Les 12 Nepnieuws en urban legends

12 Nepnieuws en urban legends

1

Je onderscheidt valse berichten van echte informatie 3

Je kent de belangrijkste kenmerken van de urban legend (stadssage) 5

Je vat de kerninformatie uit schriftelijke en mondelinge bronnen samen

2

Je analyseert bronnen kritisch 4

Je plaatst verhalen in de context waarin ze ontstaan zijn

1

VALSE BERICHTEN IN DE MEDIA

Op 13 december 2006 onderbrak de zender RTBF haar gebruikelijke programma met een journaal waarin het Vlaams Parlement eenzijdig de onafhankelijkheid van Vlaanderen uitriep. Het journaal toonde de voorbereidingen van de onafhankelijkheidsverklaring, berichtte hoe de toenmalige koning het land had verlaten, sprak over rellen nabij de taalgrens en toonde hoe Vlaamse demonstranten op de Grote Markt te Brussel met de Vlaamse vlag zwaaiden. Gedurende de uitzending verscheen een tekstbalk met daarop ‘ceci est une fiction’ om aan te tonen dat het om een nepjournaal ging. Toch bleven talloze kijkers verontrust de RTBF opbellen. Na de uitzending werd nogmaals duidelijk gemaakt dat niets van het getoonde op waarheid berustte. Veel kijkers bleven echter verontwaardigd en de RTBF heeft zich zwaar moeten verantwoorden.

Wie dit soort berichten al heeft gelezen, heeft al te maken gehad met ransomware of ‘Uw persoonlijke bestanden zijn versleuteld! gijzelsoftware, een Om je bestanden weer te ontgrendelen, heeft u de privésleutel nodig. Om de chantagemiddel op het privésleutel voor deze computer te internet. Ransomware verkrijgen die uw bestanden automatisch zal vrijgeven, moet u 300 USD / 300 EUR zorgt ervoor dat / een vergelijkbaar bedrag in een andere gegevens op je valuta betalen. Elke poging om deze computer geblokkeerd software te verwijderen of te beschadigen, zal leiden tot onmiddellijke vernietiging van worden, waarna het de de privésleutel door de server.’ gebruiker geld vraagt om de computer weer te ontgrendelen door middel van een code waarvoor stevig betaald moet worden. Vaak wordt de indruk gewekt dat het bericht afkomstig is van een betrouwbare instantie en dat er een boete moet worden betaald wegens misbruik van het internet. De ransomware is echter afkomstig van cybercriminelen die op geld uit zijn. Vaak werkt betalen ook niet om je computer vrij te krijgen, of blijft de software toch nog op je computer staan waardoor deze je computer later opnieuw kan blokkeren en om nog meer geld kan vragen.

Op 30 oktober 1938 werd op de Amerikaanse zender CBS een muziekprogramma uitgezonden dat verschillende keren onderbroken werd door verontrustende nieuwsberichten over een invasie van marsmannen. De zender berichtte over vreemde explosies op Mars en een ongewoon cilindrisch object dat was neergestort op onze planeet. Deze cilinder bleek marsmannetjes te bevatten die meteen ten aanval overgingen. Aan het begin en einde van het programma werd verschillende malen duidelijk gemaakt dat het om een hoorspel, gebaseerd op het boek War of the Worlds, ging. Veel luisteraars misten of negeerden deze boodschap echter en dachten dat de nieuwsberichten echt waren, waardoor hevige paniek en onrust ontstond. Deze massahysterie werd wellicht aangedikt door de dreiging van de Tweede Wereldoorlog.

Op 26 mei 2020 berichtte de website Niburu over het verband tussen 5G en het coronavirus. De site schrijft dat 5G en het coronavirus twee verschillende dingen zijn, maar dat beide ongeveer dezelfde fysieke klachten veroorzaken. Volgens een aangehaalde bron kan 5G-straling zorgen voor een gebrek aan zuurstof omdat het een negatief effect heeft op de hemoglobine in de rode bloedcellen. Daardoor kunnen mensen stikken en dood neervallen. Dit is exact wat er gebeurde in Wuhan, waar 5G aanwezig is en waar het coronavirus voor het eerst waargenomen werd. Men schreef het stikken toen toe aan het coronavirus, terwijl het evengoed veroorzaakt kon worden door de 5G-straling. De site concludeert dat het geen toeval is dat de uitrol van 5G samenvalt met de uitbraak van corona.

1 Lees de omschrijvingen van historische nieuwsberichten. a* Welke van die berichten kende je? b Wat hebben die berichten gemeenschappelijk? c* Ken je soortgelijke voorbeelden? 2 Je bekijkt nu een fragment met achtergrondinformatie bij het tweede nieuwsbericht. a Schrijf een samenvatting van de inhoud. b Vergelijk jouw tekst met die van een medeleerling. c Welke elementen kun je nog schrappen uit jouw tekst, welke moet je aanvullen? 3 Beantwoord volgende vragen op basis van je samenvatting. a Hoe reageerden de kijkers op de uitzending van de RTBF? b Wat was het doel van de uitzending? Kan dat volgens jou? c Waarom denk je dat zoveel mensen dat nepnieuws geloofden? d Geef aan de hand van dit voorbeeld een defi nitie van het begrip docufi ctie. 4 Al die voorbeelden zijn al een tijdje oud. a Zou dat vandaag nog kunnen? b* Ken je gelijkaardige voorbeelden?

