Psychoanalyse van het virus VOLG GEERT MOERMAN OP TWITTER
@Geert_D8 Reageer op geert.moerman@voka.be
Voor wie het niet wist, ik ben psycholoog van opleiding. Daarna deed ik een MBA en kwam ik in het bedrijfsleven terecht. Maar het virus (wel ja ...) liet me nooit echt los en – ruim in de veertig – volgde ik nog een postgraduaat in de psychoanalyse. Psychoanalyse is geen wetenschap, daar ben ik het eens met de critici. Terzijde, ik twijfel over het predicaat wetenschap in vele andere domeinen ook. Maar het is wel een theorie die op veel domeinen een andere en alternatieve invalshoek biedt. Een origineel camerastandpunt, zou je kunnen zeggen. Zo ook over ‘hét virus’ en de zeer verschillende reacties hierop. Intelligente mensen rollen vechtend over straat, families en vriendengroepen scheuren uiteen, werksituaties degraderen in sneltempo. Deze crisistijd is vanuit psychologisch standpunt bijzonder interessant. Het essentieel verschil hoe elke mens met deze crisis omgaat, is als een assessment, het is boeiend om jezelf en anderen te herontdekken in deze periode. De schil van aangeleerde sociaal wenselijke gedragingen valt weg, de kern(structuur) komt bloot te liggen.
“Deze crisistijd is vanuit psychologisch standpunt bijzonder interessant. Het is boeiend om jezelf en anderen te herontdekken in deze periode” Op zich kijken we allen naar dezelfde statistieken en gebeurtenissen over COVID-19. Maar de rationeel-bewuste laag is flinterdun, binnen de kortste keren wordt deze doorprikt en komen we in diepere lagen van interpretatie en emotie terecht. Het onbewuste dus, een psychoanalytisch basisconcept. Diepere lagen waar mensen zelf weinig notie van hebben. De persoon denkt dat zijn eigen gedrag of idee de enige mogelijkheid is op basis van de feiten en gebeurtenissen, terwijl de buitenwereld de patronen en automatismen herkent, de wegen die deze persoon 66
steeds opnieuw volgt. Dan weet je: hier is het onbewuste aan het werk. De psychoanalyse gaat uit van een continuüm tussen ziek en gezond, een continuüm dat anders geïnterpreteerd wordt naargelang de maatschappelijke context, de tijd en de cultuur waarin men leeft. Het klinisch beeld geeft het meer extreme en dus duidelijke voorbeeld van een aantal elementaire structuren die we allen herkennen. Er zijn vier basisstructuren, vier klinische beelden waarvan je de patronen ook bij ‘normale mensen’ herkent. De basisstelling is dat we in essentie volgens één of twee van deze structuren functioneren. De vier structuren zijn als het ware hoekpalen van een veld waarin we ons situeren. De vier hoekpalen zijn psychose, hysterie, dwangneurose en psychopathie. Laat ons nu even de reacties op COVID-19 bekijken vanuit deze basisstructuren. Probeer hierbij uzelf en een aantal anderen te herkennen, dat maakt het boeiend. En alvast meegeven: het verschil ligt niet in intelligentie om gegevens te beoordelen en conclusies te trekken, in elk van de basisstructuren heb je heel intelligente en minder intelligente mensen. Daar zit de differentiërende factor niet, wel in de diepere lagen van de persoonlijkheid. Een persoon met dwangneurotische oriëntatie voelt zich als een vis in het COVID-water. Eindelijk worden strenge normen en wetten uitgevaardigd en wordt de controle stevig gehandhaafd. Voor elke maatregel die de overheid oplegt, weten ze er nog een aantal extra te bedenken. Geen maatregel is streng genoeg, maatschappelijke controle is het sleutelbegrip. Overal zien ze excessen die streng in toom moeten gehouden worden. Schade op nevendomeinen (economie, geestelijke gezondheid, onderwijs, ...) zijn onbelangrijk ten aanzien van het dwangmatig denken, het virus moet met wortel en tak worden uitgeroeid. Waar deze mensen het lastig mee hebben, is de humor rond dit onderwerp. Humor is in hun ogen een poging
