Les 7 Gedichten en emoties

7 Gedichten en emoties

1

Je kunt de kenmerken van poëzie herkennen en benoemen

2

Je herhaalt stijlfiguren (herhaling, opsomming, tegenstelling), beeldspraak (vergelijking, metafoor, synesthesie) en rijm (volrijm, alliteratie, assonantie) 3

Je kent de termen ‘ritme’ en ‘metrum’

4

Je denkt na over de betekenis en het effect van beelden, stijl en ritme in poëzie

1

WAT DRUKT POËZIE UIT?

1 Waaraan denk je bij het woord ‘poëzie’? Noteer acht woorden die spontaan in je op komen.

poëzie

2 Lees nu de onderstaande gedichten een eerste keer globaal door. a Markeer woorden of zinnen die je mooi vindt. b Wat vond je van het gedicht? Plaats bij elke tekst één bijvoeglijk naamwoord dat je gevoel weergeeft.

A

WEET GIJ WAAR DE WIND GEBOREN

Weet gij waar de wind geboren, waar de dauw geboren is? Weet gij kunstig op te sporen wat hierbij, hierboven is? Weet gij wat de sterren zijn, en wat de zon, de mane? Wat in de bergen, in de mijnen ligt en in de zee bevat? Weet gij iets klaar uit te leggen van al ‘t geen men u vragen kan? Antwoord dan en wil mij zeggen: Dichten ... wat is dichten dan?

Guido Gezelle. Volledige dichtwerken

3 Overloop samen met drie medeleerlingen wat jullie markeerden en noteerden. Beslis als groep wat jullie het knapste gedicht vinden.

4 Ieder groepslid focust nu op één gedicht. a Ga in de tekst op zoek naar het antwoord op de vraag ‘Wat is poëzie’?'. b Overloop jullie antwoorden en vul samen het schema in.

dichter Guido Gezelle Wat is poëzie?

Toon Tellegen Poëzie

K. Schippers

Rutger Kopland Poëzie is

Dit zijn allemaal

5 Welke dichter kan poëzie naar jullie gevoel het best omschrijven?

6 Schrijf in het kader hieronder de antwoorden neer die jullie met de klas in opdracht 1 verzamelden en vul de categorieën aan met de antwoorden van de dichters. klank vorm inhoud andere

2

PERFORMANCE EN GEDICHTEN

Poëzie wordt niet enkel neergeschreven. Bekijk het gedicht Ode aan de taal van Lisette Ma Neza.

Lisette Ma Neza was Belgisch kampioen Poetry Slam in 2017. Zo’n wedstrijd is als een boksmatch met woorden, waarbij je als dichter op een paar minuten tijd de jury en het publiek moet overtuigen met jouw poëzie. Alles draait om de taal en de performance.

onDERWEG

1 Waarover gaat Lisettes gedicht?

2 Wat vind je van het gedicht? Vind je het leuker om naar een gedicht te luisteren of om het zelf te lezen? 3 Wat valt op door de manier waarop Lisette Ma Neza haar gedicht voordraagt?

4 In haar tekst maakt Lisette Ma Neza gebruik van rijm, beeldspraak en stijl guren. a Welke termen ken je nog uit de vorige jaren? Koppel het juiste woord aan de defi nitie. b Eén poëzieterm ontbreekt. Geef de term die bij de omschrijving past. c Bekijk Ode aan de taal een tweede keer en geef telkens een voorbeeld. Je kunt de tekst op de pagina hiernaast mee volgen.

poëzieterm 1 assonantie

2 alliteratie

3 opsomming 4 herhaling 5 tegenstelling 6 vergelijking 7 eindrijm definitie a Twee begrippen met een tegenovergestelde betekenis worden met elkaar verbonden.

b Klinkerrijm: verschillende lettergrepen die op elkaar volgen bevatten dezelfde klinker.

Daardoor valt de klank op. c Een persoon of voorwerp in de werkelijkheid wordt verbonden met een beeld door ‘als’, ‘zoals’ of

‘gelijk’.

d Verschillende zaken worden na elkaar op een rijtje gezet.

e Beginrijm of letterrijm: verschillende woorden die op elkaar volgen beginnen met dezelfde medeklinker(s).

f Woorden of zinsdelen worden meermaals gebruikt om er extra nadruk op te leggen.

g gelijkheid van klank aan het einde van woorden

h Een voorwerp wordt als levende persoon voorgesteld. voorbeeld

5 Het ritme van het gedicht lijkt op dat van een raptekst. Beluister NIEMAND van Zwangere Guy.

Benoem de aangeduide delen in de eerste strofe en het refrein.