2

NIEUWS EN NEPNIEUWS

De website Mediawijs legt uit waarom mensen nepnieuws maken en waarom we ons er soms door laten vangen. Ook bevat de site verschillende tips om misleidende en foutieve informatie te ontmaskeren.

1 Lees de tekst Nepnieuws op de volgende pagina een eerste keer globaal en beantwoord volgende vragen. a Wat voor soort tekst is dit?

b Welke bedoeling heeft de schrijver met de tekst? c Wat is het hoofdonderwerp van de tekst?

2 Lees de tekst een tweede keer. Je leest nu het geheel en dringt door tot de volledige boodschap van de tekst. a De volgende tussentitels zijn uit de tekst gehaald. Geef ze een juiste plaats in de tekst.

Waarom geloven we nepnieuws? Wat is het gevaar van nepnieuws?

Waarom maken mensen nepnieuws?

b Leg kort uit wat nepnieuws is. c Geef twee redenen uit het artikel waarom mensen nepnieuws maken. d Geef twee gevaren van nepnieuws. e Wat betekent het woord ‘confi rmation bias’ in de zesde alinea?

3 Je re ecteert nu op de inhoud van de tekst. a Waarom kunnen nepnieuws en hoaxes zich vandaag de dag zo snel verspreiden? b Bedenk nog één andere reden waarom mensen nepnieuws maken. c Vat in drie zinnen samen waarom mensen nepnieuws geloven.

4 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen over hoe je nepnieuws kunt herkennen in online media.

Nepnieuws

Nepnieuws is misleidende en onjuiste informatie in de vorm van een nieuwsbericht, die wordt verspreid om geld te verdienen of om de publieke opinie te beïnvloeden. Het is een vorm van desinformatie.

Nepnieuws, fake berichten en hoaxes bestaan al heel lang, maar de verspreiding ervan gaat razendsnel sinds de opkomst van sociale media. Iedereen kan tegenwoordig content plaatsen op internet. Daardoor lijken de grenzen tussen nieuws, nepnieuws en advertenties te vervagen. Het wordt steeds moeilijker om ze van elkaar te onderscheiden en een gefundeerde mening te vormen.

© GER Westend61

woord

de publieke opinie: mening van (de meerderheid van) mensen in de samenleving over een bepaald onderwerp desinformeren: opzettelijk verspreiden van valse of misleidende informatie de content: online-informatie gefundeerd: onderbouwd, van argumenten voorzien

Waarom maken mensen eigenlijk nepnieuws? Hoe herken je nepnieuws? En welke rol speel je zelf in de verspreiding?

In Nederland wordt vooral nepnieuws verspreid om geld te verdienen. Hoe meer mensen op een artikel klikken, hoe meer geld de makers krijgen vanwege de getoonde advertenties. En een pakkende, sensationele kop levert vaak veel ‘clicks’ op. En dus veel geld. We noemen dat ‘clickbait’. Ook maken mensen bewust nepnieuws om meningen te beïnvloeden, bijvoorbeeld in de aanloop naar verkiezingen.

Door de vluchtigheid van sociale media is het niet altijd gemakkelijk om kritisch te kijken naar informatie. Als we een bericht zien hebben we daar gelijk onbewust een oordeel over. We zien gelijk of het interessant is. En ook oordelen we snel of iets waar is of niet.

Door dit onbewuste oordelen, trappen we sneller in een nepbericht dat onze mening bevestigt (dat heet ‘confirmation bias’). Ook denken we eerder dat iets waar is, als veel mensen het leuk vinden of delen.

Makers en verspreiders van nepnieuws spelen hier slim op in. Ze bevestigen bestaande meningen en vooroordelen en zetten nepaccounts in om hun berichten extra populair te laten lijken. Ze gebruiken allerlei psychologische technieken om lezers te proberen te overtuigen. Het herkennen van deze technieken en het kritisch beoordelen van informatie zijn belangrijke mediawijze vaardigheden.

Als we onwaarheden als waarheid aannemen, is het erg moeilijk om een gefundeerde mening te vormen.

De Britse wetenschapper David Buckingham zegt hierover: ‘Het democratische politieke proces is volledig gebaseerd op het verspreiden van betrouwbare informatie. Als dat wegvalt, kunnen burgers bijna onmogelijk politieke beslissingen nemen.’

Hiernaast kan nepnieuws ook onrust veroorzaken in de maatschappij. Een belangrijke tactiek van nepnieuwsmakers is polarisatie: ze zetten mensen tegen elkaar op. Ze kiezen voor extremere onderwerpen en spelen in op emoties, zoals angst voor vreemdelingen of het onbekende. Daarmee hebben ze invloed op de publieke opinie en hoe er tegen bepaalde mensen in de maatschappij wordt aangekeken.

