serchawe

Page 1

‫ﻃﺆﻇﺎﺭﻳَﻜﻰ ﺳﻴﺎﺳﻰ ‪ ،‬ﻓﻜﺮﻯ ﻣﺎﻧﻄﺎﻧﺔﻳﺔ‬

‫‪10‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ (1‬ﺗﺸﺮﻳﻨﻰ ﻳﺔﻛﺔﻣﻲ ‪0‬‬ ‫ﺫﻣﺎﺭﺓ )‪0‬‬

‫ﺤ‬ ‫ﱠ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫؛ﲔ‬ ‫ﺢﻵ‬ ‫ﲢ‬ ‫‪‬‬ ‫ﲨ‬ ‫؛‬ ‫ﱠِ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﱠ‬ ‫ﳎ‬ ‫ء‬ ‫ﱠ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺩﻛﺘﺆﺭ ﺳﺎﻻﺭ ﺑﺎﺳﻴﺮﺓ‬

‫ﺭﺓﻣﺔﺯﺍﻥ ﺣﺔﻣﺔﺩﺓﻣﻴﻦ‬

‫ﻓﻴﺪﺭﺍﻟﻴﺰﻡ ﻟﺔ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺳﻴﺎﺳﻴﺪﺍ‬

‫ﻃﻮﻣﺎﻥ ﻭ ﺛﺮﺳﻲ ﺋﺎﺯﺍﺩﻱ‬

‫ﺋﺎﺭﺍﻡ ﺷَﺴﺦ ﻣﺤﺔﻣﺔﺩ‬

‫ﺭﺅﻟَﻲ ﺭﻳَﻜﺨﺮﺍﻭﺓﻛﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﺆﻣﺔﻟَﻰ ﻣﺔﺩﺓﻧﻲ‬ ‫ﻟﺔ ﺩﻳﻤﻮﻛﺮﺍﺗﻴﺰﺓﻛﺮﺩﻧﻲ‬ ‫ﻫﺔﺭﻳَﻤﻲ ﻛﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ‬

‫ﺯﺭﻳﺎﻥ ﺭﺅﺫﻫﺔﻵﺗﻲ‬ ‫ﺮﺍﻥ ﻟﺔﺑﺔﺭ ﻧﺎﻛﺆﻛﻲ‬ ‫ﺩﺍﺑ ِ‬


‫ترس لة ئازادي‬ ‫ثةنجةرةى كراوة‬

‫ترس لة ئازادى ترسة لة دةركةوتنى نهيَنيةكان‪ ،‬ترسة لةضؤنيةتى‬ ‫َ‬ ‫بريارةكان‪ ،‬ترسة لة بةهةدةردانى سةرجةم بةها ئةخالقى و‬ ‫فؤرمةلةكردنى ِ‬ ‫مرؤييةكان‪ ،‬ثرؤسةى ئازاد بوون بريتية لة بزوتنى هوشيارانةى طةشةى‬ ‫كؤمةآليةتى‪ ،‬هةروةك ضؤن ئةم ضةمكة ثةيوةستة بةبوون و دةركةوتنى‬ ‫حةقيقةتةوة؛ هةر ئةمةشة دةبيَتة ثرةنسيثى بنضينةيى دادوةرى مرؤظايةتى‪،‬‬ ‫دةربرينى ئةم موفرةداتة الى دةستةآلتة تؤتاليتارةكان تةنها‬ ‫هةرضةندة‬ ‫ِ‬ ‫بؤ ِرتوش كردنى سيما دزيَوةكانيانة تاوةكو كردارة نامرؤظايةتيةكانياني‬ ‫لى سارتةر َ‬ ‫دةليَت (ئازادى بةماناى بونى مرؤظة‪ ،‬و‬ ‫ثي جوان بكةن‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫مةرجى يةكةميشى ئازادى َ‬ ‫عةقلة)‪ .‬مرؤظى ئازاد لة ضوارضيَوةى ثةيوةندية‬ ‫كؤمةآليةتيةكاندا مةحكومة بةهةمو َ‬ ‫هةلسوكةوتةكانى خؤى‪ .‬جيَى ئاماذةثيَدانة‬ ‫هةمو بيرمةندة طةورةكان‪ ،‬فةيلةسوف و خاوةن ثةيامةكان لة وشةى‬ ‫طةراون بة شويَن ئازادى َ‬ ‫طةران و ثشكنين‬ ‫عةقلدا و دواجار ِ‬ ‫(رةخنة)وة ِ‬ ‫ِ‬ ‫طةران و عةودالَ‬ ‫َ‬ ‫سال‬ ‫دةيان‬ ‫مةعريفيةكاندا؛‬ ‫ثرسيارة‬ ‫وةآلمى‬ ‫بةدواى‬ ‫ِ‬ ‫بون تاطةيشتن بة بةرهةمة مةعريفية ئينسانيةكان‪ ،‬كة ئةم دةسكةوتة بة‬ ‫بةهايانة لة َ‬ ‫عةقلة ئازادةكانةوة دةضنة خانةى ثرسة طرنطةكانى تاك و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةوة‪ ،‬ئةوانةى سةنط و سيماى ئازادى وةك مانا حةقيقيةكةى نابينن‪،‬‬ ‫نةطؤرةكانن و جطة لة كوشتنى ِراستى و‬ ‫ئةوانة كؤيلةى سروتة باوة‬ ‫ِ‬ ‫فريودانى خود هيض بةرهةم ناهيَنن‪ ،‬مةترسى ئةو جؤرة كةسانةش لةو‬ ‫كاتةدا دةردةكةويَت وةك سةركردةو سةرؤك دةردةكةون و ثاوانى‬ ‫بةريَز سةركؤمارى‬ ‫فةزاى طشتى دةكةن‪ ،‬وةك ئةو ضاوثيَكةوتنةى ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كةنالى ( ‪ )trt‬عةرةبى كة لةبةرامبةر ثرسياريَك لةسةر‬ ‫لةطةل‬ ‫عيَراق‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ثرسى ئايندةى كورد دةليَت (سةربةخؤيى كورد لة مةحال مةحال ترة)‬ ‫ئةوة جطة لة وةى لةبوارى ديثلؤماسى و سياسى تةنها ثاساويَكة‬ ‫ئاراستةى‬ ‫بؤ خؤجوانكردن لةبةردةم ئةوانةى مةبةستيانة لةم ِ‬ ‫بيركردنةوةية بطةن‪ ،‬بة ديوةكةى تردا كاريطةرى سايكؤلؤذى و‬ ‫َرى ماندوى خاوةن سةدان‬ ‫مةعنةويشى هةية لةسةر طةليَكى خةباتطي ِ‬ ‫دةربرينةكانى سةردةمى خةباتى شاخى‬ ‫هةزار شةهيد و ثيَضةوانةى‬ ‫ِ‬ ‫رةشاد حسَين‬ ‫بةريَزةشة كة بة وةهمى وتارة ئاطرينةكانى بةثؤل تيَكؤشةرو‬ ‫ئةو ِ‬ ‫ثيَشمةرطةى ِرةوانةى سةنطةرة سةختة خويَناويةكانى دؤذمن دةكردو‬ ‫َرانى ثارضةكانى‬ ‫لةسةريَكى تريشةوة كاريطةرى نيَطةتيفيشى لة سةر خةباتطي ِ‬ ‫ترى كوردستان هةية‪ ،‬ئةوةية فؤبياى ئةو جةبرةى َ‬ ‫نايةليَت شكستى كةسيَتى‬ ‫بةرةوروى َ‬ ‫َ‬ ‫عةقل وةرضةرخيَت‪ ،‬لة كاتيَكدا‬ ‫هةلسانةوة و ئازادى‬ ‫تاكى كورد‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مرؤظى شوناس بزربوى كورد ثيَويستى بة نةغمةيةكة مةحال لةهزريدا‬ ‫طؤران‬ ‫بكةيتة واقيع نةك واقيع بكريَت بة وةهم‪ ،‬هةر ئةو فؤبيايةشة ِريَطرة لة ِ‬ ‫و نويَبونةوةى َ‬ ‫عةقلى سازشكار وخؤسةثيَن و ضةقبستوى ئةو سياسية‬ ‫بةسةرضوانة‪.‬‬


‫خاوةني ئيمتياز‬ ‫ئاوات جةناب نوري‬ ‫سةرنوسةر‬ ‫مةجيد سالَح‬ ‫بةريَوةبةرى نوسين‬ ‫ِ‬ ‫رةزا جةبار‬

‫سةرثةرشتيارى ضاث‬ ‫سيروان ذاذلَةيي‬ ‫طؤظاريَكى سياسي‪ ،‬فكري مانطانةية‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫ثةيوةندييةكان‪info@serchawe.com - sarchawa@gmail.com :‬‬ ‫‪07701571591 - 07701415468‬‬ ‫ذمارةى تؤماركردن لة سةنديكاى رؤذنامةنوسانى كوردستان (‪)198‬‬

‫ناوة ِرؤك‬ ‫‪2‬‬

‫دابر ان لةبةر ناكؤكي‪ ....................................................................................‬زريان رؤذهةآلتي‬ ‫ِ‬

‫‪5‬‬

‫ثرسي ئاوارة‪ ،‬لة ئةجيَنداي حيزبة كوردييةكاندا‪..............................................‬زمناكؤ جةباري‬

‫‪9‬‬

‫جوآلنةوةى كورد لةبةلَطةنامةكانى فةرةنسا‪ ...................................................‬دكتؤر خالد عيسا‬

‫‪18‬‬

‫فيدراليزم لةسيستةمي سياسيدا‪ ..................................................................‬دكتؤر ساالر باسيرة‬

‫‪24‬‬

‫ئاسايشى نيشتماني و رؤذنامةطةري‪ ................................................................‬محةمةد حسيَن‬

‫‪28‬‬

‫كودةتاى نةوةى يةخةسثى بةسةر نةوةى خويَن‪ ............................................‬سةعدولَآل برايم خان‬

‫‪ 33‬ريَكخراوةكاني كؤمةلَى مةدةني و ديموكراسي لة هةريَمي كوردستان‪ ...........‬ئارام شيَخ محةمةد‬ ‫‪ 45‬لة بارةى ريَكخراوةكاني كؤمةلَى مةدةني‪ ،‬ديدار لة طة َل ئارام جةمال ‪..........‬سازداني‪ :‬هةلَؤ ئةبوبةكر‬ ‫‪ 52‬لة بارةى ريَكخراوةكاني كؤمةلَى مةدةني‪ ،‬ديدار لة طةل دكتؤر حسيَن خةليقي‪ .....‬سازداني‪ :‬سةرضاوة‬ ‫بريار طابارى ‪ ...............‬سازداني‪ :‬زمناكؤ ئيسماعيل‬ ‫‪ 54‬ديموكراسي لة هةريَمي كوردستان‪ ،‬ديدار لة طة َل ِ‬ ‫‪ 61‬ديموكراسي لة هةريَمي كوردستان‪ ،‬ديدار لة طة َل ئاسؤ جةبار‪ .................‬سازداني‪ :‬زمناكؤ ئيسماعيل‬ ‫طؤر ان ضيية؟‪ ..............................................................................‬ئةحمةد عةبدولكةريم‬ ‫‪ 66‬فةلسةفةى ِ‬ ‫‪ 78‬طومان و ثرسي ئازادي‪ ..................................................................................‬رةمةزان حةمةدةمين‬ ‫‪ 85‬ئةنترؤثؤلؤذياى رؤشنبيريي‪..............................................................................‬د‪.‬ئيبراهيم ناسر‬ ‫‪90‬‬

‫ديدار لة طة َل ريضارت رؤرتي‪ ..........................................................................‬رامين جاهانبطلو‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫ديزان‬ ‫رابين‬ ‫ضاث‬ ‫ضاثخانةى زةرطةتة‬


‫ران لةبةر ناكؤكى‬ ‫داب ِ‬

‫زريان رؤذهةآلتي‬

‫‪2‬‬

‫م َيذووى ر َيكخستنى سياسى كوردى واى ثيشانداوة كة زؤربةى‬ ‫دابرانةكانى ناو ئةحزابة كوردييةكان‪ ،‬نةك‬ ‫ل َيك جيابوونةوةو‬ ‫ِ‬ ‫لةبةر هؤكار َيكى بةه َيزى فيكرى و ئايدؤلؤذيكى بوون‪ ،‬بةَلكو لةبةر‬ ‫نةبوونى ميكانيزم َيكى طونجاوى ئيدارى بووة بؤكؤكردنةوةى اليةنة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل يةكتريدا لة ناوثةيكةر َيكى ر َيكخستنيدا‪.‬‬ ‫ناكؤكةكان‬ ‫ث َيكهاتةى دةسةآلت و سيستمى سياسى ئةحزابى كوردى و بارى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ضةندين هؤكارى‬ ‫كةلتورى –نةريتى كؤمةَلطةى كوردى‬ ‫دابرانانة‪.‬‬ ‫جؤراوجؤرى ديكة دةوريان هةبوة لةو ئينشيعاب و ِ‬ ‫سةرةتا‬ ‫يةكةم ريَكخراوى سياسى بةهيَزى كوردى بةناوى‬ ‫َ‬ ‫لةسالى ‪ 1918‬بة سةرؤكايةتى‬ ‫جةمعييةتى تةعالى كوردستان‬ ‫كورى شيَخ عوبةيدوآلى نةهرى‬ ‫سةيد عةبدولقادر ئةفةندى ِ‬ ‫َ‬ ‫و بةشدارى ضاالكى ئةمين عالى بةدرخان و بنةمالةكةى‬ ‫دامةزرا‪ .‬هؤكاريَكى طرنطى سياسى ئةم ريَكخراوة كورديية‬ ‫دةطةريَتةوة بؤئةوةى كة لة دواى جةنطى جيهانى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫بؤيةكةمجار كوردةكان توانييان ريَكخراوى سياسى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتى عوسمانى‪،‬‬ ‫دروستبكةن كة نةك تةنيا لة اليةن‬ ‫َ‬ ‫بةلكو وآلتانى هاوثةيمانيشةوة دانثيَدانراو بوة‪ .‬جطة‬ ‫َ‬ ‫ويلسن سةبارةت‬ ‫لةوةش راطةياندنى ثرةنسيثةكانى‬ ‫بةريَوةضونى كؤنفرانسى‬ ‫بةمافى نةتةوةكان لة جيهان و ِ‬ ‫ئاشتى ثاريس بة بةشدارى نويَنةرانى كورد و هةروةها‬ ‫مؤركردنى ثةيماننامةى سيظةر لة ريزى ئةو رووداوانة‬ ‫بوون كة طرنطي هةبونى ريَكخراوى جةمعييةتى تةعالى‬ ‫كوردستانيان دوضةندان دةكرد‪.‬‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫دوسال بةسةر دامةزراندنى ئةو‬ ‫تةنيا‬ ‫َ‬ ‫َنةثةريبو كة لة سالى ‪1920‬ليَدوانيَكى‬ ‫ريَكخراوةدا تي‬ ‫ِ‬ ‫سةيد عةبدولقادر ئةفةندى سةبارةت بة‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةتى‬ ‫ثيَطةى سياسى داهاتوى كوردةكان‬ ‫عوسمانيدا بوة هؤى دولةتبونى ئةو ريَكخراوة‪.‬‬ ‫لة ئةنجامى ئةوةشدا ريَكخراويَكى ديكة بة ناوى‬ ‫جةمعييةتى تةشكيالتى ئيجتماعييةى كورد بة‬ ‫ثيَشةنطايةتى ئةمين عالى بةدرخان دامةزرا‪.‬‬ ‫سةيد عةبدولقادر ئةفةندى بة رؤذنامةى‬ ‫ئيقدامى راطةياندبوو كةكوردةكان لة َ‬ ‫حالى حازردا‬ ‫َ‬ ‫دةولةتى عوسمانى جياببنةوةو‬ ‫نايانةوى لة‬ ‫َ‬ ‫دةيانةوى لةضوارضيَوةى ئؤتؤنؤميدا ئيدارةيةكى‬ ‫َ‬ ‫كوردى دابمةزريَنن‪ .‬ئةم قسةيةى ناوبراو بووة‬ ‫نارةزايى ذمارةيةك لة كاديَرانى ثلةبةرزى‬ ‫هؤى ِ‬ ‫جةمعييةت بة سةرؤكايةتى ئةمين عالى بةدرخان‬ ‫كة خؤيان بة سةربةخؤخوازةكان ناوزةد‬ ‫كردووة‪.‬‬ ‫ناكؤكييةكانى ناوجةمعييةتى تةعالى كوردستان‬ ‫َ‬ ‫قوول و زؤربوون كة بةهؤى ليَدوانيَكةوة‬ ‫ئةوةندة‬

‫درزى تيَكةوت و دابةشبوو‪ .‬لة راستيدا‬ ‫هؤكارى راستةقينةى ئةو رووداوة نةك خودى‬ ‫َ‬ ‫ليَدوانةكة‪َ ،‬‬ ‫بنةمالةيى نيَوان‬ ‫بةلكو كيَشمةكيَشى‬ ‫بةدرخانييةكان و سةيد عةبدولقادر ئةفةندى‬ ‫َ‬ ‫سولتانى عوسمانى‪.‬‬ ‫بووة كة نزيكتربووة لة‬ ‫جارى‬ ‫جطة لةوة ويستى سةربةخؤيى و‬ ‫ِ‬ ‫سةربةخؤخوازةكان لةو كاتانةدا بنةمايةكى‬ ‫فيكرى و سياسى بةهيَزى نةبوةو هةروةها‬ ‫ثالن و ثرؤطراميَكى دياريكراويشى بؤدانةنراوة‬ ‫تاوةكو بطوتريَت ناكؤكييةكان سةبارةت بة‬ ‫ئؤتؤنؤمى ياخود سةربةخؤيى كوردستان‬ ‫ريشةيةكى فيكرى و ئايدؤلؤذيكى َ‬ ‫قولى هةبوة‪.‬‬ ‫بة ثيَضةوانةوة ئةوةى كة سةربةخؤخوازةكانيش‬ ‫داوايان كردوة جؤريَك لة ئؤتؤنؤمييةك بوة‬ ‫بؤكوردستان و بة كردةوة ثيَداطرييةكى زؤريان‬ ‫لةسةر سةربةخؤيى نةكردووة‪.‬‬ ‫جيابوونةوةية‬ ‫ئةو‬ ‫كيَشةى‬ ‫بةكورتى‬ ‫َ‬ ‫ئةوةندةى كيَشةكى خيلةكى و ناكؤكى نيَوان‬ ‫َ‬ ‫بنةمالةكان بوة‬ ‫كةسايةتييةكان و بةرذةوةندى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪3‬‬


‫ئةوةندة كيَشةيةكى فيكرى و سياسى نةبوة‪.‬‬ ‫جةمعييةتى تةعالى كوردستان و جةمعييةتى‬ ‫تةشكيالتى ئيجتماعييةى كورد ئاويان بؤ‬ ‫ريَكخراوة كوردييةكانى ديكةش رشت و‬ ‫لةوةبةدوا لة زؤربةى ريَكخراوة كوردييةكاندا‬ ‫مةطةر بةدةطمةن هةرجيابوونةوةيةك كة‬ ‫روويدابيَت ثةيوةندى بة مةسةلةى بةذةوةندى‬ ‫تاكةكةس و طروثةكانةوة هةبوة و اليةنى فيكرى‬ ‫ثر رةنط نةبوون‪.‬‬ ‫و ئايدؤلؤذييةكانيان ئةوةندة ِ‬ ‫ئةمةش كيَشةيةكى طةورة لةبةردةم ريَكخراوة‬ ‫دةكرى بةمجؤرةى خوارةوة‬ ‫كوردييةكاندا كة‬ ‫َ‬ ‫ئاماذة بة هؤكارةكانى بكريَت‪:‬‬ ‫‪ .1‬كةلتورى خَيَلةكى‪-‬نةريتى سياسيى و‬ ‫ريَكخةرةكانى كورد‬ ‫بةشيَكى زؤر لة سياسى و ريَكخةرةكانى‬ ‫كورد لةوانةية لة نةست و ناخود ئاطاى خؤياندا‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك بةرذةوةندى و تايبةتمةندى خؤيان‬ ‫هةية كة لة ذيانى رؤذانةى ريَكخستندا لة ذيَر‬ ‫ناوى جؤراوجؤردا دةردةكةون و دةتةقيَنةوة‪.‬‬ ‫خيَ‬ ‫َلةكى–ئايينى‪-‬‬ ‫بيرؤكى‬ ‫ثاشماوةى‬ ‫ناوضةطةرايى زؤرجار لة كردارو رةفتارى‬ ‫ريَكخةرانى كورددا رةنطدةداتةوة بة بيَئةوةى‬ ‫زؤر هةستيان ثيَبكريَت‪ ،‬زؤرجار لة نيَو حزبيَكى‬ ‫بةناومؤديَرندا خي َ‬ ‫َل و ئايينيَكى بضكؤالنة لة‬ ‫فؤرميَكى حزبيدا دروستدةكريَت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫زؤرجار سةركردةيةك كةسانى سةربةخيَل‪-‬‬ ‫ئايين و ياخود ناوضةكةى لة دةورى خؤ‬ ‫كؤدةكاتةوةو جةمعةتيَكى غةيرة رةسمى لة نيَو‬ ‫ريَكخستنة رةسمييةكةيدا دروستدةكات‪ .‬ديارة‬ ‫هةبونى كوتلة و فراكسيؤن و بيروبؤضونى جياواز‬ ‫لة نيَو حزبيَكى سةردةميانةدا ريَطةثيَدراوة‪،‬‬ ‫ئةبى بة ميكانيزميَكى ئيدارى طونجاو بيَت‬ ‫بةآلم‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دابران و هةلوةشاندنةوةى حزب‬ ‫كة نةبيَتة هؤى ِ‬ ‫و ريَكخراوةكة‪.‬‬ ‫ديارة ئةمةش سةرضاوة لة ثاشماوةى ئةو‬ ‫كةلتورة نةريتيية –خيَ‬ ‫َلةكيية وةردةطريَت كة لة‬ ‫َ‬ ‫ناوكؤمةلطةى كورديدا هةية‪.‬‬ ‫‪ .2‬ثَيكدادانى بةرذةوةندييةكان‬ ‫ثيَكهاتةى دةسةآلت و سيستمى سياسى‬ ‫ئةحزابى كوردى زؤر سادةية‪ .‬سةرؤك ياخود‬ ‫‪4‬‬

‫سكرتيَرو ئةليتيَكى دياريكراو شادةمارةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل دةكةن و‬ ‫ذيانى ريَكخستنى هةرحزبيَك‬ ‫طؤرينى نوخبةكانى ناو حزب‬ ‫ريَطة بة دةوران و ِ‬ ‫نادةن‪ .‬لة زؤربةى ئةحزابى كورديدا سةرؤكةكان‬ ‫حةزدةكةن اليةنى دارايى‪ ،‬ثةيوةندييةكان و‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلدا بيَت و‬ ‫راطةياندنى حزبةكةيان لة‬ ‫بةوجؤرةش دةمارةكانى دةطرن‪ .‬ميكانيزمةكانى‬ ‫هيَزى ناوخؤيى حزبةكةيان بةكارديَنن بؤ‬ ‫كاريطةرى دانان لةسةر َ‬ ‫هةلبذاردنى ناوخؤيي‬ ‫حزب و زؤرجار َ‬ ‫هةلبذاردنيَك دةكريَت كة بةهؤى‬ ‫ميكانيزمةكانى دةسةآلتى حزبةوة ئةنجامةكةى‬ ‫بة قازانجى سةركردة و ئةليتةكةى دةوروبةرى‬ ‫دةشكيَتةوة‪ .‬ئةمةش في َ‬ ‫َل و حيلةشةرعييةكى‬ ‫كورديية لة َ‬ ‫هةلبذاردن كة يةكيَكة لة بنةماكانى‬ ‫ديموكراسى‪.‬‬ ‫بةو جؤرةش بةشيَكى زؤر لة كادير و‬ ‫نوخبةكانى ديكةى ناوحزب كة لة دةرةوةى‬ ‫بازنةى دةسةآلتداردان ريَطةى جيابوونةوة‬ ‫َ‬ ‫ئايدؤلؤذييةوة‪.‬‬ ‫دةطرنةبةر بة ثؤشاكيَكى فيكرى و‬ ‫ناوةرؤكدا‬ ‫ئةمةش لة كاتيَكداية كة كيَشةكة لة‬ ‫ِ‬ ‫اليةنى ريَكخستنى و ئيدارى هةية نةك فيكرى‬ ‫و سياسى‪.‬‬ ‫‪ -3‬دةستوةردانى دةرةكى‬ ‫زؤرجار وآلتانى نةيارى كورد بؤالوازكردن و‬ ‫ثةكخستنى تواناى سياسى كورد ثةنايان بردؤتة‬ ‫بةرتةشةنة ثيَدانى ناكؤكيى ناوخؤى ئةحزاب و‬ ‫شةرى ناوخؤيى كورد‪.‬‬ ‫تةنانةت‬ ‫ِ‬ ‫ئةنجام‬ ‫َ‬ ‫دوركةوتنةوة لة كةلتورى خيَلةكى‪ -‬نةريتى‬ ‫و ثابةندبوون بة بنةماكانى ديموكراسى و‬ ‫ديموكراتيزة كردنى ثةيكةرى ريَكخستنى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل خؤطونجاندنى تاكةكان‬ ‫ئةحزابى كوردى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ديموكراسيدا هؤكاريَكة بؤئةوةى كة اليةنة‬ ‫ناكؤكةكان بتوانن لةيةك ضوارضيَوةى ريَكخستندا‬ ‫ثيَكةوة َ‬ ‫هةلبكةن‪ .‬تاكةكان دةتوانن بة ئةندازةى‬ ‫طروث و دةستةكةيان نويَنةرايتى خؤيان بكةن‬ ‫لة نيَو حزبدا‪ ،‬بةآلم ئةو نويَنةرايةتيكردنة نابيَت‬ ‫ببيَتة هؤى ريَطرتن لة تواناى تاكةكانى ديكة بؤ‬ ‫بةرطريكردن لة بةرذةوةندييةكانيان‪.‬‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ثرسي ئاوارة‪،‬‬ ‫لة ئةج يَنداي حيزبة كوردييةكاندا‬

‫سمكؤ جةبارى‬

‫دياردةي ئاوارةبوون لة فةرهةنطي شؤإشطيَإيي نةتةوةييماندا‬ ‫ميذووةكةي بؤ سةردةمانيَكي دوور دةطةإيَتةوة‪ ،‬طةر خويَنةر‬ ‫َ‬ ‫هةولـي ئةوةدا بيَت بةدواي رةطء ريشةكةيدا بطةإيَتء‬ ‫لة‬ ‫َ‬ ‫سةرةتاكاني سةرهةلداني ليَوة دةركةويَت‪ ،‬دةبيَت ضاو‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدانة شؤإشطيَإييةكاني ثيَش‬ ‫بخشيَنيَتةوة بة بزاظء‬ ‫ضةند سةدةيةك‪ ،‬ئةوانةي لةبةرضاوي زوومء كاميَراي ميَذوو‬ ‫طوم نةبوون‪ ،‬كةم تا زؤريَك ويَنةي رووداوو بةسةرهاتةكانيان‬ ‫طيراوةو شتطةليَكي لـآ تؤماركراوة كة بةرضاوإوونييةك‬ ‫دةدةن ثيَي سةبارةت بة ثةيبردن بة راستييةكاني‪.‬‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪5‬‬


‫َ‬ ‫بزاظيَكي‬ ‫سةرهةلدانء‬ ‫هةر‬ ‫ديارة‬ ‫جةماوةريي‪-‬ضةكداريى لة قةدةري كاردانةوةء‬ ‫دةرهاويشتةكاني لةم دياردةية بيَبةرىء بيَبةش‬ ‫نةبووة‪.‬‬ ‫ئةوةي لةم باسةدا جيَي مةبةستة لة رووي‬ ‫سةردةمة ميَذووييةكةوة‪ ،‬قامك دريَذكردنة‬ ‫بؤ ئةم دياردةية لةدواي راثةإيني بةهارى‬ ‫َ‬ ‫سالـي (‪)1991‬ي جةماوةرى باشووري‬ ‫كوردستان‪ ،‬كة رةوة مليؤنيةكةي ليَكةوتةوة‪،‬‬ ‫زؤربةي راثةإيوة شؤإشطيَإةكان ضيتر‬ ‫تواناي دريَذةدان بة ذياني رؤذانةي ئاسايي‬ ‫خؤيان لةذيَر َ‬ ‫بالـي جةورو ستةمي رذيَمي‬ ‫بةعسي‪ -‬سةدامي شؤظيَنىء ديكتاتؤري نةما‪،‬‬ ‫ثةنايان بردة بةر ناوضة رزطاركراوةكان‪ ،‬بةر‬ ‫لةم راثةإينة ذمارةيةكي ديكة سةرةنجامي‬ ‫سياسةتي (راطواستنء تةبعيسء تةعريب)‬ ‫لة كورداني كةركوكء خانةقينء مةندةلـيء‬ ‫سةرجةم شارو شارؤضكة بةعةرةبكراوةكان‬ ‫بةشيَوةي راستةوخؤو ناإاستةوخؤ ناضاري‬ ‫ئاوارةبوون كرانةوة لةاليةن ئةم رذيَمةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مامةلةو سياسةتي حيزبة‬ ‫هةلويَستء شيَوازي‬ ‫كوردييةكاني باشووري كوردستان بةرامبةر‬ ‫ئةم ئاوارانةو ئةم دياردة َ‬ ‫هةلقووآلوي واقيعي‬ ‫سياسيي ئةو رؤذةمان‪َ ،‬‬ ‫هةلوةستةيةكي جديىء‬ ‫قووأل َ‬ ‫هةلدةطريَتء دواجار دةيانخاتة بةردةم‬ ‫حوكمء فةرماني ديرؤكي رزطاريخوازييانء‬ ‫ثيَوةري كوردايةتىء وابةستةبووني (ئينتيما)‬ ‫ى نيشتمانييانء بة هةندوةرطرتنء ريَزطرتن‬ ‫لة بةهاو رةهةندة ئينسانييةكانيان دةردةخات‪.‬‬ ‫بارودؤخي طشتيي ئاوارةكان لة سنووري‬ ‫هةريَمي كوردستان‬ ‫لةدواي طيرسانةوةي ئاوارةكاني راثةإيني‬ ‫سالـي (‪ )1991‬لة سنووري سةرووي هيَ‬ ‫َ‬ ‫َلـي‬ ‫(‪)36‬ي دذةفإين لةذيَر دةسةآلتي حيزبة‬ ‫كوردييةكان‪ ،‬بة حوكمي واقيعي سياسييء‬ ‫حيزبايةتي ئةم ئاوارانة لة رووي وابةستةبووني‬ ‫حيزبايةتييةوة ثؤليَن دةكران بةدوو بةش‪-:‬‬ ‫‪ .1‬حيزبييةكان‪ :‬بة (سةرجةم حيزبة‬ ‫كوردستانييةكانةوة)‪.‬‬ ‫‪ .2‬بيَاليةن‪ -‬ديارة فشاريَكي زؤر هةبوو‬ ‫لةسةر ئةم بيَاليةنانة بؤ وابةستةبوون بة‬ ‫حيزبيَكي دياريكراوةوة‪ ،‬بؤ ئةو مةبةستة‬ ‫‪6‬‬

‫سةرجةم حيزبةكان ضاالكييةكي بةرفراوانء‬ ‫طةرمء طوإيان دةستثيَكردء توانيان بة‬ ‫بةكارهيَناني كارتي طرانيىء نالةباريي‬ ‫باري طوزةران ذمارةيةكي زؤر لةم بيَالنانة‬ ‫بخةنة ذيَر فشارةوةء وابةستةيان بكةن بة‬ ‫حيزبةكانيانةوة‪ ،‬كة ئةمةيش خؤي لةخؤيدا‬ ‫زؤرداريىء تؤقاندنيَكي سياسييةء لةطةأل‬ ‫بنةما سةرةتاييةكاني (جاإنامةي طةردووني‬ ‫مافي مرؤظ‪َ -‬‬ ‫سالـي ‪)1948‬ء (ريَككةوتننامةي‬ ‫تايبةت بة مافة مةدةنىء سياسييةكان‪/16-‬‬ ‫ديسةمبةر‪ )1966/‬دذ بةيةكن‪.‬‬ ‫طوزةرانء‬ ‫ذياريىء‬ ‫بارودؤخي‬ ‫نيشتةجيَبووني ئةو ئاوارانة لة شارو‬ ‫شارؤضكةكاني سنووري حكومةتي هةريَمي‬ ‫كوردستان لةوثةإي خراثيدا بوو‪ ،‬بيَبةش‬ ‫بوون لة سادةترين ثيَداويستييةكاني ذياني‬ ‫رؤذانة‪ ،‬هاوكات حيزبة كوردستانييةكان‬ ‫بةتايبةتي هةردوو زلهيَزةكة ئةم بارودؤخة‬ ‫نالةبارةي ئاوارةكانيان وةكو هةليَك قؤستةوة‬ ‫لةكاتي شةإي ناوخؤدا‪ ،‬بؤ سازكردني لةشكر‬ ‫لة دذي يةك سووديان لة الوانء ثياواني‬ ‫ئاوارة وةردةطرت‪ ،‬كة لة ناضارييء نةبوونيدا‬ ‫دةبوونة ضةكداريي ئةو دوو زلهيَزة‪ ،‬زؤربةي‬ ‫ئةو ضةكدارانة ضارةنووسيان كوشتنء‬ ‫برينداربوونء كةمئةنداميي بوو‪ ،‬سةرةإاي‬ ‫دووبارة ئاوارةبوونةوةيان بؤ سنووري‬ ‫دةسةآلتي ئةو حيزبةي وابةستة بوون ثيَوةي‪.‬‬ ‫بة واتا ئةم دوو زلهيَزة لة رووي مةبدةئىء‬ ‫هزرىء سايكؤلؤذييةوة تاوانيَكي ميَذووييان‬ ‫دةرهةق بةم ئاوارانة ئةنجامدا‪ ،‬ئاوارةيةك‬ ‫لةسةر مةسةلةي وابةستةبووني نةتةوايةتي‬ ‫لة خاكء زيَدي باووباثيراني ئاوارة كرابيَت‪،‬‬ ‫لةاليةن ئةم دوو زلهيَزةوة بؤ برةوثيَداني‬ ‫ئاشي براكوذيء جينؤسايدي يةكتر بكريَتة‬ ‫ئاردي ناو دإك دواي هاإيني لةو ئاشةدا‪.‬‬ ‫ئةمة دةبـآ ض تاوانيَك بيَت؟! ئةو ئاوارانة‬ ‫لة طشت َ‬ ‫هةلويَستيَكي نةتةوةييدا ماأل خاس‬ ‫بكةيتء بيكةيتة نؤكةري فيكرىء سياسيي‬ ‫خؤتء ضةكي بدةيتة دةستء بةريبةيتة‬ ‫طياني براكةي!!‪ ...‬هةر بؤية ذمارةيةكي‬ ‫بةرضاو لةو ئاوارة هؤشيارو فامدارانة ئةو‬ ‫واقيعةيان رةتكردةوةو تةنانةت كة ليَثرسراوة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫عةسكةرييةكاني ئةم دوو هيَزة سةريان دةكرد‬ ‫بة ئؤردوطاكانيان‪ ،‬زؤربةي جار بةشيَوة‬ ‫ناإةزايي توند بةرثةرض دةدرانةوة‪.‬‬ ‫سةبارةت بةو هةوألء كؤششة بيَوضانةي‬ ‫خةمخؤراني ثرسي ئاوارة بة بةردةواميي‬ ‫دةياندا بؤ باشتركردني باري طوزةرانء ذيانء‬ ‫اليةني ثةروةردةييء فيَركردنء تةندروستىء‪..‬‬ ‫هتد‪ ،‬اليةنة بةرثرسة رةسمييةكان خؤيان لة‬ ‫ئاستدا طيَل دةكردو بة ئةنقةست بؤ دريَذةدان‬ ‫بةم بارة نالةبارةيان‪.‬‬ ‫رؤلَي ريَكخراوة ناحكومييةكان‬ ‫لة ثرسي ئاوارة‬ ‫ديارة ئةو بارودؤخة ئابوورىء ذيارييةي‬ ‫ئاوارةكاني ثيَدا تيَثةإ دةبوون‪ ،‬لةدواي‬ ‫سةثاندني دوو طةمارؤي ئابووري‪ ،‬يةكةم‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتي بةسةر وآلتداو دووةم‪ :‬حكومةتي‬ ‫ني‬ ‫ناوةندي (رذيَمي ثيَشوو) بةسةر ناوضة‬ ‫رزطاركراوةكاندا‪ ،‬كاريطةرييةكي زؤري هةبوو‬ ‫لةسةر اليةنة كؤمةآليةتىء سايكؤلؤذىء‪..‬‬ ‫هتد يان‪ ،‬هةر بؤية ضاالكبوونء كارابووني‬ ‫ريَكخراوة ناحكومييةكان بؤ دريَذكردني‬ ‫دةستي هاوكاريىء يارمةتي بؤ ئاوارةكان‬ ‫كاريَكي ثيَويستء بةثةلة بوو‪ ،‬طةر بإوانينة‬ ‫سةرجةمي ئةو ضاالكيىء كارانةي لةم بوارةدا‬ ‫بؤ ئاوارة كرا‪ ،‬شتيَكي ئةوتؤ بةدي ناكةين‬ ‫تةنانةت راستييةكي تاأل لة شيَوازو ئاراستةي‬ ‫كاركردن لةم بوارةدا بةزةقي خؤي دةردةخات‬ ‫كة بريتيية لةم دوو ئاراستةيةي خوارةوة‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئاراستةي حيزبـى‪ :‬حيزبة كوردستانييةكان‬ ‫بةتايبةتي دوو حيزبة سةرةكييةكة دةيانويست‬ ‫بةوثةإي هةوألء تواناوة‪ ،‬ئةم بوارة وةكو‬ ‫كايةيةكي ضاالكيي كؤمةآليةتيء ئينساني‬ ‫بةتةواوي بؤ خؤيان قؤرخ بكةن‪ ،‬لةم سياسةتةدا‬ ‫ديارة تا رادةيةكي باش بة بةكارهيَناني كارتي‬ ‫هةإةشةو ضاو لـآ سووركردنةوةء ئازاردان‪،‬‬ ‫توانيان كؤنترؤأل بةدةست خؤيانةوة بيَت‪،‬‬ ‫هاوكات بؤ خؤيشيان نةيانتواني ضاالكييء‬ ‫كارابوونيَكي جيَي باسء وةكو ثيَويست‬ ‫ثيَشكةش بةو تويَذة فراوانة بكةن‪ ،‬كة بةدةست‬ ‫ئةو واقيعة َ‬ ‫تالةوة دةيناآلند‪ ،‬بطرة بووة ئامرازيَك‬ ‫َ‬ ‫خؤدةولةمةندكردني مافياكاني دةسةآلتي‬ ‫بؤ‬ ‫حيزبـي‪ ،‬كة بةإيَي ريَكخراوة ناحكوميية‬

‫َ‬ ‫َودةولةتييةكان يارمةتيء كؤمةكي باشيان‬ ‫ني‬ ‫كؤدةكردةوة‪ ،‬لةناو خؤياندا ديزة بةدةرخؤنة‬ ‫دةكرا!!‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئاراستةي بيَاليةن‪ :‬لةناو كةساني‬ ‫َ‬ ‫خةلكي رووناكبيرو هؤشياري‬ ‫ئاوارةدا‬ ‫واهةبوو‪ ،‬كة دةركي طرنطيىء ثيَويستي‬ ‫دةستكردنة كارو ضاالكيي لةم بوارةدا كردبوو‪،‬‬ ‫بةآلم كاتيَك هةوألء كؤششةكانيان بةرةو ئةوة‬ ‫دةضوو لةسةر ئةرزي واقيع تةرجةمة بكريَت‪،‬‬ ‫رووبةإووي ديواري كؤنكريَتي سانسؤري‬ ‫حيزبيء دةستة مافياكاني دةبؤوةو هةوألء‬ ‫تةقلالكان بة ناكاميي سةر دةنرايةوةء ئةو‬ ‫كارةكتةرة ئاكتيظانة رووبةإووي جؤرةها‬ ‫شيَوازي دذايةتيكردني ناإةواء بـآ بنةما‬ ‫دةبوونةوة‪ ،‬لةوانة تاوانباركردنيان بة كةسي‬ ‫طومانليَكراوو دةستي اليةني دةرةكيىء‬ ‫ضيء ضيتر!!‪ ،‬تةنانةت لةناو ئةو كاراكتةرانة‬ ‫كةس وابةستةي حيزبةكانء اليةنطرانيانيشي‬ ‫تيَدابوو‪ ،‬بةآلم بةهؤي ثشتطيريي لـآ نةكردنيان‬ ‫لةاليةن سةراني مافيا حيزبييةكانةوة دةضوونة‬ ‫خانةي نةيارانء ناحةزان!‪.‬‬ ‫بة كورتى حيزبء مافياي دةسةآلتي ناو‬ ‫حيزب ريَطربوون لةوةي ريَكخراوي ناحكوميي‬ ‫ئينتةرناشنالةكان َ‬ ‫َ‬ ‫رؤلي ثيَويست ببينن‬ ‫لؤكاألء‬ ‫لة خزمةت طةياندن بةم تويَذة‪ ،‬لةكاتيَكدا ئيدارةي‬ ‫حيزبي بةتايبةتي لةدواي َ‬ ‫هةلطيرساني شةإي‬ ‫ناوخؤ (مايسي‪ )1994/‬بة بيانووي طةمارؤ‬ ‫ضةند سةرةكانء خةريك بوون بة جةنطي‬ ‫يةكتر قإان‪ ،‬بة دريَذايي ساآلني نةوةدةكاني‬ ‫سةدةي رابردوو ء دةيةي يةكةمي ئةم سةدةية‬ ‫نةيانتواني خزمةتطوزارييةكي لة رادةي طةر لة‬ ‫ثيَويستيش كةمتر بيَت ثيَشكةشيان بكةن‪.‬‬ ‫ثرسي ئاوارة لةدواي‬ ‫(ثرؤسةي رزطاريي عَيراق)‬ ‫لةدواي بةرثابووني جةنطي هاوثةيمانان دذ‬ ‫بة رذيَمي ثيَشوو لةناوضووني‪ ،‬هةردوو حيزبة‬ ‫دةسةآلتدارةكة لة سنووري فةرمانإةواييان‬ ‫كةوتنة هانداني ئاوارة بة مةبةستي طةإانةوة‬ ‫بؤ زيَدو َ‬ ‫مةلبةندي بنةإةتييان بةبـآ بوونء‬ ‫داهيَناني هيض بةرنامةيةكي بؤداإيَذراوي‬ ‫بابةتيانة‪ ،‬ئاستةنط دروستكردنء زؤرليَكردنيان‬ ‫بؤ جيَهيَشتني شويَني ئاوارةييانء هةإةشةي‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪7‬‬


‫دةركردن لة كارو فةرماني تؤمار نةكردني‬ ‫َ‬ ‫مولك (خانووء زةوى) بة ناويانةوةو‪..‬هتد‪،‬‬ ‫لةكاتيَكدا ئةو خيَزانة ئاوارانة ماوةيةكي زةمةني‬ ‫بوو لةو شويَنانة بنةو باريَكيان بؤ طوزةرانء‬ ‫ذيان رةخساندبوو‪ ،‬شيَواندني ئةو بنةو بارة‬ ‫زؤرة دةكةوت لةسةريان لةكاتي طةإانةوة‬ ‫بةتايبةتي كة هيض زةمينةيةك نةإةخسابوو‬ ‫بؤ ئةم مةبةستة لةاليةن ئيدارةي هةردوو‬ ‫حيزبةكةوة‪ ،‬هةروةكو ئةوةي ميوانيَكي رةزا‬ ‫قورس لة َ‬ ‫مالةكةتدا دةربكةيت‪ ،‬بةتايبةتي ثاش‬ ‫مةحكومكردنيان بة (خيانةت) لةاليةن بةإيَز‬ ‫(جةالل َ‬ ‫تالةباني) سكرتيَري طشتيي (ي‪.‬ن‪.‬ك)‪.‬‬ ‫َ‬ ‫سةرةنجامي ئةم هةلويَستةي هةردوو حيزبي‬ ‫دةسةآلتدار‪ ،‬دوو ئاراستة لةناو ريزةكاني‬ ‫َ‬ ‫سةريهةلدا‪ ،‬كة ئةمانةي خوارةوةية‪:‬‬ ‫ئاوارةدا‬ ‫‪ .1‬ئةو ئاوارانةي ئامادةيي طةإانةوةيان‬ ‫ثيشاندا هةر لةطةأل يةكةم رؤذي رزطاركردني‬ ‫شارةكةيان لة ضنطي رذيَمي ديكتاتؤري‬ ‫شؤظيَني سةدام‪ ،‬بةبـآ طويَدانة ئةو زةرةرو‬ ‫زيانانةي لة سةرةنجامي ئةم بإيار وةرطرتنة‬ ‫تووشيان دةهات‪ ،‬ديارة ئةمةيش لةخؤيدا هةر‬ ‫قوربانيدانيَكي ديكة بوو لةثيَناوي زيَدي باوو‬ ‫باثيرانيان‪ ،‬ئةو ليَدوانة ئاماذة بؤ دراوةي‬ ‫بةإيَز مام جةالل كاريطةرييةكي مةعنةويء‬ ‫َ‬ ‫ثالنةريَكي سايكؤلؤذي بوو بؤ‬ ‫فيكريىء‬ ‫زياتر ثيَداطيريىء مكوإبوون لةسةر بإياري‬ ‫طةإانةوةي بةثةلة بةبـآ ضاوةإوانيكردني‬ ‫هيض شتيَكء قةرةبوويةك‪.‬‬ ‫ئةم ئاوارانة هةرزوو لةطةأل طةيشتنةوةو‬ ‫شادبوونة بة خاكي بنةإةتييان‪ ،‬كةوتنة قؤأل لـآ‬ ‫هةل َ‬ ‫َ‬ ‫مالين لة بواري ضاالكيية سياسييء مةدةنىء‬ ‫كؤمةآليةتىء فةرهةنطييةكاندا‪ ،‬لةماوةيةكي‬ ‫ثيَوانةيي ئيَجطار كةمدا جـآ ثةنجةو قامكيان‬ ‫لةسةر شةقامي كةركوكء شارؤضكةكاني‬ ‫ديكة دةركةوت لةهةموو اليةنيَكةوة‪ ،‬هةر‬ ‫هةولـي َ‬ ‫َ‬ ‫دلسؤزانةي ئةم ئاوارة‬ ‫بةهيمةتء‬ ‫َ‬ ‫بةهةلويَستانة بوو كةركوكء ئةو شارؤضكانةي‬ ‫ديكة بةرةبةرة بةرطة كوردانة رةسةنةكةي‬ ‫خؤيان ثؤشيوة‪ ،‬طةرضي لةدواي ضةند َ‬ ‫ساليَك‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك هؤو هؤكار كة زياتر‬ ‫سةرةنجامي‬ ‫اليةني دةسةآلتي كوردي لة ثاريَزطاكةو‬ ‫حيزبة كوردستانييةكان لـيَي بةرثرسيارن‪ ،‬بة‬ ‫‪8‬‬

‫ناضاريىء نائوميَديىء َ‬ ‫دل إةنجاوييةوة زيَدي‬ ‫باوو باثيرانيان جيَهيَشتء دووبارة ملـى ريَي‬ ‫ئاوارة بوونةوةيان طرتةوةبةر‪.‬‬ ‫‪ .2‬نةطةإاوةكان‪ :‬ديارة هؤو هؤكاري‬ ‫نةطةإانةوةي ئةم بةشة لة ئاوارةكان زؤرة‬ ‫َ‬ ‫هةلويَست دذ بة‬ ‫تةنانةت هةنديَكيان وةكو‬ ‫سياسةتيي فةرامؤشكردنء ثيَنةزانيني دوو‬ ‫حيزبة دةسةآلتدارةكةو َ‬ ‫دلنيا نةبوون لة‬ ‫دواإؤذي كةركوكء شارؤضكةكاني ديكة‪،‬‬ ‫فؤرمي خؤراكةكةشيان لة شارةكاني هةريَمي‬ ‫كوردستانةوة نةطواستةوة‪.‬‬ ‫داخوازي‬ ‫طةر لةم ساتانةدا بةضاويَكي وردبينانة لة‬ ‫واقيعي ذيانء طوزةراني ئاوارة طةإاوةكان‬ ‫بإوانين‪ ،‬زؤر بةسانايي بؤمان دةردةكةويَت‬ ‫لة شارةكةي خؤيشياندا هةر ئاوارةن‪ ،‬هةمان‬ ‫سياسةتي فةرامؤشء طويَثيَنةدانء ريَز ليَنةطرتن‬ ‫بةردةوامة دةرهةقيان‪ ،‬زؤربةي ئةو خيَزانانة‬ ‫كة نزيكةي بيست ساأل لةمةوبةر لة ئةنجامي‬ ‫راثةإيني جةماوةرييء كؤإة مليؤنييةكة خانوو‬ ‫حاألء َ‬ ‫ماليان لةدةستدا‪ ،‬بةهةمان شيَوة لةدواي‬ ‫(ثرؤسةي رزطاريى عيَراق)ء طةإانةوة بةرةو‬ ‫زيَدي بنةإةتييان هةر لة كةالوةو بيناي كؤنء‬ ‫جيَي ناشياو بؤ ذيانء طوزةران دةطوزةريَنن‪،‬‬ ‫هيض حيزبيَكي كوردستانىء دةسةآلتي كوردي‬ ‫لة ثاريَزطاكة اليان لـآ ناكاتةوةو كةيسةكةيان‬ ‫بة هةند وةرناطريَت‪ ،‬ئةمة سةرباري ئةوةي بة‬ ‫بارودؤخيَكي ئةمنى زؤر نالةباردا تيَدةثةإنء‬ ‫سةرةنجامي ئةو كارة تيرؤريستييانة بة دةيانء‬ ‫سةدان شةهيدو بريندارء كةمئةنداميان هةية‪.‬‬ ‫ئةوةي ئةمإؤ داخوازيية لةو ئاوارة خؤإاطرو‬ ‫سةربةرزانة خؤإيَكخستنء يةك دةنطييء‬ ‫يةك ريزيية لة دةالقةي ريَكخراوة ناحكوميية‬ ‫َ‬ ‫ثرؤفيشنالةكان‪ ،‬بةرزكردنةوةي داواكاريىء‬ ‫ثيَداويستييةكانيانة كة مافيَكي سروشتي‬ ‫دةسةآلتي‬ ‫ئاطاداركردنةوةي‬ ‫خؤيانةو‬ ‫كارطيَإيي ثاريَزطاكةو حيزبة كوردستانييةكانة‬ ‫لةو داواكاريىء داخوازييانة‪ ،‬ضونكة بةثيَي‬ ‫بإواو قةناعةتي ئيَمة ئةمة تاكة ريَطةي زامنة بؤ‬ ‫جيَبةجيَكردني ئةو داواكاريىء داخوازييانة‪.‬‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫دةرب ارةى‬ ‫ج وآلن ةوةى ك ورد‬ ‫ل ةب ةلَط ةن ام ةكان ى ف ةرةن س ا‬ ‫لةفةرةنسيةوة بؤعةرةبى‪ :‬د‪.‬خاليد عيسا‬

‫بةشى سيَيةم‬

‫لةعةرةبيةوة بؤكوردى‪ :‬سةالم عةبدولكةريم‬

‫ئةلَقةى ذمارة(‪)11‬‬

‫نويَنةرايةتى فةرةنسا‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةتى سوريا‬ ‫هؤبةى سياسى‬ ‫زانيارى‬ ‫ديمةشق لةرؤذى ‪13‬ى تشرينى يةكةمى ‪1926‬‬ ‫نهيَنى‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫بةشى يةكةم‬ ‫(‪)...‬‬ ‫طةران لةضياى عةبدولعةزيز‪:‬‬ ‫‪ِ .27‬‬ ‫يةكةم(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫بةشى‬ ‫ديرؤكى(‪-)1926/10/13‬‬ ‫‪202‬‬ ‫ذمارة‬ ‫زانياريةكان‬ ‫بآلوكراوةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/1 -‬‬ ‫َرى بؤناوضةى ضياى عةبدولعةزيز رؤيشتنء الى‬ ‫مةفرةزةيةكى ذةندرمةى بوارى كارطي ِ‬ ‫عيسا سليَمان مانةوة‪ .‬عيسا سليَمان سةرؤكى بةكارةى ناوضةى ضيايةء لةناوضةى كارا ضادرى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ‪ 15‬ضادر لةناوضةى جفرا‬ ‫هةلداوةء ‪ 70‬ضادر لةدةوروبةريداية‪ ،‬محةمةد سليَمانى براى‬ ‫ضادريان َ‬ ‫هةلداوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ‪ 90‬ضادرى تر لةناوضةى‬ ‫سةرؤك هؤزةكانى شةرابين‪ ،‬بوحةمةدء ئةحمةد حسيَن‬ ‫َ‬ ‫ماكلوجا لةضياى(ضياى عةبدولعةزيز‪ -‬و‪.‬ع)ء شيَخ َ‬ ‫سالةحى سةرؤك خيَلى تفاحين(‪ 40‬ضادر)‬ ‫لةناوضةى خةزنة ضادريان َ‬ ‫هةلداوة‪ .‬بةشيَوةيةكى باش ثيَشوازيان لةمةفرةزةكة كرد‪.‬‬ ‫‪ .28‬ميلليةكان‪:‬‬ ‫يةكةم(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى(‪ -)1926/10/13‬بةشى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬خيرو‪.)1926/10/1 -‬‬ ‫هؤزى ميلليةكان ناوضةى كاتين(رؤذهةآلتى طردى حةلةف)يان جيَهيَشتء بؤضياى عةبدولعةزيز‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪9‬‬


‫رؤيشتن‪ .‬هؤزى عةدوان ناوضةى جرجب‬ ‫كةبيريان جيَهيَشتء بةرةو ضياى عةبدولعةزيز‬ ‫لةوي بةميلليةكان دةطةن‪.‬‬ ‫رؤيشتنء‬ ‫َ‬ ‫طةراندنةوةكان‪:‬‬ ‫‪ِ -29‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬رقة‪.)1926/10/2 -‬‬ ‫َ‬ ‫مةرء‬ ‫بةطويَرةى وةسلى دانةوة(‪ )27‬سةر‬ ‫ِ‬ ‫بزن‪ ،‬كةعومةر ئةلعيس لةتوركيا دزى بوى‪،‬‬ ‫طةريَنرايةوة‪ .‬هةروةها‬ ‫بؤسةبرى بةط‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َر‪ ،‬كة لةاليةن‬ ‫بةوةسلى دانةوة حةوت ليرةى زي ِ‬ ‫نويَنةرى شارى ئورفةوة داواكرابو‪ ،‬ديسان‬ ‫طةريَنرايةوة‪ .‬لةبةرامبةريشدا‬ ‫بؤسةبرى بةط‬ ‫ِ‬ ‫سي تفةنطى‬ ‫ئةوةى داواكرابو ليَي‪ ،‬تفةنطيَكء َ‬ ‫طةرانديةوة‪.‬‬ ‫ترى جؤرى مةجيديةى ِ‬ ‫‪ .30‬ئةلف‪ /‬دةربارةى مةشعةل ثاشا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫يةكةم(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/1 -‬‬ ‫هؤزى شةمةرى مةشعةل ثاشا لةنزيك‬ ‫نامليةى شويَنكةوتةى شارة ديَي سوار ضادر‬ ‫َ‬ ‫هةلدةدةن‪.‬‬ ‫‪ .31‬ئةلف‪ /‬تةمور بةط‪ :‬بآلوكراوةى زانياريةكان‬ ‫ذمارة‪ 202‬ديرؤكى (‪ -)1926/10/13‬بةشى‬ ‫‪10‬‬

‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬سةرى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫كانى‪.)1926/10/2 -‬‬ ‫تةمورى بةط‪ ،‬يةكيَك لةنةوةكانى ئيبراهيم‬ ‫ثاشا لةاليةن كةسيَكى ناديارةوة لةكاتذميَر‪17‬‬ ‫حةظدة(ليَرةدا سيستمى كاتذميَرى ‪24‬ى‬ ‫ثةيرةوكراوة‪ ،‬كةرةنطة كاتذميَر ‪5‬ى ئيَوارة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بكات‪ -‬و‪.‬ك) تيرؤركراء تائيَستا ليَكؤلينةوة‬ ‫بةردةوامة‪.‬‬ ‫‪ .32‬بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫يةكةم‬ ‫بةشى‬ ‫ديرؤكى(‪-)1926/10/13‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬ئةبو كةمال‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫(قةزاى‬ ‫مديات‬ ‫شارةوانى‬ ‫سةرؤكى‬ ‫كورى‪ ،‬بؤعيَراق‬ ‫ماردين) ئيبراهيمء روشدى‬ ‫ِ‬ ‫دورخرانةوة‪.‬‬ ‫‪ .33‬آلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫ديرؤكى (‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬ديَر)‪.‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫ثرؤسةى دروستكردنى هةردو ثاسطةى‬ ‫دةرباسيةء عامودا بةشيَوةيةكى باش‬ ‫بةردةوامة‪.‬‬ ‫‪َ -34‬‬ ‫هةلويَستى تايفةى ئةرمةنيةكان بةرامبةر‬ ‫بةكورد‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫يةكةم‬ ‫بةشى‬ ‫ديرؤكى(‪-)1926/10/13‬‬ ‫َ‬ ‫حةسةكة‪-‬‬ ‫هةوالطرى‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫ثروثاطةندانةى لةدةرةوة‬ ‫ئةو‬ ‫لةئاكامى‬ ‫ِ‬ ‫هةندي تايفةى ئةرمةنى سوريا‪ ،‬ئامادةن‬ ‫ديَن‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هاوكارى جوآلنةوةى كورد بكةن‪.‬‬ ‫‪ -35‬كوردانى ثةنابةرى ناوضةكانى سوريا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬خيرو‪.)1926/9/30 -‬‬ ‫لةو ماوةيةدا تيَبينى نةكراوة هيض‬ ‫دةستدريَذيةك لةباشورى سنورى توركيا‪-‬‬ ‫كرابيَتة سةر بةشى باكور‪ .‬ئةو‬ ‫سوريا‬ ‫سةرؤك هؤزانةى كورد‪ ،‬كةبريتين لة(عةلى‬ ‫ئةحمةدء نورى عيسا حةمؤ‪ ،‬عةلى خدرؤ‪،‬‬ ‫برايم ئوسمان)‪ ،‬لةاليةن مةفرةزةى مونديلى‬ ‫لةنيَوان ‪18‬ء‪19‬ى ئةيلول (ئةيلولى ‪ -1926‬و‪.‬ك)‬ ‫لةناوضةى عامودا‪ -‬دةرباسية دوايان كةوتون‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل اليةنطرانياندا بؤ ناوضةكانى‬ ‫هةمويان‬ ‫ثةريونةتةوة‪ .‬تةنها يةكَيَكيان نةبيَت‪،‬‬ ‫توركيا‬ ‫ِ‬ ‫هةندي‬ ‫حةمؤيةء‬ ‫عيسا‬ ‫ى‬ ‫كور‬ ‫نورى‬ ‫كةئةويش‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫لةمولكء َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مالةكانى‬ ‫لةطةل بةشيَك‬ ‫لةاليةنطرانى‬ ‫لةزةويةكانى سوريا لةطوندى ديكة (لةسةر‬ ‫نةخشة نيةء ‪5‬كم باشورى رؤذئاواى عامودايةء‬ ‫هى هؤزى دةقوريةكانة) جيَهيَشتوة‪ .‬لي َ‬ ‫َكؤلينةوة‬ ‫لةم بابةتة دةكريَت‪ .‬دةسةآلتدارانى توركيا‬ ‫(نةقيب تةلعةت بةطء موالزم روشدى) ئاطادار‬ ‫كرانةوة‪ ،‬كةئةندامانى ئةو ضةتانةى لةاليةن‬ ‫خؤيانةوة داواكرابونء شويَنيان كةوتبون‬ ‫طةرانةوة‪ .‬بةآلم تائيَستا توركان مومارةسةى‬ ‫ِ‬ ‫سياسةتيَكى دوفاقى تايبةت بةكوردانى ثةنابةر‬ ‫دةكةن‪ .‬برايم ئوسمان‪ ،‬يةكيَك لةسةرؤك هؤزة‬ ‫ثةنابةرةكان‪ ،‬لةاليةن مةفرةزةي مونديليةوة‪،‬‬ ‫دةثةريةوة‪ ،‬راونرا‪.‬‬ ‫كاتيَك بؤ ناوضةكانى توركيا‬ ‫ِ‬ ‫خيَرا ليَى خؤشبونء بؤماردين بةثيَشوازىء‬ ‫طةريَنرايةوة‪.‬بةنيسبةت يوسف‬ ‫ريَزى زؤرةوة ِ‬ ‫فةرحيم حةسؤ (عةبدورةحيم‪ -‬و‪.‬ع) سةرؤك‬ ‫هؤزى بؤبالنى‪ ،‬كةبةماوةيةكى كةم بؤباكورى‬ ‫ثةيرةوكرا‪ .‬ناوى‬ ‫ثةريةوة‪ ،‬هةمان شت‬ ‫ِ‬ ‫سنور ِ‬ ‫يوسف حةسؤ لةنَيَو ليستى ئةو كةسانةداية‪ ،‬كة‬ ‫لةاليةن حكومةتى توركياوة حوكميان بةسةردا‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ثرؤتؤكؤلى‬ ‫دراوة(ليست‪ -‬و‪.‬ع)ةكة‬

‫حةلةب‪ ،‬كة لةمانطى ئايارى رابردو(رةنطة‬ ‫مةبةست ئايارى ‪ 1926‬بيَت‪ -‬و‪.‬ك) هاوثيَضة‪.‬‬ ‫(يوسف حةسؤ‪ -‬و‪.‬ع) لةاليةكيترى سنورةوة‬ ‫َ‬ ‫بةخؤشحالى(لةاليةن توركانةوة) ثيَشوازى‬ ‫ليَكرا‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئةلَقةى ذمارة(‪)12‬‬ ‫نويَنةرايةتى فةرةنسا‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةتى سوريا‬ ‫هؤبةى سياسى‬ ‫زانيارى‬ ‫ديمةشق لةرؤذى ‪13‬ى تشرينى يةكةمى‬ ‫‪1926‬‬ ‫نهيَنى‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫بةشى يةكةم‬ ‫(‪)...‬‬ ‫َ‬ ‫لةاليةنيَكيترةوة دلنيايى هةية‪ ،‬كةكاربةدةستى‬ ‫ماردين نامةى بؤزؤربةى سةرؤك هؤزة‬ ‫ثةنابةرةكانى كورد ناردوة‪ ،‬بؤئةوةى ثابةندى‬ ‫طةرانةوةيان بؤتوركيا بكات‪ ،‬بؤئةو مةبةستةش‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةليَنى ئةمانى تةواو (ليَخؤشبون‪ -‬و‪.‬ع)ى‬ ‫طةرانء‬ ‫ثيَداون‪ .‬لةرؤذهةآلتى نوسةيبين‬ ‫ِ‬ ‫بؤروبةربونةوةى‬ ‫ريء شويَن‬ ‫طرتنةبةرى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫هةرةشةكانى حاجؤ‪ ،‬دوذمنى سةرسةختى‬ ‫ِ‬ ‫توركان ئةنجام دةدريَت‪.‬‬ ‫دواى كوشتنى صاروخا (صاروخان‪ -‬و‪.‬ع)‬ ‫كورة مامى حاجؤ‪ ،‬محةمةد لةتيف وةك‬ ‫ِ‬ ‫سةرؤكى هؤزى هةظيركى دياريكرا‪ .‬ئةو‬ ‫كةسايةتية دةوروبةرى ‪22‬ى ئةيلول لةاليةن‬ ‫ئةو هةظيركيانةى لةناوضةى توركيا هةنء‬ ‫وةك اليةنطرى شيَخ حاجؤى كؤن ماونةتةوة‪،‬‬ ‫كوذرا‪.‬‬ ‫توركان وازيان لةدؤزينةوةى ركابةر بؤشيَخ‬ ‫حاجؤ لةنيَو هؤزةكةى هيَنا‪ ،‬بؤية رويانكردة‬ ‫عةبدولآل َ‬ ‫َ‬ ‫سليَمان لةهؤزى‬ ‫(توركان‪ -‬و‪.‬ع)‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئومةريان‪ .‬لةذيَر فةرمانياندا عةبدولآل سليَمان‬ ‫بؤضياى باكوك(رؤذهةآلتى نوسةيبين‪ ،‬ناوضةى‬ ‫طوندةكانى هةظيركى حاجؤ) بةسةرؤكايةتى‬ ‫نزيكةى ‪ 100‬سةد اليةنطر‪ ،‬كة لةاليةن هيَزة‬ ‫َ‬ ‫ثالثشتى دةكريَن‪ ،‬رؤيشت‪.‬‬ ‫نيزاميةكانةوة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫عةبدولآل سليَمان بتوانيَت لةو ناوضةية‬ ‫طرانة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪11‬‬


‫بيروراى راست ئةوةية‪ ،‬كةهةمان‬ ‫بميَنَيَتةوة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ضارةنوسى هةبيَت‪ ،‬كةهةريةكة لةصاروخانء‬ ‫محةمةد لةتيف توشى هاتن‪.‬‬ ‫‪ -36‬ئةلف‪ /‬س‪ ،‬دةربارةى ميلليةكان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/1 -‬‬ ‫َ‬ ‫هؤزى ميلليةكان لةهيَلة ئاسنينةكان‬ ‫دوركةوتونةتةوة‪ ،‬ئةوان لة ميلها ضادريان‬ ‫َ‬ ‫هةلداوة بؤئةوةى سةقامطير بن‪ ،‬ثَيَويستة بؤ‬ ‫برؤن‪َ .‬‬ ‫هةلوَيَستى‬ ‫باكورى ضياى عةبدولعةزيز ِ‬ ‫هةندي ئةفسةرء فةرمانبةرى توركان بةرامبةر‬ ‫َ‬ ‫هؤزى ميلليةكان طوماناوية‪ .‬ئةفسةرى توركء‬ ‫فةرماندةى مةفرةزةى ويَستطةى سةرى كانى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫شةوقى بةط‪ ،‬ثةيوةندى تيَبينكراوى‬ ‫دةوتري رايطةياندوة‪،‬‬ ‫خةليل بةطدا هةية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كةئةطةر هاتو دةركةوت نةوةكانى ئيبراهيم‬ ‫بةرَيَزن‪ ،‬ئةوا دةتوانن لةو طوندانةى‬ ‫ثاشا‬ ‫ِ‬ ‫خؤيان‪ ،‬كةكةوتونةتة ناوضةكانى توركيا طةنم‬ ‫َ‬ ‫لةحاليَكدا ئةطةر ثيَضةوانةى‬ ‫وةدةست بهيَنن‪،‬‬ ‫ئةوةبيَت‪ ،‬ئةوا(شةوقى‪ -‬و‪.‬ع) بةهةمو جؤرة‬ ‫تاوانيَك تؤمةتباريان دةكات‪.‬‬ ‫‪ .37‬كوردانى َ‬ ‫هةلهاتو‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫يةكةم‬ ‫بةشى‬ ‫ديرؤكى(‪-)1926/10/13‬‬ ‫َ‬ ‫حةسةكة‪-‬‬ ‫هةوالطرى‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫َ‬ ‫هةلهاتو لةدةستى مةفرةزةى‬ ‫كوردانى‬ ‫مونديلى‪ ،‬بةتايبةت عةلى ئةحمةد‪ ،‬رةنطة‬ ‫ثةناى بؤتوركيا بردبيَت لةسةر ئامؤذطارىء‬ ‫يارمةتى هؤزى ميلليةكان‪ .‬لةرؤذانى ‪26-23‬ى‬ ‫ئةيلول مةفرةزةيةك لةو ثاسةوانانةى لةنيَوان‬ ‫سةفةحء زركاندا هاتوضؤ دةكةن‪ ،‬بةريَكةوتن‬ ‫َ‬ ‫دةطةريَن‪ ،‬ئةو‬ ‫لةطةل مةفرةزةى سةرى كانى‬ ‫ِ‬ ‫مةفرةزةية بةهيض يةكيَك لةثةنابةران نةطةيشت‪،‬‬ ‫بةآلم لةسةفةح بةئؤتؤمبيليَك طةيشت‪،‬‬ ‫كةمةحمود بةطء يةكيَك لةثياو ماقوآلنى‬ ‫(طين)‪ ،‬كة لةطوندةكاندا بؤدةستخستنى زانيارى‬ ‫دةطةران‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ .38‬ثةيوةنديةكانى فةرةنسا‪ -‬توركيا لةسةر‬ ‫سنور‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫‪12‬‬

‫(بةيَوبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/1/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬خيرؤ‪.)1926/9/30 ،‬‬ ‫تاوةكو ئيَستا ثةيوةندى زؤرباشة‪.‬‬ ‫ئةفسةرى‬ ‫ئةيلول‬ ‫‪24‬ى‬ ‫لةرؤذى‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةبةرايةتى هةوالطرى لةخيرؤ بؤالى‬ ‫ِ‬ ‫موالزم روشدى بةط رؤيشت‪ ،‬بؤئةوةى تايبةت‬ ‫بةهةندي كيَشةى جؤراوجؤرء بةتايبةت‬ ‫َ‬ ‫ثةرينةوةى ئةو سةرؤك هؤزانةى‪،‬‬ ‫دةربارةى‬ ‫ِ‬ ‫كة لةاليةن مةفرةزةكانمانةوة راوةدونراون‪،‬‬ ‫لةناوضةى عامودا‪ -‬دةرباسية بؤناوضةكانى‬ ‫توركيا‪ ،‬راوةدونراون‪ ،‬وتويَذ بكةن‪ .‬لةرؤذى‬ ‫‪29‬ى ئةيلول هةريةكة لةرائيد تةلعةت بةطء‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫موالزم روشدىء ئةفسةرى ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى لةخيرؤ سةردانيان كرد‪ .‬تةلعةت‬ ‫تورة ثيشاندا‪ ،‬بةهؤى ئةوةى لةاليةن‬ ‫بةط خؤى ِ‬ ‫سةرؤكةكانيةوة سةرزةنشت كرابو‪ ،‬كة لةسةر‬ ‫ثروثاطةندانةى لةدذى فةرةنسيةكان الى‬ ‫ئةو ِ‬ ‫هؤزى (تةى) كردبوى‪ ،‬سةركؤنةكرابو‪.‬‬ ‫‪ .40‬بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫ديرؤكى (‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم‬ ‫َ‬ ‫حةسةكة‪-‬‬ ‫هةوالطرى‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫تاوةكو ئيَستا دةرسيم ملكةض نية‪ .‬كاربةدةستى‬ ‫ئةلعةزيز (خةرثوت) بةكاربةدةستى دياربةكر‬ ‫َ‬ ‫وطؤركرا‪ .‬دياريكردنى ئةم فةرمانبةرة‬ ‫ئال‬ ‫ِ‬ ‫نويَية تايبةتة بةكيَشةى كورد‪ ،‬سةرةتايةكى‬ ‫راثةريودا‬ ‫نويء كارا لةبةرامبةر كوردانى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ثيَكدةهيَنيَت‪ .‬سياسةتى دانوستان بةشكستيَكى‬ ‫تةواو كؤتايي هات‪ .‬هيَزة ئاسمانيةكان دةطةنة‬ ‫خةرثوت‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئةلَقةى ذمارة(‪)13‬‬ ‫نويَنةرايةتى فةرةنسا‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةتى سوريا‬ ‫هؤبةى سياسى‬ ‫زانيارى‬ ‫ديمةشق لةرؤذى ‪13‬ى تشرينى يةكةمى‬ ‫‪1926‬‬ ‫نهيَنى‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫بةشى يةكةم‬ ‫(‪)...‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫‪ -42‬مجحيمء توركان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬رقة‪.)1926/10/1 ،‬‬ ‫بةطويَرةى زانياريةكان‪ ،‬نيَردراوانى ئينطليز‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫هةولدةدةن جيس (هؤزى جيس‪ -‬و‪.‬ع)‬ ‫بؤراثةرينء‬ ‫كوردان لةدذى حكومةتى توركيا‬ ‫ِ‬ ‫هاريكارى هان بدةن‪ .‬بةيارمةتى نؤكةرانى‬ ‫ئينطليز مجحيم َ‬ ‫بةلَيَنيداوة كؤمةكى هؤزى جيس‬ ‫بكات‪ .‬ماوةيةكى كورت هؤزى جيس تفةنطء‬ ‫فيشةكيان لةنيَو هؤزةكةياندا دابةشكردوة‪،‬‬ ‫عةقيد سوبحى بةط‪ ،‬فةرماندةى فيرقةى ئورفة‬ ‫كورى موفتى شارى ئورفة بؤال حاجم نارد‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بؤئةوةى داواي ليَبكات‪ ،‬كةريَطرى لةمجحيم‬ ‫بكات‪ ،‬لةوةى شتيَك لةنيَو خاكى توركيا ئةنجام‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫دةطةرَيَن‪،‬‬ ‫لةسوريا‬ ‫جيس‬ ‫هؤزى‬ ‫َردراوانى‬ ‫ني‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫يةكيَكيان لةمستةفا سالةحةوة لةسياال نزيكة‪،‬‬ ‫ضةند رؤذيَكى الى مجحيم بةسةر بردوة‪،‬‬ ‫ثاشان الى شةوكةت بورسانيش‪ ،‬لةاليةن‬ ‫ذةندرمةى جوآلوة راوةستيَنراء بؤرقة‬ ‫لةرؤذى ‪ 1926/9/30‬نيَردرا‪.‬‬ ‫‪ -43‬حاجمء مجحيمء توركان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارو ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم (ئاسايشى‬ ‫حةلةب‪.)1926/10/9 -‬‬ ‫بةطويَرةى قسةى يةكيَك لةثياوماقوآلنى‬ ‫ثروثاطةندةيةك لةسةرةتاى‬ ‫ناوضةى حةران‪ِ ،‬‬ ‫مانطى تشرينى يةكةم لةتوركيا بآلوبؤوة‪،‬‬ ‫ئاماذة بؤئةوة دةكات‪ ،‬كةحاجم نيةتى هةية‬ ‫جةنطيَكى طةورة لةدذى هؤزى جيس لةقةزاى‬ ‫حةران بةرثا بكات‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫بي‪ -‬يةكةم‪ :‬زانيارى سةربازى دةرةكى‪:‬‬ ‫َ‬ ‫توركيا‪:‬‬ ‫‪ .44‬سازدان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬جةرابلوس)‪.‬‬ ‫نوسينطةكانى سةربازطرتنى دانيشتوانى‬ ‫تورك زانيويانة‪ ،‬سةرجةم ثيوانى ناكةمئةندام‬ ‫كةتةمةنيان لةنيَوان (‪َ )40-20‬‬ ‫سالداية‪ ،‬داوايان‬ ‫ليَدةكرد بؤخزمةتكردنى زانست‪ .‬هةمان‬

‫َ‬ ‫هةوالدةر راى واية كاتيَك لةدياربةكر بوة‪،‬‬ ‫خؤى ليستى ئةو كةسة يةدةطانةى ثيَبوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫(‪)40-20‬ساليدايةء بةم‬ ‫كةتةمةنيان لةنيَوان‬ ‫نزيكانة رادةطةيةنريَت‪ .‬سةرضاوة(يةكيَك‬ ‫لةدانيشتوانى ثيراجيك)‪.‬‬ ‫‪ .45‬طةيشتنى هيَزةكانى توركيا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫يةكةم‬ ‫بةشى‬ ‫ديرؤكى(‪-)1926/10/13‬‬ ‫َ‬ ‫رقة‪-‬‬ ‫هةوالطرى‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫دةوروبةرى ‪ 1926/9/26‬مةفرةزةى سوارة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫(مةبةست هيَزة شةسث سوارة‪-‬و‪.‬ك)‪،‬‬ ‫مةتةرَيَزء تؤث (‪ 6‬تؤثى طوند) طةيشتنة ناوضةى‬ ‫حةران)‪ .‬ئةو‬ ‫حةران‪-‬بارابرا (‪15‬كم رؤذئاواى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هيَزانة ضال هةلدةكةننء دةوريات بةدريَذايي‬ ‫ريء شويَنانة بؤئةوة‬ ‫دةنيَرن‪ .‬رةنطة ئةم َ‬ ‫بوبيَت‪ ،‬كةريَطة بطرن لةهيَرشةكانى مجحيم‬ ‫بؤسةر جيس‪.‬‬ ‫‪ .48‬ملكةضى‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪13‬‬


‫يةكةم‬

‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى‬ ‫ديمةشق‪.)1926/10/12 -‬‬ ‫ئةلف) ئةم بةيانية‪12 ،‬ى تشرينى يةكةم‪،‬‬ ‫خستةرو‪،‬‬ ‫سةليم فروج لةصحنايا ملكةضى خؤى‬ ‫ِ‬ ‫ضةكةكةشى بةدةوةستةوةدا‪.‬‬ ‫بي) سادق ميعمارى جةردةى ناوضةى‬ ‫َ‬ ‫خستةرو‪ ،‬ضةكةكةشى‬ ‫حةمورة ملكةضى خؤى‬ ‫ِ‬ ‫بةدةوةستةوةدا‪.‬‬ ‫‪ .49‬سةردانى طوندى منين‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬غوطه‪.)1926/10/11 -‬‬ ‫لةكاتى رؤذى ‪ 10/9‬نةقيب كولة سةردانى‬ ‫طزندى منينى كردء بةسةردانى نويَنةرانى‬ ‫طوندةكانيتريش طةيشت لةدةشتى منين‪.‬‬ ‫ئةلف)‪ -‬داواى ‪ 100‬سةد تفةنط لةطوندى‬ ‫منينء ‪ 15‬تفةنطيش لةطوندى هارنة(لةسةر‬ ‫نةخشة‪ :‬سيركا سرتى) كرا‪.‬‬ ‫بي) ثيويستة ضةكء تةقةمةنييةكان لةماوةى‬ ‫َ‬ ‫سي رؤذدا تةسليم بكريَن‪.‬‬ ‫‪َ 3‬‬ ‫‪ -58‬ملكةضكردنةكان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪202‬‬ ‫يةكةم‬ ‫بةشى‬ ‫ديرؤكى(‪-)1926/10/13‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬صلخد)‪.‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫عةبدولغةفار داواى ضاوثيَكةوتنى ئةفسةرى‬ ‫بةريَوةبةرايةتى صلخد دةكات‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫تؤفيق نةسار كة روخسايَكى ديارى‬ ‫َ‬ ‫ئةفسةرى‬ ‫لةصالة‪،‬‬ ‫بو‬ ‫طةراوةى‬ ‫هةل ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةلطةنامةى‬ ‫هةوالطرى‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫َثةرينى‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫لةكاتى‬ ‫َدابو‪،‬‬ ‫ي‬ ‫ث‬ ‫تعرض)ى‬ ‫(عدم‬ ‫نةطرتن‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل تابور (رتل) كالة‪،‬‬ ‫بةمةركانى رؤذهةآلت‬ ‫لةرؤذى ‪8‬ى مانط بؤصلخد هات‪ ،‬بؤئةوةى‬ ‫ملكةضى خؤى ثيَشكةش بكاتء َ‬ ‫بةليَنيشيدا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةرهةلستيكارى ترى خيَزانةكةى‬ ‫كةئةندامانى‬ ‫دةستطير بكاتء بطريَت‪.‬‬ ‫‪ -68‬جةنطةكان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 202‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫(‪ -)1926/10/13‬بةشى يةكةم ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/1 -‬‬ ‫شةركةرةكان‪ ،‬كة لةاليةن دهام‬ ‫ئةلف‪-/‬‬ ‫ِ‬ ‫هاديةوة ئامادةكرابو‪ ،‬لةرؤذى ‪27‬ى ئةيلول‬ ‫شةركةرةكان‬ ‫دةرضونء رويانكردة عيَراق‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪14‬‬

‫(ئاسايشى‬

‫ثيَكهاتبو لة‪ 500‬ضةكدارى هؤزى سبعة‬ ‫كورى مدالد بةرةو ضياى‬ ‫بةفةرماندةيةتى‬ ‫ِ‬ ‫دةروات‪.‬‬ ‫عةبدولعةزيزء خاثور ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬رقة‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫بي‪-/‬‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫لةبةرةبةيانى رؤذى ‪ 1926/10/10‬ئاماذة‬ ‫بؤشةركةرانى هؤزى شةمةر (ليَرةدا‬ ‫كرا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫شةركةر ديَت‪-‬‬ ‫َك‬ ‫ي‬ ‫كؤمةل‬ ‫بةماناى‬ ‫كةر‬ ‫شةر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لةثةرينطةى‬ ‫هادى‬ ‫دهام‬ ‫بةفةرماندةيةتى‬ ‫و‪.‬ع)‬ ‫ِ‬ ‫شمينة(‪15‬كم رؤذهةآلتى رقة)‪ .‬بؤطرتنيان‬ ‫فرؤكةء مةفرةزةى ذةندرمة دةرضون‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫لةثةرينطةى شمينة هيَرشكراية سةر ئةم‬ ‫ِ‬ ‫شةركةرانة‪ ،‬كة لة‪ 2000‬دو هةزار سوارة ثيَكهاتبو‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫لةكوشتار(شةركةرةكان‪-‬‬ ‫َر‬ ‫ي‬ ‫كاتذم‬ ‫دو‬ ‫دواى‬ ‫ِ‬ ‫بةبي دةستكةوت بةزين‪ 10 ،‬كةسيان‬ ‫و‪.‬ع)‬ ‫َ‬ ‫ليَكوذراء ‪ 17‬شيان بريندار بو‪ .‬لةئيَمة يةك‬ ‫ذةندرمة كوذراء يةكيَكيشمان بيَسةرو شويَن‬ ‫بو‪ .‬هةروةها ئةفسةرى ريزى فةرةنسىء‬ ‫فةرماندةى فةسيلةكة بةسوكى بريندار بو‪3 ،‬‬ ‫سي ضةكداريش كوذرا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬رقة‪-‬‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫جيم‪/‬‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/1‬‬ ‫شةركةرةكان‬ ‫لةرؤذى يةكى تشرينى يةكةم‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫لةخيَ‬ ‫َلى راشدى تائي هيَرشيان كردة سةر‬ ‫هؤزى جبورء ‪ 50‬وشتريان لةنزيك طردى‬ ‫تابان بةتاآلنى طرت‪ .‬هؤزى جبور توانيان‬ ‫َرنةوة جطة لةيةك وشتر‪.‬‬ ‫تاآلنيةكة بطي ِ‬ ‫َ‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى هةوالطرى‪ -‬رقة‪-‬‬ ‫دال‪-/‬‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/2‬‬ ‫شةركةرةكان لة رؤذى ‪ 1926/9/29‬بة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ثاسطةى‬ ‫َثةرينء‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫بوشةرى‬ ‫ينطةى‬ ‫ثةر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مادان تةقةيان لةيةكتر كردء لةدواى ئةوة‬ ‫شةركةران بةرةو بيابان رايانكردء يةكيَك لة‬ ‫ِ‬ ‫ئةلبو َ‬ ‫سالةحيان بةكوذراوى جيَهيَشت‪ ،‬لةطةلَ‬ ‫هةندي كيس‪.‬‬ ‫سي براذعء‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫سةرؤكى‬ ‫مورتية‪،‬‬ ‫رائيد‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتى سورياء ضياى‬ ‫هةوالطرى لةهةردو‬ ‫دروز‪.‬‬ ‫ئيمزا‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫ئةلَقةى ذمارة(‪)14‬‬


‫نويَنةرايةتى فةرةنسا‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةتى سوريا‬ ‫هؤبةى سياسى‬ ‫زانيارى‬ ‫ديمةشق لةرؤذى ‪15‬ى تشرينى يةكةمى‬ ‫‪1926‬‬ ‫نهيَنى‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪203‬‬ ‫بةشى يةكةم‬ ‫الثةرةيةك لةبارودؤخى طشتى‬ ‫ِ‬ ‫ئةلف)‪ -‬دةرةوة‬ ‫ئةلف)‪ -‬يةكةم‪ :‬زانيارى سياسةتى دةرةوة‪:‬‬ ‫توركيا‬ ‫جوآلنةوةى كورد‪ :‬زانياريةكانى ديَر‬ ‫جةخت لةزانياريةكانى حةلةب تايبةت‬ ‫بةدةستثيَكردنةوةى جوآلنةوةى كورد لة‬ ‫دةرسيم دةكاتةوة‪ .‬هةروةها زانياريةكة‬ ‫جةخت لةسةر تواناى سةرؤكى كورد سمكو‬ ‫لةمانةوةى لةوان دةكاتةوة‪.‬‬ ‫ثروثاطةندةيةى‬ ‫دذى مستةفا كةمال‪ :‬ئةو ِ‬ ‫لةنيَو ريزةكانى سوثا لةدذى سةرؤك‬ ‫كؤمارى توركيا بآلوبؤتةوة‪ ،‬لةاليةن كازم‬ ‫قةرة بةكرةوة ريَكخراوة‪ .‬ميرى بةيارمةتى‬ ‫ثروثاطةندةى دذ‬ ‫فةرمانبةرة دؤستةكانى ِ‬ ‫لةوآلتدا بآلودةكاتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫نوي‬ ‫نزيكبونةوةى توركيا‪ -‬بةريتانيا‪:‬‬ ‫هةواليَكى َ‬ ‫لةديَرةوة باس لةوة دةكات‪ ،‬كةنزيكبونةوةيةكى‬ ‫(توركيا‪ -‬بةريتانيا‪ -‬و‪.‬ع) هةيةء رةنطة دذى‬ ‫روسيا ئاراستة بيَت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كةبؤموسل‬ ‫هةوالدةرى ئينطليزى ئاندريَس‪،‬‬ ‫بانطكرا‪ ،‬سنجارى جيَهيَشت‪.‬‬ ‫(‪)...‬‬ ‫ئةلف)‪ -‬يةكةم‪ -‬زانيارى سياسةتى دةرةوة‪:‬‬ ‫توركيا‪:‬‬ ‫‪ -1‬جوآلنةوةى كورد‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬خيرو‪.)1926/10/6 -‬‬ ‫َ‬ ‫ئةلف)‪ -‬هةوالدةران ئاماذة بؤئةوة دةكةن‪،‬‬ ‫كةراثةرينى كوردان لةدةرسيم دةستيثيَكردوة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫هةورةها جوالنةوةى طرنطى هيَزةكانى توركيا‬ ‫بةرةو ئةو ناوضةية هةية‪.‬‬

