serchawa5

Page 6

‫لة ذَي��ر سايةي ج� َ‬ ‫�والن��ةوةي رزطاريخوازي نيشتماني‬ ‫كوردستاني ضةندين اليةني رامياري دامةزران‪ ،‬كة زؤريان بة‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتي شةرعي‬ ‫ئاشكرا كاري رامياريان دةكرد لةكاتيَكدا كة‬ ‫َ‬ ‫فةرمانرةوايي دةكرد و لةكاتي نةبووني دةسةالتي‬ ‫كوردستاني‬ ‫ِ‬ ‫شةرعي كوردستاني بةنهيَني ضاالكي راميارييان دةكرد‪ ،‬ئةمةش‬ ‫َ‬ ‫بةخةسلةتي سةرةكي ضاالكي رامياري كوردستاني‪.‬‬ ‫دواتر بوو‬ ‫طرنطترين ئةو اليةنة رامياريانةي كة لةم بةشةي كوردستان‬ ‫َ‬ ‫سةريان َ‬ ‫كؤمةلةي سةربةخؤيي كوردستان كة لةهاويني‬ ‫هةلدا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ 1920‬دامةزراو‪ ،‬كؤمةلةي كوردستان ‪ ،1922‬كؤمةلةي الوان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةي ضاكسازي‪ ....‬و ضةندين اليةني تر‪ .‬شايةني‬ ‫‪ 1930‬و‬ ‫باسة اليةنة رامياريية كوردستانية طشتييةكان ضاالكي رامياري‬ ‫بةردةواميان هةبوو لةم بةشةي كوردستان‪ ،‬ضونكة تاوةكو‬ ‫ئيَستا بنةماي يةكبووني كوردستاني هةرةسي نةهيَناوةو‬ ‫ضةندين خويندنطاي هزري رامياري كوردستاني هةن لةسةر‬ ‫بنةماي يةكبووني كوردستان كار وضاالكي رامياري دةكةن‪.‬‬ ‫لةم قؤناغةدا‪ ،‬ه��زري رامياري كوردستاني هزريَكي‬ ‫نةتةوايةتي نيشتماني بوو لةسةر بنةماي كوردستان بؤ‬ ‫َ‬ ‫جوالنةوةي رزطاري‬ ‫كوردستانيةكانة‪ .‬هةر لةم قؤناغةدا‬ ‫نيشتماني كوردستاني ع��ي��راق‪ ،‬ضةمكة سةرةكيةكاني‬ ‫ثةيوةنديية ناوخؤييةكان و دةرةكيةكاني دانا و هةموو ئامرازة‬ ‫شارستانيةكاني بةكارهيَنا بؤ تيَكؤشان‪»4».‬‬ ‫لةم قؤناغة هةست بة َ‬ ‫رؤلي بةرفراواني ضيني بؤرجوازي‬ ‫دةكري لةخةبات‪ ،‬لةهةمانكاتدا هزري‬ ‫نيشتيماني كوردستاني‬ ‫َ‬ ‫ضةثي خؤرئاوا ثيَطةي خؤي لة كوردستان بةرفراوان دةكرد‬ ‫لة نيَوان رؤشنبيرةكاندا‪ ،‬بةتايبةت ئايدؤلؤجياي سؤسياليزمي‬ ‫دةكري كة ناوضةكاني سةرنكيَشي‬ ‫لينيني ماركسي و ديقةت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ضر ببوو‬ ‫عيراق‪،‬‬ ‫كوردستاني‬ ‫نيشتيماني‬ ‫جوالنةوةي‬ ‫نيشتيماني‬ ‫ِ‬ ‫لة سليَماني»‪ ،»5‬دواتر بارزان»‪.»6‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلة ِرامياريةكان كة ضاالكي رامياري نهيَني‬ ‫دامةزراندني‬ ‫َ‬ ‫و ئاشكراي دةكرد وةك‪ :‬كؤمةلةي تةعالي و تةرةقي كورد‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةي معارفي كوردي‬ ‫كؤمةلةي هةيظي ‪،1910‬‬ ‫‪ ،1908‬و‬ ‫‪،1908‬ثارتي ميللةتي كورد و ريَكخراوي جيهاندني كورد ‪،1913‬‬ ‫دامةزراندني يةكةم ضاثخانةي كوردى لةسةر دةستي حسين‬ ‫حوزني موكرياني لة حةلةب كة َ‬ ‫بالوكراوةي كوردي ضاث ئةكرد‬ ‫بة ثيتي عةرةبي بةهةموويان بوون بةمايةي رووناكبيركردني‬ ‫كةرتيَكي بةرفراواني ميللةتي كوردو سةرةتاكاني دامةزراوةي‬ ‫مةدةني رواند لة كوردستان»‪ .»7‬ئةوةي كة ئاماذةي ثيَدرا‬ ‫َ‬ ‫جوالنةوةي رزطاريخوازي نيشتيماني‬ ‫وةك قؤناغي يةكةمي‬ ‫دةكري‪.‬‬ ‫كوردستاني عيراق ئةذمار‬ ‫َ‬ ‫قؤناغي دووةم‪ :‬دةستيثيَكرد لةدواي ئةوةي كة عيراق بوو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةي طةالن و خاوةني سةربةخؤيى خؤي‬ ‫بة ئةندامي‬ ‫بوو‪ ،‬ئةمة جطةلةوةى هاوثةيمانى بريتانيا و خؤرئاوا بوو‪،‬‬ ‫لةهةمانكاتدا خاوةن سيستميَكي شاهنشاهي بوو تاوةكو ‪.1958‬‬ ‫َ‬ ‫دارمان بوو كة سةرةتاكةي‬ ‫سالي ‪ 1932‬قؤناغيَكي‬ ‫ثضران و ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل سةرهةلداني سةدةي بيستةم دةستي ثيَكردبوو‪ ،‬لةم‬ ‫َ‬ ‫سالةدا كوردستاني عيراق بةشيَوةيةكي فةرمي بوو بةشيَك‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةندي بةليَني نيَودةولةتي لة ريَطاي‬ ‫لةعيراقي شاهةنشاهي و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةي نةتةوةكان ثيَي درابوو بؤ ثاراستني الني كةمي مافة‬ ‫كةلتوري و ئيداري و سياسيةكاني لةضواضيَوةي عيَراقداو لةم‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتي شةرعي كوردستان بووني نةما‪ ،‬كوردستاني‬ ‫سالةدا‬ ‫َ‬ ‫عيراق بوو بة خاوةني جوالنةوةيةكي رامياري كة تيَدةكؤشا بؤ‬ ‫بةرابةرايةتي اليةني‬ ‫دةستكةوتني مافة رةواكاني كوردستان ِ‬ ‫رامياري جؤراوجؤر كة لة شارةكاني كورستان كار وضاالكي‬

