ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ

Διαφορά κυβερνητικών πράξεων vsμέτρα εσωτερικής οργάνωσης (πχ. αποβολή μαθητή από Διευθυντή του σχολείου): οι κυβερνητικές πράξεις έχουν έντονη πολιτική σημασία, ενώ τα μέτρα εσωτερικής οργάνωσης μολονότι είναι ανέλεγκτα εντούτοις είναι συνήθως ασήμαντα. Εξαίρεση: αποβολή μαθητή και αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος→ εδώ μετατρέπεται σε αίτηση ακυρώσεως.

Άρα, τελικώς το κριτήριο είναι η σπουδαιότητα του ζητήματος.

10η Εβδομα δα

Τρίτη 27ο Μάθημα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ

14/05/2019

Η Ε.Ε. ΕΝΑΣ SUI GENERIS ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

Ιστορική αναδρομή (Γεραπετρίτης): Επέκεινα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της λήξης του Ψυχρού Πολέμου (ρήξη ανάμεσα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και στη Σοβιετική Ένωση), τα ευρωπαϊκά κράτη έχοντας πληγεί βαθιά βρίσκονται πλέον σε φάση ανασυγκρότησης. Περνάμε, λοιπόν, σε ένα στάδιο ανασύνθεσης της ευρωπαϊκής δικαιοταξίας. Έχοντας βιώσει η Ευρώπη τον πλήρη διχασμό, πρωταρχικό αίτημα της ήταν να εμποδιστεί στο εξής οποιαδήποτε εχθροπάθεια στους κόλπους της. Η συζήτηση ξεκίνησε αμέσως μόλις τελείωσε ο πόλεμος, όπου νικητές και ηττημένοι κάθισαν στο ίδιο τραπέζι. Σηματοδοτήθηκε τότε η έναρξη μιας νέας διεθνούς δικαϊκής τάξης, στην οποία θα συμμετείχαν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Κινήθηκαν γύρω από δύο βασικούς πυλώνες – συνιστώσες που θα έπρεπε να αποτελέσουν τη βάση κάθε πολιτεύματος για ειρηνική κοινωνική συνύπαρξη: 1) Δημοκρατική αρχή 2) Κράτος δικαίου

Έχοντας παρέλθει και η περίοδος του μεσοπολέμου (όπου έκδηλη ήταν η αρχή της κρατικής κυριαρχίας), έγινε εμφανές ότι η αρχή αυτή δεν επαρκεί. Έτσι, αντί να έχουμε διαιρέσεις προέκυψαν συνθέσεις. Πρώτη βασική διαπίστωση (που ήταν έκδηλη στη λογική των κρατών και πριν τους πολέμους- όχι μόνο τώρα) είναι η αναγκαιότητα ισχυρής οικονομίας προκειμένου να επέλθει η ανάπτυξη ενός κράτους (εξάλλου ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε για τον έλεγχο των πηγών ενέργειας και ιδίως του άνθρακα τότε). Προέκυψε, λοιπόν στην φάση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ανάγκη δημιουργίας μια κοινής, ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, στο πλαίσιο της οποίας τα κράτη θα επωφελούνταν από μια ενιαία ευρωπαϊκή αγορά όπου θα

κινούνταν τα κεφάλαια. Αυτή η σύζευξη δημοκρατίας και οικονομίας οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης μορφής Ένωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

3 Βασικές Συνθήκες:

1) Συνθήκη Άνθρακα και Χάλυβα (υπεγράφη 18 Απριλίου 1951 και ετέθη σε ισχύ 23 Ιουλίου 1952), ως η ιδρυτική συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης (ΕΟΚ): Συνθήκη των Παρισίων –Δ. Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Χώρες Benelux (Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία). Περιορισμένες αρμοδιότητες ενωσιακών οργάνων (ο άνθρακας και ο χάλυβας ήταν οι τότε πηγές ενέργειας). Στόχοι: ενιαία αγορά, άρση φραγμών στην κίνηση κεφαλαίων, άρση οικονομικών συνόρων, άνθιση εμπορίου. Δημιουργήθηκε λοιπόν μια υπερεθνική δομή, ένα νέο μόρφωμα υπερεθνικού δικαίου το οποίο κατ’ αρχήν είχε οικονομικό χαρακτήρα (δηλαδή τα κράτη απεκδύθηκαν ένα κομμάτι των αρμοδιοτήτων τους και τα παραχώρησαν στην Ένωση).