Het wordt gemakkelijker om nepnieuws te maken en lastiger om nepnieuws te herkennen. Technieken om beeld en geluid te manipuleren worden snel beter, goedkoper en lastiger te detecteren. Ook wordt het gemakkelijker om nepnieuws te verspreiden, met behulp van bijvoorbeeld ‘bots’ en trollenlegers.

Bron: mediawijsheid.nl

woord

sensationeel: spectaculair, wat voor opschudding zorgt de tactiek: uitgewerkt plan, manier om iets aan te pakken de polarisatie: het versterken van tegenstellingen, het verscherpen van uiterste meningen manipuleren: inspelen op, bewerken, beïnvloeden

3

URBAN LEGENDS

Fantasierijke en sensationele verhalen zoals in nepnieuws of hoaxes zijn natuurlijk niets nieuws. Ook de urban legend kent hier zijn oorsprong.

Voor het lezen

1 Je bekijkt een videofragment over drie spannende verhalen. a Welke van die drie verhalen vind jij het griezeligst? b Vind je die verhalen geloofwaardig? c Som twee kenmerken op van de urban legend.

2 Welke urban legends ken je zelf nog? Deel ze met je medeleerlingen. 3 Geef op basis van die verhalen een omschrijving van de term ‘urban legends’.

4 Je leest zo meteen een interview met een Nederlandse professor vertelcultuur. a Welke twee dingen wil je zelf nog te weten komen over urban legends?

b Som twee dingen op die in een interview met een professor zeker aan bod zullen komen over het onderwerp.

Tijdens het lezen

5 Lees het artikel op p. 138-140 een eerste keer globaal en plaats volgende tussentitels op de juiste plaats.

Het oudste broodjeaapverhaal Professor in broodjeaapverhalen Het beste broodjeaapverhaal Broodjeaapverhaal als reclame

6 Lees het artikel nu helemaal door en markeer zes zinnen die de hoofdgedachte van de tekst weergeven.

Deze verhalenprofessor deelt de beste broodjeaapverhalen

Dennis Rijnvis

Soms klinkt iets te grappig om waar te zijn.

Zo ging een vriend van me vorig jaar met zijn vrouw op vakantie naar Australië. Ze huurden samen een jeep en trokken de outback in. Op een regenachtige middag gebeurde er iets schokkends: ze reden een kangoeroe aan. Het dier ademde nog, maar rilde van de kou. Mijn vriend zette de auto stil, sprong uit de jeep en legde zijn jas over de kangoeroe heen. Zijn vrouw begon te lachen, omdat het een grappig gezicht was. Ze pakte de camera en maakte een foto van haar man en de kangoeroe die zijn jas aan had. Maar het dier schrok van de flits en bleek toch niet zo ernstig gewond. Razendsnel hopte het dier de struiken in, met het jasje nog steeds om zijn lijf. In de binnenzak zaten het paspoort en de autosleutels van mijn vriend.

Zelf hoorde ik de kangoeroe-sage van Theo Meder. Hij is hoogleraar vertelcultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Een broodjeaapverhaal kun je beschouwen als een soort breinvirus’, zegt Meder. ‘Het blijft in je kop zitten en het is besmettelijk. Je denkt: dit verhaal moet ik doorvertellen.’ Als onderzoeker aan het Meertens Instituut bracht hij de afgelopen jaren duizenden zogenoemde volksverhalen in kaart (van sagen tot sprookjes, broodjes aap en legendes). Die verhalen gaan soms al eeuwen rond in Nederland en daarbuiten. Maar je hoort volksverhalen niet alleen in de kroeg of op verjaardagen. Broodjes aap en moderne sprookjes worden ook gebruikt in reclamefilmpjes van bedrijven, bij de promotie van steden, of in boeken.

Hoe ontstaan die stadssagen? En op welke manier verzin je er zelf één? In dit artikel zet Meder de belangrijkste ingrediënten op een rij.

Horror en verrassing, zijn dat belangrijke elementen in verhalen die snel van mond tot mond gaan? Theo Meder: Ja, en er zit vaak ook een waarschuwing in voor de lezer of luisteraar. Daardoor krijgt een verhaal urgentie en gaan mensen het doorvertellen. Neem het verhaal over de Momo-challenge, dat nog steeds de ronde doet op scholen.

Volgens het verhaal kunnen jongeren een speciale app downloaden om in contact te komen met een zekere Momo. Of ze ontvangen uit het niets een bericht van dit wezen. Momo is een monsterachtig wezentje dat hen uitdaagt om verschillende challenges te doen, zoals midden in de nacht opstaan, of heel lang je adem inhouden. De challenges worden steeds gevaarlijker, en uiteindelijk vraagt Momo de jongere om zelfmoord te plegen.

