
18 minute read
ΣτΕ 686/2018
from Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου, Νομική Αθηνών (Applications of Public Law, Law School of Athens), 2019
Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε τη συλλογιστική των δικαστών της πλειοψηφίας που απεφάνθησαν για το μάθημα των θρησκευτικών, υποθέτουμε ότι θα έκριναν αντισυνταγματική και την κατάργηση της δέσμευσης του θρησκευτικού γάμου, μολονότι πραγματολογικά είναι άλλο ζήτημα.
2ο ΖΗΤΗΜΑ (σχετικό με τα κοινωνικά δικαιώματα)
Advertisement
ΣτΕ 660/2018: Εάν εξέλιπε η νομική βάση του Σ3 η απόφαση θα ήταν διαφορετική. Θα ήταν δυσκολότερο να στηριχθεί η πλειοψηφία μόνο σε πραγματολογικά στοιχεία εκτός της συνταγματικής σφαίρας. ΣτΕ 686/2018 : Αναλύεται παρακάτω Ανάλυση Σ116: Δημιουργεί δικαίωμα των γυναικών να ληφθούν μέτρα υπέρ αυτών (π.χ. ποσόστωση); Υπάρχει αγώγιμη αξίωση; Όχι, εδώ δεν έχω ατομικό δικαίωμα. Εάν συμβεί αυτό θα είναι απολύτως θεμιτό, αλλά δεν αποτελεί συνταγματική επιβολή και κρατική, διότι πρόκειται για δημόσια πολιτική (πρβλ. δικαιώματα αθλητών και αναπήρων στα πανεπιστήμια, όπου τα σχετικά προνόμια μπορούν να καταργηθούν αφ’ ης στιγμής δεν υπάρχει ατομικό δικαίωμα). Σύγκριση Σ116 vsΣ5: Γιατί όσα λέει το Σ116 για γυναίκες – αναπήρους δεν λέει και το Σ5; Σ116: κοινωνικό δικαίωμα/ Σ5: ατομικό δικαίωμα
ΣτΕ 686/2018 (3 σκέλη)
(Α) Συνταγματικότητα προϋπόθεσης για εισαωγή σε Ιατρική Σχολή (και κάθε άλλη θετική σχολή) η εξέταση στο μάθημα της Νεοελλήνικής Γλώσσας → Εκρίθη συνταγματικό (Β) Συνταγματικότητα προφορικής εξέτασης μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες κατά την διαδικασία εισαγωγής σε ΑΕΙ/ΤΕΙ → Εκρίθη συνταγματικό και σύμφωνο προς τις αρχές της ισότητας και της αξιοκρατίας (Γ) Συνταγματικότητα πριμοδότησης αθλητών κατά την διαδικασία εισαγωγής σε ΑΕΙ/ΤΕΙ → Εκρίθη αντισυνταγματικό λόγω έλλειψης αιτιώδους συνάφειας μεταξύ μέσου- σκοπού
Από πού συνάγεται (συνταγματικώς) η πριμοδότηση των αθλητών και των αναπήρων στις πανελλαδικές εξετάσεις κατά την είσοδο τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Σ16§9 για αθλητές→ νομική βάση δημόσιας πολιτικής Σ16§4 για αναπήρους → «ανάλογα με τις δυνατότητες τους»21 (πιο σαφής διάταξη)
Διαχρονικά η πρόσβαση στα πανεπιστήμια ήταν ανέκαθεν μεγάλο κίνητρο για την ανάπτυξη του αθλητισμού (πολιτική κινήτρων- πελατειακές σχέσεις)→ διάκριση στα αθλήματα για να μπεις στη δεξαμενή των πριμοδοτούμενων. Αρχικά ήταν αυστηρές οι προϋποθέσεις, αλλά μετέπειτα «ξεχειλώθηκε» (αθλήματα αρκετά σπάνια βλ. squash ή ήσσονος σημασίας αγώνες/ παλιά ήταν 1-3%, έπειτα 4,5%). Κατέληξε σε βιομηχανία
21Θα πρέπει να συνδυαστεί και με την §3 και την §6 του άρ.21Σ.
(πιέσεις για αυξομείωση κιλών- ο αθλητισμός έχασε την ευγενή του άμιλλα και συνδέθηκε με την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο). Όμως, ο αθλητισμός εάν είναι πολιτική επιλογή δεν ενισχύεται με τέτοια πριμ, αλλά εάν με χρήματα φτιαχτούν γήπεδα, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, διοριστούν καθηγητές, ιδρυθούν αθλητικά σχολεία κλπ. Γενικώς, με τη λήψη μέτρων κοινωνικής πρόνοιας που προάγουν ορθώς τον αθλητισμό και δεν τον προάγουν με λανθασμένη μηχανιστική μπορεί να βρεθεί ένα ασφαλές αντιστάθμισμα, αλλά επειδή στην Ελλάδα ελλείπουν τα χρήματα - πόροι προάγεται ο αθλητισμός βάσει των πριμ.