‫راميارييان دةكرد‪.‬‬ ‫لةم قؤناغةدا خةباتي ئاشتيانة زؤرت��ر بوو لة خةباتي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫جوالنةوةي رزطاريخوازي‬ ‫خةسلةتيَكي سةرةكي‬ ‫ضةكداري»‪»8‬و‬ ‫نيشتيماني كوردستاني عيراق بوو‪ ،‬هةروةها حكومةتي عيراقي‬ ‫َ‬ ‫نيودةولةتيةكان‪.‬‬ ‫ثابةند نةبوو بة ثةيمانة‬ ‫لةم قؤناغةدا ضةندين ثارت و بزوتنةوةي جؤراوجؤر لة‬ ‫هةموو ناوضةكاني كوردستان دامةزران و رووناكبيران و‬ ‫ضيني مامناوةندي َ‬ ‫رؤليَكي طةورةيان بيني لة دامةزراندنيان‬ ‫و سةركردايةتي كردنيان‪ ،‬هةروةك دوو رةوتي سةرةكي‬ ‫دروستبوو لة اليةنة رامياريةكاني كوردستان‪ :‬رةوتيَكيان‬ ‫ضةث بوون و رةوتيَكي تر هيَ‬ ‫َ‬ ‫جوالنةوةي‬ ‫َلي بةردوامي‬ ‫َ‬ ‫نوي و بةكارهيَناني‬ ‫بةالم لةسةر بنةماي‬ ‫كوردستاني بوو‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نوي‪ .‬لةوانة‪ :‬كؤمةلةي داركةر ‪1937‬ز‪ ،‬كة بوو بة ثارتي‬ ‫تيؤري َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةي ئازادي‬ ‫كؤمةلةي برايةتي ‪1938‬ز‪،‬‬ ‫هيوا ‪1939‬ز»‪،»9‬‬ ‫كورد‪ ،‬ثارتي ريَطاي ِراست‪ ،‬ثارتي رزطاري كورد(ضةث)‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةي ذيانةوةي كوردستان‬ ‫ثارتي كؤمينيزمي كوردستاني‪،‬‬ ‫‪1942‬ز»‪ .»10‬ثارتي رزط��اري كورد بوونة وةرضةرخانيَك‬ ‫لةم قؤناغةدا‪ ،‬ضونكة رةنطدانةوةي ثيَكهيَناني بةرةيةكي‬ ‫بةرفراواني هيَزة ضةثةكاني كوردستان بوو كة ئةم هةنطاوة‬ ‫بوو بة هاندةريَكي ريَكخراوةيي بؤ دروستبووني بةرةيةكي‬ ‫ريَكخراوةيي بةرفراوانتر‪ ،‬كة لة َ‬ ‫سالي ‪1946‬ز لة زؤربةي هيَزة‬ ‫رامياريةكاني كوردستان بة ضةث و راست ثارتيَكي رامياري‬ ‫كوردستاني ثيَكهات و ناوي ليَنرا ثارتي ديموكراتي كوردي‬ ‫بةرابةرايةتي مةال مستةفاي بارزاني‪.‬‬ ‫لةم قؤناغةدا درك بة اليةنطيربووني ضةندين كةسايةتي‬ ‫و دةستةبذيَري كوردستاني لة بوارة جياجياكاندا بةتايبةتي‬ ‫َ‬ ‫دةكري و كاركردنيان‬ ‫دةولةتي عيراقي‬ ‫لة بواري رامياري بؤ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل اليةنة سياسيةكاني عيراق بةتايبةت اليةنة ضةثةكان‬ ‫وةك طروثي ئةهالي كة ‪ 1931‬دامةزرا‪ .‬ديارة ضةندين هؤكاري‬ ‫جؤراوجؤر هةبوو بؤ ئةم َ‬ ‫هةلويَستة‪ ،‬لة ثيَشةوةيان كة مةوداي‬ ‫كاري رامياري كورد بةرتةسك بوو و دةستةبذيَرة كوردةكان‬ ‫دةطةران و كاري سياسي لةناو‬ ‫بةدواي مةوداي بةرفراوانتر‬ ‫ِ‬ ‫ثارتة عةربيةكاندا ئاسانتر بوو‪ ،‬لةهةمانكاتدا َ‬ ‫بالوبوونةوةي‬ ‫هةستي كؤمينيزم و تيؤرةكاني كاريطةري زؤري هةبوو‪َ ،‬‬ ‫بةالم‬ ‫بووني دةستةبذيَري كوردي لةناو هةموو اليةنة سياسيةكاني‬ ‫عيراق بةدي دةكرا بةشيَوةيةكى طشتى لةناو دامودةزطا‬ ‫عيراقيةكان و بةتايبةت دةزطا سةربازيةكان‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دةولةتي عيراق ثرؤسةي بةتةعريب كردني‬ ‫لةم قؤناغةدا‬ ‫كوردستاني دةستثيَكرد لةذيَر دروشمي بةدانيشتوكردني‬ ‫رةوةندةكاني بيابان‪ ،‬لة هةمانكاتدا ئاسوريةكاني جيَطيركرد لة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةمةشدا كورد طاريطةري طةورةي هةبوو‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةسةر بونيادناني عيراق و رؤلي طرنطي بيني بؤ ثاراستن و‬ ‫ضاالككردني بزوتنةوةي سياسي عيراقي‪.‬‬ ‫دروشمي سةرةكي خةباتي كوردستاني لةم قؤناغة‬ ‫رزطاركردني كوردستان و بةدةستهيَناني مافة رةواكاني‬ ‫كوردستان و بةهاوثةيماني نةتةواكاني كورد و عةرب‪ ،‬كة‬ ‫دواتر بوو بة بنةماي دروستبووني دروشمي مافي ضارةي‬ ‫خؤنووسيني كورد و ديموكراتي عيراق‪.‬‬ ‫لةم قؤناغةدا وةك قؤناغةكاني تر‪ ،‬بووني ناكؤكي و‬ ‫لةيةكترازان لة ناو اليةنة رامياريةكاني كوردستان بةدي دةكرا‪،‬‬ ‫بةتايبةت لةكاتي دروستبووني ثارتي ديموكراتي كوردستان‬ ‫بةدي دةكرا‪،‬ملمالني نةطتيظانة ئةبوو بةمايةي دروستبووني‬ ‫لةيةكترازان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )5‬ئايارى ‪2010‬‬

‫‪5‬‬


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.