Les 14 Vaste dichtvormen

14 Vaste dichtvormen

1

Je maakt kennis met enkele vaste dichtvormen: haiku, limerick, naamdicht, elfje en ballade 2

Je kent de kenmerken van die dichtvormen en kunt ze benoemen

Je herhaalt de belangrijkste poëtische termen (rijm, strofe, ritme) en past ze toe 3

4

Je past de kenmerken van de limerick en de haiku toe in een zelfgeschreven gedicht (Tussenstop 3)

1

DE LAY-OUT VAN EEN GEDICHT

1 Op de volgende pagina's vind je zes verschillende teksten terug. Welke tekst is een gedicht? 2 Beschrijf aan de hand van dit voorbeeld wat typisch is aan …

a de vorm:

b de taal:

3 Lees het gedicht. a Beschrijf de inhoud in drie zinnen.

b Welk gevoel komt uit het gedicht naar voren? c Geef twee argumenten waarom je dit (g)een mooi gedicht vindt.

4 Schrijvers willen met hun teksten iets bereiken. Vorig jaar stond je stil bij tekstsoort, teksttype en tekstdoel. a Welk tekstdoel heeft een gedicht?  informeren  overtuigen  opiniëren  voorschrijven  vertellen  ontroeren  amuseren b Tot welke tekstsoort behoort een gedicht?  informatieve tekst  persuasieve tekst  opiniërende tekst  prescriptieve tekst  narratieve tekst

a

Voordat je ontdekt werd, kenden de mensen reeds jouw broer, Roméo Elvis. Heeft zijn succes je op ideeën gebracht? Angèle: Wanneer ik Roméo op het podium zag staan, had ik vooral een gevoel van trots en van gedeeld geluk. Ik dacht niet dat ik ooit zo’n enthousiasme teweeg zou kunnen brengen bij de mensen. Roméo is een licht in mijn leven. Maar het is niet door hem dat ik zangeres ben willen worden. Dit beroep heb ik een beetje per toeval geleerd, ik was een amateur, in de zin van liefhebber. In het begin hadden mijn concerten geen enkele professionele pretentie. Het waren simpelweg kleine, naïeve en onschuldige performances die voortvloeiden uit de video’s die ik op Instagram postte. Omdat de mensen naar mij kwamen kijken in de cafés en omdat ze mijn liedjes blijkbaar apprecieerden, ben ik blijven doorgaan.

b c

Onder de appelboom

Ik kwam thuis, het was een uur of acht en zeldzaam zacht voor de tijd van het jaar, de tuinbank stond klaar onder de appelboom

ik ging zitten en ik zat te kijken hoe de buurman in zijn tuin nog aan het spitten was, de nacht kwam uit de aarde een blauwer wordend licht hing in de appelboom

toen werd het langzaam weer te mooi om waar te zijn, de dingen van de dag verdwenen voor de geur van hooi, er lag weer speelgoed in het gras en ver weg in het huis lachten de kinderen in het bad tot waar ik zat, tot onder de appelboom

en later hoorde ik de vleugels van ganzen in de hemel hoorde ik hoe stil en leeg het aan het worden was

gelukkig kwam er iemand naast mij zitten, om precies te zijn jij was het die naast mij kwam onder de appelboom, zeldzaam zacht en dichtbij voor onze leeftijd.

Kipburger met knoflooksaus

Duur: Budget: €€ Moeilijkheid:

Ingrediënten voor 4 personen

500 g kippengehakt 4 broodjes broodkruim (van 2 sneden witbrood) gemengde sla 1 (grote) tomaat ½ komkommer 1 teentje knoflook (geperst) 2 takjes verse rozemarijn 1 ei 2 el mayonaise 2 el zure room olijfolie peper zout

Bereiding

1 Haal de rozemarijnnaaldjes van de takjes en hak ze fijn. Meng het gehakt met het ei, de rozemarijn en zoveel broodkruim als nodig.