De boodschap is: pas op voor deze geheimzinnige app. Zo’n waarschuwing werkt: een school in Nijmegen stuurde zelfs een brief naar alle ouders om hen op de hoogte te stellen van de Momo-challenge.

woord

de outback: afgelegen gebieden in Australië de hoogleraar: professor de urgentie: belang, dringendheid

Maar het verhaal is niet waar? Theo Meder: Nee. Het is een broodjeaapverhaal. Er zouden in het buitenland zogenaamd al meerdere jongeren om het leven zijn gekomen door Momo. Maar als je berichten over die zelfmoorden beter onderzoekt, blijkt dat het weliswaar gaat om jongeren die suïcide hebben gepleegd, maar niet door een app of een contact met Momo. Er bestaat ook geen Momo-app. Als jongeren al berichten krijgen van Momo, dan zijn dat waarschijnlijk klasgenoten die een grap uithalen. De foto van het monstertje dat rondgaat, is simpelweg een foto van een sculptuur dat is gemaakt door een Japanse kunstenares. Het verhaal is dus onzin. Een jaar eerder ging er eenzelfde soort broodje aap rond, maar toen heette de Momochallenge de Blue Whale-challenge. Door het waarschuwende effect dat van die verhalen uitgaat nemen leerkrachten en ouders het steeds opnieuw serieus. Zo serieus dat ze elkaar ervoor waarschuwen.

Kan een broodjeaapverhaal ook slim worden gebruikt door bedrijven of organisaties om meer bekendheid te krijgen? Theo Meder: Dat gebeurt soms. Een goed voorbeeld is de eerder genoemde anekdote over de kangoeroe die wegvlucht met een jasje van een toerist. Het verhaal werd gebruikt voor een reclame van Gore-tex, een fabrikant van regenjassen. Maar in Nederland komt het ook voor.

In een reclamespot met de titel Even Apeldoorn bellen van Centraal Beheer zat bijvoorbeeld ooit het verhaal van een man die naar huis rijdt in een cementwagen. Daar aangekomen, ziet hij een sportwagen met open dak voor zijn deur staan. En als hij door het raam naar binnen gluurt, ziet hij dat er een knappe man in pak op de bank zit, die zijn vrouw een bos bloemen geeft. De man vermoedt overspel, wordt woedend en stort de sportwagen vol met cement. Uiteindelijk blijkt dat de goed geklede bezoeker een tv-presentator is die zojuist heeft aangebeld om te vertellen dat het stel een sportwagen heeft gewonnen.

Dit verhaal is niet verzonnen door Centraal Beheer of een reclamebureau. Het was een broodjeaapverhaal dat al een tijdje rondging.

Hoe lang bestaan broodjeaapverhalen al? Theo Meder: De meeste broodjeaapverhalen stammen pas van na de Tweede Wereldoorlog. Maar soms blijken ze veel ouder te zijn. Dan zijn het vaak volksverhalen die zijn aangepast aan de moderne tijd.

In een verhaal uit de jaren tachtig doet een vader boodschappen in de supermarkt met zijn baby en een hond. Als hij de boodschappen en zijn zoontje in de auto zet, loopt hij terug omdat hij is vergeten om cola te kopen. Hij laat zijn kind en de hond een paar minuten in de auto zitten. Wanneer hij terugkomt, huilt de baby. Op het gezicht van het jongetje zit bloed en de hond heeft ook een bebloede bek. De man neemt aan dat de hond het kind heeft aangevallen. Hij wordt woedend en slaat het dier ter plekke dood. Maar dan blijkt dat het kind is aangevallen door een rat, die uit een zak aardappelen in de kist boodschappen is gekropen. De hond probeerde het kind juist te beschermen.

woord

de suïcide: zelfmoord

Je zou zeggen dat dit een moderne sage is. Maar wat blijkt uit literatuuronderzoek? Dit verhaal werd in de negentiende eeuw ook al verteld in Wales onder de naam Llewellyn and his dog Gelert, alleen ging het toen om een baby die in de bedstee lag. En er zijn zelfs aanwijzingen dat een vroege versie van het verhaal in de tweede eeuw na Christus al rondging in India.

Maar de meeste oude sagen nemen we toch al lang niet meer serieus? Theo Meder: Voor een deel klopt dat. Je hebt inderdaad oude volksverhalen zoals De meermin van Edam, over een zeemeermin die zou zijn gevangen door vissers. Dat soort verhalen hebben vooral nog een toeristische functie. Ze worden ingezet om de bekendheid van een stad of regio te versterken, maar niemand gelooft ze nog. We zijn in deze tijd niet meer bang voor een vloek, of een zeemeermin. Onze verhalen gaan nu over moderne angsten voor bijvoorbeeld technologie, criminaliteit, of geweld. Toch worden sommige oude verhalen nog wél geloofd, namelijk sagen over geesten en spoken.

Waarom die juist wel? Theo Meder: Het idee dat er een spiritueel leven na de dood is, hebben we nog niet losgelaten, ondanks alle ontkerkelijking. Sagen over spookhuizen doen het nog steeds erg goed. Er bestaat zelfs een fenomeen dat ‘legend tripping’ heet, en waarbij mensen er met zaklantaarns en infraroodlampen op uit trekken om plekken te bezoeken waar het zou spoken.

Wat is uw favoriete broodjeaapverhaal?

