμανία παραβίασαν το Σύμφωνο Σταθερότητας, εντούτοις επειδή δανείστηκαν για αναπτυξιακές δομές και όχι για καταναλωτισμό (όπως η Ελλάδαμε τόσα τοκοχρεολύσια- προς αποπληρωμή προηγούμενων δανείων) δεν οδήγησαν την οικονομία τους σε τέτοιο ακραίο σημείο ώστε να χρεωκοπήσουν. Πήγαν στο ΔΕΕ χωρίς όμως να υποστούν κάποια κύρωση (ευνοϊκή μεταχείριση δικαστηρίου).

***Αρ.50ΣΛΕΕ για έξοδο από ΕΕ: Δεν είναι εύκολη η έξοδος, ούτε αυτονόητη. Προϋποτίθεται η συμφωνία και των κρατών της ΕΕ (πρβλ. κίνηση για Grexit- Σύνοδος των Καννών- Σαρκοζί). Βέβαια, εάν όντως έφευγε η Ελλάδα από την ΕΕ θα κατέρρεε το τραπεζικό σύστημα της Γερμανίας (οπότε δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει δεκτό το Grexit)

***Σήμερα, στόχος ΕΕ είναι η ειρηνική επίλυση των προβλημάτων και όχι η εμπλοκή ενόπλων δυνάμεων (αποτροπή πολέμου). Λογίζεται μήπως ως οικονομικός πόλεμος; Στην Ελλάδα έγιναν capitalcontrols. Αλλού δε θα γινόταν (πχ Ιταλία δεν είναι εύκολο να κλείσεις τις τράπεζες).

***Ο δανεισμός στην Ελλάδα κατέληξε σαν μια τοξική εξάρτηση (ήταν απαραίτητος για να υπάρξει το κράτος)

***Ποια είναι η λέξη κλειδί για την κρίση; Αιρεσιμότητα – δράση υπό όρους (conditionality): θα σου δώσω χρήματα, αλλά με όρους προοδευτικούς (το εάν είναι όντως προοδευτικοί είναι

ένα μεγάλο πολιτικό ζήτημα). Δηλαδή, σταδιακή χορήγηση δόσεων με όρους λιτότητας ούτως ώστε να αποδείξει το κράτος ότι συμμορφώνεται και σταδιακά ότι έχει ενδείξεις προόδου.

Γιαννακόπουλος: Η Ελλάδα μπήκε στην ΕΕ γνωρίζοντας ότι δεν είναι ανταγωνιστική και ότι δεν θέλει ή δεν μπορεί να γίνει. Είναι σαν να πηγαίνει κανείς σε ένα καζίνο δίχως χρήματα και να φιλοδοξεί να παίξει στη μεγάλη ρουλέτα πλάι στους λοιπούς πλουσίους.Όταν ισχυριστεί την απουσία χρημάτων τον καθησυχάζουν οι γύρω ότι θα του δανείσουν με άνεση και χωρίς άγχος, αλλά στο τέλος καταλήγει υπερχρεωμένος.

Κλείνοντας, το ελληνικό χρέος αποτελεί μόλις το 4% του πλούτου της ΕΕ και λιγότερο από το 1% του παγκοσμίου πλούτου (ομιλούμε για μια «παρανυχίδα» του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος). Αυτό το οποίο τελικά συνέβη δεν ήταν παρά μια λογική πολιτικής επιβολής!!

Παρασκευή 29ο Μάθημα 17/05/2019

Γεραπετρίτης- Γιαννακόπουλος

Αρχή του ωφέλιμου αποτελέσματος (effet utile): Το δίκαιο να ερμηνεύεται κατά τέτοιον τρόπο ούτως ώστε να παράγει το βέλτιστο αποτέλεσμα στην εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης και του εθνικού δικαίου. Προκύπτει εδώ η ανάγκη εναρμόνισης των δικαίων μέσω μιας στάθμισης κόστους – οφέλους, ώστε να αποφεύγονται η ανασφάλεια δικαίου και η καταπάτηση δικαιωμάτων τρίτων. Δεν καλύπτει μόνο το αναγκαίο αλλά και το ωφέλιμο. Υπερβαίνει συνεπώς την αρχή της αναλογικότητας. Προϋποθέτει μια ολιστική ερμηνεία των εθνικών και ενωσιακών διατάξεων ώστε να εξαχθεί η ωφελιμότερη και αποτελεσματικότερη ad hoc κρίση. Ποια βήματα ακολουθούνται:

Συνθήκη απονέμει μια αρμοδιότητα σε ένα ενωσιακό όργανο (πχ. Συνθήκη της Λισαβόνας) Μία δευτερογενής πηγή δικαίου θα εξειδικεύσει την εν λόγω επιταγή (Κανονισμός ή Οδηγία συνήθως) Τα κράτη μέλη ενσωματώνουν την εν λόγω πηγή στο εθνικό τους δίκαιο (αν πρόκειται για Κανονισμό δεν απαιτείται περαιτέρω κρατική ενέργεια ένεκα της άμεσης εφαρμογής και του άμεσου αποτελέσματος/ αν πρόκειται για Οδηγία απαιτείται κύρωση με τυπικό νόμο ώστε να εγκολπωθεί στον εθνικό κορμό αφού στερείται άμεσης εφαρμογής). Σε ένα δεύτερο επίπεδο τίθεται η ουσιαστική εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου από τα υποκείμενα του κατά τρόπο ομοιόμορφο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ελέγχει τα κράτη και αποδίδει ευθύνες σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.

Τι γίνεται σε περίπτωση σύγκρουσης ενός Ενωσιακού και ενός εθνικού κανόνα δικαίου;

- Αρχή της υπεροχής

- Υπόθεση Simmental

- Υποχωρεί ο εθνικός κανόνας

Ενωσιακή και εθνική έννομη τάξη φαντάζουν σαν δύο ομόκεντρους κύκλους όπου από την μεν μεγάλη δεξαμενή της κρατική ύλης, ένα κομμάτι αποκολλάται και απονέμεται στην ΕΕ. Τα

τελευταία χρόνια εντοπίζεται μια τάση διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων της ΕΕ και εμπλοκής της σε πεδία που υπάρχει έμμεση μόνον επενέργεια του δικαίου της.

Π.χ.1 Ο καθορισμός του εκπαιδευτικού συστήματος ενός κράτους υπάγεται κατ’ αρχήν σε δικές του αρμοδιότητες. Έτσι, για παράδειγμα η Ελλάδα έχει επιλέξει δημόσια παιδεία τόσο ως προς την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όσο και ως προς την τριτοβάθμια σε επίπεδο ακαδημαϊκής κατάρτισης (Σ16). Το πτυχίο είναι συγχρόνως ένα ακαδημαϊκό και επαγγελματικό προσόν.Στο μέτρο που λογίζεται ως ακαδημαϊκό προσόν, άμεσα συνδεόμενο με το κρατικό εκπαιδευτικό σύστημα, η ΕΕ δεν εμπλέκεται. Εντούτοις, το πτυχίο αποτελεί και προϋπόθεση για την είσοδο στην αγορά εργασίας. Η αγορά εργασίας, εφόσον συνέχεται με την οικονομική ελευθερία και την ελευθερία κίνησης προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών αφορά και την Ένωση. Άρα, το πτυχίο όχι από πλευράς της γνώσης αλλά από πλευράς επαγγελματικών δεξιοτήτων για την ένταξη στον εργασιακό χώρο επηρεάζει την ΕΕ και το ενωσιακό δίκαιο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη.