Kruid met peper en zout. Vorm er burgers van en leg in de koelkast tot gebruik. 2 Meng de mayonaise met de zure room, knoflook, peper en zout. Zet koel weg tot gebruik. 3 Spoel de groenten. Snij de tomaat in plakjes. Trek de komkommer met een dunschiller in slierten. 4 Snij de broodjes open en gril ze even op de snijkant. Bak de burgers in olijfolie. 5 Beleg de broodjes met sla, komkommer, tomaat en een burger. Werk af met het sausje.

d

Sweet 16

Party time 27 januari Kom je ook? Be on time! 19.00 – 23.00 uur

Dikke kus van Fay

Bosweg 7 – 1234 Zonnedorp Kun je niet komen? Laat dit dan even weten aub

e

f

Lize Spit Een strop, een ijsblok en de schaduw van een allesbehalve rimpelloos verleden sturen het debuut van de Vlaamse Lize Spit, dat zich ontpopt als een coming of age-roman met een geheel eigen idioom.

Een ijsblok smelt niet in een dag

Door onze redacteur Thomas de Veen

Er hangt meteen iets in de lucht. Er is een touw aan een hanenbalk, een strop. Vader laat hem Eva zien en steekt er even zijn hoofd doorheen, staand op een ‘kramakkelige ladder’. Even later staat hij weer op de grond en maant hij haar dit geheim te bewaren. De herinnering is bij Eva evengoed ingekerfd. Er is nog iets, in Het smelt: een blok ijs. Eva keert als jonge vrouw terug naar haar Vlaamse geboortedorp, naar een feestje op de boerderij van haar oude vriend Pim. Precies op de dag waarop diens broer Jan dertig zou zijn geworden - als hij niet overleden was, dertien jaar eerder. Ze gaat erheen met een blok ijs in haar kofferbak. Dat ijsblok, die strop, en de verwijzingen naar het allesbehalve rimpelloze verleden geven de debuutroman van Lize Spit (1988) direct onheilszwangere spanning. Ze laten Het smelt ook meteen aanvoelen als een indrukwekkend hecht geconstrueerd plotboek. Traag, met het tempo van een smeltend ijsblok in december, ontvouwen de raadselen zich. Spits debuut is omvangrijk, maar niet omdat het een grote greep wil doen met verschillende personages en decors en de tijdgeest, zoals ambitieuze debuten nogal eens willen. Spits concentreert zich juist op één leven, dat van Eva in het boerendorp Bovenmeer, en gaat de diepte in door dat minutieus uit te pluizen, zonder in herhaling te vallen. Haar verhaal volgt wel drie verschillende sporen, allemaal beschreven vanuit een ik- verteller: Eva als terugkerende jonge vrouw op één decemberdag in het heden, twee allesbepalende maanden in de zomer van 2002 en ‘losse’ herinneringen. De afwisseling van tijden wordt steeds meer een samenspel: als er iets niet smelt in deze roman, zijn het wel Eva’s grieven. Ze hebben haar gemaakt tot iemand die zich schaamt Lize Spit © OPALE

De ‘stem’ van Spit maakt diepe indruk

voor haar bestaan. Het heden draait om het verleden - maar wat is er toen gebeurd? In het heden is Eva’s gezin uiteengevallen (sterfgevallen binnen de familie worden per e-mail gemeld) maar in het verleden was die al nooit hartelijk - en dat terwijl Tesje, het autistische jongste meisje, juist extra aandacht verdiende. Die braakliggende thuissituatie legde weer de voedingsbodem voor Eva’s hechte vriendschap met de enige twee in het dorp met wie ze haar geboortejaar deelt, Laurens en Pim. In de verhitte zomer van 2002 heeft het driemanschap de leeftijd waarop ze de grenzen van hun macht over de wereld verkennen - ze bedenken een wreed spel zoals alleen een onvoorwaardelijke puberkameraadschap dat kan. De jongens geven elke dag een ander dorpsmeisje hetzelfde raadsel en het antwoord mag geraden worden in ruil voor een uitgetrokken kledingstuk. Eva is spelleidster. Ook daar voel je, een beetje zoals in Wij van Elvis Peeters, in alles onheil.