Theo Meder:

‘Sorry’, zeiden de leden van de motorbende. ‘Zet jullie bagage maar gewoon neer en ga een stukje wandelen. Dan maken wij alles schoon, en kunnen jullie zo naar binnen.’ Het gezin besloot inderdaad een stukje te gaan lopen. Toen ze terugkeerden, was het huisje spik en span, en hun bagage was zelfs netjes ingeruimd in de kasten. ‘Wat hebben we toch veel vooroordelen over de Hell’s Angels’, zei de vrouw tegen de man. ‘Het zijn eigenlijk gewoon ontzettend aardige mensen.’ Toen de leden van het gezin twee weken later de fotorolletjes hadden laten ontwikkelen, vielen ze bijna van hun stoel van verbazing. Op de foto’s stonden de Hell’s Angels, met hun broek naar beneden, tussen hun billen zaten de tandenborstels van de gezinsleden.

© Thomas Frey Imagebroker RM

Wat maakt dit verhaal zo goed dat het steeds wordt doorverteld? Theo Meder: In de eerste plaats natuurlijk de even onsmakelijke als humoristische twist aan het einde. Maar er wordt ook een vooroordeel bevestigd in het verhaal: Hell’s Angels zijn niet te vertrouwen. Mensen vinden het fijn als een verhaal hun mening versterkt, daarom spelen veel broodjeaapverhalen daarop in.

Na de middeleeuwen gebeurde in wat extremere mate hetzelfde met verhalen over heksen. Daar zat ook een duidelijke boodschap in, waarmee een heersend idee werd bevestigd. Namelijk: er zijn kwade vrouwen die een pact met de duivel hebben gesloten en die kun je maar beter mijden.

Dat gaat over een gezin dat in de jaren negentig naar een huisje in Center Parcs ging en zagen dat de vorige bewoners nog niet waren vertrokken. Er zat nog een groepje Hells Angels in de woonkamer. In veel broodjeaapverhalen zit trouwens ook een levensles. Neem de anekdote van de man die de hond met de bebloede bek doodslaat, of de man die vermoedt dat zijn vrouw vreemdgaat en een auto volstort met cement. De boodschap in deze verhalen is: denk eerst even na voordat je handelt. woord

Bron: www.schrijfvis.nl de bedstee: bed dat ingemaakt is in een meubel de ontkerkelijking: afnemen van het kerkbezoek, minder centrale rol van geloof en kerk in de maatschappij

Vragen bij de inhoud

7 De tekst bevat drie andere benamingen voor urban legends. a Welke termen worden gebruikt?

b Verklaar die termen. Je mag daarvoor ook andere bronnen gebruiken.

8 Welke functies kan een urban legend hebben?

9 In het artikel komen de ingrediënten voor de urban legend aan bod. a Geef de vijf ingrediënten. b Leg ze kort uit of geef er een voorbeeld bij. c Vergelijk die lijst met wat je bij opdracht 3 noteerde. Markeer de ingrediënten die je uit je eigen voorkennis noteerde.

10 Lees het verhaal over Kangaroo Jack in de inleiding opnieuw en pas de kenmerken van een urban legend toe op het verhaal. tijdsbepaling

bron

geloofwaardigheid

ingrediënten

Na het lezen

11 In dit artikel komen verschillende urban legends aan bod. a Welke vond jij de boeiendste? b Leg aan je medeleerlingen uit waarom dat het geval was.

12 Bij opdracht 4 noteerde je wat je te weten wou komen over urban legends. a Op welke vraag kreeg je een antwoord? b Zoek samen met een medeleerling online naar het antwoord op een vraag die niet beantwoord werd.

1

TAAL EN WOORDENSCHAT

1 Bekijk de volgende woorden en vul de oefening aan.

Functioneel - urgentie - naderen - suïcide - pedagogisch - bladspiegel - ventileren - nominatie - hoogleraar - discriminatie

a Geef het synoniem.

zelfmoord

professor

opvoedkundig

b Geef het antoniem.

verdwijnen

opgekropt houden

nutteloos

c Vul de voorbeeldzin aan met het juiste woord.

1 Gezien de

2 van dit project is het belangrijk om erg snel in actie te schieten.

op basis van geslacht of huidskleur is bij wet verboden.

3 In een magazine is het erg belangrijk dat de helemaal in orde is.

4 De acteur heeft zijn verzilverd en gaat met de Oscar naar huis.

2 Vul onderstaande tabel aan.

a Kies uit: discrimineren – nominatie – polarisatie – manipuleren – moraal. b Leid daarna van de werkwoorden een zelfstandig naamwoord af en van de zelfstandige naamwoorden een werkwoord.

zelfstandig naamwoord werkwoord

3 Welk woord past bij de onderstaande omschrijvingen? Ga ernaar op zoek in de woordzoeker. a het percentage van de bevolking dat kan lezen en schrijven b in geregelde banen leiden c onderbouwd, van goede argumenten voorzien d uitgewerkt plan, manier om iets aan te pakken e het versterken van tegenstellingen, het verscherpen van uiterste meningen

F R J F M G I Q P J I R D U W Y I U Q U A L F A B E T I S E R I N G S G R A A D T T L P L F I J D I F L M T A S R K F X H A O P Z U F M R F H N U O T W F J N M Q X C K A N A L I S E R E N L U B O N T H Y B T Y D D W F I Q E Z L N D P R C P H A Y T I E F W M R U M H P R N S B P Q K Z J Z P E I T A S I R A L O P J S V V S W L N J R K B O N F W E Z U A F B A Z P K S A Y D O W A A P S N Z T I M P H I

In les 7 herhaalde je de termen vergelijking, metafoor en synesthesie. Die vormen van beeldspraak komen niet alleen in poëzie voor, ook in reclame en romans vind je ze terug.