2)

3) Συνθήκη του Μάαστριχτ (7 Φεβρουαρίου 1992), περισσότερο γνωστή ως Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ): τάση διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων της Ένωσης. Όχι μόνο οικονομικός στόχος.Στην πορεία άρχισε να διευρύνεται ο κύκλος των απονεμημένων αρμοδιοτήτων υπερεθνικού χαρακτήρα και έτσι η Ένωση απέχτησε και θεσμική διάσταση. Κατ’ ουσίαν μετουσίωσε το αρχικό αίτημα των κρατών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να υπάρξει ένας υπερεθνικός θεσμικός εγγυητής που θα αποτελέσει το ανάχωμα μεταξύ των κρατών. Συνθήκη της Λισαβόνας (13 Δεκεμβρίου 2007), περισσότερο γνωστή ως Μεταρρυθμιστική Συνθήκη που επέφερε τροποποιήσει σε ΣΕΕ και ΣΛΕΕ: Πέραν του οικονομικού χαρακτήρα που αναλύθηκε παραπάνω, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε πεδίο κατοχύρωσης μιας νέας μορφής δικαιωμάτων(βάσει των Συνθηκών 2 και 3), τα οποία όλα συνέχονται με την ελευθερία κίνησης (κεφαλαίων, αγαθών και πλέον υπηρεσιών και προσώπων). Η Ένωση απέκτησε νέα δυναμική και πρωτίστως νέο υποκείμενο δικαίου (φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων), που είναι ο Ευρωπαίος Πολίτης. Έτσι, ενώ μέχρι πρότινος τα εθνικά κράτη είχαν εστιάσει σε ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα εντός της εσωτερικής έννομης τάξης, η Ένωση εμπλούτισε τη λίστα και με νέα δικαιώματα του Ευρωπαίου Πολίτη (πχ. οικονομικά δικαιώματα, μεταναστευτικά δικαιώματα, δικαίωμα στο περιβάλλον, δικαιώματα συνδεόμενα με τις νέες τεχνολογίες, ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, διακρατική αντιμετώπιση ηλεκτρονικού εγκλήματος κλπ).

(Στην Ελλάδα έχουμε υιοθετήσει τη θεωρία του Δυισμού ως προς τις σχέσεις διεθνούς και εσωτερικής έννομης τάξης)

Κάθε αρμοδιότητα που απολαύει η Ε.Ε. έχει απονεμηθεί από τα κράτη μέλη. Παλιά, υπερίσχυε η αρχή της κρατικής κυριαρχίας. Εφόσον, διαπιστώθηκε ότι αυτό το μοντέλο απέτυχε, το κάθε κράτος οφείλει να μεταφέρει ένα κομμάτι των αρμοδιοτήτων στα υπερεθνικά όργανα. Αυτή λοιπόν η αποκόλληση ενός μέρους της ρυθμιστικής του ύλης από την εθνική μήτρα επιφέρει μια ριζική τομή στα πράγματα, λαμβάνοντας υπόψη ότι μάλιστα οι αρμοδιότητες αυτές τείνουν να αυτονομηθούν και να αποκτήσουν δική τους αυθυπαρξία.