Lize Spit: Het smelt. Das Mag. 478 blz. €22,95

Debutante Lize Spit (1988) maakte eerder indruk als kortverhalenschrijfster. Haar lijvige roman zit vol prachtige miniatuurtjes. Het smelt is een van de meest trefzekere debuten in tijden.

Miniatuurtjes Dat het trage verhaal geen moment verveelt, komt ook doordat Spit ontzettend goed schrijft. Haar zinnen staan vol vlamismen die haar een eigen idioom geven en het verhaal ten goede komen, omdat ze je zo onherroepelijk in die afgebakende ruimte van het Vlaamse dorp zuigen. Haar hoofdstukken zijn miniatuurtjes die bijna op zichzelf staan, met eigen spanningsbogen en zeggingskracht. Daar betaalt zich de kunde uit van de kortverhalenschrijfster die eerder indruk maakte bij wedstrijden en in literaire tijdschriften (het is te hopen dat een van Spits volgende boeken een verhalenbundel is). Weergaloos is het hoofdstuk waarin Spit schrijft over een grap met een pingpongbal in een koeienaars: Spit is trouwens geregeld geestig, maar eerder uit op een holle lach dan op een mop. Plot en thema’s van Het smelt zijn niet per se vernieuwend, maar de invulling die Spit eraan geeft, met haar eigen stem, maakt het tot een oorspronkelijk en indrukwekkend debuut, zonder twijfel een van de beste, rijpste en trefzekerste in tijden. Het belang van de in de lucht hangende plot smelt bovendien gaandeweg - wie oplet denkt op een kwart de ontknoping al te zien aankomen, en vreest daarom een bedoeld verrassende afloop die als anticlimax werkt, maar die anticlimax blijft uit. Want meer dan een plotboek is Het smelt een psychologische coming of age-roman. Meer dan om het heden draait het om het samenspel met het verleden, om de vorming van de mens Eva, die Spit induikt tot in de diepte van haar haarvaten. Met zo’n entree in de letteren is Lize Spit de belofte voorbij.

Bron: www.nrc.nl

© Het Smelt van Lize Spit, Uitgeverij Das Mag

2

VASTE STRUCTUREN

Sommige gedichten zijn opgebouwd volgens een heel specifiek patroon, ze hebben dan een vast aantal regels of strofen. Vaak zijn er aan de inhoud van die dichtvormen ook regels opgelegd: de gedichten moeten dan over een bepaald onderwerp gaan. In dit deel maak je kennis met verschillende van die vaste dichtvormen.

Haiku

De haiku is een vaste dichtvorm die al eeuwen oud is, maar die tegenwoordig opnieuw erg populair is op Instagram.

opmerkdingen #opmerkdingen #haikugedicht #haiku #miniverhaaltje #spelenmettaal #instadicht #dichtersvaninstagram #sprookje #gruwelijksprookje #iemanddeogenuitsteken #doordebomenhetbosnietmeerzien #spreekwoordenengezegden #doetpijnaanjeogen #ikzieikzie #ikziegezichten #pareidolie #pareidolia #iseefaces #iseefaceseverywhere #thingswitheyes #dingenmetoogjes opmerkdingen #opmerkdingen #haikugedicht #haiku #spelenmettaal #miniverhaaltje #dichtersvaninstagram #instadicht #mycenae waarschijnlijk #melksteelmycena in ieder geval een #mycena # at # atgebouw #schotelantenne #schotelantennes #appartement #herfst #paddenstoelen #koningshof dutch_haiku_edgw #haiku #haikupoetry #haikupoem #dutchhaiku #nederlandsehaiku #poëzie #poezie #gedichten #schrijversvaninstagram #haikuvandedag #woorden #gedichtje #gevoel #versje #schrijven #schrijfsel #haikus