Στρεβλή αντίληψη πολιτικής επιλογής Μη συναφής/ αναιτιώδης μεταξύ αθλητισμού- εισαγωγής σε ΑΕΙ/ΤΕΙ, διότι το πριμ δίνεται σε όλες τις σχολές και όχι μόνο σε ΤΕΦΑΑ Γιατί ο πρωταθλητισμός θα βοηθήσει κάποιον να γίνει καλύτερος επιστήμονας; Ελλείπει η λογική σύνδεση. Η διάκριση στα αθλήματα δεν θα βοηθήσει π.χ. κάποιον να γίνει καλύτερος δικηγόρος ούτε εκ των προτέρων αποτελεί ένδειξη ότι του αξίζει να εισαχθεί στη νομική σχολή λόγω εξοικείωσης του με το αντικείμενο. Πρόκειται για άσχετα αντικείμενα. Ορθότερο θα ήταν να ισχύει το πριμ μόνο για τα ΤΕΦΑΑ. Γιατί δεν δόθηκε πριμ και στην επιστημονική έρευνα εφόσον υιοθετείται μια πολιτική κινήτρων; (πρβλ. μαθηματικές ολυμπιάδες, διαγωνισμοί λογοτεχνίας, ποίησης, γραπτού δοκιμίου, ρητορικοί αγώνες, διαγωνισμοί αρχιτεκτονικού σχεδίου κλπ) Πάντοτε αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα (λανθασμένα) με την έννοια της κοινωνικής ανταμοιβής (λανθασμένη μηχανική της λογικής της επιβράβευσης).
→Άλλο πράγμα ισότητα και άλλο πράγμα αξιοκρατία
o
o Ισότητα: παρέχω στον καθένα τόσα εφόδια αναλογικά με τις δυνάμεις του, ούτως ώστε μεταγενέστερα να διεκδικούν όλοι από την ίδια αφετηρία, από το ίδιο κατώφλι (ισότητα ευκαιριών) Σ4→απαγορεύεται η αντικειμενικά αδικαιολογήτως διαφορετική μεταχείριση (η δυσμενής). Απαιτείται προκαταρκτική μελέτη ως προς το τι είναι όμοιο και τι ανόμοιο. Αξιοκρατία: παρέχω σε όλους τα ίδια εφόδια, αλλά δεν ξεκινάμε όλοι από την ίδια αφετηρία, από το ίδιο κατώφλι Σ5παρ1 → Εδώ είναι εύκολο να κρίνω αντικειμενικά, αφού δεν αφουγκράζομαι τις εκάστοτε ανάγκες του καθενός, αλλά κρίνω τυφλά με βάση μια κοινή απαίτηση (δεν φτιάχνω υποομάδες με τη λογική της ισότητας). Υπάρχει αιτιότητα δοκιμασίας και αίτησης (αντικειμενική πρόσληψη).
Π.χ. Ισότητα ευκαιριών δεν υπήρχε στο Απαρτχάιντ
Η δημιουργία (απολύτως) ισότητας ευκαιριών είναι δύσκολη και αλυσιτελής.
Πώς ήταν μέχρι πρόσφατα το σύστημα εισαγωγής;
Στα ΤΕΦΑΑ μπαίνουν ελεύθερα ως υπεράριθμοι και στις λοιπές σχολές μπαίνει ένα 4,5% (περίπου 20-22 παιδιά), ενώ πιο παλιά έμπαινε 1% (περίπου 5 παιδιά). Εδώ αξίζει να μπούμε στη λογική της αξιοκρατίας
Π.χ. Γεραπετρίτη: Δίνουν για Ιατρική (α) ένας ανάπηρος (β) ένας αθλητής (γ) ένας κοινών κατηγοριών:
1)
2) ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ: Κρίνω αντικειμενικά τι έγραψε ο καθένας με βάση τις δεξιότητες του και εισάγεται αυτός με τη μεγαλύτερη βαθμολογία. ΙΣΟΤΗΤΑ: Κρίνω λαμβάνοντας υπόψη υποομάδες και βρίσκοντας το κριτήριο εκείνο όπου θα τους καταστήσει όλους όμοιους. Διαμορφώνω κατηγορίες για να αντιμετωπιστεί η ανισότητα στην εκκίνηση.
Γιαννακόπουλος: Και η ισότητα έχει μια αντικειμενική διάσταση. Τελικά οι δύο έννοιες είναι κάπως κοντά.
ΣτΕ 686/2018 : Τέθηκε ζήτημα αντισυνταγματικότητας της πριμοδότησης υπέρ των αθλητών.
Πλειοψηφία: συνταγματικό για τα ΤΕΦΑΑ, αλλά αντισυνταγματικό για τις λοιπές σχολές (αναιτιώδες). Το ποσοστό, όμως, είναι δυσανάλογα υψηλό και αυθαίρετο ενόψει του παγίου χαρακτήρα της ρύθμισης, καθώς δεν λαμβάνεται υπόψη η δυνατότητα απορρόφησης της σχολής.
Μειοψηφία: Ούτε για τα ΤΕΦΑΑ δεν είναι συνταγματικό.Είναι λάθος το κίνητρο για την ενθάρρυνση του αθλητισμού.