Γιαννακόπουλος: Η Σοβιετική Ένωση ήταν πιο πλουραλιστική ως προς τις αξίες και την ιδεολογία της. Μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού υπήρξε πλήρης κατίσχυση της φιλελεύθερης ιδεολογίας στους κόλπους της Ευρώπης. Την ιδεολογία αυτή υιοθέτησε και η

Ε.Ε. (πρβ. τα ιδρυτικά κράτη). Το Ιταλικό Σύνταγμα είναι ίσως από τα πολύ λίγα που μπόρεσε να συνδυάσει την φιλελεύθερη δημοκρατία με τα στοιχεία κοινωνικού κράτους. Από το 1950 και έπειτα κυριαρχούν ο ατομοκεντρισμός των οικονομικών φορέων και η προσωπική αυτονομία του ατόμου. Πώς αντιμετώπισαν τα εθνικά κράτη την τάση διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων της ΕΕ; Αμύνθηκαν! Η αρχή της υπεροχής πρώτη φορά διατυπώθηκε σε νομολογία του ΔΕΕ γύρω στη δεκαετία του 60’. Τα κράτη δεν ήθελαν να απωλέσουν ένα κομμάτι εθνικής τους κυριαρχίας. Η κατάσταση οξύνθηκε και με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (μετά το 90’), όπου και παγιώθηκε η εν λόγω αρχή. Εντούτοις, ακόμη και σήμερα υπάρχουν εθνικά δικαστήρια που τραβούν τη διελκυστίνδα όλο και πιο πολύ προς το μέρος τους, δίχως να αποδέχονται την ανώτερη ισχύ της ΕΕ (πρβλ. Bundeverfassungsgericht,το Συνταγματικό Δικαστήριο στη Γερμανία). Πάντως, για τα περισσότερα κράτη, η υποχώρηση του εθνικού Συντάγματος είχε ήδη σιγά-σιγά αρχίσει να λαμβάνει χώρα. Για ποιες πηγές δικαίου μιλάμε; 1) Πρωτογενές Δίκαιο ΕΕ, 2) ΕΣΔΑ και 3) μορφώματα διεθνούς δικαίου που διεκδικούν να αυτονομηθούν απ’ το δημόσιο διεθνές και να συνταγματοποιηθούν (βλ. Διεθνείς Συμβάσεις).

Δρόσος: Μέχρι τη δεκαετία του 50’-60’ υπήρχε καθαρότητα των εννοιών και τη σχέσης μεταξύ των πηγών δικαίου (κελσενικό μοντέλο ιεραρχίας). Μετά αυτό άλλαξε γιατί το επέτρεψαν οι Συνθήκες. Πχ. πλέον σήμερα δικαίωμα κοπής νομίσματος (κατ’ εξοχήν μορφή άσκησης δημόσιας εξουσίας) δεν έχουν πλέον τα κράτη, αλλά η Ένωση. Ποιο είναι το εν ευρεία συνταγματικό πλαίσιο από το 2010 και μετά και ποιο ο μηχανισμός παραγωγής βούλησης του οργάνου, νομικής της ένδυσης και εκτέλεσης της ως πολιτική απόφαση; Ας ανατρέξουμε στην ελληνική συνταγματική ιστορία. Είσοδος στην ΕΟΚ το 1981. Το 2009 συνέβη η εξής παραδοξότητα: θριαμβευτική νίκη ΠΑΣΟΚ (Γ. Παπανδρέου) στις εκλογές, αλλά μηδαμινά τα ταμειακά διαθέσιμα του κράτους. Έτσι, είχαμε μια Ελλάδα που είχε μεν δημοκρατικό πολίτευμα (όχι χούντα), είχε ένα ΣτΕ που προστάτευε αυστηρά τα δικαιώματα, αλλά συγχρόνως η χώρα ήταν στα όρια της χρεωκοπίας. Ανάγκη δανεισμού: υπάρχει εσωτερικός και εξωτερικός. Δεν αγόραζε κανείς ομόλογα άρα αναγκαστικά επιδιώχθηκε εξωτερικός. Οι οικονομολόγοι λένε ότι μια υγιής οικονομία είναι σε θέση να αποπληρώσει μέχρι δάνεια ύψους 6%. Η Ε.Ε. μπορούσε να χορηγήσει τόσα ποσά ούτως ώστε να λυθεί η οικονομική

δυσχέρεια της Ελλάδας, αλλά δεν είχε την θεσμική υποχρέωση να το κάνει αυτό.