instahaikugram #Haiku by @haikuplanet #poeticjustice #meaning #meaningo ife #feelings #writersblock #thoughts #think #live #motivation #poeticjustice #meaning #meaningo ife #feelings #writersblock #thoughts #think #live #nature #instahaikugram

instahaikugram #Haiku by @donnalleneb #costarica #poetso nstagram #wordporn #poetry #sur ng #haikuaday #haikulover #instahaikugram

instahaikugram Starry skies above Here in this perfect moment As my shutter clicks #Haiku by @chriscorey_photography #nature #nightsky #ccoreyphoto #instahaikugram #landscape #astrophotography #landscape_ captures #landscapephotographer #earthfocus #earthandsky #wildcalifornia #norcalpulse #getoutdoors #earth_shotz...

1 Bekijk en lees de haiku’s van @opmerkdingen, @dutch_haiku_edgw en @instahaikugram. a Vind je bij deze haiku’s een vast rijmschema terug?

b Hebben de haiku’s een vaste vorm?

c Welk thema hebben al deze gedichtjes gemeen?

2 Welke haiku vind jij het meest geslaagd? Geef twee redenen waarom je dat gedicht verkiest boven de andere. 3 Tel de lettergrepen in elk vers. Noteer het patroon dat je zo terugvindt.

4 Vat nu samen wat een haiku is.

onthouden

Een haiku is een vaste dichtvorm die meestal over gaat.

Oorspronkelijk dienden vooral de vier seizoenen als inspiratie voor haiku-dichters.

Het is een erg

de tweede versregel heeft

opnieuw dichtvorm, die bestaat uit slechts

. De eerste versregel heeft

en de derde versregel heeft

De haiku is afkomstig uit Japan en ontstond in de zeventiende eeuw.

5 Lees nu de onderstaande drie haiku’s.

Bij het ontwaken een handvol confetti op het hoofdkussen.

Luk Gybels De peuter in bad slaat met handjes op water krijsend van plezier.

Robin Kerkhof

a Wat is het verschil met de haiku’s op de vorige pagina? In de avondspits fietst een moeder met kind door het rode licht.

Robin Kerkhof

b Wat hebben de drie haiku’s inhoudelijk wel gemeen?

Limerick

Een dichtvorm waarbij zowel de vorm als het ritme erg belangrijk zijn, is de limerick. Die dichtvorm is van Ierse oorsprong en verwijst naar de stad Limerick.

6 Lees de twee voorbeelden die je hieronder vindt en ga op zoek naar gelijkenissen in: a de vorm:

b het rijm:

c de inhoud:

Een sappige dame uit Tienen dacht snel eens een cent te verdienen Nu staat ze op straat heel vroeg en heel laat de heren van stand te bedienen

Tomas De Gregorio Een eendagsvlieg uit de Vogezen zat in zijn memoires te lezen. Hij schrok toen hij zag ‘t is nog maar kort dag. Een weekdier, dat wil ik graag wezen.

schrijver onbekend

7 Vul op basis van de kenmerken die je hebt afgeleid volgende limerick aan.

Er was eens

dat moest zo verschrikkelijk

ze zocht een WC

had de keuze uit twee

en ging toen de jongens uit Assen

8 In welke van de limericks die je hier las, vind je de pointe (of clou) in de laatste regel het best bedacht?

onthouden

Een pointe (of clou) is een verrassende wending aan het einde van een tekst. Vaak heeft die de bedoeling om grappig te zijn. In een film kan een wending aan het einde ook duidelijk maken dat je merkt dat je als kijker op het verkeerde been was gezet.

de memoir: boek waarin iemand zijn/haar herinneringen over (een bepaalde periode uit) zijn/haar leven beschrijft

woord

Andere vaste dichtvormen

9 Lees de vier gedichten op de volgende pagina. a Wat vind je van elk gedicht? Plaats er telkens één bijvoeglijk naamwoord bij. b Duid aan welk gedicht jij het knapst vindt.