Συμπερασματικά: Μολονότι φαίνεται κατ’ αρχήν βάσει Σ4παρ.1, Σ5παρ.1, Σ16 ως συνταγματικό το σύστημα πριμοδότησης για αθλητές για όλες τις σχολές, τελικώς παραβιάζονται οι αρχές της ισότητας και της αξιοκρατίας σε συνδυασμό με παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας μέτρου/ σκοπού. Υπάρχει έμμεσος περιορισμός των λοιπών υποψηφίων και σημαντική υποχώρηση αλαδημαϊκών κριτηρίων εισαγωγής που είναι και τα βασικά! Άρα, οι εν λόγω ρυθμίσεις υπερακοντίζουν τον σκοπό δημοσίου συμφέροντος!
Στους αναπήρους δεν είναι το ίδιο γιατί:
(α) ο αθλητισμός αναπτύσσεται ανάλογα με τη βούληση των ανθρώπων, ενώ η κατάσταση των αναπήρων είναι παγιωμένη και δεν αλλάζει (έχουν συγκεκριμένες δεξιότητες και δυνατότητες)
(β) Ευαισθησία στο θέμα των αναπήρων (το ζήτημα είναι λεπτό)
(γ) Συνταγματική βάση: Σ16§4, Σ21§§3+6
Η διάταξη που κάνει μνεία στους ανάπηρους έχει τεθεί λαμβάνοντας υπόψη την μειονεκτική κατάσταση των ατόμων αυτών. Το Σύνταγμα εκκινεί από την αρχή ότι από την φύση τους αυτά τα άτομα χρειάζονται παραπάνω βοήθεια και τυχόν ευνοϊκή μεταχείριση, ούτως ώστε να επιτευχθεί αξιοκρατία και ισότητα ευκαιριών.
Το 2016 καταργήθηκε η νομοθεσία περί εισαγωγής των αναπήρων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και προσέφυγε ένας ανάπηρος για παράλειψητου νομοθέτη να λάβει μέτρα και της διοίκησης να τα εκτελέσει (παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας). Ετέθη το ερώτημα στους δικαστές εάν οι ανωτέρω διατάξεις απονέμουν δικαίωμα και κατά συνέπεια εάν προκύπτει υποχρέωση του κράτους !!!Δηλαδή εάν πρόκειται για ατομικό δικαίωμα ή μία διάταξη δημόσιας πολιτικής. Το ΣτΕ είπε ότι ΔΕΝ υπάρχει κρατική υποχρέωση του νομοθέτη να θεσπίσει μέτρα κοινωνικής πρόνοιας υπέρ των αναπήρων, αλλά εάν το πράξει καλώς θα το πράξει.
Πώς θα εξετάζονται οι ανάπηροι στις πανελλαδικές εξετάσεις; Κοινά θέματα με κοινούς (δεν επιχειρηματολόγησε βάσει Σ21§6 και Σ16§4), αλλά θα εξετάζονται προφορικά (τρόπος εξέτασης)→
Άρση της μυστικότητας των υποψηφίων αναπήρων, ενώ οι κοινοί εξετάζονται ανώνυμα.
SOS στην υπόθεση το έννομο συμφέρον: η πλειοψηφία αποφάνθηκε ότι ο κοινός υποψήφιος EXEI έννομο συμφέρον (σκ.15) να προσβάλει τη θέση του πριμοδοτούμενου λόγω της φέρουσας ικανότητας της σχολής (!) και το ΣτΕ μπήκε στο βάσιμο όπου και απεφάνθη κατά των πριμοδοτήσεων. Τι είναι, όμως,αναλυτικά το επιχείρημα περί φέρουσας ικανότητας της σχολής; Ουσιαστικά το ΣτΕ έκρινε πως είναι επιφανειακό να διαχωρίζει η σχολή την δεξαμενή των υποψηφίων σε επιμέρους περισσότερες και να δέχεται την εισαγωγή πρώτα των κοινών και μεταγενέστερα των πριμοδοτούμενων ως extra θέσεις που δεν επηρεάζουν τους αρχικώς εισαχθέντες. Για παράδειγμα, η κάθε σχολή, καίτοι μπορεί να απορροφήσει 500 εισακτέους, «κρατά» τις 80 θέσεις για τους πριμοδοτούμενους/κοινών κατηγοριών, οπότε και αποφαίνεται πως η δυνατότητά της προς απορρόφηση είναι 420. Το προγενέστερο αυτό στάδιο αξιολόγησης της φέρουσας ικανότητας της σχολής (!) δικαιολογεί το έννομο συμφέρον.Το βασικό ερώτημα στο οποίο θα πρέπει να απαντήσουμε είναι «ποιος είναι ο πραγματικός αριθμός εισαχθέντων που μπορεί να διαχειριστεί το πανεπιστήμιο» και αυτό έχει κριθεί από τους ιθύνοντες σε ένα προγενέστερο στάδιο, προτού καν τεμαχιστούν οι θέσεις σε εκείνες των κοινών και σε εκείνες των πριμοδοτούμενων. Υπό αυτό το οπτικό πρίσμα, ο κοινός υποψήφιος που δεν κατάφερε να μπει σε μία σχολή, γιατί οριακά δεν πέρασε τη βάση της σχολής, δυνητικά θα είχε εισαχθεί εάν συναγωνιζόταν με αθλητές και αναπήρους επί ίσοις όροις με βάση τις δεξιότητες τους μόνο.Στερήθηκε, λοιπόν, την εισαγωγή του στην Ιατρική Σχολή, μολονότι υπήρχαν υποψήφιοι μη πριμοδοτούμενοι που είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία από αυτόν. Θα έπρεπε να εγγραφεί ως υπεράριθμος στην σχολή βάσει του μηχανογραφικού του χωρίς να θιγούν οι ήδη εισαχθέντες –με λιγότερα αυτού μόρια- αθλητές. Κάτι τέτοιο ΔΕΝ θίγει την αξιοκρατία και την ισότητα.