Paolo Poloverdo woont met zijn ouders op een boerderij in het onherbergzame zuiden van Chili. Angel Allegria is een moordenaar op de vlucht, op zoek naar een onderkomen. Het toeval brengt hem bij het huis van de Poloverdo’s. Genadeloos doodt hij het ouderpaar, maar de jongen laat hij leven, zonder precies te weten waarom. Het is een begin van een bijzondere relatie, die vreemd genoeg uitgroeit tot iets wat op affectie of zelfs liefde lijkt.

4 Het boek De tranen van de moordenaar is zeer poëtisch geschreven. Ga na welke Bekroond met de Prix Sorcières 2004 12+ 14+ 16+ vorm van beeldspraak schrijfster Anne-Laure Bondoux in de zinnen gebruikt.

a Je zou bijna denken dat alle geologen, alle avonturiers en sterrenzoekers elkaar gewaarschuwd hadden om de plek te vermijden, wetend welke hellehond ze daar zouden vinden. b De eenzaamheid omarmde dus het afgelegen huis. c De vader van Luis, een rijke wijnhandelaar, besproeide zijn kinderen met zijn geld. d Een straff e wind veegde de grond en joeg wolken stof op … e Dat vertrouwen was kostbaar, net als vlees.

f Die woorden klinken als een doodsklok op een herfstige dag. g De jonge vrouw keerde haar gezicht naar degene die met zijn ruwe stem had gesproken. h Van bovenaf gezien leek de markt op de zee. i De stem van Ricardo Murga klonk warm. j Nog nooit had hij iemand zien uitdoven, langzaam, zoals je in slaap valt.

WWW.BOEKTOPPERS.NL / WWW.BOEKTOPPERS.BE BTVAO08 ANNE-LAURE BONDOUX

DE TRANEN VAN DE MOORDENAAR De tranen van de moordenaar

Anne-Laure Bondoux

5 Lees het onderstaande fragment uit het sprookje Vrouw Holle dat de gebroeders Grimm optekenden.

In de tekst werden vijf woorden onderstreept en vijf woorden vetgedrukt. Vervang de onderstreepte woorden door synoniemen en de vetgedrukte woorden door antoniemen.

Vrouw Holle

Er was eens een weduwe die twee dochters had. De één was mooi en ijverig, de andere lelijk en lui. Maar ze hield van de lelijke en luie, die haar eigen dochter was, veel meer, en de andere moest alle werk doen en Assepoes in huis zijn. Het arme meisje moest elke dag op straat zitten bij de waterput en ze moest zoveel spinnen, dat het bloed haar uit de vingers sprong.

Nu gebeurde het eens dat de spoel helemaal bloederig was. Toen bukte ze zich over de putrand en wilde de spoel even afwassen, maar deze sprong haar uit de hand en viel naar beneden. Ze begon te schreien, liep naar de stiefmoeder en vertelde van haar ongeluk. Maar die werd boos en had geen medelijden en zei: ‘Als je de spoel erin hebt laten vallen, moet je maar zorgen dat hij eruit komt ook.’

• ijverig

• lelijk

• schreien

• ongeluk

• boos • houden van ↔

• meer

• dag

• beneden

• beginnen

6 In de vorige opdracht vind je ook drie grijze woorden in de tekst. a Welke verschillende betekenissen kunnen die woorden hebben? In welke betekenis worden ze hier gebruikt?

arme:

spinnen:

zorgen:

b Hoe heten woorden die dezelfde schrijfwijze en uitspraak hebben, maar een verschillende betekenis?

c Hieronder vind je twee verzamelingen. In de eerste verzameling hebben alle afbeeldingen met sprookjes te maken. Verbind elke afbeelding met de tegenhanger uit de tweede verzameling en vermeld het zelfstandig naamwoord.

1 2 3

4 Het Koninkrijk van Ooit

5 6

© DREAMWORKS PICTURES / Album

a

d

1 b

© Rainer Berg Westend61 e

2 3 c

f

4 5 6

7 In les 10 stond je stil bij het e ect van tekstopmaak. In deze oefening verdiep je de woordenschat rond tekstopmaak. Verbind de woorden die deel uitmaken van het drukkersjargon met de correcte verklaringen. a bladspiegel b marge c lettertype d staande/liggende afdrukstand e interlinie f recto/verso g tekstuitlijning h kop- en voettekst i lorem ipsum j typografi e

de onbedrukte randen van een blad

Tekst die gebruikt wordt als tijdelijke invulling voor een tekstblok om zo de vormgeving al te finaliseren alvorens de definitieve tekst beschikbaar is. De wijze waarop het blad gelegd wordt alvorens het bedrukt wordt: verticaal of horizontaal.

de aanduiding van de voor- en achterkant van een blad

de tekst in de bovenste en onderste marge van het blad

de indeling van een pagina, de verhouding tussen tekst, afbeeldingen en witruimte

De koepelterm voor alles wat hoort bij de opmaak van teksten (lettertype, lettergrootte, witruimte, interlinie …). De manier waarop de tekst in een alinea wordt weergegeven: links, rechts, gecentreerd of uitgevuld.