10 Wissel je antwoorden uit met twee medeleerlingen.

11 Ook deze gedichten zijn opgebouwd volgens vaste structuren. Een aantal zul je zeker herkennen uit de vorige jaren. a Plaats de juiste defi nitie bij elke term. b Ga ook op zoek naar het voorbeeld dat erbij hoort. 1 Bij deze dichtvorm vormen de eerste letters van de verzen samen een naam (van een persoon) of een woord waarover het gedicht gaat. 2 Een gedicht van elf woorden, verdeeld over vijf regels. De eerste regel heeft één woord, de tweede regel heeft twee woorden enzovoort. De vijfde regel heeft weer één woord en bevat meestal een samenvatting van het geheel. 3 Een gedicht van exact 160 tekens, inclusief spaties en leestekens. Deze dichtvorm wordt ook wel ‘smsgedicht’ genoemd. Het aantal tekens is gebaseerd op het oorspronkelijke maximale aantal tekens dat per sms-bericht kon worden verzonden. 4 Deze dichtvorm is in de middeleeuwen ontstaan. Het is een lied waarin een verhaal wordt verteld. Dood en wraak zijn thema’s die vaak voorkomen en het verhaal loopt meestal tragisch af. Er is veel directe rede en het lied bevat een magische of mythische sfeer.

definitie voorbeeld naamdicht ballade elfje 160

12 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan of je de verschillende vaste dichtvormen herkent en kunt toepassen. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

woord

tragisch: negatief, met de dood of veel problemen als gevolg

Lente

Levens lopen Energieën stromen, komen Naarstig zoekend en Tomeloos tierend tot Extra-ordinaire wasdom

Alice Huiberts A

Lijnen Gaat met Up’s en downs Ik laat het lekker Golven.

Jo B

er was eens een juffrouw sofie die bedacht pardoes vanuit het blote niets een compleet verse versvorm voor mobiele telefonie en de rest? tja, de rest is geschie

Sofie Cerutti

De kinderballade

Hij was twaalf, had rappe leden, jongen uit de Hof van Eden, als hij lachte, lachten luidkeels alle leeuweriken mee. Met zijn blikkering van tanden, met zijn marmerbleke handen, leek hij op een tere engel uit een sierlijk bal masqué. Hij kon klaterhelder zingen en zijn haar rook naar seringen, o, hij was een waterprins, die in zijn pak van goudlamée was ontstegen aan de zee.

Zij was dertien, een gazelle, en haar naam was Annabelle. Annabelle noemden haar zowel de hinde als het ree. Met haar helderrode wangen, met haar glinsterende spangen, leek zij in haar gazen bruidsjurk ‘t meest nog op een toverfee. Blauw waren haar vreemde ogen, blauw, maar zonder mededogen. O, ze was een kleine meermin die maar net, van lieverlee was ontstegen aan de zee. Samen, in het ochtendgloren, wandelden ze langs het koren. Mild en zonder ze te storen scheen het zonlicht naar benee. En onder de roze stralen kuste hij haar lippen dralend en hij zei haar wonderwoorden; zelfs het gras luisterde mee. Op het horen van die woorden week voor hen gedwee het koren en het lispelde: ‘Wees welkom’, en bood doorgang aan de twee zoals eens de Rode Zee,

Toen hij op geblaf van honden dagen later werd gevonden, lag de blanke prins geschonden in het koren, zonder fee. Met zijn dode, grote ogen keek hij roerloos naar omhoog en langzaam ritselde zijn bloed nog uit een gruwelijke snee.

Niemand wist meer te vertellen hoezeer kleine Annabelle had gehouden van haar engel uit het sierlijk bal masqué, Maar nog altijd ruist de zee.

Gerrit Komrij & Boudewijn de Groot C

D