‫بي) (ئاسايشى حةلةب‪.)1926/10/11 -‬‬ ‫َ‬ ‫رةنطة سمكؤ لةماوةيةكى نزيكةوة يارمةتى‬ ‫لة ئيَرانةوة ثيَطةيشتبيَت‪ .‬رةنطة لةكاتى‬ ‫شكستى ئيَران بؤسةر وان ناوضةى دةرياضةى‬ ‫ئةرضايةء خوشابء ئاشكانى لةباكورى‬ ‫َ‬ ‫جؤلةميَرط داطير كردبيَت‪ .‬لةناوضةى باكورى‪-‬‬ ‫رؤذهةآلتى دياربةكر‪ ،‬ضةكدارى كوردى خؤى‬ ‫ريَكدةخاتةوة لةدةوروبةرى ليجةء كويَرنيك‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪-‬باب)‪.‬‬ ‫(بةرَيَوةبةرايةتى‬ ‫جيم)‪-‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫شةركردن لةطةل حكومةتى‬ ‫لةثيَناوى‬ ‫ِ‬ ‫توركيا لةضياكانى باكورى عةنتاب دو طروث‬ ‫ضةكدار دروستبون‪ ،‬يةكيكيان ئةبوزةر‬ ‫ئاغاء دوةم بةفةرماندةيةتى ذاندارم عومةر‪،‬‬ ‫كةهةريةكيَكيان لة ‪ 30-20‬ثياو ثيَكهاتوة‪.‬‬ ‫هةردوكيان هيَرشدةكةنة سةر ثاسطةء‬ ‫ناوةندةكانى ذةندرمةء هةمو رؤذيَكيش‬ ‫ذمارةيان زؤر دةبيَت‪ .‬سةرؤكى ئةو دو طروثة‬ ‫ضةكدارةش كوردن‪.‬‬ ‫‪ .5‬بازرطانى لةتوركيا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/8 -‬‬ ‫بةطويَرةى ذمارةيةك لةو بازرطانانةى‬ ‫لةتوركياوة هاتون‪ ،‬بازرطانى لةماردين‪،‬‬ ‫هةروةك دؤخى بازرطانى لةدياربةكر بةرةو‬ ‫دةروات‪ .‬نةعةرةبء نةكورد‬ ‫مردنء لةناوضون ِ‬ ‫بؤكرينى خواردنء ثيتاك بؤئةو شارة‬ ‫ناويَرن‬ ‫ِ‬ ‫دةتوانري ئةوان تةنها بةهؤى هةوالَ‬ ‫برؤن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ليَدانيَكى ئاسانةوة رايان بطرن‪ .‬بازرطانانى‬ ‫ماردين زؤر جياواز لةبرا بازرطانةكانيان‬ ‫لةسوريا لةخؤشطوزةرانيدان بةدريَذايي هيَ‬ ‫َلى‬ ‫ئاسنين‪.‬‬ ‫عيَراق‪:‬‬ ‫‪ -7‬ئةلف‪ /‬ئاندريَس‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫يةكةم(بةرَيَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/8 -‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى ئينطليز بةسةر هؤزةكانى‬ ‫ئاندريَس‪،‬‬ ‫سورياوة لةجةزيرةى باآل‪ ،‬ماوةى ضةند‬ ‫َ‬ ‫موسل جيَهيَشتوة‪،‬‬ ‫رؤذيَكة‪ ،‬شةنطالى بةرةو‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةبةرايةتى هةوالطرى‬ ‫بةشيَوةيةك لةاليةن ِ‬ ‫بةريتانياوة بانطكراوة‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪15‬‬


‫‪ .22‬كوردانى ثةنابةر لةسوريا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬خيرو)‪.‬‬ ‫نويَنةرى ليذنةكانى كود لةدةرسيم‪ ،‬د‪.‬ئةحمةد‬ ‫كةبةطةرانيَك لةناوضةى باكور‬ ‫سةبرى‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫هةستاوةء هةردو سةرؤك كوردى ثةنابةر‬ ‫لةدوكر الى ضيتية حاجؤء ئةمين ئاغا‪ ،‬هاتون‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫بؤالى ئةفسةرى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةخيرو‪ ،‬دو داوايان ئاراستةى جةنرال بيلوت‬ ‫نويَنةرى مفةوةزى سامى لةحةلةب كردء‬ ‫داواى ثشتطيرى فةرةنسا دةكةن لةجوآلنةوةى‬ ‫سةربةخؤخوازى كورد‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئةلَقةى ذمارة(‪)15‬‬ ‫نويَنةرايةتى فةرةنسا‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةتى سوريا‬ ‫هؤبةى سياسى‬ ‫زانيارى‬ ‫ديمةشق لةرؤذى ‪15‬ى تشرينى يةكةمى‬ ‫‪1926‬‬ ‫نهيَنى‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪203‬‬ ‫بةشى يةكةم‬ ‫(‪)...‬‬ ‫‪ -23‬تيرؤركردنى تةمور بةط ئال ئيبراهيم‬ ‫ثاشا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةرَيَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/8 -‬‬ ‫بروايان‬ ‫‪ )1‬هةنديَك لة دانيشتوانى سةريكانى ِ‬ ‫واية‪ ،‬كةتوركان دةستيان لةتيرؤكردنى تةمور‬ ‫بةطدا هةية‪ .‬بةشيَوةيةكى سروشتى هةمو هؤزى‬ ‫َرانةوةية باسدةكةن‪ .‬نةتوانراوة‬ ‫ججان ئةو طي ِ‬ ‫نوي وةدةستبهيَنريَت‪ ،‬كةئاماذة‬ ‫هيض زانياريةكى َ‬ ‫براستىء دروستى ئةو تؤمةتباركردنانة بكات‪.‬‬ ‫‪ -)2‬تةمور بةطى براى مةحمود بةطى سةرؤكى‬ ‫هؤزى ميلليةكان‪ ،‬لةرؤذى يةكى تشرينى يةكةم‬ ‫لةسةرى كانى نزيك َ‬ ‫مالى خةليل بةطى براى‬ ‫تيرؤركرا‪ ،‬بةشيَوةيةك بةطوللةى دةمانضة‬ ‫كةلةنزيكةوة ثيَوةى نراوة‪ ،‬كوذراوة‪ .‬يةكسةر‬ ‫ميلليةكان هؤزى ججان بةكوشتنى يةكيَك‬ ‫‪16‬‬

‫لةسةرؤكةكانيان تؤمةتبار دةكةن‪ ،‬رةنطة‬ ‫لةوةدا لةسةر هةق بن‪ .‬ئةو لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةى‪ ،‬كة‬ ‫لةاليةن دةسةآلتدارانى ناوخؤوة ئةنجامدراوة‪،‬‬ ‫ريَطةيداوة بةحةوت كةسى هؤزى ججان‪،‬‬ ‫كةراطيراون‪ .‬بةآلم هيض َ‬ ‫بةلطةيةكى يةكالكةرةوة‬ ‫نية‪ ،‬كةريَطة بةسةركؤنةكردنى بكوذ بكات‪،‬‬ ‫ثيَويستة ثيَشبينى ئةوة بكرَيَت‪ ،‬كةميلليةكان‬ ‫بةبي َ‬ ‫يةكي‪:‬‬ ‫تؤلةسةندنةوة كوشتنى‬ ‫ميلليةكان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةنةوةكانى ئيبراهيم ثاشا واز ليَنةهيَنن‪ .‬رقء‬ ‫كينةى كؤن لةنيَوان هؤزى ميلليء ججاندا‬ ‫َ‬ ‫مةحالة بتوانين بةم نزيكانة‬ ‫دةركةوتةوة‪،‬‬ ‫خؤمان لةبةردةم هيَرشى طشتى ميلليةكان‬ ‫بؤسةرى كانىء سفح ببينينةوة‪.‬‬ ‫سليَمان بةطى سةرؤك هؤزى ججان‬ ‫دردؤنطة لةسفح‪ .‬لةاليةن ئةفسةرى‬ ‫زؤر ِ‬ ‫سةردانى‬ ‫حةسةكةوة‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ِ‬ ‫مةحمود بةطى سةرؤك هؤزى ميلليةكان كرا‪،‬‬ ‫مةحمود بةط َ‬ ‫بةليَنيدا هيض كاريَك نةكات‪،‬‬ ‫كةببيَتة هؤى تيَكدانى ئاسايش‪ .‬راشيطةياند‬ ‫َ‬ ‫تؤلةسةندنةوةى كوشتنى براكةى‬ ‫كةكارى‬ ‫َ‬ ‫بؤدةسةآلتدارانى فةرةنسا جيَدةهيَليَت‪ .‬تةنها‬ ‫بريار لةسةر َ‬ ‫بةليَنةكانى مةحمود بةطمان‬ ‫ئايندة ِ‬ ‫بؤدةدات‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى ديَر‪ :‬لةطةلَ‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫تيَبينى ِ‬ ‫مةحمود بةط يةكيَك‪ ،‬كةزؤر نةرمء نيانى‬ ‫دةكري َ‬ ‫بليَين‬ ‫لةنيَوان كوردانى جةزيرةدا هةية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةهاوريَيانى فةرةنساية‪.‬‬ ‫ئةو يةكيَك‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫‪ .24‬ثةيوةندى لةطةل توركان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬خيرو‪.)1926/10/4 -‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى خيرو‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ئةفسةرى ِ‬ ‫َ‬ ‫لةرؤذى ‪4‬ى تشرينى يةكةم لةطةل ئةفسةرى‬ ‫توركان لةنوسةيبين كؤبوةوة‪.‬‬ ‫‪ -25‬روداوى ويَستطةى سةرى كانى‪.‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةرَيَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/8 -‬‬ ‫يةكةمى‬ ‫تشرينى‬ ‫ثيَنجى‬ ‫لةرؤذى‬ ‫َ‬ ‫رابردو(ئيَستا‪ -‬و‪.‬ع)‪ ،‬ثالنةر (ليَرةدا رةنطة‬ ‫ئةميندارى سندوق بيَت‪-‬‬ ‫مةبةست‪:‬‬ ‫و‪.‬ع) ثورنشون لةدةرباسيةوة بؤ حةلةب‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫بةشةمةندؤفيَرى ريَكوثيَك طةشتي كردبيَت‪،‬‬ ‫لةاليةن هاوآلتيةكى مةدةنى توركةوة كة لة‬ ‫هةرةشةى كوشتنى‬ ‫دؤخى سةرخؤشيدابوة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ليَكراوة‪ .‬بؤية هاوآلتية توركةكة راطيراء‬ ‫بؤماردين رةوانة كرايةوة‪.‬‬ ‫بي)‪ -‬يةكةم‪ -‬زانيارى سةربازى دةرةوة‪:‬‬ ‫َ‬ ‫توركيا‪:‬‬ ‫‪ .29‬خؤئامادةكردنء سازدان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةرَيَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةلةب‪.)1926/10/11 -‬‬ ‫‪ /1‬لةسيزاريةء ئولوقشلة سةربازان‬ ‫لةطروثةكانى ‪ 1320‬تا ‪ 1325‬ئامادةكرانء ئةم‬ ‫طواستنةوةيةش بةرةو كوردستان ئاراستة‬ ‫دةكريَت‪ .‬لةئورفة طروثى ‪( 1320‬لةتةمةنى ‪23‬‬ ‫َ‬ ‫سال) لةاليةن ذةندرمةوة ئامادةكرا‪ .‬الوان‪،‬‬ ‫كةزؤربةيان لةكوردان بون بؤئةدةنة نيَردران‪.‬‬ ‫َ‬ ‫جةنرال‪ ،‬فةرماندةى سوثاى‬ ‫‪ /2‬بةفةرمانى‬ ‫حةوتةم لةدياربةكرء ئةفسةرء سةربازانى‬ ‫كورد‪ ،‬يان ئةوانةيان نزيكى كوردن‪ ،‬لةو‬ ‫هيَزانةى لةثرؤسةكاندا بةشدارن‪ ،‬كشيَنرانةوةء‬ ‫لةريَطةى هيَ‬ ‫َلى ئاسنينةوة بؤكيالرء قؤنيةء‬ ‫ِ‬ ‫كوتاحيا نيَردران‪.‬‬ ‫‪ .30‬طواستنةوةكانى هيَزةكانى توركيا‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةرَيَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪.)1926/10/8 -‬‬ ‫‪/1‬ماوةيةكى نزيكة‪ ،‬هيَزةكانى ناوضةى‬ ‫دياربةرك بةرةو دةسيم ئاراستة دةكريَن‪.‬‬ ‫(سةرضاوة‪ :‬هاوآلتيةكى توركى َ‬ ‫هةلهاتو)‪.‬‬ ‫‪(/2‬ئاسايشى رقة‪.)1926/10/5 -‬‬ ‫لةرؤذى ‪1926/9/29‬ء لةكاتذميَر ‪14,30‬‬ ‫شةمةندؤفيَريَك لةهيَزى سوارةى تورك‪ ،‬كة‬ ‫ثيَكهاتبو لةنزيكةى ‪ 300‬ثياوى ضةكدارء ‪300‬‬ ‫ضةكدارء ‪ 6‬مةتةريَزء ‪ 12‬ف‪.‬مء سةيارةيةكى‬ ‫ثيتاك بةويَستطةى طردى سثى بةئاراستةى‬ ‫َثةرى‪( -‬لةاليةن سوثاى طردى‬ ‫ماردين تي ِ‬ ‫سثيةوة جةخت لةمة كرايةوة)‪ .‬لةرؤذى‬ ‫‪ ،1926/9/30‬عةقيد سةبرى بةط‪ ،‬فةرماندةى‬ ‫بةهاوريَيةتى ذماةيةك ئةفسةرى‬ ‫طروثى ئورفة‬ ‫ِ‬ ‫سوارة بةشةمةندؤفيَر سةرى كانيان بةرةو‬ ‫ثيران شار جيَهيَشت‪ .‬لةسةريةتى دواى‬

‫بطةريَتةوة‪.‬‬ ‫جيَبةجيَكردنى ثشكنينةكة لةئورفة‬ ‫ِ‬ ‫‪ -38‬جةنطةكان‪:‬‬ ‫بآلوكراوةى زانياريةكان ذمارة ‪ 203‬ديرؤكى‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى‬ ‫‪ -1926/10/15‬بةشى يةكةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى‪ -‬رقة‪.)1926/10/5 -‬‬ ‫‪َ -/1‬‬ ‫هةلمةتيَكى بةهيَز‪ ،‬كةثيَكهاتوة لةزياتر‬ ‫لة‪ 2000‬ضةكدار لةهؤزى شةمةرى دهام‬ ‫بةهاوكارى هؤزةكانى‬ ‫هادىء مةشعةل‪،‬‬ ‫جبورء عةقيدات‪ ،‬لةبةرةبةينى رؤذى ‪2‬ى‬ ‫لةثةريَنطةى شاميةوة‬ ‫تشرينى يةكةم بليَخيان‬ ‫ِ‬ ‫لةشةركردن‬ ‫بةنيةتي‪:‬ى ئاشكرا‬ ‫َثةراند‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫تي ِ‬ ‫كورى حاجم لةعنزةء بؤتاآلنكردنى‬ ‫دحامى‬ ‫ِ‬ ‫شارى رقةء مدين (دحام‪ -‬و‪.‬ع) بالخوة شةمةر‬ ‫ماوةى ضةندين َ‬ ‫سالة‪.‬‬ ‫فرؤكةء‬ ‫بةيارمةتى دةستيَوةردانى خيَراي ِ‬ ‫ثيَكهاتةكانى ف‪.‬م‪ ،‬لةبةشى ليواى بيانى كةسوارى‬ ‫ئؤتؤمبيل بون بؤيارمةتيدانى ذةندرمةء‬ ‫ثاسةوانة هاتوضؤكةرةكانء ئةو ثشتيوانانةى‬ ‫لةرقةوة هاتبون يان لةهؤزة نيمضة جيَطيرةكانى‬ ‫شةركةران ناضار‬ ‫ناوضة نزيكةكانةوة بيَت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بون بةرةو رؤذهةآلت لةئيَوارةى رؤذى‬ ‫شةريَكى قورس رابكةن‪ ،‬دواى‬ ‫دوةم دواى‬ ‫ِ‬ ‫ئةوةى خواردنء ئاويان جيَهيَشتبو‪ .‬زيانةكان‬ ‫بةدةوربةرى بيست كوذراوء ذمارةيةكى‬ ‫َ‬ ‫دةخةمةليَنريَت‪ .‬لةاليةنى ئيَمةوة‬ ‫طةورة بريندار‬ ‫فرؤكةش لةكةرتى‬ ‫يةك‬ ‫كوذراء‬ ‫دو لةذةندرمة‬ ‫ِ‬ ‫رقةوة‪ ،‬كةهاتبوة ناو شةش طوللةى ثيَوةنرا‪.‬‬ ‫(‪)...‬‬ ‫َ‬ ‫(بةريَوةبةرايةتى هةوالطرى‪ -‬حةسةكة‪-‬‬ ‫‪/3‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ديَر‪-‬‬ ‫هةوالطرى‪-‬‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫ء‬ ‫ِ‬ ‫‪.)1926/10/8‬‬ ‫َ‬ ‫ضةكدارانى دهام هادى‪ ،‬كة لةاليةن هيَلى‬ ‫ئاسمانيةوة شويَنيان كةوتبونء ئاشكرا كرابون‪،‬‬ ‫ثةرينةوةء‬ ‫لةرءذى ‪5‬تشرينى يةكةم لةخاثور ِ‬ ‫شةركةران طةيشتنةوة بةضادرةكانيان‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫فةرماندةى كةتيبة (رائيد‪ -‬و‪.‬ع) مورتية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةوالطرى لةهةردو‬ ‫بةريَوةبةرايةتى‬ ‫سةرؤكى ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتى سورياء ضياى دروز‪.‬‬ ‫ئيمزا‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬ ‫‪17‬‬


‫فيدراليزم‬ ‫لةسيستةمي سياسي دا‬ ‫بةشي يةكةم‬ ‫ثَيشةكي‬

‫د‪ .‬ساالر باسيرة‬

‫‪18‬‬

‫فيدراليزم يةكيَكة لةشيوازي سيستةمة سياسيةكان و‬ ‫شيوازيكيشة بؤ فةرمانرةوايي دةولةت وكؤمةل‪ .‬هةرضةندة‬ ‫ثيادةكردني ئةم سيستةمة بيَكيَشة نية لةرؤذطاري ئةمرؤدا‬ ‫بةتايبةت ئةوةي ثةيوةندي بةضؤنيتي دابةشكردني‬ ‫دةسةالتةكان هةبيَت لةنيوان حكومةتي فيدرال وهةريمي‬ ‫فيدرال‪ ،‬هةروةها لةبارةي دابةشكردني سامانة سروشتيةكان‬ ‫لةنيوانياندا‪،‬بةالم ئةم سيستةمة لةزؤريَك لةدةولةتاني جيهان‬ ‫دةكري‪ .‬هةربؤية تويذةر لةم تويذينةوةيةدا هةول ئةدات‬ ‫ثيادة‬ ‫َ‬ ‫بةوةالمدانةوةي ئةو ثرسيارة ئايا فيدراليزم ئالتةرناتيظيكي‬ ‫سياسية بؤ ديموكراسي وسةقامطيري لةعيراقدا؟ بؤ‬ ‫دةولةتانيَك وكؤمةلطايةكي ثلوراليزمي وةك عيَراق وئيَران‬ ‫ثيادةكردني ئةم شيوازي سيستةمة سياسية سةرةراي كيشةو‬ ‫بةربةستةكان بةالم بةطونجاو دةبينم‪ .‬ئةم سيستةمة لةسالي‬ ‫‪ 1991‬يةكاليةنة لةاليةن هةريمي كوردستان ئاماذة ثيدرا‪.‬‬ ‫لةسالي ‪ 2003‬دواي روخاني رذيمي بةعس لةدةستوري عيراق‬ ‫دا بةشيوةيةكي فةرمي ضةسثينرا‪ .‬هةر ليرةدا ثيويست بووة‬ ‫باس لةوة بكةم كة كؤثي كردني سيستةمي سياسي والتيَك بؤ‬ ‫يةكيَكي تر دةقاودةق نةطونجاوةو ثيَويستة لةطةل بارودؤخي‬ ‫سياسي وكؤمةاليةتي وئابوري وكةلتوري ئةو والتة خؤيدا‬ ‫طةشة بكات‪.‬‬ ‫زاراوةو ضةمكي فيدراليزم‬ ‫فيدراليزم وشةيةكي التينيةو بةواتاي (‪ )foedus‬يةكبوون‬ ‫(االئتحاد) ديَت ولةبنةرةتدا ثرةنسيثيَكي ريَكخراوةيية‬ ‫كةيةكةكان (هةريمةكان) بةرثرسياريَتيةكي خؤيان هةية‬ ‫بةالم ضوونةتة ناو سةرجةميَكةوة ‪ .‬هةر لةم وشةيةوة‬ ‫زاراوةي كؤني (فيدراسيا) لةرؤمي كؤن بةواتاي (يةكطرتني‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫هاوثةيمانان) وةرطيراوة «‪ .‬سيستةمي فيدرالي‬ ‫ريكخستنيَكي رامياري ودةستوري ناوخؤيي‬ ‫ليَكدراوة كة بةو ثيَية دةولةتاني ئةندام يان‬ ‫هةريَمةكان ملكةضي دةولةتي فيدرالي دةبن‪».‬‬ ‫‪ .‬هةريَمةكان مافي ضارةي خؤنوسينيان هةية‬ ‫لةضوارضيَوةي دةسةالتةكةياندا بؤ نمونة‬ ‫ثةروةردةو هيَزي ثؤليس وئاسايش‪...‬تاد‪.‬‬ ‫بةواتاي ثيَكةوة طريَداني ضةند دةولةتيَكيش‬ ‫ديَت بؤ دةولةتيَكي سةرجةم (االتحاد)‪ .‬دةولةتي‬ ‫سةرجةم (االتحاد) بؤ هةموو ئةو شتانة‬ ‫بةرثرسة كة لةبةرذةوةندي طةلدا بةئيتحاديكي‬ ‫فيدرالي دةبيَت ريكبخريَن‪ .‬بوارةكانيتر‬ ‫هةريمةكان ئةنجامي ئةدةن» ‪ .‬فيدراليزم‬ ‫بةواتاي بةشداري سياسي وكؤمةاليةتي‬ ‫وئابوري ديَت لةدةسةالتدا‪ ،‬ئةمةش لةريَطاي‬ ‫ثةيوةستيَكي ئارةزومةندانةي نيَوان نةتةوةو‬ ‫طةل وميللةتان‪ ،‬يان ثيَكهاتة مرؤييةكاني سةر‬ ‫بةرةضةلةكي نةتةوةيي ورةطةزي جياجيا‪ ،‬يان‬ ‫ضةند زمان يان ضةند ئاين يان ضةند كةلتوريَكي‬ ‫جياجيادا‪ ،‬ئةمةش لةنيَو سيستةميَكي يةكيَتيدا‬ ‫كةقةوارة لةيةكترجياجياكان لةيةك دةولةتدا‬ ‫يان لةيةك سيستةمي سياسيدا يةكبخات‬ ‫لةطةل هيَشتنةوةي قةوارة يةكطرتوةكان‬ ‫بةناسنامةي تايبةت بةخؤيانةوة لةرووي‬ ‫ثيَكهاتةي كؤمةاليةتي وسنوري جوطرافي‬ ‫وزمان وكةلتورو ئاينةوة لةتةك بةشداري‬ ‫ودروستكردني‬ ‫لةدارشتن‬ ‫كاريطةريان‬ ‫سياسةت وبريارةكان وقانونةكاني فيدرالي‬ ‫وخؤجيَي‪ ،‬لةطةل ثابةند بوون بة ثيَرةوكردنيان‬ ‫بةطويَرةي ثرةنسيثي بريارداني ئارةزومةندانةو‬ ‫ثرةنسيثي ريككةوتن لةسةر دابةشكردني‬ ‫دةسةالتةكان ودةسترؤيشتنةكان (الصالحيات)‬ ‫وئةركةكان (الوظائف) بؤ دةستةبةركردني‬ ‫بةرذةوةندية هاوبةشةكان و بؤ ثاراستني‬ ‫قةوارةي يةكَيتيةكة‪.‬‬ ‫لةثيَناسةيةكي تردا فيدراليزم سيستةميَكي‬ ‫قانونية لةسةر بنضينةي ضةند ريَسايةكي‬ ‫دةستوري روون دامةزراوة‪،‬كةذياني هاوبةش‬ ‫بؤ نةتةوةو ئاين ومةزهةب واليةنة جياجياكان‬ ‫هاوبةش لةضوارضيَوةي يةك دةولةتدا دابين‬ ‫دةكات‪ ،‬كةدامةزراوة دةستوريةكان لةدةولةتي‬ ‫قانوندا بةريَوةيان دةبةن» ‪.‬بةثيي بؤضووني‬

‫الكافي عبدالرحمن حياوي فيدراليةت جؤريكة لة‬ ‫بةشداري دةولةتةكان ثيكديت يان دادةمةزريت‬ ‫لةضةند دةولةتيك بةثيي دةستور‪،‬طشت‬ ‫ثاشةكشي دةكةن‬ ‫ئةنداماني بةشداربوو (تنازل)‬ ‫َ‬ ‫لةسةروةري دةرةكي وبةشيك لةاليةنةكاني‬ ‫ثةيوةندي بةسةروةري ناوخؤوة هةية كة‬ ‫لةبةرذةوةندي ئةو يةكة سياسيةداية كةثيكي‬ ‫دينن (ثيكديت) وثيي دةوتري يةكيتي فيدرالي ‪.‬‬ ‫دةكري‬ ‫كةواتة بؤ زياتر تيَطةيشتن لةم ضةمكة‬ ‫َ‬ ‫بوتريَت فيدراليزم سيستةمي يةكيتيةكي‬ ‫دةتواني لةنيَوان دوو كةرت‬ ‫ناوةندي سياسية‬ ‫َ‬ ‫يان دوو هةريَم‪ ،‬يان كؤمةلة كةرت وهةريَميَكدا‬ ‫َني‪ ،‬بةشيَوةيةك كةكةسيَتي دةولةتيي‬ ‫دامةزري َ‬ ‫هةر بؤ حكومةتي ناوةندي دةبيَت لةطةل‬ ‫ثاراستني بريَك لةسةربةخؤيي ناوخؤيي بؤ‬ ‫هةريةك لةيةكة ثيَكهيَنةرةكاني يةكيَتي فيدرالي‪.‬‬ ‫هةريَم يان وياليةتة ثيَكهيَنةرةكاني دةولةتي‬ ‫فيدرالي بةيةكةي دةستوري دادةنريَن‪ ،‬نةك‬ ‫يةكةي كارطيَري‪ ،‬ليَرةدا نمونةي ثاريَزطاكان‬ ‫لةدةولةتي يةكطرتودا» ‪ .‬ثيَضةوانةي فيدراليزم‬ ‫بريتية لةدةسةالتي ناوةندي دةولةتي يةكطرتوو‬ ‫َدةوتري‪ .‬ئيتر‬ ‫كةدةولةتي ناوةنديشي ثي‬ ‫َ‬ ‫سيستةمةكة بةر هةر ثيناسةيةكي دةسةالت‬ ‫بكةويَت (ئاوتؤكراسي‪،‬تؤتاليتاريزم‪ )...‬بةالم‬ ‫سروشتيكي سةنتراليزمي هةية‪.‬‬ ‫فيدراليزم وةك سيستةميكي سياسي و‬ ‫كؤمةاليةتي‬ ‫هةرضةندة فيدراليزم يان يةكيتي فيدرالي‬ ‫بةتةنيا بنضينةيةكي سياسي نية بةلكو ئابوري‬ ‫دةكري‬ ‫بةالم‬ ‫وكؤمةاليةتي وكةلتوريشة‬ ‫َ‬ ‫بوتري فيدراليزم وةك سيستةميَكي سياسي‬ ‫َ‬ ‫(هةر ضةندة جياوازي مامةلة كردن هةية‬ ‫ثيَوةي) ئةمرؤكة لةاليةن نزيكةي ‪40%‬ي‬ ‫دانيشتواني سةر رووي زةوي كةدةكاتة‬ ‫دةكري‪ .‬لةسةدةي ‪ 18‬و‬ ‫‪ 22‬دةولةت ثيادة‬ ‫َ‬ ‫‪ 19‬ئةم مؤديَلة خزمةتي كؤمةالني ئةوروثي‬ ‫وئةمريكايي كرد لةضارةسةري قةيرانة‬ ‫كؤمةاليةتي وئابوريةكاندا‪ .‬سيستةمي فيدراليزم‬ ‫لةزؤريك لة والتاني جيهاندا وةك لةئةلمانيا‪،‬‬ ‫سويسراو وياليةتة يةكطرتوةكاني ئةمريكا‬ ‫بوة هؤي سةقامطيري وديموكراسيةت‪ .‬بةالم‬ ‫ئةم سيستةمة سياسية لةطشت شويَنةكان‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪19‬‬


‫وةك يةك سةركةوتو نةبووة‪ .‬ئةم سيستةمة‬ ‫سياسية لةنيجيريا بةكردةوة شكستي هيَناو‬ ‫دواي ‪ 10‬سال ثراكتيزة كردن (‪)1970-1960‬‬ ‫(دواي سةربةخؤيي ئةم والتة لةسالي ‪)1960‬‬ ‫لةئةنجامي ناكؤكي وثيَكدادان وتيَكهةلضوونة‬ ‫نةتةوةييةكان تيَكضوو وة بوة هؤي كوذراني‬ ‫ثتر لة ‪ 2‬مليؤن مرؤظ‪ .‬لةهندستان دواي‬ ‫‪ 50‬سال هةر ضةندة سةركةوتني ريَذةيي‬ ‫بةدةست هيَناوة بةالم هةتا ئةمرؤكة‬ ‫نةيتوانيوة كيشة نةتةوةيي وزماني وكةلتوري‬ ‫وئاينيةكان سةركةوتوانة ضارةسةر بكات‪.‬‬ ‫لةيؤطؤسالظياي ثيَشوو دواي مردني مارشال‬ ‫تيتؤو هةلوةشانةوةي يةكيةتي سؤظيةت‬ ‫سيستةمي فيدرالي لةم دةولةتةدا دواي زياتر‬ ‫لة ‪ 20‬سال لةبةر يةك هةلوةشايةوةو ئةم‬ ‫والتة بةهؤي جةنط وشةروشؤري خويَناوي‬ ‫ئايني ونةتةوةييةوة بةش بةش و ويَران بوو‪.‬‬ ‫لةريزي والتاني‬ ‫هةروةها لةكةنةداو بةلجيكا كة ِ‬ ‫ثيشكةوتوي جيهان دةذميَردريَن مؤديَلي‬ ‫فيدراليزم تيَياندا توشي جؤريك لةقةيران‬ ‫وشكستخواردوو بووة ‪.‬‬ ‫فيدراليزم لةسيستةمي سياسيدا‬ ‫بي‬ ‫«مرؤظ ناتوانيَت باس لةسياسةت بكات َ‬ ‫ئةوةي باس لةسيستةم نةكات كة هةمووي‬ ‫لةسةر ئةم‪ ،‬بةواتا سيستةم دامةزراوة‪ .‬بؤ‬ ‫نمونة ئةلمانيا سيستةمي ثةرلةماني كؤماري‬ ‫فيدرالي ثيادة دةكات‪ .‬لةسيستةمي ثةرلةمانيدا‬ ‫دانيشتوان هةر ضوار سال جاريك ئةو حيزب‬ ‫وكانديدانة هةلدةبذيَرن كةدةبيَت نويَنةرايةتي‬ ‫بةرذةوةنديةكاني ئةمان بن لةثةرلةماندا‪ .‬بةالم‬ ‫جطة لةم ثيكهاتة سياسية لةهةمان كاتدا دةولةتة‬ ‫فيدراليةكة خاوةني ضةندين هةريَمي جياوازةو‬ ‫بةثيَي سيستةميَكي طونجاوي فيدرالي كاردةكات‬ ‫وهاوالتيان هةر ضوار سال جاريك ثةرلةماني‬ ‫هةريميش هةلدةبذيرن‪ .‬ئةلمانيا بةسةر شازدة‬ ‫هةريَمي فيدرالي دابةش كراوة‪ .‬هةموو يةكيَك‬ ‫سي دةزطا طرنطةكةي‬ ‫لةم هةريَمانة خاوةني َ‬ ‫والتن كةبريتين لة(ثةرلةمان‪ ،‬حكومةت‪،‬‬ ‫دادوةري) كةئةرك وكاري طونجاو دةطرنة‬ ‫خؤ لةبوارة جياوازةكاندا‪ .‬لةناو شارةكانيشدا‬ ‫دةوتري‬ ‫شيَوازيَك لةثةرلةمان هةن كةثيَيان‬ ‫َ‬ ‫ئةنجومةني شار (ئةنجومةني ثاريزطا)‪ ،‬ئيتر‬ ‫‪20‬‬

‫بةهةر ناويَكي ترةوة بيَت بةو ثرةنسيثةي كة‬ ‫بريارةكان ناناوةندين وئةمةش ئاراستةيةكي‬ ‫فيدراليزمة‪.‬دةولةت لةسيستةمي ئيتحادي‬ ‫فيدرالدا دةتوانيَت هةنديَك لةدةسةالتةكاني‬ ‫بي رةزامةندي هةريَمةكان‬ ‫خؤي لةدةولةتدا َ‬ ‫لةبوارةكاني‬ ‫بةتايبةت‬ ‫بةريَت‬ ‫بةريَوة‬ ‫سياسةتي دةرةوةو دارايي ‪.‬بؤ نمونة بؤ‬ ‫بةنيَودةولةتي كردني مةرزيَك لةهةريَميَكدا‬ ‫ثيَويستي بةرةزامةندي حكومةتي ئيتحاد هةية‬ ‫‪ .‬ئةم نمونةية سروشتي كيَشةكان وثرةنسيثي‬ ‫فيدراليزم لةنيَوان حكومةتي فيدرال وهةريَمي‬ ‫فيدرالي نيشان ئةدات‪ .‬فيدراليزم هةميشة بةر‬ ‫كاريطةريي كيَشةو ناكؤكيةكاني ثةيوةنديةكاني‬ ‫نيَوان دةولةتي سةرجةم ويةكةكاني دةولةتداية‬ ‫(دةولةتي فيدرال وهةريَمةكان) كة دوور نية‬ ‫بةرةو مةركةزيةت يان نامةركةزيةتي زؤرتر‬ ‫بروات‪ .‬بةالم مةرجيَكي نةهي ليَنةكراو بؤ‬ ‫فيدراليزم بريتية لةيةكساني هةموو هةريَمةكان‪.‬‬ ‫لةدةولةتي ئيتحادي فيدرال ئةركةكاني دةولةت‬ ‫لةنيوان ئيتحاد وهةريمةكاندا وا دابةش كراوة‬ ‫كةهةردوو اليةنة سياسيةكان بؤ ئةركة‬ ‫طونجاوةكان خؤيان بةرثرسن‪ .‬ئاوتؤنؤمي‬ ‫هةريَمةكان لةسيستةمي فيدراليدا لةوةدا خؤي‬ ‫دةنويَنيَت كة هةريَمةكاني ئيتحاد خاوةني‬ ‫شةرعيةت وماف ودةسةالتي خؤيانن (دياري‬ ‫كردني بةثيَي دةستور)‪ .‬هةموو هةريَميَك‬ ‫دةستوريَكي هةريَميي خؤي هةيةو بةم‬ ‫شيَوةية دامودةزطاي سياسي سةربةخؤي‬ ‫هةية بؤ راثةراندن وياسادانان ودادوةري‪.‬‬ ‫هةريَمةكان مافي ضارةي خؤنوسينيان هةية‬ ‫لةضوارضيَوةي دةسةالتةكةياندا بؤ نمونة‬ ‫ثةروةردةو هيَزي ثؤليس وئاسايش‪ .‬ناوةند‬ ‫كار لة زؤريَك لة ياساكان دةكات وهةريَمةكان‬ ‫جيَبةجيَيان دةكةن ‪ .‬بةم شيَوةية دةسةالتةكان‬ ‫لةنيَوان ئيتحاد وهةريَمةكاندا دابةش دةكريَت‬ ‫وجياوازي دةكريَت لةنيَوان ئةركةكاني‬ ‫هةردوالدا‪ .‬ئةطةر عيَراق بةنمونة بهيَنينةوة‬ ‫ئةوا بةثيَي دةستوري عيَراق دةولةتي ئيتحاد‬ ‫ئةم توانا ناوةنديانةي ثيَدراوة‪« :‬نةخشةكيَشاني‬ ‫سياسةتي دةرةوةو نويَنةرايةتي دبلؤماسي‬ ‫ودانوستاندني ثةيوةست بةريَكةوتن و‬ ‫ثةيماننامة نيَودةولةتيةكان وسياسةتي قةرز‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫وةرطرتن وئيمزاكردني طريَبةست ورةسم‬ ‫كردني سياسةتي ئابوري وبازرطاني دةرةوةي‬ ‫ثةيوةست بةسةروةرياتي‪ ،‬دانان وجيَبةجيَكردني‬ ‫سياسةتي ئاسايشي نيشتماني بؤ مةبةستي‬ ‫دابينكردني ثاراستن ودةستةبةركردني ئارامي‬ ‫وئاسايشي سةرسنورةكاني عيَراق وبةرطري‬ ‫ليَكردنيان‪ .‬نةخشةكيَشاني سياسةتي دارايي‬ ‫وطومرطي‪،‬داناني بودجةي طشتي بؤ دةولةت‬ ‫ونةخشةداناني سياسةتي دراو ‪ .‬ماددةي‬ ‫‪ ،113‬خاليي‪1‬ي دةستوري عيَراق هةريَمي‬ ‫كوردستان بةدةسةالتةكاني ئيَستاي وةك‬ ‫هةريَميَكي فيدرالي دةناسيَت‪ .‬بةالم ئةوةي‬ ‫ثةيوةندي بةدةسةالتي هةريَمةكان هةبيَت‬ ‫لةعيَراق‪ ،‬لةبةشي ثيَنجةمي ئةم دةستورةدا‬ ‫دةستنيشانكراوة ‪.‬‬ ‫دروستبووني دةولةتي فيدرال‬ ‫ليَرةدا دةمةويَت ئاماذة بدةم بةو بنةمايانةي‬ ‫دةتوانري لةسةري‬ ‫كةدةولةتي فيدرال‬ ‫َ‬ ‫دروستببن‪:‬‬ ‫• ثيَكةوةطريَداني دةولةتانيَكي سةربةخؤ‬ ‫بؤ دةولةتيَكي طةورةتري فيدرال‪ ،‬بؤ نمونة‬ ‫سويسرا‪ .‬لةكؤنفيدراليةوة طوازرايةوة بؤ‬ ‫فيدرالي‪.‬‬ ‫• لةئةنجامي دابةشبووني دةولةتي ناوةندي‬ ‫بؤ دةولةتيَكي فيدرالي ئيتحادي (بؤ نمونة‬ ‫ئيسثانيا‪ ،‬بةلجيكا‪ ،‬عيراق‪ ،‬سودان)‪.‬‬ ‫• يان لةاليةن دةرةوة بةهؤي فاكتةرة سياسية‬ ‫نيَودةولةتيةكانةوة ناضار بكريَت‪ ،‬بؤ نمونة‬ ‫بؤسنةو هيَرتسيطؤظينا ‪.‬‬ ‫اليةنة بةسوودةكاني فيدراليزم لةسيستةمي‬ ‫سياسيدا‬ ‫فيدراليزم جطة لةمافةكاني كؤمةليَك ئةركيشي‬ ‫هةية‪،‬هةروةها ضةندين اليةني باش وخراثيشي‬ ‫هةية وطرنطترينيان ئةمانةي الي خوارةوةن‪:‬‬ ‫• دابةشبووني دةسةالت‪ ،‬بةواتا ريَطاطرتن‬ ‫لةضربوونةوةي دةسةالت‪ .‬كؤنترؤلي زيادة‬ ‫لةنيَوان دةولةتي سةرجةم وهةريَمةكان‬ ‫ثاريَزطاري لةخراث بةكارهيَناني دةسةالت‬ ‫ئةكات‪.‬‬ ‫• بةهيَز كردني ديموكراسيةت وثلوراليزم‪:‬‬ ‫بةهؤي دابةشبووني دةولةتي سةرجةم‪،‬‬ ‫هاوالتي ثةيوةندي نيَوان دياردةكان باشتر‬

‫تيَدةطات وبةم هؤيةوة زياتر كاريطةري‬ ‫وبةشداري ثرؤسةكة دةبيَت‪.‬‬ ‫• ئالتةرناتيظي سةركردةبوون‪ :‬حيزبة‬ ‫سياسيةكان دةتوانن ضؤنايةتي سةركردةبوون‬ ‫لةهةريَمةكاندا تاقيبكةنةوةو بةم هؤيةوة‬ ‫شانسي خؤيان لةسةر ئاستي (ئيتحاد) بةرز‬ ‫بكةنةوة‪.‬‬ ‫• نزيكبوونةوة لةئةركةكان‪ :‬ئؤرطانةكاني‬ ‫دةولةت نزيكترن لةكيَشة ئيقليميةكان‬ ‫لةدةولةتي فيدرالي وةك ئةوةي لةدةولةتي‬ ‫مةركةزيدا هةية‪.‬‬ ‫• نزيكبوون لةهاوالتي‪ :‬بةهؤي كورتة‬ ‫ريَطاكان بؤ شويَنة دةولةتيةكان هاوالتي‬ ‫لةسيستةمي فيدراليدا دةتوانيَت زوتر ثةيوةندي‬ ‫بة سياسةتمةدارو دامودةزطاكانةوة هةبيَت ‪.‬‬ ‫كيبركي‪ :‬هةريَمةكان بةناضاري‬ ‫• زيادكردني‬ ‫َ‬ ‫َبركي لةم بوارةدا‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫دةبن‪.‬‬ ‫يةكتردا‬ ‫لة كيَبركيَي‬ ‫َ‬ ‫جياوازيةكان كةمدةوكاتةوةو يةكسانبوون‬ ‫دةبوذيَنيَتةوة ‪.‬‬ ‫• رةخسان ودروستبووني ئيرادةي سياسي‬ ‫لةبواري جياوازدا‪.‬‬ ‫• ضارةسةركردني طرفتةكان لةسةر ئاستي‬ ‫هةريَم‪.‬‬ ‫• ثيَطةياندني نةوةي نويَي سياسي لةسةر‬ ‫ئاستي هةريَمايةتي وئاسانكردني بةشداري‬ ‫سياسي هاوالتيان ‪.‬‬ ‫• هةمة ضةشنة‪ :‬بةيةكةكردن (بةهةريم‬ ‫كردن) ودابةشكردن وريَكخستني ئيتحاد‬ ‫بؤ هةريَمةكان طةرةنتيةكي زؤري ئابوري‬ ‫وسياسي و كةلتوري ئةدات‪ .‬ئاستيَكي يةكساني‬ ‫هةموو هةريَمةكان دةطونجيَنيَت ‪.‬‬ ‫اليةنة زيانبةخشةكاني فيدراليزم‬ ‫* نائيتحادي‪ :‬سةربةخؤيي هةريمةكان‬ ‫روبةرووي جياوازي دةبيَتةوة‪ .‬بةم هؤيةوة‬ ‫دةكري كيَشة دروست ببن‪ ،‬بؤ نمونة ئةطةر‬ ‫َ‬ ‫خويَندكار بطويَزيَتةوة هةريَميَكي تر‪ .‬لةهةنديَك‬ ‫لةبوارةكان هةريَمةكان دةسةالتي داناني ياساي‬ ‫هةريمايةتيان هةية بةثيَي بارودؤخ و ثيَويستي‬ ‫هةريَمةكةيان كةمةرج نية لةهةريَميَكي تر‬ ‫هاوشيَوة بيَت‪.‬‬ ‫دةكري هةظدة سةنتةري‬ ‫* ئالؤزي‪ :‬هاوالتي‬ ‫َ‬ ‫برياردانة جياوازةكان لة ئةلمانياي ئيتحادي‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪21‬‬


‫بةطران تيَبطات‪ .‬ثةرلةمان‪ ،‬حكومةت و ئيدارةي‬ ‫ئيتحادو هةريَمةكان دةبيَت جاروبار طفتوطؤي‬ ‫دورودريَذ لةطةل يةكتردا ئةنجام بدةن بؤ‬ ‫ئةوةي بطةنة ضارةسةرةكان‪.‬‬ ‫* ثةرلةمان وحكومةت و ئيدارةكان لة ئيتحادو‬ ‫هةريَمةكان ثيَكةوة لةرووي داراييةوة طرانتر‬ ‫دةكةون وةك لةهةمان ئةم دامودةزطايانة‬ ‫لةدةولةتيَكي سةنتراليزمدا ‪ ،‬يان لة ثاريزطا‬ ‫المةركةزيةكان‪.‬‬ ‫دابةش بووني دةسةالتةكان‬ ‫دةسةالتةكان لةنيَوان ئيتحادو هةريَمةكاندا‬ ‫دابةش دةكريَت وجياوازي دةكريَت لةنيَوان‬ ‫ئةركةكاني هةردوالدا‪:‬‬ ‫* بؤ نمونة حكومةتي فيدرالي ئةركي‬ ‫سياسةتي دةرةوةو دارايي دةطريَتة خؤي‪،‬‬ ‫لةكاتيَكدا هةريَمةكان بةرثرسن لةبواري‬ ‫ثةروةردةو ئاسايشي نيَوخؤ‪.‬‬ ‫* حكومةتي فيدرالي كار لةزؤريَك لةياساكان‬ ‫دةكات وهةريَمةكان جيَبةجيَيان دةكةن ‪.‬‬ ‫* سامانة سروشتيةكان هي ئةو هةريَمةية‬ ‫كةتيَيداية‪ .‬ئةوةندةي سامانة سروشتيةكان‬ ‫زؤر جياواز بةسةر هةريَمةكاندا دابةش‬ ‫بووبن‪ ،‬دةبيَت حكومةتي فيدرالي يةكسانيةك‬ ‫بةدةست بهيَنيَت بؤ ئةو هةريَمانةي تر كةكورت‬ ‫دةهيَنن‪.‬‬ ‫هةر كؤمةلطايةك تايبةتمةندي خؤي هةية‬ ‫بيَطومان هةر كؤمةلطايةك تايبةتمةندي‬ ‫خؤي هةية‪ .‬بيروبؤضووني هةر كؤمةلطايةكي‬ ‫مرؤظايةتي دةربارةي دةسةالت وسيستةمي‬ ‫سياسي لةطةل ئةوي تردا دةطؤري ئةويش بةثيَي‬ ‫رةوشي تايبةتي هةر كؤمةلطايةك لةرووي‬ ‫ميَذوويي و رةوشي ئابوري و كؤمةاليةتي‬ ‫و ئاستي هوشياري و جيؤثؤلةتيكةوة كةبة‬ ‫هةمويانةوة باري سايكؤلؤجي وكؤمةاليةتي‬ ‫وهوشياري سياسي تاكةكاني كؤمةلطا دياري‬ ‫دةكةن ‪ .‬ئةم فاكتةرانة بؤ نمونة لة والتيَكي‬ ‫رؤذئاواي ئةوروثا بةثيَي تايبةتمةنديةكاني‬ ‫خؤي جؤريكي ترة بةبةراورد لةطةل والتيَكي‬ ‫تري دواكةوتوو‪ ،‬يان تازة طةشةكردوو‪.‬‬ ‫واتا سيستةمي سياسي ثةيرةوكراو لةوالت‬ ‫دةطؤري‪ ،‬و لةهةر‬ ‫ودةولةتيَكةوة بؤ يةكيَكي تر‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَكدا رادةي هوشياري سياسي كؤمةل و‬ ‫‪22‬‬

‫بيروبؤضووني مرؤظةكاني دةربارةي دةسةالت‬ ‫لةسةر بنضينةي قؤناغة ميذوويية جياجياكان‬ ‫وةردةطري كةدةولةتي ثيَدا رؤيشتوة‪.‬‬ ‫بةخؤوة‬ ‫َ‬ ‫دةكري بطةينة ئةو ئةنجامةي كة‬ ‫ليَرةدا‬ ‫َ‬ ‫فيدراليزميش وةك يةكيَك لةشيَوازي سيستةمة‬ ‫سياسيةكان ثراكتيزة كردني دةطؤريَت‬ ‫لةدةولةت و كؤمةلطايةكةوة بؤ يةكيَكي تر‪ .‬ئةو‬ ‫ثرؤسةيةي سويسرا يان ئةلمانيا ثييدا رؤيشتوة‬ ‫سةبارةت بةفيدراليزم ثرؤسةيةكي تر بووة‬ ‫وةك لةوةي عيَراق ثيَيدا نةرؤيشتوة بؤ نمونة‬ ‫لةسةر ئاستي ديموكراسي و سةقامطيري‬ ‫سياسي وهوشياري كؤمةاليةتي‪.‬‬ ‫فيدراليزم ئالتةرناتيظَيكي سياسي بؤ‬ ‫ديموكراسي و سةقامطيري لة عَيراق؟‬ ‫لةطةل هاتني حيزي بةعس لةسالي ‪1968‬‬ ‫بؤ سةر دةسةالت ئةم حيزبة عةرةبية ئامادة‬ ‫نةبوو دةسةالت لةطةل هيض اليةنيَكي تردا‬ ‫دابةش بكات و دداني بةهيض كام لةاليةنة‬ ‫سياسيةكاني تردا نةدةنا‪ .‬لةعيَراق ميَذووي‬ ‫دةسةالتيَكي تؤتاليتاري ناوةند دةستي ثيَكرد‬ ‫كة سةرجةم والتي بةئامرازي زةبروزةنط‬ ‫خستة ذيَر كؤنترؤلي تةنيا يةك حيزبةوةو‬ ‫هةتا داطيركردني عيَراق لةاليةن وياليةتة‬ ‫يةكطرتوةكاني ئةمريكا لةسالي ‪ 2003‬بةم‬ ‫شيَوةية مايةوة ‪.‬دةسةالتدارة يةك لةدواي‬ ‫يةكة عيَراقيةكان هةميشة دةسةالتي دةولةتي‬ ‫موتلةقي ناوةنديان دروست كردوة كة تةنها‬ ‫لةم بؤضوونة سياسيةوة هةولي فةرمانرةوايي‬ ‫دةولةت وكؤمةليان داوة‪ .‬ئةم شيَوازي‬ ‫بيركردنةوة سياسية لةسالي ‪1921‬ةوة‬ ‫لةدروستبووني دةولةتي عيَراقةوة بةم‬ ‫شيَوةية ماوةتةوة‪ .‬هةروةها ناسيؤناليزم وةك‬ ‫ئامرازيَكي ئايديؤلؤذي لةخزمةتي شةرعيةتدان‬ ‫بوة بؤ دةسةالتي ناوةند‪ .‬لةو دةيان سالةي‬ ‫دوايدا ناسيؤناليزمي عةرةبي طؤرانيَكي سياسي‬ ‫وميَذويي بةخؤيةوة بيني بةالم ئةم طؤرانة كؤثي‬ ‫كراوة ثاسيظ بووة نةك وةك ثرؤسةيةكي‬ ‫ضارةي خؤنوسين وةك ئةوةي لةئةوروثا بوو‬ ‫‪ .‬ميَذووي سياسي عيَراق بةرووني نيشانيداوة‬ ‫كةدةسةالتي ناوةند (سةنتراليزم) بؤ والت‬ ‫وكؤمةلطايةكي ثلوراليزمي عيَراق بةثيَكهاتة‬ ‫ئيَتنيكي وسياسي ومةزهةبي وكةلتوريةكةيةوة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫هةرطيز سةركةوتو نةبووةو لةبةر رؤشنايي‬ ‫ئةزمونة سياسيةكان وئةم بنةماية هةرطيز‬ ‫نابيَتة ئالتةرناتيظيَكي ديموكراسي‪ .‬هةربؤية‬ ‫ئةطةر دةربارةي فيدراليزم لةعيَراق بدويَين‬ ‫ئةوا دةبيَت رياليزمي دةولةتي عيَراق و طةالني‬ ‫عيَراق لةديدطايةكي سياسي وكؤمةاليةتي‬ ‫وكةلتوري وميَذوييةوة هةروةها لةديدطايةكي‬ ‫ئايني ومةزهةبيةوة ببينين‪.‬‬ ‫بةربةستةكاني فيدراليزم لة عَيراق‬ ‫سويسرا ئةو دةولةتةي كة بريتية لة ‪ 26‬كانتؤن‬ ‫سي نةتةوةي سةرةكي ثيَكهاتوة‬ ‫(هةريم)‪ ،‬لة َ‬ ‫كةبريتين لةئةلمان وئيتالي وفةرةنسي هةروةها‬ ‫لة كةمايةتي ريتؤرؤمانيش لةناسنامةيةكي‬ ‫دةولةتيَكي‬ ‫لةضوارضيَوةي‬ ‫سويسريدا‬ ‫فيدرالي هاوبةشدا‪ .‬فيدراليةت لةسويسرا‬ ‫لةسةر بنةمايةكي ئارةزومةندانة ثيَكهاتوةو‬ ‫لةخوارةوة بؤ سةرةوة‪ .‬بةالم ئةم دياردةية‬ ‫لةسةر ئةو بنةمايانةي ثيَشتر ئاماذةم ثيَدان‬ ‫لةعيَراقدا هةتا ئةم كاتة وةك ثيويست بووني‬ ‫نية‪ .‬رةطي ميَذويي ناكؤكي وجياوازيةكان‬ ‫زؤرو قولن لةعيَراقدا‪ .‬فيدراليزم بةرهةمي‬ ‫ئةليتةيةكي سياسية لةعيَراق نةك بةرهةمي‬ ‫طةالني والتةكة‪ .‬ليَرةدا ريَذةي نةخويَندةواري‬ ‫لةعيَراق رؤلي خؤي دةبينيَت ضونكة ثةروةردة‬ ‫مرؤظ بةتوانا دةكات بؤ برياري خؤي دوور‬ ‫لةفةرماني سةرةوةي وبرياري يةكيَكي تر بؤي‪.‬‬ ‫كورد لةعيَراق بةطشتي هةست بةعيَراقي بووني‬ ‫خؤي ناكات بةلكو خؤي بةبةشيَك لةطةلي كورد‬ ‫دةبينيَت كة والتةكةي كوردستان لةاليةن هيَزة‬ ‫كؤلؤنياليةكانةوة دواي جةنطي يةكةمي جيهاني‬ ‫دذ بةخواستي ئةم دابةش و كؤلؤنيزة كراوة‪.‬‬ ‫ئةم هةلويَستة هؤكارو دةرئةنجامي خؤي هةية‪.‬‬ ‫لة ‪ 90‬سالي رابوردودا‪ ،‬لةو كاتةوةي عيَراق‬ ‫دابةش كراوة‪ ،‬رذيَمة عيَراقيةكان كورديان‬ ‫لةم دةولةتة دةستكردةدا هةميشة وةك‬ ‫مرؤظي ثلة دوو مامةلة كردوة كة لةثرؤسة‬ ‫سياسي وكؤمةاليةتيةكان ثةراويَز خرابوون‪.‬‬ ‫رووبةروي دةربةدةري وكوشتن ولةناوبردن‬ ‫وجينؤسايدكردن بوونةوة‪ .‬ئةمة بوة هؤي‬ ‫ئةوةي كورد كة ‪20%‬ي يان زياتري دانيشتواني‬ ‫عيَراق ثيَكديَنيت نةبيتة خاوةن ناسنامةيةكي‬ ‫راستةقينةي عيراقيي وة نةكورديش لةم‬

‫بارودؤخةدا ئةم ناسنامةيةي قبول بيَت‪ .‬عةرةبة‬ ‫ناسيؤناليستةكان وهةروةها اليةنة ئيسالمية‬ ‫توندرةوةكان دروستبووني هةريَميَكي كوردي‬ ‫لةعيَراق بةهةنطاويَك دةبينن بؤ دروستبووني‬ ‫دةولةتيَكي كوردي‪ .‬فاكتةريَكي تر كةئاماذةي‬ ‫ثيَبدريَت ئةوةية سونة كة زؤرتر لةناوةراستي‬ ‫عيَراق ودةوروبةري بةغدا كؤبونةتةوة‪،‬‬ ‫ناوضةيةك كة نةوتي تيَدا نية‪ ،‬دياردةيةك‬ ‫كةبؤتة هؤي دروستبووني ترس وئةم ترسةش‬ ‫باكطراوندي خؤي هةية هةرضةندة دةسةالتي‬ ‫سونة دةيان سال بةتةنيا فةرمانرةوايي عيَراقي‬ ‫كردوة ‪ .‬بةالم لةسيستةمي فيدراليدا ضارةسةر‬ ‫بؤ ئةم بوارة ئابوريةش هةية‪ .‬لةطةل هةموو‬ ‫سي ئالتةرناتيظ هةية كة‬ ‫ئةوةشدا بؤ عيراق َ‬ ‫بريتين لة سيستةميكي سياسي سةنتراليزم‪،‬‬ ‫يان فيدراليزم يان ئةوةية دةولةتي عيراق‬ ‫لةيةك دةترازيت‪ .‬ئالتةرناتيظي يةكةم تةجروبة‬ ‫سةلماندي كة نابيتة ضارةسةريكي ديموكراسي‪.‬‬ ‫بؤ رةواندنةوةي ترسي دوارؤذ ئةطةر عيَراق‬ ‫ببيَتة دةولةتيَكي راستةقينةي فيدرالي ئةوا‬ ‫سيستةميَكي‬ ‫بةثراكتيزةكردني‬ ‫ثيَويست‬ ‫فيدرالي واقيعبينانة دةكات بةثيَي دةستوريَكي‬ ‫واقعبينانةو وريَكخستني بةثيَي ياسا كةليَرةدا‬ ‫ماف ويةكساني هةريَمةكانيش دةبيَت ثيادة‬ ‫بكريَت‪ .‬سةبارةت بةضؤنيةتي ئالتةرناتيظي‬ ‫فيدرالي لةسيستةمي سياسي عيراقدا لةبةشي‬ ‫دوةمدا دةيخةمة بةر باس و ليكؤلينةوة‪.‬‬ ‫نوسةر لةضةند ديَريَكدا‬ ‫نوسةر لة سالي ‪ 1956‬لةسليَماني لةدايك‬ ‫بوة‪ .‬لةسالي ‪ 1976‬رؤيشتؤتة ئةلمانياو‬ ‫لةوي خويَندني ناوةندي ودواناوةندي‬ ‫هةر‬ ‫َ‬ ‫تةواو كردوة‪ .‬لةزانكؤي ماربورط بروانامةي‬ ‫بةكالؤريؤسي وةرطرتوة لةبواري زانستة‬ ‫سياسيةكاندا‪ .‬لةزانكؤي ظوثةرتال بروانامةي‬ ‫دوكتؤراي وةرطرتوة‪ .‬تيماي بروانامةي‬ ‫دوكتؤراكةي بريتية لةسيستةمي سياسي‬ ‫بةعس لةعيراق‪ .‬مامؤستاية لةكؤليَذي ياساو‬ ‫زانستة رامياريةكان لةزانكؤي سليَماني‪.‬‬ ‫خاوةني كؤمةليَك لةنوسين وبالوكراوةو كتيب‬ ‫و وةرطيران وتويَذينةوةي مةيداني وزانستية‬ ‫َ‬ ‫وئةلماني‪.‬‬ ‫بةهةردوو زماني كوردي‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪23‬‬


‫ئاسايشى نيشتماني‬ ‫بةرؤذنامةطةرى ئازاد دةكةويَ ـتة‬ ‫مةترسيةوة‪ ,‬يان بةه يَز دةب يَت؟‬

‫محةمةد حسيَن‬

‫‪24‬‬

‫زؤر وتراوة دةربارةى ئاسايشى نيشتماني كوردستان و‬ ‫ئةو ثرسة هةستيار و طرنطانةى ئةم ئاسايشة ثيَكديَنيَت‪,‬‬ ‫ياخود ئةو هيَ‬ ‫َلة سورانةى تةنها بؤ نيشانداني مةترسيةكاني‬ ‫لة ميدياى كورديدا وةبيرئةهيَنريَتةوة‪ .‬ئةطةرضي هةميشة بةم‬ ‫نةغمةوة قسة لةسةر ئةم ئاسايشة دةكريَت‪ ,‬بةآلم هةرطيز‬ ‫كةسيَكمان دةستنةكةوتووة بة ِروني و دياريكراوي ثيَـمان‬ ‫َ‬ ‫بليَت ئةم ئاسايشة ضيية و ضؤنة؟ دةكةويَـتة كويَي ريزبةندي‬ ‫طرنطيةكاني ذياني سياسي و ئابورى و كؤمةآليةتيمانةوة؟‬ ‫كامةية ثيَكهيَنةرةكاني‪ ,‬ياخود سنورو هيَ‬ ‫َلة سورةكاني؟‬ ‫بةضي ئةكةويَـتة مةترسيةوةو بةضيش ئةثاريَزريَت؟ ئةوة‬ ‫ض كةس و اليةنيَكة كارامةيى و بةرثرسياريَتي دياريكردني‬ ‫ئةم ئاسايشةى هةية؟ لة دواجاريشدا ئةوانة كيَن كة َ‬ ‫رؤلي‬ ‫ثاراستنةكةيان دةكةويَـتة ئةستؤ؟ بيَطومان تا ئيَستا‬ ‫كةسيَك نةبووة ليَثرسراوانة وةآلميَكي ئةم ثرسيارانةمان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك كؤت و بةندي‬ ‫بداتةوة‪ ,‬لةجياتي ئةمة هةميشة‬ ‫ديارينةكراو و نةناسيَنراو دةبينين كة بةناوي ئاسايشى‬ ‫نيشتمانيةوة لة كات و سياقي جياجيادا و “بةالى زؤريشةوة”‬ ‫بؤ بةرذةوةندي دةستةبذيَرى دةسةآلتداران و بة طويَرةى‬ ‫باى ئارةزووةكانيان نيشان دةدريَت‪ ,‬بة تايبةتي لةو كاتانةى‬ ‫باسي ئازادي رؤذنامةطةرى و ثابةنديةكاني دةكريَت‪,‬‬ ‫يةكسةر وةبير ئةهيَنريَـتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة كيَشةكةمان لةوةداية كة ئةم «ئاسايشى نيشتماني»ة‬ ‫بي ِر َ‬ ‫والةت هةميشة بة‬ ‫وةك ضةمكيَكي ئةبستراكت و ِروت و َ‬ ‫بي ئةوةى ثيَكهات و دةركةوتةكاني‬ ‫نةناسراوي ناوهيَنراوة‪َ ,‬‬ ‫دياري كرابيَت‪ ,‬رةهةندة ميَذويى و جوطرافيةكاني‬ ‫دةستنيشان كرابيَت‪َ ,‬‬ ‫خالة الوازو بةهيَزةكاني يةكاليى‬ ‫كرابيَـتةوة‪ ,‬بةردةوام هةر مةترسي و هيَ‬ ‫َلة سورةكاني‬ ‫كي ئةم ئاسايشةى‬ ‫نيشاندراوة ‪ ..‬ئيتر ثرسيارى ئةوةى َ‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َروانينيَكي‬ ‫دةستنيشانكردووةو ض ديدو تي ِ‬ ‫ستراتيجي لةثشتي ئةم دةستنيشانكردنةوة‬ ‫ِراوةستاوة لةو ثرسيارانةية كة كةسيَك نية‬ ‫وةآلميان بداتةوة‪ ,‬تةنانةت لةو كاتانةيش كة‬ ‫ئاسايشى نيشتماني تي َ‬ ‫َكةل بة ئاسايشى كورسي‬ ‫دةسةآلتداران كراوة‪ ،‬ياخود كراوةتة بيانويةك‬ ‫بؤ ثةالمارداني ئازادية مةدةني و سياسيةكاني‬ ‫َ‬ ‫خةلك‪.‬‬ ‫كيَشةيةكي ترى ئةم «ئاسايشة» ئةوةية‬ ‫كة تةنها لة بوارى رؤذنامةطةريدا باس و‬ ‫طفتوطؤى لةسةر ئةكريَت‪ ,‬تةنها لةم بوارةيشدا‬ ‫هيَ‬ ‫َلة سور و سةوزةكاني نيشان ئةدريَت‪ ,‬وةك‬ ‫ئةوةى تةنها بؤ بوارى رؤذنامةطةرى دروست‬ ‫بوبيَت و تةنها بؤ ثاساوداني سةركوتكردني‬ ‫ئازادية سياسيى و مةدةنيةكاني هاووآلتيان‬ ‫بةكاربيَـت !! لةكاتيَكدا تيؤرة هاوضةرخةكاني‬ ‫ئاسايشى نيشتماني وةكو مةنزومةيةكى‬ ‫بةرطرى تةماشاى ئةم ثرسة دةكةن كة‬ ‫ثيَطة سةرةكيةكاني لةناو ئاسايشى ئابورى‬ ‫بازار و بوارى سةربازي و‬ ‫و خؤراك و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةوالطيرى و ثةروةردة و فيَركردندا جيَطير‬ ‫ئةبيَت‪ ,‬هةموو بوارةكاني ئةم بةرطريةش‬ ‫بة ئامانجي بةرزكردنةوةى زياتري ئاستي‬ ‫ثةرةثيَداني مرؤيى و دابينكردني َ‬ ‫دلنياييةكي‬ ‫باشترة بؤ بةردةوامي ئةم ثةرةثيَدانة‪ .‬هاوكات‬ ‫بازارو َ‬ ‫وطؤري سةرمايةو‬ ‫ئال‬ ‫بةشداريكردن لةو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئةمرؤدا هةية بةهةمان شيَوة‬ ‫شمةكةى لة دنياى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤلةكةيةكي ترى ئةم مةنزومة خؤثاريَزيةية‪,‬‬ ‫وةك ئةوةى طؤشةنوسي ئةمريكايى «تؤماس‬ ‫فريدمان» َ‬ ‫دةليَت‪« :‬قةت نابينريَـت دوو وآلت كة‬ ‫َ‬ ‫ماكدؤنالد بن‬ ‫هةردوواليان خاوةني ثرؤذةى‬ ‫شةري يةكترةوة‪ ,‬لةو كاتةوةى كة‬ ‫ضوبيَـتنة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مؤديَلى ئابورى ماكدؤنالديان بةدةستهيَناوة»‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ماكدؤنالد ليَرةدا نيشانةية بؤ‬ ‫هةلبةتة‬ ‫“*”‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئابورى طلؤبال‪ ,‬بيرؤكةكةى فريدمانيش‬ ‫ئةطةرى ثاراستني ئاسايشى نيشتمانيمان‬ ‫بازارى ئةم سةردةمة‬ ‫نيشان ئةدات لة ِريَطاى‬ ‫ِ‬ ‫و بةهؤى َ‬ ‫وطؤر و ئاويَـتةبووني بةرذةوةندية‬ ‫ئال‬ ‫ِ‬ ‫ئابوريةكانةوة‪.‬‬ ‫بيَطومان ئاسايشى نيشتماني بةردةوام ضاوي‬ ‫لة ثاراستن و ثةرةثيَدان و َ‬ ‫دلنياكردنةوةى‬ ‫تاكةكةسة بة هةموو ئةو ِريَطاو شيَوازانةى‬

‫لةبوارة جياجياكاني ئةم سيستةمى بةرطريةدا‬ ‫ئامادةية‪ ،‬لةدةرةوةى ماف و ئازادي و َ‬ ‫دلنيايى‬ ‫و ئاسايشى ذياني تاكةكةس‪ ,‬هةر ئامانجيَكي تر‬ ‫لةبةرضاو بطيريَت ثيَويستة بةترس و طومانةوة‬ ‫تةماشاى بكةين‪ ,‬هةموو ئةو ثراكتيكانةى لة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةت ئةيانكات‪,‬‬ ‫كؤمةلطادا‬ ‫بوارة جياجاكاني‬ ‫َ‬ ‫هةولة خؤثاريَزيانةى لة بوارةكانى ئابورى‬ ‫ئةو‬ ‫بازار و بةرطرى و ذياني كؤمةآليةتي و‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ثةروةردةيى وآلتدا ئةيدات ثيَويستة تةنها بؤ‬ ‫ئةم ئامانجانة بيَت‪ ,‬ئةطينا ئةنجامةكةى تةواو‬ ‫ثيَضةوانةى ثاراستني ئاسايشى نيشتماني‬ ‫دةكةويَتةوة‪.‬‬ ‫لة نَيوان سياسةت و هَيزي سةربازيدا‬ ‫زؤربةى تيؤريةكاني ئاسايشى نيشتماني‬ ‫ثي لةسةر ئةوة دادةطرن كة ئةم ئاسايشة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫تةنها بةضةك و سةرباز ناثاريَزريَت‪ ،‬بةلكو‬ ‫بةكارهيَناني ضةك و سةرباز بؤ قؤناغيَكة‬ ‫َ‬ ‫دةولةت تيَكشكابيَـت لة بةكارهيَناني‬ ‫كة‬ ‫ِريَطا طونجاوةكاني ثاراستني ئاسايشى‬ ‫نيشتمانيدا‪ ,‬نمونةى زؤر ديارو طةواهيدةر‬ ‫َ‬ ‫دةولةتي ئيسرائيلة‪،‬‬ ‫بؤسةلماندني ئةم ديدة‬ ‫َ‬ ‫لةروي هيَزي‬ ‫هةموومان ئةزانين ئةم دةولةتة ِ‬ ‫سةربازي و تةكنؤلؤجياى ثيَشكةوتووى‬ ‫بي هاوتاية لة ناوضةكةدا‪،‬‬ ‫جةنطييةوة‬ ‫َ‬ ‫كةضي هيَزيَكي ميليشيايى وةك «حيزب اهلل»‬ ‫دةتوانيَت سيستةمي بةرطرى و ئاسايشةكةى‬ ‫تيَكبشكينيَـت و ئةو دؤخة دروست بكات كة‬ ‫ئيسرائيليةكان خؤيان بة «هاوسةنطي ترس»‬ ‫ناويان دةبرد “**”‪ .‬طةورةترين طرفتي تيَطةيشتن‬ ‫و دةستنيشانكردن و ثاراستني ئاسايشى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك تيؤرو‬ ‫نيشتماني لة كوردستاندا‬ ‫َ‬ ‫شةرى سارد و نيوةى‬ ‫عةقليةتي سةردةمي‬ ‫ِ‬ ‫دووهةمي سةدةي بيستةمة‪ ،‬ئةم تيَطةيشتنانة‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‬ ‫بؤ ثاراستني قؤناغ و مؤديَليَكي‬ ‫دروستبووة كة تةنها داخستني دةرطاكان و‬ ‫خؤشاردنةوة لةوي تر و خةمي ثاراستني نهيَنية‬ ‫سياسيةكاني بةهةند وةرطرتووة‪ ,‬تا ئيَستايش‬ ‫َ‬ ‫دوودلة‬ ‫لة سةردةمي ئةو ضثة ضثةدا ئةذي كة‬ ‫بةرامبةر ئةوةى ضي بآلوبكريَتـةوةو ضي‬ ‫لي بنوقيَنريَـت‬ ‫نةكريَت؟ ضي ثيَويستة ضاوي َ‬ ‫و ضي بؤئةوة ناشيَت قسةى لةسةر بكريَـت؟‪.‬‬ ‫ديارة ئةوةي لةم لؤذيكةدا كارى لةسةر‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪25‬‬


‫دةكريَت تا ِرادةيةكي زؤر بةرذةوةنديةكاني‬ ‫طروثيَكي بضوكى كاربةدةستاني وآلتة‪ ،‬لة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا وةك‬ ‫بةرامبةريشدا بةشيَكي زؤرى‬ ‫دوذمن و يَناكراوة‪ ,‬هةر لة ميدياكارانةوة تا‬ ‫ئةطاتة ضاالكوانةكاني ئؤثؤزسيؤن و ئةو هيَزة‬ ‫كؤمةآليةتىو سياسي و ئابوريانةى لةدةرةوةى‬ ‫ئاراستة باوةكةى دةسةآلتدا ئةيانةويَت بذين‪،‬‬ ‫يةكةم دةرئةنجاميش ئةم شيَوازةى تيَطةيشتني‬ ‫ببةخشيَت‬ ‫ثيَمان‬ ‫نيشتمانى‬ ‫ئاسايشى‬ ‫َ‬ ‫دروستكردني مرؤظيَكي ترساوي بودةلةية لة‬ ‫بةرامبةر دةسةآلتيَكي تؤتاليتارى بيَسنور كة‬ ‫لي ئةوةشيَـتةوة بةرطريكردن‬ ‫هةموو شتيَكي َ‬ ‫و ثاراستني ئاسايشى نيشتماني نةبيَت‪،‬‬ ‫نمونةكاني «عيَراق و سودان و اليبيرياو وآلتاني‬ ‫بالقان و ِرواندا ‪ ...‬هتد» شايةتي ئةوةن كة ضؤن‬ ‫ئةم شيَوازةى ثاراستني ئاسايشى نيشتماني لة‬ ‫داروخاني ئابورى و‬ ‫ئةنجامدا‬ ‫شةرى ناوخؤو ِ‬ ‫ِ‬ ‫كؤمةآليةتي و سياسي ليَكةوتؤتةوة‪.‬‬ ‫بةكورتي ئةوةى ئاسايشى نيشتماني‬ ‫دةثاريَزيَت دامودةزطا سةركوتكارةكاني‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا نية بؤ‬ ‫طؤريني نيوةى‬ ‫حكومةت نية‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫جاسوس و راثؤرتنوس و هةوالدةرى دةزطاكاني‬ ‫وةزارةتي ناوخؤو حيزبي حاكم‪ ،‬بةثيَضةوانةوة‬ ‫شاريَطةى ثاراستني ئةم ئاسايشة سنوردانانة بؤ‬ ‫ِ‬ ‫ئةو مةيلة تؤتاليتاريانةى لةوآلتاني هاوشيَوةى‬ ‫خؤماندا هةية‪ ،‬بةديهيَناني ثةرةثيَداني مرؤيية‪،‬‬ ‫طةشةكردنة لةبوارى ئابورى و ثةروةرةدةيى‬ ‫و ثيشةسازيدا‪ ،‬دروستكردني كةش و هةواي‬ ‫ئاويَزان بوني كؤمةآليةتية‪ ,‬بةديهيَناني عةدالةتي‬ ‫كؤمةآليةتي و دواتريش سلمي كؤمةآليةتية‪،‬‬ ‫ثيادةكردني سياسةتيَكي نيشتماني هاوسةنطة‬ ‫كة بتوانيَت بةرذةوةنديةكاني وآلت بثاريَزيَت‬ ‫َ‬ ‫هةوالطيرى و ضةك و‬ ‫“***”‪ ،‬هيَزي سةربازي و‬ ‫تةقةمةني و سةركوتكردني هاووآلتيان كاتيَك‬ ‫بةكار ئةهيَنريَت كة سياسيةكان تيَكشكابن لة‬ ‫دابينكردن و ثاراستني ئاسايشى نيشتمانيدا كة‬ ‫دؤخةكة طةيشتة ئةوةى بة هيَزى سةربازي‪ ،‬يان‬ ‫ثركردنى زيندانةكان لة هاووآلتيان ضارةسةر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةدلنياييةوة ئةوكاتة لةقؤناغي دواى‬ ‫بكريَت‪،‬‬ ‫داروخاني ئاسايشى نيشتمانيداين‪ ،‬ئيتر‬ ‫ِ‬ ‫شتيَك نةماوةتةوة بؤ ثاراستن‪ ،‬هةموو ئةو‬ ‫َ‬ ‫هةولى‬ ‫هةوآلنةيشى لةم دؤخةدا ئةدريَـت‬ ‫‪26‬‬

‫بي ئةنجامن‪ ،‬ضونكة سروشتى‬ ‫سةرنةكةوتوي َ‬ ‫هةرةشانةى لة وآلتاني هاوشيَوةى‬ ‫ئةو‬ ‫ِ‬ ‫خؤماندا بؤ سةر ئاسايشى نيشتماني دروست‬ ‫ئةبيَـت لةوجؤرة كيَشانة نية كة لةماوةيةكي‬ ‫كورتدا دروست ببيَت‪ ,‬يان ضارةسةر بيَت‪..‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى زؤرينة‬ ‫بؤ نمونة‪ ،‬كيَشةكاني وةك‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةمةند‪ ،‬طةندةلي دارايى‬ ‫هةذار و كةمينة‬ ‫و ئابورىو سياسي‪ ،‬دواكةوتني ئاستي‬ ‫رؤشنبيرى و زانستي و تةكنؤلؤجي‪ ،‬الوازي‬ ‫َ‬ ‫كةلةكة بووني ميَذوويى‬ ‫ذيَرخاني ئابورى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كيَشة نةتةوةيى و سنوريةكاني مؤديَلى دةولةت‬ ‫نةتةوةيى ثاشكؤلؤنياليزم‪ ،‬هةموو ئةم كيَشانة‬ ‫لة دروستبوون و ضارةسةريشدا ئةكةونة ئةو‬ ‫ئاستةى ميَذوةوة كة فرنان برؤديَل “بة ئاستي‬ ‫دورماوةى ميَذوو” ناوي دةبات‪ ،‬كةواتة بة‬ ‫َ‬ ‫سال و دوان نةضارةسةر ئةبيَت و نةدروستيش‬ ‫ئةبيَـت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لي ئةكاتةوة‬ ‫ئةوةى رؤذنامةنوسَيك سلي َ‬ ‫ئةشيَـت هةموومان ئةو ثرسيارة لةخؤمان‬ ‫َ‬ ‫هةوال و بابةتيَك هةية كة‬ ‫بكةين ئايا‬ ‫بآلوكردنةوةى ببيَـتة هؤى مةترسي بؤ سةر‬ ‫ئاسايشى نيشتماني كوردستان؟ ئةطةر طريماني‬ ‫َ‬ ‫“بةل َي” مان كرد بؤ وةآلمي ئةم ثرسيارةو‬ ‫ئةوةمان بة ثيَويست زاني رؤذنامةنوساني‬ ‫كوردستان خؤيان لةبآلوكردنةوةى بابةتيَكي‬ ‫وةها بثاريَزن ‪ ,‬ئةوكات ض طرةنتيةك هةية كة‬ ‫َ‬ ‫لؤكالي خؤماندا‬ ‫ئةو بابةتةى لة دةزطايةكي‬ ‫بآلوناكريَـتةوة ثةيامنيَرةكاني جةزيرةو ‪BBC‬‬ ‫و ‪ CNN‬و ئاذانسة جيهانيةكاني تريش بآلوي‬ ‫َ‬ ‫ناماقولى نية بضين داواى‬ ‫نةكةنةوة؟! ئايا‬ ‫لةبةرضاوطرتني هةستيارى ئاسايشى نيشتماني‬ ‫كوردستان لة رؤذنامةنوسيَكي بياني بكةين؟!‪.‬‬ ‫طرفتةكةمان ئةوةية لةمةيشدا هةر توشي‬ ‫خراث تيَطةيشتني ئةو جيهانطيرية ميديايية‬ ‫َ‬ ‫كةنالة ئاسماني‬ ‫بووين كة ماسميديا و نيَت و‬ ‫َ‬ ‫هةواليةكان دروستيان كردووة‪,‬‬ ‫و ئاذانسة‬ ‫ئةو دؤخةى كة تارادةيةكي زؤر داواى‬ ‫َ‬ ‫هةوال و‬ ‫بآلونةكردنةوة و ثةردةثؤشكردني‬ ‫َ‬ ‫وبي‬ ‫مةحال‬ ‫زانياريةكاني كردؤتة داوايةكي‬ ‫َ‬ ‫مانا‪ ،‬ضونكة ئةوةى تؤ بآلوى ناكةيتةوة زؤر‬ ‫َ‬ ‫كةنال و ئاذانسة بيانيةكاني تر بآلوي‬ ‫بيَباكانة‬ ‫ئةكةنةوة‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ئايا بةم جؤرة ئاسايشى نيشتماني‬ ‫دةثاريَزريَت ؟ ئايا َ‬ ‫َ‬ ‫هةوال و‬ ‫خةلكي كوردستان‬ ‫َ‬ ‫كةنال و‬ ‫دةنطوباسي وآلتةكةى خؤيان لةزارى‬ ‫َ‬ ‫لؤكالى و نيشتمانيةكانةوة ببيستن باشة‬ ‫دةزطا‬ ‫ياخود وةك ساآلني نةوةتةكان لة “راديؤى‬ ‫‪ BBC‬و مؤنتيكارلؤ و رؤذنامةكاني وةك‬ ‫شةرق ئةل ئةوسةت و حةياتي لةندةني ‪...‬هتد “‬ ‫بيبيسن‪ .‬كةواتة هةر لة سةرةتاوة زؤر بيَماناية‬ ‫شةفافيةت و ئازادي بآلوكردنةوة وةك مةترسي‬ ‫بؤ سةر ئاسايشى نيشتماني تةماشابكريَـت‪،‬‬ ‫ئةطةر ئةم لؤذيكة راست بيَت دةبواية ئيَستا‬ ‫“سيمؤر هيَرش “طةورةترين دوذمني واليةتة‬ ‫يةكطرتووةكاني ئةمريكا بواية‪ ،‬ضونكة ئةوة‬ ‫َ‬ ‫سكاندالةكةى‬ ‫ئةو بوو يارمةتي ئاشكرابووني‬ ‫زينداني ئةبو غريَبي دا‪.‬‬ ‫ثارادؤكسي ئةم ديدو بؤضونانة بؤ ثاراستني‬ ‫ئاسايشى نيشتماني هةريَمي كوردستان‬ ‫لةوةداية كة هةر ضي ئةوان وةك مةترسي‬ ‫ديبينن بؤ سةر ئةم ئاسايشة‪ِ ،‬ريَك بة‬ ‫ثيَضةوانةوة ئةشيَت بةشداريةك بيَت لة بةهيَز‬ ‫كردني سيستةمي بةرطريكردنمان بؤ ئاسايشى‬ ‫نيشتماني‪ ،‬بؤ نمونة ئازادي رؤذنامةطةرى كة‬ ‫لة ئةنجامدا ئةضيَـتةخزمةتي ئةوشةفافيةت و‬ ‫َ‬ ‫وطؤري زانيارى و هؤشياريةى كة بؤ هةر‬ ‫ئال‬ ‫ِ‬ ‫ثةرةثيَدانيَكي مرؤيى ثيَويستة‪ ،‬يان ئةو بزاوت‬ ‫و زيندويةتية سياسيةى دواى دروستبوني‬ ‫طؤران هاتؤتةئاراوة تةواو لة‬ ‫بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫بةرةذةوةندي ثرؤسةى ديموكراتيزةكردن و‬ ‫كرانةوةى فةزاى سياسي كوردستانداية‪ ،‬بة‬ ‫ثيَضةوانةوة ئةوةى لة كوردستاندا ثيَويستة ليَى‬ ‫بترسين نةرؤذنامةطةرى ئازادةو نةخواست و‬ ‫داواى َ‬ ‫خةلكيشة بؤ ذيانيَكي باشتر و عةدالةتيَكي‬ ‫َ‬ ‫طةندةليةكي كةمتر‪ ،‬هةموومان ئةزانين‬ ‫زياترو‬ ‫دوذمن و داطيركةرةكاني كوردستان كيَن‪،‬‬ ‫لةكويَوة تيرؤر و مادةى بيَهؤشكةرو تةقةمةني‬ ‫َ‬ ‫طةندةلي و‬ ‫ياساغ ديَـتة كوردستانةوة‪ ،‬ئةو‬ ‫بةريَوةبردنانة لة كويَدان كة هيَزي‬ ‫خراث‬ ‫ِ‬ ‫ستراتيجي كورديان الواز كردووة‪ ،‬ئةو ِريَطريانة‬ ‫ضين كة ناهيَ‬ ‫َليَت تواناو وزةى مرؤيى و ئابورى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى كوردي بة باشى بةكار بهيَنريت‪.‬‬ ‫ثيَويستة بةم لؤذيكةوة بؤ مةترسيةكاني‬ ‫بطةريَين‪ ،‬هةر‬ ‫ئاسايشى نيشتماني كوردستان‬ ‫ِ‬