Η μειοψηφία(πιστή στην προγενέστερη νομολογία του ΣτΕ) υποστήριξε πως ΔΕΝ έχει άμεσο και ενεστώς έννομο συμφέρον, διότι ο τελευταίος θα εισερχόταν στη σχολή από μια διαφορετική, επιπλέον δεξαμενή υποψηφίων (δεν του έπεφτε λόγος να προσβάλει την πράξη διότι δεν του στερούσε άμεσα θέση). Δηλαδή εάν οι εισακτέοι σε μία σχολή ήταν 420, οι πριμοδοτούμενοι αθλητές και ανάπηροι θα εισέρχονταν μεταγενέστερα και δεν θα συγκαταλέγονταν στους 420. Θα ήταν λ.χ. 80 θέσεις επιπλέον για αυτούς. Επομένως, ο αιτών δεν αντλεί ωφέλεια να προσβάλει την πράξη γιατί είναι αβέβαιο κατά πόσο η κατάργηση της πριμοδότησης θα οδηγούσε σε αύξηση των θέσεων εισακτέων της σχολής και κατ’επέκταση στην εισαγωγή του αιτούντος σε αυτή. Μόνο αν η αρχική προκήρυξη ήταν 500 θέσεις θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει άμεσο έννομο συμφέρον.
Παλιά (σε υπόθεση για τους Μουσουλμάνους της Θράκης): Το ΣτΕ απέρριπτε τις αιτήσεις λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντος και σταματούσε στο παραδεκτό! Βέβαια, το θέμα των Μουσουλμάνων της Θράκης ήταν και πιο ευαίσθητο. Άλλαξε στάση στην ΣτΕ 686/2018!
Παρασκευή
Γεραπετρίτης- Γιαννακόπουλος 23ο Μάθημα 19/4/2019
ΣτΕ668/2019: ένα ακόμη μη συναφές ζήτημα →έχουμε υπέρβαση ορίων συνταγματικότητας στην περίπτωση εξέτασης στο μάθημα Νεοελληνικής Γλώσσας για είσοδο στην Ιατρική; Το επιχείρημα ήταν ότι η Έκθεση δεν έχει γνωσιολογική συνάφεια με την Ιατρική. Ο προβληματισμός εδώ δεν είναι αυστηρώς νομικό ζήτημα, αλλά έχει και ιδεολογική πτυχή. Ζητήματα:
1)
2)
3)
Ποιος ο κατάλληλος να προσδιορίσει τα μαθήματα; Οριακός έλεγχος- διακριτική ευχέρεια του νομοθέτη και της Διοίκησης (όχι έλεγχος της επιλογής του νομοθέτη) Θεμιτώς εξετάζεται η Νεοελληνική Γλώσσα πανελλαδικώς ως μάθημα εισαγωγής γιατί είναι χρήσιμη για όλες τις κατευθύνσεις και δεν είχε συντελεστή. Ο έλεγχος γλωσσικής επάρκειας αποτελεί πρόσφορο κριτήριο αξιολόγησης για εισαγωγή σε ΑΕΙ/ΤΕΙ ανεξαρτήτως ειδικότερου αντικειμένου. Εξάλλου, είναι απαραίτητα η διακρίβωση της ικανότητας για αποτελεσματική παρακολούθηση μαθημάτων και ιδαιτέρως με βάση το υψηλό γλωσσικό αισθητήριο που απαιτείται σε κάθε πανεπιστημιακό χώρο. Και πάλι τα Νεοελληνικά είναι χρήσιμα και για την Ιατρική (διατύπωση λόγουδιάγνωση προβλήματος- επεξήγηση στον ασθενή κλπ). Είναι ένα μάθημα στο οποίο οφείλει να εξετάζεται κάθε υποψήφιος επιστήμονας. Η επαρκής γλωσσική κατάρτιση αποτελεί προϋπόθεση για την κατάκτηση κάθε είδους γνώσης, αλλιώς υπάρχει μονομέρεια και λειτουργικός αναλφαβητισμός (σπουδαιότητα και συνάφεια προς όλα τα γνωστικά αντικείμενα). Πόσο μάλλον όταν μιλούμε για ανώτατες σχολες (ΑΕΙ) ανεξαρτήτως θεωρητικής ή θετικής κατεύθυνσης.
ΜΕΙΟΨΗΦΙΑ: Κακώς εξετάζεται διότι είναι αναιτιώδες και δεν συνδέεται άμεσα με την Ιατρική (απρόσφορη ρύθμιση) →4 μαθήματα. Η σχετική αξία κάθε μαθήματος είναι μεγάλη ανεξαρτήτως συντελεστή. Επίσης στο μάθημα αυτό η διόρθωση έχει σχέση σε μεγάλο βαθμό με την υποκειμενική αντίληψη του διορθωτή.