NIEMAND

Hoe komt het dat er niks meer in de weg staat? Ik ben het niet gewoon als alles goed draait Is er iemand die me helpt als het mis gaat? Of eindig ik op straat of in de misdaad? Heb schijt aan het systeem en onze rechtstaat Zal rappen tot een ander op zijn bek gaat Soms denk ik, ja mijn leven dat is niks waard Soms ren ik door het leven als een wild paard

Nu kan ik niet meer stoppen en niet stilstaan Blijf vlammen door het leven als een driftbaan We hangen niet met ratten (3), nee geen klikspaan Doe dit niet voor de fame, daar heb ik niks aan De mannen in mijn rangen blijven wild gaan Die doekoe op de bank daar heb ik niks aan Soms denk ik da we even moeten stilstaan Accepteren dat ik ballen ook kan misslaan

Is er iemand die me helpt, als ik naar ze bel, al zat ik in de cel? (Niemand) Is er iemand die dat denkt, dat hij mij echt kent, buiten ikke zelf? (Niemand) Ik mis haar, wis vaak Het leven is geen spel, nee geen quizvraag Niks waard, stil staan Soms kan alles in het leven opeens misgaan

Hoe komt het dat ik alles zo voorbij loop? Zie me vlammen in een alpina, linkerrijstrook (…)

© HOLLANDSEHOOGTE

Zwangere Guy. BRUTAAL "Niemand" Gorik Van Oudheusden, Nando Timpe, Paulo Rietjens, Pieterjan Seaux © Strictly Songs All rights reserved for the World

onthouden

Spelen met ritme en klank zijn eigen aan zowel muziek als poëzie. Ritme is de indruk van beweging in gesproken taal. Het ritme in een gedicht wordt bepaald door de klemtonen en de opeenvolging van lange en korte klanken. Als in een gedicht of nummer een vast ritme zit, dan gebruikt men daarvoor ook de term metrum.

Rap is eigenlijk een poëzievorm op muziek. Hier is ritme heel belangrijk; om alles vloeiend en boeiend te laten klinken is een goed ritme cruciaal.

6 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen op rijm, ritme en stijl guren.

3

DE KRACHT VAN BEELDSPRAAK

1 In de tekst van Zwangere Guy staan enkele opvallende vergelijkingen als ‘Soms ren ik door het leven als een wild paard’. Waarom denk je dat hij niet kiest voor eenvoudigere zinnen als ‘Soms ren ik heel hard door het leven zonder te stoppen’.

onthouden

Vergelijkingen worden ook beeldspraak genoemd. Door het onderwerp te verbinden (als, zoals) met een levendig beeld, begrijpen we beter wat de dichter wil uitdrukken.

2 Omschrijf wat de rapper volgens jou bedoelt met ‘Blijf vlammen door het leven als een driftbaan’.

onthouden

Soms rekent de dichter erop dat we de vergelijking zelf in ons hoofd maken. Figuurlijk taalgebruik waarbij enkel het beeld genoemd wordt en niet de hele vergelijking met ‘(zo)als’ of ‘gelijk’ is een

3 Ook Tourist LeMC is een bekende Nederlandstalige rapper. Lees het refrein uit zijn nummer

Tramontane.

Tramontane

Op de geur, het gevoel, ja De zoete lucht die ‘k proef We gaan nog niet naar huis nee, nee, nee, nee Ik trek u dichter bij mij, ja En hoop dat alles voorbij gaat Blijven we nog even hier, ja, ja, ja, ja

Tourist LeMC. Tramontane

a Benoem de aangeduide vorm van beeldspraak.

14.4.3

b Leg uit wat er bij die vorm van beeldspraak gebeurt.

c Waarom maakt de rapper volgens jou gebruik van beeldspraak?

4 Op deze en volgende pagina’s vind je vijf gedichten. a Bepaal welk gedicht jou het meest aanspreekt, welk gedicht je het moeilijkst vindt en welk gedicht je het vervelendst vindt.

b Geef drie criteria waaraan een goed gedicht volgens jou moet voldoen.

5 Ga op zoek naar vergelijkingen, metaforen en synesthesie in de volgende gedichten. Vul de tabel aan en markeer de beeldspraak in de gedichten.

beeldspraak gedicht (letter) vergelijking

metafoor

synesthesie

A

Bed Mama stuurt me ‘s avonds op in mijn warme envelop. Nachtpost, zegt ze, daarna legt ze zachte lippen op mijn mond: dat zijn de zegels, de regels om te zorgen dat ik ‘s morgens teruggezonden word. Dan gaap ik en dan lacht ze: Welterusten liefje. Dan slaap ik en dan zucht ze: Welterusten briefje.

Edward van de Vendel. Wij zijn de menigte die moeder heet

B

Straatletters

C

Sprookje

voor mijn moeder en dochtertje

Zij luisteren beiden naar haar oud verhaal, wondere dingen komen aangevlogen, zichtbaar in hun verwijde ogen, als bloemen, drijvend in een schaal.

Er is een zachte spanning in hun wezen, zij zijn verloren en verzonken in elkaar, – het witte en het blonde haar –geloof het maar, geloof het maar, alles wat zij vertelt is waar en nooit zal je iets mooiers lezen.

M. Vasalis. De vogel Phoenix

D

Voor wie dit leest

O, als ik troosten kon, dan kon ik wenen. Kom, leg uw hand op dit papier; mijn huid; verzacht het vreemde door de druk verstenen van het geschreven woord, of spreek het uit.

Leo Vroman. Gedichten, vroeger en latere

E

Changement de décor

Zodra de dag als een dreigbrief in mijn kamer wordt geschoven worden de rode zegels van de droom door snelle messen zonlicht losgebroken

huizen slaan traag hun bittere ogen op en sterren vallen doodsbleek uit hun banen

terwijl de zwijgende schildwachten nachtdroom en dagdroom haastig elkaar hun plaatsen afstaan legt het vuurpeloton van de twaalf nieuwe uren bedaard op mij aan.

Ellen Warmond. Proeftuin

6 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan hoe sterk je de onderdelen van deze les beheerst. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.