‫وةها نابيَـت ديد و تيَطةيشتنمان بؤ ئاسايشى‬ ‫نيشتماني لةدةرةوةى َ‬ ‫هةلكةوتةى جوطرافي و‬ ‫خةلك و خاكي كوردستان بيَت‪َ ،‬‬ ‫ميَذويى َ‬ ‫كةلةكة‬ ‫بوني روداوو طرفتة ميَذوويةكاني كورد‪ ،‬ئاستي‬ ‫دراوسي و‬ ‫هيَز و الوازي كورد بةرامبةر وآلتاني‬ ‫َ‬ ‫ناوضةكة‪،‬دةشيَت بكريَتة ِروانطةى دياريكردني‬ ‫ئةم ئاسايشة‪ ،‬لةواليشةوة طفتوطؤكردني ئةو‬ ‫سياسةت و ثالنة ستراتيجيانةى بؤ ثاراستني‬ ‫ثيَويستة‪ ,‬ئةو هةنطاوة سياسي و ئابورى‬ ‫و ثةروةردةييانةى تواناى بةرطرى كورد‬ ‫زياتر ئةكات‪ ،‬ئةو هاريكارىو دؤستايةتيةى‬ ‫لة سياسةتي دةرةوةى حكومةتي هةريَمي‬ ‫كوردستاندا بؤ زؤر كردني دؤستةكان و‬ ‫دروستكردني ثردي بةرذةوةندي هاوبةش‬ ‫َ‬ ‫لةطةل دوذمن و نةيارانيدا ثيَويستة طفتوطؤ‬ ‫بكريَـت‪.‬‬ ‫جطة لةمانة ديارترين و طونجاوترين ئةو‬ ‫ميتؤدو شيَوازانةى لة ثاراستني ئاسايشى‬ ‫ئةمرؤ بةكار ئةهيَنريَت‪ ,‬شيَوازي‬ ‫نيشتمانيدا‬ ‫ِ‬ ‫ديموكراسيانةى خؤثاريَزية‪ ،‬وةك ئةوةى‬ ‫ثيَمان َ‬ ‫ئةليَت‪ ،‬ئةم شيَوازة‬ ‫“موور” ***‬ ‫لةسةر بنةماى ثاراستني مافي مرؤظ‬ ‫وطةشةثيَداني ئابورى و سةقامطيرى سياسيى‬ ‫َ‬ ‫طةندةلى‬ ‫و بةرقراركردني ئاشتي و نةهيَشتني‬ ‫و ثاراستني ذينطة ِراوةستاوة‪ ،‬لةم شيَوازةدا‬ ‫ئةوةندةى بةديهيَناني كةش و ذينطةيةكي‬ ‫سياسي و كؤمةآليةتي وئابورى ئارام و لة‬ ‫بةرضاوطيراوة‪ ،‬ضاويان لةوة نية ضي قةدةغة‬ ‫بكريَـت و ضؤن زيندانةكان بةكار بهيَنريَت‪،‬‬ ‫ئةوةندةى ثةرةثيَداني مرؤيىو ثاراستني‬ ‫ماف و كةرامةتي مرؤظ بةهةند وةرطيراوة‬ ‫َ‬ ‫ضاوةرواني ئةوة ناكريَت طي َ‬ ‫كةنال‬ ‫َضةل بةهيض‬ ‫ِ‬ ‫َردريَت‪.‬‬ ‫و دةزطايةكي ميديايى بطي ِ‬ ‫‪...............................................‬‬ ‫“*” ‪.The Lexus and the Olive Tree . London: Friedman, T‬‬ ‫“‪.Harper Collins . ”2000‬‬ ‫بروانة\انهيار نظرية األمن القومي‬ ‫“**” بؤ تيَطةيشتني زياترى ئةم دؤخة ِ‬ ‫االستراتيجي اإلسرائيلي ‪ .‬عبداهلل عيسى الموسوي ‪ ,‬باحث في الصراع العربي‬ ‫اإلسرائيلي ‪ .‬هةفتةنامةى الطليعة ‪ .‬العدد ‪ , 1762‬األربعاء ‪ 14‬فبراير ‪2007‬‬ ‫“***” «‪Theoretical Approaches to National Security and‬‬ ‫‪in Moore & Turner National 14-3 .Pp »”2005“ .World Order‬‬ ‫‪.Security Law. Durham, NC: Carolina Academic Press‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬ ‫‪27‬‬


‫كودةتاى نةوةى يةخةس ث ى‬ ‫لةس ةر نةوةى خويَن‬

‫سةعدولَالَ برايم خان‬

‫‪28‬‬

‫نةوةى يةكةم و دووةم و سيَيةم لة كوردستاندا‬ ‫كيَن؟ نةوةى يةكةم ئةو نةوةية كة لة سةركردايةتى‬ ‫شورشى ئةيلول بةشداريكردةوة لة سةرةكةيتريشةوة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫تيَكةالوى ناو ناكؤكية سياسيةكان بووة بةتايبةتى‬ ‫لةدواى حةفتاكانةوة‪ .‬ئةو نةوةية لة هةشتاكاندا‬ ‫هةرةمةكانى‬ ‫تةواو كةسايةتى جيَطير دةبيَت‬ ‫ِ‬ ‫سياسى لة كوردستان كة لة َ‬ ‫حالةتيَكى دذواردابوو‬ ‫َ‬ ‫كؤنترول دةكات‪ .‬لة دواى ثيَكدادانيَكدا كة ماوةيةكى‬ ‫خاياند بةشيَكيَان لة سةركردايةتى ئيستقرارى كرد‬ ‫هةنديَكيشيان بةرةو هةندةران ِرؤيشتن‪ ،‬لة دواى‬ ‫ئةوانةوة نةوةيةكى تر ديَت لة سةرةتاى هةشتاكانةوة‬ ‫بة نيمضة خويَندةوارييةكةوة ِروو لة شاخ دةكات و‬ ‫شويَنةكانى ئيدارى و ريَكخستن و راطةياندن بة هؤى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل تويَذيَكى‬ ‫تيروانينيان بؤ شؤرش‬ ‫جياوازى َِ‬ ‫فراوانى ناو شؤرش دةستةبةر دةكات‪ .‬ئةم نةوةية‬ ‫َ‬ ‫وةالمى ثيَداويستيةكانى سةردةمةكةى خؤى‬ ‫توانى‬ ‫بداتةوة‪ ،‬لة دواى ئةوانةوة نةوةيةكيتر بةتةمةنيَكى‬ ‫بضوكتر و سادةتر لة بيركردنةوة توانى شويَنة‬ ‫شورش لة ناو شار و شاخدا بطريتةوة‬ ‫فراوانةكانى َ‬ ‫و ببيَتة ئةو كاراكتةرةى بة هيَزةى داينةمؤى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫قؤلى‬ ‫هةلسانةوةى شوناسى نةتةوةيى‪ .‬ئةم نةوةية‬ ‫لة قوربانيدان َ‬ ‫هةلكرد و بوو بة ئةو ِرووبارة خويَنةى‬ ‫َ‬ ‫كة دوذمنانى كورد سليان ليَدةكردةوة ئةو نةوةية‬ ‫سةرجةم‬ ‫لةبةر ئةوةى روحيَكى ثاكى هةبوو‬ ‫بةرذةوةنديةكان و روحى خؤشى خستة ناو‬ ‫كةشتيةيَك و كةشتيوانةكةشى نةوةى ثيَش خؤى بوو‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ئةوانةى لة سةكردايةتى و خوار سةركردايةتى‬ ‫كؤمةلَيَك َ‬ ‫َ‬ ‫خالى جةوهةرى هةبوو‬ ‫جيَطيربوون‪،‬‬ ‫لة نيَوان ئةم دوو نةوةيةدا نةوةى نيمضة‬ ‫خويَندةوار كة ناويان دةنيَم (نةوةى يةخةسثى)‬ ‫َ‬ ‫لةطةل نةوة فراوانةكة كة ناوى دةنيم نةوةى‬ ‫خويَن‪ ،‬نةوةى يةخةسثيى لة تونيَليَكةوة‬ ‫سةيرى ئايندةى كوردستانى دةكردو نةوةى‬ ‫خويَنيش لة فةزايةكى طشتطيرتر و ثاكانةتر لة‬ ‫برواى‬ ‫دةروانى‪ ،‬يةكيان ِ‬ ‫ئايندةى كوردستانى ِ‬ ‫َ‬ ‫بة ليبراليزم ودونياى هةلكشان و داكشانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا و نةمانى تويَذى ناوةند و خةوبينين‬ ‫بة بوون بةسوثةبرمان ـ ئةوةى تريشيان كة‬ ‫فةرشيَك بؤ‬ ‫نةوةى خويَنة روحى خؤى وةك ِ‬ ‫بست بة بستى خاكى كوردستان ِراخست‬ ‫و ئةو عاشقة بوو كة هةرطيز تيَر نةدةبوو لة‬ ‫بؤنى نيشتمانةكةى دةتوانين َ‬ ‫بليَين ئةو نةوةية‬ ‫ئةو نةوة دليَرة بوو كة طةيشتبوة ئاستى بوون‬ ‫َ‬ ‫لةطةل قةلةقى و طومانةكاندا‬ ‫نةوةيةك بوو‬ ‫بةهةموو هيَزى خؤى بةرةو هةقيقةت هةنطاوى‬ ‫جيدى دةهاويَشت‪ ،‬ئةم نةوةية ثرسيارى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكةى‬ ‫طةورة و طشتطيرى لة خؤيي و‬ ‫دةكرد‪ ،‬هةميشة ِرقى لة ثرسيارى بضوك و ئةو‬ ‫هةراجكراوةى ئيَستا دةبوةوة كة‬ ‫تاطةرايية‬ ‫ِ‬ ‫نةوةى يةخةسثى سيراتولمستقيم كارى بؤ‬ ‫بةكري طيراوى وآلتان بة‬ ‫دةكرد‪ .‬وةك بوون بة‬ ‫َ‬ ‫تايبةتى ئةمريكا‪ ،‬نةوةي يةخةسثي بةردةوام‬ ‫كارى لةسةر ِرادةكرد ئةو ِرايةى كة بةرةو‬ ‫ئامانجى مؤنؤثؤلكردنى سةرجةم كاية سياسى‬ ‫و كؤمةآليةتيةكان هةنطاوى دةنا‪.‬‬ ‫ئةوةى ئيَمة باسمان ليَوة كرد خويَندنةوة و‬ ‫دونيا بينى ئةم دوو نةوةية جياوازة بوو تاكوو‬ ‫راثةرينى َ‬ ‫سالى ‪ 91‬كة لة سةر دةستى نةوةى‬ ‫ِ‬ ‫دووةم بةهاوكارى جةماوةرى كوردستان‬ ‫ئةنجام درا ‪ ،‬يةكةم َ‬ ‫تةلةزطة كة نةوةى يةخة‬ ‫سثى بؤ نةوةى خويَن داينايةوة ‪ ،‬لةدواى‬ ‫راثةرين بوو لة دواى ئةوةى نةوى خويَن‬ ‫ِ‬ ‫خؤراطر لة ريَكخستنةكانى‬ ‫وةك نةوةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫ناو شار و ئةو ثيَشمةرطانةى خاكى‬ ‫كوردستانيان جيَنةهيَشت و وةك ثارتيزان‬ ‫راثةرينى ليَكةوتةوة‪،‬‬ ‫مانةوة ئةنجامةكةى‬ ‫ِ‬ ‫يةكةم زةبر كة لةو نةوةيةدرا ناشيرينكردنى‬ ‫شؤرشطيَرةكان بوو بةوةى كة دةستكرا بة‬

‫دزين و تاآلنكردنى كوردستان بيَخمة و شارى‬ ‫يارى هةوليَر وةك دوو نموونةى بضووكن و‬ ‫دةربرى ئةو ِراستيةن هيَواش هيَواش كار‬ ‫ِ‬ ‫لةسةر ناشيرينكردن و ثاسيظكردنى ئةو‬ ‫نةوة جوانةيةكرا وةك اليةنى فكريش ئةوة‬ ‫بيَطومان يةكةم زةبرى كةمةرشكيَن بؤ ئةو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةى ِرةنجدةرانى‬ ‫نةوةية تواندنةوةى‬ ‫وثرى‬ ‫ضر‬ ‫بة‬ ‫و‬ ‫بةرنامة‬ ‫بة‬ ‫كوردستان بوو ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫تةرويجى مةشاعيرى خةلكي بؤكرا بةوةى‬ ‫كة ئةطةر ئةمريكا نةبواية كورد نةيدةتوانى‬ ‫راثةرين بكات ياخود كوردستان تةنها بة هيَزى‬ ‫ِ‬ ‫ئةمةريكا دةثاريَزريَت بةشيَكى زؤر ِراستى‬ ‫لةم قسةية بةدى دةكريَت بةآلم ثيَويستة‬ ‫ئيَمة بزانين ئةم قسةية دةربرى ضى و بؤضى‬ ‫كراوة ‪( ،‬كلمة الحق يراد بها باطل) هةموو‬ ‫ئةو هةوآلنة بؤ ئةوة بوون كة بة نةوةى‬ ‫خويَن َ‬ ‫بليَن ئيتر كةر بيَنة و شؤرش باركة و‬ ‫ئيَمة كةوتينة قؤناغيَكى تر ‪ ،‬هيَواش هيَواش‬ ‫لة طؤرةثانةكةدا وةدةرياننان‪ ،‬بةلاَ م دواى‬ ‫شةرى ناوخؤش لة كوردستان‬ ‫دروستبوونى‬ ‫ِ‬ ‫ديسان جاريَكى تر ثيَويستيان بة نةوةى خويَن‬ ‫هةل َ‬ ‫لةنوى كةوتنةوة َ‬ ‫خةلةتاندنى‬ ‫هةبوو سةر‬ ‫َ‬ ‫نةوةى خويَن كة ئةوان دةيانتوانى بةرطرى‬ ‫لةمانةوةى سةكردةكان بكةن هةر واش‬ ‫كةوتةوة ئةوكاتةى نةوةى خويَن لة ريَطاى‬ ‫باوةرييةوة كة نةمانى حزبةكةيان دةبيَتة‬ ‫ِ‬ ‫هةرةشة بؤ سةرطيانى كوردى و نةتةوةى كورد‬ ‫ِ‬ ‫كادرانى هةردوو هيَزة سةرةكيةكة ئةويترى‬ ‫بة كاراكتةرى تيَكضوونى طيانى نةتةوةييى لة‬ ‫َ‬ ‫قةلةمدةدا كةوتنة بةرطرى لة حزبةكةيان و‬ ‫سةرلةنوى روباريَك خويَنى تريان ِرشتةوة لة‬ ‫َ‬ ‫َروانينى‬ ‫ثيَناو سةروةرى حزبةكةيان كة لة تي ِ‬ ‫ئةوانةوة بةواتاى سةروةرى نيشتمانةكةيان‬ ‫دةهات ئا لةو كاتانةدانةشدا نةوةى يةخةسثى‬ ‫َ‬ ‫منالةكانى خؤيان و حاشيةكانيان بةرة و وآلتانى‬ ‫رؤذئاوا بةريَكرد بة مةبةستى ثاراستنى طيانيان‬ ‫و خويَندن و بة ِرةفاهيةت ذيان‪َ ،‬‬ ‫بةل َى ئةوان‬ ‫لةم كارةيان زؤر سةركةوتوو بوون نةوةى‬ ‫لةوثةرى‬ ‫خويَنيش خؤيان و خانةوادةكةيان‬ ‫ِ‬ ‫شةرةفةوة بةزطى برسى و بارى‬ ‫سةربةزى و‬ ‫ِ‬ ‫قورسى ئابوريان كة ئةو كات كوردستان لة‬ ‫ذيَر دوو طةمارؤدا بوو لة بةرةكانى جةنطدا‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪29‬‬


‫بوون‪ ،‬رةنطة زؤر كةس ِرةخنة لةم قسةيةم‬ ‫شةرةفةوة لة‬ ‫لةوثةرى‬ ‫بطريَت كة دةليَم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةرةكانى جةنطدا بوون بؤية وا دةليَم ضونكة‬ ‫ئةو نةوةية خويَندنةوةى جياوازى هةبوو بؤ‬ ‫شةرى ناوخؤ لة تيَروانينى ئةوانةوة ئةم جةنطة‬ ‫ِ‬ ‫لة ترسةوة بوو بةآلم ترسيَكى زؤر جوان ترس‬ ‫لة سةرةوةرى خاك و كةرامةتى ميَذويَك كة‬ ‫بةروباريَك خويَن بةدى هاتووة‪ ،‬بةآلم نةوى‬ ‫ِ‬ ‫َرؤانينيان بؤ ترسنؤك بوون و‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫يةخةسثى‬ ‫ِ‬ ‫شةرة جياواز بوو‪.‬‬ ‫ئةم‬ ‫ِ‬ ‫ئةوان لة ترسى لة دةستضوونى‬ ‫شةرةكةدا‬ ‫كورسيةكةيان نةوتيان بة ئاطرى‬ ‫ِ‬ ‫ئةوراستيةيان‬ ‫سةركردةكانيش‬ ‫دةكردو‬ ‫دةزانى ‪ ،‬زؤر بة ثةلة بوون لة تةواو بوونى‬ ‫جةنطةكة هةريةكة و لة بةرذةوةندى خؤى‪،‬‬ ‫ئةوة لةوالشةوة نةوةى ضوارةم وةك داآلش‬ ‫شةرةكةيان‬ ‫لة دوورةوة ضاوةروانى ئةنجامى‬ ‫ِ‬ ‫دةكرد بؤ وةرطرتنى ثؤستةكانيان كة لةاليةن‬ ‫َ‬ ‫بةلينيان ثيَدرا بوو‪،‬‬ ‫نةوةى يةخةسثيةوة‬ ‫ئةوةى لة دةرةوةش خةريكى خويَندن بوو‬ ‫لة سةرحسابى خويَنى شةهيدان دةيخويَند‬ ‫بى َ‬ ‫هةلويست بوو لة‬ ‫و ئةوةشى لة ناوةوة َ‬ ‫شةرى ناوخؤ ضاوةريَى سةركةوتنى يةك و‬ ‫ِ‬ ‫مةرطى ئةويترياندةكرد ئةوانة هيَواش هيَواش‬ ‫نةرمبر لة خؤ ئامادةكردندابوون‬ ‫بة شيَوةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫بؤ ئايندةى خؤيان‪ ،‬دواى ئةوةى ئةم جارةش‬ ‫شةرةكة يةكالييى نةكرايةوةو نةيانتوانى‬ ‫ِ‬ ‫بسرنةوة لةسةر طؤرةثانى سياسى‬ ‫يةكترى‬ ‫ِ‬ ‫و لةسةر دابةشكردنى دةسةآلت ريَكةوتن‪ ،‬بة‬ ‫ناوى ئاشتى و دبلؤماسيةوة كةوتنة سيناريؤى‬ ‫يةكطرتنةوة و قسةطةليَكى لةم بابةتة ئيتر‬ ‫َ‬ ‫دوودلى بةنةوةى خويَنيان وت‬ ‫بى‬ ‫بةراستى َ‬ ‫"كةرت بيَنةو ئابروت باركة"‪ ،‬لة سةرةتاى‬ ‫َ‬ ‫سالى دووهةزار و سيَوة زؤر بةزةقى كارى‬ ‫سرينةوةى نةوةيةى خويَن كرا‪،‬‬ ‫جددى لةسةر ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةو نةوةيةى يةخةسثى ئيتر دةكةويَتة حالةتى‬ ‫نوى‪ ،‬بةآلم‬ ‫ئامادةباشي بؤ ِراكيَشانى نةوةى َ‬ ‫َ‬ ‫كامة نةوة ئةو نةوةيةى كة لة زانكؤيةكى كلؤل‬ ‫و ئةوةى كة ضاوى شكاوة بةرامبةر نةوةى‬ ‫يةخةسثى‪ ،‬ديارة سةركةوتنى ئةم بيرؤكةية‬ ‫هيَندة بة ئاسانى دةستةبةر نةبووة ئةمة بة‬ ‫شيَوةيةكى ريَك و ثيَك كارى بؤ كراوة دواى‬ ‫‪30‬‬

‫شةر ئيتر دةبواية ئةو نةوةية‬ ‫تةواوبوونى‬ ‫ِ‬ ‫لة اليةن نةوةى يةخةسثى تةسفية بكريَت‬ ‫بريارة سياسيةكانى نةوةى‬ ‫ضونكة زؤريَك لة ِ‬ ‫َبةجى كردوة‪ ،‬بؤ ئةوةى نةوةى‬ ‫يةخةسثى جي‬ ‫َ‬ ‫يةخةسثى وةك بةرزةكى بانان بؤى دةربضيَت‬ ‫النيكةم ثيَويستى بة تةختكردنى ريَطا هةبوو‪،‬‬ ‫ترس لة طةرِانةوة بؤ َ‬ ‫خالى سفر هةميشة لة ناو‬ ‫زيهنى نةوةى يةخى سثى ئامادةيي هةبوةو‬ ‫طةرانةوةيةش دةطةريَنيَتةوة‬ ‫هةية ترسى ئةم ِ‬ ‫بؤ ئةداى سياسى نةوةى خويَن‪ ،‬طةرِانةوة‬ ‫َ‬ ‫خالى سفر مةبةست ليَى وةك يةك‬ ‫بؤ‬ ‫َ‬ ‫ليَهاتنةويتيان لةطةل نةوةى خويَن‪ ،‬ضونكة‬ ‫َروانينى نةوةى خويَنى‬ ‫نةوةى يةخةسثى تي ِ‬ ‫سةروةربى‬ ‫دةبى ياسا‬ ‫دةزانى كة لة دواجاردا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الى نةوةى خويَن و هةركةسةو بةشى خؤى‬ ‫ببات لة سةروةت و سامانى وآلت‪ ،‬ضونكة‬ ‫نةوةى خويَن قؤناغة يةك لة دواى يةكةكانى‬ ‫بريوة و باشترين َ‬ ‫خالى ئيجابيش كة لة نةوةى‬ ‫ِ‬ ‫خويَندا بة ديدةكريَت خاكى بوونيةتى‪ ،‬نةوةى‬ ‫خويَن دةرهاويَشتةى ميَذوةكةى خؤيةتى و‬ ‫بست بة بست و بةرد بةبةرد و كيَشة بة كيَشة‬ ‫مواكةبةى ئةنديَشةكانى طةلةكةى كردوة و‬ ‫َ‬ ‫لةطةل هةموو ئازارةكانيدا ذان طرتوويةتى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫‪ ،‬بةو ثيَيةي ئةم نةوةية طونجاوة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكةى لة سةريَكى تروة‬ ‫سترؤكتؤرمى‬ ‫ئةم نةوةية خولياى رةسةنايةتى و واقيع بين و‬ ‫بروابوون بة ثرؤسةى قوربانيدانة لة ئايندةشدا‬ ‫ِ‬ ‫ئةطةر دةسةآلتى بكةويَتة دةست ئةوة بؤ‬ ‫بةدةستهيَنانى ئامانجة باآلكان و دؤزينةوةى‬ ‫كةرامةتى نةتةوةيي و شوناسى نةتةوةيي و‬ ‫ِ‬ ‫ضةمكة باآلكانى نةتةوة موسافيريَكى هةميشةيى‬ ‫دةبيَت‪ ،‬ئةطةر بيَت و دةسةآلت بكةويَتة دةست‬ ‫ئةو نةوةية نيشتيمان بؤ بةشى دؤزةخ و بة‬ ‫هةشت دابةش نابيَت وةك ئيَستا بؤ هةردوو‬ ‫بةشى دؤزةخ و بةهةشت دابةشبووة‪ ،‬ضونكة‬ ‫كؤمةليَك شت الى نةوةى خويَن وةك هيَ‬ ‫َ‬ ‫َلى‬ ‫سوور وان وةك غرورى و دةستبآلويى و بة‬ ‫فيرؤدانى سامانى نةتةويي و مةعشوق بوون‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫خؤماليةكان لةسةر حيسابى‬ ‫بة دواى سؤزانية‬ ‫سامانى نةتةوةيي ‪...‬هتد‪ ،‬كة نةوةى يةخةسثى‬ ‫ناتووانى وةك‬ ‫بة ثيَضةوانةى نةوةى خويَن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خةلكانى ئاساييى ذيان بةسةر بةريَت و‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫نةوةيةكى ترسنؤكة‪ ،‬ضونكة ئةوان ِراهاتوون‬ ‫وةك سوثةرمان بذين ئةمةشيان لة اليةن‬ ‫لى قبوول ناكريَت‪ ،‬ضونكة لة‬ ‫نةوى خويَنةوة َ‬ ‫تيَروانينينى ئةوانةوة شتيَكى لةم جؤرة بوونى‬ ‫نية ئةطةر هات و ئةم سوثةرمانيةش لةسةر‬ ‫بنةماى رابردوو بيَت ئةوة خؤ نةوةى خويَن‬ ‫زؤر لةوان ماندوترة و زياتر مةستةهةقى ئةم‬ ‫سوثةرمانيةن‪.‬‬ ‫بؤية يةكةمين هةنطاو بؤ دةسثَيَكردنى‬ ‫دزينى سامانى كوردستان و قؤرخكردنةوى‬ ‫َ‬ ‫بنةمالةكانيان نةوةى يةخةسثى‬ ‫دةسةآلت بؤ‬ ‫َ‬ ‫هةلسا بة النانى نةوةى خويَن بةطرتنة بةرى‬ ‫ريَوشويَنى جياجيا بؤ ئامادةكارى تةرويجى‬ ‫زهنيةتى هاوآلتيان لةم ثيالنةى وةالنانى‬ ‫نةوةى خويَنيش ئةوةى جيَطاى ثيَكةنينة‬ ‫ثاساوةكانن بؤ نموونة يةك لة ثاساوةكان كة‬ ‫ثروثاطندةى بؤ‬ ‫لة اليةن نةوةى ضوارةمةوة ِ‬ ‫دةكرى ئةوةية طواية نةوةى خويَن نةوةيةكى‬ ‫َ‬ ‫ناتوانى‬ ‫كالسيكة و رؤشنبيرى شاخى هةيةو‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ثيَشهاتة تازةكان ريَبكات باشة ئيَستا‬ ‫ثرسياريَك ديَتة ئاراوة ئةطةر نةوةى خويَن‬ ‫لةطةل ثيَشهاتةكاندا ريَنةكات ضؤن و بة ض‬ ‫ثيَدراويَكى سياسى نةوةيةك كة لة نةوةى خويَن‬ ‫زؤر كؤنترة لةطةل ثيَشهاتةكان ريدةكات؟‬ ‫بؤضى نةوةى ضوارةم ئامادةيى هةية لةطةل‬ ‫دواكةوتنةكانى نةوةى يةخةسثى‬ ‫هةموو‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ناتواني لةطةل نةوةيةك هةلبكا‬ ‫هةلبكا؟ بةآلم‬ ‫َ‬ ‫كة بة شيَوةيةكى زؤر نةرمبرو بة هيَواشى‬ ‫لةطةل سةرجةم توخمة فةلسةفيةكان و ثيَدراوة‬ ‫سياسيةكان هةنطاوى ناوة و توانيويةتى وةآلمى‬ ‫هةموو ثيَداويستيةكانى سةردةمةكةى خؤى‬ ‫بداتةوة‪ ،‬نةوةيةك بوة كة هةردةم فرسةخيك‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكةيةوة بووة توانيويةتى‬ ‫لة ثيَش‬ ‫َ‬ ‫باوةر ناكةم‬ ‫دةستة بذيَرى كؤمةلطاكةى بيَت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ئةو وةآلمةمان دةسكةويَت ثرسيارى زؤرتر‬ ‫هةن ئةطةر لة نةوةى ضوارةمى بكةين بةآلم‬ ‫ئةم ضةند ثرسيارة بةسة بؤ ئةوةى كة نةوى‬ ‫باوةر بيَنيَت كة ئةوةى ئيَستا ئةداى دةكات‬ ‫نوى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫وةك كردةوةى نةعامة واية كة ثيَى واية كةس‬ ‫نايبينيَت و كةس لة حيكمةتى ئةو كودةتايةيان‬ ‫َرامانة بؤضى‬ ‫ناطات ‪ ،‬بةآلم ئةوةى جيَطاى تي ِ‬ ‫نةوةى ضوارةم و يةخةسثى هيَندة بة ئاسانى‬

‫باوةر بة سةركردةكان بيَنن كة ئةوةى‬ ‫توانيان‬ ‫ِ‬ ‫ئةوان دةيكةن تيرازيَكى ترى سياسى مؤدريَنة‬ ‫لة كاتيَكدا سةركردةكان لة هةموو كةس‬ ‫زياتر شارةزايان لةسةر نةوةى يةخةسثيدا‬ ‫هةية ميَذوويَكى دوورو دريَذيان لة طةل‬ ‫يةكتريدا هةية كة سةركردةكان بؤ ماوةيةكى‬ ‫زؤر ضاويان بةستراوة لة اليةن نةوةى‬ ‫يةخة سثيدا كةضى بةداخةوة لةم بارةيةوة‬ ‫دؤراون و طةمارؤ دراون‪ ،‬لة سةرةتاى‬ ‫خراب ِ‬ ‫َ‬ ‫راثةرين باشترين كةنال بؤ بة دةستهيَنانى‬ ‫ِ‬ ‫سامان و مؤنؤثؤلكردنى سةرجةم يةكةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا اليةنى ئابورى ‪ ،‬كؤمةآليةتى ‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ثيَطةى ناوضةييى ‪ ،‬هتد ‪ ....‬كة نالى حزبى بوو‬ ‫‪ ،‬بؤية كؤضيَكى زؤر لة ناو هيَزى ثيشمةرطة‬ ‫بؤناو حزب دةستى ثيَكرد كة دةستكرا بة زياد‬ ‫كردنى َ‬ ‫مةلبةند و لقةكان و نوسينطة تايبةتيةكان‬ ‫َ‬ ‫‪ ،‬طورمطيش يةكيَك بوو لةو كةنالة طرنطانة كة‬ ‫نةوةى يةخةسثى نزيكترين كةسةكانى خؤيان‬ ‫تيا خزاند و سةرضاوةيةكى باشى دؤلةمةند‬ ‫بونيان بوو ‪ ،‬ئةمانة لة ناو دام ودةزطاى حزبيدا‬ ‫شةر كؤتايى هات و رذيَمى‬ ‫مانةوة تاكو‬ ‫ِ‬ ‫سةدام لة ناو ضوو ماوةيةك تابلؤى سياسى‬ ‫نارؤشن بوو بةآلم‬ ‫عيَراق بؤ كوردستان زؤر ِ‬ ‫دواى ماوةيةكى كورت بة هؤى شكستى‬ ‫ئةمةريكاوة لة ناوةوةو خواروى عيَراقدا‬ ‫زؤربةى ئيمتيازةكانى عيَراق بة تايبةتى لة ِروى‬ ‫دارايى بؤ كوردستان دةستةبةر بوو فةزاى‬ ‫طؤرا بازيَكي‬ ‫كوردستان سةد و هةشتا ثلة‬ ‫ِ‬ ‫يةكجار بةرزى هاويَشت لة ِرووى داراييةوة و‬ ‫وةك باران ثارة بةسةر كوردستاندا بارى‪.‬‬ ‫ئيتر مةوداى بيركردنةوة و ئةداى سياسى و‬ ‫طوتارى كوردى كةوتة فةزايةيكى تر لة برى‬ ‫ئةوةى سةركردايةتى سياسى كورد لة اليةن‬ ‫دانيشتوانى كوردستانةوة ليَثيَضينةوةى لة‬ ‫َ‬ ‫طةلدا بكريَت بة ثيَضةوانةوة لة دةسةآلتةوة‬ ‫َ‬ ‫هةلطرى‬ ‫بؤ ئؤثؤزسيؤن‪ ،‬بوة‬ ‫طؤردرا‬ ‫طووتاريَك كة داخوازيةكانى كورد بطةيةنيَتة‬ ‫بةغدا و بةدةستيان بهيَنيَت‪.‬‬ ‫ئةوةى ئةم كيَشانةشى يةكاليى كردةوة لة‬ ‫َ‬ ‫طةل بةغدا تةنها اليةنى ئابورى بوو دواى‬ ‫ئةوةى دةستكرا بة ثرؤذةى طةورة طةورة‬ ‫لة كوردستان و نيمضة ئاراميةك كوردستانى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪31‬‬


‫َنى تةنها‬ ‫طرتةوة ئةو كوردستانةى تا دوي َ‬ ‫نةوةى خويَن خاوةنى بوو ئيتر دواى ئةو‬ ‫طؤرانة كوردستان خاوةن خانكرا ئيتر ليَرةوة‬ ‫شةرةكة دةست ثيَدةكات و بةهةر نرخيَك بيَت‬ ‫ِ‬ ‫دةبى سةنطةرى نةوةى خويَن تيَك بشكيَندريَت‬ ‫َ‬ ‫بؤدةست بة سةرداطرتنى ئةو سامان و خاكةى‬ ‫كة ثارةيةكى باش دةكات‪.‬‬ ‫طورجكبريان لة‬ ‫َكى‬ ‫بؤ ئةم مةبةستة ثيالني‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫نةوةى خويَن دانايةوة‪ ،‬دواى ئةوةى ئيتر كةنالى‬ ‫باشتر بؤ كؤكردنةوةى سامان و ئيحتيكار‬ ‫كردنى بازار دؤزرايةوة هيَواش هيَواش ئةو‬ ‫ثيَطة حزبيانةيان دا بة بةشيك لة نةوةى خويَن‬ ‫و بةشيَكى ديكةشيان دا بة نةوةيةكى ترى‬ ‫ميَذوو تةنها مةبةست لة الوازى رابردووى‬ ‫راثةرينةوة‬ ‫ميَذوى نةوةيةكة كة لة دواى‬ ‫ِ‬ ‫ضووبوونة بن َ‬ ‫بالى نةوةى يةخةسثى بة‬ ‫مةبةستى ثاراستنيان لة دةستى نوخبةى‬ ‫راثةريوانى كوردستان‪ ،‬ليَرةدا تي َ‬ ‫َكةلةيةك‬ ‫َرو‬ ‫لة نيَوان نةوةى يةخةسثى شؤرشطي ِ‬ ‫نةوى ميَذوو تةنك لة ناو ئؤرطانة حزبيةكان‬ ‫ثيَكهيَندرا و حاشيةى نةوةى يةخةسثيش‬ ‫كةوتنة داطكيركردنى دامودةزطاى راطةياند و‬ ‫حكوومى و كةرتة تايبةتيةكان مةبةست ئةو‬ ‫كؤمثانيايانةى بؤ دزين دانرابوون‪ ،‬جاريَكى‬ ‫تريش نةوةى خوين زةرةرمةند بو‪ ،‬ئةم‬ ‫َ‬ ‫طةندةلى لة كوردستان زؤر ثةرةى‬ ‫جارةيان‬ ‫سةندو بووة ويَردى سةر زمانى هاوآلتيان‬ ‫وبةروى هاوآلتيان‬ ‫بةآلم ثرسيار ئةوةية َ‬ ‫كى ِر ِ‬ ‫دةبى‬ ‫دةبيَتةوة لة بةرامبةر ئةو دزى و تاآلنة؟‬ ‫َ‬ ‫ئةو راستية َ‬ ‫تالة بنؤشين كة ئاستى ذيارى لة‬ ‫كوردستان ضةندة لة خوارةوةية تاكو ئيَستا‬ ‫هاوآلتيان جياوازى بة باشى و خرابى ناو‬ ‫حزبيَكدا ناكةن واتة هةر كةمو كورييَك كة‬ ‫وةزيريَكى حكومةت بيَكات لة ئةندامى كام‬ ‫حزبة ئةوة راستةوخؤ يةخةى ئةو حزبة دةطرن‬ ‫وةك ئةوة وابيَت كة هةمووحزبةكة ريَكك‬ ‫دةبى‬ ‫كةوتبن لة سةر ئةم تاوانكارية ‪ ،‬بؤية‬ ‫َ‬ ‫كادرانى حزبةكة باجى بدةن باجى كة خؤيان‬ ‫ضةوساوةي دةستى ئةوانن ‪ ،‬لة هةمووشى‬ ‫كؤميديتر هةنديَك لة وانة ئيَستا لة دةزطاكانى‬ ‫شةرميان بةو كادرة حزبيانةية‬ ‫راكةياندن‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مامةلةيان لةطةلدا بكةن‪ ،‬دةليَن ئةوانة كادرى‬ ‫‪32‬‬

‫حزبين و ئيَمة موستةقيلين حةز بة حزبايةتى‬ ‫ناكةين ناوة ناوةش دةميان لة نوسين لة‬ ‫َ‬ ‫طةندةلى دةدةن ئةو ناوانة زؤرن‪ ،‬بةآلم‬ ‫سةر‬ ‫ئةوكاتة ناوةكان دةهيَنين ئةطةر هاتو يةكيَك‬ ‫لةو زاتانة زاتى ئةوةى كرد وةآلميَك بنوسيَت‪،‬‬ ‫ئةم سوككردنةى نةوةى خويَن لة اليةن نةوةى‬ ‫يةخةسثى و ضوارةم ئيَستا لة هةموو كاتيك‬ ‫زياتر ئامادةيي هةية‪ ،‬دامودةزطاى حكومةتيش‬ ‫َكؤشةر‬ ‫كى و ض كادريَكى تي‬ ‫هةر مةثرسة َ‬ ‫ِ‬ ‫ثر‬ ‫جورئةتى ئةوة دةكات باس لة رابردووى ِ‬ ‫سةروةرى خؤى بكات لة بةر َ‬ ‫طالتة ثيَكردن لة‬ ‫اليةن نةوةى ضوارةم بةداطيرساندنى طلؤثى‬ ‫سةوز لة اليةن نةوةى يةخة سثيةوة‪ .‬زؤر‬ ‫سةيرة لة هةموو جيهاندا حزبيَك كة دةسةآلت‬ ‫وةردةطريَت ثؤستةكان رِاستةوخؤ لةاليةن‬ ‫ثردةكريَنةوة كةضى كادرانى‬ ‫كادرانى حزبةكة ِ‬ ‫حزبى لة كوردستان تةنها بؤيان هةية ببنة‬ ‫وةآلمدةرةوةى هاونيشتمانيان لة ئةداى خرابى‬ ‫حكومةت ئيَستا ثرسيار ئةوةية نةوةى خويَن‬ ‫ضؤن لةطةل ئةم رةوشة دذوارةى خؤى مواكةبة‬ ‫بكات؟ ئايا ئةو بؤضى ئةندامى ئةو حزبةية بؤ‬ ‫قيامةت باشة خؤ ئةو ئيسالمى نية جيهاد بكات‬ ‫ئايا ثرسيار لةخؤى ناكات ئةو بةنيازى ضية؟‬ ‫دةبى لةمةودوا هةر بةهةمان روحيةتى‬ ‫ئايا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫شؤرشطيَرى مامةلة لةطةل سةرانى حزبةكةى‬ ‫ِ‬ ‫بكات ياخود شيَوازى تر بةكاربيَنن؟ ئايا هةست‬ ‫ناكات ئيَستا ئةوان بوونةتة مايةى ثيَرابواردنى‬ ‫هةردوو نةوةى دواى خؤيان و يةخةسثى ؟‬ ‫ئةطةر لة ديوة كةي ترى نيشتمان ثةروةرييةوة‬ ‫تيَى بروانين ئايا لةو كاتةوةى نيشتيمان لة‬ ‫لةنوى نةوةى‬ ‫ذيَر رةحةتى ضةقؤداية سةر‬ ‫َ‬ ‫خويَن ئةركيَكى تازةى نيشتمانى ناكةويَتةوة‬ ‫ئةستؤ كة ئيَستا نيشتمانى كوردستان لة ذير‬ ‫رةحمةتى ضةقؤى نةوةى يةخةسثى وضوارةم‬ ‫ناكرى جاريَكى تريش حزبةكةيان و‬ ‫داية ؟‬ ‫َ‬ ‫سةركردةكانيشيان بثاريَزنةوة لةم دوو نةوة‬ ‫فاسدة مةآلسدراوة بؤ دةسةآلت؟‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬


‫ريَكخراوةكانى كؤمةلَى مةدةنى و بةهيَزكردنى‬ ‫ِ‬ ‫ديموكراتى لة كوردستانى ع يَراق‬

‫ئارام شيَخ محةمةد‬

‫ثيَشةكى ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫بؤ تيَطةيشتن سةبارةت بة ِر َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫ولى ِريَكخراوةكانى‬ ‫و بةهيَزكردنى ديموكراتى يان بة واتايةكى تر بؤ تيَطةيشتن لة‬ ‫َ‬ ‫ِر َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لة بةهيَزكردنى‬ ‫ؤل و بةشدارى ِريَكخراوةكانى‬ ‫ديموكراتى ‪ ،‬وةك ئةوةى لةناونيشانى بابةتةكةدا دةستنيشانكراوة‪،‬‬ ‫ثيَويستيمان بةوة هةية لةسةر هةردوو ضةمكةكة كةميَك‬ ‫ِرابوةستين‪ ،‬ثاشان بيَينة سةر ئةو ثيَطةيةى كة دةمانةويَت ِر َ‬ ‫ؤلى‬ ‫كؤمةلى مةدةنى تيَدا َ‬ ‫َ‬ ‫هةلبسةنطيَنين‪ ،‬ئةمة بيَجطة‬ ‫ِريَكخراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫لةوةى كة ثيَويستيمان بة ثؤليَنكردنيَكى تايبةتى هةية لة ناو ئةو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى ناودةبريَت‪،‬‬ ‫ناونيشانةى كة بة ِريَكخراوةكانى‬ ‫سةرةراى هةذارييةكى بةرضاو بؤ تيَطةيشتن‬ ‫ضونكة تا ئيَستة‬ ‫ِ‬ ‫لةم بابةتة ئةوا بةشيَوةيةكى طونجاو تيَطةيشتنمان لةسةر‬ ‫ئةم ِريَكخراوانة َ‬ ‫ئالؤزو ناتةواوة‪ ،‬طرنطترين هؤكاريش بؤ ئةم‬ ‫َ‬ ‫حالةتة بارودؤخى سياسى كوردستان و شيَوازى ثيادةكردنى‬ ‫َ‬ ‫هةولى ئةوان بؤ‬ ‫سياسةتة لةاليةن حيزبة سياسيةكانةوةو‬ ‫دروستكردنى ِريَكخراوةى تايبةت و اليةندار بؤ سياسةتةكانى‬ ‫ئةوان واى كردووة بة ئاسانى َ‬ ‫ثؤليَنى ئةو شتة نةكريَت كة ثيَى‬ ‫َ‬ ‫سةرةراى قةيرانةكانى‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫دةوتريَت ِريَكخراوةكانى‬ ‫ِ‬ ‫ترى تايبةت بة ثيَكهاتةى كؤمةآليةتىو سياسىو ئابوريي‬ ‫ثر كيَشةو طرفتى‬ ‫كوردستانةوة كة بؤخؤى هةنطاويَكى نويَى ِ‬ ‫ناوةتة ناو ثراكتيزةكردنى بوارى كاروضاالكى مةدةنيةوة كة‬ ‫نوى بوونى ثرؤسةكة و هؤكارة دةرةكيةكان بواريان‬ ‫بةناضارى َ‬ ‫زياتر بةرتةسك كردووة لة ثيَش كارى بزاوتى مةدةنى بة‬ ‫شيَوةيةكى طشتى و ِريَكخراوةكانيش بةشيَوةيةكى تايبةتى‬ ‫دةروازةى يةكةم‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ثةيوةندى ِرةهةندةكانى كؤمةلى مةدةنى و ديموكراسى بة‬ ‫شيَوةيةكى طشتى‬ ‫كؤمةلَى مةدةنى‪:‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لة دوو ئاستى طرنطدا‬ ‫دةتوانين زاراوةى‬ ‫َ‬ ‫بدةينة بةر باس و ليَكؤلينةوة ‪ ،‬كةئةوانيش اليةنيَكى فيكرى و‬ ‫فةلسةفية و ئةوةى تريان اليةنيَكى ميَذوويي و كرداريية كة‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪33‬‬


‫َ‬ ‫هةولةكانى ثةراوةكردنى كردار و ئاكاريَكى‬ ‫تيَيدا‬ ‫َ‬ ‫بةريَطاوشيَوازى‬ ‫ةت‬ ‫دةول‬ ‫دةرةوةى‬ ‫لة‬ ‫سيظيالنة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةولى كردار و ئاكارى مةدةنيانة لة‬ ‫جؤراوجؤر‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دةرةوةى دةستيَوةردانى دةولةت دراوةو بةمةش‬ ‫تايبةتمةنديَتيةكى داوةتة ئةم ضةمكة و جؤريَك لة‬ ‫داوةتى‪ ،‬بةآلم ئةمة هةرطيز بة ماناى‬ ‫سةربةخؤيي‬ ‫َ‬ ‫ئةوةنايةت كة ئةم ضةمكة لةدةرةوةى ليَكدانةوة‬ ‫فيكرى و فةلسةفيةكان طةشةى كردووة و نةتوانين‬ ‫هيض بنةمايةكى فيكرى و فةلسةفى لة ثشتى ئةم‬ ‫ضةمكةوة دابنيَين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لة ِراستاى ميَذوويى‬ ‫زاراوةى‬ ‫َ‬ ‫خؤيدا بؤ هةر كؤمةليَك و سةردةميَكى دياريكراو‬ ‫طؤرانكارى زؤرى‬ ‫بةكارهيَنانيَكى هةبووةو‬ ‫ِ‬ ‫بةخؤوة بينيوة‪ ،‬هةربؤية كاريَكى زةحمةت دةبيَت‬ ‫بؤ هةرنوسيَنيَك لةسةر ئةم بابةتة كة لة يةك‬ ‫ثيَناسةدا ئةم زاراوةية وةصف بكات‪ ،‬مةطةر تةنها‬ ‫طشتطيرترين ثيَناسة يان وةصفكردن ئةوةبيَت كة‬ ‫هةموو ئةو بوارة كؤمةآليةتى و سياسيانةى كة‬ ‫لةدةرةوةى حكومةت و دامودةزطاكانى بةشيَوةيةكى‬ ‫خؤبةخشانة بهيَنريَتة بوون و لةثيَناوى ضاكةى‬ ‫خؤريَكخستن و‬ ‫طشتيي دا هةوأل بدات يان ئارةزوى‬ ‫ِ‬ ‫ئةنجامدانى ضاالكى سيظيل بكات لة ثيَناوى ئامانجة‬ ‫مرؤييةكاندا ‪ِ ،‬رةنطة ئةمة وةك باوترين و ديارترين‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى باس بكريَت‪ ،‬بةآلم ئةوةى‬ ‫ثيَناسة بؤ‬ ‫َ‬ ‫طرفتة لةم ثيَناسةيةدا ئةوةية كة كؤمةلى مةدةنى‬ ‫َ‬ ‫دةولةت ثيَناسةدةكات‪.‬‬ ‫بةبةراورد لةطةأل‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بةدةر و سةربةخؤ‬ ‫بةآلم هةرطيز‬ ‫نةبووة لة كاريطةريى فةلسةفةى نوآ و هاوضةرخ‪،‬‬ ‫بةآلم ئةمةش ئةوة ناطةيةنيَت كة ئةم زاراوةية خؤى‬ ‫خاوةنى تايبةتمةنديَتى و سةربةخؤيي خؤى نةبيَت‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلناسى و ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫لة ِرووى سياسى و‬ ‫بة ئاطابوون لةم اليةنة فةلسةفيةى تيَطةيشتن لة‬ ‫َ‬ ‫لةمةر تيَطةيشتن‬ ‫كؤمةلى مةدةنى طرنطى خؤى هةية‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةسةرهةلدان و دةركةوتنى نةك هةر زاراوةكة‬ ‫َ‬ ‫بةلكة ئةو بزاوتة سياسيانةيةش كة لةثشتى ئةم‬ ‫ثرسةوة ِرادةوةستيَت و دةكريَت اليةنةكانى ترى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلناسى و ماف و ديموكراسى و ‪...‬هتد يش‬ ‫وةك‬ ‫بطريَتةخؤى‪.‬‬ ‫ئةوةى كةطرنطى لي َ‬ ‫َكؤلينةوةى فةلسةفى و سياسى‬ ‫و كؤمةآليةتى و فيكرى دةسةلميَنيَت‪ ،‬نةك تةنها‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫بؤ ئةوانةى كة خؤيان بة بزاوتى‬ ‫َ‬ ‫ناوزةد دةكةن‪َ ،‬‬ ‫بةلكة بؤ هةموو كؤمةليش واتة‬ ‫(جظاك) بة طشتى طرنطة‪ ،‬ضونكة دواجار بةهيَز‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى دةبيَتة هؤى كةمكردنةوةى‬ ‫بوونى‬ ‫َ‬ ‫دةسةآلتى دةولةت لةسةر هةموو كؤمةأل و بةمةش‬ ‫َ‬ ‫دةولةت و كؤمةأل لة مةترسى دةسةآلتى ِرةهايي و‬ ‫‪34‬‬

‫دكتاتؤرى دةثاريَزيَت بةوةى كة دام و دةزطاكانى‬ ‫َ‬ ‫دةولةت نابنة تةنها سةرضاوةكانى دةسةآلت‪ ،‬ئةمةش‬ ‫َ‬ ‫بةكؤمةليَك‬ ‫بةتايبةت كة ميَذووى ذيانى مرؤظايةتى‬ ‫َثةريوة و توانيوةتى ضةند‬ ‫قؤناغى خؤ ِريَكخستندا تي ِ‬ ‫نمونة و مؤديَليَكى سةرةكى دروستبكات ‪ ،‬لةوانة‬ ‫نمونةى يةكةم ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ئةو كؤمةآلنةى كة بةكؤمةلة سةرةتاييةكان‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةوة‬ ‫ناودةبريَت و هيض دةزطايةكمان بةناوى‬ ‫نيية‪ ،‬و ثةيوةنديية كؤمةآليةتيةكان لةسةر بنةماى‬ ‫ثةيوةنديةكانى خزمايةتىو خويَن ِريَكخراوة‬ ‫سةرةراى هةبوونى ثةيوةندييةكى ئةندازةيىو بونى‬ ‫ِ‬ ‫كةسيَك وةك سةرؤكى خيَأل يان طروث‬ ‫نمونةى دووةم‪:‬‬ ‫َ‬ ‫نمونةى ئةو كؤمةلة سياسية ِريَكخراوانةية‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيان هةية بةآلم جياواز لة‬ ‫كة جؤريَك لة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتى هاوضةرخ‪ ،‬وةك دةولةتى يونان‬ ‫شيَوازى‬ ‫َ‬ ‫ناوةراست‬ ‫سةدةكانى‬ ‫ثاترياركيةكانى‬ ‫ةتة‬ ‫دةول‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كة ئةم دةولةتانة لةبونيانةوة تاكؤتايي سنوريَكى‬ ‫دياريكراويان نةبووة‪.‬‬ ‫نمونةى سيَهةم‪:‬‬ ‫َ‬ ‫خةيالى و ئةخالقية‬ ‫نمونةيةكى نا ميَذوويي و‬ ‫كة بةشيَوةيةكى ميَذووي تا ئيَستة نةهاتؤتةدى ‪،‬‬ ‫و دةرئةنجامى دنيابينى و ئةخالقى و ئايديالى و‬ ‫ئايدؤلؤذى سةدةكانى (‪ 16‬و‪ 17‬و‪ 18‬و‪ 19‬و‪)20‬‬ ‫ة‪ ،‬يةكيَك لة ديارترين ئةو نمونانة بريتيية لة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‬ ‫كؤمةليَكى يةكسان كة تيَيدا‬ ‫دامةزراندنى‬ ‫بوونى نةبيَت‪.‬‬ ‫نمونةى ضوارةم‪:‬‬ ‫َ‬ ‫نمونةى كؤمةأل و دةولةتى هاوضةرخة كة‬ ‫بةشيَوةيةكى َ‬ ‫سةرسورهيَنةر بونيادةكانى‬ ‫ئالؤز و‬ ‫ِ‬ ‫خؤى بةشيَوةكى طشتطير و هةمةاليةنة ِريَكخستووة‬ ‫و بووةتة سةرضاوةيةكى زةبةالحى هةموو دةسةآلتة‬ ‫ئابورى و سياسى و كؤمةآليةتى و فةرهةنطى و‬ ‫كلتورييةكان و‪......‬هتد‪.‬‬ ‫ئيَمة لةسةردةمى نمونةى ضوارةمدا ذيان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫بةسةردةبةين و ئةمةشيان دووجؤر لة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةبردنى‬ ‫دةولةت و‬ ‫دةولةتى سةقامطير لةسةر ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى دروستكردووة ‪ ،‬يان ئةوةتا دةولةت و‬ ‫دامودةزطاكانى هةمووسةرضاوةكانى دةسةآلتة و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتى ثاوانخوازة يان‬ ‫دةولةتةش نمونةيةكى‬ ‫ئةم‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةثيَضةوانةوة لةدةولةتدا كؤمةلى دةرةوةى دةولةت‬ ‫ض بةشيَوةى تاك (كة تاكى ئازاد مةبةستة ‪ ،‬يان‬ ‫تاك ثيَويستة ئازاد بيَت بؤ ئةم كارة بؤ سةلماندنى‬ ‫ئةم بوونةى كؤمةأل لة دةرةوةى هةيمةنةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫دةولةت) ضونكة يةكيَك لة ثيَناسةكانى‬ ‫َ‬ ‫مةدةنى ئةوةية كة (كؤمةلى مةدةنى بة بةرامبةرى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫كؤمةليَكى سياسى ثيَناس دةكات كة بةرهةمى‬ ‫ئيرادةى ئازادة كة تيَيدا تاك يةكسانة لة بوارى‬ ‫سياسى دا) يان بةشيَوةى طرؤ خؤيان ِريَك دةخةن‬ ‫و ملمالني لةسةر سنوربةندى كردنى دةسةآلتة‬ ‫جياجياكانى سياسى و ئابورى و كؤمةآليةتى و ‪....‬‬ ‫َ‬ ‫دةولةتدا لة ثيَناوى بةديهيَنانى‬ ‫هتد دةكةن لةطةأل‬ ‫َ‬ ‫ثيَداويستى و بةرذةوةنديةكانى كؤمةلدا (كة ئةمةش‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنيية) و ئةمةش تةنها لةسةر بنةماى‬ ‫ِرذيَميَكى سياسى و كؤمةآليةتى ِريَك دةخريَت كة‬ ‫بةبى سيستميَكى ديموكراسى لة‬ ‫ديموكراسية‪ ،‬و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنيش ناتوانيَت هةنطاو‬ ‫دةولةتدا‬ ‫ناو‬ ‫َ‬ ‫بنيَت و تاضةند كؤمةلى مةدةنيش دةضيَتة ثيَش و‬ ‫طةشة دةكات ‪ ،‬ئةوةندةش ديموكراسى بةهيَزدةبيَت‪،‬‬ ‫لةمةوة دةتوانين ئةو دةرئةنجامة ثيَشنيازبكةين كة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى و ديموكراسى‬ ‫ثةيوةندى نيَوان‬ ‫ثةيوةندييةكى ‪ controversial‬كؤنتروظيَرساليانةى‬ ‫ئةرى يان‬ ‫هةية و يةك ئةوى تر تةواو دةكات بة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى نةك تةنها لة‬ ‫نةرى‪ ،‬بةتايبةت‬ ‫َ‬ ‫ِراستاى لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةكى فةلسةفى يان فيكرى دا‬ ‫ناوةستيَتةوة َ‬ ‫بةلكة لة ئيَستةدا بووةتة مؤديَليَك كة‬ ‫زيادرةوى‬ ‫ذيانى مليونان مرؤظى ِريَكخستووةو‬ ‫ِ‬ ‫نيية ئةطةر َ‬ ‫بليَين كاريطةرى ضارةونسسازى لةسةر‬ ‫َ‬ ‫سياسةتى نيَوةدةولةتيش هةية و بة تيَكةآلوبوونى‬ ‫سةرسورهيَنةرةى ئيَستةى‬ ‫جيهان بةم شيَوة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫زيادةرةويةك‬ ‫و‬ ‫بؤتةوة‬ ‫جيهانيى‬ ‫كؤمةلى مةدةنيش‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةردةولةتيَك لة هةر شويَنيَكى دنيا‬ ‫لة دةسةآلتى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى هةموودنياية و نويَنةران‬ ‫كيَشةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لة جيهاندا‬ ‫و ضاالكوانانى بوارى‬ ‫نةك هاوشان و بةهةمان ئاستى نويَنةرانى‬ ‫َ‬ ‫كؤر و كؤبونةوة و بؤنة‬ ‫دةولةت بةشدارى لة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫جيهانيةكاندا دةكةن‪ ،‬بةلكوو زؤرجار بةهةمان‬ ‫َ‬ ‫لى دةطيريَت و‬ ‫ئةندازةى نويَنةرانى‬ ‫دةولةت طويَيان َ‬ ‫برياردانى سياسى‬ ‫بةشدارى دةكةن لة ثرؤسةكانى ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫جيهانيدا‪ ،‬ضونكة اليةنةكانى ثةيوةنديدار بة‬ ‫مةدةنييةوة ثةيوةنديدارة بةثرس و اليةنةكانى‬ ‫ذيانى كؤمةآليةتى و سياسى و ئابورى و شيَوازى‬ ‫بوون و ِريَكخستنى كؤمةآليةتى يةوة‪ ،‬ليَرةوة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى وا ثيَناسة بكةين كة‬ ‫دةتوانين‬ ‫بريتيية لة ضوارضيَوةى كارى كؤمةآليةتى ِريَكخراو‬ ‫مؤر َالىو كةلتورىو ِروناكبيرىو‬ ‫بؤ كاروئاكارى‬ ‫ِ‬ ‫ثيَكةوةذيانى هاوبةش‪ ،‬ثيَويست و سةربةخؤو‬ ‫لة ثيَناوى بةديهيَانى مافةكانى تاكو كؤمةأل و‬ ‫َ‬ ‫دةولةت و‬ ‫ثاريَزطارى كردن ليَيان لة دةستيَوةردانى‬ ‫ناضاركردنى بؤ زامنكردنى ذيانيَكى ئاسودةوئازاد‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى سيظيل دةبيَتة بنةما و‬ ‫كة بةرذةوةنديةكانى‬ ‫ثرةنسيثى ئاراستةى كاركردنى‪.‬‬

‫سةرةراى دةستنيشان كردنى ثيَناسةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫دياريكراوو ئةنجامدانى طفتوطؤى فيكرى و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫فةلسةفةى و كردارى لةبارةى ضةمكى‬ ‫مةدةنى‪ ،‬هيَشتا ناتوانريَت ئةم ضةمكة لةيةك‬ ‫ضوارضيَوةدا قةتيس بكريَت و ئةم زاراوةية بة‬ ‫بةردةوامى لة دؤخيَكى ِريَذةيي دا دةميَنيَتةوة و تةنها‬ ‫دةتوانريَت لة ِراستايةكى ميَذوويي بةكاربهيَنريَت و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫سةرةراى‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫بكؤلريَتةوة ‪ ،‬ضونكة‬ ‫ليَى‬ ‫ِ‬ ‫طريَدراوى بة اليةنى فيكريي و ميَذووييةوة بةهةمان‬ ‫شيَوة طريدراويشة بةاليةنى كردارييةوة‪ ،‬كة ئةمة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك‬ ‫ضؤن بؤ هةموو شويَنيَكى دنيا و بؤ هةموو‬ ‫ِراستة‪ ،‬ئةوا بؤ كوردستانيش ثيَويستة لة سياقى‬ ‫سياسى و ميَذوويي خؤيدا ليَك بدريَتةوة‪.‬‬ ‫ديموكراسى ‪:‬‬ ‫ِرةنطة كاريَكى ئاسان نةبيَت كة بمانةويَت لة‬ ‫بابةتيَكى وةك ئةمةى لةبةردةستداية ثيَناسةيةك‬ ‫بؤ ديموكراسى بكةين‪ ،‬بةتايبةت ديموكراسى‬ ‫يةكيَكة لةو ضةمكة سياسيانةى كة بةدريَذايي‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدانى بةبةردةوامى وةك ضةمكيَكى‬ ‫ميَذووى‬ ‫تيَكةلكيَش لةطةأل ضةمك و زاراوةى سياسى و تايبةت‬ ‫بة شيَوازى دةسةآلت و دةسةآلتداريدا بةردةوام‬ ‫زياد لة ثيَناسة و ِرونكردنةوةيةكى بةخؤوة بينيوة‪،‬‬ ‫لةبنةرةتة يؤنانيةكةى و‬ ‫ض لةبةرئةوةى ديموكراسى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدانةوة و دةركةوتنةوةى لة‬ ‫تةنانةت لةدواى‬ ‫طؤرانكارييةكانى‬ ‫داوى‬ ‫و‬ ‫هاوضةرخيشدا‬ ‫سةردةمى‬ ‫ِ‬ ‫سةرةراى ئةو‬ ‫سةدةكانى ‪17‬و ‪18‬و ‪ 19‬لة ئةوروثادا‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫تيَطةيشتن و ليَكدانةوة و بةكارهيَنانةجؤراوجؤرانةى‬ ‫كة ئةم ضةمكة بةخؤيةوة بينيوة‪ ،‬بةآلم هيَشتا ئةو‬ ‫بنةمايةى ديموكراسى بةشتيَكى نا ِريَذةيي و ِرةهايي‬ ‫(ريَكخستنى ثةيوةندى‬ ‫دةميَنيَتةوة كة ئةويش ِ‬ ‫نيَوان دةسةآلت و دةسةآلت بةسةرداكراوة) يان‬ ‫بةواتايةكى تر بريتيية لة ِريَكخستنى ثةيوةندى نيَوان‬ ‫(فةرماندارو فةرمانبةردارة‪ ،‬واتة حاكم و مةكموم)‪.‬‬ ‫ِريَذةيي‬ ‫يةكيَك لةطرنطترين هؤكارةكانى‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ ئةم‬ ‫بوونى ماناى ديموكراسى‬ ‫ِ‬ ‫بنةماسةرةكية لة ناواخنى ماناى ديموكراسى‪،‬‬ ‫(ريَكخستنى دةسةآلت)ة‪ ،‬دةسةآلتيش‬ ‫كة ئةويش ِ‬ ‫لة هيض سةردةميَك لة سةردةميَكى تر ناضيَت و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةطؤريَت بةثيَى‬ ‫كؤمةليَكى تر‬ ‫كؤمةليَكيش بؤ‬ ‫لة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بنةماكانى دروستبوون و فؤرمؤلة بوونى ئةو‬ ‫حالةتة َ‬ ‫دةسةآلتة‪ ،‬نةك تةنها هةر ئةم َ‬ ‫بةلكة طريَدراوى‬ ‫توندى ديموكراسى يان بةكارهيَنانى ديموكراسى بؤ‬ ‫بةديهيَنان و ثاريَزطارى كردن لة ضةندين ضةمكى‬ ‫ترى ذيانى مرؤيي لة ئاكارى (سياسى و كؤمةآليةتى)‬ ‫دا وةك (دادثةروةرى‪ ،‬يةكسانى‪ ،‬ئازادى‪ ،‬مافى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلة ضةمكيَكن‬ ‫مرؤظ و ‪....‬هتد) هةموو ئةمانة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪35‬‬


‫كة بنةماكانى ديموكراسييان ثيَكهيَناوةو لةطةأل‬ ‫بزاوتة ديموكراسيةكاندا بةكارهيَنراوةو بةمةش‬ ‫بةكارهيَنان و جيَبةجيَكردنى ديموكراسى َ‬ ‫ئالؤزو‬ ‫ثرمانا كردووة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫سةرةراى ئةوةى كةديموكراسى خاوةنى مانايةكى‬ ‫ِ‬ ‫ِريَذةييةو لة سةردةميَك بؤ سةردةميَكى ترولة‬ ‫دةطؤريَت‪ ،‬بةآلم هيَشتا‬ ‫جيَطةيةك بؤ جيَطةيةكى تر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك بنةماى سةرةكية‬ ‫ديموكراسى خاوةنى‬ ‫كة بةجياواز لةوةى كة ئةم بنةمايانة ضؤن و بةض‬ ‫شيَوازيَك دةخريَتة بوارى كردارييةوة ‪ ،‬بةآلم هيَشتا‬ ‫كؤمةليَك بنةما يان َ‬ ‫َ‬ ‫كؤلةكة واتة ‪ pillars‬ئةو‬ ‫بةبى‬ ‫َ‬ ‫ئةزمونانة ناتوانريَت بةديموكراسى وةسف بكريَن ‪،‬‬ ‫تةنانةت ئةطةر خؤشى بة ديموكراسى ناوببات ئةوا‬ ‫بة ديموكراتى ضةواشةكارانة ناودةبريَت‪ ،‬بؤنمونة‬ ‫بةبى ئازادى‪ ،‬ناكريَت‬ ‫ناكريَت ديموكراسيت هةبيَت‬ ‫َ‬ ‫بةبى‬ ‫بةبى يةكسانى سياسى و‬ ‫ديموكراسيت هةبيَت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫سيستميَك كة هةوأل بدات يةكسانى و دادثةروةرى‬ ‫كؤمةآليةتى بخاتة بةردةست و سيستمةكانى‬ ‫بةريَوةبردندا بؤ‬ ‫دةستراطةيشتنى يةكسان لة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫هةمووان فةراهةم بكات‪ ،‬يان ديموكراسيت هةبيَت‬ ‫بى رؤأل و سةرةوةرى ياسا كة هةموو تاك‬ ‫بة َ‬ ‫لةذيَر و لة سايةيدا ثيَويستة يةكسان بن و ‪.....‬هتد‬ ‫‪ ،‬كة هةرئةمانةشن بوونةتة يان بةبةردةوامى دةبنة‬ ‫َ‬ ‫دةولةتانةى كة‬ ‫ئامرازى ِرةخنةطرتن لة هةموو ئةو‬ ‫ِ‬ ‫ئيدعاى ديموكراسى دةكةن بةآلم لة ِراستيدا وةها‬ ‫نين‪.‬‬ ‫ئةوةى كة مةبةستى سةرةكى ئيَمةية لةم بابةتةدا‬ ‫سةبارةت بة ديموكراسى‪ ،‬باسكردنى ئةواليةنةية‬ ‫كةضؤن ديموكراسى دةبيَتة سيستميَك كة دةسةآلت‬ ‫ريَك دةخات لةنيَوان كةمينةيةك كة دةسةآلت‬ ‫دةطرنة دةست و جةماوةريَكى زؤرينةش كة‬ ‫ثةيرةوى لة فةرمانةكانى ئةم كةمينةية‬ ‫ثيَويستة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةريَطاى هةلبذاردنيَكى ئازادةوة‬ ‫بكةن كة هةرئةمان ِ‬ ‫ئةوانيان طةياندؤتة ئةو ثلةوثايةية (ليَرةدا كةمينة‬ ‫وةك ذمارةى دةسةآلتداران نةك وةك شةرعةيتى‬ ‫َ‬ ‫هةلبذاردن كة هةموو دةزانين ثيَويستى بةشةرعةيتى‬ ‫زؤرينةية)و مةبةست ليَي ئةو كةسانةية كة دةبنة‬ ‫بةريَوةبةرانى دةسةآلتةكة)‪ ،‬دةسةآلتيَك كةثيَويستة‬ ‫ِ‬ ‫بطؤردريَت و زامنى ثاريَزطارى لةمافةطشتيةكان‬ ‫ِ‬ ‫بكات و كة ئةمةش ثيَويستة بةياسا ِريَكبخريَت‪.‬‬ ‫دةسةآلت ئةو اليةنةية كة ديموكراسى لة‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدانيةوة تا ئيَستة ثرؤسةيةكى سياسى و‬ ‫كؤمةآليةتى و ميَذويي بةردةوامى خستؤتة بةردةم‬ ‫جةدةل و تيَكؤشان بؤ بةديهيَنان و ثاريَزطارى كردن‬ ‫لةمافة طشتييةكان‪ ،‬ئةم بةديهيَنان و زامنكردنة تةنها‬ ‫هةلبذاردنيَكدا خؤى نابينيَتةوة َ‬ ‫لة َ‬ ‫بةلكو ضاوديَرى‬ ‫‪36‬‬

‫كؤمةآليةتى لة سةر دةسةآلت لة دواى َ‬ ‫هةلبذاردنيةو‬ ‫دةستثيَدةكات‪ ،‬ضاوديَرى كردنى دةسةآلت‬ ‫بةمانايةك كة هةم لة ئاستى دامةزراوةييدا و هةم لة‬ ‫ئاستى طشتيدا و هةم لة ئاستى جةماوةرى و تاكدا‬ ‫بوونى هةبيَت‪.‬‬ ‫لة ئاستى جةماوةرى و تاكدا وشيارى تاك‬ ‫بةرامبةر بةمافةكانى خؤى و تيَطةيشتنى تاكةكان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلة و لة ثةراوةى‬ ‫لةناو كايةيةكى طشتدا كة ناوى‬ ‫مافةكان بؤى هةية بةهرةمةندى و نابةهةرمةند بوون‬ ‫َ‬ ‫بخولقيَنيَت لة ماف و ثيَويستيةكى‬ ‫يان مةحرومى‬ ‫طرنطة تا سةرئةنجام كارى دووةم لة ضاوديَرى‬ ‫تةواو دةكات كة ئةويش اليةنى دامةزراوةيية لة‬ ‫سيستمى ديموكراتيداو سيستميَكى ديموكراتى‬ ‫بةبى دامةزراوةى بةهيَز و‬ ‫ئةستةمة بوونى هةبيَت‬ ‫َ‬ ‫ضاوديَر كة ثيَويستة بةشيَكى زؤرى ئةم دامةزراوانة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بن ‪ ،‬يان بةواتايةكى‬ ‫دامةزراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫(خةلك بن) تا بةردةوام كارابن لة‬ ‫تر ثيَويستة هى‬ ‫سنورداركردن و ثةرت ثةرت كردنى دةسةآلت كة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫ئةمةشة يةكيَك لة بنةمايي ترين ثرسةكانى‬ ‫مةدةني و هاوكات ِرذيَمى ديموكراتيش ثيَك ديَنيَت‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى دةتوانيَت‬ ‫و ئةو ِريَطايةية كة هيَزى‬ ‫ئةم ملمالنيية لةطةأل هةمووجؤرةكان و اليةنةكانى‬ ‫دةسةآلتدا بةكاربهيَنيَت لة ثيَناوى بةرذةوةندييةكانى‬ ‫كؤمةأل (كة ئةمةش اليةنى ديموكراتيية)‪ ،‬ئةمةش‬ ‫اليةنيكى ترويةكيَكى ترة لة بنةماكانى ديموكراسى‬ ‫كة هةميشة بةهؤى ئةو بنةماوضةمكانةوة دةبيَت كة‬ ‫لى دةكات يان خؤى ئامانجيَكى‬ ‫ديموكراسى داكؤكيان َ‬ ‫ديموكراسى بيَت كة ئةويش بةرذةوةندييةكانى‬ ‫َ‬ ‫خةلكة و تاضةندة دةسةآلت نابيَتة هيَزيَكى قؤرخكراو‬ ‫لةبةردةم كةسيَك‪ ،‬تاقميَك يان حيزبيَك ئةوةندة‬ ‫ديموكراسى جيَبةجيَكراوةو بةثيَضةوانةوة ئةو‬ ‫شيَوازة لةحوكمكردن كةدةسةآلتيَكى ناوةندى ثيادة‬ ‫َ‬ ‫بةهةلبذاردنيش هاتبيَتة سةركار‬ ‫و ثةراوةدةكات با‬ ‫بةآلم بة ديموكراتى نايةتة ئةذماركردن‪ ،‬ليَرةوة‬ ‫دةتوانين َ‬ ‫بليَن كة تا ضةند ديموكراسى بةماناى‬ ‫ِراستةقينةى خؤى دةخريَتة بوارى جيَبةجيَكردنةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بةهيَزة و ليَرةشةوة كؤمةأل‬ ‫ئةوندة‬ ‫َ‬ ‫زياتر ديموكراتيزة دةبيَت و بةمةش كؤلةكةكانى‬ ‫حوكمرانيش لةبرى‬ ‫ديموكراسى بةهيَزتر دةبيَت و‬ ‫ِ‬ ‫ئةوةى كة ببيَتة شويَنطةيةكى سةنتةريى و ناوةندى‬ ‫دةسةآلتطةرايي‪ ،‬بةثيَضةوانةوة دةبيَتة جيَطةيةك‬ ‫بةريَوةبردن‪.‬‬ ‫تةنها بؤ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫طرنطى ِريكخراوةكانى كؤمةلى مةدةنى لة‬ ‫بةهيَزكردنى ديموكراتى دا‪:‬‬ ‫ِرةنطة باشترين و ديارترين ثيَناسة بؤ ِريَكخراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لةو ثيَناسةيةى (ئادةم فيرغسيون)‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بةبزاوتى ئةو‬ ‫ةوة وةربطرين كة‬ ‫ِريَكخراو و دامةزراوةكؤمةآليةتيانة دادةنيَت كة‬ ‫خؤبةخشانة دروست دةبن بؤ ثاريَزطارى كردن لة‬ ‫بةرذةوةندييةكانى َ‬ ‫خةلك‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫ِريَكخراو و دامةزراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫بةر َ‬ ‫سةرةراى‬ ‫َكدا‪،‬‬ ‫ي‬ ‫هةركؤمةل‬ ‫ؤلى خؤيان لة ناو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫داكؤكى كردنيان لة مافةطشتيةكانى سةرجةم‬ ‫َ‬ ‫خةلك‪ ،‬تةنها بوونيان سةلميَنةرى ضةند ِراستيةكة‬ ‫َ‬ ‫ناوهةركؤمةليَكدا ‪ ،‬ئةوانيش بريتيتن لة‪:‬‬ ‫لة‬ ‫َ‬ ‫يةكةم‪ :‬خةلك مافى خؤى هةية لةثيَناوى‬ ‫بةرذةوةندى و داخوازى و داواكارييةكانى دا خؤى‬ ‫ِريَكبخات و ِريَكخراوى تايبةت بةخؤى دابمةزريَنيَت‪،‬‬ ‫جا ئةم َ‬ ‫خةلكانة سةربةهةر نةتةوة‪ِ ،‬رةطةز ‪ ،‬ئايين ‪،‬‬ ‫بيرورا ‪...‬هتد بن‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫دووةم‪ :‬سةلماندنى ئةو ِراستيةية كة بوارةكانى‬ ‫ذيانى كؤمةأل و بةتايبةت بوارة سيظيلةكانى ذيانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةوة قؤرخ بكريَت و‬ ‫خةلك نابيَت لةاليةن‬ ‫َ‬ ‫دةولةت و دامودةزطاكانى‬ ‫بةثيَضةوانةوة ثيَويستة‬ ‫زؤر بة سانايي لةخزمةتى ئةم بوارةدا بن و‬ ‫بةردةوام ثيَويستة ذينطةيةكى لةبار بؤئةم بوارنة‬ ‫بة شيَوةيةكى رةفاه دابين بكةن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةولدانة بؤ بةديهيَنان و زامنكردنى‬ ‫ِراستى يةكةم‬ ‫(يةكسانى) و ئةوى دووةميشيان بريتيية لة (ئازادى)‬ ‫َ‬ ‫نادةولةتية (نيَوةنديية)‬ ‫و لةمةش زياتر ئةوبوارة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلدا بةهؤى بوونى‬ ‫دةضةسثي لةناو‬ ‫زياتر‬ ‫َ‬ ‫ئةم ِريَكخراوانةوة‪ ،‬ضونكة يةكسانى و ئازادى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلة ِريَكخراو يةكيَتيةك‬ ‫ثيَكةوة ثشت بة بوونى‬ ‫دةبةستن كة دةسةآلتى ناوخؤيي َ‬ ‫خةلكى بةهيَزبكةن‬ ‫‪ ،‬و بةمةش دةرفةتى زياتر لةبةردةستى تاكةكاندا‬ ‫فةراهةم دةبيَت تا داكؤكى لةبةرذةوةندييةكانيان‬ ‫بكةن ‪ ،‬ئةمةش دةبيَتة هؤى بةهيَزكردنى توانايي‬ ‫نيَوخؤيي كؤمةأل بؤ ثاريَزطارى كردن لة سةنطينىو‬ ‫ثيَشكةوتنى بةردةوام و ِراطرتنى هاوسةنطى‬ ‫ملمالنيَكان‪.‬‬ ‫سيفةتيَكى ترى طرنط كةدةبيَت ئةم ِريَكخراو‬ ‫كؤمةآلنة لةنيَوخؤياندا بيكةنة بنةما يان ثيَويستة‬ ‫كة خاوةنى بن وةك تايبةتمةنديَتى‪ ،‬بريتيية‬ ‫لة سةربةخؤيي‪ ،‬سةربةخؤيي بةومانايةى كة‬ ‫بةرذةوةنديية مةدةنيةكانى َ‬ ‫خةلك و ئةوطرؤيانةى‬ ‫بؤى ثيَكهاتوون ببيَتة بنةماو ئةمة ثيَويستة‬ ‫لةثةراوةكردندا دووربيَت لة هةر دةستيَوةردانيَك و‬ ‫ببيَتة بنةماى كارةكة‪.‬‬ ‫بطةريَينةوة سةر‬ ‫ضونكة ئةطةر جاريَكى تر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ةطوريشةى‬ ‫ر‬ ‫مةدةنى‬ ‫كؤمةلى‬ ‫اليةنى ميَذووي كة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سةرةراى ثيَناسةكةى (ئادةم‬ ‫جوراوجؤرى هةية‬ ‫ِ‬ ‫فيرغسيون) ى ِروناكبير ئةوا فةيلةسوفى َ‬ ‫ئةلمانى‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى مةدةنى كة‬ ‫(هيطل) واى دةبينيَت كة‬ ‫سةربةخؤيانة خؤى ِريَكخستبيَت دةتوانيَت بةشدارى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتدا و‬ ‫بكات لة باآلنس ِراطرتنى دةسةآلت لة‬ ‫بةثيَضةوانةوة نابيَتة كارايةكى هاوكار لة بنياتنانى‬ ‫شتى باشدا‪.‬‬ ‫ئةطةر هةريةكيَك لةم دوو ثيَناسةيةش بة مانايةكى‬ ‫بةرتةسك لة كارى ِريَكخراوةييدا قوأل بووبيَتنةوة‬ ‫َ‬ ‫بةرضاورونى‬ ‫(تؤكفيل) كاريطةرى زياتر و‬ ‫ئةوا‬ ‫ِ‬ ‫زياترى داوةتة ئةم ثةيوةنديية‪ ،‬بةتايبةت لة وآلتة‬ ‫يةكطرتووةكانى ئةمريكا ضونكة بةهيَزيى كارى‬ ‫خؤبةخشى و كؤمةآليةتى و سةربةخؤيي ذيانى‬ ‫ِريَكخراوةيي وةك ثاريَزطارييةك دذى مةركةزييةتى‬ ‫َ‬ ‫دةولةت كة نةبيَتة سةرضاوةى هةموو دةسةآلتةكان‬ ‫لةراستى دا وةك سةنتةريَكى هاوسةنطى تةنانةت‬ ‫ِ‬ ‫بةهيَزى ئةم بزاوتة كة ناوى مةدةنية هاوكارى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَكى بةرثرسيار‬ ‫دةولةتيش دةكات كة ببيَتة‬ ‫‪ Accountable‬و كاريطةر كة تواناى دةربازبوونى‬ ‫لة ليَثرسينةوةى سيظيل نيية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫ئةم توخمانة لةسةر ثةيوةندى نيَوان‬ ‫َ‬ ‫دةولةت تةنها اليةنى سياسى و كؤمةآليةتى‬ ‫مةدةنىو‬ ‫َ‬ ‫بازاريش لةخؤ‬ ‫و‬ ‫ئابورى‬ ‫اليةنى‬ ‫كة‬ ‫بةل‬ ‫و‬ ‫َتةوة‬ ‫ناطري‬ ‫ِ‬ ‫دةطريَت ‪ ،‬دوو اليةنى طرنطى تر لةم ثةيوةندييةدا‬ ‫كة ِرةنطة ئةم دوو اليةنة بؤ تيَطةيشتن لةسةر ِر َ‬ ‫ولى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لةبةهيَزكردنى‬ ‫ِريَكخراوةكانى‬ ‫ديموكراتى لة كوردستان طرنط بن‪ ،‬ئةوانيش‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫ئةوةية كة يةكيَكيان ثيَيى واية كة‬ ‫دابران و‬ ‫كاتى‬ ‫لة‬ ‫لة بنةمادا خؤى شتيَكى الوازة و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلدا دروست دةبيَت يان ثيَويستة‬ ‫سةرليَشواوى‬ ‫كة لةم بارودؤخانةدا دروست ببيَت‪ ،‬ضونكة ئيَمة‬ ‫لة كوردستان شايةتى ئةوةين كة ِريَكخراوةكانى‬ ‫بةريَكخراوةكانى‬ ‫بةهةر ناونيشانيَك بيَت كة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى ناسراوة لة ساتةوةختيَك دروست‬ ‫درةندة و‬ ‫بوون كة ئيَمة لةذيَر سايةى رذيَمى زؤر ِ‬ ‫سةركوتطةر و ديكتاتؤر خيَرا دةردةضين و كارةكانى‬ ‫ئةم ِريَكخراوانة لة ثيَشكةشكردنى خزمةتطوزارىو‬ ‫فرياكةوتنةوة دةست ثيَدةكات لةو كاتةشةوة تا‬ ‫ئيَستا بةشى شيَرى ضاالكيةكان لة ساتة وةختةكانى‬ ‫نةهامةتى و قةيرانةكاندا بوون و بؤضونةكةى تر‬ ‫بروا بوونة بةاليةنى ميَذوويي وةك لةسةرةتاكانى‬ ‫ِ‬ ‫ئةم باسةدا ِرونمان كردةوة و بةتايبةت هةردوو ئةم‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لة كؤتاييةكانى‬ ‫اليةنة لة ثيَناسةى‬ ‫سةدةى هةذدة لة ئةوروثاوة هاتؤتة بةرهةم‪.‬‬ ‫اليةنيَكى طرنطى تر ئةوةية كة ثةيوةندى دار‬ ‫دةبيَتةوة بة ريَكخراوة ئابورى و بازرطانيةكانةوة‬ ‫كة ثيَويسيتان بة بوونى بارودؤخيَك هةية كة‬ ‫تايبةتمةندىو ئازادى كارى ئابوورى بوونى هةبيَت‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪37‬‬


‫َ‬ ‫دةولةت هةستيَت بة‬ ‫و بؤ ئةمةش ثيَويستة كة‬ ‫دانانى ياساو جيَبةجيَكردن و سةثاندنى ئاسايش‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‬ ‫و ئاراميي ئابورى‪ ،‬ثيَويستة بؤ ئةم اليةنة‬ ‫بةهيَز بيَت بةآلم ئةوةندة نا كة خؤى كارى ئةم‬ ‫ِريَكخراونة (واتة ِريَكخراوة ئابورييةكان) بكات‬ ‫يان جيَطةيان بطريَتةوةو ِريَكخراو طةليَكى ساختة‬ ‫كؤنتر َ‬ ‫بازار‬ ‫ؤلكردنى‬ ‫و درؤينة بةكاربهيَنيَت بؤ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ضونكة باالنسةكة لةم َ‬ ‫حالةتةدا تيَك دةضيَت و ئةو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنييةى كةدروست دةبيَت زؤر الواز‬ ‫دةبيَت يان هةر بةالوازى دةميَنيَتةوة و دةبيَتة هؤى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنيش لة زؤركاتدا و بةمةش‬ ‫خنكاندنى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫تا ِريَذةى ئةو خةلكةى لةوةها كؤمةليَكى مةدةنى‬ ‫ساختةدا زياد بكات ئةوا ِريَذةى بةشدارى َ‬ ‫خةلك‬ ‫بؤ نةهيَشتنى بوارة سيظليةكانى خؤى هةر بةهؤى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل‬ ‫ِريَكخراوةكانى بةناوى خؤى زياد دةكات و‬ ‫مؤر َالى دةكات‪.‬‬ ‫دارمانى ِ‬ ‫توشى ِ‬ ‫بيروراية بةتايبةت لةدواى‬ ‫ئةو‬ ‫اليةنطرانى‬ ‫ِ‬ ‫نوى لة جيهاندا دروست‬ ‫‪1990‬ةوة كة بارودؤخيَكى َ‬ ‫دةبيَت زياتر توانيويانة ئةو ِراستية بسةلميَنن كة لة‬ ‫ِريَطةى ئةو ثيَشنيارةى تايبةتة بة بازنةى بةهيَزى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫دةولةت و ئابورىو‬ ‫ثةيوةندى نيَوان‬ ‫مةدةنى كة تيَيدا هاوسةنطى ئةم هيَزانة ثيَويستة بؤ‬ ‫طةشةثيَدان و يةكسانى و ئاراميي ‪ ،‬لةطةأل ئةمةشدا‬ ‫ئةوةى زياتر جةخت لةسةر ِر َ‬ ‫ؤلى ِريَكخراوةكان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى (ئةنتؤنيؤ طرامشى) ية‬ ‫دةكات لة‬ ‫َ‬ ‫كة ثيَى واية كؤمةلى مةدةنى ئةريَنايةكة لةدةرةوةى‬ ‫َ‬ ‫بازارةو ثيَكديَت يان ثيَويستة كة ثيَكبيَت لة‬ ‫دةولةت و‬ ‫ِ‬ ‫ذمارةيةكى بةرضاو لة ِريَكخراوةكان كة كاردةكةن‬ ‫لة دذى هةذمونى دةسةآلت‪ ،‬ئةم بيرو ِرايةى‬ ‫طرامشى تةواو لةسةر ئةو بنةماية ِرادةوةستيَت‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى دذ بة دةسةآلتى ديكتاتؤرية و‬ ‫كة‬ ‫ثيَضةوانةى يةكترين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى مةدةنى بةم شيَوةية ِريَكخراو و بةهيَزو‬ ‫َ‬ ‫سةربةخؤ ئةطةر دروست بيَت لة هةر كؤمةليَك‬ ‫دةبيَتة هؤى ِراكيَشانى زياترى هيَزودةسةآلت‬ ‫َ‬ ‫خةلك و ئةمةش يةكيَك لةهةرة سةرةكى‬ ‫بؤ ناو‬ ‫ترين بنةماكانى ديموكراتى و بةثيَضةوانةوة ئةطةر‬ ‫سةرضاوةكانى هةموو دةسةآلتةكان لة اليةن‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةوة قؤرخ‬ ‫بةريَوةبردنى‬ ‫دامودةزطاكانى‬ ‫ِ‬ ‫بكريَت وةك ئةوةى كة ِرونمان كردةوة‪ ،‬ئةوة‬ ‫ديموكراتى لةذيَرمةترسيدا دةبيَت و ئةوةش ِريَطة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى مةدةنى‬ ‫لةمة دةطريَت بريتيية لة بوونى‬ ‫ِريَكخراو و بةهيَز‪.‬‬ ‫مؤر َالى تريشةوة‬ ‫لةاليةكى‬ ‫َكخراوانة‬ ‫بوونى ئةم ِري‬ ‫ِ‬ ‫كؤمةك بة ديموكراتى دةكات ‪ ،‬كة ئةويش بريتيية‬ ‫لةوةى تا ضةندة ِريَذةى بةشدارى كردن لة‬ ‫‪38‬‬

‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى زيادبيَت ئةوةندة‬ ‫ِريَكخراوةكانى‬ ‫ِريَذةى ِرووكردنة ئامانج و بةرذةوةندى طشتى‬ ‫ئاوردانةوةش لة بةرذةوةندى‬ ‫زياد دةكات‪ ،‬كة‬ ‫ِ‬ ‫طشتى و كاركردن لة ثيَناويدا يةكيَكة لةسةرةكى‬ ‫ترين بنةماكانى كارى ديموكراسىو بةديهيَنانيةتى‬ ‫‪ ،‬ضونكة بوونى ئةم ِريَكخراوة خؤبةخشانة‬ ‫َ‬ ‫بةرهةلستى كردنى ِرؤحيةتى المباالت و ثاسيظى‬ ‫سياسية بةرامبةر بةكيَشةكانى كؤمةأل‪ ،‬ضونكة‬ ‫بةشدارى كردنى ئازاد لة كاروبارةطشتيةكاندا‬ ‫َ‬ ‫خؤريَكخستن و دروستكردنى‬ ‫هةولدان بؤ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِريَكخراوى سةربةخؤى جؤراوجؤر بريتيية لة‬ ‫ِراطرتن و ثاريَزطارى كردن لة طيانى ئازادانةى‬ ‫خؤبةريَوةبردن و بةشدارى كردن‬ ‫ديموكراسى بؤ‬ ‫ِ‬ ‫بةريَوةبردنى كؤمةأل ‪.‬‬ ‫لة ثرؤسةى سياسى و ِ‬ ‫َ‬ ‫هةولى بةردةوامى ِريَكخراوةكانى‬ ‫لةاليةكى ترةوة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بؤ داكؤكى كردن لةبةرذةوةنديةكانى‬ ‫َ‬ ‫سةرةراى ِريَطرى كردن لة دةسةآلت و تاك‬ ‫خةلك‬ ‫ِ‬ ‫تاكى ئةوانةى كة لةدةسةآلتدان تا نةتوانن ماوةى‬ ‫فةرمانداريان لة دةسةآلتدا بؤ بةرذةوةندي تايبةتى‬ ‫خؤيان قؤرخ بكةن ‪ ،‬لةهةمان كاتدا بةهيَزكردنى‬ ‫َ‬ ‫لةريَطةى بةهيَزكردنى ِراى‬ ‫خةلكة‬ ‫دةسةآلتى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫طشتى ‪ ،‬ضونكة ِريَكخراوةكانى كؤمةلى مةدةنى‬ ‫هةر تةنها نابنة داكؤكى كار لة بةرذةوةندييةكانى‬ ‫خةلكى َ‬ ‫َ‬ ‫بةلكوو ثيَويستة ضاوديَريش بن بةسةر‬ ‫دةسةآلتةوة‪.‬‬ ‫دةوازةى دووةم ‪:‬‬ ‫تايبةتمةنديَتى ديموكراسى و كؤمةلَى مةدةنى‬ ‫لة كوردستان‬ ‫دةسثيَك‬ ‫لةثيَناوى دةستةبةركردنى تيَطةيشتنيَكى فراوان‬ ‫دةربارةى بارودؤخى سياسىو كؤمةآليةتى‬ ‫كوردستان‪ ،‬و بةتايبةت لة راستاى لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةك‬ ‫َ‬ ‫كة ئامانج لةم لي َ‬ ‫هةولدانيَك بيَت بؤ‬ ‫َكؤلينةوةية‬ ‫تيَطةيشتن دةربارةى كيَشةوطرفتة ميَذوويةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى كة ئةوةى‬ ‫بةردةم ديموكراسى و‬ ‫يةكةميان واتة ديموكراسى كة بةشيَكى طرنطة لةو‬ ‫ثيَداويستية سياسى و سيستميةى كة بؤ هاتنة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى مةدةنى ثيَويستة لة‬ ‫بوون و كارايي‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكدا‪ ،‬وبة بةشيَوةيةكى تايبةتمةندتريش‬ ‫هةر‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بؤ تيَطةيشتن لة ِرولى ِريَكخراوةكانى كؤمةلى‬ ‫مةدةنى لةبةهيَزكردنى ديموكراتيدا بؤ ئةم بةشةى‬ ‫كوردستان كة بة كوردستانى عيَراق ناو دةبريَت كة‬ ‫بةشيَكة تا ئيَستةش كة خاوةنى قةوارةيةكى سياسى‬ ‫حوكمرانى سةربةخؤى خؤيةتى لةناوضوارضيَوةى‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫وآلتيَكدا كة ناوى عيَراقة‪ ،‬ثيَويستيمان بةوة هةية‬ ‫لةسةر اليةنة ميَذووييةكانى ِرابوةستين و لةسةر‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى و‬ ‫هةريةك لة دوو ضةمكى‬ ‫ديموكراسى َ‬ ‫هةلويَستةيةك بكةين‪.‬‬ ‫ئةم بةشةى كوردستان خاوةنى تايبةتمةنديَتى‬ ‫خؤيةتى كة دةكريَت بةشيَوةيةكى زؤر جياو‬ ‫تايبةتمةند لي َ‬ ‫َكؤلينةوةى لةسةر ئةنجام بدريَت‪،‬‬ ‫بةتايبةت ئةو بوارانةى كة ثةيوةندى بةاليةنى‬ ‫كةلتورىو كؤمةآليةتيةوة هةية‪ ،‬كة ضؤن ئيَمة‬ ‫بةشيَوةيةكى كةلتورى و كؤمةآليةتىو خاوةنى‬ ‫تارادةيةك ناديموكراتين تةنانةت ئةطةر‬ ‫كةلتوريَكى ِ‬ ‫ئاوريَكى زؤرخيَرا لةميَذووى ئةم ناوضةية‬ ‫تةنها‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك هؤكارةوة كة‬ ‫بدةينةوة دةبينين بةهؤى‬ ‫هةمووى ئةزمونى ناديموكراتى يةك لة دواى يةك‬ ‫بوون ئيَمة نةبوينةتة خاوةن كةلتوريَكى دموكراتى‬ ‫و بةم هؤيةوة سيفاتى تؤليَرانت و يةكترى قبوأل‬ ‫كردنمان تيَدا زؤر الوازةو‪ ،‬ئيَمة شايةدى ئةوةين كة‬ ‫بة ئاسانى ناتوانين ِرةخنة و جياوازى قبوأل بكةين‬ ‫و ئةمة تةنها لة ئاستى سياسى دا بوونى نيية‪َ ،‬‬ ‫بةلكو‬ ‫ئةم َ‬ ‫حالةتة باكطراونديَكى كؤمةآليةتى و كةلتوريشى‬ ‫َ‬ ‫هةيةو ئةمةش بة ِرولى خؤى كاريطةرى لةسةر‬ ‫ِرةوتى ديموكراسى هةية لة ئاستى كؤمةآليةتيدا و‬ ‫تةنانةت ئةمة بةهؤى بةهيَزيي و َ‬ ‫زالى فةرهنطيَكى‬ ‫ئايينيشةوة زياتر ئةم نا تؤليَرانتية كاريطةرى‬ ‫زياترى هةية ضونكة وةك ئانتؤنى ئاربالستةر لة‬ ‫كتيَبة بةناوبانطةكةى خؤى "ديموكراسى لة ِرووى‬ ‫ميَذوويي و تيَورييةوة" ئاماذة بةوة دةكات كة‬ ‫َ‬ ‫اديكاليانةش نةبيَت و‬ ‫ريفؤرمى ئايينى هةرضةندة ِر‬ ‫تؤليَرانتى زياتر بةدواى خؤى ئةهيَنيَت كاريطةرى‬ ‫شطيرانة بؤ‬ ‫شؤر‬ ‫هةية لةسةر بةهيَزكردنى طيانى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بنياتنانى ئةزموونى دةسةآلتى خةلك هةر بؤية‬ ‫(باوةربوون بةوةى كةخودا ِراستةوخؤ‬ ‫دةنوسيَت‬ ‫ِ‬ ‫قسة لةطةأل ئادةميزاد دةكات و ثيَويستى بة‬ ‫هيض وةسيتيَك نيية ورةو متمانة بةخووبونيَكى‬ ‫فيداكارانةى بة ثرؤستانتةكان بةخشى ‪ ،‬كة ثيَشتر‬ ‫َ‬ ‫خةلكى ئاسايي ِرؤذئاوايي هةرطيز لةطةأل ئةوةدا‬ ‫ئاشنا نةبوون‪ .‬ئةو طيانفيدايية مةزهةبية كة هةر‬ ‫تايبةت بة ثرؤستانتةكان نةبوو دؤخيَكى تازةى‬ ‫هيَناية ئاراوة‪ ،‬يةكةمين ئةزموونى دةسةآلتى‬ ‫جةماوةريي سةردةمى نوآ سةرى َ‬ ‫هةلدا)‬ ‫ئيَمة لة كوردستان ض وةك بةشيَك لة عيَراق و‬ ‫ض وةك ناوضةيةك لة ناوضةكانى ِرؤذهةآلنى‬ ‫ثر كيَشةترينى ئايينية‬ ‫ناوةرأست كة ناوضةيةكى ِ‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانكارييةكى ِريشةيي‬ ‫هيض‬ ‫شايةدى‬ ‫‪،‬‬ ‫جيهاندا‬ ‫لة‬ ‫ِ‬ ‫و ِراديكاأل نين لة بوارى ئايينى و ئةوةى كةهةية‬ ‫و كاريطةرى زؤرى لةسةر ذيانى ئيَمة لةم‬ ‫ناوضةيةدا هةبووة تةنهاو تةنها بةشى شيَرى‬ ‫طؤرانكارى سياسى كةوتووة و تةنانةت لة‬ ‫بةر‬ ‫ِ‬

‫عيَراقيشدا كةوتنة ناوثرؤسةى ديموكراسيةوة‬ ‫طؤرانكارى سياسى و‬ ‫بةشيَك بوو لة دةرهاويشتةى ِ‬ ‫لةرووى ِروداويشةوة بريتى بوو لة دةرهاويشتةى‬ ‫ِ‬ ‫ثرؤسةيةكى سةربازى‪.‬‬ ‫سةرةراى ئةمةش دةتوانين لةسةر اليةنى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةلويَستةى جدى‬ ‫كةلتورى و كؤمةآليةتى زؤر‬ ‫بكةين و هةموو ئةو اليةنانةى كة وةك اليةنى‬ ‫كةلتورى و كؤمةآليةتى ِريَطرى بؤ دروستبوون‬ ‫و ثيَكهيَنانى ذينطةيةكى كؤمةآليةتى و كةلتورى‬ ‫بؤ ديموكراسى دةهيَننة بوون بخةينة بةرباس و‬ ‫لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةكى جدى‪ ،‬ضونكة بنياتنانى ديموكراسى‬ ‫َ‬ ‫و كؤمةلى مةدةنى ثيَويستى بة بوونى بنةمايةكى‬ ‫كؤمةآليةتي و كةلتوريش هةية ‪.‬‬ ‫لةم نوسينةدا تةنها جةخت لةسةر اليةنى سياسى‬ ‫كراوةتةوة و ئةوةى كة ئةم نوسينة دةيةويَت‬ ‫بيطةيةنيَت ئةوةية كة هؤكارى سياسى طرنطى ذيانيي‬ ‫هةية لةسةر طؤرانكارى كؤمةآليةتى و كةلتورى الى‬ ‫ئيَمة ‪ ،‬بةو هؤيةوة كة سيستمة سياسيةكان شيَوازى‬ ‫لةريَطةى ئةو‬ ‫حوكمرانى دةهيَننةبوون‪ ،‬ئةمةش‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫دامةزراوانةوة ئةنجام دةدريَت كة دواجار لةئاستى‬ ‫كؤمةآليةتى دا شيَوازيَك لة ذيان بةم هؤيةوة ديَتة‬ ‫بةرهةم كة كاريطةرى كةلتورى دادةنيَت و زؤر جار‬ ‫دةبينين كة كاريطةريةكانيان تا ئاستى سايكؤلؤذيش‬ ‫دةرؤن ‪ ،‬هةر بةهؤى ئةم سيستمة سياسيةوةية كة‬ ‫ِ‬ ‫نمونةى لةو جؤرةمان هةية هض كةسيَك نيية طومانى‬ ‫لةوة هةبيَت كة ئيدارةى حكومةتى بةعس ئيدارةيةكى‬ ‫ناديموكراتى و ديكتاتؤر بوو‪ ،‬ئةو سيستمة تةنها‬ ‫لةبةرئةوة ناديموكراتى نةبوو كة بةهؤيةوة َ‬ ‫خةلك‬ ‫ذيانى لةدةست دةدا و لة ذيَر سايةى ئةودا زيندانى‬ ‫بةلكو ئةو سيستمة ِر َ‬ ‫دةكراو لة سيَدارةدةدرا‪َ ،‬‬ ‫ؤلةكةى‬ ‫بةريَوةبردنى‬ ‫ئةوةبوو كة هةموو بوارةئاساييةكانى ِ‬ ‫ذيانى كؤمةآليةتى و خزمةتطوزارى و ‪...‬هتد بخاتة‬ ‫خزمةت مانةوةى ئةو حكومةتةوةو لةو ثيَناوةدا‬ ‫بةكارى بهيَنيَت‪ ،‬بةم هؤيةوة هةموو دامةزراوةكانى‬ ‫ئةم حكومةتة بةشيَوةيةك ِريَكخرابوو كة هةست‬ ‫بة طةورةيي و زةبةالحى ئةم سيستمة بكةيت‬ ‫و خؤت بة شتيَكى بضوك بزانيت لة ئاستيدا‪،‬‬ ‫تةرجومةكردنى ئةم كؤنسيَثتة وةك باسمان كرد‬ ‫تةنها لةوةدا خؤى قةتيس ناكاتةوة كة بريتى بيَت لة‬ ‫خةلك‪َ ،‬‬ ‫لةسيَدارةدان و جينؤسايدكردنى َ‬ ‫بةلكوو لة‬ ‫ثى دةكات كة تؤ لةبةردةم‬ ‫سادةترين شتةوة دةست َ‬ ‫دامةزراوةكانيدا خؤت ال دةبيَتة شتيَك كة ثيَويستة‬ ‫طوى ِر َ‬ ‫بةوثةرى مةمنونيةوة لةبةردةم‬ ‫ايةل بيت و‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ضاوةروان بيت تةنانةت‬ ‫يةدا‬ ‫َر‬ ‫ي‬ ‫كارط‬ ‫سيستمة‬ ‫ئةم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئةطةر ئارةزووت بكرداية لة خزمةتطوزاريةكيش‬ ‫بةهرةمةندبيت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪39‬‬


‫َرى‬ ‫هيض كةس طومانى نيية كة سيستمى كارطي ِ‬ ‫بةعس سيستميَكى ديكتاتؤرى بوو‪ ،‬بةآلم ئيَمة دواى‬ ‫لةرةط و ِريشةوة‬ ‫اثةرين نةمانتوانى ئةم سيستمة ِ‬ ‫ِر ِ‬ ‫طؤرانكاريية‬ ‫ئةم‬ ‫وونةدانى‬ ‫ر‬ ‫َكى‬ ‫ي‬ ‫بةش‬ ‫َنين‪،‬‬ ‫ي‬ ‫دةربه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نوى لةم بارةيةوة َ‬ ‫بليَين ئةوةية كة‬ ‫ئةطةر شتيَكى َ‬ ‫باوةر نةبوونى ئةو سوثايةية بة بوونى شيَوازيَكى‬ ‫ِ‬ ‫َرى يةكيَكة لة طةورةترين ئاستةنطةكان‬ ‫تر لة كارطي ِ‬ ‫طؤرانكارييةدا‪ ،‬كة ئةويش‬ ‫لةبةردةم ئةم‬ ‫ِ‬ ‫حوكمرانى كردنى ديموكراتيية‪ ،‬كة‬ ‫بةريَوةبردن و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بةريَوةبةريَتييةكان ئةوةندةى بؤ خزمةتكردنى‬ ‫تيَيدا ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكردن ثيَويست‬ ‫هاوآلتيان ثيَويستن ئةوةندة بؤ‬ ‫نين‪ ،‬كة ِريَك ئةم كؤنسيَثتة الى ئيَمة ثيَضةوانةيةو‬ ‫َ‬ ‫دةولةت و كاربةدةستانى ئةوةندةى‬ ‫دامودةزطاكانى‬ ‫كؤنترؤأل كردن ضاوى ليَدةكةن‬ ‫ئامرازى‬ ‫بة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بةريَوةبردن تةماشاى ناكةن‬ ‫ازى‬ ‫ئامر‬ ‫بة‬ ‫ئةوةندة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بةريَوةبةريَتىو ئةنجومةنة‬ ‫بةجؤريَك كة هةنديَك لة ِ‬ ‫هةلبذيَردراوةكان كة تةنانةت لةاليةن َ‬ ‫َ‬ ‫خةلكيشةوة‬ ‫َ‬ ‫هةلبذيَردراون ئةوةندةى خؤيان وةك حكومةت‬ ‫َ‬ ‫ثيَناسة دةكةن‪ ،‬ئةوةندة خؤيان وةك نويَنةرى خةلك‬ ‫ثيَناسة ناكةن‪.‬‬ ‫ئةم بارودؤخة هؤكارى زؤرى لةثشتةوةية‪ ،‬من‬ ‫نامةويَت ئةو هؤكارانة باس بكةم كة تا ئيَستة زؤر‬ ‫َ‬ ‫عةقليةتى‬ ‫باس كراون ‪ ،‬وةك كاريطةرى حيزب و‬ ‫َ‬ ‫طةندةلى و شتى تر ‪ ،‬ئةوةى كةمن دةمةويَت‬ ‫حيزب و‬ ‫باسى بكةم ئةوةية كة ميَذووى ئةم هةريَمةى ئيَمة‬ ‫بةهؤى مانةوةى بؤ ماوةيةكى دريَذ لة ذيَر دةسةآلتى‬ ‫هيَزيَكى ديكاتؤرى دامةزراوةيي‪ ،‬كاريطةرييةكى‬ ‫وةهاى داناوة كة لة ئاستى كةلتوريشدا كاتيَك‬ ‫بةزمانيَكى‬ ‫نوى ثيَشنيار دةكةيت‬ ‫سيستميَكى‬ ‫َ‬ ‫سادة وةآلمت دةدةنةوة كةئةوة زةحةمةتة‬ ‫ِرووبدات ضونكة ئيَمة هيَشتا بةشيَكين لة عيَراق و‬ ‫سةربةخؤيي تةواوى سياسيمان نيية تا بتوانين ئةو‬ ‫كارة جيَبةجيَبكةين‪ ،‬ئةمة تةنها ثيَوةريَكى سادةية‬ ‫بةريَوةبردندا ماون‬ ‫كة ئةو سوثاية تا ئيَستة لة ِ‬ ‫باوةر و دنيابينى ئةوانة ِريَطرييةكى طةورةية‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانكارى دا بةشيَوةيةك ئةم شيَوازة‬ ‫لةبةردةم‬ ‫ِ‬ ‫لةبيركردنةوة بووةتة نةريت اليان و سةرسةختانة‬ ‫لى دةكةن و بةم هؤيةشةوة دةبينين‬ ‫ثاريَزطارى َ‬ ‫َرىو دامةزراوةييةكان كة لة‬ ‫سيستمة كارطي ِ‬ ‫كؤدا سيستمى سياسى ثيَكدةهيَنيَت ئةوةندةى‬ ‫بةجؤريَك لة باربووة كة هةرضى شتيَك لة كةلتورى‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل كةرة بهيَنريَتة‬ ‫كؤمةآليةتي دا ثاوانخوازو‬ ‫ناو سيستمةكةوة ئةوةندة ثيَضةوانةكةى ِرووى‬ ‫بةريَوةبردن بةهاى ديموكراتى‬ ‫نةداوة كة سيستمى ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةوة بةلكوو تةنها ضاوديَرى‬ ‫بخاتة ناو‬ ‫نوخبةيةكى زؤر كةم و فشاري هيَزيَكى دةرةكى‬ ‫‪40‬‬

‫نةبيَت ئةم سيستمةى ئيَستة لة كوردستان هةية‬ ‫هيض بنةمايةكى دامةزراوةيىو هؤشيارييةكى‬ ‫ديموكراتيانةى كؤنكريَتى لة ثشتةوة بوونى نيية‬ ‫بطؤريَت َ‬ ‫بةلكوو‬ ‫وةك ثاشخانيَك تا نةك كؤمةأل‬ ‫ِ‬ ‫ئةطةر نوخبةيةكى سياسيش ئارةزووى ثاوانخوازى‬ ‫لى بكات‪.‬‬ ‫كرد ِريَطرى َ‬ ‫لةبةر ئةوة سيستمى سياسى و بةرنامةى ئةو‬ ‫بةريَوة‬ ‫نوخبةيةى كة سيستمى سياسى دةبةن‬ ‫ِ‬ ‫ثيَشةنطى بةديهيَنانى نةك ديموكراتى َ‬ ‫بةلكوو تةنانةت‬ ‫طةشةثيَدانيش نيية‪ ،‬ميَذووى ثيَشكةوتنى ئةوروثا و‬ ‫رؤذئاوا شايةدى ئةو ِراستيةن كة ئةوان بةهؤى‬ ‫ثيَشةنطى سياسيةوة توانيان بطةنة ئةو ئاستة لة‬ ‫ثيَشكةوتن كة ئيَستة هةيانة ئةطةر نا كؤدةنطييةكى‬ ‫فراوان هةية لةسةر ئةوةى كة ِرؤذهةآلت نةك‬ ‫َ‬ ‫دةولةمةندة‬ ‫لةرووى سامانى سروشتيةوة‬ ‫تةنها ِ‬ ‫َ‬ ‫بةلكوو بةهاى جوان و ِرؤشنبيرى و دةولةمةنديش‬ ‫بةريَوةبردنى‬ ‫بووة لة فرةكةلتوريدا‪ ،‬بةآلم بةهؤى ِ‬ ‫سياسيةوة ِرؤذئاوا توانى بطاتة ثيَشكةوتن و‬ ‫طةشةثيَدانيَك كة بووةتة ثيَودانط بؤ مؤديَلةكانى‬ ‫ترو بةهؤيةوة دواكةوتوويي و ثيَشكةوتنى وآلتانى‬ ‫ترى ثيَدةثيَوريت ‪ ،‬ثاش ئةوان سيستمةكانى وآلتانى‬ ‫بةناو (وآلتانى سةر زةرياى ئارام) يش نمونةيةكى‬ ‫تر بوون كة سةلمانديان طةشةثيَدان شتيَكة لة‬ ‫توانادا هةية تةنانةت ئةطةر هاتوو ِرؤذهةآلتيش‬ ‫بيت ‪.‬بؤ ئةم باسة ئةوةى طرنطى ثيَدراوة ئةو اليةنة‬ ‫ميَذوويية سياسية كة كاريطةرى لةسةر ِرةوشى‬ ‫ئةمرؤى ديموكراسى لة كوردستان هةيةو بؤ ئةم‬ ‫ِ‬ ‫مةبةستة ثيَويستيمان بةوة هةية كة ضةند هةنطاويَك‬ ‫بطةريَينةوة بؤ ميَذوو ئةطةرضى بةشيَوةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫ِراطوزةريش بيَت‪ ،‬بةتايبةت ئةو بةشانة لة ِرابردوو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةكى‬ ‫كة ئيَستةيان ثيكهيَناوة ‪ ،‬ئةمةش بؤ‬ ‫وةك كوردستان كة لةئيَستةدا بةشيَكى لكيَندراوة‬ ‫بة وآلتيَكةوة لةذيَر ناوى (عيَراق)دا‪ ،‬بةناضارى‬ ‫دةبيَت بؤ ئةم مةبةستة ئةو بةشانة بةشيَوةيةكى‬ ‫َ‬ ‫شيتةلكارى لةميَذووى عيَراق ليَكبدةينةوة ‪ ،‬طرنطى‬ ‫جيَخستنى ئةم اليةنة ميَذوويي ية بةو مةبةستةية‬ ‫كة ئةو اليةنانة لة ميَذوى سياسى ليَك بدةينةوة‬ ‫كة كاريطةرى ِراستةوخؤيان لةسةر الوازى‬ ‫ديموكراسى لة ئيَستةدا هةية بةم هؤيةوة دةبيَت لة‬ ‫ثيَشينةى ميَذوويةوة دةست ثيَبكةين‪.‬‬ ‫كؤمةلَى مةدةنى لة كوردستان‪:‬‬ ‫وةك لة بةشى ثيَشوودا باسمان كرد و بةوهؤيةوةى‬ ‫كةدةسةآلتى بةعس دةسةآلتيَكى مةركةزى‬ ‫و ديكتاتؤر بوو‪ ،‬هيض جؤرة ِريَكخراوبونيَكى‬ ‫سةربةخؤ بوونى نةبوو تةنها ئةو ِريَكخراوانة نةبيَت‬ ‫كة ثاشكؤى حيزبى بةعسى دةسةآلتدار بوون‪،‬و‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫لةراستيشدا لة ذيَر ناوى ِريَكخراوةى جةماوةريدا‬ ‫ِ‬ ‫خةريكى دريَذكردنةوةى ثاوانخوازى ئةو سيستمة‬ ‫َ‬ ‫ثى َ‬ ‫دةخةلةتان‪ ،‬ئةم نةريتة‬ ‫هةل‬ ‫بوون و جةماوةريان َ‬ ‫لةريَكخراوبوون كةدةبيَت هةموو شتيَك ثاشكؤ‬ ‫ِ‬ ‫و َ‬ ‫مولكى حيزب بيَت وةك نةريتيَك لةكوردستاندا‬ ‫تائيَستةش كاردةكات بةآلم ئيَستة بة ئاراستةيةكى‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة‬ ‫ناراستةوخؤدا كارى لةسةر دةكريَت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫اثةرين‪،‬‬ ‫بةشيَوةيةكى‬ ‫كالتر لةسةرةتاكانى ِر ِ‬ ‫اثةرينى‬ ‫بةآلم ئةم نةريتة ئيَستة وةك سةرةتاى ِر ِ‬ ‫كوردستان لة ناوضةئازادكراوة نويَيةكانى عيَراق بة‬ ‫شيَوازيَكى خراثتر بوونى خؤى دةسةلميَنى‪ ،‬ئةويش‬ ‫بةرةنطيَكى ئايينى‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫دروستبوونى ِريَكخراوة جةماوةرييةكان و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنىو ئةوةش‬ ‫بةتايبةت ِريَكخراوةكانى‬ ‫لةريَكخراوة‬ ‫ية‬ ‫بريتى‬ ‫كة‬ ‫كةبةالى ئيَمةوة طرنطة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ناحكومى يةناوخؤييةكان‪ ،‬هاوكاتة لةطةأل ِرودانى‬ ‫اثةرين و دروستبوونى فةزايةك بؤ ئازادى سياسى‬ ‫ِر ِ‬ ‫و ِريَكخراوبوون‪.‬‬ ‫تى بطةين كة‬ ‫استية‬ ‫ر‬ ‫لةو‬ ‫َمة‬ ‫ي‬ ‫ئ‬ ‫َويستة‬ ‫ضونكة ثي‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫زاراوةى ِريَكخراوةكانى كؤمةلى مةدةنى زياتر‬ ‫لةطةأل زؤربوون و دروستبوونى ِريَكخراوة ناوخؤيية‬ ‫ناحكوميةكاندا ِرةواجى ثةيدا كرد و لة كوردستان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى تةنها‬ ‫لةراستيدا‬ ‫بآلوبوةوة‪ ،‬بةآلم ِ‬ ‫ناكريَت بؤ ئةو جؤرة ِريَكخراوانة بةكاربيَت و‬ ‫مةبةست لةم زاراوةية هةموو ئةو ِريَكخراوانة‬ ‫دةطريَتةوة كة لةدةرةوةى بةرذةوةندييةكانى‬ ‫َ‬ ‫خةلك يان‬ ‫حكومةت و لة ثيَناوى بةرذةوةنديةكانى‬ ‫بؤ ثةراوةكردنى مافة كةلتوريةكان دروست دةبن‪.‬‬ ‫ميَذووى ئةم جؤرة ِريَكخراوانةش لة دواى‬ ‫كؤرةوة ميَذووييةكةى ‪ 1991‬كةوة‬ ‫اثةرين و‬ ‫ِ‬ ‫ِر ِ‬ ‫وردة وردة دةستثيَدةكات كة ئةنجومةنى ئاسايشى‬ ‫نةتةوةيةكطرتووةكان سةبارةت بةثاراستنى َ‬ ‫خةلكى‬ ‫برياري ذمارة ‪688‬‬ ‫مةدةنى عيَراق لة باكوروباشور ِ‬ ‫دةربكات بؤ ئيدانةكردنى ِرذيَمى عيَراق‪ ،‬و داواى لة‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتيةكان كرد كةبضنة‬ ‫ِريَكخراوة فرياطوزارية ني‬ ‫ناوعيَراقةوة ‪ ،‬هةروةها داواى ثاراستنى كةمايةتية‬ ‫نةتةوةييةكان و َ‬ ‫خةلكى مةدةنى عيَراق و ِريَطرتنى‬ ‫ديموكراسى هاوآلتيانى عيَراقى دةكرد‪.‬‬ ‫يارى ‪986‬‬ ‫بر ِ‬ ‫بريارى ‪ 688‬ى ‪ 1991‬و ثاش ماوةيةك ِ‬ ‫ِ‬ ‫كةبةبريارى (نةوت بةرامبةر بة خؤراك)‬ ‫‪1996‬‬ ‫ى‬ ‫ِ‬ ‫ناسرابوو ‪ ،‬بةثيَى ئةمةى دووةميان عيَراق بؤى‬ ‫هةبوو كة بايي ضوار بليؤن دؤالرى ئةمريكى نةوت‬ ‫بنيَريَتة دةرةوةو لةمبةردا خؤراك و كةرةستةى‬ ‫تةندروستى هةنديَك شتومةكى خزمةتطوزارى‬ ‫سنوردار بهيَنريَتة عيَراقةوة‪ ،‬و بؤئةم مةبةستة ‪UN‬‬ ‫ثرؤسةية بكات‪.‬‬ ‫بةريَوةضوونى ئةم ِ‬ ‫سةرثةرشتى ِ‬

‫دووبريارة واى كرد بةتايبةتى يةكةميان كة‬ ‫ئةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتى يةكان بيَنة كوردستان و‬ ‫ِريَكخراوة ني‬ ‫سود لةودةرفةتة وةربطرن بؤ كاروضاالكيةكانيان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتيةكان نةيان‬ ‫بةآلم ِريَكخراوة ناحكومى يةني‬ ‫دةتوانى وةك ثيَويست سود لةو داهاتة وةربطرن‬ ‫كة لة ‪ %13‬ى دياريكرابوو بؤ كوردستان‪ ،‬ئةمةش‬ ‫لةبةرئةوةى كة حكومةتى عيَراقى ِريَطةى نةدةدا كة‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتى يةكان سود لة‬ ‫ِريَكخراوة ناحكومى ية ني‬ ‫بريارى ‪ 986‬ببينن‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كارى ِريَكخراوةنيَو دةولةتيةكانى سةربة ‪UN‬‬ ‫بريتى بوو لة كاريَكى خيَرخوازى وبارهيَنانى َ‬ ‫خةلك‬ ‫َ‬ ‫لةتةمةلى و ليَسةندنةوةى ئيرادة‪،‬‬ ‫بوو بةجؤريَك‬ ‫َ‬ ‫خةلك بارهيَنرا لةسةر دانيشتن و هاتنة ذورةوةى‬ ‫مالةكةى ‪ ،‬هيَندةى تر َ‬ ‫ثيَداويستى يةكانى بؤ َ‬ ‫خةلك‬ ‫َ‬ ‫وابيرى دةكردةوة كةلةحاليَكداية ثيَويستى بةوةية‬ ‫لةراستيشدا وةك سةرةتا‬ ‫كةخيَرى ثيَبكريَت‪ ،‬و ِ‬ ‫ئةو خزمةتطوزاريانة توانى كة طيانيَك بكاتةوة‬ ‫بةبةرى َ‬ ‫خةلكى ماندووى كوردستاندا ‪ ،‬بةتايبةت كة‬ ‫دةسةآلتى كوردى هيض خؤى بةليَثرسراونةدةزانى‬ ‫َ‬ ‫خةلك ‪ ،‬و‬ ‫بةدابينكردنى ثيَداويستيةكانى ذيانى‬ ‫َ‬ ‫ئابلوقةى ئابورى و ساوايي‬ ‫هةميشة بةناوى‬ ‫حكومةتةكةيةوة خؤى لةم ليَثرسراويَتى ية‬ ‫دةدزيةوة‪.‬‬ ‫ِر َ‬ ‫سةرةراى زيادكردنى‬ ‫ؤلى ريَكخراوةكانى ‪UN‬‬ ‫ِ‬ ‫ضةند بةهايةكى سلبى بؤ كارى ِريَكخراوةيي و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى وةك ثارةدان بة‬ ‫ضاالكى كارى‬ ‫َ‬ ‫خةلك بؤ بةشدارى كردن لة خولةكانى وشيارى دا‪،‬‬ ‫هاوكات بةوهؤيةوة كةببوة سةنتةرى دابةشكردنى‬ ‫داهاتةكان و بةهيض جؤريَك كار لةطةأل دةسةآلتى‬ ‫ناوخؤدا نةدةكرا بؤ دابةشكردن و ئاراستةكردنى‬ ‫بةشيَوةيةكى كاريطةرو ئةسلةن ئةو دةسةآلتة‬ ‫باوةرثيَكراو نةبوو‬ ‫دةسةآلتيَكى زؤر شةرعىو‬ ‫ِ‬ ‫لةاليةن ‪UN‬ةوة و بةحكومةت ناودةبراو‬ ‫بةدةسةآلتى ناوخؤيي ناودةبرا‪ ،‬ئةم هؤكارة وايكرد‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَك‬ ‫ِريَكخراوةكانى نةتةوةيةكطرتووةكان ببنة‬ ‫َ‬ ‫دةولةتدا ضونكة خاوةنى بودجةيةكى وةها‬ ‫لةناو‬ ‫َ‬ ‫طةورةبوون كة تةنها لةتواناى دةولةتدا بوو‬ ‫كةبودجةى لةوجؤرةى لةبةردةستدا بيَت‪.‬‬ ‫نةبوونى ثالنيَكى بةهيَز لةاليةن دةسةآلتى‬ ‫بريارة‬ ‫ناوخؤوة بؤ طةشةثيَدان ‪ ،‬و‬ ‫كؤنترؤلكردنى ِ‬ ‫ِ‬ ‫برةداهاتةى كة بؤ‬ ‫ستراتيذيةكانى بةكارهيَنانى ئةو ِ‬ ‫كوردستان دابينكرابوو لةاليةن حكومةتى بةعسةوة‪،‬‬ ‫واى كرد سةرجةم ضاالكيةكانى طةشةثيَدانى‬ ‫ِريَكخراوةيي و يان وا باشترة َ‬ ‫بليَين كارى بةشيَكى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بة تايبةت‬ ‫طةورة لة ِريَكخراوةكانى‬ ‫(ريَكخراوة ناحكومية ناوخؤييةكان ‪ )NGO‬تةنها‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪41‬‬


‫لةفؤرمى خيَرخوازى دا خؤى بنويَنيَت و ئةوساو‬ ‫ئيَستةشى لةسةربيَت شانازييةكى موبالةغة ثيَكراو‬ ‫ثرؤذةكاندا بةآلم لة‬ ‫دةكرا لةكاتى تةواوبوونى ِ‬ ‫ِراستيدا ئةمانة بةشيَك بوون لة ثرؤسةى ئةو بةها‬ ‫سلبيانةى كة لةذيَرناوى خيَرخوازيدا خرانة ناو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى كوردستان و هاوكات سةرضاوةيةكيش‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خةلكانيَك كة‬ ‫دةولةمندبوونى‬ ‫بوو بؤ ئيختالس و‬ ‫ثرؤسةيةش‬ ‫لةودامةزراوانةدا كاريان دةكردو ئةم ِ‬ ‫وادةكات كة ثةرةثيَدان و طةشةسةندن بكاتة‬ ‫خيَرثيَكردن لةكاتيَكدا بريتى يةلة مافيَكى سروشتى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةك‪.‬‬ ‫كؤمةآليةتى هةر‬ ‫َ‬ ‫هةست نةكردن بةليَثرسراويَتى لةنيَو خةلكدا بؤ‬ ‫طةيشتن بةئاستيَكى نويَى ثيَشكةوتن و بنياتنانى‬ ‫سةرةراى‬ ‫ديموكراتييةكى ِراستةقينة ئةم هؤكارةش‬ ‫ِ‬ ‫ئةوى كةطةشةثيَدان توشى شةلةل دةكات‪ ،‬كارى‬ ‫مةدةنىو ِريَكخراوةيي سةربةخؤو خؤبةخشانة‬ ‫وةك لةبةشى يةكةمدا باسمان كرد دةكاتة كاريَكى‬ ‫بنةرةتى ترين‬ ‫مةسلةكىو فةرمانبةرى ضونكة‬ ‫ِ‬ ‫ئاكارى كارى ِريَكخراوةيى كارى خؤبةخشى ية‬ ‫دةكاتة كاريَكى طران و بةدينةهاتوو‪ ،‬بطرة زؤر‬ ‫جار ِريَكخراوةكانيش وةك سةرضاوةى سامان‬ ‫ثةيداكردن تةماشادةكريَت و بةشيَكى زؤريش‬ ‫َ‬ ‫باوةرةيان لةسةر ئةم‬ ‫خةلك تا ئيَستة ئةم‬ ‫لة‬ ‫ِ‬ ‫ِريَكخراوانة هةية‪.‬‬ ‫سةرةتاى كارى ِريَكخراوة ناحكوميية ناوخؤييةكان‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتيةكان بؤ‬ ‫هاوكاتة لةطةأل هاتنى ِريَكخراوة ني‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئةم ِريَكخراوانة لةسةرةتادا دروست‬ ‫بوون بؤ سود وةرطرتن لةبةرنامة خيَرخوازيةكان‬ ‫بريارى ‪ ،986‬ئةم‬ ‫و ثاشان سود وةرطرتن لةداهاتى ِ‬ ‫ِريَكخراوانة زياتر وةك وةكالةتى َ‬ ‫بةليَندةرى كاريان‬ ‫دةكرد تاوةكوو ِريَكخراوى ناحكومى‪ ،‬ضونكة‬ ‫سةرجةمى طشتى كارى ئةم ِريَكخراوانة بريتى بوو‬ ‫ثرؤذة ئةندازارييةكان‪.‬‬ ‫لة ئةنجامدانى ِ‬ ‫شةرى ناوخؤوة كوردستان‬ ‫بةهؤى‬ ‫بةآلم هةر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دووضارى كؤضى ِريَكخراوة نيَودةولةتيةكان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى ِريَكخراوة ناحكوميية‬ ‫داروخانى‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ناوخؤييةكان بوةوة‪ ،‬و بةوهؤيةوة كة ذمارةى‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتيةكان بةثةنجةى‬ ‫ِريَكخراوة ناحكوميية ني‬ ‫دةست دةبذيَردران كة دةيانويست كاريطةرييةكى‬ ‫ِراستةخؤيان هةبيَت لةسةر ثرؤسةى طةشةثيَدان‪ ،‬و‬ ‫وبةروى كيَشةوطرفتى ئيقليمى‬ ‫هةميشة ئةمانيش ِر ِ‬ ‫دةبونةوة لةشيَوازى ِريَطرتن لةهاتووضؤوكردن و‬ ‫تةنانةت زؤرجار حكومةتى بةعس داواى لةهةنديَك‬ ‫َ‬ ‫دةكرد كةكوردستان بةحيَبهيَ‬ ‫هةولى تيرؤريستيش‬ ‫َلن و‬ ‫دةدرا بؤ لةناوبردنى بارةطاوكارمةندةكانيان ‪ ،‬ئةمة‬ ‫بةربةداروخانى ِريَكخراوة‬ ‫واى كرد كةنةتوانر‬ ‫ِ‬ ‫‪42‬‬

‫ناوخؤييةكان بطريَت بؤ ماوةيةكى دريذخايةن‪.‬‬ ‫بةدةرلةمانة ِريَكخراوةكانى ترى بةناو جةماوةرى‬ ‫وةك قوتابيان و خويَندكاران و ذنان و ئافرةتان‬ ‫و ‪..‬هتد يان بةناو ديموكراتى نة لةم بابةتةى‬ ‫من و نةبةثيَى ثيَوةرة زانستيةكان ناضنة خانةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنييةوة‪ ،‬ضونكة ئةو‬ ‫ِريَكخراوةكانى‬ ‫ِريَكخراوانة ثاشكؤى حيزبة سياسيةكانن و ثاشكؤى‬ ‫ئةو بةرنامةو ئايدؤلؤجيايةن كة لةخانةوضوارضيَوةى‬ ‫بةرذةوةندييةكانى دةسةآلتدا دةخوليَتةوة ‪ ،‬ض ئةو‬ ‫ِريَكخراوانةى كة سةربةحيزبى دةسةآلتدارن يان‬ ‫ئةوانةى كةلةدةرةوةى ئةوانن بةهةمان ثيَوةر‬ ‫َ‬ ‫هةولدان بؤ طرتنةدةستى‬ ‫كؤمةك بةبةرنامةى‬ ‫دةسةآلت دةكةن و ئةمةش ثيَضةوانةى ثرةنسيثى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنية‪.‬‬ ‫كارى‬ ‫هةروةك ئاماذةمان ثيَدا ميَذووى ثةيدابوون و‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدانى ِريَكخراوة ناحكومية ناوخؤييةكان لة‬ ‫كوردستاندا هاوكات بوو لةطةأل هاتنى ِريَكخراوة‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتيةكان بؤ كوردستان و دروستبونيان‬ ‫ني‬ ‫لةئةنجامى ثيَداويستى كؤمةآليةتىو سياسى و‬ ‫ناوخؤيي كوردستانةوة نةبووة و سةرةتاكانى كارى‬ ‫ئةم ِريَكخراوانة تا كؤتايي ساآلنى نةوةدةكانيش لة‬ ‫ضوارضيَوةى كارى خزمةتطوزاريدا دةخواليةوة‪،‬‬ ‫هةرضةندة ئةوكات نة بةثيَناسة و نة بةشيَوةيةكى‬ ‫ياساييش ئةو ِريَكخراوانة وةك ِريَكخراوى ناحكومى‬ ‫ناوخؤيي واتة ‪ NGO‬نةدةناسران و تةنانةت لة‬ ‫ِرووى ياساييةوة لة كوردستان بؤ يةكةم جار لة‬ ‫حكومةتى هةريَمى سليَمانى بة ياساى ذمارة (‪)297‬‬ ‫ى ‪ 1999/12/25‬و لة حكومةتى هةريَمى هةوليَريش‬ ‫بة ياساى ذمارة (‪ )15‬ى ‪ِ 2001/10/14‬رةسميةت و‬ ‫شةرعيةتى ياسايي وةرطرت‪.‬‬ ‫لة ساآلنى ‪ 2000‬و بةدواوة هةنطاوةكان لة‬ ‫طؤران بؤ‬ ‫ثرؤذةكانى ئةندازياري و بيناسازييةوة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ثرؤذة كؤمةآليةتيةكان‪َ ،‬‬ ‫هةلبةتة ئةمة بةماناى ئةوة‬ ‫ِ‬ ‫ثرؤذةى كؤمةآليةتى لة ماوةى‬ ‫ئةنجامدانى‬ ‫كة‬ ‫نايةت‬ ‫ِ‬ ‫ثيَش ئةو ميَذووة بوونى نةبووة ‪ ،‬بةآلم لةوماوةيةى‬ ‫ثيَشودا بةشيَوةيةكى سةرةكى كارى ئةو ِريَكخراوانة‬ ‫لةوضوارضيَوةيةدا دةخواليةوة كاتيَك كة سةرضاوة‬ ‫ثارةبةخشةكان (دؤنةرةكان) ئاراستةى بةخشينى‬ ‫طؤرى بؤ بوارة كؤمةآليةتيةكان ‪ ،‬هةنديَك‬ ‫ثارةيان ِ‬ ‫لةم ِريَكخراوانة لةناوضوون ضونكة بةشيَكى زؤرى‬ ‫ئةو كةسانةى لةم ِريَكخراوانةدا كاريان دةكرد‬ ‫ئةندازيار بوون و بةشيَوةيةكى طشتى نةلةكارى‬ ‫باوةريشيان‬ ‫كؤمةآليةتى و مرؤيي شارةزا بوون و نة‬ ‫ِ‬ ‫ثيَى هةبوو نة ئامادةى كارى خؤبةخشيش بوون و‬ ‫نة بةثارةيةكى كةميش واتة (مووضة) ئامادةبوون‬ ‫كاربكةن و ئةمانة هةموو ِرؤذيَك لةمبةر و ئةوبةرى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫نيَوان ِريَكخراوة و دامودةزطاكانى سةر بة ‪ UN‬و‬ ‫ناوخؤييةكان دةهاتن و دةضوون و كارى ئةم‬ ‫ِريَكخراوانة زياتر لةكارى َ‬ ‫بةليَندةريدا قةتيس بوو‪،‬‬ ‫ملمالنييةكى زؤريشى دروستكردبوو ض لةنيَوان‬ ‫ِريَكخراوةكان خؤيان لةاليةك و لةطةأل حكومةت‬ ‫لةاليةكى ترةوة‪.‬‬ ‫هةنديَكى تر لةو ِريَكخراوانة ئاراستةى كاركردنى‬ ‫َ‬ ‫هةوليان دا كة سود لة سةرضاوة‬ ‫طؤرى و‬ ‫خؤيان تةواو ِ‬ ‫طؤرينى ئاراستةى‬ ‫دا‬ ‫استى‬ ‫لةر‬ ‫كة‬ ‫وةرطرن‪،‬‬ ‫نويَيةكان‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫كاركردنى ثارةبةخشةكان بةهؤى سياسةتى تايبةتى‬ ‫خؤيانةوة بوو يان ناضار بوون بةو بارودؤخةى كة‬ ‫ثيَويست بوو ئيتر حكومةت هةستيَت بة ئةنجامدانى‬ ‫بازارة ئيتر‬ ‫ثرؤذةئةندازياريةكان و بةمةش ئةم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئةرزشى بةرة بةرة كةم بوةوة‬ ‫لةو جؤرة ِريَكخراوانة تاك و تةرا ماوة كة‬ ‫َ‬ ‫ساالنى ثيَش دةرضوونى‬ ‫ميَذوويةكةى بطةريَتةوة بؤ‬ ‫هةردوو ياساكة كة ثيَش ئةو دوو ياسايةش دةتوانين‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫تايتلى‬ ‫طؤرينى ناوو‬ ‫بليَن بةهةمان شيَوةى دواى‬ ‫ِ‬ ‫ثرؤذة‬ ‫ِريَكخراوةكانيان بةردةوام بوون لةسةر ِ‬ ‫جيَبةجيَكردن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك‬ ‫لةماوةى دواى ساآلنى ‪ 2000‬ةوة‬ ‫نوى دروستبوون كة زيادبوونى‬ ‫ِريَكخراوى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫ذمارةى ئةم ِريَكخراوانة واى كرد زاراوةى‬ ‫مةدةنيش برةوى زياتر بسةنيَت و مانا ثةيدا بكات‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةني بة‬ ‫لةراستيشدا زؤرجار زاراوةى‬ ‫و ِ‬ ‫ئاماذة بؤ ئةم ِريَكخراوانة بةكاردةهيَنريَت كة ئةمةش‬ ‫يةكيَكى ترة لةو َ‬ ‫هةلة تيَطةيشتنانةى كةلةكوردستاندا‬ ‫بةراستكردنةوة هةية كة‬ ‫برةوى سةندوة و ثيَويستي ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى تةنها ئةم ِريَكخراوانة ناطريَتةوة‪.‬‬ ‫ثرسياريَكى زؤرطرنط ليَرةدا لةسةر ئةم‬ ‫بةراستى ئةم‬ ‫َشى كة ئايا‬ ‫ِريَكخراوانة ديَتة ثي َ‬ ‫ِ‬ ‫ِريَكخراوانة توانيويانة ببنة هيَزيَك و توانيويانة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بن لةكوردستان‬ ‫بةراستى‬ ‫كة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى و لةويَشةوة ديموكراتى‬ ‫؟ يان‬ ‫لةكوردستان بةهيَزبكةن؟ يان ئةطةر نيية دروستى‬ ‫بكةن ؟ ئايا ئةم ِريَكخراوانة هةر تةنها لةبةر ئةوةى‬ ‫ناويان ِريَكخراوى ناحكومية يان لةبةرئةوةى كة‬ ‫بةياسايةك هةريةكةيان خؤى ِريَكخستووة بة ناوى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى؟‬ ‫كؤمةلى مةدةنى دةبنة ِريَكخراوى‬ ‫َ‬ ‫ليَكؤلينةوة لة هؤكارةكانى ئةم دؤخة ثيَويستى‬ ‫بة زنجيرة وتار و لي َ‬ ‫َكؤلينةوة دةبيَت كة اليةنةكانى‬ ‫ميَذوويي و سياسى و باكطراوندى ئةو ِريَكخراوانةى‬ ‫تيَدا بدريَتة بةرباس و لي َ‬ ‫َكؤلينةوة‪ ،‬ض وةك‬ ‫ِريَكخراوةكان خؤيان ض وةك هؤكارةكانى درةوةى‬ ‫لةوبروايةدا كة هةنديَكى كةم نةبيَت‬ ‫ِريَكخراوةكان و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫لة كوردستان وةك ِريَكخراوى راستةقينةى‬

‫مةدةنى كاردةكات كة نةيتوانيوة ببيَتة هيَزيَكى‬ ‫كاريطةر كة لة هاوكيَشة سياسيةكاندا حسابى جدى‬ ‫لةسةر بكريَت ئةوا دةتوانين َ‬ ‫بليَين زؤرى ذمارةكة‬ ‫يةكسان نيية بة كاريطةرى و ماناى ِراستةقينةى‬ ‫بونةكةى‪.‬‬ ‫دةرئـةنجام ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫لة كوردستان ِريَكخراوةكانى‬ ‫بة ذمارة زؤرن ‪ ،‬بةآلم ئةم ِريَكخراونة ضةنديان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى كاردةكةن و كارناكةن ئةوة‬ ‫وةك‬ ‫جيَطةى ئةم باسة نيية بةشيَوةيةكى تايبةتمةند ‪،‬‬ ‫ضونكة ِريَذةيةكى كةم و ضةند ِريَكخراويَك نةبيَت‬ ‫تا ئيَستة بة طشتى نةيانتوانيوة تةنانةت لة بارى‬ ‫ِريَكخراوةييةوة بوونى خؤيان بسةلميَنن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫لة كوردستان ِريَكخراوةكانى‬ ‫بوونيان هةبووة و تا ئيَستةش ئةم بوونة هةر‬ ‫بةرداومة و بونيان خؤى لةخؤيدا َ‬ ‫حالةتيَكى ئيجابى‬ ‫و ثيَويستة كة دةستى ثيَوة بطيريَت و كارى جديان‬ ‫لةسةر بكريَت ‪.‬بةآلم ئةم بوونة نةبووةتة هؤى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى مةدةنى لةكوردستان كة‬ ‫دروستبوونى‬ ‫بتوانيَت ِرةهةندةكانى خؤى لة دةرةوةى ِرةهةندى‬ ‫دةسةآلت دةستنيشان بكات و بةمةش نةبوونى ئةم‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫هيَزة كة لةدنيادا ِريَكخراوةكانى‬ ‫دروستى دةكةن وةك ئةوةى ض وةك ثيَناسة لة‬ ‫دةروازةى يةكةم باسمان كرد و طريَماندايةوة بة‬ ‫ديموكراسيةوة ض وةك مانا و ض وةك كردار ئةوا‬ ‫ئةم ئةم ِريَكخراوانة لة كوردستان بوونيَكى الوازى‬ ‫هةية و لةئاستى ثيَويستدا نيية‪ ،‬و ئةمةش دةبيَتة‬ ‫هؤى نةبوونى ئةو كؤمةكةى كة ِريَكخراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى بة ديموكراتى ثيَويستة بيكةن‬ ‫كة وةك لةبةشى يةكةمدا باسمان كرد‪ ،‬كة بةهيَز‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى دةبيَتة هؤى كةمكردنةوةى‬ ‫بوونى‬ ‫دةسةآلتى حكومةت يان ئةوانةى كة لةدةسةآلتدان‬ ‫لةسةر هةموو كؤمةأل و بةمةش كؤمةأل لة مةترسى‬ ‫دةسةآلتى ِرةهايي و دكتاتؤرى دةثاريَزيَت‪ ،‬بةوةى‬ ‫كة دام و دةزطاكانى سةر بةدةسةآلت نابنة تةنها‬ ‫سةرضاوةكانى دةسةآلت ضونكة ئيَمة لة كوردستان‬ ‫َ‬ ‫دةولةتين و نة حكومةتيش توانيويةتى‬ ‫نة خاوةنى‬ ‫بةريَوةبردن‬ ‫لة‬ ‫كارا‬ ‫و‬ ‫سةربةخؤ‬ ‫دةزطايةكى‬ ‫ببيَتة‬ ‫ِ‬ ‫و تا ئيَستة دةسةآلتةكانى حيزب و حكومةت لة‬ ‫يةكترى جودا نييةو سةرلةبةرى ئةزمونةكةى‬ ‫خستؤتة ذيَرثرسياريَكى جدييةوة و بةثيَضةوانةوة‬ ‫سةرةراى كؤثى ئةم ِريَكخراوانة و‬ ‫بةردةوام حيزب‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةك بة ِريَكخراوةكانى خؤى هةولى بةردةوامى‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل كردن و دةرنةضونى ياساى‬ ‫هةية بؤ‬ ‫تايبةت بة ِريَكخراوةكان تا ئيَستة باشترين ئاماذةية‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‬ ‫بؤ ئةم دؤخةو ِريَكخراوةكانى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪43‬‬


‫لةكوردستان تا ئيَستة نةيانتوانيوة ببنة ئةو‬ ‫سةرضاوةى هيَزةى َ‬ ‫خةلك كة توانيبيَتى لة ثرؤسةى‬ ‫ضاوديَرى سةر دةسةآلتدا كاريطةربيَت و دةسةآلت‬ ‫لةسةنطةردا وةستابيَت بؤى و ثيَضةوانةكةى ِراستة‬ ‫و ئةوةندةى كة هةنطاوةكانى دةسةآلت لة سةر‬ ‫ِريَكخراوةكان كاريطةرى دادةنيَت لة ثيَضةوانةدا‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى نةيتوانيوة‬ ‫هةنطاوى ِريَكخراوةكانى‬ ‫قورساييةكى وةها دابنيَت كة تةنانةت ياسايةكى بة‬ ‫طؤريبيَت و ئةطةر شتيَكيَش‬ ‫حكومةتى كوردستان‬ ‫ِ‬ ‫لةم ِراستايةدا كرابيَت ئةوا يان بةهؤى ِريَكخراوة‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتيةكانةوة بووة يان حكومةت بةكارى‬ ‫ني‬ ‫هيَناون بؤ ماكياذكردنى سيستمةكةى خؤى نةك بؤ‬ ‫ديموكراتيزةكردن و حكومةت نةك نيتوانيوة سود‬ ‫لةتوانييةكانى ئةم ِريَكخراوانة وةربطريَت َ‬ ‫بةلكو‬ ‫لة هاوكيَشةكانيشدا هيض حسابيَكى بؤ كارةكانيان‬ ‫نةكردووة بؤ نمونة سةدان كؤنفرانس لةاليةن‬ ‫ِريَكخراوةكانةوة ئةنجامدراون و سةدان ثيَشنياز و‬ ‫داواكارى خراونةتة بةردةست حكومةت‪ ،‬بةآلم هةر‬ ‫ثى نةدراوة‪.‬‬ ‫طويَشى َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى نةيانتوانيوة ببيَتة‬ ‫ِريَكخراوةكانى‬ ‫هيَزيَكى ضاوديَربةسةر دةسةآلتةوة لة هةريَمى‬ ‫كوردستان‪ ،‬كةئةمة يةكيَكة لة طرنطترين َ‬ ‫كؤلةكةكانى‬ ‫بةهيَزكردنى ديموكراسى و ئةو كاريطةرييةى كة‬ ‫ئةم ِريَكخراوانة هةيان بووة لة بوارى ديموكراتى‬ ‫دا لة ضواضيَوةى كاريَكى سنوردار و كارةكانى‬ ‫َنةثةريوةو نةبووةتة كاريطةرييةكى‬ ‫وشياريدا تي‬ ‫ِ‬ ‫دامةزراوةيي ضونكة تائيَستةش ِريَكخراوةكان‬ ‫ناتوانن و نةيانتوانيوة بةتةواوةتى لة طةأل‬ ‫يةكترى لةسنوريَكى فراوانى ثيَكةوةييدا كاربؤ‬ ‫ستراتيذيَكى هاوبةش بكةن لة ثيَناوى بةهيَزكردنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى‪ ،‬ئةوةى‬ ‫ديموكراتى و دامةزراندنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى نةيانتوانيوة ئةم‬ ‫كةريَكخراوةكانى‬ ‫ِ‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ ضةندين هؤكارى‬ ‫كارةئةنجام بدةن‬ ‫ِ‬ ‫جؤراوجؤر كة دةتوانين كيَشةوطرفتى ِريَكخراوة‬ ‫َريَكدا كورت بكةينةوة‪:‬‬ ‫ناوخؤييةكان لةضةند دي ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫سةرتايي ترين كيَشةى ِريَكخراوةكانى‬ ‫مةدةنى ئةوةية كة لةسةرةتاى دامةزراندةوة تائيَستة‬ ‫بريتى بووة لة اليةنطيرى بؤ ثارتةسياسى يةكان يان‬ ‫َ‬ ‫هةولى ثارتة سياسيةكان بووة بؤ‬ ‫بة ثيَضةوانةشةوة‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكردنى ئةم بوارة تا زياتر طةرةنتى مانةوة‬ ‫بدةن لةدةسةآلت و ئةم بوارةش وةك هةموو‬ ‫بوارةكانى تر كؤنترؤأل بكريَت و حيزبةكانى ترى‬ ‫دةرةوةى دةسةآلتيش ئةم بوارةيان قؤستؤتةوة‬ ‫بةريَكردنى بةرنامة و سياسةتةكانيان و بؤ سود‬ ‫بؤ ِ‬ ‫وةرطرتن لةم بوارة بةشيَوةيةكى حزبى نةك سياسى‬ ‫ئةويش لةبةر دوو هؤكار ‪ :‬يةكةم‪/‬كةم ئةزموونى‬ ‫لةكارى ِريَكخراوةييدا و تيَنةطةيشتن لة ِر َ‬ ‫ؤلى‬ ‫سيَكتةرى جياجيا لةكارى سياسى و ِريَكخراوةييدا‬ ‫كة ئةمة بؤ اليةنى يةكةميش هةر ِراستة‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫دووةم‪ :‬نةريتى كارى ِريَكخراوةيي لةكوردستاندا‬ ‫اليةنة جةماوةرى يةكةى بريتى بوو لة ِريَكخراوةى‬ ‫جةماوةرى ثاشكؤى حيزب و كةم تا زؤريش ئةم‬ ‫نةريتة تا ئيَستة هةرماوةو ِريَكخراوة جةماوةرييةكان‬ ‫نةيانتوانيوة نةخؤيان ِرزطاربكةن لةو شيَوازى‬ ‫ثةيوةنديية حيزبييةو نةتوانيويانة كؤمةكيَكى‬ ‫َ‬ ‫بةكؤمةلى كوردستان تةنانةت بة‬ ‫ديموكراتيانة نةك‬ ‫حيزبةكانى خؤشيان بكةن‪.‬‬ ‫نةبوونى سةرضاوةيةكى دارايي بةردةوام‬ ‫ثى‬ ‫يةكيَكى ترة لةكيَشة سةرةكى يةكانى لةسةر َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى مةدةنى بةهيَز كةبؤتة هؤى‬ ‫ِرانةوةستانى‬ ‫كيَشةوطرفتيَكى زؤر بؤ ِريَكخراوةكان و بةهةدةر‬ ‫رؤيشتنى زؤرى تواناييةكان كة ئةوةندةى هةوأل‬ ‫دةدةن بؤ مانةوةيان ئةوةندة نةتوانن خةريكى‬ ‫دروستكردنى بزوتنةوة و هيَزيَكى دريَذخايةن بن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنيش لة‬ ‫تيَنةطةيشتنى ِريَكخراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫ِر َ‬ ‫لةكؤمةلدا يةكيَكى ترة لةو اليةنانةى‬ ‫ؤلى خؤيان‬ ‫َ‬ ‫كةبووةتة هؤى الوازى لة ِرؤلى ئةم ِريَكخراوانةدا‬ ‫لة بةهيَزكردنى ديموكراتى ضونكة وةك ئاماذةمان‬ ‫بؤ كرد ‪ ،‬لة هةردوو بوارةكةدا طرنطييةكى تايبةت‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَكى ديموكرات‬ ‫هةية بؤ كاركردن لة بنياتنانى‬ ‫َ‬ ‫كةنالى تايبةت بؤ ئةم كارة‬ ‫و ثيَشكةوتوو ‪ ،‬بةتايبةت‬ ‫ثيَويستة دةستثيَكى ضاالكيةك بيَت بؤ بة هيَزكردنى‬ ‫َ‬ ‫خةلك بؤ بةشدارى سياسى زياترو‬ ‫تواناكانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫توندوتؤلكردنى كؤمةلى مةدةنى لة كوردستاندا‪،‬‬ ‫كة يةكيَك لة ثيَكهيَنةرةكانى بريتيية لة ِريَكخراوة‬ ‫َ‬ ‫هةنطاوهةلطرتن لة ثيَناوى‬ ‫ناحكومى ية ناوخؤكان و‬ ‫دؤزينةوةى ضارةسةرى ئةوكيَشانةى سةرةوة‬ ‫ِريَكخراوطةليَك دةخوازيَت‬ ‫ثيَويستى بوونى‬ ‫بروانيَتة ئةوكيَشانةى‬ ‫كةبةئاطاييةكى سياسى يةوة ِ‬ ‫كةبوونى هةية ‪ ،‬ضونكة ئةوبارودؤخةى كةلةئيَستةدا‬ ‫لةئاراداية بةرهةمى بارودؤخيَكى تةواو سياسيية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫تائيَستا تاقةئةزمونيَك كةلةبةردةستى كؤمةلدا‬ ‫بووة ئةوةية كة ضاالكى سياسى لةضوارضيَوةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫حيزبى دا تاقى كراوةتةوة و ِريَكخراوةكانى‬ ‫مةدةنى وةك الشةى ناسياسى تةماشاكراوةو‬ ‫دةكريَت‪ ،‬ئةمةش يةكيَكة لةوهؤكارانةى كة ِريَكخراوة‬ ‫بةئامرازيَك دةزانن‬ ‫ناحكوميية ناوخؤكان خؤيان‬ ‫ِ‬ ‫ثركردنةوةى ئةوبؤشاييانةى كةلةئةنجامى‬ ‫بؤ‬ ‫ِ‬ ‫لةراستيدا‬ ‫كة‬ ‫َت‬ ‫ي‬ ‫دةب‬ ‫دروست‬ ‫حكومةتدا‬ ‫ى‬ ‫كةموكور‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئامرازى كاراو كاريطةرى‬ ‫ثيَويستة خؤيان وةك‬ ‫ِ‬ ‫سياسى ناحيزبيي تةماشابكةن و ثيَويستييةكى ذيانيي‬ ‫طةرى تواناكان بؤ ديموكراتيزةكردنى‬ ‫هةية بؤ خستنة ِ‬ ‫كؤمةأل و بنياتنانى دامةزراوةكان و بةهيَزكردنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى لةسةر بنةمايةكى سياسى بيَاليةنانة‬ ‫لة ِرووى حيزبيةوة كة بةرذةوةنديةكانى خؤى‬ ‫طرآ نةداتةوة بةطرتنة دةستى دةسةآلتى سياسىو‬ ‫دةسةآلتةوة‪.‬‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ئارام جةمال‪:‬‬ ‫* كاتَيك ثارتى سياسى دةسةآلت دةطريَتةدةست لةوة دةكةويَت وةك‬ ‫يةكَيك لةدامةزراوةكانى كؤمةلَطةى مةدةنى سةيربكريَت‬ ‫* تةنها ئةو ثارتة سياسيانة دةكةونة نَيو كؤمةلَطةى مةدةنييةوة كةنويَنةرايةتى‬ ‫ئؤثؤزسيؤنَيكى ياسايى راستةقينة دةكةن‬

‫ديدارى‪ :‬هةَلؤ ئةبوبةكر‬

‫قسةو باس َيكي زؤر دةكر َيت سةبارةت بة زاراوةي‬ ‫"كؤمةَلي مةدةني"‪ ،‬بةآلم تاوةكو ئ َيستا نةتوانراوة‬ ‫ث َيناسةيةكي يةكطرتووي بؤ بكر َيت؛ بة بؤضوني‬ ‫ئ َيوة ضةمكي "كؤمةَلي مةدةني" ضي دةطةيةن َيت و‬ ‫ث َيكهاتةكاني كؤمةَلي مةدةني ضين و لةض كؤمةَلطايةكدا‬ ‫زةمينةي سةرهةَلداني كؤمةَلي مةدةني بةرقةرار‬ ‫دةب َيت؟‬ ‫ئارام جةمال‪ :‬سةرةتا دةمةويَت ئةوة َ‬ ‫بليَم كة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى لةرووى ميَذووييةوة وةك‬ ‫زاراوةو تيؤرة دوو شتى جياوازن لةيةكترىء‬ ‫لةرووى فيكرييء تيؤرييةوة‬ ‫ئةطةر ويستت‬ ‫ِ‬ ‫غةدر لةم زاراوةية بكةيت ئةوة ثيَناسةيةكى‬ ‫يةكطرتووى بؤ بكة‪ ،‬هؤكارةكةشى ئةوةية ئةم‬ ‫َ‬ ‫لةطةل كاتء‬ ‫زاراوةية وتةزايةكى ميَذووييةو‬ ‫طؤرانى‬ ‫شويَنداو بةثيَى ديدطاو روانينةكان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َروانينى جياواز هةن‬ ‫بةسةردا ديَتء‬ ‫كؤمةليَك تي ِ‬ ‫َ‬ ‫لةسةر ئةوةى كة ضةمكى كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫تةنها وابةستةى تيؤريزةكردنى فةلسةفةى‬ ‫َ‬ ‫بةلكو دةكريَت سةرةتاكانى‬ ‫مؤديَرن نيية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بطةريَندريَتةوة بؤ سةردةمى دةولةتى شارى‬ ‫ِ‬ ‫طريكء فةلسةفةى طريك‪ ،‬بؤ ئةو ساتةى كة‬ ‫َ‬ ‫ئاذةليَكى سياسى ثيَناسة‬ ‫ئةرستؤ مرؤظ ءةك‬ ‫َ‬ ‫دةكاتء لةناء كؤمةلطةى سياسيدا دايدةنيَتء‬

‫بوارى تايبةتىء كايةى ئابورى دةكاتة دةرةوةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةوة‪.‬‬ ‫ئةم‬ ‫ئةم ثرسيارةى تؤ ناضارمدةكات بةناو ضةند‬ ‫بتطةريَنم بؤ ئةوةى خويَنةر خؤى‬ ‫ثيَناسةيةكدا‬ ‫ِ‬ ‫بريار لةسةر‬ ‫بةثيَى تيَطةيشتنء ئةزموونى خؤى ِ‬ ‫ئةوةبدات كة كام لةم ثيَناسانة َ‬ ‫هةلطرى رةطةزو‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪45‬‬


‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنيية بةثيَى واقيعى‬ ‫ئامانجةكانى‬ ‫ميَذوويىء سياسىء كؤمةآليةتىء كةلتووريى‬ ‫ئيَمة‪ ،‬لةكاتيَكدا ئةم ثيَناسانةم لةخؤوة‬ ‫ريزنةكردووة‪َ ،‬‬ ‫بةلكو زادةو دةرهاويشتةى يةكيَك‬ ‫ئاراستة فيكريية سةرةكييةن‬ ‫لةو ضوار فيَرطةء ِ‬ ‫َ‬ ‫كة شرؤظةيان بؤ كؤمةلطةى مةدةنى كردووة كة‬ ‫ئةوانيش بريتين لة‪:‬‬ ‫ئاراستةى ئابوورى ء ميَذوويى (قوتابخانةى‬ ‫ ِ‬‫َ‬ ‫ئينطليزىء ئةلمانى)‪ .‬دةيظيد هيومء ئادةم سيمس‬ ‫وةك دوو ثيَشةنطى قوتابخانةى رؤشنطةرى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫ئينطليزى "سكؤتلةندى" ضةمكى‬ ‫مةدةنى دةبةستنةوة بةفاكتةرطةلى مةدةنيبوونء‬ ‫ثيَشكةوتنى مادديىء ئابووريى شارستانييةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫"ئادةم سميس" ثيَيواية‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةكى بازرطانى سةرمايةدارييةء كايةى‬ ‫ئابورى لةكايةى سياسى جياوازو سةربةخؤيةء‬ ‫بةريَدةخاتء‬ ‫بةرهةمهيَنانء دابةشكردنى سامان ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةت لةريَطةى‬ ‫ثارةو ثوول دةداتة‬ ‫باجةوةء ثيَويستى بةالنيكةمى دةستيَخستنء‬ ‫ئاراستةكردن هةية‪ ...‬لةسةر ئاستى قوتابخانةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةلمانيش ثيَشةنطى ئةم تراديسيؤنة فيكريية‬ ‫َ‬ ‫هيطلء ماركس كة‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ بؤضوونةكانى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى تيَيدا ثتر خؤى لة سيستمى‬ ‫ثيَداويستيية ئابوورييةكانء كايةى ئابوورىء‬ ‫ئابوورى سياسيدا دةبينيَتةوة‪.‬‬ ‫ئاراستةى قوتابخانةى فةرةنسي كالسيكى‬ ‫ ِ‬‫َ‬ ‫ميانطيرةكان‪-‬‬ ‫دامةزراوة‬ ‫(كؤمةلطةى‬ ‫‪ .)Intermediary Institution‬ئةم تراديسيؤنة‬ ‫لة (مؤنتسكيؤ)ى سةدةى هةذدةوة سةرضاوة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫برواى واية كة‬ ‫دةطريَتء ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى دامةزراوة ميانطيرةكانةو زادةى‬ ‫فرماسيؤنة كؤمةآليةتى‪ -‬ئابوورييةكانة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َرن‬ ‫ئةم دامةزراوانة‬ ‫رؤلى ميانطيرى دةطي ِ‬ ‫َ‬ ‫لةنيَوان تاكةكةسء دةولةتداو ثةيوةندييةكانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫وبر دةكاتء‬ ‫كؤمةلطة‬ ‫دةولةتء‬ ‫نيَوان‬ ‫تةر ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هاوسةنطييةك لةنيَوانياندا دةخولقيَنيَت‪.‬‬ ‫خؤبةخشة‬ ‫يةكيَتيية‬ ‫ئاراستةى‬ ‫‬‫ِ‬ ‫فةرةنسي‬ ‫ناخزمخواهييةكان كة بيرمةندى‬ ‫ِ‬ ‫ئةلةكسى دى تؤكفيَل ثيَشةنطى دةكاتء‬ ‫بريتيية لةثةرةثيَدان بةضةمكى مؤنتسكيؤ‬ ‫لة دامةزراوةطةلى ميانطيرةوة بؤ يةكيَتيية‬ ‫خؤبةخشة ناخزمخواهةكان‪ :‬مةبةست لة‬ ‫‪46‬‬

‫"ناخزمخواهي" ئةوةية ئةم كؤمةآلنة قوتاريان‬ ‫بووة لة ضنطى ريَساكانى هاوخويَنىء خزمايةتى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلة مؤديَرنء نويَباوانة‬ ‫يان ميراتطريى‪ .‬ئةو‬ ‫ناوةرؤكيَكى‬ ‫دةطريَتةوة كة بناغةيةكى ياسايي ء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫رؤشنبيريى يان ئابوورييان هةيةء لةهةولى‬ ‫دروستكردنى ثردى ثةيوةندى بةردةوامدان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى تاكةكةسة‬ ‫دةولةتء‬ ‫لةنيَوان‬ ‫ئازادةكان‪.‬‬ ‫ئاراستةى ضوارةميان لةاليةن "ئةنتؤنى‬ ‫ ِ‬‫َ‬ ‫طرامشييةوة ثيَشةنطى دةكريَت‪ ،‬لةئيتالياى‬ ‫حوكمرانى‬ ‫سةرةتاى سةدةى بيستى ذيَر‬ ‫ِ‬ ‫ئاراستةية وةك بواريَكى طشتى‬ ‫فاشيزم"‪ .‬ئةم ِ‬ ‫َ‬ ‫"‪ "public Sphere‬سةيرى كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫دةكات كة تيَيدا بةذةوةنديية جياوازةكان‬ ‫لةاليةن دامةزراوة رؤشنبيرييةكانى وةك‬ ‫َ‬ ‫كليَساو خيَزانء سيستمى ثةروةردةوة يةكال‬ ‫دةكريَتةوةو بةدواياندا دةضيَتء دةيانثاريَزيَت‪.‬‬ ‫ئاراستةى رؤشنبيريى لةروانطةى‬ ‫هةروةها‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫قوتابخانةى ئةلةمانى مؤديَرنيشةوة تيشكدةخاتة‬ ‫طؤرةثانةية‬ ‫سةر بوارى طشتىء ثيَيواية ئةو‬ ‫ِ‬ ‫كة هةموو زانياريية سةربةستء ئازادةكانى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتء‬ ‫ليَوةدةردةضن‪ ،‬بةآلم قؤرغكردنى‬ ‫لةرووى‬ ‫دةستبةسةراطرتنى ئةم كايةية‬ ‫ِ‬ ‫بازرطانييةوة وادةكةن ئازاديىء سةربةخؤيي‬ ‫َ‬ ‫ئةلةمانى‬ ‫بكةويَتة مةترسييةوة (قوتابخانةى‬ ‫فةرمانرةوايى نازيزم‪:‬‬ ‫سةدةى بيستى ذيَر‬ ‫ِ‬ ‫هابرماز)‬ ‫با ث َيكةوة سةيرى كؤمةَل َيك لةث َيناسةكانى كؤمةَلطةى‬ ‫مةدةنى بكةين‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ثردةكاتةوة‬ ‫بؤشايية‬ ‫ئةو‬ ‫مةدةنى‬ ‫طةى‬ ‫كؤمةل‬ ‫‬‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كةدةكةويَتة نيَوان خيَزانء دةولةتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى تةواوكةرى ئةداي‬ ‫‬‫حكومةتء كةرتي تايبةتةو ثاش هةردوو كةرتي‬ ‫حكومةتء كةرتى تايبةت بةشيَكي طرنطى كةرتي‬ ‫سيَهةم ثيَكدةهيَنيَت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى دةكةويَتة نيَوان دةولةتء‬ ‫‬‫هاوآلتييةوةو ثردى ثةيوةندى نيَوانيانة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى ئةو دةزطاو ريَكخراوةو‬ ‫‬‫ئؤرطانة كؤمةآليةتيانةن كةدةكةونة دةرةوةى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةوة وةك (خيَزان‪ ،‬مزطةوت‪ ،‬ميديا‪،‬‬ ‫سةنديكا ثيشةيى ء ضينايةتييةكان‪ ،‬طروثةكانى‬ ‫ذنان ء الوان ء منداآلنء ثيران‪ ،‬يانة هونةريى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫هةرةوةزييةكان‪،‬‬

‫ء ئةدةبىء وةرزشيء‬ ‫طةرةك)‪.‬‬ ‫ئةنجومةنةكانى ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةى‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى بريتيية لةو‬ ‫‬‫كة دةزطاو ئؤرطانةكانى ئامرازن بؤ سازدانى‬ ‫ديالؤطء بآلوكردنةوةى طيانى رةخنةطرتنء‬ ‫هاريكاريى‪،‬‬ ‫ليَبووردنء‬ ‫ضاوديَريىء‬ ‫َ‬ ‫ضاوديَريكردنى دةولةتء دةسةآلتى سياسى‬ ‫لةريَطةى دروستكردنى فشارى مةدةنييةوة‬ ‫بةمةبةستى ئةنجامدانى ضاكسازى لةئةداى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتدا‪.‬‬ ‫حكومةتء ئؤرطانةكانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى كؤمةلطةى ئةنداميَتيية بؤ‬ ‫‬‫تاكى خاوةن ئيرادةى سةربةست‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى بةرذةوةنديية‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫‬‫ويَكضوو و دذةكانة لة بةرامبةر يةكتر و بةرامبةر‬ ‫َ‬ ‫بةدةولةت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى لةو دةيان طروثانةى‬ ‫‬‫فشار ثيَكديَت كةنايانةويَت دةسةآلت بةدةستةوة‬ ‫َ‬ ‫هةولدةدةن ئامانجيَكى دياريكراو لة‬ ‫بطرن بةآلم‬ ‫دةسةآلتداران بستيَنن‪.‬‬ ‫رةنطة بؤ واقيعى ميَذوويىء كؤمةآليةتيي ئةو‬ ‫ئةزموونانةى لة قؤناغى طواستنةوةدانء هيَشتا‬ ‫لةذيَر بارى طرانى كةلتورى ناديموكراسيةتء‬ ‫تؤتاليتاريدا نةهاتوونةتةدةر‪ ،‬طونجاوترين‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫ثيَناسة بؤ ريَكخراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫سي‬ ‫َشطرى‬ ‫ي‬ ‫ث‬ ‫طرى‬ ‫هةل‬ ‫ئةو ريَكخراوانةبن كة‬ ‫َ‬ ‫"نا"ن‪ * :‬نا‪-‬حيزبيء * نا‪-‬حكومىء * نا‪ -‬خيَزانى‬ ‫يان نا‪ -‬ميراتطريي‪.‬‬ ‫ئةم بؤضوونةم لةو ثيَناسةيةى سةرةوة‬ ‫َ‬ ‫"كؤمةلطةى مةدةنى ئةو‬ ‫هيَناوة كةثيَيواية‬ ‫ثردةكاتةوة كةدةكةويَتة نيَوان خيَزانء‬ ‫بؤشايية ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةوة"‪ ،‬بةو ثيَيةى خيَزانء دةولةت ئةو دوو‬ ‫ثيَكهاتةيةن كةجةبريَك لةدةرةوةى خواستء‬ ‫ويستى تاكةكانةوة دروستيكردوونء تاكةكان‬ ‫بةبآ خواستى خؤيان راثيَضكراونةتة ناويانةوةو‬ ‫هيض ئارةزوومةندييةكى ئةوانى تيَدا نةبووةو نيية‪،‬‬ ‫بؤ نموونة هيض كام لةئيَمة بةئارةزووى خؤمان‬ ‫نةضوينةتة ناو ئةو خيَزانةى تيَيدا لةدايكبووين‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةى (بةواتا سيادييةكةى)‬ ‫يان نيَو ئةو‬ ‫َ‬ ‫بةلكو ئةمانة ثيَكهاتةطةليَكى‬ ‫لةناويداين‪،‬‬ ‫ئيجبارينء ئيَمةى تاك لةثةيوةندييةكى‬ ‫َ‬ ‫لةطةلياندا‪ .‬بةآلم لةنيَوان ئةم دوو‬ ‫جةبريدان‬ ‫َ‬ ‫ثيَكهاتةيةدا ريَكخراوةكانى كؤمةلطةى مةدةنى‬

‫هةن كةئةمان لةاليةكةوة دةستيان دةطاتة ئةو‬ ‫َ‬ ‫كةدةولةتء حكومةت دةستيان ثيَيدا‬ ‫شويَنانةى‬ ‫راناطاتء لةاليةكى تريشةوة تاكةكان لةناويدا‬ ‫بةئيرادةى سةربةستى خؤيان دامةزراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى دادةمةزريَننء دوورن‬ ‫لةهةموو ئةو جؤرة جةبرة بابةتيانةيةى دةكةونة‬ ‫دةرةوةى خواستء ويستى خؤيانةوةء جياوازن‬ ‫لة"طروثطةلى خيَزانةكان"ى وةك خيَزان‪ ،‬خيَل‬ ‫َ‬ ‫لةثال‬ ‫َوعةشيرةت‪ ،‬هؤزو بةرةباب‪ .‬كةواتة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫ئةوةى ريَكخراوةكانى‬ ‫َ‬ ‫لةرووى ثيَطةوة دةكةونة نيَوان كؤمةلطةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةوةو ئةوان بةشة ريَكخراوةكةى‬ ‫طشتىء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى طشتين‪ ،‬هاوكات تاكةكانى نيَو ئةو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةش دةبيَت خاوةنى ئيرادةى ئازادى‬ ‫خؤيان بن هةر لةساتةوةختى دروستكردنى‬ ‫ئاستى‬ ‫تادةطاتة‬ ‫ريَكخراوةكانيانةوة‬ ‫برياردان لةسةر ذينطةى ناوخؤو دةرةوةى‬ ‫ِ‬ ‫ريَكخراوةكانيانء ئةو ميكانيزمانة بطرنةبةر‬ ‫َ‬ ‫قوولترو بةئةزموونتر‬ ‫كةثرؤسةى ديموكراسى‬ ‫دةكةنةوة‪.‬‬ ‫ئايدؤلؤذيا بةطشتي و ئايني ئيسالم بة ش َيوةيةكي‬ ‫تايبةت ضةندة ر َيطرن لةبةردةم كؤمةَلي مةدةني لةو‬ ‫باوةريان ث َييان هةية؟‬ ‫كؤمةَلطايانةي كة زؤرينةيان‬ ‫ِ‬ ‫ئارام جةمال‪ :‬هةموو ئايديؤلؤذيايةك‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كةهةلطرى حوكمى ثيَشينةية بؤ دياردةكانى‬ ‫ضواردةورى‪ ،‬بةئاستيَك لةئاستةكان ريَطرة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنى ضونكة‬ ‫لةبةردةم طةياندنى ثةيامى‬ ‫بةيةكضاو سةيرى هةموو طروثء هاوآلتييةكانى‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‪ -‬نةتةوةية يان ئةو يةكة سياسي‪-‬‬ ‫نيَو ئةو‬ ‫َريية ناكات‪ ،‬بة ئيسالمىء ناسيؤناليزم‬ ‫كارطي ِ‬ ‫بةبى‬ ‫ء سؤشياليزمييةوة‪ ،‬ضونكة ئايديؤلؤذيا‬ ‫َ‬ ‫دروستكردنى ديوار بةدةورى خؤيدا ناذىء‬ ‫نهيَنى مانةوةو بةردةوامبوونى لةبةرامبةر‬ ‫هةركام لةهيَزو طروثة ناوخؤو دةرةكييةكاندا‬ ‫لةريَطةى بةرهةمهيَنانى دواليزمةى رةشء‬ ‫سثييةوةية‪ ،‬بةمةش ديوار لةنيَوان هاوآلتياندا‬ ‫دروستدةكاتء رؤحء رةفتارى دةستةجةمعىء‬ ‫يةكطرتوو لةنيَو ئةندامةكانى ثارتيَكى سياسيدا‬ ‫بةو دواليزمانة رادةطريَت كةئايديؤلؤذياكةيان‬ ‫بةرهةميهيَناونء ئةمةش دةبيَتة سةرزةمينى‬ ‫كاركردنء ثيَوةرى سةرةكى بؤ ثةسةندكردنى‬ ‫كةسء طروثةكان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪47‬‬


‫بةآلم من يةكيَك لةثيَناسةكانى سةرةوة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةخوازمء َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫"كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫دةليَم‬ ‫ئةنداميَتيية بؤ تاكى خاوةن ئيرادةى سةربةست"‪،‬‬ ‫بةآلم كوا ئةو ئايديؤلؤذيايةى كةتاك‬ ‫دةهيَ‬ ‫َليَتةوةو ئيرادةى ئازادو سةربةستيشيان‬ ‫حالةتة زؤر كةمة‪ ،‬ئةطةر َ‬ ‫ثيَدةبةخشيَت‪ ،‬ئةم َ‬ ‫نةليَم‬ ‫نيية‪ .‬لةبةرئةوة ئةزموونةكانى سةدةى بيست‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫َماندةليَن طةورةترين دوذمنى‬ ‫ثي‬ ‫مةدةنى ئةو ئايديؤلؤذيانةن كةدواجار بةطوتارة‬ ‫درؤزنةكانيان ديواريان لةسةر ثشتى ئاواتةكانى‬ ‫هةلضنىء بؤ بةديهيَنانى ئةو دنيا َ‬ ‫هاوآلتيان َ‬ ‫ئالو‬ ‫واآلو بةهةشتةى وةك مذدةو مزطيَنى بؤ ئايندةى‬ ‫مرؤظء مرؤظايةتى دةيانبةخشييةوة؛ دةركةوت‬ ‫لةسةر ئةرزى واقيع لةدؤزةخيَكي نةخوازراو‬ ‫هيضى تريان بةدواى خؤياندا بةجيَنةهيَشت‪.‬‬ ‫سةدةى‬ ‫سةرةتاى‬ ‫بيستء‬ ‫سةدةى‬ ‫ثرن لةو ئايديؤلؤذيانةى‬ ‫يةكيش‬ ‫بيستء‬ ‫ِ‬ ‫طةرانةوة ناو‬ ‫َرةكانيان وةختيَك‬ ‫ِ‬ ‫كةشؤرشطي ِ‬ ‫ِ‬ ‫حةشاماتى مذدةثيَدراو لةماوةيةكى كةمدا‬ ‫تووشى نامؤيىء شؤكيان كردن بةرامبةر‬ ‫َ‬ ‫رةنطالةييانةى‬ ‫بةهةموو ئةو دروشمء خةونة‬ ‫ساآلنيَكى دورودريَذ جةماوةرخويَنء ئارةقةيان‬ ‫دةرشت بةآلم دواجار شارةكان بوونة‬ ‫بؤ‬ ‫ِ‬ ‫رووبةريَكى فراوان بؤ بةشينةوةى ناعةدالةتىء‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫كؤمةلطةدا‪.‬‬ ‫ئيستبدادو ستةم بةسةر‬ ‫مةدةنى لةناو ذينطةيةكدا ناذىء طةشة ناكات‬ ‫َريى يان مةرجةعى‬ ‫كة شةرعيةتى‬ ‫شؤرشطي ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئاراستةى بكات بةلكو‬ ‫ئايديؤلؤذيىء حيزبى ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى ئةو رووبةرةية كة خاوةن‬ ‫شوناسى ئازادانةى خؤيةتى لةبةرامبةر‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫شكلبةنديى‬ ‫دةولةتداء لةوةش زياتر فؤرمء‬ ‫َ‬ ‫دةولةت وةستاوةتة سةر رادةى سةربةخؤيىء‬ ‫َ‬ ‫شاوليانةى‬ ‫ئاسؤيىء‬ ‫ثةلهاويشتنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‪ ،‬بةواتايةكى‬ ‫دةرهاويشتةكانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَك‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنيية وادةكات‬ ‫تر ئةوة‬ ‫َ‬ ‫لةوى تر نةضيَت لة كاتيَكدا هةموو دةولةتةكان‬ ‫لةبونيادياندا وةكيةكن بةآلم ئةطةر هاوكيَشةكة‬ ‫دةولةت فؤرمء َ‬ ‫َ‬ ‫شكلى بةخشيية‬ ‫ثيَضةوانة بؤوةو‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنىء خستية ذيَر كؤنترؤلى‬ ‫خؤيةوة‪ ،‬وةك لةئةزموونى دنياى ئيَمةدا‬ ‫سيء دوو دةتوانين َ‬ ‫بليَين‬ ‫بي‬ ‫َ‬ ‫بةرضاوة‪،‬ئةوا َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى داطيركراوةو دةولةتيش‬ ‫‪48‬‬