Το ΣτΕ δεν είναι εξοικειωμένο με τέτοιες τεχνικές κρίσεις (σκοπιμότητα). Ο Εθνικός Οργανισμός Εξετάσεων παρέθεσε μια γνωμοδότηση, η οποία συμπεριελήφθη στην απόφαση. Είναι κρίσιμη η έλλειψη εξοικείωσης. Υπάρχουν π.χ. τομείς που το ΣτΕ παρεμβαίνει δυναμικά (πρβλ. στα περιβαλλοντικά μολονότι ορίζονται από τεχνικές κρίσεις τις οποίες κάνει το ΣτΕ χωρίς πάντα να θίγει τον πυρήνα/ ο ελεύθερος ανταγωνισμός αποτελεί τομέα μη εξοικείωσης→ η μειοψηφία δρα με βάση τα διδάγματα της κοινής πείρας, δεδομένα όμως που δεν είναι αξιόπιστα).
Ουσιαστικός έλεγχος του νομοθέτη: «εύκολη» απόφαση γιατί δεν υπήρχε ένταση δικαιωμάτων. Όσο μπαίνουμε σε επιλογές του νομοθέτη που αγγίζουν δικαιώματα, το ΣτΕ αισθάνεται ότι θα πρέπει να είναι αυστηρότερο απέναντι στον νομοθέτη. Ο δικαστής πρέπει να αξιολογήσει την επέμβαση του νομοθέτη στα δικαιώματα. Έχουμε δύο σχετικές αποφάσεις:
ΣτΕ 18/2019 (Δ’ Τμήμα): Συνταγματικό να είναι ανοικτά τα καταστήματα τις Κυριακές (είχε προηγηθεί η ΣτΕ (Ολ) 100/ 2017→ τότε είχε κριθεί αντισυνταγματικό) ΣτΕ 2287/2015: για περικοπή των συντάξεων (πολιτικό- τεχνικός χαρακτήρας της κρίσης)
Μήπως η πορεία εμβάθυνσης του κρατικού δικαίου ταυτίζεται με την αποχή του δικαστή από τεχνικές κρίσεις;
Τι επίπεδο τεκμηρίωσης απαιτεί το ΣτΕ από τον νομοθέτη για να κάνει μια ουσιαστική κρίση; Στο μέτρο που εξ ορισμού υφίσταται περιστολή δικαιωμάτων, η αξιολόγηση του νομοθέτη γίνεται μέσω της αναλογικότητας (Σ25); Ο δικαστής όμως δεν μπορεί να κάνει ανασύνθεσηδιάγνωση του σκοπού του νομοθέτη. Η αιτιολογική έκθεση και η συζήτηση της Βουλής δεν αναφέρονται σε εναλλακτικά μέτρα. Λείπει γνήσια έκθεση τεκμηρίωσης (ο νομοθέτης δεν απαιτεί κατ’ αρχήν αιτιολογία). Ο έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων δεν γίνεται χωρίς εντάσεις. Τώρα ομιλούμε για όρια. Υπάρχει τεκμήριο πως ό τι κάνει ο νομοθέτης είναι σύμφωνο με το Σύνταγμα (τεκμήριο συνταγματικότητας). Χρειάζεται να βρω σπουδαία πλημμέλεια για να κριθεί κάτι αντισυνταγματικό. Υπάρχει τεκμήριο και ότι ο νομοθέτης εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Το βάρος πέφτει στον δικαστή. (έλεγχος αιτιολογίας υπήρχε πάντοτε αλλά αναζήτηση και ανασύνθεση έκανε ο δικαστής). Η έλλειψη αιτιολογίας του νόμου δεν αποτελεί λόγο αντισυνταγματικότητας αυτού (δικαστικώς ανέλεγκτο των interna corporisαιτιολογικές εκθέσεις)
Α’ ΖΗΤΗΜΑ→ ΣτΕ 18/2019 : «προδήλως απρόσφορη και προδήλως υπερβαίνει τα όρια και είναι καταδήλως εσφαλμένη». Ο δικαστής δε θα πει στον νομοθέτη τι θα κάνει. Απλώς θα καταδείξει πως ό,τι έπραξε αντίκειται στην αναλογικότητα. Ο οριακός έλεγχος ταυτίζεται με το πρόδηλο λάθος! Η αναλογικότητα εμπίπτει στον πλήρη έλεγχο. Στην Ελλάδα έχουμε ΟΡΙΑΚΟ έλεγχο αναλογικότητας! Μπορεί ο δικαστής να φθάσει σε τέτοιο βάθος, ώστε να υπερβαίνει τον ουσιαστικό έλεγχο (π.