Π.χ.2 Ακόμη πιο έντονα φαίνεται ο ενωσιακός αντίκτυπος στις περιπτώσεις όπου ελληνικό ιδιωτικό κολλέγιο συμφωνεί σε συνεργασία με πανεπιστήμιο του εξωτερικού (π.χ. Μ. Βρετανία) να αποτελέσει τον χώρο διεξαγωγής των μαθημάτων σε Ελλάδα (παροχή υπηρεσιών) , ενώ το αλλοδαπό πανεπιστήμιο να διατηρεί την ακαδημαϊκή ευθύνη απόδοσης του πτυχίου. Εδώ ποιο δίκαιο θα εφαρμοσθεί;

Π.χ.3 Κυπριακά πανεπιστήμια και ένταξη των αποφοίτων ελλήνων στο ΔΣΑ. Εδώ θα πρέπει να αξιολογηθεί το πτυχίο τους ως επαγγελματικό και όχι ως ακαδημαϊκό προσόν. Δεν μπορεί να γίνεται επίκληση του δικαίου της χώρας (εν προκειμένω Ελλάδα), απ την στιγμή που πρέπει να εφαρμοστεί το Ενωσιακό Δίκαιο και άρα να εγγραφεί ο υποψήφιος στον εν λόγω Δικηγορικό Σύλλογο.

Τυπικά δεν έχει μεγάλη διαφορά αν το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας προβλέπεται στο Σ ή σε τυπικό νόμο αφού θα εφαρμοσθεί το δίκαιο της Ένωσης ως ανώτερο όλων (εθνικό δίκαιο vsενωσιακό: δύο επάλληλοι πυλώνες) Σε μια πιο ρεαλιστική συνταγματική βάση έχει σημασία εάν συγκρούονται πχ. Σύνταγμα Και Οδηγία (δεν μπορεί να μας είναι απολύτως αδιάφορο), από την στιγμή που το Σύνταγμα αποτελεί ρύθμιση αναβαθμισμένου κύρους που σε εσωτερικό επίπεδο αποτελεί την ύψιστη πηγή. Αποτελεί τον καταστατικό χάρτη του κράτους. Πώς επιλύεται η σύγκρουση αυτή; Πρέπει να εντοπίσω για τι είδους (ποιοτικά) σύγκρουση μιλάμε. Εάν αυτό το οποίο προτάσσει το Σύνταγμα, αποτελεί συγχρόνως και κομμάτι εθνικής συνταγματικής ταυτότητας (με εξωθεσμική – και αντικειμενικώς διαπιστώσιμη πραγματολογική βάση περί ιδιαιτερότητας ενός κράτους) τότε το ενωσιακό δίκαιο θα πρέπει να υποχωρήσει → αρ.4 Συνθήκης του Μάαστριχτ

Γιαννακόπουλος: Η αρχή της υπεροχής έχει μια δυναμική με συνεχή ροή. Επίσης η ΕΕ έχει μια δυσυπόστατη φύση:

(α) δεν διαθέτει τη συνεκτική δομή ενός ομοσπονδιακού κράτους

(β) δεν αποτελεί και απλό άθροισμα κρατών

Ο καλύτερος ορισμός που μπορεί να αποδοθεί είναι ίσως συμπολιτεία: δημιουργία ενός νέου μορφώματος, χωρίς συγχρόνως να απωλεσθεί η αυτονομία και κυριαρχία των εθνικών κρατών

(παραβλέποντας την διαρκή τάση διεύρυνσης και εστιάζοντας σε θεωρητικό επίπεδο). Ο ανώτατος εθνικός δικαστής θα «γεμίσει» την έννοια και μετά ο ενωσιακός θα δει αν αυτή η ιδιαιτερότητα είναι συμβατή με το δίκαιο της Ένωσης.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Ακόμη κι αν όντως υπάρχει τέτοια εθνική συνταγματική ιδιαιτερότητα δε σημαίνει άνευ ετέρου ότι θα υποχωρήσει η αρχή της υπεροχής (εκτός εάν είχαν διατυπωθεί από το κράτος επιφυλάξεις πριν την είσοδο στην ΕΕ ή εάν ο ενωσιακός δικαστής κρίνει κατ’ εξαίρεση επιβεβλημένη την προστασία της εθνικής συνταγματικής ταυτότητας). Πρακτικά, αυτό το οποίο παρατηρείται είναι ότι το ΔΕΕ άλλοτε υποχωρεί και άλλοτε όχι ανάλογα το κράτος που προσφεύγει σε αυτό και την δύναμη του. (πχ. Γερμανία / Ελλάδα).