‫سروشتيَكى‬ ‫هةية‪.‬‬ ‫بةراي ئ َيوة كؤمةَلطاي كوردي كة كؤمةَلطايةكي‬ ‫ِ‬ ‫داطيركراوو دابةشكراوةو تاوةكو ئ َيستا بةها‬ ‫خ َيَلةكييةكانى ت َيدا زاَلة‪ ،‬تا ض رادةيةك زةمينةي‬ ‫سةرهةَلداني "كؤمةَلي مةدةني" ت َيدا رةخساوة؛ ئةو‬ ‫ر َيطايانة ضين كة دةبنة هؤي ئةوةي لة كوردةواريدا‬ ‫كؤمةَلي مةدةني دروست بب َيت؟‬ ‫ئارام جةمال‪ :‬ئةلةكسى دى تؤكفيَل (‪-1805‬‬ ‫َ‬ ‫فةرةنسي‬ ‫كؤمةلناسء بيرمةندى‬ ‫‪)1851‬ى‬ ‫ِ‬ ‫كة خاوةنى كتيَبى "ديموكراسي لةئةمريكا"ية‬ ‫َ‬ ‫لةكؤمةلطةى ديموكراسي‬ ‫بةوجؤرة باس‬ ‫َ‬ ‫دةكات كةتيَيدا كؤمةلةو طروثةكان جيَطةى‬ ‫كةسانى خاوةن نفوزو ئةرستؤكراسييةكان‬ ‫َ‬ ‫خةسلةتى‬ ‫دةطرنةوة‪ .‬تؤكفيَل يةكيَكة لةوانةى‬ ‫ناخزمخوازيىء ناميراتيانةى كردؤتة سيفةتيَكى‬ ‫جيانةبؤوة لة ريَكخراوةكانء لةو ميانةيةشدا‬ ‫ثةرةى بةضةمكى مؤنتسكيؤ داوة لةبارةى‬ ‫دامةزراوة ميانطيرةكانةوة " المؤسسات الوسيطة‬ ‫طؤريويةتى‬ ‫ ‪"Intermediary Institution‬و ِ‬‫بؤ يةكيَتيية خؤبةخشة نا‪-‬خزمخوازةكان‪.‬‬ ‫لةراستيدا دةستةواذةى "ناخزمخوازيى" بةواتاى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلةو ريَكخراوانة لةسةر‬ ‫ئةوةديَت كة ئةو‬ ‫َ‬ ‫بنةماى خزمايةتى يان ميراتى دانةمةزرابن بةلكو‬ ‫دةبيَت مؤديَرنء نويَباو بن (بناغةيةكى ياساييء‬ ‫ناوةرؤكيَكى رؤشنبيريى يان ئابوورييان هةبيَت)‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتء‬ ‫ء بةردةوامى بدةن بةثةيوةندى نيَوان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كةكؤمةلطةى‬ ‫كؤمةلطةى تاكة ئازادةكان‬ ‫مةدةنيية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫رايةلةى‬ ‫كؤمةلةيةك لةسةر‬ ‫كةواتة هةر‬ ‫خزمايةتى دروستبكريَت ئةوة دةكةويَتة دةرةوةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنييةوة‪ ،‬ضونكة‬ ‫خانةكانى‬ ‫ئةمانة ريَكخستنيَكى كؤمةآليةتى بؤماوةيينء‬ ‫َ‬ ‫رايةلةيةكى خؤبةخشانةى‬ ‫هيض ثةيوةنديىء‬ ‫ئازاد كؤينةكردوونةتةوة‪ ،‬ئةوةندةى جةبريَكى‬ ‫بايؤلؤذيىء هاوخويَنى لةثشتيانةوةية بؤ‬ ‫داكؤكيكردن لةئامانجى هؤزو خي َ‬ ‫َل جطة لةوةى‬ ‫هيض جؤرة ثرؤسةيةكى َ‬ ‫هةلبذاردنى ئازاديان‬ ‫طؤرينى دةستةى باآلى عةشيرةتء‬ ‫تيَدا نيية بؤ ِ‬ ‫خي َ‬ ‫َل‪ ،‬بةواتايةكى تر هيض خواستء ئيرادةيةكى‬ ‫سةربةستانة لةالى ئةندامانى سةر بةخي َ‬ ‫َل نيية‬ ‫لةدارشتنى بةرنامةو‬ ‫نة لةبوونة ئةندامداو نة‬ ‫ِ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫ناديموكراسىء‬

‫ديكتاتؤرانةى‬


‫ستراتيذيدا‪ ،‬ضونكة ليَرةدا خي َ‬ ‫َل بؤخؤى ئامرازةء‬ ‫ئامانجيشة‪.‬‬ ‫نةبوونى ذيانى ديموكراسي لةناو ئةو جؤرة‬ ‫َ‬ ‫رايةلةى خزمايةتىء‬ ‫طروثانةى كة لةسةر بنةماى‬ ‫هاوخويَنى دامةزراون يةكيَكة لةدةرهاويشتة‬ ‫ديارةكانى ئةمجؤرة طروثانةء بةشيَوةيةكى‬ ‫ثيَشوةختء بةبآ خواستى خؤيان هةموويان‬ ‫لةخزمةتى خي َ‬ ‫َلء لةويَشةوة لةخزمةت كةسى‬ ‫يةكةمى ناو خيَ‬ ‫طؤرانيَك‬ ‫َلدان بةبآ ئةوةى هيض ِ‬ ‫بةسةر ثةيكةرياندا بيَت!!!‬ ‫َ‬ ‫بةآلم ئةوةى جيَطةى هةلوةستةكردنة ئةوةية‬ ‫خةسلةتى خزمخوازيىء خيَ‬ ‫َ‬ ‫ثةريوةتةوة‬ ‫ئةم‬ ‫َلكيية ِ‬ ‫َ‬ ‫بؤ ناو زؤربةى زؤرى ريَكخراوةكانى كؤمةلطةى‬ ‫ئةمرؤمانء تادةيةكى زؤر هةمان‬ ‫مةدةنى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةو خةسلةتانة دةبينينةوة كة لةسةرةوة بؤ‬ ‫ثيَكهاتةو ميكانيزمةكانى نيَو خيَلء هؤز ويَنامان‬ ‫َ‬ ‫عةقلى خي َ‬ ‫َلء‬ ‫كرد! ئةو ريَكخراوانة ئةوةندةى‬ ‫نفوزى ئةرستؤكراسي كاريان تيَدادةكات نيو‬ ‫هيَندةش لةديموكراسىء ميكانيزمةكانيةوة‬ ‫نزيك نين‪ ،‬بؤية زةرةرمةندى طةورة لةمةدا‬ ‫دؤراندنى عةقالنيةتى دامةزراوةيية بةهةموو‬ ‫ِ‬ ‫ضةمكةكانى بةرثرسياريَتىء ليَثرسينةوةو‬ ‫تاكطةرايىء مافء طيانى دةستثيَشخةريىء‬ ‫َ‬ ‫ضىء ضى لةبةردةم َ‬ ‫عةقلى‬ ‫زالبوونى طيانء‬ ‫خيَ‬ ‫َلدا بةهةموو رةهةندييةكانيةوة‪ .‬ديارترين‬ ‫َ‬ ‫ئةنجامء دةرهاويشتةكانى ئةم حالةتةش بريتين‬ ‫َ‬ ‫لةطةندةلى‪ ،‬كوشتنى ميكانيزمةى ليَثرسينةوةو‬ ‫ضاوثؤشين لةيةكترو دروستبوونء بةهيَزبوونى‬ ‫َ‬ ‫عةقلء‬ ‫طيانى كوتلةبازىء طةورةكردنى‬ ‫َ‬ ‫بنةمالةو بةرةباب‬ ‫بةرذةوةندييةكانى خيَزانء‬ ‫لةسةر حيسابى عةقالنيةتى دامةزراوةيى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مؤديَرنء‬ ‫كةيةكيَكة لةداهيَنانةكانى‬ ‫هاوضةرخ‪.‬‬ ‫حكومةتي هةر َيمي كوردستان تا ضةند توانيويةتي‬ ‫لةم بةشةدا زةمينة بؤ كؤمةَلطايةكي مةدةني‬ ‫برةخس َين َيت؟ ياخود رؤَلي حزبة سياسييةكاني‬ ‫ِ‬ ‫كوردستان لة طةشةث َيداني كؤمةَلي مةدةني ضؤن‬ ‫هةَلدةسةنط َينن؟‬ ‫ئارام جةمال‪ :‬طرفتى حكومةتى هةريَمى‬ ‫كوردستان لةويَوة دةستثيَدةكات كةزادةى‬ ‫ثرؤسةيةكى دريَذخايةنء سروشتى نيية‬ ‫سياسىء‬ ‫عةقالنيةتى‬ ‫لةثةراوةكردنى‬

‫دةولةتدا َ‬ ‫َ‬ ‫بةلكو‬ ‫لةبةريَوةبردنى‬ ‫دامةزراوةيى‬ ‫ِ‬ ‫خؤشى قوربانى دةستى ئةو نةخؤشيانةية كة‬ ‫لةاليةكةوة ئةزموونى كؤنى تؤتاليتاريانةى‬ ‫بةعس لةدواى خؤيةوة بةجيَيهيَشتووةو‬ ‫لةاليةكى تريشةوة قؤناغى تازةى شةرعيةتى‬ ‫راثةرينةوة لةخراثترين‬ ‫َريى لةدواى‬ ‫ِ‬ ‫شؤرشطي ِ‬ ‫َ‬ ‫فؤرمدا لةطةلخؤيدا هيَناويةتى! ئةطةر ئةم دوو‬ ‫ئاراستةية ليَكبدةيت ئةو َ‬ ‫خالةى يةكترى‬ ‫رةفتارو ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫تيَدا دةطرنةوة بريتيية لةزالكردنى عةقليةتى تاك‬ ‫حيزبىء تاك مةرجةعيةتى ئايديؤلؤذيي بةسةر‬ ‫هةموو دةسةآلتةكاندا بةدةسةآلتى جيَبةجيَكردنء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنيشةوة ‪.‬‬ ‫دةسةآلتى‬ ‫حكومةتى هةريَم لةو شويَنةوة دةتوانيَت‬ ‫َ‬ ‫برةخسيَنيَت‬ ‫زةمينة بؤ‬ ‫كؤمةلطةيةكى مةدةنى ِ‬ ‫كة توانيبيَتى خؤى لةدةست هةذموونء ئامرازة‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكارةكانى حيزبى سةركردة قووتار‬ ‫كردبيَت‪ .‬بةو ئةندازةيةى ثيَطةى حكومةت‬ ‫لةناو سيستمى سياسيدا بةهيَزبيَتء خاوةن‬ ‫كةسايةتى سةربةخؤو ستراتيذيى خؤى بيَت‬ ‫بةو ئةندازةيةش دةرفةت لةبةردةم طروثء‬ ‫َ‬ ‫دةرةخسيَت‬ ‫كؤمةلةو ريَكخراوة ناحكومييةكاندا ِ‬ ‫كةكاريطةريى خؤيان لةناو فةزاى طشتيدا هةبيَت‪،‬‬ ‫ئةوةى لةماوةى رابوردودا ريَطربووة لةبةردةم‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنيدا‬ ‫طةشةى دةرهاويشتةكانى‬ ‫حكومةت نةبووة َ‬ ‫بةلكو ئةو مؤديَلة لةحيزب‬ ‫َ‬ ‫بووة كة لةسةر تةختء تاراجى كؤمةلطة‬ ‫دادةنيشيَتء هةموو سةرةداوةكانى ذيانى‬ ‫سياسىء مةدةنىء ئابووريىء كؤمةآليةتىء‬ ‫رؤشنبيريى بةدةستةوة دةطريَتء حكومةتيَكي‬ ‫َ‬ ‫بةروالةت بؤ راييكردنى كاروبارى‬ ‫الوازيش‬ ‫طشتى هاوآلتيان ثيَكدةهيَنيَت كة شةرعيةتى‬ ‫حيزبى هةية نةك شةرعيةتى ديموكراسى‪.‬‬ ‫كةنةفتبووى‬ ‫ضةقبةستوو‬ ‫لةبارودؤخيَكى‬ ‫لةمجؤرةدا ئةطةر ريَكخراوة ناحكوميية‬ ‫َ‬ ‫لةطةل شةثؤلى‬ ‫بيانييةكان نةبووناية ‪ ،‬كة‬ ‫سيَهةمى ديموكراسيدا لةسةر زةمينى ئيَمة‬ ‫نيشتنةوةو ثةنجةرةيةكيان بةرووماندا كردةوة‪،‬‬ ‫ئةوا مؤديَلى هةردوو حيزبى دةسةآلتدار لةوة‬ ‫زياتريان لةهةطبةدا نةبووةو نيية كة تةنها جؤريَك‬ ‫لةريَكخراوى ثيشةيىء جةماوةريى وابةستة‬ ‫بةالريَدا بردنى‬ ‫بةرهةمبهيَنن بؤ سستكردنء‬ ‫ِ‬ ‫هةموو ئةو ناكؤكيية راستةقينانةى كةدةبيَت‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪49‬‬


‫لةنيَوان دنيابينىء بةرذةوةندييةكانى ئةو ضينء‬ ‫تويَذانةو حكومةتدا لةئارادا هةبن‪ ،‬بةآلم كة‬ ‫تا ئيَستا نيية لةبةرئةوةى ئةم ريَكخراوانة بؤ‬ ‫دةستةمؤكردنى ئةو ضينء تويَذانة دروستكراون‬ ‫لةئاست بةرذةوةندييةكانى نوخبةى سياسى‬ ‫حيزبةكاندا‪.‬‬ ‫هةر ليَرةوة ئيَمة دةبيَت قسة لةسةر طرنطىء‬ ‫بايةخى ئةو بوارة بكةين كةهيَزة ضاالكء طؤر‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة دةبيَت تيَيدا بةشداربنء‬ ‫ِانخوازةكانى‬ ‫ئةم بوارةش دةكريَت بةو بوارة طشتيية‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫ناوببريَت كة ريَكخراوةكانى‬ ‫تواناى ئامادةبوونيَكى جةوهةرييان هةيةو لةم‬ ‫ريَطةيةو ئةم ريَكخراوانة لةناو ئةم بوارةدا‬ ‫بةشيَكى طةورة لةهاوآلتيان دةهيَننة ناو طفتوطؤو‬ ‫كردةى سياسىء بةشدارييةكى سياسيانة كة‬ ‫لةهيض سةريَكةوة بةماناى حيزبايةتيكردنء‬ ‫بةئايديؤلؤذيكردنى بوارى طشتى نايةت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫من ثيَمواية ريَكخراوةكانى‬ ‫دةبيَت ئامادةطييةكى طةورةترو بةرفراوانتريان‬ ‫لةئاستى سياسىء كؤمةآليةتى كوردستاندا‬ ‫هةبيَتء ببنة ئةو هيَزى فشارو بةرطرييةى‬ ‫ئةمرؤ لةكوردستاندا روودةداتء‬ ‫ئةوةى‬ ‫ِ‬ ‫نةهيَ‬ ‫بروات‪.‬‬ ‫َلن هةروا بةئاسانىء راطوزةرانة ِ‬ ‫ئةم ريَكخراوانة بةشيَكن لةبوارى طشتىء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫سياسىء دةبيَت لةم نيَوةدا‬ ‫بةشيَوةيةكى راستةوخؤو بةهيَز دروستببيَت‬ ‫بؤ بةرهةمهيَنانى جؤريَك لةئازادى تاكةكةسء‬ ‫هاوآلتى كةدووربيَت لةكاريطةرييةكانى حيزب‪.‬‬ ‫هةند َيك لة بيرمةندان مةرجي بوني سيستم َيكي‬ ‫حوكمراني "سكؤالر" دادةن َين بؤ بةرقةراربووني‬ ‫ِ‬ ‫كؤمةَلي مةدةني‪ ،‬بةآلم هةند َيكي ديكةيان ئةوة‬ ‫رةتدةكةنةوة‪ ،‬ئ َيوة لةو بارةيةوة راتان ضية؟‬ ‫ئارام جةمال‪ :‬ئةم ثرسيارة ئيشكاليةتى زؤرى‬ ‫حوكمرانى‬ ‫تيَداية‪ ،‬مةبةست ضيية لةسيستميَكى‬ ‫ِ‬ ‫"سكؤالر"؟ ثاشان جؤرى ئةو ثةيوةندييةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى مةدةنيداية‬ ‫لةنيَوان ئةم سيستمةو‬ ‫ضؤنةء لةكويَوة طريَيدةدةيتةوة؟! ئةطةر‬ ‫حوكمرانى‬ ‫باسمان لةثةيوةندى نيَوان سيستمى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى بكرداية رةنطة‬ ‫ديموكراسىء‬ ‫مةبةستةكةمان روونتربوواية ضونكة ثرسي‬ ‫جةوهةريى لةديموكراسيدا بريتية لةدةسةآلت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بابليَين جياكردنةوةى دةسةآلتةكانة‬ ‫يان‬ ‫‪50‬‬

‫َ‬ ‫لةطةل يةكتردا كةئةمةش‬ ‫بةمةسافةيةكى يةكسان‬ ‫دةرةخسيَنيَت بؤ‬ ‫زةمينةيةكى لةبارو ياسايى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بتوانيَت رؤلى‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫ئةوةى‬ ‫َريَت‪ ،‬بةآلم مةسةلةكة‬ ‫ي‬ ‫بط‬ ‫َدا‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫خؤى‬ ‫راستةقينةى‬ ‫ِ‬ ‫لةدنياى ئيَمةدا بةشيَوةيةكى ترةو دةبيَت‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنيش ثشكيان‬ ‫ريَكخراوةكانى‬ ‫هةبيَت لةليَكردنةوةو قرتاندنى دةسةآلتةكانى‬ ‫ياسادانانء جيَبةجيَكردنء دادوةريىء ئةطةر‬ ‫َ‬ ‫نةشليَم ميدياو خودى ريَكخراوةكان خؤشيان‬ ‫لة شادةمارةكانى حيزب كة ثيَطةيةكى زؤر‬ ‫سةنتةرئاميَزى هةية لةناو هةموو ئةم‬ ‫دةسةآلتانةدا‪ .‬لة كاتيَكدا هةريةك لةدوو‬ ‫حيزبى دةسةآلتدار خؤيان بةديموكراسىء‬ ‫حوكمرانى‬ ‫عةلمانيش دةزانن! لةئةزموونى‬ ‫ِ‬ ‫ناوةراستدا ئيشكاليةتى‬ ‫وآلتانى رؤذهةآلتى‬ ‫ِ‬ ‫ثةيوةندي نيَوان ناوو ناوليَنراو هةيةو هيضكات‬ ‫ئةزموونة سياسيية ثيادةكراوةكان ناتبةنةوة‬ ‫سةر ثرةنسيثء بنةماكانى ئةو ناوانةى‬ ‫لةئةزموونةكةيان داوة‪.‬‬ ‫جياكردنةوةى دةسةآلتةكان لةو شويَنةوة‬ ‫بةطرنطء ثيَويست دةزانم كة حكومةتى‬ ‫هاوآلتيان ثيَكبهيَنيَت نةك حكومةتى تويَذيَكى‬ ‫فةرمانرةوايانء ئةوانةى وابةستةن بةوانةوة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫يةك مةسافةو مةودا‬ ‫لةمكاتةدا حكومةت‬ ‫وةردةطريَت لةئاست هةموو هاوآلتيانداو‬ ‫سةيرى‬ ‫ئايديؤلؤذييةوة‬ ‫بةضاويلكةى‬ ‫هاوآلتييةكانى ناكاتء ثلةبةنديان ناكات بؤ‬ ‫سيء ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫هاوآلتى ثلةيةكء ثلة دوو و ثلة َ‬ ‫ثةيامى عةلمانيةت لةدنياى ئيَمةدا تةنها بريتى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةلكو‬ ‫لةدةولةت‬ ‫نيية لةجياكردنةوةى دين‬ ‫َ‬ ‫لةثال بةشةخسةنةكردنى ئايندا ثيَويستة هةموو‬ ‫َ‬ ‫بةلكو‬ ‫ئايديؤلؤذياكان‪ ،‬نةك تةنها ئيسالمى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةدةولةت دامالريَنء‬ ‫هةموو ئةوانى تريش‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دةولةت بيَاليةن بيَت لةهةموو ئايديؤلؤذيايةك‪،‬‬ ‫حوكمرانى ئيَمةدا ئةوةى‬ ‫ضونكة لةسياقى دنياى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةردى سةر ريَى طةشةسةندنى كؤمةلطةى‬ ‫مةدةنى بووة كردنى ئايديؤلؤذيايةك بووة‬ ‫َ‬ ‫دةولةتدا كة زؤربةى ئةزموونةكانى‬ ‫بةبةرى‬ ‫قؤناغى ثؤست كؤلؤنياليزمى نيوةى يةكةمء‬ ‫دووةمى سةدةى بيست َ‬ ‫هةلطرى ئايديؤلؤذياى‬ ‫عةلمانى‬ ‫ديموكراسيء‬ ‫رزطاريخوازيىء‬ ‫لةبنةرةتدا هيضكام لةمانةيان تيَدا‬ ‫بوون بةآلم‬ ‫ِ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫بةرجةستة نةبووة‪ .‬ئةطةر عةلمانيةت بكرَيَتة‬ ‫حوكمرانى ئةوا بةوديودا‬ ‫ثيَشمةرجى سيستمى‬ ‫ِ‬ ‫شيَوةيةكى عةقيدةيى تر وةردةطريَتء دةبيَتةوة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلى‬ ‫لةطةل رؤحى‬ ‫بةئايديؤلؤذياو ئةمةش‬ ‫مةدةنيدا ناتةباية‪.‬‬ ‫هةربؤية لةسياقى ميَذوويى خؤماندا دةتوانم‬ ‫َ‬ ‫بليَم كةثةيوةندييةكى ئؤرطانىء ثيَشوةخت نابينم‬ ‫حوكمرانى سيكؤالريزمى‬ ‫لةنيَوان سيستميَكى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫تةقليديىء بةرقةراربوونى كؤمةلى مةدةنيدا‪.‬‬ ‫بةآلم دةبيَت ئةوةشمان بيرنةضيَت كةتوخمء‬ ‫ئاماذةى ثيَويست هةن لةنيَوان هةريةك‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫لة سكؤالريزمء ديموكراسىء‬ ‫بةرةوثيَشضوونى هةركاميان‬ ‫مةدةنيداو‬ ‫ناراستةوخؤ كاريطةريى بؤ سةر‬ ‫بةراستةوخؤو‬ ‫ِ‬ ‫ئةوانى تر دادةنيَت‪.‬‬ ‫ئايا ثارتى سياسى دةكةو َيتة ناو كؤمةَلطةى‬ ‫مةدةنييةوة يان دةكةو َيتة ن َيو دةوَلةتةوة؟‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫دامةزراوةكانى‬ ‫ئارام جةمال‪:‬‬ ‫مةدةنى دةكةونة نيَو بوارى طشتييةوةو يةكيَكن‬ ‫لةرةطةزةكانى بةشدارى سياسى بةو مانايةى كة‬ ‫لةدارشتنى سياسةتى طشتى حكومةتء‬ ‫بةشدارى‬ ‫ِ‬ ‫لةدروستكردنى ئةو كايةيةدا دةكةن كةتيَيدا‬ ‫تاكةكةسةكانء هاوآلتيان تواناى طفتوطؤكردنء‬ ‫طؤرينيان‬ ‫ثةيوةنديسازكردنء دواجار تواناى‬ ‫ِ‬ ‫هةية لةريَطةى فشارو مانطرتنى مةدةنىء‬ ‫خؤثيشاندانء شيَوازةكانى ديكةوة‪ .‬ئةم كارانة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنييةوة‬ ‫لةريَطةى دامةزراوةكانى‬ ‫دةتوانن خؤيان مانيفيَست بكةن هةربؤية ئةم‬ ‫دامةزراوانة لةبوارى طشتى جياناكريَنةوة‪.‬‬ ‫بةثيَى ئةم تيَطةيشتنة دةكريَت َ‬ ‫بليَين تةنها‬ ‫َ‬ ‫ئةو ثارتة سياسيانة دةكةونة نيَو كؤمةلطةى‬ ‫مةدةنييةوة كةنويَنةرايةتى ئؤثؤزسيؤنيَكى‬ ‫ياسايى راستةقينة دةكةنء بوونيان نيشانةو‬ ‫ديموكراسى‬ ‫سيستميَكى‬ ‫بؤ‬ ‫ئاماذةن‬ ‫تةندروستء تواناى هيَزى رةخنةطرتنء‬ ‫َ‬ ‫ئةلتةرناتيظيان‬ ‫ثيَشكةشكردنى ئةجيَندايةكى‬ ‫هةيةو دةكريَت لةهةنديَك رووبةرى طشتيدا‬ ‫َ‬ ‫لةطةل بةرذةوةندى‬ ‫بةرذةوةنديي ئةمانة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنيدا يةكبطريَتةوة‬ ‫دامةزراوةكانى‬ ‫و ئامادةى طفتوطؤ طشتييةكان ء بزووتنةوة‬ ‫كؤمةآليةتييةكان بن‪ .‬بةآلم كاتيَك ثارتى سياسى‬ ‫دةسةآلت دةطريَتةدةست لةوة دةكةويَت وةك‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنى‬ ‫يةكيَك لةدامةزراوةكانى‬ ‫سةيربكريَت‪ ،‬ضونكة ئيدى لةوة دةردةضيَت‬ ‫بةرووى دةسةآلتدا دروستبكات َ‬ ‫بةلكو‬ ‫بةرطرى ِ‬

‫َ‬ ‫لةهةولى ثاراستنى دةسةآلتدا دةبيَت‪.‬‬ ‫هةميشة‬ ‫لةساتةوةختيَكدا‬ ‫سياسى‬ ‫ثارتى‬ ‫دةشيَت‬ ‫َ‬ ‫بةكؤمةلطةى مةدةنى بيَتء خةبات بؤ‬ ‫سةر‬ ‫َ‬ ‫ديموكراتيزةكردنى كؤمةلطة بكاتء بةباريَك‬ ‫َ‬ ‫هةولى طرتنةدةستى دةسةآلت بدات‪.‬‬ ‫لةبارةكانيشدا‬ ‫َ‬ ‫دةرهاويشتةكانى كؤمةلطةى مةدةنى لةسةدةى‬ ‫رابوردودا لةسيستمة تؤتاليتارييةكانى ئةوروثاى‬ ‫خؤرهةآلتدا وةك ثيَويستييةك هاتةكايةوة بؤ‬ ‫داواكردنى ئازادىء سيستميَكى ديموكراسى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةثؤلؤنياء‬ ‫لةوانةش وةك ريَكخراوى هاوكارى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةلمةتى ئؤكةى‪ OK -‬لة سلؤظاكياى سالى ‪1998‬و‬ ‫َ‬ ‫بزووتنةوةى ئؤتؤبؤر "مشت" كةسالى ‪ 1998‬لةدواى‬ ‫هيَرشى هاوثةيمانيَتى باكورى ئةتلةنتى ثيَكهاتء‬ ‫َ‬ ‫لةسالى ‪2000‬دا رذيَمى ميلؤسؤظيجى رووخاند‪،‬‬ ‫َ‬ ‫سالى‬ ‫ياخود بزووتنةوةى "كامارا" لة جؤرجياى‬ ‫َ‬ ‫سالى‬ ‫‪2003‬و بزووتنةوةى "زنايؤ" لةئؤكرانياى‬ ‫َ‬ ‫ثرتةقالى لةهةمان‬ ‫شؤرشى‬ ‫‪2004‬ء ريَكخةرانى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫سالدا‪ .‬ئةم بزووتنةوانة هةموويان لةسةرةتادا‬ ‫وةك سةنديكايةكى كريَكارى يان ريَكخراويَكى‬ ‫هاتوونةتةكايةوةء دواتر‬ ‫ناحكومىء مةدةنى‬ ‫لةدذى رذيَمة ديكتاتؤرو تؤتاليتارةكانيان برةويان‬ ‫َ‬ ‫قوولكردنةوةو بةهيَزكردنى‬ ‫بةخةبات داوة لةثيَناو‬ ‫َ‬ ‫ديموكراسيداو ثاشان لةطةل دةستثيَكردنى هةرةسى‬ ‫ئةو سيستمة شموليانةدا بةشيَك لةم ريَكخراوانة‬ ‫يان ضةند كةسانيَكى ناويان ضوونةتة ناو ذيانى‬ ‫سياسييةوةو ثؤستى سياسييان وةرطرتووةو‬ ‫هةنديَكيشيان بوونةتة ثارتى دةسةآلتدار‪ .‬كةواتة‬ ‫طؤرانء وةرضةرخانة بؤ دامةزراوةيةك يان‬ ‫ئةم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ثةرينةوة‬ ‫ضةند دامةزراوةيةكى كؤمةلطةى مةدةنىء ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةت هةميشة‬ ‫بؤ سنوورةكانى دةسةآلتء‬ ‫لةئاراداية‪.‬‬

‫ئارام جةمال سابير‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫بروانامةى‬ ‫سالى ‪ 1968‬لةدايكبووةو‬ ‫‬‫هةلطرى ِ‬ ‫َريىء ئابورى زانكؤى‬ ‫بةكالؤريؤسة لةكؤليَذى كارطي ِ‬ ‫سةآلحةددين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةبةرى ثةيمانطةى كوردى بؤ هةلبذاردنة كة‬ ‫ ِ‬‫ريَكخراويَكى ناحكومى سةربةخؤيةو كاردةكات لةبوارى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫قوولكردنةوةى ثرؤسةى‬ ‫هةلبذاردنء بةشدارى سياسىء‬ ‫ديموكراسى لةهةريَمى كوردستاندا‪.‬‬ ‫َردراوة وةك "‬ ‫ خاوةنى ضةندين كتيَبى وةرطي ِ‬‫رةهةندةكانى ناسيؤناليزم"‪" ،‬ضةمكى مرؤظ الى ماركس"ء‬ ‫"سايكؤلؤذياى جةماوةر"و ضةندين وتارى ترى تايبةت‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مةدةنىء بةشداريى سياسىء‬ ‫بةديموكراسىء‬ ‫َ‬ ‫هةلبذاردن‪...‬تاد‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬

‫‪51‬‬


‫دكتؤر حس يَن خةليقي‪:‬‬ ‫دوو لةمثةر بؤ ثيكهاتني كؤمةلَطاي مةدةني هةية‪:‬‬ ‫يةكةميان بيرهةذاري و سوننةتطرايي كؤمةلَطا و دووةم هةولَداني ريَكخراوة سياسييةكان بؤ‬ ‫طريَداني ريَكخراوةكاني كؤمةلَي مةدةني خؤيانةوة‪.‬‬ ‫قسه‌و باس َيكي زؤر ده‌كر َيت سه‌باره‌ت به‌ زاراوه‌ي‬ ‫«كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني»‪ ،‬به‌لاَ م تاوه‌كو ئ َيستا نه‌توانراوه‌‬ ‫پ َيناسه‌يه‌كي يه‌كگرتووي بؤ بكر َيت؛ به‌ بؤچوني ئ َيوه‌‬ ‫چه‌مكي «كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني» چي ده‌گه‌يه‌ن َيت و پ َيكهاته‌كاني‬ ‫كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني چين و له‌ چ كؤمه‌َلگايه‌كدا زه‌مينه‌ي‬ ‫سه‌رهه‌َلداني كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني به‌رقه‌رار ده‌ب َيت؟‬ ‫َ‬ ‫دةولةت تةنيا ثيكهاتةيةكة كه‬ ‫لة بةرئةوة‬ ‫‌راثةراندني ثيَويستي بة ليَهاتوويةكي طةليَك مةزن‬ ‫ِ‬ ‫تابتواني كةساني ذيرفةرماني ناضار به‬ ‫‌هةية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫‌ثاراستني ئةو ياساطةلة بكا كةخؤيان ثةسنديان‬ ‫كردووة‪ ،‬ثيويستي به ‌ثشتيواني بةهيَزي زؤربةي‬ ‫َ‬ ‫دةولةتة كة بةم شيَوة ثيَكهاتووة‪،‬‬ ‫دانيشتوانة‪ .‬ئةم‬ ‫َ‬ ‫«ديَموكراتيك»ة‪ .‬ثيَش مةرجي‪ ،‬دةولةتيَكي وةها‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا‬ ‫كؤمةلطاي مةدةنيية‪ .‬مةرجي ئةم‬ ‫ثيَكهيَناني‬ ‫دةبي له ‌دةرةوةي‬ ‫لةو ثيَوةندييةدا‪ ،‬يةكةم‪-‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ةمرةوي كارةكاني ناوةندمةداري دةولةت‬ ‫قةل ِ‬ ‫بي‪ ،‬ئةمةش واداكا ريَخؤشكةري ثةسندكردني‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلدا بي‪ .‬واتا‬ ‫جياوازييةكان (‪ Difference‬لة نيَو‬ ‫كردةوة ناوةندمةدارةكاني دةسةآلت هةميشة لة‬ ‫بؤسةدان‌ تادانيشتوان يةكدةست بكةن و شويَنةواري‬ ‫بسريتةوة‪ .‬كةوابوو‬ ‫جياوازيية جؤراو جؤرةكان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‬ ‫كؤمةلطاي مةدةني‪ ،‬بةر له ‌سةقامطيربووني‬ ‫َكدي‪ ،‬و لة دةرةوةي دةسةلاَ تة و‬ ‫ديَموكراتي ثي َ‬ ‫لةمثةري دةسةلاَ تة بؤ ئةوةي جياوازيية هةبووةكان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫رانةمال َي‬ ‫ئايدؤلؤژيا به‌گشتي و ئايني ئيسالم به‌ ش َيوه‌يه‌كي‬ ‫تايبه‌ت چه‌نده‌ ر َيگرن له‌به‌رده‌م كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني له‌و‬ ‫‌ريان پ َييان هه‌يه‌؟‬ ‫كؤمه‌َلگايانه‌ي كه‌ زؤرينه‌يان باوه ِ‬ ‫ئايدؤلؤذيا واتا «جيهان بيني» خويَندنةوةي مرؤظ‬ ‫يان قةوم يان نةتةوةيةك سةبارةت بة جيهاني‬ ‫وةبةردةطري‪ ،‬دةبيتة‬ ‫برواكان كه‌دينيش‬ ‫َ‬ ‫دةوروبةرو ِ‬ ‫ئةوكؤمةل َ‬ ‫َ‬ ‫ةخةلكة‪ .‬ئةم خويندنةوة كة‬ ‫ئايدؤلؤذيان‬ ‫‪52‬‬

‫دةتواني‪،‬‬ ‫بةسةردابي)‪ ،‬هةم‬ ‫طوراني‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫(دةبي هةميشة ِ‬ ‫َ‬ ‫بي وهةم‬ ‫مةدةني‬ ‫طاي‬ ‫كؤمةل‬ ‫ثيكهاتني‬ ‫لةمثةري‬ ‫َ‬ ‫زةمينةخؤشكةري‪ .‬ئةطةر خويندنةوةكة ئةوه ‌بي‪،‬‬ ‫دةتواني ريَطاي ذيان بدؤزيتةوة وياسا‬ ‫كه ‌مرؤظ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫وريساي كؤمةل بؤ ذياني هاوبةش‪ ،‬دةسنيشان بكا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫«كؤمةلطاي مةدةني»‬ ‫ئةوا‪ ،‬ناضارة بةرةوهةوارطةي‬ ‫هةنطاوبني وئةطةر خويندنةوةي لة سةربيَدةسةآلتي‬ ‫َ‬ ‫ئةوثةري‬ ‫وبوونيكي‬ ‫ثيداطرت‬ ‫مرؤظ‬ ‫والوازي‬ ‫ِ‬ ‫سرؤشتي وةك ياسادانةرو برياردةروضارةنووس‬ ‫دياريكةر دانا‪ ،‬ئةوا ثشتي لة كؤمةلطاي مةدةنيية‪.‬‬ ‫واتا ريطريةتي‪.‬‬ ‫‌راي ئ َيوه‌ كؤمه‌َلگاي كوردي كه‌ كؤمه‌َلگايه‌كي داگير و‬ ‫به ِ‬ ‫دابه‌ش كراوه‌و تاوه‌كو ئ َيستا به‌ها خ َيَله‌كيه‌كان ت َيدا زاَله‌‪،‬‬ ‫تا چ راده‌يه‌ك زه‌مينه‌ي سه‌رهه‌َلداني «كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني»‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ت َيدا ره‌خساوه‌؛ ئه‌و ر َيگايانه‌ چين كه‌ ده‌بنه‌ هؤي ئه‌وه‌ي‬ ‫له‌ كورده‌واريدا كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني دروست بب َيت؟‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاي مةدةني ليَرةدا‬ ‫دوولةمثةر بؤ ثيكهاتني‬ ‫خؤدةنوينن‪ :‬يةكةم‪ -‬تارادةيةك بيرهةذاري و‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةولداني ريَكخراوة‬ ‫كؤمةلطا ودووةم‬ ‫سوننةتطرايي‬ ‫َ‬ ‫كؤروكؤمةلي طويا‪ ،‬جيا لة‬ ‫سياسييةكان بؤ طريَداني ِ‬ ‫َ‬ ‫ةمرةوي دةسةلاَ ت‪ ،‬بةخؤيانةوة‪ .‬هةر بؤية هيَشتا‬ ‫قةل ِ‬ ‫َ‬ ‫ريَطايةكي دوورمان له‌ثيشة تا تةث وتؤزي كؤمةلطاي‬ ‫َوةدياربي‪ .‬هةركات ريَطا خؤشبوو بؤ‬ ‫مةدةنيمان لي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ثيكهاتني ئةكؤمةلطا و دةولةت نةك ريَكخراو‪ ،‬بوو بة‬ ‫خاوةن دةسةلاَ ت‪ ،‬ئةوكات‪ ،‬هةنطاوي يةكةم بةرةو‬ ‫ئةوئاقاره َ‬ ‫‌هةلدةطرين‬ ‫له‌ دواي ساَلي ‪ 1991‬وه‌ جؤر َيك له‌ خود موختاري له‌‬ ‫به‌شي باشوري كوردستان به‌قه‌راره‌‪ ،‬حكومه‌تي هه‌ر َيمي‬ ‫كوردستان تا چه‌ند توانيويه‌تي زه‌مينه‌ بؤ كؤمه‌َلگايه‌كي‬ ‫بره‌خس َين َيت؟‬ ‫مه‌ده‌ني له‌م به‌شه‌ ِ‬ ‫َ‬ ‫«دةولةت» ئةودةسةلاَ تة‪،‬‬ ‫بةثي ثيناسةكردني‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةردةولةتيكدا‪،‬‬ ‫لةو ضةمكةدا خؤي نابينيتةوة‪ .‬لة‬ ‫سوثاي يةكطرتوو هةية‪ ،‬و باري ئابووري يةكة‪،‬‬ ‫وةزارةتخانةكان‪ ،‬ثارلةمان‪ ،‬دادطاكان‪ ،‬ئةنجومةني‬ ‫وةزيران‪ ،‬هةركامة ئةركي ديايكراوي خؤيان هةية و‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‪،‬‬ ‫داهاتي ولاَ ت بة دةنطي ثارلةمان وثرؤذةي‬ ‫دةكري و دادطا سةربةخؤية و ئةندامةكاني‬ ‫خةرج‬ ‫َ‬ ‫لاَ‬ ‫ثارلةمان لة بيري ثاراستني بةرذةوةندي و تدان‌‬ ‫نةك ريكخراوي خؤيان‪ .‬من ثيمواية ئةو مةرجانة‬ ‫لةو بةشة لة كوردستان به‌طشتي‪ ،‬بةجيي نةهاتوون‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاي مةدةني ثيَشمةرجي ثيكهاتني‬ ‫وةك وتمان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دةولةتي راستةقينه وديموكراتيكة‌‪ ،‬له ‌بةرئةوة‬ ‫ئةو دةولةتة‪ ،‬وةك ثيَويست جيطيرنةبووة‪ ،‬زةمينة‬ ‫بؤ ثيكهاتني ئةو كؤمةلطا‪ ،‬هةتا هةنووكه‪ ‌،‬فةراهةم‬ ‫نةبووطة‪.‬‬ ‫‌رواننه‌ كار َيگه‌ري پ َيشكه‌وتنه‌كاني كؤمه‌َلگاي‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫چؤن‬ ‫ئ َيوه‌‬ ‫ِ‬ ‫كوردي له‌ باشور له‌ سه‌ر به‌شه‌كاني ديكه‌ي كوردستان؟‬ ‫ديارة‪ ،‬كوردستان لةروانطةي ئيمةوة يةكثارضة‬ ‫سةرةراي دابةشبووني‪ ،‬هةتا هةنووكة‪،‬‬ ‫ويةك خاكة و‬ ‫ِ‬ ‫هةرطورانكارييةك لة بةشيك لةوخاكةدا‪ ،‬سةري‬ ‫هةلدابي‪ ،‬به ‌ئةريني يان نةريني‪ ،‬لة سةربةشةكاني‬ ‫َ‬ ‫ديكة شويَني داناوه‪ .‬ئةوهةنطاوة مةزنةي باشوور‬ ‫كه ‌بةري خويني سةدانهةزارشةهيدة‌‪ ،‬ئيَستا وةك‬ ‫ئةستيَرةيةكي درةوشاوة له‌ئاسماني كوردستاندا‪ ،‬له‬ ‫‌طةرانداية وطوروتين بة مافخوازاني هةمووكوردستان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بؤتةضقلي ضاوي لة ثيَشدا‪،‬‬ ‫دهبةخشي‪ .‬هةربؤية‬ ‫َ‬

‫ميراتطراني سةدام و دواتر داطيركةراني ديكة‪.‬‬ ‫به‌و پ َييه‌ي ئ َيوه‌ ئه‌زموني كاركردنتان هه‌يه‌ له‌ بواري‬ ‫حزبايه‌تيدا‪ ،‬رؤَلي حزبه‌ سياسييه‌كاني كوردستان له‌‬ ‫گه‌شه‌پ َيداني كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني چؤن هه‌َلده‌سه‌نگ َينن‪ ،‬به‌‬ ‫گشتي ئايا حزبه‌ سياسييه‌كان ئاسته‌نگن يان ر َيخؤشكه‌رن‬ ‫له‌و بواره‌؟‬ ‫ئةطةر واي دابنين‪ ،‬ريَكخراوة سياسييةكاني‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئامانجي ثيرؤزيان وندانةكردووة‬ ‫َ‬ ‫هةول وتيكؤشانيان له ‌ثيناو ثيكهاتني‬ ‫و هةموو‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاي مةدةني و هؤشياركردنةوة خةلك‬ ‫دةبي‬ ‫و طةيشتن بة ئامانجي سةرةكيية‪ ،‬ئةوا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايه‌بن‪ .‬ئةطةرثيَضةوانةكةي‬ ‫ريَخؤشكةري ئةو‬ ‫بوو و ئامانجي سةرةكي ونداكرابوو وجيَي خؤي‬ ‫دابوو بة ثاراستني بةرذةوةندي تاك وريَكخراو و‬ ‫دؤذمنيش جيَي خوي دابوو بة وانةي دةوربةري‬ ‫هةرةشة لةوبةرذةوةندييانة دةكةن‪،‬‬ ‫ريَكخراو كة‬ ‫ِ‬ ‫ئةوا نةك لةمثةر َ‬ ‫بةلكوو بةنداويانسرؤشت بةندي‬ ‫وةك ديواري ضين‪ ،‬له ‌بةرانبةر كؤمةلطاي مةدةنيدا‪،‬‬ ‫ضيدةكةن‪ .‬خؤتان دادوةربن‪ ،‬كامةيان راستة؟‬ ‫هه‌ند َيك له‌ بيرمه‌ندان مه‌رجي بوني سيستم َيكي‬ ‫حوكمراني «سكؤالر» داده‌ن َين بؤ به‌رقه‌رار بوني كؤمه‌َلي‬ ‫ِ‬ ‫مه‌ده‌ني‪ ،‬به‌لاَ م هه‌ند َيكي ديكه‌يان ئه‌وه‌ ره‌ت ده‌كه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ َيوه‌ له‌وباره‌وه‌ راتان چيه‌؟‬ ‫وةآلمي ئةم ثرسيارة له ‌دووتؤي باسةكاني‬ ‫ثيشوودا‪ ،‬دراوةتةوة كةثيَشمةرجي دةسةلاَ تي‬ ‫لةوضةشنه‪ ‌،‬ثيكاهاتي كؤمةلي مةدةنيية‪.‬‬ ‫به‌م دوايانه‌ چه‌مكي «كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني جيهاني ‪Global‬‬ ‫‪ Civil Society‬و «كؤمه‌َلي مه‌ده‌ني ئنته‌رناسيونال‬ ‫‪ Transnational Civil Society‬سه‌ري هه‌َلداوه‌‪،‬‬ ‫به‌ بؤچوني ئ َيوه‌ ده‌كر َيت له‌ سايه‌ي بوني ملمالن َيي‬ ‫«به‌ تايبه‌ت ئيسالم و مه‌سيحيه‌ت»‬ ‫شارستانيه‌كان‬ ‫كؤمه‌َل َيكي مه‌ده‌ني جيهاني دروست بب َيت؟‬ ‫ئيسالم و مةسيحييةت دوو هةزار َ‬ ‫سالة ملمالني‬ ‫دةكةن و يةكتر دةكوذن و ئاكامةكةي بؤتة هؤي‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلداني هةنديك ريكخراوي دذةبةر له‌هةردووك‬ ‫ال و لة يه هو‌دييةتيشدا كة سةرضاوةي مةسيحييةت‬ ‫و ئيسالميشة‪ ،‬ئيتر ضلؤن دةكري ضاوةروان بين‪ ،‬له‬ ‫‌ضةرخي «هؤشطرايي» يان «عةقالنيت»دا‪ ،‬كة زانست‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل و‬ ‫ئةركي ثيشووي ديني له ‌ريَكوثيكردني‬ ‫ياساو ريسا ثةسند كردنداوة ئةستؤطرتووة‪ ،‬كيَشةي‬ ‫َ‬ ‫َني؟!‬ ‫كؤمةلي مةدةني جيهاني‬ ‫دوودين‪،‬‬ ‫بئافري َ‬ ‫ِ‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪53‬‬


‫بريار طاباري‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ريَكخستنى كؤمةلَطاى مةدةنى ء ميديا بةطويَرةى ضةمكء‬ ‫بةرذةوةندى دةسةالَت‪ ،‬ديموكراتى توشى قةيران كراوة‬

‫ديدارى‪ :‬زمناكؤ ئيسماعيل‬ ‫سةرضاوة‪ :‬ئاشكراية هةستى‬ ‫ئاينى زياتر كاريطةرى هةية‬ ‫لةن َيو نةتةوة داطيركةرةكانى‬ ‫كوردستان وةك (توركء عةرةبء‬ ‫فارس)‪ .‬بةبؤضونى ئ َيوة لةن َيو‬ ‫كةدينطةرايى‬ ‫كؤمةَلطايةكدا‬ ‫بوونى هةية‪ ،‬بةتايبةتى دينى‬ ‫َ‬ ‫كةلةطةل ديموكراسييةتدا‬ ‫ئيسالم‬ ‫ناكؤكة‪ ،‬تاضةندة بوار ئةدات‬ ‫بةقسةكردن لةسةر ديموكراسىء‬ ‫كؤمةَلى مةدةنى‪.‬؟!‪.‬‬ ‫بريار طابارى‪ :‬لة نيَو‬ ‫ِ‬ ‫ثرسيارةكةدا ضةند ناكؤكى‬ ‫هةية‪ ،‬سةرةتا‪ ،‬دين نةتةنيا‬ ‫لة نيَو سآ نةتةوةى تورك‪،‬‬ ‫فارسء عةرةبدا كاريطةرى‬ ‫َ‬ ‫ئةرمةنء‬ ‫بةلكو‬ ‫هةية‪،‬‬ ‫ئاشورى كريستيانن‪ ،‬كورديش‬ ‫َ‬ ‫موسلماننء ئاسيى‬ ‫زؤرينةى‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالتيش‪ ،‬واتة دين لة‬ ‫ِر‬ ‫َ‬ ‫هةموو ِرؤذهةالتدا هيَشتاش‬ ‫طةورةترين فاكتؤرة‪ ،‬ضونكة‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالتى ناوين النكةى‬ ‫ِر‬ ‫هةموو ميتؤلؤذياء دينة يةك‬ ‫خوداييةكانيشة‪ ،‬دووةم‪ ،‬دين‬ ‫ء ديموكراسى وةكو يةك‬ ‫ئةوةندة‬ ‫ثرسيارتانكردووة‬ ‫‪54‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫كؤمةلطاى‬ ‫ناكؤك نين‪ ،‬يان دين ء ديموكراسىء‬ ‫مةدةنى جيَطرةوةى يةكترن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى مرؤظايةتيدا ميَذوى زانست (ئةوةى‬ ‫لة‬ ‫ئةوثةرى‬ ‫ئةمرؤ دةناسريَت) تةمةنى زؤرنيةء‬ ‫كة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةطاتة ‪600‬ى ثيَش زايين‪ ،‬بةالم بةر لةميَذووى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل‬ ‫سال مرؤظء‬ ‫شارستانى بةهةزاران‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ميَذووى شارستانيش‬ ‫بةباوةرى ذياون‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ميَذووى ميتؤلؤذياكانء دينة تاكخوداييةكانيش‬ ‫ئةمرؤ هاتووةء وةكو دةزانن كاريطةرى خؤى‬ ‫هةتا‬ ‫ِ‬ ‫باوةرمةندى‬ ‫باوةرىء‬ ‫دةثاريَزيَت‪ .‬بؤية ميَذووى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫كؤمةطاى مرؤظايةتى‪ ،‬جا بةهةر دينيَك بيَت‪ ،‬لةطةلَ‬ ‫لةباوةردارى بةراورد‬ ‫ميَذووى دوركةوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫ناكريَت‪ ،‬لةميَذوى شارستانيةتدا ثةرستطاكان‬ ‫شويَنى ثةرةسةندنى فكرء ِرامانء دةستكةوتى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا بوون‪.‬‬ ‫زانستىء هيَزى بةرهةمهيَنانى‬ ‫َ‬ ‫اثةرينى‬ ‫هةموو دينةكان طوزارة لةسةرهةلدانء ِر ِ‬ ‫كؤمةلطا لةدذى َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةسةالت‬ ‫زولمء زؤرى سيستمى‬

‫لةسةردةمى خؤياندا دةكةن‪ ،‬دينى ئيبراهيمى‪ ،‬دينى‬ ‫يةهودى‪ ،‬دينى كريستيانىء‪ ،‬زةردةشتء مانى‬ ‫ناوةركى فةلسةفييان هةية‪ ،‬بوديزمء دينى‬ ‫كةزياتر‬ ‫ِ‬ ‫ئيسالميش هةموويان ئةو كارةكتةرةيان هةية‪،‬‬ ‫ئةوكاتة ئيَمة مافى ئةوةمان نيية كة َ‬ ‫بليَين ئةو دينانة‬ ‫لةديموكراسى ئازاديخوازى ء يةكسانخوازىء‬ ‫َ‬ ‫َرانة بةدوورن‪ ،‬ضونكة‬ ‫سةرهةلدانى‬ ‫شؤرشطي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِريَك ثيَضةوانةى ئةوة ِراستة‪ ،‬ثيَويستة ئةوةش‬ ‫بزانين كةفةهمء دةركى ديموكراسى نرخيَك‬ ‫َ‬ ‫لةرؤذئاوا‬ ‫نيية كةلةو ضةند‬ ‫سالةى دوايداء تةنيا ِ‬ ‫خولقيَنرابيَت‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫كةرةسةنايةتييةكةى‬ ‫بةلكو ضةمكيَكة‬ ‫ِ‬ ‫دةطةريَتةوة كةلةوانةية‬ ‫بؤ زؤريَك نرخى ميَذوويى‬ ‫ِ‬ ‫دينء ِرةوتى ئازاديخوازى بةثيَشةنطى دينةكان‬ ‫طةورةترين بةشى تيَدا هةبيَت‪ ،‬بطرة لةتيَكؤشانى‬ ‫َ‬ ‫سالةى ئازاديخوازى طةلى كورديشدا‬ ‫‪200‬‬ ‫(سةرةراى‬ ‫ثيَشةنطايةتى كةسايةتيية ئاينييةكان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫نكؤلى ليَناكريَت‪ ،‬كةوابيَت‬ ‫كورييةكانيشان)‪.‬‬ ‫كةمء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةو هةموو ثاشكةوتوويةى كة لة كؤمةلطاكاندا‬ ‫طريَدراءة بةدين ضيية؟!‪.‬‬ ‫ئةو ثرسيارةش ِراستة‪ .‬لةم ِرووةوة دةتوانين ضةند‬ ‫بابةتيَك دةستنيشان بكةين‪ ،‬يةكةم‪ :‬دين لةو كاتةوةى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتبووة لةو كاتةوةى كةسيستمى‬ ‫كة ئاويَتةى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى سياسى دةستى بةسةرداطرتء لةثيَناوى‬ ‫ِروايةتيدان بةبةرذةوةندى خؤىء بؤ مانةوةى‬ ‫لةناوةرؤكى ئازادىء‬ ‫خؤى‪ ،‬بةكاريهيَنا‪ ،‬ئيدى دين‬ ‫ِ‬

‫يةكسانىء ديموكراسى دوورخرايةوة‪ ،‬ئةوة بة‬ ‫ئيسالميشةوة ثرسء طرفتى هةموو دينةكانة‪ ،‬واتة‬ ‫دينى سياسى كراو‪ ،‬يان دينيَك كةبراية ذيَر ِركيَفى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى سياسىء يان بةكورتى دينى‬ ‫سيستمى‬ ‫سياسى‪ ،‬بؤ ئيسالميش ئيسالمى سياسى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئةوةى كة لةهةموو نرخةكانى كؤمةلطاء‬ ‫بانطةشةكانى خؤشى دووركةوتوةتةوة‪ ،‬ئيسالمى‬ ‫سياسيية نةك طةوهةرء ِريَنومايية ئةخالقىء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتييةكانى ئيسالم‪ .‬ئةوةى كة سةدام بةئةنفال‪،‬‬ ‫ئةمرؤكةش ئةردؤطان‬ ‫خومةينى بةحوكمى جيهادء‬ ‫ِ‬ ‫قردةكةن‪ ،‬ئيسالمى‬ ‫بةناوى دينةوة كوردانى ثآ ِ‬ ‫سياسى ئةوةية‪ ،‬هةرئةوةى كة لةكؤنفرانسى‬ ‫والتانى ئيسالميدا كة لةكاتى كيميا بارانى َ‬ ‫َ‬ ‫هةلةبجةدا‬ ‫لةكؤبونةوةدابون‪ ،‬بطرة بةياننامةى شةرمةزاريشيان‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫بؤ ئةو كارةساتة دةرنةكرد‪ ،‬بيانيكردنى دين‬ ‫ديموكراسىء ئازاديخوازى ء يةكسانخوازى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى سياسيية كةلةثيَناوى‬ ‫بةرهةمى ضةمكى‬ ‫بةرذةوةندى خؤى بةسةر ديندا سةثاندويةتى‪.‬‬ ‫دووهةم‪ :‬بةشيَكى بةرضاوى ئةو دابء نةريتانةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا دةدريَن‪،‬‬ ‫كةبةناوى ئيسالمةوة بةخوردى‬ ‫َروانينانةية كةهةتا بينةقاقا كاريطةرى‬ ‫ئةو ضةمكء تي ِ‬ ‫باوةرى‬ ‫َت‬ ‫ي‬ ‫نةب‬ ‫ئةوة‬ ‫ئةطةر‬ ‫َوةية‪،‬‬ ‫ي‬ ‫ث‬ ‫سياسى‬ ‫ئيسالمى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مرؤظةكان‪ ،‬طةالنء كؤمةلطاكان بؤضى دةبآ بكريَتة‬ ‫شةرء ثيَكدادان‪.‬‬ ‫هؤكارى ناكؤكىء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةطةر كاريطةرى ضةمكى دةسةالتء دينى سياسى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاية تةشةنةى نةكردبيَت‪،‬‬ ‫هةتا خانةكانى ئةو‬ ‫باوةرى جياوازى منء تؤ داخؤ دةبآ ض‬ ‫ئةوا‬ ‫ِ‬ ‫زيانيَكى هةبيَت؟ ديموكراسى بةواتاى ِريَزطرتنى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةسةالت بةواتاى‬ ‫بةالم‬ ‫جياوازييةكانة لةيةكتر‪،‬‬ ‫َ‬ ‫نكؤليكردنى بةشيَك‪ ،‬ضينيَك‪ ،‬طةليَك يان ئاينيَكة لة‬ ‫ثيَناوى بةرذةوةندى يةكيَكيدى‪.‬‬ ‫باوةرى بةدين كة خؤى لة‬ ‫سيَهةم‪ :‬ضةمكى‬ ‫ِ‬ ‫دةمارطيرى ء كؤنةثةرستى ء نةزانى ء‪ ...‬هتد‪ ،‬دةدات‬ ‫َثةر‬ ‫(ئةو دياردةية لة كوردستاندا زؤرة)‪ .‬ثيَويستة تي ِ‬ ‫بكريَت‪ ،‬ثيَويستة بزانين كةلةسةردةمى ئيسالمدا‬ ‫كةباوةرمةندبوون‪ ،‬مرؤظى‬ ‫هةوو ئةو كةسانةى‬ ‫ِ‬ ‫زاناء تيَطةيشتوو بوون‪ ،‬خؤيان ثةروةردة دةكرد‪،‬‬ ‫هيَزء تواناى فكرى ئةوةيان هةبوو كة باش خراث‬ ‫يان حةقء ناحةق ليَك جودا بكةنةوة‪ ،‬لةثيَناوى‬ ‫َ‬ ‫زؤلمء ناحةقى ِراوةستن‪.‬‬ ‫حةقدا تيَبكؤشنء دذى‬ ‫كةباوةرمةندى كويَرانة‬ ‫ئةو ضةمكء نةريَتةى‬ ‫ِ‬ ‫ثةرةثيَدةدات يان زانستى ئاينى تةنيا بةئةركء‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪55‬‬


‫َ‬ ‫مولكى هةنديَك كةس نيشان ئةدات‪ ،‬ضةمكى ئيسالمى‬ ‫سياسيةء بؤ لةخشتةبردنء نةزان هيَشتنةوةء زياتر‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاية‪.‬‬ ‫كؤيلةكردنى‬ ‫دين لةو هةريَمةداء لةطشتى مرؤظايةتيشدا نرخيَكةء‬ ‫هةموو ئةو ثاشكةوتويىء نةزانيةى كةبةسةريدا‬ ‫سةثيَنراوة بةرهةمى ضةمكء بةرذةوةندى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دامالينى لةضةمكء هيَرشى‬ ‫دةسةالتة‪،‬‬ ‫سيستمى‬ ‫َ‬ ‫َرانةوةى نرخء ِريَنومايية‬ ‫دةسةالتى سياسىء طي ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتييةكان طةوهةرى دين تةنيا‬ ‫ئةخالقىء‬ ‫ضارةية بؤ ِريَنسانسى ئةو هةريَمة بةطشتى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةنكؤليكردن يان‬ ‫زؤريَك تاقيكردنةوةى كةثشتيان‬ ‫ِرةتكردنةوةى دين بةشيَوةيةكى قةبة دةبةست‬ ‫يان ديموكراسىء علمانيةتيان بةجيَطرةوةى دين‬ ‫َ‬ ‫لةقةلةمدةدا‪ ،‬ضانسى سةركةوتنيان نةبوو‪ ،‬بؤية‬ ‫َ‬ ‫مامةلة‬ ‫ثيَويستة بةضةمكيَكى ِراستء ئؤبذيَكتيظ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى ِرؤذهةالتى‬ ‫لةطةل دينء ِريَنسانسى فكرى‬ ‫ناوينء دةركةوتن لةقةيرانةكانى بكريَت‪.‬‬ ‫ثرؤذةى ِرؤذهة َ‬ ‫التى‬ ‫سةرضاوة‪ :‬ع َيراق لةضوارض َيوةى ِ‬ ‫ناوةراستى طةورةدا‪ ،‬لةضنطى ديكتاتؤريزةى سةددام‬ ‫ِ‬ ‫دةره َينراء‪ ،‬ئ َيستا لةقؤناغى طواستنةوةداية بؤ‬ ‫ديموكراسيكردن‪ ،‬ئ َيوة تاضةندة طةشبينن بةوةى ئةم‬ ‫ديموكراسييةتةى ع َيراق دةطاتة دوامةنزَلطاى خؤىء‬ ‫بةرئةنجام َيكى ِرؤشنى دةب َيت‪.‬؟!‪.‬‬ ‫ثيَشكةوتنء‬ ‫ديموكراسى‬ ‫طابارى‪:‬‬ ‫بريار‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ثةرةسةندنى فكرى‪ ،‬زانستى‪ ،‬كؤمةاليةتى‪ ،‬كلتورىء‬ ‫َ‬ ‫واتا‬ ‫ميكانيزمةكانيةتى‪.‬‬ ‫كؤمةلطاء‬ ‫ئةخالقى‬ ‫ديموكراسى ِرووداويَكى تةنيا طريَدراو بةسةرخانى‬ ‫َ‬ ‫ملى‪،‬‬ ‫دةولةت‪ ،‬بةزؤرة‬ ‫بةريَوةبةرى‬ ‫سيستمى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫كورتخايةنء يان تةنيا بةهيَزء ديناميكى دةرةكى‬ ‫َ‬ ‫نيية‪َ ،‬‬ ‫كؤمةلطاء‬ ‫بةلكو ِروداويَكى كلتورى‪ ،‬ذيَرخانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا دةطريَتةوة بةدامء‬ ‫دريَذخاييةنة كة هةموو‬ ‫بةريَوةبةريشةوة‪ .‬بؤ نمونة تةمةنى‬ ‫دةزطاى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِريَنسانسى ئةوروثا نزيكى ‪ 500‬سالة بةالم هةر‬ ‫َ‬ ‫سال لةمةوبةر هيتلرء‬ ‫لةهةمان ئةوروثاشدا ‪60‬‬ ‫مؤسيلينى دةركةوتن كةلوتكةى فاشيزم بوون‪.‬‬ ‫ثيَويستة دووبابةت شيكار بكريَن‪ .‬يةكةم‪:‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى ئيَراقء كوردستانيش ضةندة‬ ‫ذيَرخانى‬ ‫لةرووى ثةرةسةندنى كلتورى ديموكراسييةوة‬ ‫ِ‬ ‫هةنطاويان ناوة‪ .‬ديارة تةنيا دوو نمونة دةتوانيَت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةسالةكانى‬ ‫كؤمةلطايةك‬ ‫ئةوة ِرونبكاتةوة‪ ،‬لةوانة‬ ‫ئةمرؤ‬ ‫شةرى ئيَرانء ئيَراقةوة هةتا‬ ‫‪ 1980‬كانةوة‪ ،‬لة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫شةرء َ‬ ‫كؤمةلطايةك كةهةتا دوايى‬ ‫ئالؤزيداية‪،‬‬ ‫لةنيَو‬ ‫ِ‬ ‫‪56‬‬

‫لةهيَزى بةرهةمهيَنان بيَبةشكراوة‪ .‬ئةويتر‪ ،‬ئةوةتا‬ ‫ضةند مانطة َ‬ ‫هةلبذاردن كراوة َ‬ ‫بةالم تواناء ئيرادة‬ ‫يان ضةمكى بونيادنانى حكومةتيَك هةتا ئةوساش‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاء سةرخانى‬ ‫دةرنةكةوتوة‪ .‬سةرخانى‬ ‫هيَزة سياسييةكان هيَندةى مةوداى عةرزء ئاسمان‬ ‫مةودايان هةية‪ .‬هيَزى نيَو خؤيىء دةستيَوةردةرانى‬ ‫دةرةكى لةئاستى جيهانىء هةريَمدا‪ ،‬خويَندنةوةء‬ ‫ِريَبازى ضارةسةريان بؤ ضارةسةرى كيَشةكانى‬ ‫كؤمةلطاى ئيَراق ضيية؟ بؤ كامة برين كامة َ‬ ‫َ‬ ‫مةلهةميان‬ ‫دياريكردوة‪ ،‬ئةطةر طكةسيَك دةيزانيَت بآ زةحمةت‬ ‫بابةمنيش َ‬ ‫شةرو ملمالنيَيى سياسى‬ ‫بليَت‪ .‬جطة لة‬ ‫ِ‬ ‫عةسكةرىء ئابورىء هاوسةنطى هيَز زياتر‪.‬‬ ‫دوهةم‪ :‬هؤكارء بيانوى سةرةكى ئةمةريكاء‬ ‫هيَزى هاوثةيمان بؤ دةستيَوةردانى ئيَراقء ضى بوو‬ ‫َ‬ ‫لةهةولدان دةركةوتن لةقةيرانةكانى خؤى؟‪،‬‬ ‫جطة‬ ‫َ‬ ‫سةرةراى بانطةشةى ئازاديخوازى كامة هةولدانى‬ ‫ِ‬ ‫بنةرةتى بؤ ثةرةثيَدانى كلتورى ديموكراسى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫عيَراق‬ ‫كؤمةلطاى‬ ‫لةذيَرخانى‬ ‫لةهةريَمةةء‬ ‫َ‬ ‫هةلهيَناوةتةوة؟‪ ،‬دواى هاتنى ئةمةريكا كامة ناكؤكى‬ ‫لةهةريَمةكةدا ضارةسةر بووةء زيادى نةكردووة؟‪.‬‬ ‫سيستمى سةدامى ِروخاند َ‬ ‫بةالم ئاية ضؤن سيستميَكى‬ ‫لةجيَطةكةى جيَطير كردووة؟‪ ،‬ئايا ِريَذةى ئةنفالء‬ ‫كيميابارانء بيَسةرء شويَنكراوةكانى طةالنى ئيَراق‬ ‫لةكاتى سةدام‪ ،‬بةنيسبةتى كوذراوء بريندارء بيَسةرء‬ ‫شويَنكراء َ‬ ‫هةلهاتوانء خؤكوشتنةكانؤ دياردة دزيَوة‬ ‫كؤمةاليةتييةكانى ئةو ضةند َ‬ ‫َ‬ ‫سالةى دوواى ضةندة‬ ‫َ‬ ‫تؤبليَي زيادى نةكردبيَت؟‪ ،‬كةواتة‬ ‫كةمى كردووة‪،‬‬ ‫ئةطةر لةديموكراسىء داهاتوى ئيَراق مةبةستتان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَكى نوآ‬ ‫كةدةولةتيَك ِروخاو‬ ‫ئةوة بيَت‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫فيدرالىء‬ ‫لةضاو ئةوةى ِرابردوو دةولةتيَكى‬ ‫ِ‬ ‫ديموكراتيية كةبةزؤرى ثيَوةى َ‬ ‫دةلكيَنريَتء ئىوة‬ ‫َ‬ ‫بةالم ئةطةر مةبةستتان ثيَشكةوتنى‬ ‫ثيَشكةوتنيَكة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫دياردةى ديموكراسى كؤمةلطاء طةالنى ئيَراقة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا دةتوانيَت‬ ‫ئةوا ئاماء ِريَذةى طرفتةكانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةوةى كةكؤمةليَك شتى‬ ‫شاهيدى ئةوة بكات‪،‬‬ ‫ِر َ‬ ‫بةريَز بؤ‬ ‫والةتى باشيش هةن‪ ،‬ئةوا باخويَنةرى ِ‬ ‫خؤى حوكمبدات‪ ،‬من َ‬ ‫دةليَم بةثيَوة لكاندن نابيَتء‬ ‫لةو ئيشةدا َ‬ ‫هةلة زؤرنء كارء خةباتيَكى طةورةى‬ ‫دةويَت‪.‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬كؤمارى ئيسالمى ئ َيران لةناوضةكةدا وةك‬ ‫بةربةست َيك لةبةردةم كرانةوةى ديموكراسيدا وةستاوة‪،‬‬ ‫بةبؤضونى ئ َيوة ئةم ِرؤَلبينينةى ئ َيران تاكةى در َيذةى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫دةب َيت‪ ،‬ئاية ئةطةرى هةَلطرتنء ت َيكشكاندنى ئةو‬ ‫بةربةستة لةاليةن ِرؤذئاواوة لةئاراداية‪.‬؟!‪.‬‬ ‫بريار طابارى‪ :‬بيَطومان سيستمى سياسى ئيَران‬ ‫ِ‬ ‫توشى قةيرانيَكى هةمةاليةنة بووةء تواناء دةرفةتى‬ ‫َ‬ ‫(دةولةت –نةتةوةى ئيَران‬ ‫بةريَوةضونى نةماوة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫لةاليةكةوة ضةمكى ميلليطةراييةطةى بةرةء فاشيزم‬ ‫دةروات)‪ ،‬لةاليةكيتريشةوة ئيسالمى سياسى‬ ‫ِ‬ ‫(باسيَكى مةزهةبى شيَعة)‪ .‬هةر لةضوار ضيَوةى‬ ‫َ‬ ‫دةولةت‬ ‫ثةيرةو دةكريَت‪ .‬واتا‬ ‫ضةمكى فاشستيدا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَكى تئؤكراتيك كة‬ ‫– نةتةوةيةكى دينى‪ ،‬يان‬ ‫سيستمة سياسييةكةى لةلوتكةى ديكتاتوريةتدا‬ ‫بةريَوةبردنى‬ ‫بةريَوة دةضيَت‪ .‬ئةو سيستمة تواناى ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاء طةالنى ئيَران‬ ‫كؤمةلطاى نةماوةء‬ ‫ليَبةتةنط هاتون‪ .‬وةك دةزانن ديناميزمى نيَو خؤيى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى ئيَرانىء لةاليَيكيتريشةوة‬ ‫واتا طةالنء‬ ‫ديناميزمى دةرةكى واتا سيستمى سياسى نيَو‬ ‫بةرذيَمى‬ ‫نةتةوةيى هاوتةريبى يةكدى تةنطيان‬ ‫ِ‬ ‫ئيَران َ‬ ‫هةلضنيوةء تةريكء طؤشةطيريان كردوة‪ ،‬ئةو‬ ‫كيَشةيانةى كةلةئيَرانةوة َ‬ ‫هةلواسراوو بيَضارةسةرى‬ ‫ماونةتةوة‪ ،‬كيَشةى ئيَتنيكى‪ ،‬ناسنامةء مافى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتى‪ ،‬ئاينى‪ ،‬ديموكراتى‪،‬‬ ‫طةالن‪ ،‬كلتورى‪،‬‬ ‫ئابورى‪ ،‬مافى مرؤظ و‪...‬هتد‪ ،‬ترن كةديناميكى‬ ‫َ‬ ‫دةناليَننء‬ ‫نيَوخؤيى واتا طةالنى ئيَران بةدةستييةوة‬ ‫بنةرةتى قةيرانء بنبةستةكانيش ئةوةية‪.‬‬ ‫هؤكارى‬ ‫ِ‬ ‫لةاليةكيترةوة سيستمى سياسى نيَو نةتةوةيى‬ ‫قةيرانةكانى ئيَران وةك تيرؤريزم‪ ،‬كيَشةى ضةكى‬ ‫ناوةكىء ضةند بابةتى هاوشيَوةيى بةنيَو دةكات‪.‬‬ ‫ديارة ئةوانة دةبيَت وةكو تةواوكةرى يةكديش‬ ‫ببينريَن‪ .‬لةو ضوارضيَوةيةدا ِرذيَمى ئيَران لةبةردةم‬ ‫َ‬ ‫هةولدانى هةردوو ديناميزمى نيَوخؤيىء دةرةكيشدا‬ ‫ئاراستةء ِرةوتى ديكتاتؤرى وةكو تةنيا ِريَطاى‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫ثةرو دةكات‪ .‬ديناميزمى نيَوخؤيى‬ ‫مانةوة ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةوةى كة لةتيَكؤشانيَكى هةمةاليةنةداية بةالم‬ ‫هيَشتايش ثيَويستى بةبةرنامةيةكى تؤكمةترء‬ ‫َ‬ ‫ضرتر خؤى دةسةثيَنيَت‪ .‬هةرضى ديناميكى‬ ‫هةولدانى ِ‬ ‫بنةرةتى‬ ‫دةرةكيشة ثرسى ِرذيَمى ئيَران بةشيَوةيةكى ِ‬ ‫ناطريَتة دةستء تةنيا هةبوونى ِرذيَمى ئيَران‬ ‫َ‬ ‫هةولى الوازكردن يان‬ ‫وةكو ئاستةنط دةبينيَتء‬ ‫كةرذيَكى‬ ‫بيَكاريطةركردنى دةدات‪ .‬ئةوة مسؤطةرة ِ‬ ‫ئيَران بؤ ماوةيةكى دريَذ ناتوانيَت بةوشيَوةيةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫سالةى‬ ‫بةالم هةر لةو ضةند‬ ‫ئيَستا بةردةميبكات‪،‬‬ ‫طؤرينى ِرذيَم لةئةفغانستانء ئيَراق دوو‬ ‫دووايشدا‬ ‫ِ‬

‫نمونةى زةقء بةرضاون كةثيَويستة ئةزمونيان‬ ‫ليَوةربطيريَت‪َ .‬‬ ‫هةلوةشاندنةوةى ِرذيَمى ئيَران وةكو‬ ‫ئيَراقء ئةفغانستان بةدةستى ديناميكى دةرةكىء‬ ‫دةستتيَوةردانى دةرةكى داخؤ ضةندة قةيرانةكانى‬ ‫ئيَران ضارةسةر دةكاتء بؤ طةالنى ئيَران ضى‬ ‫َ‬ ‫َرامان‬ ‫لةطةل خؤيدا ديَنيَت‪ ،‬ثرسيَكى بنطةيية كةبةتي ِ‬ ‫لةنمونةى ئيَراقء ئةفطانستان دةتوانريَت بةشيَكى‬ ‫َ‬ ‫زؤر لة َ‬ ‫لةسالى‬ ‫وةالمةكةى ببينريَتةوة‪ ،‬طةالنى ئيَران‬ ‫شؤرشيَكى‬ ‫‪1979‬دا لةثيَناوى طةيشتن بةديموكراسى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةكؤلنةوة كةئةنجامى ئةو‬ ‫طةورةيان كرد‪ .‬لةوةش‬ ‫شؤرشة بؤضى سيستميَكى ديكتاتؤرى بةوشيَوةيةى‬ ‫ِ‬ ‫ليَكةوتةوة‪ ،‬بؤية ثيَويستة بزانين كةطةالنى ئيَران‬ ‫بةطومانةوة سةيرى دةست تيَوةردانى دةرةكى‬ ‫بنةرةتيترةوة لةتيَكؤشانى‬ ‫بةروانطةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫دةكةنء ِ‬ ‫دةروانن‪.‬‬ ‫ديموكراتييانة‬ ‫ِ‬ ‫سةرضاوة ‪ :‬بؤ زياتر لةنؤزدة َ‬ ‫سال دةب َيت هةر َيمى‬ ‫دابراوة‪ ،‬بة َ‬ ‫كوردستان‪ ،‬لةدةسة َ‬ ‫الم‬ ‫التى ناوةندى ع َيراق‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫تاوةكو ئ َيستا‪ ،‬نةتوانراوة دةسةالت َيكى ديموكراتء‬ ‫كؤمةَلطايةكى مةدةنى لةهةر َيمدا بونيات بنر َيت‪ ،‬ئ َيوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو بؤضونةدانء بةربةستةكانى‬ ‫تاضةندة‬ ‫ديموكراسييةت لةهةر َيمدا لةضيدا دةبينن‪.‬؟!‪.‬‬ ‫باوةر بةوة‬ ‫بريار طابارى‪ :‬سةرةتا بائيدى كةس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫نةكات كة لةدواى ‪َ 20‬‬ ‫دةسةالتى كوردى ساواية‪،‬‬ ‫سال‬ ‫ضونكة تةنيا لةثيَشختنى ديموكراسيدا خؤى ساوا‬ ‫نيشاندةدات‪ ،‬ئةطينا لةثتةوكردنى بةرذةوةندىء‬ ‫ثاوانى سياسىء ئابوريدا نةك تةنيا ساوا نيية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بةساالضويةكيش ئةوةندة‬ ‫بةلكو لةوانةية هيض ثيرء‬ ‫ئةزمونى نةبيَت كةهةنديَك كةس ء اليةن لةحكومةتى‬ ‫هةريمى كوردستاندا ثيَيى طةيشتون‪.‬‬ ‫بةراستى هؤكارةكانى الوازى ئةزمونى ديموكراسى‬ ‫ِ‬ ‫هةمةرةنطن‬ ‫زؤرء‬ ‫ئةوةندة‬ ‫كوردستاندا‬ ‫َمى‬ ‫ي‬ ‫لةهةر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةالم ضةند‬ ‫مؤرظ نازانيَت لةكويَوة دةستثيَبكات‪،‬‬ ‫هؤكار زياتر كاريطةرييان هةبووة‪.‬‬ ‫اثةرينى طةل‬ ‫يةكةم‪ :‬قؤرخكردنى دةستكةوتى ِر ِ‬ ‫لةاليةن حيزبء نيشاندانى وةكو دةستكةوتيَكى‬ ‫حيزبى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دووهةم‪ :‬كةلك وةرطرتنى حيزب لةدةستكةوتى‬ ‫طةلء بؤشاييةكان بؤ ثتةوكردنى ثيَطةء ثاوانى‬ ‫حيزبى نةك ثةرةثيَدانى كلتورى ديموكراسى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫شةرى دةسةالتى حيزبىء ميراتطرى‬ ‫سيَهةم‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةستكةوتةكانء ثةلكيَشكردنى هةموو كؤمةلطا بؤ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪57‬‬


‫ئةو دياردةية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل بزوتنةوةى‬ ‫شةر‬ ‫َوخؤيىء‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫ى‬ ‫شةر‬ ‫ِ‬ ‫ضوارةم‪ِ :‬‬ ‫بةفيرؤدانى وورةء ديناميزمى‬ ‫ثارضةكانيترء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا بؤ زياتر لة ‪ 10‬سالء كردنةوةى بةسةدانء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتى‪.‬‬ ‫هةزاران برين ناسؤرى‬ ‫َ‬ ‫ثيَنجةم‪ِ :‬راهيَنانى كؤمةلطا بةوةى كةئامانجى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتء‬ ‫ئازادى كوردستان هةبوونى سيستميَكى‬ ‫حكومةتء حيزبء دةزطاى دامةزراوةيىء حيزبىء‬ ‫حوكومين‪ ،‬بةبآ ئةوةى كةئةو دةزطايانة داخؤ بؤ‬ ‫ثةرةثيَدانى كلتورى ديموكراسى يان ضارةسةى‬ ‫طرفتةكانى جةماوةر ض ِر َ‬ ‫ؤلء ثيَطةيةكييان هةية‪.‬‬ ‫شةشةم‪ :‬بيَكاريطةركردنى هيَزء ديناميزمء ئاستى‬ ‫اثةريوى كوردء‬ ‫ضاالكى لةبننةهاتوى طةلى تازة ِر ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتىء سياسىء‬ ‫لةطؤرةثانى‬ ‫دوورخستنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫زةوتكردنى بةهيَزى دةسةالتى تازة ثيَداكةوتو‪.‬‬ ‫طؤرةثانى سياسىء‬ ‫حةوتةم‪ :‬دةستبةسةرداطرتنى ِ‬ ‫َ‬ ‫بةرهةلستكارى سياسىء‬ ‫زةوتكردنى هيَزى‬ ‫ديموكراتيانة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةشتةم‪ :‬حيزبى كردن يان ِريَكخستنى كؤمةلطاى‬ ‫مةدةنى ء ميديا بةطويَرةى ضةمكء بةرذةوةندى‬ ‫َ‬ ‫ادةربرينى ديموكراتى‬ ‫دةسةالت تا ِرادةيةك كة ِر‬ ‫ِ‬ ‫توشى قةيران كراوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫نؤهةم‪ :‬ثاوانى ئابورىء طةندةلىء دةست‬ ‫بةسةرداطرتنى بازارء هيَزى بةرهةمهيَنان‪.‬‬ ‫دةهةم‪ .‬ثةرةثيَدانى شارنشينىء ثشتطويَخستنى‬ ‫بةوةشةوة‬ ‫طوندةكانء‬ ‫ئاوةدانكردنةوةى‬ ‫َ‬ ‫كشتوكالء بةرهةمهيَنانء بونيادنانى‬ ‫زةربةليَدانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةكى بآ ِرةنجء مؤضةخؤرىء بآ بةرهةم‬ ‫َ‬ ‫دةسةالت‪.‬‬ ‫ء وابةستةى‬ ‫يازدةهةم‪ :‬دةستنةدانء ثاراستنء ثاراستنى‬ ‫هاوسةنطى هيَز‪ ،‬كةئةو دياردةيةش هيَندةى حيزب‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا دةضةوسيَنيَتةوة‪.‬‬ ‫ضينء تويَذة هةذارةكانى‬ ‫َباوةرى بةهيَزى طةوهةرىء‬ ‫دوازدةهةم‪ :‬بي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ديناميكى ديموكراتى كؤمةلطاى كوردء هةولدان بؤ‬ ‫ثاراستنى بةرذةوةندىء ثيَطةى حيزبىء حكومةت‬ ‫بةطويَرةى هاوسةنطى ء ثشتيوانى دةرةكى ء‬ ‫بةطويَرةى ئةوةش رووهيَنانة سياسةتيَكى بآ‬ ‫ثرةنسيثء بةذةوةندى ثةرستانة‪.‬‬ ‫سيانزةهةم‪ :‬بةرزكردنةوةى تويَذى سياسىء‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى‬ ‫ضينيَكى ئابورى ء بونيادنانى سيستمى‬ ‫َ‬ ‫دابران لةسةرجةم ضينء تويَذةكانى كؤمةلطا‪.‬‬ ‫ِرةهاء ِ‬ ‫ضواردةهةم‪ :‬ترس لةهيَزى ِروناكبيرىء داخستنى‬ ‫‪58‬‬