χ. Ε’ Τμήμα έχει αποδομήσει ΜΠΕ σα να ήταν τεχνοκράτης). Κατ’ ουσία στις ΣτΕ 100/2017 + ΣτΕ 18/2019: ο νομοθέτης καθορίζει με τυπικό νόμο σε ορισμένες περιοχές τα καταστήματα εκείνα τα οποία θα είναι ανοιχτά τις Κυριακές. Επιτρέπεται βάσει του Συντάγματος να μην υπάρχει έστω μια ημέρα συλλογικής αργίας; Σε ποιόν βαθμό μπορεί ο νομοθέτης να καθορίσει την αργία (συλλογική ανάπαυλα); ΠΡΟΣΟΧΗ! Η αργία τις Κυριακές βασίζεται στις κανονιστικές απολήξεις του Σ3! Σ5 §1: συμμετοχή στη συλλογική ζωή→Πώς θα συμμετάσχει κανείς σε αυτή; Απαιτείται συλλογική αργία. Βάσει Σ5§1: πρέπει να υπάρχει αγορά για την οικονομική ζωή, αλλά και κοινωνική αγορά (αργία υπέρ των ατόμων) και ομοίως και στην πολιτική ζωή. Η συλλογική ανάπαυλα είναι υποχρεωτική. Επιτρέπονται εξαιρέσεις μόνο κατά τη δέουσα εκτίμηση: πχ. τουρισμός, νοσοκομεία κλπ. Πρέπει να προσδιορίζονται με επάρκεια τα όρια. Θρησκευτικοί λόγοι συνδέονται με τις αργίες τις Κυριακές (κανονιστικές απολήξεις του Σ3). Κίνητρο: ανοιχτά τα καταστήματα για προώθηση του τουρισμού Αιτούντες: μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν μπορούσαν να αντέξουν τον ανταγωνισμό. Ένταση μεταξύ οικονομικής ελευθερίας (ελέυθερη- ανοιχτή αγορά) και προσωπικής ελευθερίας (Σ5). Υπάρχει δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο (Σ2,Σ5, Σ21, Σ22, Σ25) για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ατόμου. Το 2017 το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματική την εξουσιοδότηση (δηλαδή ότι ο νόμος εκείτο εκτός νομοθετικής εξουσιοδότησης- είχε υπερβεί τα εν λόγω όρια) → σε μια προσπάθεια να προστατέψει τους εργαζόμενους και να κατοχυρώσει την συλλογική ανάπαυλα (πλειοψηφία κατά των ανοικτών καταστημάτων τις Κυριακές). Ο νομοθέτης επανήλθε με άλλον τρόπο. Νέος νόμος που προέβλεπε ότι: Μεταξύ Μαΐου- Οκτωβρίου με απόφαση της Περιφέρειας μπορούν να είναι ανοικτά τα καταστήματα τις Κυριακές. Μεταξύ Νοεμβρίου-Απριλίου θα ορίζονται 5-6 Κυριακές πάλι σε 3 περιοχές που είναι οι πιο τουριστικές . Όμως, θίγεται πάλι η συλλογική
ανάπαυλα. Αν κανείς υιοθετήσει μόνο την οικονομική και εργασιακή, τα μικρά καταστήματα δεν μπορούν να αντέξουν να είναι ανοιχτά 7 ημέρες την εβδομάδα ή 24 ώρες την ημέρα, διότι έτσι απόλλυται η δυνατότητα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Το ΣτΕ το 2019 άλλαξε τη μείζονα πρόταση: η πλειοψηφία ήταν οριακά υπέρ της συνταγματικότητας της διάταξης. Η αιτιολόγηση ήταν επαρκής θέτοντας πρόσφορα κριτήρια. Ο σκοπός δημοσίου συμφέροντος είναι η εξυπηρέτηση του τουρισμού και η ενίσχυση του ανταγωνισμού (ως συντρέχων σκοπός). Ετέθησαν 3 κριτήρια:
1) Τοπική εγγύτητα σε λιμάνι 2) Τουριστικό ενδιαφέρον 3) Ανέλεγκτος ο βαθμός έντασης κοινωνικής- οικονομικής ζωής
Ράμμος: Δε θεωρεί καν ότι υπάρχει ημέρα συλλογικής ανάπαυλας
Οι υπόλοιποι (Μειοψηφία 2019): συντάχθηκαν με την πλειοψηφία του 2017. Αμφισβήτησαν την ειλικρίνεια του σκοπού του νομοθέτη (παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας). Η επιδίωξη τόνωσης της αγοράς και των επιχειρήσεων δεν είναι σκοπός συνταγματικής τάξεως.
Γενικά, οι αντιλήψεις των δικαστών και των επιστημόνων δεν μπορούν και δεν πρέπει να αναιρούν την προερμηνευτική επιλογή του Συντάγματος!! Δεν προκύπτει πουθενά από το Σύνταγμα ότι η οικονομική ζωή προτάσσεται κατά της κοινωνικής. Μπορεί να είναι αυτονόητο σε χρόνια κρίσης, όμως στην πράξη δεν σημαίνει ότι το Σύνταγμα ιεραρχεί έτσι τα ως άνω. Το Σύνταγμα έχει μία σοφία: επιθυμεί και το κράτος και την ιδιωτική αυτονομία βάσει Σ106 (σύστημα μικτής οικονομίας που συνδυάζει κρατικό παρεμβατισμό και αρχές φιλελευθερισμού). Υπάρχει βέβαια δυσκολία συναιρέσεως των δύο πόλων. Γιατί; Πάντα ο ένας πόλος θα κατισχύει έναντι του άλλου.