Κατ’ ουσίαν η επίκληση της εθνικής συνταγματικής ταυτότητας (αρ. 4 Συνθήκης του Μάαστριχτ) είναι μιας μορφής άμυνα των κρατών απέναντι στην αρχή της υπεροχής. Πρόκειται, λοιπόν για μια διελκυστίνδα ανάμεσα σε δύο πόλους όπου από τη μία τραβά η ΕΕ (με αρχή υπεροχής) και από την άλλη τα εθνικά κράτη (επικαλούμενα στοιχεία της εθνικής συνταγματικής τους ταυτότητας που θίγονται). Ο στόχος είναι η συναίρεση και ώσμωση των δύο πόλων. Βέβαια, είναι φανερό ότι η θεωρία περί εθνικής συνταγματικής ταυτότητας είναι πολύ ρευστή, καθώς δεν υπάρχει μια αντικειμενική διάσταση του τι είναι συνταγματική ταυτότητα για το κάθε κράτος. Απαιτείται προσδιορισμός από το εκάστοτε κράτος κατόπιν διανοητικής διεργασίας. Το άρθρο 4 της Συνθήκης του Μάαστριχτ βάζει ένα όριο αναφέροντας πως πάνω απ όλα θα πρέπει η ΕΕ να σέβεται τις λειτουργίες του κάθε κράτους (ιδίως αυτές που συνδέονται με τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας του και με την εθνική άμυνα) κατά τρόπο συμφυή με την θεμελιώδη συνταγματική δομή τους.

Η έννοια της ταυτότητας μπορεί να γίνει κατανοητή υπό δύο μορφές:

(α) με την έννοια του κοινού τόπου (κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών λχ. δημοκρατία, αξία του ανθρώπου κλπ) όπου ένα κράτος ομοιάζει προς τα άλλα (β) με την έννοια της διάκρισης (όπου ένα κράτος διαθέτει στοιχεία ιδιαίτερα που το διαφοροποιούν από τα άλλα)

Έτσι, το κράτος δεν μπορεί να επικαλεστεί την εθνική συνταγματική ταυτότητα για στοιχεία κοινά σε όλα τα κράτη, αλλά μονάχα τις δικές του ιδιαιτερότητες. Στην Ελλάδα τι αποτελεί εθνική συνταγματική μας παράδοση; Ποια ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά;

Πχ.1: Οτιδήποτε συνδέεται άρρηκτα με την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία (δεν συναντάται εύκολα στα λοιπά ευρωπαϊκά συντάγματα):

Σ3 για επικρατούσα Θρησκεία: δεν διακρίνεται το κράτος από την εκκλησία. Έχει επηρεάσει πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής και καθημερινής ζωής των ελλήνων και έχει αποτυπωθεί σε πλήθος αποφάσεων: πρβλ. αργίες του έτους (εορτασμοί ΠάσχαΧριστούγεννα κλπ), η αργία της Κυριακής, διδασκαλία μαθήματος θρησκευτικών, εκδίκαση αποφάσεων στα δικαστήρια με την εικόνα του Χριστού κλπ.

Σ105 για το Άγιο Όρος: δεν επιτρέπεται είσοδος σε γυναίκες στο συγκεκριμένο έδαφος της ελληνικής επικράτειας, είναι μερικώς αυτοδιοίκητο, δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση υπηρεσιών, κεφαλαίων, καταστημάτων κλπ. Αν ο ΠτΔ ή ο Πρωθυπουργός ήταν γυναίκα, θα απαγορευόταν η είσοδός του σε τμήμα της ελληνικής επικτράτειαςα. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν η Ελλάδα προσχώρησε στην ΕΕ, υπήρξε επιφύλαξη για το καθεστώς του Αγίου Όρους και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις του ενωσιακού δικαίου σε αυτό.