‫بةروى ِرةخنةء بؤضون ء‬ ‫هةموو دةرطاكان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةهةلويَستء‬ ‫ثرؤذةى جياواز‪ .‬ثازدةهةم‪ :‬دووربون‬ ‫ِ‬ ‫سياسةنى سةربةخؤيى نةتةوةيى‪.‬‬ ‫ثةرلةمانى‬ ‫شازدةهةم‪ :‬شيَوةيى ديموكراسيةتى‬ ‫ِ‬ ‫تواناى ضارةسةرى هةموو كيَشةكانى نييةء‬ ‫ئةمرؤكة لةئاستى جيهاندا ِرةخنةى ليَدةطيريَت‪ ،‬هيَزى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاش ثيَويستة بزانيَت كةتةنيا‬ ‫ديموكراسى‬ ‫ثارلةمان هةموو كيَشةكان‬ ‫بةطؤرينى ثيَكهاتةى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ضارةسةر نابن‪ ،‬ضونكة ثارلةمان تةنها شويَنى‬ ‫طؤرةثانى سياسى‬ ‫ملمالنآء ِرةقابةرايةتى حيزبء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةء هةموو ضينء تويَذةكانى كؤمةلطا‬ ‫لةخؤناطريَت‪ ...‬زؤريَك دياردةء هؤكارى تريش‬ ‫هةية‪ .‬مايةى َ‬ ‫دلخؤشيية كةزؤرينةى ئةو دياردانة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى كورد مايةى تيَطةيشتنن‪ِ ،‬رةخنة‬ ‫ئةمرؤ بؤ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةكريَن‪ ،‬بةدواداضونيان بؤ دةكريَت‪ .‬بةالم ثيَويستة‬ ‫َ‬ ‫كةهةولدانى زؤرء‬ ‫لةوةش نةترسينء طومان بين‬ ‫بةبةرنامةمان ثيَويستة بؤ ثةرةثيَدانى كلتورى‬ ‫َ‬ ‫ووالتةدا‪.‬‬ ‫ديموكراسى لةو‬ ‫سةرضاوة‪ :‬لةكوردستانى باكور جو َ‬ ‫النةوةيةكى سياسى‬ ‫لةثال جو َ‬ ‫َ‬ ‫النةوة ضةكدارييةكة‪ ،‬هةَلسةنطاندنتان بؤ‬ ‫هةية‬ ‫كارى سياسى كوردةكانى باكور ضيية‪.‬؟!‪.‬‬ ‫بريار طابارى‪ :‬تيَكؤشانى طةلى كورد لةباكورى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َبرانةوة بةردةوامة‪ ،‬ئةو‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ة‬ ‫سال‬ ‫‪37‬‬ ‫كوردستاندا‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫تيَكؤشانة بةثيَشةنطايةتى ثةكةكة‪ ،‬تيَكؤشانيَكى‬ ‫طؤرةثانيَكى‬ ‫نةتةوةيىء ديموكراتييةء لةهةموو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئايدؤلؤذى‪ ،‬فةلسةفى‪ ،‬سياسى‪ ،‬كؤمةاليةتىء‬ ‫ِريَكخستنى‬ ‫ئابورى‪،‬‬ ‫كلتورى‪،‬‬ ‫مةدةنى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ديموكراتييانةى كؤمةلطا‪ ،‬سةربازى ء لةثيَناوى‬ ‫ثربايةخى لةهةموو‬ ‫بةرطريكردنء دةستكةوتى ِ‬ ‫ثارضةكانى كوردستانء لةدةرةوةى كوردستانيش‬ ‫طؤرةثانيَكى كوردستاندا‬ ‫ئافراندووة‪ .‬روو لةهيض‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةلكو بةشيَكة لةكؤى ئةو‬ ‫لةوانيتر دابراونيية‬ ‫نرخانةى كةبةئارةقء خويَنى ئةو طةلة نرخيَنراون‪.‬‬ ‫ئةو ثيَشكةوتنة سياسىء مةدةنييةى كةلةباكورى‬ ‫كوردستانء توركياشدا هاتؤتة ئاراوة‪ ،‬بةشيَكة‬ ‫لةو تيَكؤشانة كةبةبآ بةشةكانيتر ناتوانريَت سةير‬ ‫بكريَت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بةسةرى خؤى دروستنةبوة بةلكو ئةنجامى‬ ‫كؤى ئةو تيَكؤشانةية بةسةرى خؤى ناتوانيَت‬ ‫دريَذة بةهةبونى خؤى بدات ضونكة مةطةر كؤى‬ ‫دستكةوتةكان بتوانيَت ئةوة ثيَشبخاتؤ بيثاريَزيَت‪.‬‬ ‫يةكيَك لةسةنطةرة هةرة لةثيَشةكانى تيَكؤشانى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫سةرهةلدانى طةلى كورد لةباكورى‬ ‫كوردة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫سةلت ضةكدارى نيية‪،‬‬ ‫سةرهةلدانى‬ ‫كوردستان‬ ‫َ‬ ‫طؤرةثانيَكدا خاوةنى بةرنامةء‬ ‫بةلكو لةهةموو‬ ‫ِ‬ ‫لةطؤرةثانى مةدةنىء‬ ‫ستراتيذة‪ ،‬دةستكةوتةكانى‬ ‫ِ‬ ‫ديموكراتيانةدا‪ ،‬ئةو ِراستيية دةسةلميَنيَت‪ .‬بؤية‬ ‫نةدةين كةئةوة بسةلميَنين كةكامةى طريَدراوى‬ ‫كامةية يان كامةى لةثيَش ء كامةى لةثاشةوةية‬ ‫ثيَناسةى ِراست ئةوةية كةدةستكةوتء ثيَشكةوتنى‬ ‫طؤرةثانيَكدا بةشيَكة لة ئةنجامةكانى‬ ‫طةلى كورد هةر ِ‬ ‫كؤى طشتى تيَكؤشانى كورد كةبةطويَرةى بارودؤخى‬ ‫جياواز ِر َ‬ ‫َريَتء بةئةركى جياوازى‬ ‫ؤلى خؤى دةطي ِ‬ ‫َ‬ ‫هةلدةستيَت‪.‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بةش َيوةيةكى طشتى ئايندةى كؤمةَلطاى‬ ‫كوردةوارى لةهةرضوارثارضةى كوردستاندا موَلكى ك َيية؟!‪،‬‬ ‫(حيزب يان خةَلك)‪( ،‬ديموكراسيخوازان) يان (ئاينثةروةرء‬ ‫ثياوانى دينى)‪ .‬هؤكارى ئةوانة ضيية‪.‬؟!‪.‬‬ ‫بريار طابارى‪ :‬لةثرسيارةكةتاندا طوتوتانة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مولكى كآ)‪ ،‬من‬ ‫(كوردستان لة داهاتودا دةبيَتة‬ ‫دةليَم نةبووةء ناشبيَتة َ‬ ‫َ‬ ‫مولكى كةس‪ ،‬تةنيا ئةوة‬ ‫َ‬ ‫كةكؤمةلطا لةهةر قؤناغيَكدا فكرء بةرنامةييك‬ ‫نةبيَت‬ ‫بةراست دةزانيَتء لةدةورى كؤدةبيَتةوةء هةنديَكيش‬ ‫ِ‬ ‫دةخاتة ثاشخانةوةء ئةوةش بةواتاى َ‬ ‫مولك ناييت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫خةلك‪ ،‬ديموكراسيخوازانء‬ ‫وةكو تريش حيزب‪،‬‬ ‫ثياوانى ئاينيش‪ ،‬بةومةرجةى لةخزمةتى ثيَشكةوتنى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةء‬ ‫كؤمةلطادابن هةموويان بةشيَكن لةو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا ِراست‬ ‫بةدابراوى سةيركردنى دياردةى‬ ‫هيَندة‬ ‫ِ‬ ‫نيية‪ ،‬طةلى كوردس بةسةدان َ‬ ‫سالة لةذيَر ستةمى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتء داطيركاريدا دةضةوسيَتةوة‪،‬‬ ‫سيستةمى‬ ‫َ‬ ‫لةسايكؤلؤذييةتى ئةو طةلةدا سيستمى دةسةالتى‬ ‫ضةوسيَنةر بةهةزاران جار نفرين كراوة‪ ،‬ئةو طةلة‬ ‫دةسةالتيَكى ضةوسيَنةر وةك َ‬ ‫َ‬ ‫ئةلتةرناتيظ‬ ‫هيض‬ ‫ثةسةند ناكات‪ ،‬ئةوة دةرةكى دةبيَت يان نيَوخؤيى‪،‬‬ ‫من ثيَم سةيرةء واش دةزانم كةطةمذةن ئةو كةسء‬ ‫هيَزء اليةنة كوردييانةى كةدةيانةويَت طةلى كورد‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةببةن‪.‬‬ ‫دةسةالتء ضةوساندنةوة‬ ‫بةزةبرى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةوة درةنطء زووى دةببيَت بةالم قةت سةر‬ ‫ناطريَت‪ ،‬طةليَك كةلةبةرامبةر سيستمى داطيركارىء‬ ‫ضةوساندنةوةى نيَو نةتةوةيى َ‬ ‫كؤليَنةداوة‪ ،‬مومكين‬ ‫نيية َ‬ ‫زولمء نادادثةروةرى نيَو خؤيى ثةسةند بكات‪،‬‬ ‫بؤية داهاتوى كوردستان داهاتوى ديموكراسيةء‬ ‫ئةمرؤ كةئيدى ثيَشةنطايةتى ِريَنسانسى‬ ‫كوردستان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالتى ناوين دةكات‪ .‬بؤيةش‬ ‫ديموكراسى ِر‬

‫َ‬ ‫كؤمةلطا ديموكراتيزةبيَت‪ ،‬حيزب لةضةمكى‬ ‫دةبآ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دامالريَت‪ ،‬دين لةضةواشةء هيَرشى‬ ‫دةسةالتء ثاوان‬ ‫َ‬ ‫دةسةالت ِرزطار بكريَتء‬ ‫دينى سياسىء ضةمكى‬ ‫تيَكؤشانى ديموكراسيخوازيش خؤى لةضةمكى‬ ‫ِر َ‬ ‫والةتيبون قوتار بكات‪ ،‬بةمشيَوةية داهاتو مسؤطةر‬ ‫داهاتوى ديموكراسى دةبيَت لةكوردستاندا‪.‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬ئ َيوة ث َيتان وانيية كةكوردستانى ِرؤذهة َ‬ ‫الت‬ ‫لةثاشةكش َييةكى تةواوى سياسيدايةو خةريكة ئةو ِرةوشة‬ ‫باوةرييان‬ ‫ناديموكراسييةى حكومةتى ئ َيران قةبوَلدةكةنء‬ ‫ِ‬ ‫بةبيرى ناسيؤناليستى كوردى نام َين َيت‪ ،‬هؤكارى ئةمة‬ ‫ضيية‪ ،‬ب َيهيوا بوونة لةو بانطةشة ديموكراتييةى كةلةن َيو‬ ‫هةر َيمى باشوردا بانطةوازى بؤ دةكر َيتء هيض ئاست َيكى‬ ‫ديموكراتى ث َيوة نابينن‪ ،‬ياخود لةذ َير كاريطةى ئ َيراندا‬ ‫خز َينراونةتة ن َيو سكؤ َ‬ ‫النى ئايدؤلؤذى‪.‬؟!‪.‬‬ ‫بريار طابارى‪ :‬هةموو ئةو هؤكارانةى كة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةثرسيارةكةدا هاتووة كاريطةرى هةية‪ ،‬بةالم‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالتى‬ ‫من بةثيَضةوانةى ثرسيارةكة‪ ،‬طةلى ِر‬ ‫كوردستان لةثاشةكشةى تةواودا نابينم ثيَشمواية‬ ‫َروانينى ثاشةكشةى تةواو‬ ‫َروانينة ِراست نيية‪ ،‬تي ِ‬ ‫ئةو تي ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بؤ طةلى ِرؤذهةالتى كوردستان ِراست نيية‪ ،‬بةلكو‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالت ِراستة‪ ،‬كةطةلى‬ ‫بؤ حيزبة كالسيكييةكانى ِر‬ ‫َ‬ ‫بةحالى خؤى بةرداوة‪ ،‬ئؤردوطانشينن‪،‬‬ ‫كورديان‬ ‫َ‬ ‫ئةوةى نيَوى هةلويَستء سياسةتى سةربةخؤء‬ ‫َرى بيَت هيضيان ثيَوة نةماوة‪ ،‬بؤيةش‬ ‫شؤرشطي ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةلسةنطاندنى طةلى كورد لةكةسايةتى ئةواندا‬ ‫َ‬ ‫هةلةيةكى زؤر طةورةية‪ ،‬ثيَويستة ئةوةش بزانين‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالت لةميَذة لةو حيزبة ناكارامانة‬ ‫كةطةلى ِر‬ ‫َوابر بووةء حيسابى خؤى يةكاليكردؤتةوةء‬ ‫هي ِ‬ ‫بةرةوتء ئاراستةيةكيترةوة دةستى بةتيَكؤشانيَكى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى‬ ‫لةريزى ثيَشةوةى طةالنء‬ ‫نوآ كردووة ِ‬ ‫ئيَرانيشدا جيَدةطريَت‪.‬‬ ‫سياسةتى دذوارى ِرذيَمى كؤمارى ئيسالمى دذ‬ ‫بةطةلى كورد هةتا ئاستيَك دةناسريَتء من ثيَويست‬ ‫لةراستيدا‬ ‫نابينم ئيَستا لةسةرئةوة ِراوةستة بكةم‪ِ ،‬‬ ‫َ‬ ‫لةسالةكانى ‪1990‬ةكانةوة ثشتى تيَكؤشانى‬ ‫ئةوةى‬ ‫َ‬ ‫طةلى ِرؤذهةالتى كوردستانى شكاندووة‪ ،‬سياسةتى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى سياسى‬ ‫نيَوخؤيى كورد بؤ خؤيةتى‪،‬‬ ‫باشورى كوردستانء ئةو هاوسةنطييةى كةلةطةلَ‬ ‫ثةيرةوى دةكةن لةوانةية‬ ‫ِرذيَمى كؤمارى ئيسالمى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةرثرسيارى يةكةمينى ِرةوشى سياسى ِرؤذهةالتى‬ ‫كوردستان بيَت‪ .‬هؤكارى دوهةميش خؤ قةتيس‬ ‫َ‬ ‫ؤذهةالتييةكانة لةنيَو بازنةى‬ ‫هيَشتنةوةى حيزبة ِر‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪59‬‬


‫َرامان لةسةر ئةزمونى باشورى‬ ‫ئةو هاوسةنطييةدا‪ ،‬تي ِ‬ ‫َ‬ ‫بةالم ئةوة لةئاستيَكيترداية‪،‬‬ ‫كوردستانيش هةية‬ ‫َرامان‬ ‫َرامانة لةئةنجام‪ .‬هةميشة تي ِ‬ ‫ضونكة ئةوة تي ِ‬ ‫لةهؤكار كاريطةرى زياترة لةئةنجام‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كاراكتيَرى تيَكؤشانى نويَيى طةلى ِرؤذهةالتى‬ ‫كوردستان ثيَداضونةوةيةكى بابةتيانة لةسةر ئةو‬ ‫ئةزمونانةى ِرابردوو لةخؤدةطريَت‪ .‬تيَكؤشانيَكة‬ ‫نةتةوةيىء‬ ‫زيهنييةتى‬ ‫ضةمكء‬ ‫كةلةسةر‬ ‫َ‬ ‫هةلسةنطاندنيَكى‬ ‫ثيَشدةكةويَت‪،‬‬ ‫ديموكراتييانة‬ ‫َ‬ ‫بابةتيانةء ِراديكالى بؤ سياسةتى نيَوخؤيى كوردء‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى‬ ‫هاوسةنكيةكانى كؤمارى ئيسالمى ء‬ ‫باشورى كوردستان كردوةء باشدةزانيَت كةضؤن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةطةلدا بكات‪ ،‬لةسةر بنةماى سياسةتى‬ ‫مامةلةى‬ ‫نةتةوةيىء سةربةخؤء ثشتبةستوو بةهيَزء ئيرادةى‬ ‫َ‬ ‫هةولدةدات‬ ‫طةوهةرى طةل ئاراستةى طؤتووةء‬ ‫كةنةخؤشىء هؤكارةكانى شكستهيَنانى سياسةتى‬ ‫كورد لةقؤناغةكانى ِرابردوودا شيكار بكاتء‬ ‫َثةريبكات‪ .‬ئةو نرخء بةهايانةى كةلةو ضةند َ‬ ‫سالةى‬ ‫ئي ِ‬ ‫دووايدا لةثيَناوى ئازادى طةلى كورد ئافراندويةتى‪،‬‬ ‫طوزارة لةبوذانةوةيةكى تؤكمةى نوآ دةكات‪.‬‬ ‫لةروانطةى ئاثؤتضييةوة وو َ‬ ‫التانى ِرؤذئاوا ئةو‬ ‫سةرضاوة‪ِ :‬‬ ‫ه َيزة ديموكراتيزةيةنين كةخؤيان بانطةشةى بؤ دةكةنء‪،‬‬ ‫التانى ِرؤذهة َ‬ ‫وو َ‬ ‫التى ناوينيش ه َيز َيكى ديكتاتؤرييةتى‬ ‫نةتةوةطةرايين‪ ،‬بةواتايةكى ديكة‪ ،‬ئاثؤتضى ئةوةمان‬ ‫نيشان ئةدات كةنةتةوةى كورد بةردةوام لةن َيوان دوو ه َيزى‬ ‫ناديموكراتييةدا دةطوشر َيت‪ ،‬ث َيوةرى ديموكراتيزةبوون‬ ‫الى ئ َيوة ضيية‪ ،‬وةضؤن بةدةست د َيت‪.‬؟!‪.‬‬ ‫لةرؤذئاوا ئاستيَكى ديموكراسى‬ ‫بريار طابارى‪ِ :‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتةكانء كؤمةلطاى ِرؤذئاوا لةئاستيَكى‬ ‫هةيةء‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ثيَوةرى ديموكراسية ناسراوةكان‬ ‫بةرضاودا‬ ‫َ‬ ‫خؤيان ِراهيَناوة‪ ،‬بةالم ئةوة بةو واتاية نايةت‬ ‫كةثيَوةرى ديموكراسييةتى ِرؤذئاوا ِرةخنةى لةسةر‬ ‫نيية‪ ،‬يان ثيَوةرى دسموكراسى تةنيا هةر ئةوانةن‬ ‫داريَذراونء ئيَمة مافمان نةبيَت‬ ‫كةلةرؤذئاوا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لةثيَوةرى ديموكراسيدا داهيَنانمان هةبيَتء تةنيا‬ ‫ثيَويستة ملكةضى ثيَوةرة ِرؤذئاواييةكان بين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى ِرؤذئاوا هةرضةندة لةنيَو‬ ‫دةولةتء‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خؤدا ديموكراتى بن‪ ،‬بةالم ئةوة ‪200‬سالة بؤ هةريَمى‬ ‫َ‬ ‫ناوةراستء بةتايبةتيش بؤ طةلى كورد‬ ‫ؤذهةالتى‬ ‫ِر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫جطة لةنكؤليكردنء ضةوساندنةوةء تيرؤريزةكردن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايَيكى‬ ‫دةولةتء‬ ‫شتيَكيتريان كردووة؟!‪ .‬ئاية‬ ‫قركردنى طةليَك‬ ‫لةبةرامبةر‬ ‫ديموكرات ِرةواية‬ ‫ِ‬ ‫‪60‬‬

‫بيَدةنط بيَت يان زؤرينةى كات بؤخؤى بةشيَكى‬ ‫قركردنة؟!‪ ،‬ئاية ئةوة ديموكرات‬ ‫بنةرةتى بيَت‪ ،‬لةو ِ‬ ‫ِ‬ ‫بونة يان ثيَوةندى بةديموكراتبونةوة هةية؟!‪ ،‬بون‬ ‫لةقركردن يان تواندنةوةى هةبون‪،‬‬ ‫بةبةشيَك‬ ‫ِ‬ ‫ناسنامة‪ ،‬كلتور‪ ،‬زمانى طةليَك ض ثيَوةندييةكى‬ ‫َ‬ ‫لةمالى خؤىء‬ ‫بةديموكراسيةتةوة هةية؟!‪ ،‬ئةوةى‬ ‫َ‬ ‫لةووالتى خؤى ديموكراتةء كةديَتة الى منء تؤ‬

‫قركةر‪ ،‬ئاية ئةوة ناكؤكية ضؤن‬ ‫دةبيَتة جانةوةريَكى ِ‬ ‫ساقدةكريَتةوة؟ ديارةء زؤريش سروشتية كةئيَمة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك‬ ‫لةطةل ِريَزطرتن لةبةرشيَك لةنرخةكانى‪،‬‬ ‫اليةنى ئةو ضةمكة ديموكراسية ساختةية ِرةخنة‬ ‫بطةريَين‪ ،‬هةرضى‬ ‫بكةينء بةدواى ثيَوةرى نويَدا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتانى هةريَمةكةشة ِرةوشيان ديارةء بةتايبةتى‬ ‫ضؤنييةتى سيستةمى داطيركارى كوردستان‬ ‫لةبةرضاوة‪ .‬لةبةرئةوةش ِراستة كةطةلى كورد‬ ‫لةنيَوان هةردوو بةرداشدا دةضةوسيَنريَتةوة‪.‬‬ ‫تةظطةرى زيندوكردنةوةى طةلى كوردة لةنيَوان ئةو‬ ‫َ‬ ‫لةريَطاى‬ ‫هةردوو بةرداشةدا‪ ،‬لةاليةكةوة‬ ‫هةولدةدات ِ‬ ‫َ‬ ‫بوناتنانةوةء بةئيرادةكردنى تاكء كؤمةلطاى‬ ‫كورد بةهيَزى زانستى ديموكراسىء ِريَكخستنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةكى ديموكراتييانة‪ ،‬سياسةتى داطيركارى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتة داطيركةرةكان ناضارى‬ ‫بيَكاريطةر بكاتء‬ ‫ثةسةندكردنى هةبونى كورد بكات‪ ،‬لةاليةكيترةوة‬ ‫َ‬ ‫كةباوةرى‬ ‫كؤمةلطاى كورد بطةيةنيَتة ئةو ئاستةى‬ ‫ِ‬ ‫بةخؤ هةبيَتء هيَزى خاوةنداريَتىء ثاراستنى‬ ‫خؤى هةبيَت لةبةرامبةر هةر شيَوة هيَرشيَكدا‪،‬‬ ‫تةظطةرى ئاثؤتضى اليةنطرى ضارةسةرى ثرسى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةولةتانء طةالنى هةريَمةكة لةسةر‬ ‫لةطةل‬ ‫كوردة‬ ‫َ‬ ‫بنةماى برايةتىء يةكسانىء ديموكراسى‪ .‬بةالم‬ ‫َ‬ ‫دةولةتانى هةريَمةكة مل بةو ضارةسةرى‬ ‫ئةطةر‬ ‫ديموكراتيانةية نةدةن‪ ،‬ئةوكات طةلى كورد‬ ‫بةهيَزء ئيمكانى طةوهةرى خؤى ضارةسةرى‬ ‫َ‬ ‫بخولقيَنيَتء سيستمى ديموكراتيانةى خؤى‬ ‫خؤى‬ ‫بونيات بنيَتء بةهةموو تواناشيةوة بيثاريَزيَت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ضاوةروانى‬ ‫بةالم هةتا ئةبةد‬ ‫هةولدةدةين‬ ‫ئيَمة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةوة ناكةين كةدةولةتانى هةريَمةكة مافى كورد‬ ‫بدةن‪َ ،‬‬ ‫بةلكو لةشويَنيَك بةدواوة ئيدى طةلى كورد‬ ‫لةريَطاى‬ ‫بؤخؤى ضارةسةرى خؤى ثيَشدةخات تةنيا ِ‬ ‫باوةر بةخؤبونء تيَكؤشانة‪.‬‬ ‫بةدةستهاتنى ئوةش‬ ‫ِ‬ ‫بريار طابارى‬ ‫* ِ‬ ‫ئةندامى ناوةندى سياسى كؤما جظاكيَن كوردستان‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬


‫ئاسؤ جةبار‪:‬‬ ‫ديموكراسى ضيية بَيجطة لة ريَزطرتن لةمافةكانى مرؤظء ئازادى‬ ‫رادةربرينء ئازادى رؤذنامةطةريىء سةروةريى ياسا‬ ‫ِ‬

‫ديدارى‪ :‬زمناكؤ ئيسماعيل‬ ‫َ‬ ‫سال دةب َيت هةر َيمى‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بؤ زياتر لةنؤزدة‬ ‫َ‬ ‫كوردستان‪ ،‬لةدةسة َ‬ ‫دابراوة‪ ،‬بةالم‬ ‫التى ناوةندى ع َيراق‬ ‫ِ‬ ‫تاوةكو ئ َيستا‪ ،‬نةتوانراوة دةسة َ‬ ‫الت َيكى ديموكراتء‬ ‫كؤمةَلطايةكى مةدةنى لةهةر َيمدا بونيات بنر َيت‪ ،‬ئ َيوة‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو بؤضونةدانء بةربةستةكانى‬ ‫تاضةندة‬ ‫ديموكراسييةت لةهةر َيمدا لةضيدا دةبينن‪.‬؟!‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئاسؤ جةبار‪ :‬هةر لةسةرةتاوة دةسةالتء‬ ‫هةذموونى زلحيزبةكانى كوردستان بةربةستيَكى‬ ‫راستةقينةء ناشارستانى بوون لةبةردةم بة‬ ‫ديموكراتيزةكردنء سةروةرى ياساء دادثةروةرى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتىء ياسايىء شارستانى‪ ،‬هةريَمى‬ ‫كوردستان يةكيَكة لةناشرينترينء ناشارستانيترن‬ ‫لةبةرئةوةى‬ ‫لةجيهاندا‪،‬‬ ‫حكومرانى‬ ‫مؤديَلى‬ ‫ِ‬ ‫شتيَك نيية بةناوى سةروةرى ياساوة‪ ،‬حيزب‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكارء‬ ‫موتلةقء بيَضةندوضونء‬ ‫حاكمى‬ ‫داطيركاريَكى راستةقينةى سةرلةبةرى سةرضاوة‬ ‫ئابورىء سياسىء شارستانىء فةرهةنطىء‬ ‫رؤشنبيرييةكانة‪.‬‬ ‫هاوكات ئةو ئةنداسةسازيية نامةعريفى ء‬ ‫تائةورؤكة وةك نةخشةيةكى‬ ‫نالؤذيكييةى‬ ‫ِ‬ ‫ناشرينى سياسىء حيزبىء كارطيَرىء رؤشنبيريى‬ ‫كارى لةسةردةكريَت بريتيية لةبةرجةستةكردنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة لةناو كايةكى بضوكء هةزيلى‬ ‫َ‬ ‫وةك حيزبدا‪ ،‬ئةم كليَشةسازيية نائينسانىء‬ ‫ناشارستانيية دريَذكراوةى ئةو ستةمكاريية‬ ‫ميَذووىء حيزبطةراييةية كة بةرهةمى بةلشةفيزمء‬

‫ستالينيزمء نازيزمء شؤفيَنيزمء بةعسيزمء‬ ‫ئةورؤكة ئةم‬ ‫رذيَمة تؤتاليتارىء ديكتاتؤرييةكانة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بةرهةمة ناشارستانىء ستةمطةرايية بة ميرات بؤ‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتة حيزبطةراء خيَ‬ ‫َ‬ ‫بنةمالةثةرستء‬ ‫َلةكىء‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪61‬‬


‫عةشرةتثةرستء ستةمكارةكان بةجيَماوة‪ .‬ئةم‬ ‫َكرا طةنجينةيةكى طةورةوطرانى ئةو‬ ‫ميراتة ثي ِ‬ ‫بى ماناء‬ ‫كةرةستةء لؤذيكانةية كة تائةندازةيةكى َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء سةرلةبةرى ثيَكهاتة‬ ‫بى سنور لةتوانايداية‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫زيندووةكانى كؤنترؤلء مؤنؤثؤل بكات‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة بة ديدء‬ ‫لةراستيدا سةيركردنى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء‬ ‫دنيابينييةكى حيزبيانة‪ ،‬واتة سةيرنةكردنى‬ ‫نابينايى بةرامبةر خودى ئةو ثيَكهاتة طةورةيةى كة‬ ‫حيزب تيايدا بيَجطة لةيةكةيةكى بضوكى َ‬ ‫هةلتؤقيو‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة‬ ‫لةكؤمةلطة زيندووةكاندا‬ ‫هيضى ديكة نيية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل دةكات‪ ،‬بةالم لةو كؤمةلطايانةدا كة‬ ‫حيزب‬

‫هةريَمى كوردستان خراثترينء‬ ‫هةمةجيترين نمونةى ديموكراسيية‬ ‫لةناوضةكةء لةدنيادا‪ ،‬ئةم هةريَمة هةريَمى‬

‫رفاندنء كوشتنء َ‬ ‫داثلؤسينى رؤذنامةنوسانة‪،‬‬ ‫هةريَمى داطيركردنء ناشرينكردنى‬ ‫سةرلةبةرى دةزطاء نَيوةندة رؤشنبيريىء‬

‫فةرهةنطييةكانة‪ ،‬هةريَمى هةلَتؤقينى شاعيرى‬ ‫دةربارء رؤشنبيريى نارؤشنبيرء دةزطاى‬

‫َ‬ ‫زةردةلء سوتاندنى‬ ‫نادةزطاء رؤذنامةى‬ ‫طؤظارء كتَيبء دذايةتيكردنى رؤشنبيرة‬ ‫جيدييةكان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتيَكى‬ ‫موتلةقة يان لةذيَر‬ ‫دةسةالتى‬ ‫حيزب‬ ‫ديكتاتؤريى يان مةزهةبطةرايىء ئيمانثةروةريدان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة وةك كيانيَكى سةربةخؤء زيندوو بوونى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء‬ ‫موتلةقى‬ ‫نييةء حيزبى حاكمء داطيركاريى‬ ‫سةرلةبةرى سةرضاوة شارستانييةكانة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتء هةمةجيةتى حيزبطةراييدا‬ ‫لةذيَر‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة وةك كيانيَكى سةربةخؤء زيندوو وجودى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة يةكيَكة لةمةهامة‬ ‫سرينةوةى‬ ‫ناميَنيَت‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةرة طرنطء بنضينةييةكانى دةسةالتة موتلةقء‬ ‫سرينةوةية‬ ‫ثرؤسةى ِ‬ ‫ديكتاتؤرء ديماطؤجةكان‪ ،‬ئةم ِ‬ ‫‪62‬‬

‫لةسرينةوةى شوناسء زيندويَتى‬ ‫تةنها بريتيية نيية‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة وةك رووبةريَكى بةرهةمهيَنء كاريطةرء‬ ‫لةطؤرينى‬ ‫ثرؤسةية بريتيية‬ ‫ِ‬ ‫ثةيوةنديدار‪ ،‬نةخيَر ئةم ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة لةسةربةخؤييةوة بؤ‬ ‫شوناسء مةهامى‬ ‫وابةستةييء ثاشكؤيى‪ ،‬لةروبةريَكى زيندووةوة‬ ‫َ‬ ‫لةكؤمةلطةيةكى خؤذيَنةوة‬ ‫بؤ ثانتاييةكى مردوو‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةكى بةكاربةرء موحتاجء موضةخؤر‪،‬‬ ‫بؤ‬ ‫َ‬ ‫طؤرينى كؤمةلطة لةثيَكهاتةيةكى فرة جومطةء فرة‬ ‫ِ‬ ‫رةنطةوة بؤ كوتلةيةكى كؤنكريَتى بيَقسةء بيَدةنطء‬ ‫خامؤش‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لةسايةى دةسةالتة حيزبطةراء موتلةقء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة تا ئةو شويَنة وجودى‬ ‫كؤنزيَرظاتيظةكاندا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هةية كة لةذيَر كؤنترؤلى حيزبداية‪ ،‬لةدةرةوةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةوة‪،‬‬ ‫كؤنترؤلكردنة‪ ،‬شتيَك نيية بةناوى‬ ‫ئةم‬ ‫َ‬ ‫هاوكات هاوالتى وةك كةسايةتييةكى ئينسانى لةناو‬ ‫نةخشة سياسىء ئابورىء كولتورييةكاندا وجودى‬ ‫نيية‪ .‬ئةوكاتانةى كة تاكةكةس وةك كيانيَكى‬ ‫سةربةخؤء خاوةن ئيرادة وجودى نةما ئيتر‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةش وةك ثيَكهاتةيةكى زيندوو ء كاريطةر‬ ‫وجودى ناميَنيَت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫سةرضاوة‪ :‬لةن َيوةندى ِراطةياندنى حيزبة باالدةستدارةكانى‬ ‫هةر َيمى كوردستان بةردةوام باس لةوة دةكر َيت كةهةر َيمى‬ ‫لةرؤذهة َ‬ ‫التى‬ ‫كوردستان نمونةيةكى فةخرى ديموكراسيية ِ‬ ‫بةبرواى ئ َيوة تاضةندة هةبوونى ديموكراسييةت‬ ‫ناويندا‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫لةكوردستاندا بوونى هةية؟!‪ ،‬ث َيوةر بؤ هةَلسةنطاندنى‬ ‫ديموكراتيزةبوون لةهةر َيمى كوردستاندا ضيية‪.‬؟!‪.‬‬ ‫ئاسؤ جةبار‪ :‬هةريَمى كوردستان خراثترينء‬ ‫هةمةجيترين نمونةى ديموكراسيية لةناوضةكةء‬ ‫لةدنيادا‪ ،‬ئةم هةريَمة هةريَمى رفاندنء كوشتنء‬ ‫َ‬ ‫داثلؤسينى رؤذنامةنوسانة‪ ،‬هةريَمى داطيركردنء‬ ‫ناشرينكردنى سةرلةبةرى دةزطاء نيَوةندة‬ ‫َ‬ ‫هةلتؤقينى‬ ‫رؤشنبيريىء فةرهةنطييةكانة‪ ،‬هةريَمى‬ ‫شاعيرى دةربارء رؤشنبيريى نارؤشنبيرء دةزطاى‬ ‫َ‬ ‫زةردةلء سوتاندنى طؤظارء‬ ‫نادةزطاء رؤذنامةى‬ ‫كتيَبء دذايةتيكردنى رؤشنبيرة جيدييةكان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫تاالنكردنى سةروةتوسامانى نيشتيمانة‬ ‫هةريَمى‬ ‫َ‬ ‫لةتاالنكردنى سامانة سروشتييةكانةوة تادةطاتة‬ ‫هةر‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫تاالنكردنى بودجةء موضةء زةويزارى خةلك‪،‬‬ ‫هةرةشةليَكردنء‬ ‫نانبرينء دةركردنء‬ ‫هةريَمى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بيَبايةخكردنى ئينسانء توانستةكانة‪ ،‬هةريَمى‬ ‫ميدياى زةبةالحى حيزبء كوشتنى ميديا ئةهلىء‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى رةهاى هيَزة‬ ‫جياوازةكانة‪ ،‬هةريَمى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ئةمنىء نهيَنييةكانى حيزبء سةركردةكانةء‬ ‫هةريَمى شاردنةوةى راستييةكانء ضةواشةكردنى‬ ‫َ‬ ‫طؤرونكرنى حةقيقةتةكانة‪،‬‬ ‫خةلكء ناشةفافيةتء‬ ‫ِ‬ ‫بةس هةريَميَكى ديموكراسى نيية‪.‬‬ ‫ديموكراسى ضيية بيَجطة لة ريَزطرتن لةمافةكانى‬ ‫رادةربرينء ئازادى رؤذنامةطةريىء‬ ‫مرؤظء ئازادى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةاليةتىء‬ ‫سةروةريى ياساء دادثةروةرى‬ ‫دامةزراندنى دامةزراوةى سةربةخؤء بوونى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتيَكى دامةزراوةيى ياسايىء شارستانى‪ ،‬هيض‬ ‫كام لةمانةى كة باسمان كرد لةم هةريَمةدا وجوديان‬ ‫نية‪.‬‬ ‫دواجار ئةو تايبةتمةنديية ناشارستانييةى كة‬ ‫ثى دةناسريتةوة بيَجطة‬ ‫هةريَمى كوردستانى َ‬ ‫َ‬ ‫لةسةروةرى ديكتاتؤريةتي طةندةلى هيضى ديكة نيية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةخةسلةتة‬ ‫من لةكاتء زةمةنيَكى جياوازدا باسم‬ ‫هةرة بنضينةييةكانى ئةم سيستمة كردووة‪ ،‬ليَرةدا‬ ‫َ‬ ‫بة كورتىء ثوختى َ‬ ‫طةندةلى‬ ‫دةليَم‪ :‬ديكتاتؤريةتى‬ ‫َ‬ ‫ثيَكهاتةيةكى يةكانطيرء ئالؤزء دامةزراوةيية‬ ‫َ‬ ‫بةريَوةبردنء‬ ‫قولبووةتةوة بؤ سيستمى حوكمء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء‬ ‫ئاستة جياجياكانى فةرهةنطء رؤشنبيرىء‬ ‫ئاينء حيزبء طروثة جياوازةكان‪ ،‬ئةم سيستمة‬ ‫رةنطريَذكردنى‬ ‫هيَندةى رووبةريَكى بةرفراوانة بؤ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫باالى َ‬ ‫ئاستيَكى َ‬ ‫تاالنكردنء كؤنترؤلكردن هيَندةش‬ ‫جال َ‬ ‫جانةوةريَكى طةورةى َ‬ ‫جالؤكةيية كة سةرلةبةرى‬ ‫ئةو ناوةندء دةزطاء ياسايانة دةطريَتةوة كة دةتوانن‬ ‫شةرعيةتيَكى زيندووى سياسىء ياسايىء ئاينىء‬ ‫فةرهةنطى ببةخشنةوة بة ئةخالقياتى ثاوانكردنء‬ ‫َ‬ ‫تاالنكردنء بةفيرؤدان‪ .‬ئاليَرةوة‬ ‫داطيركردنء‬ ‫َ‬ ‫ئيتر ناتوانيت طةندةلييةكانى وةزارةتى ئةوقاف‬ ‫جيابكةيتةوة لةوةزارةتيَكى سةربازى‪ ،‬لةتوانادا‬ ‫نيية ئةو شةرعيةتة ياسايىء سياسيية بدؤزينةوة‬ ‫كة لةنيَوان جةبةروتى دةستةوتاقمة مافيايىء‬ ‫وةزارييةكاندا هةية‪ ،‬هاوكات وةكضؤن جياوازييةكى‬ ‫َ‬ ‫راروتى‬ ‫طةندةلىء‬ ‫طةورة نادؤزيتةوة لةنيَوان‬ ‫ِ‬ ‫وةزارةتى رؤشنبيريى سةردةمى فةلةكةدين‬ ‫َ‬ ‫لةطةل ئةو بةرثرسء كؤمثانيا وةهمىء‬ ‫كاكةيىء‬ ‫َ‬ ‫طةندةلين تا ئاستى‬ ‫تؤريَكى طةورةى‬ ‫كة‬ ‫حيزبيانةى‬ ‫ِ‬ ‫بةريَوةبردن‪.‬‬ ‫ياساء‬ ‫سةرؤكايةتىء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةو دياردة نويَيةى كة ديكتاتؤريةتى طةندةلى‬ ‫لةرووى‬ ‫دةيانهيَنيَتة ئاراوة بيَئةندازة قيَزةوةنن‬ ‫ِ‬ ‫ياساييء شارستانييةوة‪ ،‬بيَسنور دياردةطةليَكى‬ ‫مرؤيىء‬ ‫لةرووى‬ ‫نالؤذيكين‬ ‫نائةخالقىء‬

‫فةرهةنطييةوة‪ ،‬كة بريتين لةداطيكردنى زةويوزارء‬ ‫بةخشينةوةى هةزاران ثارضة بة حيزبء ئةحبابةكانى‪،‬‬ ‫دياردةى بة حيزبيكردنى سةرلةبةرى دامةزراوة‬ ‫حكومىء ناحكومييةكان‪ ،‬دياردةى دروستكردنى‬ ‫سوثايةك لة مةالو خوتبةبيَذء قورئانخويَنى‬ ‫حيزبىء مامؤستاى بيَدةنطء ثرؤفيسؤرى وةهمىء‬ ‫بةريَوبةرى زةليل لةبةردةم حيزبء بةرثرسةكانداء‬ ‫ِ‬ ‫دروستكردنى سةرؤكى بضوكء عةنتةرى كويَرء‬ ‫َ‬ ‫خةيالىء دةزطاى رؤشنبيريى وةك كؤميتةء‬ ‫رامبؤى‬ ‫ناوضةيةكى زةليلى حيزبىء بةرهةمهيَنانى ليَشاويَك‬ ‫َكرا دةبنبة‬ ‫بروانامةى بةرز كة ثي ِ‬ ‫لةخاوةن دكتؤراء ِ‬ ‫ئوستازى جةهلء َ‬ ‫بالوكردنةوةى نةخويَنةوارى‪،‬‬

‫دةسةآلتي كراوةو شةفافء ئةو دةسةآلتةية‬ ‫كة سنورةكاني ياسا طةورةدةكات بؤئةوةى‬ ‫زؤرترين ئازادي تيايدا جَيطةي بَيتةوة‪،‬‬ ‫دةسةآلتي ناديموكراتء ناشةفافء‬ ‫داخراويش سنوري ياساكان بةرتةسكء‬ ‫بضوكدةكةنةوة بؤئةوةي زؤرترين كؤتوبةندي‬ ‫ئةخالقيء سياسيء حزبي تيادا جَيبكاتةوةء‬ ‫بةردةوام لةسازكردني سةرزةمينَيكي‬ ‫بيروراء ئازادي‬ ‫مينريَذدان بؤ ئازادي‬ ‫ِ‬ ‫نوسين…‬

‫دياردةى بةرهةمهيَنانى بيَشومار ريَكخراوى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى‬ ‫ثيشةيىء مةدةنىء فةرهةنطى داماو لةذيَر‬ ‫َ‬ ‫حيزبدا‪ ،‬زةليل لةبةردةم بةرثرسء دةسةالتدا‪،‬‬ ‫دواجار بةرهةمهيَنانى دياردةى َ‬ ‫هةل ِرشتنى بودجةء‬ ‫ثارةيةكى بيَشومار بؤ ئةو دةزطاء ناوةندء كؤميتةء‬ ‫خانة بضوكانةى حيزب بؤئةوةى سةرلةبةر ببنبة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫طةندةلىء هيَزيَكى طةورةى‬ ‫كؤلةكة طرنطةكانى‬ ‫َ‬ ‫ةريَزانء هوتافكيَشانى ديكتاتؤريةتى‬ ‫جةهل بؤ‬ ‫ضةثل ِ‬ ‫َ‬ ‫طةندةلى‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪63‬‬


‫َ‬ ‫لةطةل ئةو بؤضونةى‬ ‫سةرضاوة‪ :‬ئ َيوة تاضةندة كؤكن‬ ‫كةث َييى واية (هةر َيمى كوردستان لةكرانةوةيةكى ب َيشومارى‬ ‫دةربرينى ناسنوردارداية)‪،‬‬ ‫جؤرةها بؤضونء جؤرةها‬ ‫ِ‬ ‫ئةوةش جطة لةو بؤضونةى كةهةردةم ث َيمان دةَل َيت‬ ‫(هةر َيمى كوردستان ناوضةيةكة نةيتوانيوة ئاست َيكى‬ ‫بةبرواى‬ ‫ديموكراتيزةبوون بؤ خؤى دةستنيشان بكات)‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ئ َيوة بآ سنورىء دةست نةثاراستن لةبؤضونء ِروانطة‬ ‫سياسىء ئابورىء كؤمة َ‬ ‫اليةتييةكانء ئةو كرانةوة سةيرة‬ ‫دةربرينى ديموكراسييانةو‬ ‫بؤتة هؤكار َيك بؤ ثةكخستنى‬ ‫ِ‬ ‫كةوتنةوةى بؤضونى جياواز‪ ،‬ياخود نةبونى ئازادىء‬ ‫دةربرينى ئازادء ضاثةمةنى ئازادء‬ ‫بةربةستةكانى بةردةم‬ ‫ِ‬ ‫خستنةوةى طوتارى ئازاد وةهاى كردووة كةنةتوانر َيت‬ ‫ئاستى ديموكراتيزةبوون لةكوردستاندا دةستنيشان‬ ‫بكر َيت‪.‬؟!‪.‬‬ ‫ئاسؤ جةبار‪ :‬ئازادى نوسين ضةند ثةيوةندى بة‬ ‫ئازادىء سةربةخؤيى ضاثء َ‬ ‫بالوكردنةوةوة هةية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫قول ثةيوةندييةكى هةمةاليةنيشى هةية بة ثيَكراى ئةو‬ ‫َ‬ ‫لةرووبةريَكى كؤمةاليةتىء‬ ‫ثيَكهاتة زيندووانةوة كة‬ ‫ِ‬ ‫رادةربرينء نوسين فةراهةم‬ ‫شارستانيدا ئازادى‬ ‫ِ‬ ‫دةكةن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئايا ئيَمة لةبةردةم كؤمةلطةيةكى زيندوداين كة‬ ‫ئازادى ضاثء َ‬ ‫بالوكردنةوة َ‬ ‫قول ثةيوةندى بة طةشةء‬ ‫شارستانييةكانمانةوة‬ ‫فةرهةنطىء‬ ‫ثةيوةنديية‬ ‫َ‬ ‫هةية‪..‬؟ يان لةبةردةم كؤمةلطةيةكداين ئازاديية‬ ‫فةرهةنطىء ئينسانىء ذيارييةكان وجوديان نيية‪...‬؟‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتء ياسا ضةند كاريطةرييان هةية لةسةر‬ ‫ئايا‬ ‫ثتةوكردنى كؤتوبةندة ئةخالقىء ئاينىء ياسايىء‬ ‫سياسىء كولتورييةكان بؤ كوشتنى جياوازىء‬ ‫شةرعيةتدان بة سةركوتكردنء خامؤشكردن‪..‬؟‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتء حيزب دةتوانن ببنبة كوشندةيةكى‬ ‫ئايا‬ ‫راستةقينةى ئازادى نوسينء ئازادى ضاثء‬ ‫َ‬ ‫بالوكردنةوة‪..‬؟‬

‫يةكيَك لةو ميراتة طةورانةى كة لةديكتاتؤرة‬ ‫هةرةشةكردنء‬ ‫َني كولتوري‬ ‫طةورةكان بةجيَدةمي َ‬ ‫ِ‬ ‫بيَدةنطكردنة‪ ،‬دةسةآلتة ستةمكارةكان بةرلةوةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل بكةن‪ ،‬بةرلةوةى وآلت بكةن‬ ‫كؤمةلطة‬ ‫بة طرتوخانةيةكي طةورة‪ ،‬بةرلةوةى ميكانيزمى‬ ‫كوشتني ئؤثؤزيسيؤنء رايطشتيء ميدياي ئازاد‬ ‫هةرةشةى سياسىء ئابورى لةتةواوي‬ ‫بطرنةبةر‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء طروثة رؤشنبيرىء فةرهةنطيىء‬ ‫دةنطة جياوازةكان دةكةن‪ ،‬بةآلم لةثشت ئةم‬ ‫هةرةشةء ضاوسوركردنةوةيةوة هيَزيَكى طةورةي‬ ‫ِ‬ ‫‪64‬‬

‫سةربازيء ميليشيايىء ضةتةء ضةقؤكيَشء‬ ‫طةلةكؤمةكيَى تةكةتولبازىء دةزطاي نهيَني بةناوي‬ ‫َ‬ ‫خةلكةوة ئامادةباشكراوة‬ ‫ئاسايشي نةتةوةييء‬ ‫بؤ ضاوديَريكردني تاكةكةسء رؤذنامةنوسء‬ ‫رؤشنبيرانء سةرلةبةري كايةء دةزطا فةرهةنطيء‬ ‫ميديايء كؤمةآليةتييةكان‪ ،‬ئةم هيَزانة تةنها‬ ‫َ‬ ‫بةلكة‬ ‫هيَزةطةليَكي ضاوديَركارو وردةكار نين‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هيَزطةليَكي ئامادةباشن بؤ سازدانء كؤنترؤلكردنء‬ ‫خامؤشكردنء هيَزكن بؤسازكردني ثانتاييةكي‬ ‫طةورةي داطيركراو ء بيَدةنطكراو‪.‬‬ ‫هةرةشةكردن تةنها بريتيية لةكردةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫توندوتيذء دةمارطيرى‪َ ،‬‬ ‫بةلكة ئةم كولتورة زادةى ئةو‬ ‫دنيابينيية مةترسيئاميَزةية كة دةيةويَت سةرلةبةرى‬ ‫َكرا ريَطريَكى‬ ‫جياوازييةكان لةخؤيدا بكوذيَتء ثي ِ‬ ‫راستةقينةن لةبةردةم طةشةثيَدانى شارستانىء‬ ‫ثرؤذةى جيدى‪.‬‬ ‫طؤ ِرانكارىء ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئةورؤ تةنها بريتى نيين لةو‬ ‫كوشندةكانى‬ ‫ِ‬ ‫ثريان‬ ‫دروستدةكةنء‬ ‫طرتوخانةكان‬ ‫جةالدانةى‬ ‫ِ‬ ‫دةكةن لةرؤحء جةستةى زيندوو‪ ،‬زيدانةكان طةورة‬ ‫ثرياندةكةن‬ ‫دةكةنء ديوارةكانيان بةرزدةكةنةوةء ِ‬ ‫لةنةيارء رةخنةطرء ئؤثؤزسيؤنة سياسىء‬ ‫فةرهةنطىء مرؤييةكان‪ ،‬كوشندةكان تةنها ئةوانة نين‬ ‫نارةزاييةكاندا شةقامةكانء‬ ‫لةكاتى خؤثيشاندانء ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خةلتانى خويَن دةكةنء بة‬ ‫كؤالنةكانى شار‬ ‫ثر لةضةكء تفاقى بيَدةنطكردن خؤيان‬ ‫زريثؤشى ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةكةن بة خةونء خةيالى مرؤظةكاندا‪ .‬بةلكة لةم‬ ‫َ‬ ‫كوالءوجامانةى‬ ‫سةردةمة نويَيةدا كوشندةكان بة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كةواوسةلتةى مةزهةبطةرايىء‬ ‫طةندةليةوة‪ ،‬بة‬ ‫َ‬ ‫ثانتؤلى ناعةدالةتىء‬ ‫سةلةفيةتطةراييةوة‪ ،‬بة ضاكةتء‬ ‫حيزبخوايىء عةنتةرياتخؤرييةوة دةبنبة هيَزطةليَكى‬ ‫كوشندة بةئةندازةيك كوشندةتر لةهةر هيَزيَكى دنيا‪،‬‬ ‫ئةطةر ديكتاتؤرةكان كوشندةيةكى راستةقينةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء فةرهةنط بووبن‪ ،‬ئةوا‬ ‫جةستةى مرؤظء‬ ‫كوشندةكانى ئةمرؤ بكوذيَكى بةزةبرء راستةقينةى‬ ‫َ‬ ‫خةيالء خةونء دنيابينيية جياوازةكانن‬ ‫روحء‬ ‫لةريَى داطيركردنء ضةواشةكردنء ناعةدالةتىء‬ ‫ِ‬ ‫لةريَى‬ ‫دنيا‪،‬‬ ‫ينى‬ ‫كر‬ ‫سادةكانء‬ ‫حةقيقةتة‬ ‫كوشتنى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بازارء سةرلةبةرى سةرضاوة‬ ‫كؤنترؤلكردنى‬ ‫ِ‬ ‫رؤشنبيرىء ميديايىء ئابورىء فةرهةنطىء‬ ‫سياسييةكان‪.‬‬ ‫كوشندةكانى دنياى هاوضةرخ سةربازى‬ ‫َ‬ ‫راستةقينة نيين‪َ ،‬‬ ‫كؤمةليَك بكوذى وةهميين‬ ‫بةلكة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َ‬ ‫كؤمةليَك مافياى‬ ‫لة سةرزةمينيَكى تةواو واقيعيدا‪،‬‬ ‫راستةقينةن بؤ سازكردنى رووبةريَكى طةورةى‬ ‫َ‬ ‫حيكايةتخؤرىء‬ ‫ئةخالقخؤرىء‬ ‫تاالنخؤرىء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةخؤرى‪ ،‬رؤشنبيرخؤرى‬ ‫سةروةريخؤرى ء‬ ‫ء هونةرخؤرى ء فةرهةنطخؤرى‪.‬‬ ‫ئازادي بيروراو ئازادي نوسين جياناكريَتةوة‬ ‫لةوةرضةرخاني شارستانيء رؤشنبيري‪ ،‬وةكضؤن‬ ‫طةشةثيَداني فةرهةنطء زانستء رؤشنبيريي‬ ‫ثةيوةندييةكي راستةوخؤء دذواري هةية بةئازايةتي‬ ‫داهيَنةرانء نوسةراني ئازادةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتانةى كة سنورى ياساكان بةرتةسك‬ ‫ئةو‬ ‫دةكةنةوة بؤئةوةى كةمترين ئازادى ئينسانةكانى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتطةليَكى‬ ‫بيَطومان‬ ‫جيَبكةنةوة‪،‬‬ ‫تيادا‬ ‫نامؤديَرنء دواكةوتوون لةسةر ئاستى ريَزطرتن‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى‬ ‫لةمافةكانى مرؤظء ديموكراسىء‬ ‫كراوةء شارستانى‪.‬‬ ‫دةسةآلتي كراوةو شةفافء ئةو دةسةآلتةية‬ ‫كة سنورةكاني ياسا طةورةدةكات بؤئةوةى‬ ‫زؤرترين ئازادي تيايدا جيَطةي بيَتةوة‪ ،‬دةسةآلتي‬ ‫ناديموكرات ء ناشةفافء داخراويش سنوري‬ ‫ياساكان بةرتةسكء بضوكدةكةنةوة بؤئةوةي‬ ‫زؤرترين كؤتوبةندي ئةخالقيء سياسيء حزبي تيادا‬ ‫جيَبكاتةوةء بةردةوام لةسازكردني سةرزةمينيَكي‬ ‫بيروراء ئازادي نوسين…‬ ‫مينريَذدان بؤ ئازادي‬ ‫ِ‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بةبؤضونى ئ َيوة ملمالنآ سياسييةكان‬ ‫لةهةر َيمدا هؤكارى بةرجةستةنةبوونى ديموكراتيية‪،‬‬ ‫ياخود كؤمةَلطاى كوردى هؤشيارنيية بةبةرهةم ه َينانى‬ ‫ئاستى ديموكراتيزةبوون‪.‬؟!‪.‬‬ ‫ئاسؤ جةبار‪ :‬لةهةر شويَنيَكدا سةروةرى ياسا‬ ‫وجودى نةبوو‪ ،‬هيَزة كؤنثاريَزء ناشارستانييةكان‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكردنء‬ ‫دةبنة حاكمى رةهاء دةستكراوة بؤ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةء سةرضاوة مرؤيىء‬ ‫داطيركردنى‬ ‫شارستانييةكان‪.‬‬ ‫لةكوردستاندا شتيَك نيية بةناوى ملمالنيَوة‪ ،‬لةبرى‬ ‫هةرةشةكردنء‬ ‫َ‬ ‫ملمالنى دذايةتيكردنء ركةبةرايةتىء ِ‬ ‫هةمةرةنطييةكان بوونةتة‬ ‫كوشتنى جياوازييةكانء‬ ‫ِ‬ ‫ئةخالقء شتطةليَكى سروشتىء ياسايىء سياسىء‬ ‫ئابوورى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫جياوازى طةورة هةية لةنيَوان كؤمةلطةى زيندوو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مردوودا‪ ،‬هةر لةرووى فةرهةنطييةوة‬ ‫ء‬ ‫تادةطاتة مؤرالء تادةطاتة روانينء دنيابينىء‬ ‫هةستء دركء زةوقء ضةشةى كولتورىء‬

‫ئيستاتيكىء تادةطاتة فةنتازياء بيركردنةوةء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى زيندوو‬ ‫طؤرانء وةرضةرخانى طةورة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لةطؤرانكارىء كارء كاريطةريى‬ ‫ثر‬ ‫طةيةكى‬ ‫كؤمةل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫هزرء روانينة ناكؤكء تةباء جياوازةكانة‪ ،‬واتة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مالتى روانينء فرة جيهانبينيية‪،‬‬ ‫كؤمةلطةيةكى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مردوو تةواو جياوازترة‬ ‫بةالم‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةكى وةكيةك بيركةرةوة‪،‬‬ ‫بةئةندازةيةك‬ ‫َروانينء وةكيةك تةماشاكردنى دنياء‪،‬‬ ‫وةكيةك تي ِ‬ ‫َ‬ ‫دواجار كؤمةلطةيةكة بؤ كوشتنى جياوازييةكان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةسةالتى ديكتاتؤرةكان‬ ‫كؤمةلطةى ذيَر‬ ‫بؤنمونة‬ ‫َ‬ ‫يان تؤتاليتارييةكان يان دةسةالتة مةزهةبطةراء‬ ‫حيزبساالراكان رووت دةكريَنةوة لةئةكتيظتىء‬ ‫جياوازىء ئةبستراكت دةكريَن بؤ تاكةيةك‬ ‫دنيابينى هاوشيَوةء هاومةبةستء هاوئيرادة‪ ،‬واتة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةكى وةكيةكى لةكوتلةيةكى‬ ‫دروستكردنى‬ ‫كؤنكريَتى سياسىء ئابورىء رؤشنبيرىء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةنةشدا كة‬ ‫فةرهةنطىدا‪ .‬هاوكات لةو‬ ‫َ‬ ‫راوروتى حيزبىء عةنتةرياتى مافياطةرى‬ ‫طةندةلىء‬ ‫ِ‬ ‫حيزبى دةطاتة دوا ترؤثكى ضيَذى داطيركردنء‬ ‫َ‬ ‫ثالةوانبازيى ناعةدالةتى تا‬ ‫دةرةبةطخوازىء‬ ‫ئةوثةرى دامركانةوةى زةوقى دةرةبةطخوازيى‬ ‫َ‬ ‫بةتالكردنةوةى ذيان لةبةهاء نرخة مرؤييء‬ ‫حيزبىء‬ ‫شارستانىء روحييةكان‪ ،‬دةرةنجام خولقاندنى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةيةكى مردووة‪ ،‬واتة خولقاندنى رووبةريَكى‬ ‫طؤرانكارىء‬ ‫كوشتنى‬ ‫لةبيَبايةخىء‬ ‫طةورة‬ ‫ِ‬ ‫ئيرادةء دنيابينيية جياوازةكان‪ ،‬روبةريَك ليَوانليَو‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نوىء‬ ‫لةطؤرانكاريى‬ ‫خالى‬ ‫بةالم‬ ‫لةكؤنخوازى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫وةرضةرخانى فةرهةنطىء طةشةى شارستانى‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى كورديى هوشيارء بة ئاطاية لةو‬ ‫َ‬ ‫طةندةلىء نادادثةروةرييء نائينسانيةتء‬ ‫هةموو‬ ‫ناشارستانييةى كة دةرحةقى دةكريَتء تيَدةطات‬ ‫راورووتء َ‬ ‫تاالنييةى كة حيزبء تاقمة‬ ‫لةو هةموو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مافياييةكان ناو حيزبء دةسةالت ئةنجامى دةدةن‪،‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة تاسةرئيَسك دةزانيَت مافء ئةركةكانى‬ ‫َ‬ ‫دةسةالت ضين‪،‬‬ ‫خؤى ضينء ئةركةكانى حكومةتء‬ ‫رادةربرينء مافةكانى‬ ‫دةزانيَت كيَن ئةوانةى ئازادى‬ ‫ِ‬ ‫مرؤظ ثيَشيَل دةكةنء لة رؤذنامةنوسان دةدةنء‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة سور دةزانيَت كيَن ئةو هيَزة نهيَنيةى كة‬ ‫هةرةشة لةزيندووةكان‬ ‫رؤذنامةنوسان دةكوذنء‬ ‫ِ‬ ‫دةكةن‪.‬‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪65‬‬


‫ران ضيية؟‬ ‫فةلس ـ ـ ـةفةى طؤ ِ‬

‫ئةحمةد عةبدولكةريم‬ ‫طؤران‬ ‫َ‬ ‫سي شةثؤلي ِ‬ ‫طومان لةوةدا نية كاتيَك ميَذوونوسان لة داهاتودا‬ ‫َرنةوة‬ ‫باس لة سةدةى بيستةم دةكةن‪ ،‬دةطي ِ‬ ‫ملمالني بوو لة نيَوان‬ ‫كةوا ئةو سةدةية سةدةى‬ ‫َ‬ ‫ديموكراسي و سيستمي تؤتاليتارى؛ َ‬ ‫بةلكو ئةوةش‬ ‫طؤرانكاريانةى لة سي َ‬ ‫سالى‬ ‫َرنةوة كةوا ئةو‬ ‫ِ‬ ‫دةطي ِ‬ ‫كؤتايي سةدةى بيستةمدا رويداوة دةرئةنجامي ئةو‬ ‫ملمالنيَية بووةو تيَدا ديموكراسيةت – بة تايبةت‬ ‫ناوةراست و رؤذهةآلتي ئؤروثا – سةركةوتنى‬ ‫لة‬ ‫ِ‬ ‫طةورةى بة دةستهيَناوةو واى كرد ئةو سةدةية ناو‬ ‫شؤرشى ديموكراسي لة جيهان"‪ .‬بطرة‬ ‫بنيَن "سةدةى‬ ‫ِ‬ ‫هةنديَك كةس جةختيان لةسةر ئةوة دةكردةوة طةر‬ ‫بي هيض‬ ‫شؤرشيَكى سياسي هةبيَت لةو سةدةيةدا َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دوو دلييةك دةتوانين ناوي ليَبنيَين "بؤمبي بةشدارى‬ ‫َ‬ ‫خةلكي‬ ‫سياسي"‪ ،‬مةبةستيش لةوة بةشداريكردني‬ ‫بريارى سياسيدا‪.‬‬ ‫ئاسايية لة دروستكردني ِ‬ ‫شةثؤلي يةكةم‬ ‫طؤرانكارى يان‬ ‫بةسةدةى‬ ‫بيستةم‬ ‫سةدةى‬ ‫دةكريَت‬ ‫ِ‬ ‫سةدةى طوزةر لة سيستمي ديكتاتؤريةوة بؤ سيستمي‬ ‫َ‬ ‫طؤرانكاريةش بة‬ ‫لةقةلةم بدةين‪ .‬ئةو‬ ‫ديموكراسي‬ ‫ِ‬ ‫سي قؤناغي‬ ‫لة‬ ‫رادةيةكيش‬ ‫تا‬ ‫و‬ ‫طةورة‬ ‫شةثؤلي‬ ‫سي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نزيك بةيةك دونياى طرتةوة‪ .‬شةثؤلى يةكةميان‬ ‫ لة دوو شةثؤلةكةى ديكة دريَذخايةنتر بوو –‬‫شؤرشى فةرةنسي و‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ‬ ‫سةرةتاكةى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ئةمريكي و وردة وردة ثةلي هاويشت بة تايبةت‬ ‫لة سةدةى نؤزدةيةم و بيستةمداو راستةوخؤ‬ ‫‪66‬‬

‫دواى جةنطي يةكةمي جيهاني‪ ،‬طةيشتة ترؤثك‪.‬‬ ‫لة سةرةتاى بيستةكاني سةدةى بيستةمدا لة سي‬ ‫وآلتدا َ‬ ‫هةلبذاردني ئازاد و طشتى ئةنجامدرا‪ ،‬رؤبرت‬ ‫طؤران بةرةو سيستمي سياسي‬ ‫دال ئةمة ناو‬ ‫َ‬ ‫دةني ِ‬ ‫ديموكرات‪ ،‬بةالى كةمةوة لة رووى ثراكتيكي و‬ ‫روالةتيةوة‪ .‬بةآلم ئةم شةثؤلة لة َ‬ ‫َ‬ ‫سالى ‪ 1922‬بة‬ ‫دةركةوتنى شةثؤليَكي دذو ثيَضةوانةى ديموكراسي‬ ‫تيَكشكا كاتيَك مؤسؤلينى دةركةوت و بة دواشيدا‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك سيستمي سياسي فاشى و ديكتاتؤرى و‬ ‫تؤتاليتارى و سةربازي لة زؤربةى وآلتاني ئؤرؤثا‬ ‫َ‬ ‫سةريانهةلدا‪.‬‬ ‫و ئةمريكاى التينيدا‬ ‫شةثؤلي دووم‬ ‫َ‬ ‫بة كؤتايي هاتنى جةنطي جيهاني دووةم لة سالى‬ ‫طؤرانكارى بةرةو‬ ‫‪ 1945‬شةثؤليَكي بضوكي ديكةى ِ‬ ‫ديموكراسي لة وآلتاني َ‬ ‫ئةلمانياى رؤذئاوا (ثيَشوو)‪،‬‬ ‫نةمسا و ئيتاليا وذاثؤن دةركةوت و شةش وآلتي‬ ‫ئةمريكاى التينيشى طرتةوة‪ .‬بةآلم زؤري نةخاياند‬ ‫ناوةراستى ثةنجاكانى سةدةى بيستةم شةثؤليَكي‬ ‫لة‬ ‫ِ‬ ‫ثيَضةوانة دةركةوتةوة تاوةكو شةستةكاني خاياند‬ ‫و زؤربةى وآلتاني ئةمريكاى التين و ئةفريقا و‬ ‫ئاسيا جاريَكي ديكة طيرؤدةى سيستمي سةربازي‬ ‫و تؤتاليتارى بونةوة‪.‬‬ ‫شةثؤلي سيَيةم‬ ‫سةير لةوةداية شةثؤلي سيَيةمى ديموكراسي بة‬ ‫َ‬ ‫سالى ‪1974‬‬ ‫كودةتا سةربازيةكةى ثورتوطال لة‬ ‫دةستثيَدةكات‪ ،‬دواتر يؤنان و ئيسثانياي لة ئؤروثا‬ ‫طرتةوة‪ ،‬لة هةشتاكاني سةدةى بيستةم زؤربةى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫وآلتاني ئةمريكاى التينى بةرةو ديموكراسي ملي‬ ‫ريَطةيان طرت‪ .‬ئةو شةثؤلة هةنديَك وآلتي ئاسيايي و‬ ‫ئةفريقايشى طرتةوة‪ ،‬بؤ نمونة لة كؤتايي هةشتاكاندا‬ ‫كؤتايي بة دةسةآلتي فرديناند ماركؤس هات لة‬ ‫فليثين و زؤرى نةبرد لة َ‬ ‫سالى ‪ 1988‬كؤتايي بة‬ ‫َ‬ ‫دةسةآلتي سةربازي هات لة ثاكستان و كؤمةليَك‬ ‫كةسيش لة تايوان و كؤرياى باشور وآلتةكانيان‬ ‫بةرةو الى ديموكراسيةت و رزطارى ثةلكيَش كرد‪.‬‬ ‫لة كؤتايي هةشتاكان (ثولةكاني دمينؤ) يةك لة دواى‬ ‫يةك دةكةوتن و رذيَمة تؤتاليتارةكان هةرةسيان‬ ‫هيَناو ديموكراسي بة شيَوةيةكي خيَرا لةسةر ئاستى‬ ‫َ‬ ‫شؤرشي‬ ‫سال لة‬ ‫جيهان تةشةنةى سةند‪ ،‬دواى ‪15‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مةخمةلى سي وآلتي ئؤروثي و ئةمريكاي التينى‬ ‫و ئةفريقي و ئاسيايي لة سيستمي ديكتاتؤرى و‬ ‫طؤران بؤ سيستمي ديموكراسي‪.‬‬ ‫تؤتاليتاريةوة ِ‬ ‫ثاشكؤكاني شةثؤلي سيَيةم‬ ‫َ‬ ‫هاوكات لة طةل شةثؤلي سيَيةم كؤمةليَكي‬ ‫زؤر تيؤرى و ريَباز و ضةمك و شيكردنةوةى‬ ‫طؤرينى سيستمة‬ ‫بةراوردكارى سةبارةت بة ضؤنيَتى ِ‬ ‫سياسيةكان دةركةوتن‪ .‬ئةمةش ذينطةيةكي باشي‬ ‫بؤ دووبارة بونياد نانةوةى مةنهةجيانةى بؤ اليةني‬ ‫طؤرانكاريةكان رةخساند‪ .‬ئةو‬ ‫تيؤرى طوزةرو‬ ‫ِ‬ ‫لي َ‬ ‫َكؤلينةوة سياسي و كؤمةآليةتيانةى سةبارةت‬ ‫طؤرانكاريية ميَذوويانة نوسران‪ ،‬شةثؤليَكي‬ ‫بةو‬ ‫ِ‬ ‫بةربآلوي بةراوردكارى و جياكارى وردي لة َ‬ ‫طةل‬ ‫خؤيدا هيَنا‪ ،‬ئةوةش بوة هؤى ئةوةى "طةنجينةيةك‬ ‫زاراوة" سةبارةت بة لي َ‬ ‫طؤرانكارى‬ ‫َكؤلينةوةكاني‬ ‫ِ‬ ‫ليَبكةويَتةوة‪ .‬زؤرجار ئةو زاراوانة – مرادفي‬ ‫يةكتر بوون و بة ماناى جياجيا بةكاردةهاتن‪ -‬بؤ‬ ‫وةسفكردني ئةو روداوة ميَذوويي و ثرؤسةى‬ ‫طؤرانكاريانةى كة هاوكات دةبوون لة َ‬ ‫هةرسي‬ ‫طةل‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫طؤران يان‬ ‫و‬ ‫انكاري‬ ‫طؤر‬ ‫زاراوةكاني‬ ‫شةثؤلةكةدا‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫شؤرش و هةرةس و شيكردنةوة يان روخان و‬ ‫ِ‬ ‫نوي بونةوة و نويَكارى و ريفؤرم و رزطارى و‬ ‫َ‬ ‫طؤرينى سيستمي‬ ‫و‬ ‫ديموكراسي‬ ‫بةرةو‬ ‫ان‬ ‫طؤر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫طؤرينى رذيَم لةو زاراوةكانةن كة‬ ‫و‬ ‫َتى‬ ‫ي‬ ‫دةسةآلتدار‬ ‫ِ‬ ‫لةو قؤناغانةدا دةركةوتن‪.‬‬ ‫كاريطةرى دةركةوتنى ئةو زاراوة زانستيانةى كة‬ ‫وطؤرانكارى هةر ئةوةندة‬ ‫طؤران‬ ‫تايبةت بوون بة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نةبوو‪َ ،‬‬ ‫بةلكو بوة هؤى ئةوةى زاراوةى ديموكراسي‬ ‫جاريَكي دي ليَكدانةوةى بؤ بكريَتةوة؛ لة ثيَناوي‬ ‫طةيشتن بة كؤ دةنطيةك سةبارةت بة ماهيةتي‬ ‫دياردة و كلتورى ديموكراسي كة بةشيَوةيةكي لة‬

‫شيَوةكان بةستراوةتةوة بة نوسينى رؤذنامةواني و‬ ‫ئةكاديمي و زانستى‪.‬‬ ‫ئةو لي َ‬ ‫َكؤلينةوانةش دوو ئاراستةيان هةبوو‪:‬‬ ‫يةكةم‪ :‬ئةو هةوآلنةى كة دةدران بؤ ئةوةى‬ ‫ثيَناسةى ديموكراسي ببةستريَتةوة بة بةهاو ثيَوةرة‬ ‫ئيدةئالةكانى وةك ئازادي و يةكساني و مافي‬ ‫دةنطداني تايبةت و ثلؤراليزم‪.‬‬ ‫دووةم‪ :‬بةستنةوةى ديموكراسي بة اليةنة‬ ‫ثراكتيكيةكاني وةك شيَوازي َ‬ ‫هةلبذاردن و ثرؤسةى‬ ‫بريارداني سياسي‪.‬‬ ‫ِ‬

‫بؤ دواى شةثؤلي طؤ ِرانكارى سياسي كةوتين؟‬ ‫َكؤلينةوةية َ‬ ‫ئةم لي َ‬ ‫هةلسةنطاندن نيية بؤ ئةوةى‬ ‫َ‬ ‫بيسةلميَنين سيستمي ديموكراسي ضةندة بةكةلكة‪،‬‬ ‫هةروةها بانطةشةش بؤ ئةوة ناكات تاوةكو‬ ‫ثةيرةو بكريَت؛‬ ‫سيستميَكي دياريكراوي ديموكراسي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫طؤرانكارى‬ ‫َشةى‬ ‫بةلكو بؤ ئةوةية ضارةسةري كي‬ ‫ِ‬ ‫سياسي بكات‪ ،‬سةرةتاش بة ماهيةتي سيستمي‬ ‫سياسي و شيَوازي كاركردن دةست ثيَدةكات و بة‬ ‫ميكانيزمي طواستنةوة لة سيستميَكي توتاليتارى‬ ‫بي ئةوةى ئةو‬ ‫بؤ سيستميَكي ثلؤرال كؤتايي ديَت‪َ ،‬‬ ‫ضوارضيَوة ئايدؤلؤذيةى كة جةماوةر ديارى دةكات‬ ‫َ‬ ‫لةبةرضاو بطريَت‪ .‬ئةم لي َ‬ ‫هةولدةدات‬ ‫َكؤلينةوةية‬ ‫بةدواى ئةو مةرج و هؤكارو ئاراستةو قؤناغ و‬ ‫طؤرانكاريةدا‬ ‫طؤران و ِ‬ ‫ياسا باآلدةستانةى ثرؤسةى ِ‬ ‫بطةريَت لة هةموو سيستميَكدا بة طشتى‪ ،‬لة سيستمة‬ ‫ِ‬ ‫فةرديةكانةوة بؤ سيستمة ثلؤرالةكان بة طشتى‪.‬‬ ‫طؤران‬ ‫ئاراستةكاني ِ‬ ‫لة سةر كام بنةما ئاراستةكان دةستنيشان دةكريَن؟‬ ‫طؤرانكارى دوو ئاراستةى‬ ‫هةر ثرؤسةيةكي‬ ‫ِ‬ ‫بريار بةدةستةكان‬ ‫و‬ ‫سةركردةكان‬ ‫هةية‪ ،‬زؤرجار‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةوةيان كة لة طةل ثرؤذة سةرةكيةكة طونجاوة‬ ‫َ‬ ‫هةلدةبذيَرن‪ ،‬دواتر‬ ‫بؤكردنةوةى طريَي ملمالنيَكة‬ ‫كة طريَكة كرايةوة‪ ،‬هةموو لةمثةرةكان لةبةردةميدا‬ ‫َ‬ ‫هةلدةوةشيَنةوة‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪67‬‬


‫بكةن و مةسةلةكة بخةنةاليةكدا‬ ‫هةرةشةكان‬ ‫روبةرووى‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ببنةوة‪ .‬هةروةها لةبةر ئةوةية‬ ‫ناتوانن بةرنامةيةكى دياريكراو‬ ‫بؤ كاتي ئةنجامداني ثرؤسةى‬ ‫طؤرانكاريةكة دابنيَن‪ .‬بؤية‬ ‫ِ‬ ‫بةثيَى ئةو ياسايانةى كة‬ ‫ركابةرةكة دايدةنيَت‪ ،‬ثةنا بؤ‬ ‫هةنديَك كارو بوارى رةخسيَنراو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايانة‬ ‫ئةو‬ ‫دةبةن‪.‬‬ ‫هةركة بواريَك بؤ ئةنجامداني‬ ‫كاريَك رةخسا دةيقؤزنةوة‪،‬‬ ‫ضونكة هيض ستراتيذيةتيَكي‬ ‫نيية‪.‬‬ ‫داريَذراويان‬ ‫لةثيَش‬ ‫ِ‬ ‫دروشمي "زةمةن بةشيَكة لة‬ ‫ضارةسةركردن" وةك ثاساويَك‬ ‫بؤ دواكةوتن لة ئةنجامداني‬ ‫طؤرانكارى بةرزدةكريَتةوة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ئاراستةى دووةم‪ :‬ئاراستةى‬ ‫بؤداريَذراوي تا رادةيةك‬ ‫ثالن‬ ‫ِ‬ ‫كورتخايةن‬ ‫ماوةى ئةم ئاراستةية لة‬ ‫َثةرناكات‪،‬‬ ‫يةك يان دوو دةية تي ِ‬ ‫برياردةدةن بؤ‬ ‫كؤمةِلطاكان‬ ‫ِ‬ ‫ئارا‌ستةى يةكةم‪ :‬ئاراستةى عةفةوي كةلَةكةبوى‬ ‫طؤرانكارى ريَطةيةكي كورت و َ‬ ‫دلنيا‬ ‫ئةنجامداني‬ ‫ِ‬ ‫دريَذخايةن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةرةشةو طوشارة بطرنةبةر‪ .‬ئةزمونى محةمةد درودي خواى لةسةر‬ ‫كؤمةلطا بة هؤى ئةو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫سةختانةى كة لةسةريةتي ئاراستةيةكي دريَذخايةن بيَت لة طةل ئةزمونى هاوضةرخي ضينى و ماليزي و‬ ‫طؤرانكارى‪ ،‬ئةم ذاثؤني دةضنة ريزي ئةم ئاراستةيةوة‪.‬‬ ‫دةطريَتة بةر بؤ ئةنجامداني‬ ‫ِ‬ ‫لةم ئاراستةيةدا لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةكى ستراتيذي‬ ‫ئاراستةية لةوانةية ضةندين دةية يان ضةند سةدةيةك‬ ‫طؤرانكارية طةورانةدا سةبارةت بة نةخشةى ملمالنيَكة ئامادة دةكريَت‪،‬‬ ‫بخايةنيَت‪ .‬وةك ضؤن لةو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةيبينين كة ثاش َ‬ ‫َروانين و ثرؤذةى ميحوةرى و خالة‬ ‫كةلةكة بوونى زياتر لة ضوار هةروةها تي ِ‬ ‫سةدة ئؤروثاى طرتةوة‪ ،‬لةم ئاراستةيةدا هيض كام الوازو بة هيَزةكاني هةردوو اليةني ملمالنيَكة ديارى‬ ‫ضاوةروان كراوةكاني ملمالنيَكةو‬ ‫لة هيَزة كؤمةآليةتيةكان ناتوانن الفي ئةوة ليَدةن دةكريَت و قؤناغة‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانكاريةكان سياسةتي هةر قؤناغيَك دةست نيشان دةكريَت‪.‬‬ ‫طؤرانكارى كردوة‪ ،‬بةآلم ِ‬ ‫كة بةتةنها ِ‬ ‫كؤمةلطاكان لة شيَوةى َ‬ ‫َ‬ ‫هةلمةتي ثةيتاثةيتا‬ ‫بةرئةنجامي كارى هاوبةشى هةموو هيَزةكانة‪ ،‬جا ليَرةدا‬ ‫ئةو هيَزانة هاوثةيمان بن يان دذي يةكتر بن ياخود دةست ثيَدةكةن و بة وةدةست هيَناني ئةو ئامانجةى‬ ‫لة َ‬ ‫كة بةرطريةكة لة ثيَناويدا بةرثا كراوة كؤتايي ديَت‬ ‫طةل يةكدا لة ملمالنيَدا بن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لة زؤربةى ئةو حالةتانةى كة كؤمةلطاكان ئةم و طريَى ملمالنيَكةش دةكريَتةوةو كؤمةلطاش لة‬ ‫َ‬ ‫كةلةكةبوة دريَذخايةنة دةطرنةبةر‪ ،‬لة طةروى ديكتاتؤريةت دةربازي دةبيَت‪ .‬دواتر توانى‬ ‫ئاراستة‬ ‫ئةنجامي ئةوة نيية كة ئةوان ئةم شيَوازةيان لة ثاش ئةوةى هةية لة ريَطةى داناني ثرؤطراميَكي زةمةنيةوة‬ ‫طؤرانكارى دةست ثيَبكات‪.‬‬ ‫بيركردنةوةو رامان و داناني ثالني كاركردنةوة ثرؤسةى ِ‬ ‫َ‬ ‫هةلبذاردوة؛ َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكان لة ئةنجامي رةخساني هةلي‬ ‫بةلكو لةبةرئةوةية ناتوانن ئةو كةرةستانة‬ ‫طؤرانكارى كاركردن و بوني ستراتيذيةتيَكي ديارى كراو كة‬ ‫ديارى بكةن كة دةكريَت لة ريَطةيةوة‬ ‫ِ‬ ‫‪68‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫لة اليةن ضاالكوانان و سياسةتمةداران و سةركردة‬ ‫كؤمةآليةتيةكانةوة‪ ،‬ئةم ئاراستة كورتخايةنة‬ ‫َ‬ ‫هةلدةبذيَرن‪ .‬لة هةلومةرجيَكدا كة ئةوانة رةخسابن‪،‬‬ ‫َ‬ ‫طؤراني‬ ‫كؤمةلطا دةتوانيَت مةسةلةكان يةكالكاتةوةو ِ‬ ‫َ‬ ‫بخولقيَنيَت و هةست بة مةترسي دواكةوتنى‬ ‫سةرةكي‬ ‫َ‬ ‫طؤرانكارية بكات‪ .‬كؤمةلطاكان كاتيَك‬ ‫ئةو ثرؤذةى‬ ‫ِ‬ ‫ئةم ئاراستةية دةطرنةبةر كة هيَزة كؤمةآليةتي و‬ ‫سياسيةيةكان – بة تةنها يان بة هاوثةيماني بةستن –‬ ‫دروشمي "ئيَمة زةنطةكة َ‬ ‫هةلدةواسين" بةرزبكةنةوة‪.‬‬ ‫دواتر تويَذةكان لةسةر رؤشنايي و هؤشيارى و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا بؤ‬ ‫تواناكاني دامودةزطاكاني جياجياكاني‬ ‫بةر َي دةكةون‪.‬‬ ‫طؤرانكارى خواستراو ِ‬ ‫ئةنجامداني ِ‬ ‫لةسةر كام بنةما يةكيَك لةو دوو ئاراستةية‬ ‫َ‬ ‫هةلدةبذيَريَت؟‬ ‫ئاراستةى طؤ ِرانكارى ديارى دةكريَت لةسةر بناغةى‪:‬‬ ‫طؤرانكارى شارستاني‪.‬‬ ‫‪.1‬ثرؤذةى ِ‬ ‫َ‬ ‫‪.2‬سروشتى ئةوانةى ثرؤذةكةيان هةلطرتوة‪.‬‬ ‫‪.3‬سيَطؤشةى ماوةى كاتةكان‪.‬‬ ‫طؤرانكارى شارستاني‬ ‫يةكةم‪ :‬ثرؤذةى ِ‬ ‫طؤراني شارستاني لةبناغةدا ثرؤذةيةكة حكومةت‬ ‫ِ‬ ‫لة ئةستؤى دةطريَت‪ ،‬بةدةريش نيية لةو ئيرادة‬ ‫سياسييةى كة ثرؤذةكة رادةطةيةنيَت‪ .‬طةر حكومةت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةل‬ ‫بةرهةلستكارى ثرؤذةكةى كرد‪ ،‬تويَذةكاني‬ ‫بي بوني هيَزيَكي ثشتيوان حكومةت ناضار‬ ‫ناتوانن بة َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكان‬ ‫بكةن ثرؤذةكة بطريَتة ئةستؤ‪ ،‬لةوانةية‬ ‫طؤران‪ ،‬كةضى لةو الوة‬ ‫ثرؤذةيةك ئامادة بكةن بؤ ِ‬ ‫حكومةت ثرؤذةيةكي ديكةى ثيَضةوانةى هةبيَت بؤ‬ ‫هةمان مةبةست‪.‬‬ ‫دووةم‪ :‬سروشتى ئةوانةى ثرؤذةكةيان َ‬ ‫هةلطرتوة‪.‬‬ ‫بةآلم كاتيَك دةسةآلتداران ثرؤذةيةكي شارستانيان‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاش دةيةويَت‬ ‫ثي نيية و لة هةمانكاتدا‬ ‫َ‬ ‫ثيَشكةويَت و لة رةوتي شارستانيةتدا دوا نةكةويَت؛‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك دةردةكةون و ئةركي‬ ‫حالةتةدا‬ ‫ئا لةو‬ ‫َ‬ ‫جيَبةجيَكردني خواستةكاني كؤمةلطا دةطرنة ئةستؤي‬ ‫خؤيان‪ .‬لة هةنطاوي يةكةمدا ئةمانة دةيانةويَت‬ ‫دةسةآلت بطرنة دةست‪ ،‬وةك ضؤن محةمةد درودي‬ ‫خواى لةسةر بيَت لة دورطةى عةرةب و ماوتسي‬ ‫تونط لة ضين و هيتلةر لة َ‬ ‫ئةلمانيا وايان كرد‪.‬‬ ‫س َييةم‪ :‬س َيطؤشةى ماوةى كاتةكان‬ ‫طؤرانكاريةكان لة هاوارةوة دةست‬ ‫بةزؤرى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ثيَدةكةن كة لة اليةن عةقلى بيرمةندانةوة بةرز‬ ‫َدةثةريَنن تاوةكو‬ ‫دةكريَنةوة‪ ،‬ئةو هاوارانة ماوةيةك تي‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانخوازةكان تةبةناى دةكةن‪ ،‬لةوانةية‬ ‫سةركردة ِ‬

‫ماوةى نيَوان هاوارةكةو وةرطرتنى دريَذخايةن بيَت‬ ‫يان زؤر نةبات لة اليةن سةركردةكانةوة بكريَتة‬ ‫ثرؤذةى كاركردن‪ ،‬طةر سةركةوتوبن و زوو بطةنة‬ ‫هةرةمةكة ماوةكة كورتخايةن دةبيَت‪ ،‬بةآلم‬ ‫لوتكةى ِ‬ ‫نارةزايي‬ ‫لة‬ ‫َك‬ ‫ي‬ ‫جؤر‬ ‫ئةوا‬ ‫نةبن‬ ‫سةركةوتو‬ ‫طةر‬ ‫ِ‬ ‫دروست دةبيَت تاوةكو كةساني ديكة دةردةكةون‬ ‫يان هةر خؤيان جاريَكي ديكة تي َ‬ ‫َهةلدةضنةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكان ناضار نين خةيارى ئةزمونى‬ ‫بؤية‬ ‫َ‬ ‫كةلةكةبووي شؤرشي فةرةنسي يان خةيارى‬ ‫شؤرشي ضين بطرنةبةر‪،‬‬ ‫ئةزمونى تةحةشودي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةلكو ئةوة زةمةنة كاريطةرى دةبيَت لةسةر‬ ‫يان‬ ‫طؤرانكاريةكة‪،‬‬ ‫ماوةى‬ ‫كورتكردنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫دريَذكردنةوةى بؤ ماوةيةكي دياري نةكراو‪،‬‬ ‫بريارى نةدابوو ماوةيةكي‬ ‫طةلي فةرةنسا ثيَشتر ِ‬ ‫شؤرش‪،‬‬ ‫ئةنجامداني‬ ‫بؤ‬ ‫دريَذخايةن بطرنةبةر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةلكو ئةوة ديناميكيةتي ثرؤسةكةية ئةو ئاراستةية‬ ‫بةسةركةوتن و ذيَركةوتنيةوة ديارى دةكات‪.‬‬ ‫مةسةلةكة ئةوةندي بةستراوةتةوة بة شيَوةى‬ ‫بيركردنةوةو كاركردنةوة‪ ،‬ئةوةندة نةبةستراوةتةوة‬ ‫َ‬ ‫كاملبوني مرؤظةكانةو‪ ،‬ئةزموني ثيَغةمبةر (د‪.‬خ)‬ ‫بة‬ ‫بؤ ئةنجامداني ثرؤذةكةى و سةقامطير بوونى‪23 ،‬‬ ‫َ‬ ‫سالى خاياند‪ ،‬بةآلم ئةزمونى فةرةنسيةكان كةثاش‬ ‫ضةند سةدةيةك لةو ئةزمونة هات – ضةند سةدةيةكي‬ ‫خاياند تاوةكو ثيَبطات و ئايدياكان توانيان لة شيَوةى‬ ‫َرانةدا خؤيان دةرخةن‪.‬‬ ‫كاريَكي‬ ‫شؤرشطي ِ‬ ‫ِ‬ ‫بةبي بوني ئيرادةيةك‬ ‫طؤراني مةدةني َ‬ ‫ثرؤذةكاني ِ‬ ‫لة اليةن حكومةتةوة ئةنجام نادريَت‪ ،‬ئةوةى‬ ‫بيرمةندان و خاوةن دةستثيَشخةرى و ثرؤذةكان‬ ‫و هيَزة كؤمةآليةتية جياجياكان دةيكةن‪ ،‬سنورى‬ ‫َثةر ناكات‪،‬‬ ‫ئامادةكردني زةمينة بؤ‬ ‫طؤرانكردن تي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ثيشانداني نمونة رةمزيةكان هيوا دةبةخشيَت‪ ،‬بةآلم‬ ‫هةرةشة طةورةكة لةوةداية ئةو دةستثيَشخةريانة‬ ‫ِ‬ ‫تاضةند لة َ‬ ‫طةل ثرؤطرامةكاني حكومةتى لةسةركاردا‬ ‫يةكانطير دةبن‪ .‬طةر ثيَكةوة نةطونجان‪ ،‬ئةوكاتة‬ ‫مةترسيةكة لةوةداية ضؤن ئةو بةربةستانة بشكيَنريَت‬ ‫كة دةبنة ريَطر لةبةردةم طةيشتني ثرؤذةكة بؤ سةر‬ ‫دةسةآلت‪ ،‬طةر وا نةكراو ناتوانريَت ئةو َ‬ ‫بةليَنانةى‬ ‫َبةجي بكريَت‪َ ،‬‬ ‫هةلةيةكي طةورة‬ ‫بة جةماوةريداوة جي‬ ‫َ‬ ‫دةكريَت‪.‬‬ ‫طؤران‬ ‫قؤناغةكاني ِ‬ ‫طؤران الى جين شارث‬ ‫* قؤناغةكاني ِ‬ ‫طؤران الى مارتةر لؤتةر كينط‬ ‫* قؤناغةكاني ِ‬ ‫طؤران‬ ‫َروانينى ئيَمة بؤ ِ‬ ‫* تي ِ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪69‬‬