SOS αρ.125ΣΛΕΕ : Η ΕΕ απαγορεύεται να καλύψει η ίδια τα χρέη των κρατών μελών

της (no bail out). Εκτός αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του αρ.122 ΣΛΕΕ (φυσικές καταστροφές, ανωτέρα βία, καταστάσεις εκτός κρατικού ελέγχου), τότε μπορεί να βοηθήσει η ΕΕ (φυσικά η κακή διαχείριση δεν εμπίπτει στις κατηγορίες αυτές). Γιατί; Θεωρία ηθικού κινδύνου (moral hazard). Αποτροπή από παράλογες σπατάλες και εκμετάλλευση της ΕΕ.

KarlSchmidt: Κυρίαρχος είναι αυτός που αποφασίζει για την εξαίρεση (πότε έχω κανόνα- πότε έχω εξαίρεση). Εδώ τις μείζονες αποφάσεις έλαβε η Γαλλία και η Γερμανία.

Υπήρξε μια σοβαρή (!) δομική ασυμμετρία από πλευράς της ΕΕ. Άφησαν χώρες, όπως Πορτογαλία, Ελλάδα με αδύναμη οικονομία να δανείζονται με όρους Γερμανίας, με το πρόσχημα του κοινού νομίσματος και μετά δυσκολεύτηκαν πολύ να τα αποπληρώσουν (Λύση: Θα παίρνετε χρήματα, αλλά σταγόνα-σταγόνα, εφόσον αποδείξετε ότι προχωράτε με ρυθμούς ακμάζουσας οικονομίας). Πρβ. ν.4046/2012 (το κομμάτι του νόμου που είναι στα ελληνικά αποτυπώνει το διαρθρωμένο πρόγραμμα που έχει ορίσει η ΕΕ, το οποίο μέχρι πρότινος ρυθμιζόταν από το κράτος, ως υπαγόμενο σ’αυτό που ορίζει το Σ82 («την γενική πολιτική της χώρας προσδιορίζει η κυβέρνηση»). Πλέον, αυτά προσδιορίζει ο ESM (European Stability Mechanism), ως ξεχωριστό νομικό πρόσωπο με σκοπό την χρηματοδότηση της ΕΕ για τα 19

μέλη της Ευρωζώνης (τυπικά δεν ταυτίζεται με τα όργανα της ΕΕ)και ο EFSF(European Financial Stability Facility), ως όργανο ειδικού σκοπού (εδρεύουν και τα δύο στο Λουξεμβούργο), που εγγυώνται ανεκκλήτως ότι εάν δεν πληρωθούν οι δόσεις των δανείων, θα παραχωρηθούν από αμφότερα. Ο ESM ιδρύθηκε με αφορμή την οικονομική κρίση της Ελλάδας, ούτως ώστε ως δανειστής να χρηματοδοτεί το ίδιο τα κράτη που δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση τους χωρίς ωστόσο να παραβιάζεται το “nobailout” που κατά γράμμα απαγορεύει την χρηματοδότηση από όργανα της ΕΕ. Όμως, τα ίδια φυσικά πρόσωπα ίδρυσαν τον ESMκαι χρηματοδότησαν την Ελλάδα. Δεν δημιουργήθηκε θέμα; Πώς ρυθμίστηκε ο τρόπος αποπληρωμής των δανείων; Με συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις μεταξύ ESM, Επιτροπής και ΔΝΤ που όλοι μαζί επιβλέπουν και αξιολογούν την Ελλάδα. Οι Συμβάσεις Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δεν είναι διεθνείς συμβάσεις. Τι απάντηση έδωσε η ΕΕ; Απάντησε με 4 υβριδικές μορφές δ.ο. που δανείζουν χρήματα χάριν της σταθερότητας. Το πιο αξιοσημείωτο απ αυτά είναι το Σύμφωνο Σταθερότητας (πρβ. Σ58)- διαδικασία ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- παρατηρήσεις για προϋπολογισμούς. Για να δοθεί μια δόση απαιτείται έγκριση από την Τρόικα (ένα άτυπο όργανο) ασχέτως ότι το όργανο αυτό αποτελούν τα ίδια φυσικά πρόσωπα που συμμετέχουν και στην Ευρώ-ομάδα(Eurogroup) και είναι όργανα του ESM. Ένα άτυπο όργανο όμως δεν μπορεί να εκτελεί αποφάσεις. Ποιο είναι το υποκείμενο που παίρνει την απόφαση;