Η Κανονιστική Πράξη όριζε να ανοίγουν τα καταστήματα τις Κυριακές «προαιρετικά»: Αυτό όμως ευνοεί τα μεγάλα καταστήματα που θα είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν αυτήν τη δυνατότητα και έτσι οδηγεί σε συστολή του ανταγωνισμού. Ποιος ο επιδιωκόμενος σκοπός της ΚΔΠ; Το εύκολο ήταν να επικαλεστεί τον τουρισμό. Εάν επικαλούνταν την παροχή θέσεων εργασίας και τόνωση του εργατικού δυναμικού (για άμβλυνση ανεργίας) ή την αύξηση των μισθών θα ήταν δυσκολότερο, αφού θα έπρεπε να τα αποδείξει με στατιστικά δεδομένα πραγματολογικής φύσεως. Αξιώνουμε από τον νομοθέτη να επικαλεστεί έναν θεμιτό σκοπό προς υλοποίηση όλων αυτών των μέτρων. Η έλλειψη μελέτης προ της εκδόσεως του νόμου δείχνει πως κάτι δεν πάει καλά με την διαφάνεια. Προφανώς τα ανοικτά καταστήματα τις Κυριακές αποτέλεσαν τροπολογία σε άσχετο νομοσχέδιο (συνήθης πρακτικά ελληνικού κοινοβουλίου). Τι απάντησε ως προς αυτό εδώ το ΣτΕ;
Εδώ, το ΣτΕ δεν παρέκλινε από την πάγια νομολογία του σχετικά με το ανέλεγκτο
των internacorporisτης Βουλής. Έτσι, δεν προέβη σε σχετικό έλεγχο. Εντούτοις, αυτό είναι εσφαλμένο, διότι οι άσχετες τροπολογίες δεν αποτελούν κομμάτι της διαδικασίας, αλλά περιεχόμενο (το οποίο βάσει Σ93§4 είναι δεκτικό ελέγχου). Δεν γίνεται η περιστολή του δικαστικού ελέγχου να συνεχιστεί, καθόσον το ανέλεγκτο των internacorporisοδηγεί σε αυθαιρεσία. Πρέπει να γίνεται και έλεγχος της διαδικασίας. Αν γίνει επίκληση της παραβίασης της οικονομικής ζωής, θα πρέπει να συναφθεί ανάλυση της αγοράς. Το ΣτΕ κάνει όμως οριακό έλεγχο, δεν μπαίνει στην ουσία. Σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε όλα τα δεδομένα να τεθούν υπόψη της Διοικήσεως είτε με ενδικοφανή προσφυγή είτε με αναφορά.
Β’ ΖΗΤΗΜΑ → ΣτΕ 2287/2015: το θέμα περικοπής των συντάξεων ετέθη με
πολλές αποφάσεις. Στην εν λόγω απόφαση διέλαβε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
1)
2)
Οι αιτούντες άσκησαν αγωγές αποζήμιωσης για να διεκδικήσουν τα παρανόμως περικεκομμένα απ’ το 1ο Μνημόνιο. Δίκη στο Πρωτοδικείο και πιλοτική δίκη στο
ΣτΕ! Σ22 παρ.5 δικαίωμα κοινωνικής ασφάλισης: το κράτος μεριμνά ως θεσμική
3)
εγγύηση. Εναπόκειται στον νομοθέτη εάν θα προβεί στη θέσπιση των εν λόγω μέτρων. Η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος όμως είναι υποχρέωση του νομοθέτη Δεν υπάρχει κοινωνικό κεκτημένο για μισθούς και συντάξεις (δεν απαγορευέται η επί το δυσμενέστερο μεταβολή)
4)
Σε περιόδους κρίσης δε λαμβάνονται μέτρα δημοσιονομικού χαρακτήρα, αλλά ο σκοπός διάσωσης της χώρας αναβαθμίζεται. Ως τότε η νομολογία έλεγε ότι η διάσωση της χώρας έχει να κάνει με την αποτροπή της πτώχευσης. Ποιο το σωρευτικό αποτέλεσμα; Περικόπηκαν με 10 νομοθετήματα οι συντάξεις. Θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη έστω και αν μπορεί να είναι κρίσιμο για τη συνταγματικότητα του μέτρου. Αν συνολικώς η μείωση είναι 40%, το ποσοστό 5% μπορεί να είναι κρίσιμο για τη συνταγματικότητα του μέτρου. ΠΡΟΣΟΧΗ! Σε όλοες τις προηγούμενες αποφάσεις το ΣτΕ την ανάγκη δημοσιονομικής σωτηρίας του κράτους. Εδώ (!) για πρώτη φορά προέβαλε την ανάγκη παροχής δικαστικής προστασίας υπέρ της διασφάλισης των κοινωνικών δικαιωμάτων. Ετσι εκρίθησαν
αντισυνταγματικές οι περικοπές των κύριων και επικουρικών συντάξεων!