‫بريني سةرضاوةكاني هيَزو‬ ‫دانراوة و دةبيَتة هؤى ِ‬ ‫تواناى ركابةرةكة‪ ،‬هةرةها دةبيَت َ‬ ‫دلنيا بين لةوةى‬ ‫تيَكؤشةران رؤضونةتة ناو سةرضاوة حةساس‬ ‫َ‬ ‫هةولبدريَت طياني‬ ‫و يةكةالكةرةوةكان‪ .‬هةروةها‬ ‫ناهاوسةنطي و ناجيَطيرى لة ناخي بةرامبةرةكةدا‬ ‫بضيَنريَت و تا بكريَت دريَذة بةو َ‬ ‫حالةتة بدريَت و‬ ‫لة جياتي كاردانةوة‪ ،‬كار بكريَت‪.‬دةبيَت ئيدارةداني‬ ‫تيَكؤشان بة ثيَى مةرجةكاني بزوتنةوة كؤمةآليةتيةكة‬ ‫بيَت‪ ،‬نةك بة ثيَى مةرجةكاني ركابةرةكة‪.‬‬ ‫قؤناغي ث َينجةم‪ :‬كؤتايي ملمالن َيكة‪ :‬تيَدا َ‬ ‫هةلسةنطانديَك‬ ‫دؤران يان‬ ‫بؤ ثاش ملمالنيَكة (سةركةوتن يان‬ ‫ِ‬ ‫هةردوكيان) و نةخشةدانان بؤ ئايندة‪.‬‬ ‫جين شارث ئةو ثؤليَنكردنةى لة ضوارضيَوةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا‬ ‫ثالني ستراتيذيدا بؤ ئةوة بةكارهيَنا تاوةكو‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلى دةسةآلتي تةنفيزي بكات‪.‬‬

‫طؤرانانةى كة‬ ‫بةبي تيَطةيشتن لةو ئاراستة‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكان طرتويانةتةبةر بؤضونةكانمان سةبارةت‬ ‫َ‬ ‫كامل نابيَت‪ .‬بيروبؤضوني زاناياني‬ ‫طؤرانكارى‬ ‫بة‬ ‫ِ‬ ‫بوارى سياسةت و بيرمةندان و سةركردةكان‬ ‫سةبارةت بةو قؤناغانة جياوازيان هةية‪.‬‬ ‫طؤران الى جين شارث‬ ‫قؤناغةكاني ِ‬ ‫جين شارث ثيَنج قؤناغي سةرةكي ديارى دةكات‬ ‫كة بريتين لة‪:‬‬ ‫قؤناغي يةكةم‪ :‬ثيَشبينى و ليَكدانةوةى سةرةتايي‪:‬‬ ‫َروانينى هةردوو اليةني‬ ‫تيَدا ثشكنينيَك بؤ تي ِ‬ ‫ملمالنيَكة بؤ ئةو كيَشانةى كة لةبةردةمدان‬ ‫دةكريَت‪،‬لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةك سةبارةت بة سيستمي‬ ‫كلتورى و سياسي و ئابورى و كؤمةآليةتي‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكةو دابةشبوني دانيشتوان ئةنجام دةدريَت‬ ‫و ثاشان راثؤرتيَكي ستراتيذي ئامادة دةكريَت‪.‬‬ ‫طؤران الي مارتن لوتةر كينط‬ ‫قؤناغي دووةم‪ :‬طةشةثيَداني ستراتيذيةت‪ :‬واتة‬ ‫قؤناغةكاني ِ‬ ‫بةآلم مارتن لوتةر كينط – رابةرى ناودارى‬ ‫دووبارة طةشةثيَداني ستراتيذيةتى باآلي ملمالنيَكة‬ ‫َ‬ ‫بةطشتى‪ ،‬ئةم طةشة ثيَدانةش دياريكردني ئامانجى رةشثيَستةكاني ئةمريكا كة هةلمةتيَكي سةركةوتو‬ ‫تيَكؤشانةكة بة شيَوةيةكي وردو روون دةطريَتةوة‪ ،‬بؤ مافةكاني رةشثيَستةكاني ئةمريكا ريَكخست‪-‬‬ ‫طؤراني كؤمةآليةتي ناتوندوتيذي دةكات‬ ‫ثيَداضونةوةيةكي طشتيش سةبارةت بة ضؤنيَتي قؤناغةكاني ِ‬ ‫ئيدارةداني تيَكؤشاني ناتوندوتيذي بؤ طةيشتن بةو بة شةش قؤناغةوة‪.‬‬ ‫هةنطاوي يةكةم‪ :‬كؤكردنةوةى زانيارى‪ :‬يةكةم هةنطاو‬ ‫ئامانجة دةكريَت و تةنسيق و ريَنويَني سةرجةم‬ ‫طؤرانكارى ثيَى‬ ‫ئةو سةرضاوانةى لة بةردةستى بزوتنةوةكةدان كة ثيَويستة هةر بزوتنةوةيةكي‬ ‫ِ‬ ‫دةطريَتةوةو َ‬ ‫بطةريَت‬ ‫طةرانة‪ ،‬دةبيَت بة دواى راستيةكاندا‬ ‫دلنيا دةبيَت لةوةى ثيَكهاتةكاني ثالني‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫هةستي ِ‬ ‫ستراتيذةكة (ئامانجةكان‪ ،‬جؤرى ئةو طوشارانةى و زانياريية طرنط و سةرةكيةكان سةبارةت بةو‬ ‫دةخريَتة سةر ركابةرةكةو ئةو تةكتيك و كيَشةيةى ملمالنيَى لةسةرة كؤبكريَتةوة‪ ،‬ئةوةش‬ ‫كةرةستانةى كة بةكارديَن) هاوئاهةنطي و تةنسيقيان لة ثيَناوي ئةوةداية بزوتنةوةكة وردةكاريةكاني‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫كيَشةكة بزانيَت‪ ،‬هةموو بزوتنةوةيةكي‬ ‫لة نيَوانداية‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫وهةلويَستى ركابةرةكاني بزانيَت‪.‬‬ ‫قؤناغي س َييةم‪ :‬توانا سازي‪ :‬تيَدا جةخت لةوة دةبيَت وردةكاري‬ ‫َ‬ ‫هةنطاوي دووةم‪ :‬ف َيركردن‪ :‬زؤر طرنطة اليةنطران و‬ ‫طةل‬ ‫دةكريَتةوة كة ستراتيذيةتةكة طونجاوة لة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةولةكان يةك دةخريَن بؤ ئةنداماني بزوتنةوةكة لة هةموو اليةنةكاني كيَشةكة‬ ‫كؤمةلطا‪،‬‬ ‫تواناكاني‬ ‫توانا سازي جةماوةر يان لة ثيَناوي هةمواركردني هؤشيار بكريَتةوة‪ ،‬هةروةها بؤ كةمكردنةوةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هةلة لة يةك تيَطةيشتن و كؤكردنةوةى ثشتيواني‬ ‫هةولدةدريَت ئةو‬ ‫ستراتيذيةتةكة‪ .‬لةم قؤناغةدا‬ ‫ريَكخراو و دامودةزطايانةى كة لة دةرةوةى و اليةنطرو هاوسؤزي‪ ،‬دةبيَت ركابةرةكانيش لة‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلى ركابةرةكةن بةهيَز بكريَن‪ ،‬بة تايبةتي رةهةندةكاني كيَشةكة ئاطا بكريَنةوة‪.‬‬ ‫هةنطاوي س َييةم‪ :‬بةخؤدا ضوونةوة‪ :‬دةبيَت بزوتنةوةكة‬ ‫طةر لة ستراتيذيةكةدا ئةوة ديارى كرابيَت ئةو‬ ‫قةوارة سةربةخؤيانة لة ماوةى خةبات و تيَكؤشاندا بةو فةلسةفةو كةرةستانةى خةباتي ناتوندوتيذيدا‬ ‫ثةيرةوي ليَكردوون‪ ،‬هةروةها دةبيَت‬ ‫بخاتةطةر و هاوكارى ركابةرةكة نةكات و ليَى ياخي بضيَتةوة كة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫داماليَت لة مةبةستة شةخسيةكان و َ‬ ‫َ‬ ‫ثالنةرة‬ ‫خؤى‬ ‫بيَت‪.‬‬ ‫روبةروبونةوةي نةهامةتي و‬ ‫قؤناغي ضوارةم‪ :‬تيَكؤشاني كراوة‪ :‬تيَدا جةخت شاراوةكان و خؤى بؤ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بةهةلستكاران سةختيةكاني تيَكؤشاني ناتوندوتيذى ئامادة بكات‪.‬‬ ‫دةكريَتةوة لةسةر كاريطةرى هيَزي‬ ‫لة سةر َ‬ ‫دانوسان و وتوويَذ‪ :‬تيَدا‬ ‫هةنطاوي ضوارةم‪:‬‬ ‫خالة الوازةكاني ركابةرةكةو بؤ طةيشتن‬ ‫روبةروي ركابةرةكة دةبيَتةوة – لة ريَطةى‬ ‫بةو ئامانجانةى كةلة ستراتيذة باآلكةدا نةخشةى بؤ‬ ‫ِ‬ ‫‪70‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ثروثاطةندةوة‪ -‬و ليستيَكى داخوازيةكان و ثالن و‬ ‫ِ‬ ‫جةدولي جيَبةجيَكردني ئةو خواستانةشى دةخريَتة‬ ‫بةردةست‪.‬‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫هةنطاوي ث َينجةم‪ :‬كارى راستةوخؤ‪ :‬بزوتنةوةى ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك ضاالكي ريَكدةخريَت بؤ ئةوةى ركابةرةكة‬

‫ناضار بكات هاوكارى بكات بؤ جيَبةجيَكردني‬ ‫داواكارييةكان‬ ‫هةنطاوي شةشةم‪ :‬قؤناغي ريَكةوتن‪ :‬كة تيَدا هةردوو‬ ‫اليةني ملمالنيَكة ريَكدةكةون لةسةر ضارةسةركردني‬ ‫كيَشةكة‪.‬‬ ‫طؤران كورت‬ ‫مارتن لؤتةر كينط ليَرةدا قؤناغةكاني ِ‬ ‫دةكاتةوة لةوةى هةردوو اليةنى ركابةر بةدواى‬ ‫بطةريَن بؤ ضارة سةركردني كيَشةكة‪.‬‬ ‫سيغةيةكدا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ليَرةدا دةبينين جؤريَك لة تيَكةلكردني هةنطاوةكاني‬ ‫ثالندانان لة اليةك و دياريكردني طرنطترين‬ ‫طؤرانكارى لة الكةى ديكةدا‬ ‫داخوازيةكاني ثرؤسةى ِ‬ ‫هةية‪ ،‬هةموو قؤناغيَك ثيَويستى بة شيكردنةوةو‬ ‫ليَكدانةوةو كؤكردنةوةى زانياريةكان هةية بؤ‬ ‫ئةوةى بطوازريَتةوة بؤ قؤناغةكةى ثاش خؤى‪،‬‬ ‫بؤية هةنديَك اليةني ثالندانانةكة وةك ثيَداضونةوةو‬ ‫هةلسةنطاندن بة قؤناغي سةربةخؤ لة َ‬ ‫َ‬ ‫قةلةم نادريَن‪،‬‬ ‫ضونكة لة ثاش هةر قؤناغ و ضاالكيةك ثيَويست بة‬ ‫ثيَداضونةوةو َ‬ ‫هةلسةنطاندن دةكات‪.‬‬ ‫طؤران‬ ‫تيَروانينى ئيَمة بؤ ِ‬ ‫طؤران‬ ‫قؤناغةكاني‬ ‫لةسةر‬ ‫ليَرةدا تةنها ويَنايةك‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بي ئةوةى تيَكةلوثيَكةلى بكةين لة‬ ‫دةخةينةروو‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫طةل ثيَداويستيةكاني ثالندانان بؤ هةر قؤناغيَك‪.‬‬ ‫طؤرانخوازيمان كردوةتة ضوار‬ ‫قؤناغةكاني ملمالنيَى ِ‬ ‫قؤناغي طةورةوة‪:‬‬ ‫‪.1‬قؤناغي شؤ ِرشى عةق َلةكان‪ :‬ئةمةيان قؤناغي يةكةمة‬ ‫طؤرانخوازيدا‪ ،‬بة طياني نويَخوازي‬ ‫لة بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫شؤرشيَكى‬ ‫بة‬ ‫قؤناغة‬ ‫ئةم‬ ‫َت‪،‬‬ ‫ي‬ ‫دةناسر‬ ‫و طةنجانة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫عةقلى دةست ثيَدةكات و لة بزوتنةوةيةكي فكري‬ ‫َروانينى نويَدا دةردةكةويَت‪ ،‬سةر لة‬ ‫و ثيَشنيار و تي ِ‬ ‫نوي ثيَناسةى شتةكان دةكات و َ‬ ‫هةلةو راستيةكان‬ ‫َ‬ ‫َروانين بؤ جيهان و‬ ‫دةكات‪ ،‬ئةولةويات و شيَوةى تي ِ‬ ‫دادةريَذيَتةوة‪ ،‬وةآلم بؤ ثرسيارة‬ ‫سةرلةنوي‬ ‫خود‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫طؤرةثانةكة دةدؤزيَتةوة‪،‬‬ ‫هةنوكةيةكاني سةر‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا بةرثاى دةكات‬ ‫شيَوازي ئةو جةنطةى كة‬ ‫دياري دةكات‪ ،‬طريَي ملمالنيَكة دةدؤزيَتةوةو‬ ‫طؤرانةى كة ثيَويستةو ئةو ئاراستةيةى‬ ‫ئاستى ئةو ِ‬ ‫َثةريَت دةستنيشان‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫َدا‬ ‫ي‬ ‫ث‬ ‫انةكةى‬ ‫طؤر‬ ‫كة دةبيَت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫دةكات‪ ،‬ئةو وةآلمانة جياوازن لةو وةآلمانةى كة‬

‫بيرى رزيوي ثيَشوو دةيخستنةروو و نةيدةتواني‬ ‫طؤرانخوازي كؤمةآليةتي ثيَويستى‬ ‫بزوتنةوةيةكي‬ ‫ِ‬ ‫ثي بةريَكخات‪ .‬ئةم بزوتنةوة فكرية بة ثلةى يةكةم‬ ‫َ‬ ‫كار لةسةر ئةو كاديرانة دةكات كة ئامادةييان تيَداية‬ ‫بةثراكتيكي سةركردايةتي سياسى و كؤمةآليةتي لة‬ ‫ئةستؤ بطرن‪ .‬ئةم بيركردنةوةو ثيَشنيارة نويَيانة لة‬ ‫ريَطةى ئةو جؤرة كاديرانةوة‪ ،‬بةهيَزى و كاريطةريان‬ ‫لةسةر ريَكخستنى جةماوةرو رادةى طونجاويان لة‬ ‫َ‬ ‫طةل واقيعةكةدا بؤ تاقي دةبيَتةوة‪.‬‬ ‫سةرلةنوي‬ ‫ئةم بزوتنةوة فكريية نويَية دةيةويَت‬ ‫َ‬ ‫سيستمي فكري َ‬ ‫خةلكةكة ريَكخاتةوة و زانستةكاني‬ ‫طؤرانخوازي ئامادة بكات تاوةكو لة ريَطةيةوة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلكردني واقيعةكة بكات و‬ ‫كةرةستةكاني‬ ‫هةلسوكةوت كردنيش لة َ‬ ‫شيَوازي َ‬ ‫طةليدا بخاتةروو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫‪ .2‬قؤناغي توانا سازي كؤمةلطا‪ :‬دووةم قؤناغي‬ ‫طؤرانخوازية‪ ،‬ئةمةش دةرئةنجامي‬ ‫بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫بةدةنطةوة ضووني سةركردة مةيدانيةكانة بؤ‬ ‫شؤرشي بيركردنةوةدا‬ ‫ئةو هاوارةى لة قؤناغي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫سةري َ‬ ‫كؤمةلطا‬ ‫هةلداوة‪ .‬بزوتنةوةيةكي عةمةلي لة‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدةدات و سنورى ريَكخراو و حزب و‬ ‫جوآلنةوةكان دةثستيَنيَت و هةموو بوارة كؤمةآليةتي‬ ‫ثر‬ ‫و سياسيةكان دةطريَتةوةو ئةو بؤشايانةش ِ‬ ‫دةكاتةوة كة بزوتنةوةكاني ثيَشتر لة ئاستيدا ناتوانا‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ئةم قؤناغة لةسةر دوو كؤ َلةكة بةندة‪:‬‬ ‫‪.1‬كيَشاني نةخشةى ذيَرخاني بزوتنةوةى‬ ‫طؤرانخواز‪ ،‬دياريكردني ئةو ناوضانةى كة بؤش و بة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫طؤرانخوازةكان تيَدا‬ ‫تالن و ئةو ناوضانةى كة ثرؤذة ِ‬ ‫َ‬ ‫كةلةكةبووة‪ .‬دروست كردني ثرؤذةى ثيَويست بؤ‬ ‫طؤرانخواز‪ ،‬وةك ثرؤذةى فيكرى و تةمويلى‬ ‫كارى ِ‬ ‫طؤرانخوازي‪.‬‬ ‫و ميديايي كة دةبنة ثشتيوان بؤ رةوتي ِ‬ ‫هةروةها ويَناكردني ئةو ثرؤذانةى كة دةبنة هؤى‬ ‫الوازكردني هيَزي رذيَم‪ ،‬وةك مانطرتنى كريَكاران‪،‬‬ ‫برينى هاوكارى و ثشتيواني دةرةكي لة رذيَم‪.‬‬ ‫و ِ‬ ‫‪ .2‬دروستكردني "رةوتيَك" بةرةو ئةو ئاراستةية‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا لةسةرى‬ ‫هةنطاو دةنيَت كة ثيَكهاتةكاني‬ ‫َ‬ ‫ريَكدةكةون‪ .‬لة ريَطةى ئةم دوو كؤلةكةيةوة‬ ‫طروثةكاني كارو ريَكخراوةكان و كةساني سةربةخؤ‬ ‫بة ريَنويَني ئةم رةوتة كار بؤ دامةزراندني ذيَرخان‬ ‫دةكةن‪.‬‬ ‫ئةم قؤناغة ستراتيذيةتي ثةرشوبآلوي ضاالك‬ ‫بةسةريدا َ‬ ‫زالة‪ ،‬مةبةست لةمةش ئةوةية بة شيَوةيةكي‬ ‫ناراستةوخؤ لة ركابةرةكة نزيك بيَتةوة‪ ،‬بة مانايةكي‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪71‬‬


‫َ‬ ‫ديكة شاخةكاني طاكة نةطريت‪َ ،‬‬ ‫كؤمةليَك‬ ‫بةلكو دةبيَت‬ ‫هةمةرةنط دةست ثيَبكةيت‬ ‫ثرؤذةى سةربةخؤ و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫تاوةكو ركابةرةكة تةركيزي بشيَويَت و كؤنترؤلى‬ ‫خؤى لة دةست بدات‪ .‬لةم َ‬ ‫حالةتةدا دةبيَت تواناو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا و داهيَنانةكاني بؤ بةدةست هيَناني‬ ‫وزةى‬ ‫َتةطةر‪.‬‬ ‫ئامانجة هاوبةشةكان بخري‬ ‫ِ‬ ‫ملمالني ‪ :‬سيَيةم قؤناغة لة قؤناغةكاني‬ ‫‪ .3‬قؤناغي‬ ‫َ‬ ‫طؤرانكارى‪ ،‬ثاش بونيادناني هيَز لة‬ ‫بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫ريَطةى دروست كردني ذيَرخان و دروستكردني‬ ‫رةوتةكة‪ ،‬طةل بةرةو ثيريةوة دةضيَت‪ .‬لةم قؤناغةدا‬ ‫بؤ طةيشتن بة هيَزي جيَبةجيَكردن‪ ،‬كةرةستةكاني‬ ‫يةكالكردنةوةو ستراتيذيية سةرةكيةكان ديارى‬ ‫َ‬ ‫هةلويَستةوة‬ ‫دةكريَن‪ ،‬ئةوةش لة ريَطةى ضوار‬ ‫طؤرانكارى‬ ‫دةستنيشان دةكريَن و بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫يةكيَكيان دةطريَتةبةر‪.‬‬ ‫* طؤ ِرانكارى‪ :‬روداويَكة بةدةطمةن روودةدات‪،‬‬ ‫دةطؤريَن و بة ويستى‬ ‫ركابةرةكة قةناعةتةكاني‬ ‫ِ‬ ‫باوةرى‬ ‫خؤي دةست بة تةنازوالت دةكات‪ ،‬ضونكة‬ ‫ِ‬ ‫واية ئةو كارة راستة و ئةو كيَشةيةى كة بزوتنةوة‬ ‫طؤرانخوازةكة كارى بؤ دةكات كيَشةيةكة عةدالةتي‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانكارى"‬ ‫تيَداية؛ بةمة دةطوتريَت " ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا وةك‬ ‫* راهاتن‪ :‬كارى راستةوخؤى‬ ‫كشانةوةى هاوكارى ئابورى و سياسي ركابةرةكة‬ ‫ناضار دةكات تةنازوالت بكات‪ ،‬بةوة دةوتريَت‬ ‫"راهاتن"‬ ‫* تةسليم بوون‪ :‬كاتيَك ياخي بوون و هاوكارى نةكردن‬ ‫ئةوةندة بةهيَز دةبيَت و بة شيَوةيةكي زيرةكانة كار‬ ‫دةكاتةسةر الوازبووني هيَزو تواناى ركابةرةكة و‬ ‫تةنها يةك ريَطةضارةى لةبةردةمدا دةميَنيَتةوة كة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك مةرجي دياريكراو‪ ،‬بةوة‬ ‫تةسليم بوونة بة‬ ‫دةوتريَت "ناضاركردني بة ريَطةى ناتوندوتيذي"‪.‬‬ ‫* هة َلوةشانةوة‪ :‬كاتيَك ياخي بوون و سةرثيَضي‬ ‫كردنى طشتطير و بةربآلو دةبيَتة هؤي تيَكشكاني‬ ‫دةيروخيَنيَت؛‬ ‫سةرضاوةكاني هيَزي ركابةر و دواجار‬ ‫ِ‬ ‫بةوةش دةوتريَت َ‬ ‫"هةلوةشانةوة"‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بةم جؤرة لةبةر رؤشنايي ئةم ضوار هةلويَستةى‬ ‫طؤرانخوازةكة توشي بيَت‬ ‫كة لةوانةية بزوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫يان خؤى بيطريَتةبةر‪ ،‬كةرةستة سةرةكيةكاني‬ ‫يةكالكردنةوة دياريدةكريَت‪.‬‬ ‫ئةم قؤناغة ستراتيذيةتي هاوثةيماني بةسةريدا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫خالى‬ ‫زال دةبيَت‪ ،‬كاتيَك بزوتنةوةكة دةطاتة‬ ‫َ‬ ‫طةل ركابةرةكةيداو‬ ‫هاوسةنطي ستراتيذي لة‬ ‫سياسةتي "طردبونةوةى دروست" دةطريَتةبةر‬ ‫‪72‬‬

‫و دةطاتة ئاستيَك لة روي ستراتيذيةوة بةسةر‬ ‫َ‬ ‫زالة‪ ،‬ئةو ثرؤذانة كؤدةكاتةوةو‬ ‫ركابةرةكةيدا‬ ‫َ‬ ‫هاوثةيماني دةبةستيَت و كاتيَك خالى وةرضةرخاني‬ ‫ميَذويش ديَتة ثيَشةوة‪ ،‬لةبةر ئةوةى ريَكةوتون لة‬ ‫سةر ئامانجة هاوبةشةكانة‪ ،‬بؤية لة نيَوان خؤياندا‬ ‫تةنسيق دةكةن‪.‬‬ ‫كةمثينةكاني بةرطيري كردن وردة وردة بة ثيَى‬ ‫وةآلمدانةوةى خواستةكان و ثشتيواني كردني َ‬ ‫خةلك‬ ‫زؤردةبن‪ ،‬تا دةطاتة رادةى هاوكاري نافةرماني‬ ‫ئابورى و كؤمةآليةتي و سياسي و طرتنةبةرى‬ ‫ريَطةى ديكةى وةك داطيركردني ثةرلةمان بة‬ ‫شيَوةي ناتوندوتيذي‪.‬‬ ‫‪ .4‬قؤناغي ضاالكي مةدةنيانة‪ :‬ئةمةيان‬ ‫قؤناغي ملمالنيَى‬ ‫ضوارةمين و دواهةمين‬ ‫طةرانةوةى دةزطا‬ ‫ثاش‬ ‫طؤرانخوازانةية‪،‬‬ ‫طشتطيرى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫جيَبةجيَكارةكاني وةك حزبةكان و ريَكخراوةكان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا‬ ‫كؤمةلطا ديَت‪،‬‬ ‫و كةسايةتيةكان بؤ ناو‬ ‫دةستدةكات بة ثراكتيزةكردني ثرؤطراميَك كة بةرةو‬ ‫ئايندةى ببات و تا لة ريَطةى ملمالنيَيةكي ئازاد لة‬ ‫نيَوان بةرنامة جياجياكاني حزب و جوآلنةوة و‬ ‫ريَكخراوةكانةوة بةشداري بكات لة دروستكردني‬ ‫شارستانيةتدا‪.‬‬ ‫طةرانةوةى دةزطا جيَبةجيَكةرةكان هيض‬ ‫بةبي‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫ثرؤذةيةكي مةزني ريَنسانس و‬ ‫ِ‬ ‫ناتوانيَت دةستثيَبكات‪ ،‬ضونكة جةماوةر يان‬ ‫قاعيدةى دامةزراوةكان ناتوانن ئةو ثرؤذة مةزنانة‬ ‫جيَبةجيَبكةن‪ .‬ثرؤذةى طةورةى وا ثيَويستى‬ ‫بريارو بودجةو سياسةت و ئاراستةكردني‬ ‫بة ِ‬ ‫حكومةتةكان هةية‪.‬‬ ‫ليَرةدا ئاماذة بؤ جيَبةجيَكردني ريَنسانسيَك‬ ‫هةرةشةكاني بةردةمي‬ ‫دةكةين كة وةآلميَكي راستى ِ‬ ‫سي قؤناغةوة‪:‬‬ ‫دةداتةوة‪ ،‬ئةويش لة ريَطةى َ‬ ‫قؤناغي يةكةم‪ :‬قؤناغي بوون‪ :‬هةموو بونةوةر و‬ ‫سيستميَك لة خةمي ئةوةداية بميَنيَتةوة‪.‬‬ ‫قؤناغي دووةم‪ :‬قؤناغي سةقامطيرى‪ .‬ئةو بونةوةرةى‬ ‫كة لة قؤناغي يةكةمدا َ‬ ‫دلنيا دةبيَت لة مانةوةى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هةولى سةقامطير بوون دةدات‪ .‬دابين كردني بوون‬ ‫و مانةوة ماناى وا نيية سيستمةكة سةقامطير بووة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةولى ئةوة دةدات دؤخةكةى بة شيَوةيةك‬ ‫بؤية‬ ‫َ‬ ‫بطؤريَت حالةتي سةقامطيرى بةخؤيةوة ببينيَت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫قؤناغي س َييةم‪ :‬قؤناغي طةشةكردن‪ .‬قةوارةكة بة‬ ‫َ‬ ‫هةولدةدات‬ ‫َثةربوون بةو دوو قؤناغةكةى سةرةوة‪،‬‬ ‫تي ِ‬ ‫بطاتة ئاستى سيَيةكةم كة بريتية لة طةشةسةندن‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫و ثيَشخستن و بونيادناني خود‪ .‬بةم شيَوةية هةر‬ ‫َ‬ ‫هةولدةدات بوونى هةبيَت‪ ،‬دواتر سةقامطير‬ ‫رذيَميَك‬ ‫بيَت‪ ،‬و ثاشان ثةرةبة خؤى بدات‪.‬‬ ‫طؤران لة نيَوان دوو جةنطدا‬ ‫ِ‬ ‫َروانينة هةمةاليةنة دةبيَت جياوازي‬ ‫بة ثيَي ئةم تي ِ‬ ‫بكةين لة نيَوان دوو مةسةلةدا‪ ،‬لة نيَوان جةنط لة‬ ‫ملمالني بةرنامةكان‬ ‫ثيَناوي ئازاديةكان‪ ،‬و قؤناغي‬ ‫َ‬ ‫بؤ باشترين شيَوازي ئيدارةداني حكومةت‪ .‬ئامانجي‬ ‫جةنط لة ثيَناوي ئازاديةكان بريتية لة رزطاركردني‬ ‫َ‬ ‫َرانةوةى هيَزي ضاوديَريكردني‬ ‫ئيرادةى‬ ‫كؤمةلطا و طي ِ‬ ‫حكومةت بؤي؛ بؤ ئةوةى كةي ويستى ثشتيواني‬ ‫نارةزا بيَت و هةركة ويستيشي‬ ‫بكات يان ليَى ِ‬ ‫بيطؤريَت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا تواني‬ ‫كاتيَك ئةو جةنطة كؤتايي هات و‬ ‫كةرةستةكاني تةعبيركردن و بةرطريكردن لة‬

‫خؤى بة دةستهيَنا‪ ،‬قؤناغي دووةم دةست ثيَدةكات‬ ‫كة بريتية لة ملمالنيَى بةرنامةكان؛ لةم قؤناغةدا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا باشترين‬ ‫وطؤر دةبن‪،‬‬ ‫ئال‬ ‫بةرنامةكان‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫تواناكان بؤ ئيدارةداني حكومةت هةلدةبذيَريَت‪.‬‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫سوري ذياني بزوتنةوةى ِ‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانخواز وةك هةموو بونةوةرةكاني‬ ‫بزوتنةوةى ِ‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫بزوتنةوةى‬ ‫هةية‪،‬‬ ‫خؤى‬ ‫ذياني‬ ‫سورى‬ ‫ديكة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بي توانايي و كةمتةرخةمي سيستمي‬ ‫لة مندالداني َ‬ ‫َ‬ ‫سياسي لة جيَبةجيَكردني ئامانجةكاني كؤمةلطا لة‬ ‫َثةر دةبيَت و‬ ‫دايك دةبيَت‪ ،‬بة قؤناغي ساواييدا تي ِ‬ ‫َ‬ ‫هةول دةدات لةو قؤناغةدا ئةفكارو دامودةزطاكاني‬ ‫تارادةيةكي زؤر لة‬ ‫خؤى ثيَك بهيَنيَت‪ .‬ئةم قؤناغة ِ‬ ‫َ‬ ‫مندالى دةضيَت‪ ،‬ضونكة بزوتنةوةكة خؤى‬ ‫قؤناغي‬ ‫َ‬ ‫دةناسيَتةوةو هةولدةدات لة دةوروبةرى خؤى‬ ‫تيَبطات‪ .‬بؤضون و ثيَشنيارو ستراتيذو تةكتيكةكاني لة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪73‬‬


‫َ‬ ‫حالةتي دروست بوون و دةركةوتندا دةبن‪ ،‬هةروةها‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مندال بة جؤرئةتةو هةولدةدات ئةو ثانتايانة‬ ‫وةك‬ ‫بدؤزيَتةوة كة ثيَشتر نةدؤزراونةتةوة و ئةوانةى‬ ‫ثاشخانيَكي ئةزمونى ميَذوويي نيَطةتيظي زؤريان‬ ‫هةية ئةو جؤرئةتةيان نيية‪ .‬كاتيَك لةسةر ثيَى خؤى‬ ‫دةوةستي و هةراش دةبيَت و دةبيَتة طةنج و هةموو‬ ‫َ‬ ‫واتاكاني طةنجايةتي هةر لة حةماسةت و هيواو هيَزي‬ ‫تيَدا بةرجةستة دةبيَت‪ ،‬ئةفكارو شيَوازي ئيدارةداني‬ ‫خؤراطرتر و ثتةوتر دةبن‪ .‬لةم قؤناغة بزوتنةوةى‬ ‫طؤرانخوازي دةطاتة ترؤثك و لة ليَوارى طةيشتن بة‬ ‫ِ‬ ‫ئامانجةكاني نزيكتر دةبيَتةوة‪ ،‬كاتيَك ناكام دةبيَت و‬ ‫خةرؤ‬ ‫ناطات بة ئامانجةكاني‪ ،‬دةضيَتة قؤناغي ثيرو‬ ‫ِ‬ ‫بوون‪ ،‬لةم قؤناغةدا ئاستى ئامانجةكاني دادةبةزيَت‬ ‫و بيرتيذى و بير روناكي كةم دةكات و طةنجيَتى‬ ‫َ‬ ‫و حةماسةت تيَدا الواز دةبيَت‪ .‬ثةيوةندي نيَوان هةر كاريَك دةكات‪ .‬طةر هيَزي دةروني و ثالنةرة‬ ‫يةكة جياجياكاني بزوتنةوةكة سست و الواز دةبو‪ ،‬جةماوةريةكان تيَك بشكيَت‪ ،‬بونيادنانةوةي كاتيَكي‬ ‫َ‬ ‫نارةزايي ناوخؤيي‬ ‫طؤرانخوازةكة‬ ‫سةرهةلدةدات‪ ،‬زؤربةى وتويَذو زؤرى دةويَت‪ ،‬بةم جؤرة بزوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َثةر‬ ‫مناقشةكان لة دةورى كةسةكاندا دةخوليَنةوة نةك جاريَكي ديكة بة خوليَكي تةواوي ذيانيدا تي ِ‬ ‫كي وتي؟" جيَطةى ثرسيارى دةبيَتةوةو بؤ ئةوةى متمانةى جةماوةر بة دةست‬ ‫ئةفكارةكان‪ ،‬ثرسيارى " َ‬ ‫"فكرةكة ضؤنة؟" دةطريَتةوة و قؤناغي فةوزاو ثشيَوي بهيَنيتةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلدةدات‪.‬‬ ‫َثةر دةبيَت – ئةو‬ ‫كاتيَك بة تةمةني ثيريدا تي ِ‬ ‫كؤمةلكا لة َ‬ ‫َ‬ ‫حالةتي خامؤشيدا دةذي‬ ‫ئةم قؤناغة بة دؤطمايي فكر و نةبوونى ئاسؤ و قؤناغةية كة‬ ‫ترس لة نويَخوازي و دور كةوتنةوة لة ئامانجة لةوانةية كةم بخايةنيَت يان زؤر ‪ -‬ئةم خامؤشيةش‬ ‫نوي تيَك‬ ‫طؤرانخوازي َ‬ ‫راستةقينةكان جيادةكريَتةوة‪ ،‬هةروةها ملكةضي و بة دةركةوتنى بزوتنةوةيةكي ِ‬ ‫ميَطةلي و داخراني هةموو شيَوازةكاني بيركردنةوة دةشكيَت‪.‬‬ ‫و كاركرد سةر َ‬ ‫هةلدةدات و شيَوةيةك لة تةسليم‬ ‫بةم جؤرة دةردةكةويَت قؤناغي دروستكردني‬ ‫بوونى تةواو باآلدةست دةبيَت‪َ .‬‬ ‫رؤلةكاني بزوتنةوةكة ذيَرخان بة قؤناغيَكي طرنطى دةركةوتنى بزوتنةوةى‬ ‫نوي بؤ وةدةست‬ ‫دةستبةرداري داهيَناني شيَوازي َ‬ ‫طؤرانخوازي دةذميَريَت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫واننة‬ ‫نار‬ ‫ضيتر‬ ‫هيَناني ئامانجةكان دةبن‪ ،‬كةسةكان‬ ‫طؤرانخواز بةتةنها ثشتبة كؤكردنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫بزوتنةوةى ِ‬ ‫ئةزموونى دةزطاكاني ثيَشوتر و َ‬ ‫كةلكيان َ‬ ‫روبةرووبو‪v‬نةوةى ئةو‬ ‫نابةستي بؤ‬ ‫لي نابينن؛ ثشتيواني‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلى دةسةآلتيان كردوة‪،‬‬ ‫بةلكو ئامانجيان دةبيَتة السايي كردنةوةو كؤثي كةمينةيةى كة‬ ‫َ‬ ‫كردني ئةزمونةكانيان‪ ،‬با دةركةوتبيَت ئةو ئةزمونانة‬ ‫بةلكو ثيَويستى بةوة هةية رؤضيَتة ناو سيستمي‬ ‫بي َ‬ ‫َ‬ ‫كةلكيش بوبيَتن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلوةشيَنيَتةوة؛‬ ‫سةركردايةتي و لةبةريةكي‬ ‫َ‬ ‫دامةزراندني ذيَرخان لة قؤناغي مندالي بزوتنةوةى هةروةها بؤ دابينكردني دةست تيَوةرداني دةرةكي‪،‬‬ ‫طؤرانخوازي دةبيَت و كة قؤناغي دروست بوون و ثيَويستى بة ثةيوةندي كردن بة دةوروبةرةوة‬ ‫ِ‬ ‫دةزطاكاني‬ ‫هةموو‬ ‫َتى‬ ‫ي‬ ‫الو‬ ‫قؤناغي‬ ‫دةطاتة‬ ‫تا‬ ‫بونيادنانة‪،‬‬ ‫هةية‪.‬‬ ‫َ‬ ‫طؤرانخوازةكة‬ ‫خةلك‪،‬‬ ‫بةبي ئةم سيَطؤشةية (هيَزي ثشتيواني‬ ‫دادةمةزريَت و ئةفكارةكاني بزوتنةوة ِ‬ ‫َ‬ ‫طؤرانخواز هيَزي رؤضونة ناو سيستمي سةركردايةتى و هيَزي‬ ‫بة طشتى ئامادة دةبن‪ .‬هةر بزوتنةوةيةكي ِ‬ ‫بي‬ ‫بة‬ ‫َتيةوة‬ ‫طةر بيةويَت ثيَش ضونةناو قؤناغي الوي‬ ‫َ ثةيوةنديكردن و دابينكردني دةست تيَوةرنةداني‬ ‫ئةوةى ذيَرخانة سةرةكيةكاني تةواو كردبيَت‪َ ،‬‬ ‫بي دةرةكي) زؤر سةختة كارةكاني بزوتنةوةيةكي‬ ‫طومان ناتوانيَت ئامانجةكاني بة دةست بهيَنيَت‪،‬‬ ‫طؤرانخواز بةرهةمي هةبيَت‪ .‬ئةو كاتة هيَزى‬ ‫ِ‬ ‫بي توانايي خؤى و‬ ‫ضونكة جةماوةر هةست بة َ‬ ‫در‬ ‫روبةرووى سةركردايةتيةكي‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بي توانايي هيَزة‬ ‫َ‬ ‫طؤرانخوازةكان لة ئةنجامداني دةوةستيَت و دواتر ثيَى ناكريَت خؤى ريَكخاتةوة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪74‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫َروانينة هةموو بزوتنةوةيةكي‬ ‫لةبةر رؤشنايي ئةم تي ِ‬ ‫طؤرانخواز ثيَويستى بة ذيَرخانيَكي بةهيَز هةية‬ ‫ِ‬ ‫بؤ ئةوةى بةردةوامبوونى خؤى مسؤطةر بكات‪ ،‬و‬ ‫ئامانجةكاني بةدةست بهيَنيَت و لة بزوتنةوةيةكي‬ ‫طؤرانخوازيةوة ببيَتة شةثؤليَكي كؤمةآليةتي‬ ‫ِ‬ ‫و سياسي بةهيَزو بةسةر بةردةكاني رذيَمةوة‬ ‫تيَكنةشكيَت‪.‬‬ ‫طؤرانخواز‬ ‫ذيَرخاني بزوتنةوةى ِ‬ ‫مةبةستمان لة ذيَرخان ضيية؟‬ ‫وةك ضؤن لة زؤر بوارو ثسثؤري ديكةدا ئةم‬ ‫زاراوة بةكارهاتوة‪ ،‬بة باشمان زاني لة زانستى‬ ‫طؤرانيشدا بةكاريبهيَنين‪ .‬مةبةست لة ذيَرخان ئةو‬ ‫ِ‬ ‫ثيَداويستىو كةرةستةو خزمةتطوزاريانةية كة‬ ‫طؤرانخوازيدا بةكارديَن‪ .‬لةوانةية‬ ‫لة بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫َكراى َ‬ ‫سوراوة سياسيى و كؤمةآليةتيةكان ئةو‬ ‫هةل ِ‬ ‫تي ِ‬ ‫بنةرةتدا بة‬ ‫كةرةستانة بةكارنةهيَنن‪ ،‬لةوانةشة لة‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانكاريةكةدا‬ ‫شيَوةيةكي راستةوخؤ لة ثرؤسةى ِ‬ ‫بةكار نةهيَنريَن‪ .‬ئامادةكاريية فكريةكان و راهيَنانةكان‬ ‫َ‬ ‫كةنالةكاني راطةياندن و ثرؤذة ئابوريةكان كة‬ ‫و‬ ‫ثيَش ثرؤسةكة ئامادةكاريان بؤ دةكريَت‪ ،‬دةضنة ئةم‬ ‫ضوارضيَوةيةوة‪.‬‬ ‫روخسارةكاني ذيَرخان ضين؟‬ ‫بؤ ئةوةى لة روخسارةكاني ذيَرخاني‬ ‫طؤرانخواز تيَبطةين‪ ،‬دةبيَت بزانين‬ ‫بزوتنةوةيةكي‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانخواز تا رادةيةكي‬ ‫كارةكاني هةر بزوتنةوةيةكي ِ‬ ‫شةرى سةربازي دةضيَت‪ ،‬تةنها جياوازيةك‬ ‫زؤر لة‬ ‫ِ‬ ‫لة نيَوانياندا جؤرى ئةو ضةكةية كة هةردواليان‬ ‫بةكاري دةهيَنن لة ملمالنيَكةياندا‪ ،‬لة َ‬ ‫شةردا‬ ‫حالةتي‬ ‫ِ‬ ‫ملمالنيَكة بة ئؤثراسيؤني سةربازي يةكال دةبيَتةوة‪،‬‬ ‫بةآلم لة َ‬ ‫طؤرانخوازيدا بة ضاالكي‬ ‫حالةتي بزوتنةوةي ِ‬ ‫سياسي و كؤمةآليةتي يةكال دةبيَتةوة‪.‬‬ ‫طؤرانخوازي وةك ئؤثراسيؤني سةربازي‬ ‫ضاالكي ِ‬ ‫ثيَويستى بة ذيَرخانيَكي دياريكراو هةية كة بةسةر‬ ‫ضةند هيَ‬ ‫َليَكي جياوازدا دابةشكراوة‪ ،‬ئةو هَيلآَ نة بؤ‬ ‫سي هيَ‬ ‫َلي سةرةكي دابةش دةكةين‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫روبةروو‬ ‫‪ .1‬ه َيَل َي ث َيشةوة‪ :‬ثيَكديَت لة هيَلي‬ ‫ِ‬ ‫بونةوةى ضاالكي و بةركةوتى راستةوخؤ لة طةلَ‬ ‫طؤرةثاني كارليَك‬ ‫سةركردايةتي‬ ‫ملهوردا‪ .‬هةروةها بة ِ‬ ‫ِ‬ ‫كردني راستةوخؤى كةرةستةكاني هةردواليةني‬ ‫ملمالنيَكة ديَتة ذماردن‪ ،‬ئةمة ئةو هيَ‬ ‫َلةية كة هةموو‬ ‫َروانين و ثرؤذة ستراتيذيةكاني هيَزة‬ ‫ئةفكارو تي ِ‬ ‫طؤرانخوازةكان دةبنة ضاالكي و تةكتيكي دياريكراو‪،‬‬ ‫ِ‬

‫َ‬ ‫طةل‬ ‫واتة دةبنة سةرة رمي روبةرووبونةوة لة‬ ‫ركابةرةكةدا‪.‬‬ ‫ئةم هيَ‬ ‫َلةى ثيَشةوة كة شيَوةكةى ئاسؤيية لة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك ثرؤذة ثيَكديَت‪ ،‬ئةو ثرؤذانةش خؤيان لة‬ ‫دةزطاو جوآلنةوةو طروثي طوشاردا دةبيننةوة و‬ ‫هةرهةمويان لةوةدا هاوبةشن كة طياني بةرطري و‬ ‫روبةروبونةوةي كارى راستةوخؤيان دذ بة رذيَمي‬ ‫ِ‬ ‫دةسةآلتدار تيَداية‪ ،‬لةو ثرؤذانةش‪:‬‬ ‫ثرؤذةكاني كؤكردنةوةى خةَلك‪ :‬ئةو ثرؤذانة‬ ‫دةطريَتةوة كة تيَدا طةل يان قاعيدةى جةماوةرى كؤ‬ ‫َ‬ ‫طةل سةركردة‬ ‫روبةرووبونةوة لة‬ ‫دةكريَتةوة بؤ‬ ‫ِ‬ ‫طؤران‪ ،‬وةك‬ ‫ملهؤرةكان و بةرزكردنةوةى دروشمي ِ‬ ‫ِ‬ ‫بزوتنةوة جةماوةريةكان و طروثةكاني طوشار و‬ ‫ئةو كةسانةى كة تواناى كؤكردنةوةى جةماوةريان‬ ‫هةية لة دةورى خؤيان‪.‬‬ ‫ثرؤذةكاني دادوةرى‪ :‬ئةو ثرؤذانة دةطريَتةوة كة‬ ‫َ‬ ‫هةولى هةمواركردنى دةستورو ياساكان دةدةن و‬ ‫طؤرينى دؤخي ياسايي دةكةن‪.‬‬ ‫كار بؤ ِ‬ ‫ثرؤذة ميدياييةكان‪ :‬ئةو ثرؤذانة دةطريَتةوة‬ ‫ثروثاطةندةكاني رذيَم دةبيَتةوةو‬ ‫كة روبةرووي ِ‬ ‫بة شيَوةيةكي راستةوخؤ كار بؤ طةياندني‬ ‫طؤرانخوازةكان دةكةن و‬ ‫بؤضونةكاني بزوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةولى وشياركردنةوةو بآلوكردنةوةى كلتورى‬ ‫لة‬ ‫َ‬ ‫كةنالة‬ ‫طؤرانخوازيداية‪ .‬جا ئةو كارة لة ريَطةى‬ ‫ِ‬ ‫ئاسمانيةكانةوة بيَت يان لة ريَطةى ويب سايت يان‬ ‫رؤذنامة ياخود كةساني سةربةخؤ‪....‬هتد‬ ‫‪ .2‬ه َيَلي ثشتةوة (ثشتيوان)‪ :‬ئةم هيَ‬ ‫َلة ثشتيوانيةكي‬ ‫طؤرانخواز بة طشتى‪،‬‬ ‫لؤجستية بؤ بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫يارمةتي و ثشتيوانة بؤ هيَ‬ ‫َل َي ثيَشةوة‪ .‬لة نمونةكاني‬ ‫ئةم هيَ‬ ‫َلة‪:‬‬ ‫ثشتيواني فكري‪ :‬ئةو بيرمةند و سةنتةري تؤيَذينةو‬ ‫َروانين و‬ ‫دةزطا زانستيانة دةطريَتةوة كة ئةفكارو تي ِ‬ ‫طؤرانخوازي دادةنيَن‪.‬‬ ‫تيَزي كاركردن بؤ ثرؤذةى‬ ‫ِ‬ ‫وةآلم بؤ ئةو ثرسيارة هةنوكةيىو ثيَويستيانة‬ ‫دةدؤزنةوة كة بةرؤكي بزوتنةوةكةى طرتوة‪.‬‬ ‫هةروةها بةشداري دةكةن لة داناني ثرؤطرام و‬ ‫دةست نيشانكردني قؤناغةكان و دياريكردني‬ ‫ئاراستةو َ‬ ‫ئةلتةرناتيظةكان‪.‬‬ ‫ثا َلثشتى ئابورى‪ :‬دابينكردني ثشتيوانيةكي دارايي‬ ‫راستةقينة لة ريَطةى ثرؤذةى طةورةى وا كة‬ ‫طؤرنخوازةكة‬ ‫بتوانيَت يارمةتي دارايي بؤ بزوتنةوة ِ‬ ‫دابين بكات‪ ،‬هةروةها ئةو بازرطان و خاوةن كارو‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪75‬‬


‫َ‬ ‫دةولةمةندانةش دةطريَتةوة كة ثشتيواني لةو ثرؤذانة‬ ‫دةكةن كة بزوتنةوةكة كارى بؤ دةكات‪.‬‬ ‫ثشتيواني هونةرى و تةكنيكي‪ :‬بريتية لة راهيَنان‬ ‫لةسةر هةنديَك شارةزايي ثيَويست‪ ،‬هةروةها هةنديَك‬ ‫طؤرانخوازي‪.‬‬ ‫خزمةتطوزارى ديكةي ضاالكي ِ‬ ‫ثةيوةنديةكان‪ :‬ثيَكديَت لةو ثردي ثةيوةنديانةى‬ ‫طؤرانخواز لةسةر ئاستى‬ ‫كة ثيَويستة بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫ناوخؤو دةرةوة دروستي بكات بؤ ئةوةى بة‬ ‫بيخاتةطةر يان بة نيَطةتيظ طةر‬ ‫شيَوةيةكي ثؤزةتيظ‬ ‫ِ‬ ‫ثيَويستى كرد‪.‬‬ ‫‪ .3‬ه َي َلي جؤرايةتي‪ :‬ئةم هيَ‬ ‫َلة بة كارتي براوةى‬ ‫طؤرانخواز ديَتة ذماردن‪ ،‬ضونكة زؤر‬ ‫بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بة وردي ئامادةباشي بؤ دةكريَت‪ .‬ئةم هيَلة هيَزيَكي‬ ‫طؤرانخواز بؤ‬ ‫جؤرايةتي دةبةخشيَت بة بزوتنةوةى ِ‬ ‫ئةوةى دانوستاندن بكات و مةرجةكاني بسةثيَنيَت‪.‬‬ ‫ليَرةدا كةرةستةكاني َ‬ ‫دابراندني‬ ‫هةلوةشانةوةى رذيَم و ِ‬ ‫ملهورةكان لة سةرضاوةكاني ثشتيواني‬ ‫سةركردة‬ ‫ِ‬ ‫دةردةكةويَت‪ .‬بؤ نمونة ئةو ثرؤذانة دةطريَتةوة كة‬ ‫ئاراستةى ئةو تويَذانة دةكريَت ئةطةر بدةنة َ‬ ‫ثال‬ ‫طؤران َ‬ ‫هةلدةكات‪ ،‬يان ئةو‬ ‫بزوتنةوةكةوة شنةباى‬ ‫ِ‬ ‫برينى ثشتيواني‬ ‫ثةيوةنديانة دةطريَتةوة كة دةبنة هؤى ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َودةولةتي لة هيَزة ضةوسيَنةرةكان‪ ،‬بؤ‬ ‫كؤمةلطاى ني‬ ‫نمونة طةر بزانين داهاتي نةتةوةيي توركيا كةمترة‬ ‫َ‬ ‫جنرال مؤتؤرز‪ ،‬بؤمان‬ ‫لة قازانجةكاني كؤمثانياى‬ ‫دةردةكةويَت قةبارةى هيَزي سياسي ئةو كؤمثانيانة‬ ‫لة كاتي وتوويَذدا تا ض رادةيةكة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةوانةية هةنديَك لة ثرؤذةكاني هيَلي جؤرايةتي‬ ‫طةل هيَ‬ ‫َكةل بيَت لة َ‬ ‫تي َ‬ ‫َلةكاني ثيَشةوةو ثاشةوة‪ ،‬بؤ‬ ‫نمونة لةوانةية بزوتنةوةيةكي روبةرووبونةوةى‬ ‫تؤريَكي ثةيوةندي جؤرايةتي يان‬ ‫جؤرايةتي يان‬ ‫ِ‬ ‫ذيَرخانيَكي ئابورى جؤرايةتي و ثرؤذةى ميديايي‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلبدات‪.‬‬ ‫جؤرايةتي‬ ‫ث َيداويستيةكاني دروستكردني ضين؟‬ ‫دةكريَت دامةزراندني ذيَرخان بؤ بزوتنةوةى‬ ‫طؤرانخواز وةك ثرؤذةى ثيشةسازي قورس‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫لة قةلةم بدريَت‪ ،‬ئةو ثرؤذةية ريَطةخؤشكةرو‬ ‫طؤرانخوازية و بؤ‬ ‫بونيادنةرى هةموو ثرؤذةيةكي‬ ‫ِ‬ ‫ئةوةى بتوانريَت ذيَرخانيَك دروست بكريَت‪ ،‬دةبيَت‬ ‫طؤرانخوازةكان ئةمانة‬ ‫دامودةزطا و بزوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫بطرنةبةر‪:‬‬ ‫يةكةم‪ :‬بوني ستراتيذيَكي طشتى و ديارى كردني‬ ‫قؤناغةكاني ضونة ناو ملمالنيَكةوة‪ ،‬بة شيَوةيةك ئةو‬ ‫‪76‬‬

‫ذيَرخانة لةسةر رؤشنايي ئةو دروست دةكريَت‪ ،‬طةر‬ ‫طؤرانخوازةكان لة بؤشاييةكي‬ ‫وا نةبيَت ئةوا هيَزة‬ ‫ِ‬ ‫ستراتيذييدا دةشوريَنةوة‪.‬‬ ‫طؤرانخوازي‬ ‫دووةم‪ :‬داناني بةرذةوةندي ثرؤذةى ِ‬ ‫لةسةروي بةرذةوةندي ريَكخستن و بزوتنةوةو‬ ‫بةرذةوةندي‬ ‫ثيَشخستني‬ ‫و‬ ‫دامودةزطاكان‬ ‫طشتى بةسةر بةرذةوةندي تايبةت‪ ،‬واتة نابيَت‬ ‫سةركردايةتي ئةو دامودةزطايانة و جةماوةرةكةى‬ ‫تةنها لة بيرى بةرذةوةندي ريَكخراوةكاني خؤياندا‬ ‫بةرة لةذيَر‬ ‫بن و وا تيَبطةن سةركةوتنى ئةواني ديكة ِ‬ ‫َشي‪.‬‬ ‫ثيَى ئةمان رادةكي َ‬ ‫َ‬ ‫َكراى كؤمةلطاكة‬ ‫سيَيةم‪ :‬كرانةوة لةرووى تي ِ‬ ‫بة كةسةكاني و دامودةزطاكاني و كاديرة‬ ‫جؤرايةتيةكانيةوة‪ ،‬ئةمةش ئةوة دةطةيةنيَت‬ ‫كة دةبيَت ثشت بة هةموو تواناو شارةزايي و‬ ‫طوي لة ئينتماي حزبي‬ ‫ثسثؤريةكان ببةستريَت و‬ ‫َ‬ ‫و ريَكخراوةيي نةدريَت‪ .‬ئةم كرانةوةش ئةوة‬ ‫دةخوازيَت كة سياسةتي ثشت بةستن بة كةسة‬ ‫بطؤردريَت‬ ‫باوةرثيَكراو ملكةضةكاني ريَكخراوةكان‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بؤ سياسةتي ثشت بةستن بة تواناو شارةزايي و‬ ‫ئةو كةسانةى كة توانايةكي رادةبةدةريان هةية بؤ‬ ‫طؤرانخواز بة‬ ‫جيَبةجيَكردني سياسةتي بزوتنةوةى‬ ‫ِ‬ ‫شيَوةيةكي طشتى‪.‬‬ ‫داناني نةخشةيةك بؤ بزوتنةوةى‬ ‫ضوارةم‪:‬‬ ‫طؤرانخوازي بة شيَوةيةكي طشتى و تيَدا ناوضةي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ثرةكان دياري كرابيَت و رادةى‬ ‫بةتال و ناوضة ِ‬ ‫َلي ثيَشةوة و هيَ‬ ‫كاملبوونى هيَ‬ ‫َ‬ ‫َلى دواوةوة و جؤرايةتي‬ ‫دةست نيشان كرابيَت‪ ،‬ثاشان تواناو ثرؤذةكان بة‬ ‫َ‬ ‫بةتالةكان لة ثيَناوي‬ ‫ثركردنةوةى ناوضة‬ ‫ئاراستةي ِ‬ ‫طؤرانخوازي هاوسةنط‬ ‫دامةزراندني بزوتنةوةيةكي ِ‬ ‫بةريَدةخريَت‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ثيَنجةم‪ :‬بةرزكردنةوةى دروشمي شةراكةت‬ ‫نةك ثاشكؤيي‪ ،‬واتة َ‬ ‫هةلسوكةوت كردني ثرؤذةى‬ ‫َكراى َ‬ ‫طؤرانخوازي لة َ‬ ‫خةلك و دامودةزطاكان‬ ‫طةل تي ِ‬ ‫ِ‬ ‫و طروثةكاني كار وةك شةريكي ستراتيذيي‪ ،‬نةك‬ ‫َر َ‬ ‫ايةل بيَت‪.‬‬ ‫وةك ثاشكؤيةك كة ملكةض و طوي ِ‬ ‫شةشةم‪ :‬باآل دةستى شيَوازي سةركردةيي (وةك‬ ‫كةسايةتي دكتؤريَك كة نةخؤشيةكة دةستنيشان‬ ‫دةكات و ئةو بيرمةندةى كة ئاراستةكان ديارى‬ ‫دةكات) بةسةر شيَوازي ئاهةنطسازي (كة زياتر‬ ‫طرنطي بة ضاالكية جةماوةري و كؤنطرةو ئاهةنطةكان‬ ‫دةدات)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫حةوتةم‪ :‬ضارةسةركردني زؤر لةو فكرة‬ ‫كوشندانةى كة دةبنة ريَطر لةبةردةم ئةوةى كارى‬ ‫ئةو ريَكخراوانة لة خةميَكي ناوخؤى ريَكخراوةوة‬ ‫طؤرانخوازي‪.‬‬ ‫ببنة خةميَكي طشتى ثرؤذةى ِ‬ ‫ئةو ثيَداويستيانة طرنطترين ئةو داخوازيانةن‬ ‫دةزطاكاني بزويَنةر و دامةزريَنةرى ذيَرخاني‬ ‫طؤرانخوازةكان ثيَويستيان ثيَيةتي‪.‬‬ ‫بزوتنةوة ِ‬ ‫لة كؤتاييدا‬ ‫ليَرةدا دةبيَت ئةوة بيربخةينةوة كة نابيَت سةرقالَ‬ ‫طؤرانخوازةكان بة كارةكانيانةوة‬ ‫بووني بزوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫غافل بن لة ئةنجامداني ضاالكي‬ ‫لي بكات لة‬ ‫وايان َ‬ ‫جؤرايةتي‪ .‬بة ثيَداضونةوة بة زؤربةى ئةو بزوتنةوة‬ ‫طؤرانخوازانةى كة نةطةيشتونةتة ئامانجةكانيان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بؤمان دةردةكةويَت زؤربةى ئةو بزوتنةوةو هيَزة‬ ‫َ‬ ‫سةرهةلداني بزوتنةوةكةدا‬ ‫طؤرانخوازانة لة سةرةتاى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫زياتر جةختيان لة هيَ‬ ‫َلي ثيَشةوة كردوةتةوة‪ ،‬و هيَلي‬ ‫ثشتةوةو جؤرايةتيان ثةراويَز خستوة؛ ئةوةش‬ ‫بوةتة هؤى بةربآلوي بةرةى ثيَشةوةو بةربآلوي‬ ‫بي ئةوةى ثشتيوانيةكي‬ ‫روبةرووبونةوةكة بة َ‬ ‫ِ‬ ‫راستةقينة هةبيَت بؤ ئةو بةرةية و بةردةوامبوني‬ ‫مسؤطةر بكات و ثيَداويستية فكري و ميديايي و‬ ‫هونةرى و تةكنيكيةكاني بؤ دابين بكات‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ثركردنةوةى‬ ‫لةوانةية‬ ‫كاملبوني ئةو ذيَرخانة و ِ‬ ‫َ‬ ‫طؤرانخوازي زؤر ثةيوةندي‬ ‫ي‬ ‫َل‬ ‫ي‬ ‫ه‬ ‫بة‬ ‫بؤشايةكان‬ ‫ِ‬ ‫نةبيَت بة هؤكارى زةمةنةوة ئةوةندةى ثةيوةندي بة‬ ‫هؤشياري و تيَطةيشتنى سةركردةكاني بزوتنةوةكةو‬ ‫راي طشتيةوة هةية كة دواتر دةبنة هؤى زؤربوونى‬ ‫نارةزاييةكان‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ت َيبينى طرنط‪:‬‬ ‫طؤرانخواز ناتوانيَت تةنها بة‬ ‫ بزوتنةوةى‬‫ِ‬ ‫هيَ‬ ‫َلةكاني ثيَشةوة رازي بيَت‪ ،‬بة تايبةتي لة كاتي‬ ‫توندوتيذ بوني رووداوةكاندا‪ ،‬ئةوانةى لة هيَ‬ ‫َلى‬ ‫ثيَشةوةن كات و توانا و َ‬ ‫دلنيابوونى ثيَويستيان‬ ‫هةلسان بة َ‬ ‫نابيَت بؤ َ‬ ‫رؤلى طرنطي ديكة‪ ،‬جا لةسةر‬ ‫ئاستى فكري بيَت يان دارايي‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ هةنديَك جار لة نيَوان هيَلةكاندا تيَكةل و‬‫ثي َ‬ ‫َكةليةك دروست دةبيَت‪ ،‬بؤ نمونة لةوانةية ميديا‬ ‫هةستي‪ ،‬لة هةمانكاتدا‬ ‫روبةرووبونةوة‬ ‫بة كارى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫هةستي بة بآلوكردنةوةى هؤشيارى و كلتورى‬ ‫َ‬ ‫طؤرانخوازي‪ .‬كارى ئابوريش لةوانةية لة طةلَ‬ ‫ِ‬ ‫هيَ‬ ‫َلةكاني جؤرايةتيدا ئاويَتة ببيَت و ببيَتة كارتيَكي‬ ‫طوشار‪ ،‬يان لة ضوارضيَوةى هيَ‬ ‫َلي ثشتيوانيدا بةشدار‬

‫طؤرانخوازي‬ ‫بيَت و تةمويلى خاوةن ثرؤذةكاني‬ ‫ِ‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بي نينؤك بيَت‪.‬‬ ‫ نابيَت بزوتنةوةى‬‫طؤرانخواز َ‬ ‫ِ‬ ‫دةبيَت لةو كاتةى كة نةخشة بؤ ريشةكيَشكردني‬ ‫دادةنريَت‪ ،‬بير لة بةرثةرضدانةوة بكاتةوة‪ .‬ئةو‬ ‫نينؤكانة (هيَ‬ ‫َلي جؤرايةتي) لةوانةية لة شيَوةى هيَزي‬ ‫جةماوةريدا بيَت يان دابين كردني ثشتيوانيةكي‬ ‫تؤري ثةيوةنديية‬ ‫جيهاني بؤ خؤى‪ .‬ياخود لة ريَطةى ِ‬ ‫هيَزي ثشتيواني بؤ خؤى‬ ‫جؤرايةتيةكانيةوة‬ ‫مسؤطةر بكات؛ يان هةر هيَزيَكي جؤرايةتي ديكة‬ ‫كة بزوتنةوةكة خؤى َ‬ ‫هةلي دةبذيَريَت‪ .‬بةم شيَوةية‬ ‫بزوتنةوةكة كةى بيةويَت لة َ‬ ‫طةل رذيَمدا دةضيَتةوة‬ ‫وتوويَذةوة‪ ،‬بةم جؤرة دةتوانيَت مةرجةكاني‬ ‫بسةثيَنيَت‪ ،‬كاتيَك دةستى بةرز دةكاتةوة نينؤكةكاني‬ ‫دةردةكةون‪.‬‬ ‫ بة هيض شيَوةيةك ناكريَت دةست بةردارى‬‫بواريَك يان هيَ‬ ‫َليَك لةو هَيلآَ نةى ثيَشتر باسكران‬ ‫َ‬ ‫هةولي‬ ‫بين‪ ،‬بؤية دةبيَت هةموو ئةو هيَزانةى لة‬ ‫طؤرانكاريدان ئاطايان لةوة بيَت كة ثرؤذةكة زؤر‬ ‫ِ‬ ‫طةورةترة لة تواناى ئةوان وةك تاك‪ ،‬هةروةها‬ ‫هةريةك لةو هَيلآَ نة ثيَويستيان بة دامودةزطاو‬ ‫جوآلنةوةو تيمي كاركردني جؤراوجؤر هةية‪ ،‬بؤ‬ ‫ئةوةى بتوانن لة سايةى يةك ئامانجيدا روبةرى‬ ‫ثةرشوبآلو كردنةوةى رذيَم زياتر بكةن‪.‬‬ ‫ مةرج نيية َ‬‫سوراواني ئةم هيَآلنة لة ريَكخراو‬ ‫هةل ِ‬ ‫يان دامةزراويَكي دياريكراودا ئةندام بن؛ َ‬ ‫بةلكو‬ ‫طةر بة تيمي بضوك بضوك لة هةنديَك لةو هيَآلنةدا‬ ‫كار بكةن لة روي ئةمنيةوة زياتر طونجاوة‪ ،‬هةم‬ ‫طؤرانخوازةكة‪.‬‬ ‫بؤ خؤيان و هةميش بؤ بزوتنةوة‬ ‫ِ‬ ‫هةولدةدةن لة هيَ‬ ‫َ‬ ‫َلة جؤرايةتيةكاندا‬ ‫ضونكة ئةوانةى‬ ‫َ‬ ‫كار بكةن دةبيَت لةوة تيَبطةن هةولدان بؤ ضونة ناو‬ ‫ئةو ناوضانة زؤر لةسةريان دةكةويَت‪.‬‬ ‫دةزطا سةرةكيةكا (وةك ثؤليس) كاتيَك‬‫نارةزايةتيةكان خيَراتر دةبيَت و وآلت‬ ‫رةشةباى ِ‬ ‫دةتةني‪ ،‬سوثا و راطةياندن نايانةويَت دوذمنايةتى‬ ‫َ‬ ‫دةربرينى‬ ‫نارةزايي‬ ‫ِ‬ ‫ئؤثؤزسيؤن بكةن‪ ،‬هةركة هةلي ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئاسؤيي رةخسا‪ ،‬ئؤثؤزسيؤن هةولدةدات كؤمةليَك‬ ‫لةو هيَزة جؤرايةتيانة بهيَنيَتة َ‬ ‫ثال خؤيةوة‪ .‬زؤرجار‬ ‫ئةوة بة شيَوةيةكي ئؤتؤماتيكي روودةدات‪.‬‬

‫َ‬ ‫مةجيدسالح‬ ‫ورةطي ِراني‪:‬‬ ‫َ‬

‫سةرضاوة‪ :‬اكادمية التغيير‬ ‫‪www.taghier.org‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬ ‫‪77‬‬


‫طومان و ثرسى ئازادى‬

‫رةمةزان حةمةدةمين‬

‫‪78‬‬

‫طومان رةهةندى هاتنةئاراي ثرسة كرؤكييةكانى جيهانبينى‬ ‫مرؤظ بووة‪ ،‬ميَذووةكةى هاوتاى تةمةنى ميَذوويى مرؤظة‪،‬‬ ‫طومانكردن لة دياردةيةك يان كاييةك هةنطاونانة بؤ"زانين"ى‬ ‫هةقيقةتى ئةو دياردةية يان كايةية‪ ،‬ثرسى طومان تةرزيَكى‬ ‫برياردان بؤ‬ ‫ثؤزةتيظة‪ ،‬بة طشتى لةسةر ثرنسثى‬ ‫فؤرمى ِ‬ ‫ِ‬ ‫دروستى يان نادروستى بةرجةستة دةبآ‪ ،‬ثنتيَكى ئةرخةميديية‬ ‫بؤ جةختى "زانين و زانست"‪ ،‬جةوهةرةكةى ئازادى مرؤظة‪،‬‬ ‫هيض "زانين"يَكى هةقيقى بةبآ ثرسى طومان بوونى بةرجةستة‬ ‫نابآ‪.‬‬ ‫قؤناغ و ريَبازة فةلسةفييةكان ئةم راستييةيان َ‬ ‫بةلطاندووة‪،‬‬ ‫ضةندين قوتابخانةى فةلسةفةى طومان لة رةوتى ميَذووى‬ ‫هزرى فةلسةفيدا هاتوونةتة ئارا‪ ،‬بة تايبةتى ئةو ساتةى مرؤظ‬ ‫بة ئازادى دةهزرآ سةبارةت بة ثرسى "سةرضاوةى يةكةمى‬ ‫بوون و ضارةنووسى دواى مردن"‪ ،‬ئةو ثرسة كرؤكيانةى‬ ‫فؤرميَكى‬ ‫ئاماذةمان ثيَكردن لة اليةن فةيلةسوفانى يؤنان لة ِ‬ ‫فةلسةفيانةى ثوختدا هاتوونةتة نيَو فةرهةنطى مرؤظايةتييةوة‪،‬‬ ‫بةوثيَية تيَطةى طومان وةك ثرسيَكى فةلسةفى سةرضاوةكةى‬ ‫هزرى ئازادى طريكةكانة‪ ،‬بةو تاكانة طووتراوة طومانكةر‪ ،‬بة‬ ‫مةبةستةوة راماون و طرنطى زؤريان بة "ثرسةكان‪ ،‬دياردةكان‪،‬‬ ‫برياريَكى ثؤزةتيظ يان نيَطةتيظ‬ ‫كايةكان"داوة‪ ،‬بةرلةوةى هيض ِ‬ ‫بدةن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة طومان ئةنجامى نةبوونى جةختى يان مسؤطةريية‬ ‫لة نيَوان دوو ثرس يان دوو بابةتى لة يةكدى جياواز‪ ،‬لة‬ ‫رووى واتا و ناوةرؤكةوة‪ ،‬بةتايبةتى ئةو ساتةى (سيَنسةكان)‬ ‫بريارى جةخت و مسؤطةر لةسةر‬ ‫هةستكان يان ئةقأل َ‬ ‫بي تواناية ِ‬ ‫يةكيَكيان بدات‪ ،‬هةروةها دةكريَت بةم شيَوةية تيَبطةين ئةو‬ ‫بريارى دروست لة نيَوان‬ ‫ساتةى سيَنسةكان يان ئةقأل بيَتوانان ِ‬ ‫دوو دذدا بدةن‪ ،‬واتة لة تيَطةيشتنى ئيَمةدا يةكسانييةكى رةها‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫لة نيَوان ئةم دوو ثرسة يان دياردةية بةرجةستة‬ ‫بي تواناية لة‬ ‫بووة‪ ،‬بؤية "ض سيَنسةكان و ض ئةقأل" َ‬ ‫برياردان بةسةر يةكيَكياندا يان َ‬ ‫هةلبذاردنى يةكيَكيان‬ ‫ِ‬ ‫بة جةخت و ئةوةي دةيكةيان بة ناجةخت‪ ،‬نةبوونى‬ ‫"جةختى و بوونى طومان" لةاليةك واتاى هةبوونى‬ ‫برياردانة‪ ،‬لةاليةكى ديكة ض ئةزموونى‬ ‫ئازادى ِ‬ ‫بي توانان شرؤظةيةكى درووست‬ ‫سيَنسى و ض ئةقأل َ‬ ‫بةرجةستةببى‪.‬‬ ‫ئةنجامبدةن‪ ،‬تا هةقيقةتى رةها‬ ‫َ‬ ‫شيَواوى و نةبوونى ئارامييةكى ئةبةدى‪ ،‬فاكتةرى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايانةى ناوةندة‬ ‫هةبوونى طومانة‪ ،‬بة تايبةتى لةو‬ ‫"سياسى‪ ،‬كؤمةآليةتى‪ ،‬ئابورى‪ ،‬تيؤلؤذييةكانيان‪"...،‬‬ ‫تاكيَك يان طروثيَك يان ضينيَكى ئةرستؤكراسى‬ ‫بةريَوةيدةبةن‪ ،‬لةاليةكى ديكةدا ريَبازة جياوازةكانى‬ ‫طومان بةردةوام يةكدى رةتدةكةنةوة‪ ،‬بؤ نموونة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ئةقليى رةتدةكةنةوة‪ ،‬لة‬ ‫ئةمثيرييةكان "زانين"ى‬ ‫بةرانبةردا "زانين"ى ئةزموونى بة جةخت دادةنيَن‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ئةقلطةراكان"زانين"ى ئةزموونى بة‬ ‫هةروةها‬ ‫َ‬ ‫ئةرطوميَنتى ئةقليى رةتدةكةنةوة‪ ،‬رةهايةتى بة ئةقأل‬ ‫دةدةن‪.‬‬ ‫بةآلم بة طشتى ساتى طومانكردن نةزانينة‪ ،‬يان‬ ‫ثلةيةك نزمترة لة نةزانين‪ ،‬نةك ثيَضةوانةكةى‪ ،‬ضونكة‬ ‫تاك لة ساتى يةكةمى طومانكردندا دةستةوةستانة‬ ‫برياردان و َ‬ ‫هةلبذاردندا‪ ،‬لةبةر ئةوةى طومان‬ ‫لة ِ‬ ‫سةرضاوةكةى نةبوونى جةختيية‪ ،‬هاوكات زانين‬ ‫ثرنسيثةكةى بوونى "جةختى و هةقيقةتة"‪.‬‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ‬ ‫فؤرمى طومانى فةلسةفى‬ ‫ِ‬ ‫بةآلم ِ‬ ‫رامان و هزرينى ئازادانةى يؤنانييةكان‪ ،‬بةتايبةتى‬ ‫ئةو كاتةى ثرسيان سةبارةت بة خودى مرؤظ و‬ ‫جيهانى ريال كردووة‪ ،‬بؤ وةآلمدانةوةى ئةو ثرسة‬ ‫كرؤكايانة بةدواى هةقيقةتى شتةكان و سةرضاوةى‬ ‫طةراون‪ ،‬هاوكات لةو سةردةمدا‬ ‫سةرجةم بووندا‬ ‫ِ‬ ‫بؤضوون و روانطة ئةفسانةييةكانى "هؤميرؤس و‬ ‫هزيؤد"ى هؤزانظان ثرنسيثى ئادؤلؤذيا و جيهانبينى‬ ‫يؤنانييةكان بوو‪ ،‬بةآلم "هزرظانان و فةيلةسوفان" بةو‬ ‫روانطة و بؤضوونة ئةفسانةييان رةزامةند نةبوون‪.‬‬ ‫فةيلةسوفى طريك (هيراكليتس‪ 475 – 540 .‬ث‪ .‬ز)‬ ‫طؤران ناسراوة‪ ،‬لة شيَواى و نةبوونى‬ ‫كة بةباوكى ِ‬ ‫هيض جةختييةكى ئةقآلنى سةردةمةكةى خؤى‪ ،‬روو‬ ‫دةكاتة هزرينى زاهيدانة‪ ،‬خودى خؤى بة تةواوى لة‬ ‫َ‬ ‫باوةرى‬ ‫دةطري‪،‬‬ ‫خةلكى طشتى سةردةمةكةى بةدوور‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ئاينيى‪ ،‬ثةرستن‪ ،‬سروتةكانييان‪ ،‬دةهيضيَنآ"‪ ،‬طومان‬ ‫لة "دةسةآلتى سياسى سةردةمةكةى‪"،‬زانين"ى‬ ‫كالسيكى‪ ،‬نةريتةكان" دةكات‪ ،‬هةموو تيَطةيشتن‬

‫و جيهانبينيية ئةفسانةييةكان رةتدةكاتةوة‪ ،‬تيؤرة‬ ‫فةلسةفييةكانى لةسةر ثرنسيثى ئةزموونى (سيَنس)‬ ‫ى هةستى بةرجةستة دةكات‪ ،‬لة روانطةى هيراكليتس‬ ‫هةرشتيَك بة سيَنسةكان ئةزموونى نةكةين ئةنديَشةية‬ ‫و هةقيقى نيية‪ ،‬جيهانى ريال و شتةكانى نيَوى بة‬ ‫طؤرانيَكى ئةبةديدا دةبينآ‪،‬‬ ‫خودى مرؤظيشةوة لة‬ ‫ِ‬ ‫ثرسى طؤرانيش واتاى بوونى ذيانى بةردةوام و‬ ‫طؤرانى بةردةوام‪،‬‬ ‫هةميشةيية‪ ،‬بة ثيَضةوانة نةبوونى ِ‬ ‫َ‬ ‫جولة مردنى ئةبةديية‪،‬‬ ‫نةبوونى شتةكانة‪ ،‬نةبوونى‬ ‫هيراكلتيس لة رةوتى هزرين و رامانى زاهيدانة‪،‬‬ ‫طومان لة "سيستةم و ئايدؤلؤذيا"ضةقبةستوو و‬ ‫سنودارةكان دةكات‪ ،‬سةرجةم ئةو روانطة ئاينييانة‬ ‫لة ريَطاى طومان دةهيضيَنآ‪ ،‬ضونكة فاكتةى سةرةكى‬ ‫بوون لة خنكاندن و بيَواتاكردنى رةهةندةكانى‬ ‫طؤرانى بةردةوام‪.‬‬ ‫ئازادى و ِ‬ ‫هةروةها سؤفيستةكان يةكةم قوتابخانةى فةلسةفى‬ ‫فؤرمى‬ ‫طومانيان رياليزةكردووة‪ ،‬دانووستانيان لة ِ‬ ‫َروانيينة فةلسةفييةكانى ثيَش خؤيان شرؤظة‬ ‫تي َ‬ ‫كردووة‪ ،‬بة تايبةتى ئةو روانطانة و كايانةى دذبيَذ‬ ‫بوون لةطةأل هةقيقةت‪ ،‬طومانيان لة سةرضاوةى "‬ ‫مؤرال‪ ،‬سيستةمى كؤمةآليةتى‪ ،‬سيستةمى‬ ‫زانين‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫سياسي" كردووة‪ ،‬لة روانطةى سؤفيستةكاندا هيض‬ ‫ياسايةك ثيرؤز و رةها نيية‪ ،‬هةقيقةت ريَذةيية‪ ،‬نةك‬ ‫ئةبسلوت يان رةهابآ‪َ ،‬‬ ‫بةلكو هةقيقةت لة مرؤظيَك‬ ‫بؤ يةكيَكى ديكة جياوازة‪ ،‬واتة ئةوةى بؤ من راستة‪،‬‬ ‫ئاسايية الى تؤ َ‬ ‫دةطؤر َى‬ ‫هةلةبآ‪ ،‬هةروةها هةقيقةت‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانى "كات و شويَن"‪ ،‬هةروةها طومانيان دةكرد‬ ‫بة ِ‬ ‫نةطؤربن‪ ،‬لة ئاسمانةوة دابةزيبن‬ ‫ياساكان ضةسث و‬ ‫ِ‬ ‫كؤمةلطا‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫بةلكو ياساكان دانراوى مرؤظن‪،‬‬ ‫بؤ مرؤظ و‬ ‫بة تايبةتى دانراوى مرؤظة بيَهيَزةكانن بؤ ئةوةى‬ ‫بةو ياسادانراوانة هيَز و تواناى دةسةآلتدارةكان‬ ‫سنوردار بكةن‪ ،‬رةهةندةكانى طومان هةموو ياسا‬ ‫مؤر َالييةكانيش" طرتبووةوة‪.‬‬ ‫"ئاينييةكان و ِ‬ ‫سؤفيستةكان ديالؤطيان سةبارةت بة "ثرسى‬ ‫راستى و ناراستى‪ ،‬ضاكة و خراثةى"‪ ،‬كاية‬ ‫جياوازةكان كردووة‪ ،‬بةتايبةتى لة طومان كردندا‬ ‫مؤرل‪،‬‬ ‫جةختيان لة كايةكانى "ئةثستمؤلؤذى‪ ،‬ئاين‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ياساكاندا" دةكرد‪َ ،‬‬ ‫طالتةيان بة سروتة ئاينيةكان‬ ‫دةهات‪ ،‬قسةى زؤريان لةسةر خواكان دةكرد‪،‬‬ ‫ئامانجيان لةو طومانة ريشةيية‪ ،‬بةرجةستة كردنى‬ ‫رةهةندةكانى ئازادى تاك بوو‪ ،‬لة طووتارةكانيياندا‬ ‫تاكرةوي و ئةرستؤكراسى‬ ‫رةخنةيان لة سيستةمى‬ ‫ِ‬ ‫دةطرت‪ ،‬بةردةوام ئامانجيان باآلكردنى سيستةمي‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪79‬‬


‫ديموكراسي ئةسينا بوو‪.‬‬ ‫بةآلم طرنطترين روانطةى سؤفيستةكان كة‬ ‫تازةطةرى بووة بةراورد بة هزرى يؤنانى ديَرين‪،‬‬ ‫تويَذينةوة بوو لة خودى مرؤظ و طرفتةكانى بةردةم‬ ‫رةهةندةكانى ئازادى تاك‪ ،‬لة سةرةوة ئاماذةمان‬ ‫ثيَكرد‪ ،‬ثتر جةختيان لة ئازادى تاك دةكرد‪ ،‬بؤ‬ ‫نموونة‪( ،‬ثرؤتؤطؤراس‪ 410 -480 .‬ث‪ .‬ز)لة ثيَشةوا‬ ‫مةزنةكانى سؤفستاييةكان بوو‪ ،‬خودى مرؤظى بة‬ ‫ثيَوةرى شتةكان دادةنا‪ ،‬واتة ئةوشتةى من بة راستى‬ ‫دةزانم ئةوة بة رةهايى راستة بؤ من‪ ،‬بةآلم كردةيية‪،‬‬ ‫بؤتؤ يان هةرتاكيَكى ديكة راست نةبآ‪ ،‬هةروةها‬ ‫َ‬ ‫باوةريان بة‬ ‫ئةقل دةكرد‪،‬‬ ‫سؤفيستةكان طومانيان لة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫باوةريان‬ ‫بوونى يةك هةققةتى رةها نةبوو‪ ،‬بةلكو‬ ‫ِ‬ ‫بة بوونى هةقيقةتى جياواز هةبوو‪ ،‬واتة هةقيقةت‬ ‫ريَذةيية نةك رةها‪ ،‬لة ريَطاى (سيَنسةكان) ثيَيدةطةين‪،‬‬ ‫بؤية هةر تاكيَك وةك خؤى بة ثيَى ئةزموونى خؤى‬ ‫دةركى هةقيقةت دةكات‪ ،‬خودى مرؤظ لة ريَطاى‬ ‫سيَنسةكانى ثيَوةرى رةهاى "زانين"ى هةقيقةتةكانة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة طومانى سؤفيستةكان بؤ ئازادكردنى مرؤظ‬ ‫باوةرى‬ ‫بوو لة "سيستةمى سياسى‪ ،‬نةريتةكان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ئاينيى"‪.‬‬ ‫طؤرانى‬ ‫بة‬ ‫هاوكات‬ ‫طومان‬ ‫مةى‬ ‫فؤر‬ ‫ئةم‬ ‫بةآلم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫قؤناغةكان و هاتنة ئاراى ريَبازة جياوازةكانى‬ ‫بةسةردادي‪ ،‬بة‬ ‫طؤرانى مةزنى‬ ‫َ‬ ‫فةلسةفة لة يؤناندا‪ِ ،‬‬ ‫تايبةتى لة دواى بيَهيَز بوونى دةسةآلتى سياسى و‬ ‫مردنى (ئةسكةندةرى مةكدؤنى)دا‪ ،‬تيَطةيشتنيَكى‬ ‫ديكة ئاويَزانى هزرى يؤنان دةبآ‪ ،‬ئةويش‬ ‫طومانطةرايية‪ ،‬طومانطةراكان بة رةهايى طومان لة‬ ‫َ‬ ‫ئةقل" دةكةن‪،‬‬ ‫هةنطاوتنى هةقيقةت بة "سيَنسةكان و‬ ‫لةوانة (ثايرؤنييةكان) كة(ثيرؤن‪)275 -365 .‬‬ ‫ثيَشةواكةيان بوو‪ ،‬سةبارةت بة طومانكردن لة‬ ‫بوونى هةقيقةت َ‬ ‫دةليَت‪ :‬لة توانامان دانيية هةقيقةت‬ ‫َ‬ ‫ئةقل"دا‪،‬‬ ‫بزانين ض لة ريَطاى "سيَنسةكان‪ ،‬ض لةريَطاى‬ ‫برياردةدةن (نازانين كة نازانين‬ ‫ليَرةوة بة رةهايى ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةقل"‬ ‫يان نازانين لةبةرضى نازانين)‪ ،‬واتة "سيَنس و‬ ‫ناتوانن بمانطةيةنن بة هةقيقةتى شتةكان‪ ،‬روانينى‬ ‫َ‬ ‫ئةقليي و ئةزموونى سيَنسى تواناى هةنطاوتنيان‬ ‫بةلكو بة َ‬ ‫نيية‪َ ،‬‬ ‫هةلةمان دادةبةن‪.‬‬ ‫لة مةغزايةكى فرةواندا فاكتةرى طومانى‬ ‫ثايرؤنييةكان نةبوونى هيض جةختييةكة‪ ،‬لةبةر ئةوة‬ ‫برياريان نةدةدا‪َ ،‬‬ ‫بةلكو سةرجةم وةآلمةكان بة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةلواسراوةيى دةمايةوة‪ ،‬هةروةها طومانةكةيان‬ ‫لة نيَو طوماندا تةواو دةبوو‪ ،‬بةوثيَية طومانى‬ ‫‪80‬‬