Tekenset die gekenmerkt wordt door eenzelfde grootte en opmaak.

de ruimte tussen de regels in een tekst, regelafstand

8 Urgentie, suïcide, psychopatisch en participatie zijn vier woorden uit de woordverklaring van vorige lessen. Die woorden tonen aan dat je de ie-klank in het Nederlands op verschillende manieren kunt weergeven. Vul i, ie of y in.

1 In het art kel kreeg de ploeg heel wat react omdat ze na de penalt gepan keerd hadden.

2 Elk embr o in ons land wacht een fantast sche toekomst vol muz k.

3 De art ste werd door de hele kliek gebo cot omdat ze niet paste in het mago van de d nastie.

4 Macaron , spaghett en raviol geserveerd in een tuin vol c troenbomen: t pisch Italiaans!

5 In elke enc cloped staat dat je de sf nx in Eg pte kunt bewonderen.

6 In pr nc pe helpt een asp r ntje niet tegen nfect s.

7 Deze melod werd gezongen door een d nam sch collect f.

8 Kwaad en boos zijn s non men.

9 Vul telkens het juiste vaste voorzetsel in.

a Ik erger me vaak mijn vader: hij bemoeit zich altijd mijn schoolresultaten.

b Ahmed heeft een hekel Amerikaanse country, maar houdt enorm Ierse folk.

c Zij kon zich goed inleven het hoofdpersonage.

d Je kunt rekenen mijn steun; ik zal er altijd zijn jou.

e Schaam je niet de dingen die jij geweldig vindt; iedereen heeft recht zijn eigen hobby’s en interesses.

f Het zal het weer afhangen of ik me zal inschrijven dat zomerkamp.

g Hans had trek pizza, maar kon niet op mijn lief: zij moest en zou friet eten.

h Geef een seintje wanneer je hulp nodig hebt je verhuizing.

i Lotte droomde een zorgeloze vakantie, maar zag op al het werk dat ze nog moest verrichten.

j Lionel is verslaafd online games, hij hunkert er de hele tijd .

10 Je krijgt nu een invuldictee te horen waarin de tussenklanken centraal staan. Noteer de weggelaten woorden correct.

Het (1) van onze klas was als (2) al gebeten door het (3). Hij wou en zou zijn eigen zaak uitbouwen. Hij bedacht alle denkbare (4) tot hij uiteindelijk in de (5) in onze (6) het vervallen (7) opmerkte. Het gebouw was verlaten na een warme zomer vol (8). Het lag midden in de nieuwe (9) en zou volgens hem zo verbouwd kunnen worden tot de stedelijke (10). Met (11) gooide hij zich voluit op dat project. Hij huurde zelfs graffitikunstenaars in om de gevel bij (12) te beschilderen met tientallen (13), maar hij was (14) voor de praktische moeilijkheden. Onze stad lag in een dal en dat gebouw zou (15) onder water lopen.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

2

UITDAGING: SOORTEN ARGUMENTEN

In een redenering komen vaak verschillende soorten argumenten aan bod. Schrijvers en sprekers baseren zich bijvoorbeeld op hun eigen kennis of ervaringen. Vaak zullen ze ook de mening of visie van experten en onderzoekers aanhalen om hun argumentatie krachtiger te maken.

1 Bestudeer onderstaande teksten met verschillende soorten argumentatie. a Noteer bij elke tekst waarop de schrijver of spreker zich baseert. b Leg steeds uit waarom die vorm van argumentatie betrouwbaar is of niet.

1

Leven met een beperking gaat vaak gepaard met bijkomende uitdagingen zoals gezondheid, lagere onderwijsresultaten, minder economische participatie en hogere armoedecijfers. In sommige ontwikkelingslanden gaat slechts 1 kind op 10 met een beperking naar school. UNESCO schat zelfs dat de alfabetiseringsgraad van vrouwen en meisjes met een handicap slechts 1% bedraagt. In landen met een laag en gemiddeld inkomen is tot 80% van de personen met een handicap in de werkende leeftijd, werkloos.’

© Joerg Boethling / Alamy

• Waarop steunt de argumentatie?

• Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

Een grote natuurramp veroorzaakt door de mens, zoals de olieramp in Nigeria, wordt op dit moment niet gezien als een internationaal misdrijf – in tegenstelling tot genocide, oorlogsmisdrijven, misdrijven tegen de menselijkheid en het misdrijf agressie, allen wél internationale misdrijven. Medewerkers van bedrijven die ecocide plegen kunnen dus niet strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Als het aan de Stop Ecocide Foundation ligt verandert dat, en wordt ecocide als vijfde internationale misdaad aan dat rijtje toegevoegd. ‘De mensen die binnen die vervuilende bedrijven op knopjes drukken en verantwoordelijk zijn, kunnen dan persoonlijk worden vervolgd’, legt Van Tergouw uit.

2

© Stuart Walden / Alamy

woord

de participatie: deelname, betrokkenheid in iets de alfabetiseringsgraad: het percentage van de bevolking dat kan lezen en schrijven de genocide: uitroeiing van een specifi ek volk of ras de ecocide: schade toebrengen aan ecosystemen

• Waarop steunt de argumentatie?

• Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

‘Als we willen verhinderen dat het lerarentekort blijft oplopen, dan moeten we jonge leerkrachten meer werkzekerheid geven’, zegt onderwijsjuriste Evelien Timbermont (VUB), die eerder dit jaar haar onderzoek over de rechtspositie van het Vlaamse onderwijspersoneel verdedigde. ‘Vandaag kunnen ze onbeperkt met opeenvolgende contracten worden ingeschakeld (…) Dat is niet alleen demotiverend voor de betrokkenen, het gaat ook tegen de Europese regelgeving in.’

3

• Waarop steunt die argumentatie?

• Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

de rechtspositie: juridische term voor de rechten en plichten die iemand in een bepaalde situatie heeft duurzaam: stabiel en positief voor toekomstige generaties

woord

• Waarop steunt de argumentatie? ‘Een duurzame wereld zonder ongelijkheid is geen verhaal van noord-zuid, maar van iedereen. Wat jij hier en nu doet, heeft een impact elders en in de toekomst. Om de ongelijkheid echt aan te pakken, moeten we allemaal onze levensstijl aanpassen aan de draagkracht van onze aarde. Je keuken is een goede plek om te beginnen.’ 4

• Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

2 Welke vorm van argumentatie wordt gebruikt in de onderstaande voorbeelden? Schrijf de voorbeelden in de correcte kolom.

a ‘Nee, je krijgt geen iPhone. Ik had dat op veertienjarige leeftijd toch ook niet’, zei moeder tegen haar zoon. b Ik denk dat The Green Knight een fantastische fi lm moet zijn. De huisrecensent van De Standaard zegt immers dat David Lowery met deze fi lm andermaal bewijst een van de meest getalenteerde regisseurs van zijn generatie te zijn. c ‘Onze wereld gaat erop vooruit’, zei Sarah goedkeurend. ‘Uit een enquête over het rookgedrag in Vlaamse gezinnen blijkt namelijk dat het aantal kinderen dat dagelijks wordt blootgesteld aan de tabaksrook van hun ouders, de voorbije twee jaar met zo’n 20% is gedaald.’ d Yousra vond dat haar ouders zich dringend moesten laten vaccineren nadat een onderzoek van het

Federaal Kenniscentrum Gezondheidszorg aantoonde dat minstens 10% van de patiënten na zes maanden nog altijd last heeft van klachten. e Haar vader zei dat hij dat medicijn nooit zou innemen omdat zijn apotheker had gezegd dat het gevaarlijk kon zijn voor mensen met zware darmproblemen zoals hij. f ‘Je mag het echt niet uitmaken met me, want ik sterf zonder jou!’ riep ze in paniek. g Je zult wel geen tekort behalen op die toets, zelfs al heb je niet geleerd. Op de vorige toets behaalde je immers ook een voldoende, en toen had je er ook niet voor gestudeerd. h Ik heb jullie altijd zo goed mogelijk proberen helpen en stond altijd voor jullie klaar, dus wil ik nu ook jullie hulp inroepen bij dit probleem.

argumentatie op basis van cijfers en statistieken

argumentatie op basis van een vergelijking

argumentatie op basis van autoriteit of deskundigheid

argumentatie op basis van emoties

3 Noteer voor de vier soorten argumenten die in vorige opdrachten aan bod kwamen minstens één valkuil.

cijfers en statistiek

vergelijking

autoriteit of deskundigheid

emoties

4 Blader door een (online) krant of tijdschrift en kijk of je drie verschillende vormen van argumentatie kunt terugvinden.

5 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar over feit, mening en soorten argumenten. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

3

CREATIEF: BORDSPEL TOCHT DER WONDEREN

Dit semester maakte je kennis met mythes, sprookjes en urban legends. Wat je daar leerde, zet je nu in bij het magische bordspel Tocht der Wonderen.

Net als bij Ganzenbord is het doel van dit spel om als eerste speler naar het midden van het spelbord te raken. Dat doe je door met de dobbelsteen te gooien en het aantal ogen dat je gegooid hebt, vooruit te gaan. Het vak waarop je landt, heeft gevolgen: • je moet vragen beantwoorden over een van de epische genres die aan bod kwamen; • je trekt een kanskaart en krijgt daardoor een voor- of nadeel; • je komt op neutraal terrein en hoeft die beurt niets te doen.

SPELREGELS