Δεν υπάρχει σαφήνεια κανόνων δικαίου. Τα ίδια φυσικά πρόσωπα που συνεδριάζουν στο άτυπο όργανο (Eurogroup) είναι που διοικούν και αποφασίζουν με διαφορετικές θεσμικές αρμοδιότητες. Ερώτημα: Γιατί επέτρεψαν στην Ελλάδα να δανειστεί με τέτοια ελευθερία γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι έχει αδύναμη οικονομία; Υπήρχε τόσο τυφλή εμπιστοσύνη ότι θα ανακάμψει και θα τα αξιοποιήσει δημιουργικά ή συνειδητά την άφησαν να χρεωκοπήσει; Μπορούσαν να πουν «δεν πληρούνται τις προϋποθέσεις δανεισμού». Φυσικά για την κακοδιαχείριση ευθύνεται η Ελλάδα, αλλά αυτή η συναίνεση παροχής δανείου από την ΕΕ ενέχει ένα ποσοστό ευθύνης. Έγινε από αμέλεια ή από δόλο; («Στην αναμπουμπούλα ο λύκος χαίρεται»). Το σίγουρο είναι ότι η ΕΕ δεν είχε έλθει ποτέ πριν την περίπτωση της Ελλάδας στη θέση να χρειαστεί (και για την δική της επιβίωση) να «σώσει» ένα κράτος. Δημιούργησε έναν μηχανισμό διάσωσης που θα αξιοποιηθεί και στο μέλλον σε όποιο άλλος ευρωπαϊκό κράτος πτωχεύσει. Αυτή πάντως η πρωτόγνωρη «αμηχανία» της ΕΕ καταδεικνύει και δικά της λάθη.

Γιαννακόπουλος: Η δημοσιονομική κρίση επιτείνει τον εξευρωπαϊσμό των εθνικών εννόμων τάξεων - ανάσχεση και της πορείας συνταγματοποίησης της ΕΕ (σύνθετο μοντέλο παρόμοιο με του εθνικού συντάγματος περιλαμβάνοντας σχετικό κεφάλαιο για τους ρόλους των θεσμικών οργάνων και ισορροπία μεταξύ των εξουσιών τους). Υπήρξε η βάση για μια μελλοντική συνταγματοποίηση, αλλά απέχουμε πολύ από το να δημιουργηθεί μια ενιαία συνταγματική δομή. Ήταν πολύ κοντά να γίνει και πραγματικά, αλλά απέτυχε (δεν ήθελαν η Ολλανδία και η Γαλλία). Δεν κατάφερε να υπερασπιστεί την πορεία συνταγματοποίησης της, ούτε το κοινοτικό κεκτημένο βάσει ΧΘΔ/ΕΕ που διατυπώθηκε το 2000.

Θα μπορούσε ένα Ευρωπαϊκό Σύνταγμα να υποκαταστήσει το εθνικό; (προβληματισμός)

Πάντως και σε δικαιοδοτικό επίπεδο, το ΔΕΕ δεν αποτέλεσε Ευρωπαϊκό Συνταγματικό Δικαστήριο. Ως υποκατάστατο, έμμεινε ο διάλογος εθνικών δικαστών με το ΔΕΕ με τον θεσμό του προδικαστικού ερωτήματος (αρ.267 ΣΛΕΕ: προδικαστική παραπομπή στον ενωσιακό δικαστή) μολονότι ο διάλογος αυτός δεν λειτουργεί πάντοτε ομαλά (εθνικός δικαστής μπορεί να αποφύγει να στείλει για να μην περισταλεί κι άλλο η εξουσία του- ενωσιακός δικαστής