Πχ.2: Ο Β. Μαρκεζίνης (Έλληνας νομικός και καθηγητής Πανεπιστημίου που του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του “Sir” από την Μ. Βρετανία) μπορεί να προσφωνηθεί “sir” στην ελληνική επικράτεια μολονότι το Σ4§7 απαγορεύει τους τίτλους ευγενείας; Μπορεί να θεωρηθεί η εν λόγω διάταξη ως στοιχείο εθνικής ταυτότητας; Ναι, το Σ4§7μας χαρακτηρίζει ως έθνος, διότι δεν υπάρχει παντάπασι αυτή η εξαίρεση.

Πχ.3: Το πολίτευμα μας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Μπορεί να θεωρηθεί συνταγματική ταυτότητα το στοιχείο της «προεδρευόμενης» (Σ1§1); Όχι, διότι και άλλα κράτη έχουν Προεδρευόμενη Δημοκρατία. Σε κάθε περίπτωση όμως η συζήτηση αυτή είναι θεωρητική και μόνο, αφού δεν επρόκειτο ποτέ να τεθεί τέτοιο ζήτημα στο ΔΕΕ (η Ένωση δεν έχει αρμοδιότητα για την μορφή του πολιτεύματος).

Πχ.4: Στην περίπτωση της Πολωνίας η ΕΕ γιατί ασχολήθηκε με το Πολωνικό πολίτευμα; Είναι άλλο το ζήτημα του ΠτΔ που σε μας είναι άλλωστε αδρανής (βλ. π.χ.3) και άλλο το ζήτημα της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης (τα εθνικά δικαστήρια είναι συγχρόνως και ενωσιακά όργαναεπομένως αφορά την Ένωση ο βαθμός ανεξαρτησίας τους και το κατά πόσον αποδέχονται την ενωσιακή υπεροχή ή προβαίνουν σε έλεγχο συμβατότητας).

Πχ.5: Κατάσχεση εντύπου που διακωμωδεί τον ΠτΔ (Σ14§3β) επηρεάζει την Ένωση; Είναι κομμάτι οικονομικής δραστηριότητας και συνιστά περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης, άρα εμπλέκεται και το Ενωσιακό. Μπορώ να επικαλεστώ την σημασία που έχει συμβολικά το πρόσωπο του ΠτΔ στην εθνική μας συνταγματική ταυτότητα;

Πχ.6: Εάν ο Μαρινάκης εκλεγεί ΠτΔ θα μπορέσει να διατηρήσει τις επιχειρήσεις του; Το άρ.30§2Σ θέτει ρητά το ασυμβίβαστο του αξιώματος του ΠτΔ με κάθε άλλη δραστηριότητα. Επομένως, η απάντηση είναι αρνητική και το εν λόγω άρθρο εξαιτίας του αυστηρού αυτού περιορισμού αποτελεί στοιχείο της συνταγματικής μας ταυτότητας.

Πχ.7: Εάν εκλεγεί γυναίκα ΠτΔ μπορεί να πάει στο Άγιο Όρος; Το άρ.105 ορίζει ρητών πως όχι. Όταν μπήκαμε στην ΕΕ, υπήρχε ρητή επιφύλαξη ως προς το καθεστώς του Αγίου Όρους και επομένως δεν εφαρμόζεται ενωσιακό δίκαιο σε αυτό. Θα πραγματωνόταν το παράδοξο ο αρχηγός του κράτους να μην μπορεί να εισέλθει σε τμήμα της επικράτειας.

Πχ.8: Στην Eurovisionη επιλογή της καλλιτέχνιδος που εκπροσώπησε την Ελλάδα έγινε με απευθείας ανάθεση και όχι με διαγωνιστική διαδικασία. Συνιστά αυτό παραβίαση Ενωσιακού Δικαίου.

! Άλλα π.χ. στοιχείων συνταγματικής ταυτότητας είναι το άρ.16§5Σ (μονοπώλιο του κράτους στην ανώτατη εκπαίδευση), άρ.4§4Σ (μόνο οι Έλληνες γίνονται δεκτοί στις δημόσιες λειτουργίες), άρ.14§9Σ (αυστηρός αντικειμενικός περιορισμός κατά της συγκέντρωσης του ελέγχου πλειόνων μέσων ενημέρωσης).