Ι) ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ (16 Δικαστές): Βρήκαν στοιχεία αγώγιμης αξίωσης στην παράλειψη του κράτους . Θεωρήθηκε ότι υπάρχει γενική υποχρέωση διασφάλισης αξιοπρεπούς διαβίωσης που να παρομοιάζεται με το πρότερο εργασιακό περιβάλλον. Ο έλεγχος αναλογικότητας πρέπει να αφορά δύο πράγματα. Για να μειωθούν πρέπει να υπάρχει μελέτη (διαδικαστικό) που λαμβάνει υπόψη συνέπειες, βάσει Σ4§5, εάν η διαβίωση καθίσταται κάτω
του επιτρεπτού ορίου και πρωτίστως εάν υπήρχαν ηπιότερα μέτρα. Θα έπρεπε να εντάσσεται σε συνολική στρατηγική για τη διάσωση της χώρας (ολισθική μελέτη) που δεν απαιτείται εκ του Συντάγματος, αλλά αποτελεί αιτιολογία του νόμου. Αν υπάρχει αιτιολογημένα δημοσιονομική κρίση (που αποδεικνύεται από στοιχεία, μελέτες κλπ) και συνάγεται η αδυναμία του κράτους να παράσχει τις εν λόγω συντάξεις, τότε μόνο είναι συνταγματική η μείωση, αρκεί βέβαια να μην αποξυλώνεται πλήρως ο πυρήνας του δικαιώματος. Λαμβάνοντας υπόψη και τα Σ5,4,2, μεταφέρει τα διδάγματα του τεχνικού ελέγχου των περιβαλλοντικών υποθέσεων. Δεν είναι αιτιολογημένη εάν δεν συνοδεύεται από κατάλληλη μελέτη. Η τελευταία πρέπει να είναι επιστημονικά άρτια. (πρβλ. ολισθικός/ σφαιρικός χαρακτήρας- εξέταση εναλλακτικής μηδενικής λύσης). Αυτά έχουν ως αποτέλεσμα ο δικαστής να αξιώνει από τη διοίκηση να κάνει ορθά τη δουλεία της. Δεν είναι σε θέση όμως ούτε αυτή
ούτε ο νομοθέτης να κάνουν ορθά την δουλειά τους. ΟΛΑ τα ζητήματα είναι και τεχνικά και πολιτικά. ΑΡΑ, εκρίθη ως συνταγματικη η περικοπή στην 1η φάση της κρίσης (1ο Μνημόνιο), ενώ αντισυνταγματικό στη 2η φάση της κρίσης.
ΙΙ) ΜΕΙΟΨΗΦΙΑ: δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε- δεν μπορεί να γίνει μελέτη. Ο ν.4048/2012 προβλέπει «όλα τα νομοθετήματα πρέπει να συνοδεύονται από έκθεση συνεπειών του νόμου». Συνεπώς, η μελέτη δεν είναι κάτι άγνωστο. Επίσης, δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα.
Αναιρείται ο αναιρετικός χαρακτήρας της ακυρωτικής δίκης, γιατί μετατοπίζεται το βάρος αποδείξεως.
Όταν υπάρχει κατ’ επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της κρίσεως, ο κατ’ επείγων χαρακτήρας δεν ευνοεί την ύπαρξη μελέτης. Όταν παρατείνεται η κατάσταση, δεν δικαιολογείται η απουσία αυτής. Βάσει Σ25§4 και Σ4§4: δεν υφίστανται οι ίδιες κοινωνικές ομάδες τις συνέπειες της κρίσης (πρβλ. απόφαση για τα Μνημόνια-δε διδάχθηκε). Αφού συνεχίζεται η κρίση είναι σαν να παραδεχόμαστε την ανικανότητα.
Ατομιστική προσέγγιση του κοινωνικού δικαιώματος → όχι αγώγιμη αξίωση
Η θεωρία αμφισβητεί: υπάρχει αγώγιμη αξίωση με την επιφύλαξη του εφικτού. Συνεπώς αν το κράτος έχει τα μέσα (δημοσιονομικά όρια) υποχρεούται σε δράση.
Σύνδεση κοινωνικών δικαιωμάτων με δημοικρατική αρχή: Σ25παρ.4 και Σ4παρ5 (γνήσια αναδιανομή εισοδήματος)
ΓΕΡΑΠΕΤΡΙΤΗΣ: τα κοινωνικά δικαιώματα ΔΕΝ γεννούν αγώγιμη αξίωση. Επιτρεπτές οι περικοπές των συντάξεων διότι ΔΕΝ υπάρχει συνολικό κοινωνικό κεκτημένο. Μόνο εάν ο νομοθέτης εκδώσει τυπικό νόμο, τότε υπάρχει αξίωση. Περιορισμός΅βάσει της αρχής της αναλογικότητας. Σκοπός: η δημοσιονομική σωτηρία (αναλογική στάθμιση). Η μείωση να ΜΗΝ υπερκεράσει όμως την εξυπηρέτηση του κοινωνικού ελαχίστου (minimum). ΑΡΑ, ναι επιτρέπεται, αλλά με επαρκή τεκμηρίωση. Απαιτούνται πλήρεις και ολιστικές μελέτες και αιτιολογία της Διοίκησης, ώστε να μην ανατρέπεται η εύλογη εμπιστοσύνη του διοικουμένου προς τη Δ.
9η Εβδομα δα
Τρίτη 24ο Μάθημα
Γιαννακόπουλος
ΕΝΌΤΗΤΑ: ΈΚΤΑΣΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ:
1) 2) 3) 4) 5) Έννομο συμφέρον →ΣτΕ 470/2018 Αστική ευθύνη του Δημοσίου→ΣτΕ 1501/2014 Αίτηση αναίρεσης →ΣτΕ 2568/2018 Προσωρινή Δικαστική Προστασία →ΣτΕ 38/20018 Κυβερνητικές Πράξεις→ΣτΕ 2615-16/2016