‫طومانطةراكان طومان بوو لة ثيَناوى طوماندا نةك‬ ‫طومانكردن ئامانج بآ بؤ طةيشتن بة هةقيقةت‪ ،‬لة‬ ‫كؤتاييدا بيَطومانى بضةسثآ‪.‬‬ ‫فؤرمى نويَى‬ ‫لة بةردةوامبوونى كاروانى ذياريدا ِ‬ ‫ديكة سةبارة بة تيَطةى طومان هاتووةتة ئاراوة‪،‬‬ ‫هةروةها لة رةوتى كاروانى ئةبةدي ذياندا رامان و‬ ‫فؤرمى ئازادانةى نوآ بةرجةستة‬ ‫هزرين بة رةهةند و ِ‬ ‫بووة‪ ،‬لة قؤناغ و سةردةمةكانى دواى كالسيك‪،‬‬ ‫فؤرميَكى جياوازتر لة يؤنانييةكان‬ ‫تيَطةى طومان بة ِ‬ ‫رياليزة كراوة‪ ،‬لة جيهانى ئيسالمدا (موعتةزيلةكان‪.‬‬ ‫سةدةى سيَيةمى كؤضى)‪ ،‬تيَطةيشتنيَكى جياوازيان لة‬ ‫يؤنانيةكان بؤ ثرسى طومان هةبوو‪ ،‬موعتةزيلةكان‬ ‫ئةقلى بوون‪َ ،‬‬ ‫لة طومانكردندا ثابةندى ريَبازي َ‬ ‫ئةقليان‬ ‫بة سةرضاوةى "زانين"ى هةقيقةتةكان دادةنا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫خولقيَنراوةكانى لة ريَطاى‬ ‫باوةريان وابوو خوادا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةقل‪ ،‬قورئان‪ ،‬فةرموودةكان"ريَنماى دةكات و‬ ‫"‬ ‫َ‬ ‫دةبةخشي‪ ،‬بةآلم ئةقلييان‬ ‫ثةيامةكانى خؤى ثيَيان‬ ‫َ‬ ‫بة مةزنتر دةبينى لة "قورئان و فةرموودةكان"‪ ،‬لة‬ ‫َ‬ ‫ئةقل"قورئان و‬ ‫روانطةى موعتةزيلةكان بةهؤى‬ ‫فةرموودةكان" دةناسين‪ ،‬نةك بة ثيَضةوانةوة‪ ،‬واتة‬ ‫َ‬ ‫ئةقل بة مرؤظ‬ ‫"قورئان و فةرمودةكان" لة ريَطاى‬ ‫َ‬ ‫ئةقليان بة رةسةنتر دادةنا‪ ،‬طومانيان‬ ‫بةخشراوة‪،‬‬ ‫لة جةختى ناوةرؤكى ئةو "(ئايةت) و فةرموودانة"‬ ‫دةكرد‪ ،‬كة لةطةأل َ‬ ‫ئةقلدا نةدةطونجان‪ ،‬فاكتةرى طومانى‬ ‫موعتةزيلةكان لة رةهايةتى هةموو (ئايةتةكانى)‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ ئةو تيَطةيشتنانةيان‪ ،‬لة‬ ‫قورئان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اليةك بؤضونيان وابوو كة (قورئان) ثةيظى ئةبةدى‬ ‫خودانيية‪َ ،‬‬ ‫بةلكو (خولقيَنراوة)ئةفريَنراوة‪ ،‬لة اليةكى‬ ‫ديكة بوونى راظةى مةجازى جياواز بوو بؤ‬ ‫تيَكستةكانى (قورئان)‪ ،‬راظة مةجازيةكان لة اليةن‬ ‫طروث و ريَبازة جياوازةكانى ئيسالم لةو سةردةم‬ ‫كرابوو‪ ،‬ئةو دوو فاكتةرة لة اليةك رةهةندةكانى‬ ‫توانستى ئازادانةى مرؤظيان سنوردار دةكرد‪ ،‬لة‬ ‫اليةكى ديكة لةطةأل تيَطةى دادثةروةرى خودادا‬ ‫دذبيَذ بوون‪.‬‬ ‫لة روانطةى موعتةزيلةكان قورئان بة شيَوةى‬ ‫َ‬ ‫ئةقل‬ ‫سروش بؤ ثةيامبةر هاتووة‪ ،‬ثةيامبةر بة‬ ‫سروشى زانيوة يان وةريطرتووة‪ ،‬واتة ئةطةر ئةقلَ‬ ‫نةبوواية‪ ،‬نةماندةتوانى لة هيض بنةمايةكى ئاينيى‬ ‫تيَبطةين‪ ،‬موعتةزيلةكان بؤ رةوايةتى دان بة طومان‬ ‫كردن لة مةزنيَتى قورئان بةراورد بة ئةقأل‪ ،‬نموونةى‬ ‫ئةقل ناتةواوةكان‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫كالفامةكان‪ ،‬ئاذةآلن"‬ ‫"منداآلن‪،‬‬ ‫ئةرطوميَنت‪ ،‬كة خودا هيض روكنيَكى‬ ‫دةكةن بة‬ ‫ِ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫دةطةريَتةوة‬ ‫ئينييان لةسةر ناكات بة ئةرك‪ ،‬ئةمةش‬ ‫ِ‬ ‫ئةقلدا ناتةواون‪ ،‬تيَطةيشتنى َ‬ ‫بؤ ئةوةى كة لة َ‬ ‫ئةقلييان‬ ‫نيية‪ ،‬هةموو ئةمانةى سةرةوة ئةرطوميَنتن بؤئةوةى‬ ‫َ‬ ‫ئةقل بة يةكةم سةرضاوةى "زانين"ى مرؤظ دابنيَن‪،‬‬ ‫طومان لة دروستى ئةو "ئايةت و فةرموودانة بكةن‪،‬‬ ‫ناتوانى تيَيان بطات يان لةطةأل َ‬ ‫ئةقلدا‬ ‫مرؤظ بة ئةقأل‬ ‫َ‬ ‫ناطونجيَن‪ ،‬بة تيَطةيشتنيَكى مةجازييان دابنيَن‪،‬‬ ‫هةروةها لة روانطةى موعتةزيلةكان ثيَويستة هةموو‬ ‫لةطةل َ‬ ‫َ‬ ‫ئةقلدا‪،‬‬ ‫ثرنسيثيَكى ئاينيى بة رةهاى طونجاوبآ‬ ‫َ‬ ‫ئةقل و بنةماكنى ئاين و‬ ‫هيض دذبيَذيةك لة نيَوان‬ ‫باوةردا نةبآ‪َ .‬‬ ‫هةلبةتة فاكتةرى سةرةكى طومانى‬ ‫ِ‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ هةبوونى ريَبازة‬ ‫موعتةزيلةكان‬ ‫ِ‬ ‫جياوازةكانى ئيسالم‪ ،‬لة سةرةوة ئاماذةمان بةضةند‬ ‫دياردةيةكيان كرد‪ ،‬بة تايبةتى ريَبازةكانى"قةدةرى‪،‬‬ ‫الئةدرى‪ ،‬جةهمى"‪ ،‬ضونكة هةريةك لةو ريَبازانة‬ ‫ئاراستة و بؤضوونيَكى تايبةتى خؤيان هةبوو‪،‬‬ ‫سةبارةت بة كاية جياوازةكان و دياردة و‬ ‫رووداوةكان‪ ،‬زؤرى ريَباز و راظة جياوازةكانيان بؤ‬ ‫تيَكستة ثيرؤزةكان‪ ،‬رةهةندةكانى ئازادى مرؤظيان‬ ‫بي واتا كردبوو‪ ،‬ضونكة سةرجةم‬ ‫سنوردار و َ‬ ‫َرايةوة بؤ ويستى (خوا)‪ ،‬هةموو‬ ‫رووداوةكانيان دةطي ِ‬ ‫ئةو رووداوانةى رووياندةدا ض ضاكةبان يان خراثة‬ ‫بةويستى خودا و قةدةر مرؤظةكانيان دادةنا‪ ،‬واتة‬ ‫مرؤظ هيض رؤليَكى بؤ نةدةمايةوة‪ ،‬تا بتوانآ‬ ‫هةلبذاردن لة نيَوان "ضاكة و خراثةدا بكات‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫بةلكو‬ ‫ئةوةى روو دةدات هةردةبآ روو بداتـ‪ ،‬لةبةر ئةوةى‬ ‫ويستى خودابوو‪.‬‬ ‫موعتةزيلةكان لةاليةك طومانيان دةكرد لةوةى‬ ‫بريارداندا‪ ،‬لة اليةكى‬ ‫مرؤظ ئازاد نةبآ لة ويست و ِ‬ ‫ديكةدا طومانيان دةكرد خودا توانستى ئازادى بة‬ ‫مرؤظ نةبةخشيبآ‪ ،‬بةآلم سةرضاوةى سةرةوكى‬ ‫بوونى روانطة و راظة جياوازةكان بوو‪ ،‬بة تايبةتى ئةو‬ ‫روانطة و راظانةى لة زؤربةى ئاينةكاندا‪ ،‬بة تايبةتى لة‬ ‫ئاينى ئيسالمدا تيَكستةكانى كتيَبى ثيرؤز(دةقةكانى‬ ‫قورئان) بة راظةى مةجازى راظةكراون‪ ،‬بةآلم كاتيَك‬ ‫َ‬ ‫لةطةل‬ ‫راظةيةكى ثراكتيكيان بؤ دةكرآ بة تةواوى‬ ‫َ‬ ‫راظة مةجازيةكاندا جياوازن‪ ،‬هةروةها لةطةأل ئةقليى‬ ‫مرؤظدا ناطونجيَن‪ ،‬لةبةر ئةوة َ‬ ‫ئةقليان بة سةرضاوةى‬ ‫يةكةمى زانين و ناسينى قورئان و فةرموودةكان‬ ‫دادةنا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة هةبوونى ريَبازى جياواز‪ ،‬فاكتةرى‬ ‫هةبوونى روانطة و راظةى جياواز‪ ،‬ئةطةر لة ئيَستامان‬ ‫بروانين‪ ،‬بةهؤى هةبوونى ضةندين "طروث‪ ،‬ريَباز‪،‬‬ ‫ِ‬

‫بريارة ضارةنووس‬ ‫حزبى"جياوازى ئيسالمى‪ ،‬دةبينين ِ‬ ‫سازةكانى ئاين‪ ،‬زؤرجار ناكؤكن لةطةأل كرؤكى‬ ‫ئيسالم‪ ،‬بةآلم هؤكارى سةرةكى "بةرذةوةندى و‬ ‫ئامانجة"تايبةتييةكانى "طروث و ريَبازة"جياوازةكانة‪،‬‬ ‫بريارة(فتوا) نالؤذيكيانةى "طروث‬ ‫لة ئةنجامى ئةو ِ‬ ‫و ريَبازة" جياوازةكانى ئيسالم دةيدةن‪ ،‬فاكتةرة‬ ‫بريارة ئاينييةكان‬ ‫بؤئةوةى مرؤظ طومان لة رةهايةتى ِ‬ ‫بكات‪َ ،‬‬ ‫هةلبةتة طومانى مرؤظة ئازاد و هزرمةندةكان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لة ئيَستا و داهاتوودا‪ ،‬رؤليَكى ثؤزةتيظ دةبينن بؤ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى مرؤظايةتى لة ديماطؤجييةت‬ ‫رزطاركردنى‬ ‫و ضةقبةستوويى"طروث و ريَبازة" ئيسالميية‬ ‫فريودةر و بةرذةوند خوازةكان‪.‬‬ ‫بةآلم طومانى(غةزالى‪ .505 -451.‬ك) بؤ طةيشتن‬ ‫باوةريَكى دروست بوو‪ ،‬هاوتاى موعتةزيلةكان‬ ‫بة‬ ‫ِ‬ ‫سةرضاوةى طومانكردن بوونى روانطة و راظة‬ ‫جياوازةكان بوو‪ ،‬بؤ "بوون‪ ،‬مردن‪ ،‬توانستى خودا‪،‬‬ ‫سةرضاوةى زانين"‪ ،‬هاوكات لة ئامانج و سةرضاوةى‬ ‫زانين هاوروانطةى (موعتةزيلةكان) نةبوو‪ ،‬ضونكة‬ ‫َ‬ ‫ئةقل نةبوو لة طةيشتن بة‬ ‫باوةرى بة ِرةهايةتى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةقيقةت‪ ،‬هةروةها ئةقلى بة مةزنتر نةدةبينى لة "‬ ‫قورئان و فةرموودةكان"‪ ،‬لة اليةكى ديكة غةزالى‬ ‫طومانى لة تيؤرة فةلسةفييةكان دةكرد‪ ،‬لة كتيَبى‬ ‫َ‬ ‫دةليَت‪ :‬فةيلةسوفان ناتوانن‬ ‫(تهافت الفالسفة)دا‬ ‫بطةن بة هةقيقةت‪ ،‬ضونكة تيؤرةكانيان لةسةر‬ ‫ثرنسيثى َ‬ ‫ئةقليى يان ئةزموونى بةرجةستة كردووة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هاوكات لة روانطةى غةزالى ض زانينى ئةقليى و ض‬ ‫زانينى ئةزموونى‪ ،‬بة ئةرطوميَنتيَكى ديكةى َ‬ ‫ئةقليى‬ ‫باوةرى تةواوى بة‬ ‫بةتاأل دةكريَتةوة‪ ،‬لة بةرانبةردا‬ ‫ِ‬ ‫ثرنسثيةكانى سؤفيطةرى هةبوو‪ ،‬لةمانة " زوهد و‬ ‫خلوةت" واتة دوور كةوتنةوة لة ضيَذ و خؤشيةكانى‬ ‫جيهان‪ ،‬كات بةسةربردن بة "نويَذ‪ ،‬نزا‪ ،‬رامان"‪ ،‬لة‬ ‫روانطةى غةزالى طومانكردن هؤكارة بؤ طةيشتن‬ ‫بة هةقيقةت‪ ،‬هةروةها َ‬ ‫دةليَت‪ :‬ئةوةى طومان نةكات‬ ‫نةروانآ نابينآ‪ ،‬ئةوةى نةبينآ‬ ‫ناروانآ‪ ،‬ئةوةى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لة نةبينين و نةزانى دةميَنيَتةوة‪َ .‬‬ ‫هةلبةتة غةزالى‬ ‫جةخت لةسةر طومان دةكات‪ ،‬تاكو مرؤظ بتوانآ‬ ‫"بروانآ و ببينآ"‪ ،‬لة ريَطاى ئةرطوميَنتةكانى‬ ‫جوزانتر ِ‬ ‫َ‬ ‫بؤمان دةبةلطيَنآ تاك لة ريَطاى طومانةوة دةتوانآ‬ ‫بة هةقيقةت بطات‪ ،‬لة اليةكى ديكة بة طومانكردن‬ ‫مرؤظ دةتوانآ بة رةهايى هزرى خؤى ئازاد بكات‪،‬‬ ‫لة هةموو ئةو روانطة و بؤضونانةى هيض راستى و‬ ‫هةقيقةتيَك بةرجةستة ناكةن‪ ،‬بةو ثيَية طومان دةكات‬ ‫بة ثنتى دةرضوون بؤ طةيشتن بة "زانين"ى هةقيقةت‪،‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪81‬‬


‫بةآلم لة روانطةى غةزالى روانين‪ ،‬روانينى جةستةيى‬ ‫نيية‪َ ،‬‬ ‫بةلكو بريَتية لة روانينيَكى ناخةكى سؤفيانة‪،‬‬ ‫باوةرى واية ئةطةر َ‬ ‫دلمان‬ ‫سةبارةت بة هةقيقةت‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ثاكبووةوة لة كاريطةرى "شيَواويةكانى كؤمةلطا‪،‬‬ ‫جيهانى ريال‪ ،‬سيَنسة جةستييةكان"‪ ،‬ئاراستةمانكرد‬ ‫رووةو جيهانى ئيديال‪ ،‬هةقيقةتى جةخت و مسؤطةر‬ ‫بةرجةستة دةكات‪ ،‬ضونكة ئةوساتة َ‬ ‫دلمان لة اليةن‬ ‫خوداوة ريَنماى دةكرآ بؤ ريَطاى راستى روانين‪،‬‬ ‫هةروةها دأل جةوهةريَكى مةزنة و بة تواناية بؤ‬ ‫هةنطاوتنى هةقيقةت‪.‬‬ ‫غةزالى ميَتؤدى سؤفيطةرى دةكات بة دةسويَذى‬ ‫طةيشتن بة هةقيقةت‪ ،‬لة اليةكى ديكة لة ريَطاى ئةو‬ ‫ريَبازة سؤفيطةريية بة تةواوى َ‬ ‫دل و هزرى خؤى‬ ‫ئازاد دةكات‪ ،‬لة شيَواويةكانى سةردةم و روانطة‬ ‫و بؤضون و راظةى طروث و ريبازةكانى زانستى‬ ‫ثةيظين و فةلسةفى و ئاينيية جياوازةكان‪.‬‬ ‫رةهةندةكانى طومان و بةرجةستةبوونى تيَطةى‬ ‫ئازادى لة ئةوروثا‪:‬‬ ‫فؤرمى طومان لة سةردةمى رؤشنطةريدا لة الى‬ ‫ِ‬ ‫(نويَكاتى ئةوروثى – ديَكارت‪)1650 -1596.‬دا‪ ،‬بة‬ ‫فؤرميَكى جياوازتر لة قؤناغةكانى ديكة‬ ‫ميَتؤد و‬ ‫ِ‬ ‫رياليزة دةكات‪ ،‬ديَكارت لة سةرتادا هاوشيَوةى‬ ‫غةزالى لةسةر بنةماي طومانى ميتؤدي هةنطاوتنى‬ ‫َ‬ ‫ئةقليى دةخاتة نيَو ثرؤسةى طومانةوة‪،‬‬ ‫سيَنسى و‬ ‫بةآلم بة ثيَضةوانةى غةزالى لة كؤتاييدا بة هزرينى‬ ‫َ‬ ‫ئةقليى بة هةقيقةت دةطات‪ ،‬بةتايبةتى لةسةر‬ ‫َ‬ ‫ئةقليية لة ناخدا (رسكاوةكان)‬ ‫ثرنسيثى تيَطة‬ ‫زطماكييةكان هةقيقةت ئاوةآل دةكات‪ ،‬هاوكات‬ ‫هاوشيَوةى موعتةزيلةكان هةنطاوتنى جةختى‬ ‫َ‬ ‫ئةقليية نةك سؤفيطةرى‪ ،‬هةروةها‬ ‫لةسةر بنةماي‬ ‫َ‬ ‫ئةقل دواى ئةوةى بة ياساكانى طومانى ميَتؤدى لة‬ ‫روانطة و بؤضوونةكانى رابردوو ثاك دةكريَتةوة‪،‬‬ ‫ثيَوةرى رةهاى زانين و سةرجةم مسؤطةريةكانة‪،‬‬ ‫ديَكارت دواى ئةوةى بة روون و ئاشكرايى دةزانآ‬ ‫جةختى هةموو زانست و هةقيقةتيَك‪ ،‬بةندة بة رامانى‬ ‫لؤذيكيانةى ئةقأل‪ ،‬بةآلم طرةنتى ئةو هةقيقةتة خواى‬ ‫(هةق)ة‪ ،‬لةبةر ئةوة َ‬ ‫دةليَت‪ :‬بةر لةوةى بة جةختى‬ ‫خوا بناسم‪ ،‬هيض شتيَكم بة تةواوى نةدةزانى‪ ،‬كةواتة‬ ‫لة الى (ديكارت)يش خوا طرةنتى زانين و جةختية‪،‬‬ ‫بةآلم ديَكارت جياوازة لة "موعتةزيلةكان و غةزالى"‪،‬‬ ‫لة هؤكارى سةلماندنى خوا‪ ،‬ضونكة ناسين يان‬ ‫طةيشتن بة خواى هةق‪ ،‬بؤ بةهيَز كردنى ئيمان و‬ ‫ترس لة دوارؤذ نيية‪َ ،‬‬ ‫بةلكو بؤ هةبوونى دووةم ثنتى‬ ‫‪82‬‬

‫طةرةنتيية لة دةرةوةى خوددا كة شياوى طومانكردن‬ ‫نةبآ‪ ،‬دواى سةلماندنى بوونى خواى هةق‪ ،‬بةبآ‬ ‫بةطةردةخات بؤ َ‬ ‫هةلبةستنى‬ ‫ترس ياساكانى ميَتؤد‬ ‫ِ‬ ‫زانستيَكى بيَكةليَن‪ ،‬ضونكة طةرةنتى بوونى خوا‬ ‫طرةنتيية بؤ نةترسان و بة َ‬ ‫هةلةدانةضوون‪.‬‬ ‫لة اليةكى ديكة طومانى ديَكارت لة نيَو طوماندا‬ ‫تةواو نابآ‪ ،‬وةك طومانطةراكان‪َ ،‬‬ ‫بةلكو طومانةكةى لة‬ ‫ثيَناوى طةيشتن بووة بة هةقيقةت يان بؤ هةنطاوتنى‬ ‫جةختى بووة لة ناجةختيدا‪ ،‬واتة طومان كرداريَكة‬ ‫لة كردارةكانى ويست‪ ،‬لة سةرةتاوة رياليزة دةكرآ‬ ‫برياردا نةك بةسةر روانطة و ئيديَكاندا‪،‬‬ ‫بةسةر ِ‬ ‫هةروةها طومانى ديَكارت سةرضاوةكةى ويستى‬ ‫َتيبى لة كرداريَكى هةوةس ئاسا‬ ‫مرؤظة‪ ،‬نةك بري َ‬ ‫يان ئامانجيَكى ئاينيى‪ ،‬تا بة سوك و ئاسان رياليزة‬ ‫بكرى بةسةر روانطة و ئيديَكاندا‪َ ،‬‬ ‫بةلكو بريَتية لة‬ ‫َ‬ ‫برياردا‪،‬‬ ‫كرداريَكى بةويستى رياليزةكراو بةسةر ِ‬ ‫ضونكة طومانةكةى طومانيَكى ميَتؤديية‪ ،‬لة كؤتاييدا‬ ‫َ‬ ‫ئةقلة‪ ،‬هةروها بةرجةستة‬ ‫ئامانجى ئازادكردنى‬ ‫بوونى سةبذيَكتى هزرظانة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة لة روانطةى ديَكارت طومانكردن ريَبازيَكى‬ ‫فةلسةفيية بؤ هةنطاوتنى جةختى‪ ،‬لة ناجةختيدا‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة لة هةنطاوى يةكةمدا هةموو ئةو بؤضون‬ ‫و روانطانة رةتدةكاتةوة‪ ،‬كةمترين طومانيان ليَدةكات‪،‬‬ ‫بؤ ئةوةى لة دوايدا بطات بة جةختييةك هةرطيز‬ ‫طومانى ليَنةكرآ‪ ،‬بةراورد بة مةغزاو رةهةندةكانى‬ ‫طومان لة ميَذوودا‪ ،‬دةطةين بةو هةقيقةتةى بة تةواى‬ ‫طؤرانيثيَداوة‪ ،‬ضونكة ئةو لة طومانى ريشةييةوة‬ ‫ِ‬ ‫سةرضاوة دةطرآ تاكو هةموو شتيَك لة نيَو ثرؤسةى‬ ‫طوماندا بثشكنآ‪.‬‬ ‫طومانةكةى ديَكارت طومانطةرايى ( ‪)Scepticisme‬‬ ‫نةبوو‪ ،‬واتة طومانيَك نةبوو‪ ،‬لة نيَو طوماندا تةواوببآ‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةلكو طومانيَكى ميَتؤدي بوو‪ ،‬طومان ثنتيَكى‬ ‫ميَتؤديانةى دةرضوون بوو رووة و هةقيقةت‪ ،‬لة‬ ‫دذى ئةو طومانةش دةبآ طومان بيَطومانى خؤى‬ ‫بضةسثيَنآ و هةقيقةت بةرجةستة بكات يان ساغ‬ ‫بكاتةوة‪.‬‬ ‫ديَكارت بؤ ئةوةى مرؤظ لة شيَواوى و ستةم‬ ‫َ‬ ‫ئةقليى‬ ‫و نادادثةروةرى رزطار بكات‪ ،‬هةروةها‬ ‫مرؤظ لة هةموو ئةو سنور و كؤتوو بةندانة رزطار‬ ‫بكات‪ ،‬ض دةسةآلتى ئاينى‪ ،‬ض دةسةآلتى سياسى‬ ‫ضةسثاندبوويان‪ ،‬بةدواى بيطومانييةك شةيدابوو‬ ‫هةرطيز شياوى طومانكردن نةبآ‪ ،‬واتة ئامانجى‬ ‫بوو لة طومانةوة بطات بة بيَطومانى‪ ،‬بؤئةوةى لة‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫طؤران ثيَبدات‪،‬‬ ‫هيضةوة جيهانبينى و خودى خؤى‬ ‫ِ‬ ‫سةرةتا ئامانجى ئةوة بوو لة ريَطاى طومانى ميَتؤدى‬ ‫فؤرميَكى سيستةماتيكى لةو‬ ‫دةروونى خؤى بة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫طريمانانةى ثيَش ئيَستا كةلةكة بووبوون بة جةخت‬ ‫و مسؤطةر داينابوون‪ ،‬هةروةها لةو بؤضونانةى لة‬ ‫رابردوودا ويَناى كردبوون لة "باوان و مامؤستاكانى"‬ ‫فيَريان بووبوو ثاك بكاتةوة ‪.‬‬ ‫لة رةوتى طومانكردنى بةردةوامدا هةموو "جيهانى‬ ‫ريال‪ ،‬خودى خؤى‪ ،‬ئيديَكانى ناخى" دةخاتة ذيَر‬ ‫ثرسيار‪ ،‬بةآلم بة هيض جةختييةك ناطات‪ ،‬شياوى‬ ‫برياردةات بة تةواوى خؤى‬ ‫طومان نةبآ‪ ،‬لةبةر ئةوة ِ‬ ‫داببرآ‪( ،‬سيَنسةكان)‬ ‫ماتةرى‬ ‫لة جيهان و جةستةى‬ ‫ِ‬ ‫ى هةستةكانى دةكوذيَنيَتةوة‪ ،‬بة تةواى خؤى لة‬ ‫هةموو شتيَك ئازاد دةكات‪ ،‬ئةو طومانة ريشةييةى‬ ‫ديَكارت ئةنجامى نةبوونى هيض جةختييةكة‪ ،‬هيض‬ ‫َ‬ ‫ببةلطيَنآ‪ ،‬ئةنجامى‬ ‫ثنتيَكة تيَطةى مرؤظى ئازاد‬ ‫نةبوونى سيستةميَكى سياسيية "ئةرك و مافى" تاكى‬ ‫لةسةر ثرنسيثى َ‬ ‫ئةقلى ئازاد دياريكردبآ‪ ،‬نةبوونى‬ ‫ناوةنديَك يان ريَبازيَكى ئاينيية "ئةرك و مافى"‬ ‫خؤدةربرين و ويستى َ‬ ‫هةلبذاردنى بة مرؤظ‬ ‫ئازادى‬ ‫ِ‬ ‫بةخشيبآ‪ ،‬بة رةهايى طونجاوبن لةطةأل تيَطةيشتنى‬ ‫ئةقلييى ئازادى مرؤظ‪ ،‬ئةو َ‬ ‫َ‬ ‫ئةقلةى خوداى كاميل و‬ ‫بيَدوايةكى بة مرؤظى بةخشيوة‪.‬‬ ‫طومانة ريشةييةكةى ديَكارت هةموو كاية‬ ‫جياوةزةكانى ذيان دةطريَتةوة‪ ،‬بة تايبةتى بؤضون‬ ‫و روانطةى باوكانى كةنيسةكانى ئةو سةردةم‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوةى لةو سةردةم باوكانى كةنيسة(قةشة و‬ ‫َ‬ ‫دةولةت و ئاينييان‬ ‫مةتران و ثةترياكةكان) دةسةآلتى‬ ‫ئاويَزانى يةكدى كردبوو و بةريَوةياندةبرد‪ ،‬بؤ هةموو‬ ‫ثرسيَكى "سروشتى‪ ،‬ئابورى‪ ،‬سياسى‪ ،‬كؤمةآليةتى‪،‬‬ ‫مؤر َالى" وةآلميَكى ديماطؤجيانةى ضةسثي و‬ ‫ِ‬ ‫نةطؤريان ئامادة كردبوو‪ ،‬بةردةوام ذيانى ئةم‬ ‫ِ‬ ‫جيهانةيان دةهيضاند‪ ،‬مرؤظيان رووة و ذيانى دواى‬ ‫مردن ئاراستة دةكرد‪ ،‬هاوكات "زانايان‪ ،‬فةيلةسوفان‪،‬‬ ‫رؤشنبيران" رةخنةيان ئاراستةى دةسةآلتى كةنيسة‬ ‫دةكرد‪ ،‬تويَذينةوى ئةمثيرى و ئايدياليستيان‬ ‫لةسةر دياردة و كاية جياوازةكان ئةنجام دةدا‪ ،‬لة‬ ‫رةوتى تويَذينةوكانياندا جيهابينى كؤن و روانطة‬ ‫و بؤضوونى تيؤلؤذيانةيان تيَكشكاندبوو‪ ،‬جيهانى‬ ‫ريال و خودى مرؤظ لةذيَر ضاوديَرى خودايانة‬ ‫دةركيَشرابوو‪ ،‬زةوى سنتةر و ضةقي طةردوون‬ ‫بى‬ ‫نةمابوو‪ ،‬لةو ماوةيةدا مرؤظ سةرطةردان و َ‬ ‫رووبةرووى ذيان و‬ ‫هيض ضاوديَرييةكى خودايانة‬ ‫ِ‬

‫ئازارةكانى ئةم جيهانة دةبووةوة‪.‬‬ ‫نويَكاتى ئةوروثى لة نيَو هةموو ئةو شيَواوى‬ ‫و بيَداديةدا‪ ،‬بة ميَتؤدى طومان جيهانبينى نوآ بة‬ ‫دادةرذيَتة‪ ،‬زانستى‬ ‫فةلسةفةيةكى ئايدياليستى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةلدةبةستآ‪ ،‬بؤ ئةو ئامانجةى سةرةتا‬ ‫بيَكةليَن‬ ‫طومان لة هةموو شتيَك دةكات‪ ،‬خودى خؤيشى‬ ‫لةم طومانة ريشةيية بةدوور ناطرآ‪ ،‬بؤئةوةى لة‬ ‫كؤتاييدا بة ثنتيَك بطات شياوى طومان نةبآ‪ ،‬لةو‬ ‫ثنتةوة بة ليَهزريني ئايدياليستيانة كايةكانى "زانست‬ ‫و زانين"جةخت و مسؤطةر بكات‪.‬‬ ‫دواى ئةوةى بة طومانى ميَتؤدي هةموو كاية‬ ‫دةثشكني‪ ،‬بةآلم لة سةرتادا بة هيض‬ ‫جياوازةكان‬ ‫َ‬ ‫جةختييةك ناطات‪ ،‬دانوستان لةطةأل خودى خؤى‬ ‫دةكات و دةثرسآ‪ ،‬ئةطةر طومان لة هةموو شتيَك‬ ‫بي دوايةكى لة طومان بةردةوام بم؟ هيض‬ ‫بكةم؟ تا َ‬ ‫شتيَك جةخت و مسؤطةر نةبآ؟ بةالى كةم دةبآ‬ ‫شتيَك بؤ طومانكردن هةبآ‪ ،‬لة هةنطاوى يةكةمدا‬ ‫ئةوةى ثيَطةيشتبوو تةنها شتيَكى طومانكةربوو‪،‬‬ ‫بةآلم هيَشتا بة مسؤطةرى نةيدةزانى ئةو شتة ضيية‪،‬‬ ‫بة هزرينى بةردةوام دةطات بةو جةختييةى‪ ،‬خودى‬ ‫خؤيةتى طومان دةكات‪ ،‬ئةو خودة طومانكةرة يان‬ ‫شتة طومانكةرة جةستةى ماتةرى نيية‪َ ،‬‬ ‫بةلكو هزرى‬ ‫ئةثستراكتة‪ ،‬ئةو هزرةى توانستى "ئةريَيى و نةريَيى‪،‬‬ ‫هزرينى بيَدوايةكى‪ ،‬طومانكردنى" هةية‪.‬‬ ‫بةوثيَية بة طومانى ميَتؤدى دةطات بةوةى ئةو‬ ‫شتةى طومان دةكات خودى خؤيةتى‪ ،‬جةختى و‬ ‫مسؤطةرى بوونى خؤى لة هزرينى ئةثستراكت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةليَت‪:‬‬ ‫هةلدةهيَنجى‪ ،‬لة طووتة بةناوبانطةكةيدا‬ ‫(‪(،)Cogito ergo sum‬من دةهزريَم‪ ،‬كةواتة من هةم‬ ‫يان بوونم هةية)‪ ،‬دواى ئةوةى يةكةم ثنتى جةخت لة‬ ‫ناخى خؤى بةرجةستة دةكات‪ ،‬بةدواى ثنتيَكى ديكةى‬ ‫جةختدا دةهزرى‪ ،‬لة دةرةوةى خؤى‪ ،‬ضونكة دةزانآ‬ ‫بة خودى خؤى سةرضاوةى بوونى خؤى نيية‪َ ،‬‬ ‫بةلكو‬ ‫ئةوةى سةرضاوةى بوونى ئةوة(ئةفريَنةرى)‪ ،‬دةبآ‬ ‫لة هةموو رووييَكةوة كاميل بيَدوايةكى بآ‪ ،‬بة رامان‬ ‫لة ئيديَى خودا‪ ،‬دووةم ثنتى جةخت لة دةرةوةى خؤى‬ ‫وةك َ‬ ‫كؤلةطةيك بةرجةستة دةكات‪ ،‬كة ئةفريَنةرى‬ ‫هةموو "طةردوون و خودى مرؤظيشة"‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بةلطاندنى بوونى خوا لةالى ديَكارت‪ ،‬سةرضاوةكةى‬ ‫باطراونديَكى ئاينيية‪ ،‬فاكتةرى َ‬ ‫بةلطاندن ئيماندارى‬ ‫ديَكارت بوو بة ئاينى مسيحى‪ ،‬بةآلم رةهةندةكانى‬ ‫َ‬ ‫بةلطاندنى بة رةهايى جياوازة بوو لة "موعتةزيلةكان‬ ‫و غةزالى"‪ ،‬لةبةر ئةوةى ديَكارت‪ ،‬لةاليةك َ‬ ‫بةلطاندنى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪83‬‬


‫بوونى خودا ئامانجى كؤتايى نةبوو‪ ،‬لةاليةكى ديكة‬ ‫باوةرى ئاينى‬ ‫بؤ راظةكردنى ئيمان و بةهيَزكردنى‬ ‫ِ‬ ‫نةبوو‪َ ،‬‬ ‫بةلكو ئامانجى ئةوة بوو سةروةرى و ئازادى‬ ‫َروانيينة‬ ‫َريَتةوة‪ ،‬لة هةموو ئةو تي ِ‬ ‫بؤ مرؤظ بطي ِ‬ ‫نالؤذيكيانةى تيؤلؤذياكان بؤ بةرذةوةندى مانةوةى‬ ‫خؤيان لة ناوةندة "ئاينييةكان و بةريَوةبردنى‬ ‫َ‬ ‫دةولةتدا" دايان رشتبوو‪ .‬لة روانطةى ديَكارت خودا‬ ‫فريومان نادات‪َ ،‬‬ ‫بةلكو بة ناسينى خواى (هةق) لة‬ ‫َ‬ ‫هةلةكردن دوور دةكةوينة و ناترسين‪ ،‬ضونكة خودا‬ ‫َ‬ ‫طةرانةوةمان بؤ َ‬ ‫ئةقل لة‬ ‫ئةقليي بة ئيَمة بةخشيوة‪ ،‬بة ِ‬ ‫بريارى‬ ‫بريارةكانمان ِ‬ ‫بريارداندا‪ ،‬بة رةهايى ِ‬ ‫ساتى ِ‬ ‫لؤذيكى دةبن‪.‬‬ ‫هةروةها ديَكارت لةسةر ثرنسيث و ياسايانةى‬ ‫َ‬ ‫هةولدةدات لة مةغزايةكى فراواندا‬ ‫طومانى ميَتؤدى‪،‬‬ ‫مافى تاك لة ثنتة ضةقبةستوةكةى فةلسةفةى‬ ‫طؤران ثيَبدات‪ ،‬رووةو فةلسةفةيةكى نويَى‬ ‫كالسيكى ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةقلطةرايى‪ ،‬بة تايبةتى رةخنة لة ميَتؤدى ئةمثيرى‬ ‫دةطرآ و رةتيدةكاتةوة‪ ،‬بةآلم ئةو ئاراستةيةى‬ ‫ديَكارت لةسةر بنةما ثةروةردييةكان يان‬ ‫سةردةمةكةى نةبراوةتةوة‪ ،‬ضونكة قوتابخانةكانى‬ ‫ئةو سةردةم ثتر توشى رةشبينيان دةكرد‪ ،‬هةروةها‬ ‫سةردةمةكةى ئةو بة تةواوى شيَواو بوو‪ ،‬لةبةر‬ ‫ئةوة بة يةكةم فةيلةسوف دادةنرآ‪ ،‬سةبارةت بة‬ ‫ئاوةآل كردنى ئاراستةيةكى نوآ‪ ،‬ئةو ئاراستةية بة‬ ‫تةواوى جياوازة لة زؤربةى "فةيلةسوف و زانايانى"‬ ‫ثيَش خؤى‪.‬‬ ‫فاكتةرى سةرةكى طومانى ميَتؤدى ديَكارت رامان‬ ‫بووة لة ئةزموونى ذيانى رابردووى‪ ،‬ضونكة لة‬ ‫تةمةني زوودا ذمارةيةكى زؤرى لة تيَطةى بيَواتا‬ ‫و ناجةختى بة هةقيقى و راست دانابوون‪ ،‬بةآلم‬ ‫كاتيَك تيَطةكان لة نيَو ثرؤسةى طوماندا دةثشكنآ‪،‬‬ ‫لةطةأل خودى خؤى دةكةويَتة ناكؤكى‪ ،‬لة سةرةتادا‬ ‫ئةو ملمالنيَية بة شتيَكى ئاسايى وةردةطرآ‪ ،‬بةآلم‬ ‫لة دواييدا هةبوونى طومان بة زةرووري دةزانآ‪،‬‬ ‫تاكو بتوانآ هةموو ئةو "تيَطة و ئايديانة" لة‬ ‫َ‬ ‫بةراستى داناون‬ ‫تةمةنى‬ ‫منداليدا ثيَيانطةيشتووة و ِ‬ ‫بيانثشكنآ‪ ،‬ئةوانةى بة جةخت بؤى دةرنةكةون‬ ‫لةخؤى دووريان خاتةوة‪ ،‬تا لة كؤتايى ثرؤسةى‬ ‫طوماندا بتوانآ لةسةر بنةماي لؤذيكى نوآ بة‬ ‫هةقيقةتى رةها بطات‪ ،‬ئةو هةقيقةتةى نةشياوة‬ ‫طومانى ليَبكرآ‪ ،‬هةروةها بتوانآ بناغةى زانستيَكى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلى سروشت بكات و‬ ‫هةلبةستآ‪،‬‬ ‫بيَكةليَن‬ ‫بيخاتة خزمةتى مرؤظايةتي‪.‬‬ ‫‪84‬‬

‫َ‬ ‫هةلبةتة "ض لة روانطةى ديَكارت‪ ،‬ض لةروانطةى‬ ‫فةيلةسوفانى طريك‪ ،‬ض لة روانطةى زانايانى ثةيظين‬ ‫و سؤفيةكانى ئيسالم" كة لةسةرةوة بة روونى‬ ‫دانوستانما لةسةر روانطة و تيؤرةكانيان كردووة‪،‬‬ ‫طومان فاكتةرى سةرةكى رةهةندةكانى ئازادى و‬ ‫خؤيي بوونى مرؤظة‪ ،‬هاوكات ديَكارت خويَندنةوةى‬ ‫بؤ ئاراستة و ئامانجةكانى طومان لة سةردةمانى‬ ‫زووى بةرلةخؤى هةبووة‪ ،‬بؤية لة هةنطاوى يةكةمى‬ ‫برياردةدات هةموو ئةو "تيَطة و‬ ‫ثرؤسةى طوماندا ِ‬ ‫ئايديايانة" رةتبكاتةوة‪ ،‬كةمترين طومانيان ليَدةكات‪،‬‬ ‫بؤ ئةوةى لة كؤتايى ثرؤسةى طوماندا بةو هةقيقةتة‬ ‫بطات‪ ،‬كة سةبذيَكتى هزرظان و ئازاد لةسةر ثرنسيثى‬ ‫لؤذيَكى نوآ دةتوانآ ثيَي بطات‪.‬‬ ‫هاوكات ئامانج لة طومانكردن ض لة ئيَستا‪ ،‬ض لة‬ ‫روانطةى ديَكارت‪ ،‬ض لة روانطةى ئةوانةى ثيَش‬ ‫ديَكارت‪ ،‬ئازادكردنى خودة‪ ،‬لة "شيَواوى‪ ،‬بيَدادى‬ ‫سةردةمةكان‪ ،‬تيؤر نالؤذيكييةكان‪ ،‬تيَطة بيَواتاكان‪،‬‬ ‫نائةقآلنييةكان"‪.‬وةلى نةكرديية لة‬ ‫سيستةمة‬ ‫َ‬ ‫سةردةميَكى شيَواوى وةك سةردةمةكةى ديَكارتدا‬ ‫لة توانادابآ جةختى لة ناجةختى جيابكريَتةوة‪ ،‬ئةطةر‬ ‫بة طومانى ميَتؤدى نةبيَت‪.‬‬ ‫بةآلم بؤ ئةوةى ميَتؤدى طومان بيَطومانى بسةلميَنآ‪،‬‬ ‫مةرجة طومانكردن ريشةيى بآ‪ ،‬لة هةنطاوى يةكةمدا‬ ‫هةموو توانستةكان و رةهةندةكانى ئةثستمؤلؤذى‬ ‫بكات بة ثرسيار و لة ثرؤسةى طوماندا بيانثشكنآ‪،‬‬ ‫تاكو بتوانين هؤكارةكانى َ‬ ‫هةلةكردنمان بة جةختى‬ ‫َ‬ ‫دةليَت‪ :‬ثيَويستة طومان‬ ‫دياربهيَنين‪ ،‬ديَكارت‬ ‫َ‬ ‫بكةين‪ ،‬لةبةر ئةوةى ناتوانين لة ريَطاى هةولة‬ ‫رةمةكيةكانمان بة هيض جةختييةك بطةين‪ ،‬ئازادى و‬ ‫سةروةريمان بةرجةستة بكات‪ ،‬بةآلم بة طومانكردن‬ ‫دةتوانين ئازادى و سةروةرى خودمان مسؤطةر‬ ‫بكةين‪ ،‬هةروةها دةتوانين لة ريَطاى طومانى‬ ‫ئيدي لة ناخدا‬ ‫ميَتؤدي داواكاريةك سةبارةت بة‬ ‫َ‬ ‫رسكاوةكانمان بةرزكةينةوة‪ ،‬لة كؤتاييدا بيَطومانيان‬ ‫َ‬ ‫ببةلطيَنين‪.‬‬ ‫طؤرانيَكى ريشةيى بوو‬ ‫ئامانجى فةلسةفةكةى‬ ‫ِ‬ ‫لة " كلتوور‪ ،‬نةريت‪ ،‬جيهانبينى‪ ،‬ئايدؤلؤذيا"ى‬ ‫سةردةمةكةى‪ ،‬ئةو ئةنجامةى ثيَي طةيشت ثؤزةتيظ‬ ‫بوو‪ ،‬رةهةندةكانى ئازادى بةرجةستة كرد‪ ،‬بة رةهايى‬ ‫مرؤظى لة تيَطةيشتنى ضةرخى نيَظين و بؤضوونى‬ ‫تيؤلؤذيانةى ضةقبةستوو رزطار كرد‪َ .‬‬ ‫هةلبةتة ئةطةر‬ ‫بمانةوى لة ريَطاى رمانى َ‬ ‫ئةقليى‪ ،‬بة طومانى ميَتؤدى‬ ‫َ‬ ‫طؤرانيَكى ِريشةيى لة تيَطةيشتن و جيهانبينيمان"‬ ‫ِ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫بؤ كاية جياوازةكانى سةردةمةكةمان ئةنجام‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةكى كلتوورى‬ ‫كؤمةلطاكةمان لة‬ ‫بدةين‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بطؤرين بؤ كؤمةلطايةكى‬ ‫و ئايينى نازانستييةوة‬ ‫ِ‬ ‫مؤراأل‪،‬‬ ‫زانستى ئةقآلنى‪ ،‬مةرجة كايةكانى"سياسةت‪ِ ،‬‬ ‫ثةروةردة‪ ،‬هونةر‪ ،"...،‬بة طومانى ميَتؤدى ديَكارتيانة‬ ‫بثشكنين‪ ،‬بةآلم ثيَويستة لة هةنطاوى يةكةمدا بة‬ ‫َ‬ ‫ئةقلمان ثاكبكةينةوة‪،‬‬ ‫ياساكانى طومانى ميَتؤدى‬ ‫لة هةموو ئةو "بؤضوون و ئايديايانةى" لة تةمةنى‬ ‫َ‬ ‫مندالييةوة تاكو ئيَستا ثيَيانطةيشتووين‪ ،‬بة راستمان‬ ‫داناون‪ ،‬بؤئةوةى بة رةهايى خؤمان بين‪.‬‬ ‫هةموو ئةو سةروةريانةى ئةورووثاييةكان لة‬ ‫سةردةمى رؤشنطةرى ثيَى طةيشتن‪ ،‬لة ئةنجامى‬ ‫ياساكانى طومانى ميَتؤدى ديَكارت بوو‪ ،‬كة ضوار‬ ‫ياسان بة ياساكانى طومانى ميَتؤدى ديَكارت‬ ‫ناسراون‪ ،‬ياساكان ئةمانةن‪:‬‬ ‫‪ -1‬ياساى روون و ئاشكرايى‪RegleDe(:‬‬ ‫‪)Levidence‬‬ ‫ياساى روون و ئاشكرايى‪ ،‬لةسةر ثرنسيثى ئةم‬ ‫ياساية هيض شتيَك وةرناطرين‪ ،‬ئةطةر بة رةهايى‬ ‫برياردانى خيَرا‪،‬‬ ‫جةخت نةبآ‪ ،‬دووردةكةوينةوة لة ِ‬ ‫هةروةها لة روانطةكانى ثيَشومان‪ ،‬بة طومانى‬ ‫َ‬ ‫ئةقلمان ثاك دةكةينةوة لة روانطةكانى‬ ‫ميَتؤدى‬ ‫برياريَكى خيَرا نادةين‪ ،‬هةميشة‬ ‫رابردوومان‪ ،‬هيض ِ‬ ‫بريارةكانمان دادةضينةوة‪ ،‬تاكو بة روون و‬ ‫بة ِ‬ ‫ئاشكرايى بؤ َ‬ ‫ئةقلمان دةردةكةوآ‪ ،‬بؤ ئةوةى هيض‬ ‫َلينةوة‪َ .‬‬ ‫ئةطةريَك بؤ طومان نةهيَ‬ ‫هةلبةتة ئةو ياساية‬ ‫بريارداندا‪ ،‬ثيَويستة بة تةواوى‬ ‫زةرورية لة كاتى ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةقلمان ثاكبكةينةوة لة روانطةكانى ثيَشومان‪ ،‬تاكو‬ ‫برياردان بؤ "دروستى و‬ ‫كاريطةريان نةبآ لة ساتى ِ‬ ‫بريارداندا مةرجى‬ ‫نادروستى"‪ ،‬سةروةرى ئةقأل لة ِ‬ ‫يةكةمة بؤ هةنطاوتنى هةقيقةتى زانين‪ ،‬بؤية ثيَويستة‬ ‫ناروونى‬ ‫"تيَطة و ئايدياكان" روون و ئاشكرابن‪ ،‬هيض ِ‬ ‫و شيَواويةك لة ئارادا نةميَنآ‪ ،‬تا نةبنة لةمثةر‬ ‫َ‬ ‫هةلهيَنجانى ئةنجامى‬ ‫يان بةربةست لة بةردةم‬ ‫مسؤطةردا‪ ،‬هةروةها مةرجة "تيَطة و ئايديا" ئاويَتة‬ ‫َ‬ ‫و َ‬ ‫ئةقلمان‬ ‫ئالؤزةكان بة روون و ئاشكرايى بؤ‬ ‫بريارى‬ ‫بريارى دروست تةنها ِ‬ ‫دياربدةن‪ ،‬ضونكة ِ‬ ‫َ‬ ‫ئةقليَكة ئازاد و سةروةربآ بةسةر خوددا‪ ،‬ئةو‬ ‫َ‬ ‫بريارة لة ريَطاى رامانى ئةقليى ثيَى طةيشتبين‪ ،‬نةك‬ ‫ِ‬ ‫لة ريَطاى "سيَنسة َ‬ ‫هةلخةلةتيَنةرةكان يان ئةنديَشة‬ ‫يان دةسةآلتى ديماطؤجيانة"‪.‬‬ ‫‪ -2‬ياساى شرؤظةكردن و دابةشكردن‪:‬‬ ‫ياساي دووةم بة ياساى شرؤظةكردن و دابةشكردن‬

‫ناسراوة‪ ،‬ثرنسيثى فةلسةفةكةى ديَكارتة‪ ،‬ضونكة"‬ ‫فةلسةفة‪ ،‬زانست‪ ،‬هونةر" بة ليَهزرين و شرؤظةكردن‬ ‫ديَنة بةرهةم‪ ،‬كةواتة هةموو تويَذينةوةيةك‬ ‫شرؤظةكردن و دابةشكركرنى طةرةكة‪ ،‬هةروةها‬ ‫شرؤظةكردن ثيَويستى بة توانستى رةخنةطرتن‬ ‫هةية‪ ،‬ضونكة هةموو شتيَكى ئاويَتة ثيَويستة‬ ‫شرؤظة و دابةش بكرآ‪ ،‬لة ساتى شرؤظةكردن و‬ ‫بكرى‪،‬‬ ‫دابةشكردندا رةخنة ئاراستةى بةشةكانى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئةقلمان دةياربدات‪،‬‬ ‫تا بة روون و ئاشكرايى بؤ‬ ‫َ‬ ‫ئالؤزى و ئاويَتةيى شتةكان هةميشة دةبن بة ريَطر‬ ‫لة هةنطاوتنى جةختيدا‪ ،‬هةروةها ديَكارت َ‬ ‫دليَت‪:‬‬ ‫بريارانةى ئارةزووى‬ ‫هةموو ئةو تيَطانةى يان ئةو ِ‬ ‫تاقيكردنةوةيانم هةية‪ ،‬بةثيَى توانا دابةشيان دةكةم‪،‬‬ ‫بؤ كةرتى بضوك و سادة‪ ،‬تا بتوانم بة ئاسانى ليَيان‬ ‫تيَبطةم‪ ،‬هةروةوها شرؤظةيان دةكةم‪ ،‬بؤ ئةوةى‬ ‫هيض بةشيَكى بة ناديارى نةميَنيَتةوة‪ ،‬ببن بة مايةى‬ ‫ثرسيار و طومان‪ ،‬لة كؤتاييدا بة (لؤذيك) ريَساى‬ ‫ئةقأل ضارةسةرى ثؤزةتيظيان دةكةم‪.‬‬ ‫‪-3‬ياساى ريَكخستن‪)Ordre ( :‬‬ ‫لة ياساى دووةمى طومانى ميَتؤديدا شرؤظة و‬ ‫بريارةكان ئامانجة‪ ،‬تاكو‬ ‫دابةشكردنى كيَشةكان يان ِ‬ ‫بطةين بة كرؤك و ضارةسةرى طونجاوى زانستيانة‬ ‫لة خودى ئةو كيَشانةى بابةتى تويَذينةوةكةمانة‪،‬‬ ‫ضونكة ئامانجى سةرةكى ديَكارت وةك لة سةرةوة‬ ‫روونمان كردةوة َ‬ ‫بي كةليَنة‬ ‫هةلبةستنى زانستيَكى َ‬ ‫بةثيَى ثرنسيث و ياساكانى طومانى ميَتؤدى‪،‬‬ ‫لةبةر ئةوة ياساى سيَيةم بةتةواوكةرى ياساى‬ ‫دووةم ناسراوة‪ ،‬بريَتية لة ياساى ريَكخستنةوةى‬ ‫كةرتةكان‪ ،‬بةو واتايةى هةموو بةشةكان بة‬ ‫ئارامى و شيَنةيى ريَكدةخةينةوة‪ ،‬هاوكات بؤ‬ ‫ريَكخستنةوةى "تيَطة و ئيديَكان" لة ئاسانترين و‬ ‫سادةترينيان دةستثيَدةكةين‪ ،‬هةنطاو بة هةنطاو‬ ‫سةردةكةوين تا دةطةين بة َ‬ ‫ئالؤزترينيان‪ ،‬ئةطةر‬ ‫ثيَويستبوو ريَكخستنى تايبةت ئةنجام دةدةين لة نيَو‬ ‫ئيديَكانماندا‪ ،‬بة ريَكخستنى جياواز و سيستةماتيكى‬ ‫ريَكياندةخةين‪ ،‬تا بؤ َ‬ ‫ئةقلمان بة روونتر دياربدةن‪ ،‬لة‬ ‫دذبيَذى بةدةربن‪ ،‬لةبةر ئةوةى زؤر كات ئيديَكانمان‬ ‫لة يةك ريَكخستندا ريَكناخريَن‪ ،‬بةآلم مةرجة هةموو‬ ‫جؤرةكانى ريكخستن ثابةندى ثرنسيثةكانى لؤذيك‬ ‫بيَت‪.‬‬ ‫‪ - 4‬ياساى ئاماركردن‪Regle des denom( :‬‬ ‫‪)Brements entiers‬‬ ‫ئاماركردن هةنطاوى كؤتايى ياسا بنةمايةكانى‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪85‬‬


‫ميَتؤدى طومانة‪ ،‬ضونكة فةلسةفةكةى ديَكارت‬ ‫بةثيَآ ضوار ياسا ئاراستة كراوة‪ ،‬هةر يةك لةم‬ ‫ياسايانة بة شيَوةيةكى زنجيرة ئاسا هةنطاويَك‬ ‫َطابرينى هزري ئاوةآل دةكةن‪ ،‬هةروةها‬ ‫بؤ ري ِ‬ ‫ثةيوةندى راستةخؤيان بة يةكةوة هةية‪ ،‬ناتوانين‬ ‫هيض يةكيَكيان ثيَش ئةوةى ديكةيان بخةين‪ ،‬بة‬ ‫زةروورى ثيَويستيمان بة ياساى ضوارةمة‪ ،‬كة‬ ‫ديَكارت نيَوى ناوة ئاماركردن‪ ،‬لةم ديدةوة ديَكارت‪،‬‬ ‫لة قؤناغى كؤتاييدا ئاماريَكى تةواو ئةنجام دةدةين‪،‬‬ ‫بؤ هةموو ئةو "تيَطة و ئيديَيانةى"بة ياساى سيَيةم‬ ‫ريَكمانخسينةوة‪ ،‬تاكو جةختى و مسؤطةرى تةوامان‬ ‫هةبآ بة رةهايى ثرؤسةكةمان رياليزة كردووة‪ ،‬بة‬ ‫تايبةتى ئةو ساتةى بة زنجيرةيةك ديَدوكسيؤن‬ ‫َ‬ ‫هةلدةستم‪ ،‬ضونكة لة دريَذةى ضاالكيةكةمدا توشى‬ ‫َ‬ ‫هةلةكردن دةبم‪ ،‬ليَرةدا دةكرآ زةينم هةنطاويَك‬

‫بثةريَنآ‪ ،‬لةبةر ئةوة ثيَويستة بة شيَوةيةكى‬ ‫ِ‬ ‫سيستةماتيكى ضاالكيةكان ئةنجامبدةين‪ ،‬بؤ نموونة‪،‬‬ ‫ثةيوةندى نيَوان (أ‪ ،‬ب)‪ ،‬هةمان ثةيوةندى نيَوان (ب‪،‬‬ ‫ج) هةروةها هةمان ثةيوةندى نيَوان ( ج‪ ،‬د)‪ ،‬بةآلم‬ ‫بة "سوك و ئاسان" ناتوان دةركى ثةيوةندى نيَوان‬ ‫(أ‪ ،‬د) بكةين‪ ،‬ئةطةر ضةندجاريَك بة ِرامانى َ‬ ‫ئةقليى بة‬ ‫هةنطاوةكاندا نةضينةوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلبةتة ديَكارت بةم ياسايانةى طومانى ميَتؤدى‬ ‫طؤرانيَكى‬ ‫سةبذيَكتى هزرظان ئاوةآل دةكات‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫طؤرانة ريشةيية‬ ‫ريشةيى مةزن ئةنجام دةدات‪ ،‬ئةو ِ‬ ‫هةموو ناوةندةكانى "ئاينيى‪ ،‬كلتوورى‪ ،‬سياسى‪،‬‬ ‫مؤر َالى‪ ،‬كؤمةآليةتييةكانى‪ "،‬ئةورووثاى‬ ‫هونةرى‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ئةو سةردةم دةطريَتةوة‪ ،‬ضونكة ئةو ناوةندانة‬ ‫لةو ماوةيةى ناسراوة بة ضةرخى نيَظين‪ ،‬لة اليةن‬ ‫باوكانى كةنيسة بةريَوةدةبران‪ ،‬كة فاكتةرى‬ ‫سةرةكى نامؤكردنى مرؤظ بوون‪ ،‬رةهةندةكانى‬ ‫سةربريبوو‪ ،‬تيَطةى مرؤظى ئازاد واتايةكى‬ ‫ئازاديان‬ ‫ِ‬ ‫نةبوو‪ ،‬ذيانى ئةم جيهانة هيضيَنرابوو‪ ،‬تيؤلؤذياكان‬ ‫برياريان دةدا‪َ ،‬‬ ‫ئةقليى تاك‬ ‫لةبرى هةموو تاكةكان ِ‬ ‫كؤنتر َ‬ ‫ؤلكرابوو‪ ،‬هةموو شتيَك سنور و‬ ‫بة تةواوى‬ ‫ِ‬ ‫كؤتايى بؤ دياريكرابوو‪ ،‬هيض تاكيَك بؤى نةبوو‪ ،‬لة‬ ‫بريار بدات‬ ‫ثشتى ياسا دانرا و تاثؤكانى كةنيسة ِ‬ ‫يان دانوستان سةبارةت بة ذيانى ئةم جيهانة‬ ‫بكات‪ ،‬لةبةر ئةوةى بة ياسا حةرام كرابوون‪ ،‬بةدةر‬ ‫باوةرى كةنيسة هةرتاكيَك رامان و‬ ‫لة سنور و‬ ‫ِ‬ ‫تويَذينةوةى لة دياردةيةك يان لة كاييةكى ذيان‬ ‫بكرداية‪ ،‬لة ياسا و سنورة دانرا و تاثؤكانى دةسةآلت‬ ‫دةربضووبوواية‪ ،‬سزاى مةرط و سوتان بوو‪ ،‬بؤ‬ ‫‪86‬‬

‫نموونة‪( ،‬طاليلؤ‪ )1642 -1564 .‬بة رمان و ضاوديَرى‬ ‫كردنى دياردةكان جيهانبينى كؤن َ‬ ‫هةلدةوشيَنيَتةوة‪،‬‬ ‫َ‬ ‫برياردةدات زةوى‬ ‫بيَدوايةكى طةردوون‬ ‫دةبةلطيَنآ‪ِ ،‬‬ ‫ضةقى طةردوون نيية‪ ،‬لةسةر ئةو روانطةيةيى‪،‬‬ ‫بريارى مةرطى بةسةردادةرآ‪،‬‬ ‫دادطايى دةكرآ‪ِ ،‬‬ ‫بةآلم دواجار لة بةردةم دادطا ثةشيمانى خؤى لة‬ ‫بريارةكانى رادةطةيةنآ و دةبةخشرآ‪ ،‬هةروةها‬ ‫ِ‬ ‫(جؤردانؤ برؤنؤ‪ )1600 -1548 .‬يةكيَك بووة‬ ‫لة رؤشنبير و فةيلةسوفة ئازادةكانى خؤرئاوا‪،‬‬ ‫هةردوو كةنيسةى "كاتؤليكى و ثرؤتستانتى"‬ ‫دذايةتي جؤردانؤيان دةكرد‪ ،‬لةسةر ئةو روانطةيةى‬ ‫كة دةيطووت‪(( :‬زةوى بةدةورى خؤيى و خؤردا‬ ‫دةخوليَتةوة))‪ ،‬لةاليةن كةنيسة دةسطير دةكرآ‪ ،‬دواى‬ ‫طيرانى دادطا داواى ثةشيمانبوونةوةى ليَدةكات‪ ،‬تا‬ ‫بيبةخشن‪ ،‬بةآلم جؤردانؤ لةسةر روانطةكةى سور‬ ‫برياريَكى دادطا دةسوتيَنرآ‪.‬‬ ‫بوو‪ ،‬بؤية بة ِ‬ ‫بةآلم نويَكاتى ئةورووثى بة ثرنسيثى ياساكانى‬ ‫َ‬ ‫ئةقلييةت و‬ ‫طؤرانيَكى مةزن لة‬ ‫طومانى ميَتؤدى‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ياسا دانراوة ديماطؤجييةكان دةكات‪ ،‬رةوتى ذيان‬ ‫بة ئاراستةيةكى ئةقآلنى نوآ ئاراستة دةكات‪،‬‬ ‫رةهةندةكانى ئازادى بؤ هةموو تاكيَك ئاوةآل دةكات‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ئةقليةتى "ئاين و‬ ‫ئةورووثاى خنكاو و شيَواوى‬ ‫كلتوور"ى ديماطؤجيانةى ضةقبةستوو‪ ،‬رووة و‬ ‫طؤران و نويَبوونة ئاراستة دةكات‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫وةلى رةهةندةكانى طومان لة ميَذوودا و ياساكانى‬ ‫َ‬ ‫طومانى ميَتؤدى ديَكارت‪ ،‬فاكتةرى سةرةكى‬ ‫بةرجةستةبوونى سةبذيَكتى هزرظان بوون‪ ،‬ئةو‬ ‫سةبذيَكتةى لة قؤناغةكانى دواتردا بة رةهةندةكانى‬ ‫طؤران لة هةموو كاية و ناوةندةكان‬ ‫ئازادى‬ ‫ِ‬ ‫بةرجةستة دةكات‪ ،‬هاوكات بةرجةستةبوونى‬ ‫رةهةندةكانى ئازادى‪ ،‬كة يةكسان بآ يان شايةستةى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا و‬ ‫تيَطة رةهاكانى مرؤظ ئازادبآ‪ ،‬تةنها لةو‬ ‫سةردةمانة بةرجةستة بووة‪ ،‬تاكةكانيان هةنطاويان‬ ‫ناوة بة ثرنسيثةكانى طومان خودى خؤيان لة‬ ‫"تاكيَكى (ثاسيظ) ناضاالك‪ ،‬نامؤبوو بة تيَطةى مرؤظى‬ ‫َ‬ ‫ئةقلييةتى"ئاين و سيستةمى"‬ ‫ئازاد‪ ،‬خنكيَنراوى‬ ‫طؤران ثيَبدةن بؤ سةبذيَكتيَكى‬ ‫ديماطؤجيانة"‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫"ئةكتيظ و هزرظان‪ ،‬نامؤ نةبوو بة تيَطةى مرؤظى‬ ‫ئازاد‪ ،‬خاوةنى رةهةندةكانى ئازادى َ‬ ‫ئةقليى بن‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ئةمرؤى خؤمان‬ ‫كؤمةلطاى‬ ‫ئةطةر ديَكارتيانة لة‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤلى‬ ‫ئةقلييةتيَكى ديماطؤجيانة‬ ‫بروانيين‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫هةموو كايةكانى كؤمةلطاى كردووة‪ ،‬رةهةندةكانى‬ ‫ئازادى بة ثالنيَكى سيستةماتيكى خنكيَنراوة‪،‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫هيض هاوآلتييةك بةرذةوةندى نيية لةم سيستةمة‬ ‫نائةقآلنييةدا‪ ،‬تةنها طروثيَك لة دةسةآلتداران‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاى‬ ‫نةبن‪ ،‬ئةم سيستةمة دةرهاويَشتةى‬ ‫كلتوورى نائةقآلنى و باوك ساالريية‪ ،‬سيستةمى‬ ‫فؤرميَكى ديموكراسى ماسك كراوة‪،‬‬ ‫سياسى بة‬ ‫ِ‬ ‫تاكرةوةيية‪ ،‬كلتوورى نائةقآلنى و‬ ‫بةآلم كرؤكةكةى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫بريارة سياسية‬ ‫باوك ساالرى بة تةواوى‬ ‫كؤنترؤلى ِ‬ ‫ِ‬ ‫ضارةنووس سازةكانيان كردووة‪ ،‬هاوآلتيان‬ ‫َ‬ ‫رؤليَك نابينن‪،‬‬ ‫بريارة ضارةنووسسازةكان‬ ‫لة ِ‬ ‫فؤرمةكانى ئازادى و مافى هاوآلتى بوون واتايةكيان‬ ‫ِ‬ ‫نيية‪ ،‬فريودان بووة بة فاكتةرى مانةوةى دةسةآلتى‬ ‫َ‬ ‫كؤنترؤل‬ ‫تاكرةوى‪ ،‬نائةقآلنييةت هةموو كايةكانى‬ ‫ِ‬ ‫فؤرمى باوك ساالى‬ ‫هةمان‬ ‫بة‬ ‫دةسةآلتدار‬ ‫كردووة‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بريار دةدات‪،‬‬ ‫لة برى هةموو تاكةكان دةهزرآ و ِ‬ ‫ئةقأل بؤ تاكةكةن بة شتيَكى زيادة دةبينرآ‪ ،‬ضونكة‬ ‫برياريَك ثرس بة تاكةكان‬ ‫لةاليةك دةسةآلت بؤ هيض ِ‬ ‫بريارةكان لة ثشتى‬ ‫ناكات‪ ،‬لةاليةكى ديكة سةرجةم ِ‬ ‫َندرى‪،‬‬ ‫ثةردة و دوور لة ضاوى هاوآلتيان تي‬ ‫َدةثةري َ‬ ‫ِ‬ ‫رةهةندةكانى ئازادى سنوريان هةية‪ ،‬زؤرجار‬ ‫ئازادى دةدريَتة دةنطدان‪ ،‬لة دانوستانى سياسى‬ ‫بريار لةسةر‬ ‫نيَوان حيزبة باآلدةستةكان و حكومةتدا‪ِ ،‬‬ ‫دياريكردنى رةهةند و سنورى ميديا سةربةخؤكان‬ ‫دةدرآ‪ ،‬ئةطةرضى ئةو ميديا سةربةخؤيانة تاكة‬ ‫َ‬ ‫كةنالى طةياندنى رؤشنبيرى سةردةمن بة تاكةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بطؤرين بؤ‬ ‫بمانةوى ئةو دؤخة‬ ‫هةلبةتة ئةطةر‬ ‫َ‬ ‫ِ‬

‫دؤخيَك تيايدا ئازادى تاك باآل بكات‪ ،‬رةهةندةكانى‬ ‫َ‬ ‫ئازادى َ‬ ‫كؤمةلطا بطريَتةوة‪،‬‬ ‫ئةقليى هةموو كايةكانى‬ ‫َ‬ ‫بؤئةوة لة دوارؤذيَكى نزيكدا‪ ،‬كؤمةلطاكةمان لة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةكى كلتوورى نائةقآلنى باوك ساالريةوة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايةكى ئةقآلنى زانستى‪ ،‬كة‬ ‫بطؤرين بؤ‬ ‫ِ‬ ‫سةرجةم مافةكانى تاك تيايدا بةرجةستة ببآ‪،‬‬ ‫ثيَويستة ديَكارت ئاسا‪ ،‬لة هةنطاوى يةكةمدا بة‬ ‫ياساكانى طومانى ميَتؤدى َ‬ ‫ئةقليى خؤمان لة هةموو‬ ‫ئةو بؤضوون و ئايديايانة ثاك بكةينةوة كة كةمترين‬ ‫طومانيان ليَدةكةين‪ ،‬بؤئةوةى خودمان ببآ بة‬ ‫سةبذيَكتيَكى هزرظان‪ ،‬لةدواى ئةوةى خودمان دةبآ‬ ‫بة سةبذيَكت‪ ،‬ثيَويستة بةطومانى ميَتؤدى هةموو‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا بثشكنيين‪ ،‬بؤئةوةى لة‬ ‫كاية جياوازةكانى‬ ‫َ‬ ‫كؤتاييدا سروشت بة ميَتؤدى ئةقليى بخينة خزمةتى‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطاكةماندا‪...‬‬ ‫هةموو تاكيَك لة‬ ‫***‬

‫سةرضاوةكان‬ ‫‪ -1‬أبراهيم مصطفى أبراهيم‪ :‬الفلسفة الحديثة من ديكارت‬ ‫الى هيوم‪ ،‬دار الوفاء‪ ،‬أسكندرية ‪.2000‬‬ ‫‪ -2‬أبراهيم مصطفى أبراهيم‪ :‬مفهوم العقل فى فكر الفلسفى‪،‬‬ ‫دار النهضة العربية‪ ،‬بيروت ‪.1993‬‬ ‫‪ -3‬زيدان محمود‪ :‬مناهج البحث الفلسفى‪ ،‬دار اآلحد‬ ‫المحبرى‪ ،‬بيروت ‪1974‬‬ ‫‪ -4‬عبدالرحمن بدوى‪ :‬موسوعة الفلسفية‪ ،‬ج ‪ ،1‬المطبعة‬ ‫سليمانزادة‪ ،‬قم ‪.1427‬‬ ‫‪ -5‬محمود حمدى زقزوق‪ :‬المنهج الفلسفى بين الغزالى و‬ ‫ديكارت‪ ،‬دار المعارفا‪ ،‬لقاهرة ‪.1119‬‬ ‫‪ -6‬كوتنغهام‪ ،‬جون‪ :‬العقالنيية‪ ،‬ت محمود منقذ الهاشمى‪،‬‬ ‫مركز االنماء الحضارى‪ ،‬حلب ‪.1997‬‬ ‫‪ -7‬رستم‪ ،‬سعد‪ :‬الفرق والمذاهب اآلسالمية‪ ،‬األوائل‪ ،‬ط‬ ‫‪ ،3‬دمشق ‪.2005‬‬ ‫‪ -8‬صليبا‪ ،‬جميل‪ :‬المعجم الفلسفى‪ ،‬ج ‪ ،1‬سليمانزادة‪ ،‬قم‬ ‫‪.1385‬‬ ‫‪ -9‬زيدان‪ ،‬محمود‪ :‬نظرية المعرفة عند مفكرى االسالم‬ ‫وفالسفة الغرب المعاصرين‪ ،‬دار النهضه العربية‪ ،‬بيروت‬ ‫‪.1989‬‬ ‫‪ -10‬د‪ .‬هادى فضل اهلل‪ :‬السفسطائية بين الوجودية‬ ‫والبراغماتيه‪ ،‬ط دارالهادى‪ ،‬بيروت ‪.2008‬‬ ‫‪ -11‬د‪ .‬مهدى فضل اهلل‪ :‬فلسفة ديكارت ومنهجة‪ ،‬ط ‪،4‬‬ ‫دار الطليعة‪ ،‬بيروت ‪.2006‬‬ ‫‪ -12‬د‪ .‬كمال يوسف‪:‬رينة ديكارت أبو الفلسفة الحديثة‪،‬‬ ‫دار مكتبة الحياة‪ ،‬بيروت ‪1954‬‬ ‫‪-13‬لوقا نظمى‪:‬أللة أساس المعرفة و االخالق عند ديكارت‪،‬‬ ‫الفنيية الحديثة‪ ،‬قاهرة – ‪.2003‬‬ ‫‪ -14‬رينه ديكارت‪ :‬تأمالت ميتافيزيقية فى الفلسفة‬ ‫األولى ‪ ،‬ت‪ .‬د‪.‬كمال الحاج‪ ،‬منشورات عويدات‪ ،‬ط ‪،2‬‬ ‫بيروت‪1977‬‬ ‫‪ 15‬رينة د َيكارت‪ :‬مقال عن المنهج ‪ ،‬ت محمود محمد‬ ‫الخضيرى‪ ،‬المطبعة السلفية‪ ،‬القاهرة ‪.1930‬‬ ‫‪ -16‬يوسف كرم‪ :‬تأريخ الفلسفة الحديثة‪ ،‬دارالقلم‪ ،‬بيروت‪-‬‬ ‫لنبان ب س‪.‬‬ ‫‪ -17‬د‪ .‬راوية عبدالمنعم عباس‪ :‬ديكارت والفلسفة العقلية‪،‬‬ ‫دار نهضة‪ ،‬بيروت ‪.1996‬‬ ‫‪ -18‬د‪ .‬احمد محمود سبحى‪ :‬فى علم الكالم‪ ،‬مؤسسة‬ ‫الثقافتة الجامعة‪ ،‬مسر ‪.1982‬‬ ‫‪ -19‬غزالى‪ :‬المنقذ من الضالل‪ ،‬دار الجيل‪ ،‬بيروت‬ ‫‪.2003‬‬ ‫‪ -20‬كاوة جةالل‪ :‬ريَنآ ديَكارت‪ ،‬ضاث و ثةخشى‬ ‫سةردةم‪ ،‬سليَمانى ‪.2008‬‬ ‫‪ -14‬يؤستان طاردةر‪ :‬جيهانى سؤفيا‪ ،‬و بةهرؤز‬ ‫حةسةن‪ ،‬دةزطاى ضاث و ثةخشى سةردةم‪ ،‬سليَمانى‪-‬‬ ‫‪.2005‬‬ ‫‪ -15‬براين ماكى‪ :‬فةيلةسوفة مةزنةكان‪ ،‬و محةمةد‬ ‫كريم‪ ،‬لة بالوكراوةكانى مةكتةبى بيرى هؤشيارى(ى‪ .‬ن‪.‬‬ ‫ك)‪ ،‬سليَمانى – ‪.2006‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬

‫‪87‬‬


‫ئةنترؤثؤلؤذياى رؤشنــبيريى‬ ‫د‪ .‬ئيبراهيم ناسر‬ ‫لةبرى ثيَشةكي‪:‬‬ ‫هةندى لة زاناياني ميَذوو بةديهيَناني‬ ‫بةثيَي وتةى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ (‪ )6 - 4‬مليار سالي‪ ,‬ديارة‬ ‫زةوى‬ ‫ِ‬ ‫ئةمةش ميَذوويةكي دورودريَذة ثاش ئةوةش‬ ‫دروستكراوةكانى تر بةدواى يةكدا هاتن‪ .‬ميَذووي‬ ‫تةمةنى مرؤظايةتيش بةثيَي ليَكؤلينةوةى ئاماذةى‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ ( ‪- 10‬‬ ‫هةندى ليَكؤلينةوةرةوان‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫‪ )13‬مليؤن سال‪ ,‬قسةيةكيش هةية كة طواية تةمةنى‬ ‫ئادةميزاد (‪ )1‬مليؤن َ‬ ‫سالة‪ ،‬طرنط نييةو مةبةستمان‬ ‫نية ئةو ذمارانة يةكاليي بكةينةوة‪.‬‬ ‫ئةطةر بيَينة سةر زانست ديارة ئةويش ميَذووي‬ ‫خؤى هةية هةموو زانستيَكيش سةر طوزةشتةي‬ ‫تايبةتى خؤى هةية‪ .‬بؤ دؤزينةوةو دروستبووني‬ ‫ئةنترؤثؤلؤذياش ديارة زانستيَكة ليَكؤلينةوة لةسةر‬ ‫ضري بكةينةوةو‬ ‫مرؤظ دةكات بةطشتى‪ ,‬دةتوانين ِ‬ ‫ثؤليَني بكةين بؤ دووبةش‪ :‬ئةوانيش اليةني بايةلؤجي‬ ‫و اليةني دةروونيية‪ .‬زاناي بةريتاني ( هادن ) ثيَي‬ ‫واية ميَذووي بةكارهيَناني زاراوةى ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ هةردوو شارستانييةتي ئيغريقي و‬ ‫ِ‬ ‫يؤناني‪.‬‬ ‫واتاي ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫ئةنترؤثؤلؤذيا وشةيةكي ئينطليزيية و داتاشراوة‪,‬‬ ‫لة بنةمادا وشةيةكي يؤنانيية لةدووبةش ثيَكهاتووة‪:‬‬ ‫يةكةميان (ئةنترؤيوس) واتة مرؤظ‪( ,‬لؤطؤس) يش‬ ‫واتة زانست‪.‬‬ ‫لةرووى زمانةوانييةوة ئةنترؤثؤلؤذيا بةو زانستة‬ ‫دةوتريت كة ليَكؤينةوة لةدةرووني مرؤظ دةكات‪.‬‬ ‫لةرووى زاراوةييشةوة ليَكؤلينةوةية لةسةر اليةني‬ ‫بايةلؤجي و دةرووني مرؤظ دةكات‪.‬‬ ‫َ‬ ‫زانستيَكة‬ ‫ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫بليَين‬ ‫دةتوانين‬ ‫نوى دةكات‪.‬‬ ‫بةدوداضوون لة سةر مرؤظي كؤن و َ‬ ‫ميَذووي زاراوةكة‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ ( ‪)1501‬‬ ‫ميَذووي ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫ِ‬ ‫‪88‬‬

‫َ‬ ‫سال بةرلةئيَستا ئةويش لةكتيَبيَكي (هؤندات) دا‬ ‫بةناوى تايبةتمةندييةكانى جةستةى ئادةميزاد‬ ‫لةروانطةى بايةلؤجييةوة ئاماذةى ثيَداوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةسالي (‪ )1533‬لةكتيَبى (كابال) دا بةناوى‬ ‫هةروةها‬ ‫تايبةتمةندييةكانى كةسايةتي تاك باسكراوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بةآلم بؤ يةكةمجار بة زمانى ئينطليزي لةسالي‬ ‫(‪ )1655‬زاينيدا لة كتيَبيكدا كة نوسةرةكةى‬ ‫نةناسراوة بةناوى (ئةنترؤثؤلؤذيا)وة بةكارهيَنراوة‬ ‫بابةتةكةشي تةنها لةسةر سروشتى ئادةميزاد دواوة‬ ‫تا ئةوةبوو ثةرةى سةندو ناوةكةى بآلوبوويةوة بؤ‬ ‫سةدةى (‪)19‬ى زايني‪.‬‬ ‫ثةيوةندي ئةنترؤثؤلؤذيا بة زانستةكانى ترةوة‬ ‫زانايان جياوازى يان هةية لة راو وبؤضوونياندا‬ ‫سةبارةت بة ثةيوةندي ئةنترؤثؤلؤذيا بة باقي‬ ‫زانستةكانى ترةوة‪ .‬لةم نيَوةندةدا ثؤليَنيان كردوة‬ ‫بةسةرسي زانستةوة‪ ,‬هةنديَكيان ثيَيان واية‬ ‫َ‬ ‫سؤسيؤلؤذياية ئةويش‬ ‫ئةنترؤثؤلؤذيا لةثؤلي‬ ‫بريتية لة‪ :‬دةروون‪ ،‬كؤمةاليةتى‪ ،‬ئابورى‪ ،‬سياسي‪،‬‬ ‫ميَذوو‪ .‬بةشيَكي تر وادةزانن لةنيَو زانستى ثراكتيكي‬ ‫داية ئةوانيش بريتين لة‪ :‬بيركارى‪ ,‬ثز يشكي‪ ،‬فةلةك‪،‬‬ ‫بةشي سيَيةم ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫ثةروةردةم‪ ,‬ئةندازيارى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫لةنيَو زانستة مرؤظايةتيةكاندا دةبينينةوة ئةوانيش ‪:‬‬ ‫فةلسةفة‪ ،‬زمانة‪ ،‬هونةر‪ ,‬ئاين‪.‬بةآلم نزيكترينيان و‬ ‫راى زؤرينة سؤسيؤلؤذياية‪.‬‬ ‫مةبةستي ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫لي َ‬ ‫َكؤلينةوةيةكي مرؤيي ية بة ئاراستةيةكي‬ ‫رؤشنبيريى‪ ،‬زانستيَكة خويَندنةوة دةكات بؤ مرؤظ‬ ‫لةسةر طةشةو َ‬ ‫هةلسوكةوت و ذيان و كارو ضاالكي‬ ‫و قؤناغةكانى ذياني بةدريَذايي ميَذوو‪ .‬دواين‬ ‫مةبةست و بنةرةتي ئةنترؤثؤلؤذيا دؤزينةوةى ئةو‬ ‫َراي‬ ‫سنورانةية كة مرؤظ لةسةر يان رادةمي َ‬ ‫َني وي ِ‬ ‫َ‬ ‫هةولةكانيى‪ ,‬هاوكات مةعريفةية بةقؤناغةكانى ذياني‬ ‫كؤمةاليةتي ئادةميزاد ‪ ,‬ديسان َ‬ ‫ثالة ثةستؤو طرفت‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫دةبةخشي بة ئادةميزاد‪.‬‬ ‫الدةبات و ذيانيَكي ئاسايي‬ ‫َ‬ ‫ليَكؤلينةوة لة ئةنترؤثؤلؤذيا بؤضى؟‬ ‫‪ .1‬باسي اليةنةكانى ذياني ئادةميزاد دةكات لة‬ ‫شارستانيةتةكان دا بةدروستى‪ ,‬هةروةها تؤمارى‬ ‫َ‬ ‫هةموو َ‬ ‫مامةلةيةكي مرؤيي دةكات‬ ‫هةلس و كةوت و‬ ‫لةذياندا‪.‬‬ ‫‪ .2‬زانستة مرؤيي يةكان دابةش دةكات ثاش‬ ‫طةيشتن و دؤزينةوةو طةشةسةندني لةاليةن‬ ‫َ‬ ‫كشتوكال كارو‪،‬‬ ‫مرؤظةوة وةكو‪ :‬مرؤظي سةرةتايي‪،‬‬ ‫سةردةمى ثيشةسازي‪ ،‬مؤديرن خواز‪.‬‬ ‫طؤرانكاريانةى‬ ‫‪ .3‬سةرضاوةو هؤكارةكانى ئةو‬ ‫ِ‬ ‫كةلةبارةى مرؤظةوة دةدويَن و كارو ضاالكيةكانى‬ ‫بةووردي ديارى دةكات‪.‬‬ ‫بةشةكانى ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫( راليف بةدةنجةتون ) ئةنترؤثؤلؤذياى كردووة‬ ‫بةدوو بةشى سةرةكييةوة‪:‬‬ ‫يةكةميان‪ :‬ئةنترؤثؤلؤذياي ئةنداميية يان سروشتى‬ ‫و جةستةيي‪ ،‬ئةويش زانستيَكة باس لة شيَوةو و‬ ‫ثيَكهاتةو تايبةتمةندي مرؤظ دةكات‪ ,‬وةكو بةرزى‬ ‫باآل‪ ،‬قةبارةى ئيَسك و هتد‪..‬‬ ‫لي دةبيَتةوة‪:‬‬ ‫ئةم بةشةش دوو لقى َ‬ ‫أ‪ .‬لة رةطةزي مرؤظ دةكؤليَتةوة لةسةر‬ ‫َ‬ ‫هةلدانييةوةو قؤناغةكانى ذياني تاكؤتايي تةمةنى‪.‬‬ ‫ب‪ .‬جةستةى مرؤظ شرؤظة دةكات و قسة لةسةر‬ ‫تايبةتمةندييةى كانى ئةندامانى جةستة دةكات‪.‬‬ ‫دووةميان‪ :‬ئةنترؤثؤلؤذياى رؤشنبيريي‪.‬‬ ‫َ‬ ‫هةلسوكةوت و رةفتارو كارة‬ ‫قسة لةسةر‬ ‫مةزنةكانى دةكات‪.‬‬ ‫لي دةبيَتةوة‪:‬‬ ‫سى لقي َ‬ ‫ئةويش َ‬ ‫‪ .1‬زانستى زمانةوانى‪.‬‬ ‫‪ .2‬زانستى دياردةكانى ثيَش ميَذوو‪.‬‬ ‫‪ .3‬زانستى بةراوردكاريي كلتورى‪.‬‬ ‫طةشةكردنى ئةنترؤثؤلؤذياي رؤشنبيريى‬ ‫لة َ‬ ‫طةل ئةوةى ميَذووى دةركةوتني ئةنترؤثؤلؤذيا‬ ‫تةمةني دريَذةو قسةى لةسةر مرؤظ كردووة‬ ‫ياخود ثةيوةندي بة ناسيني مرؤظةوة هةبووة‪,‬‬ ‫بةآلم ئةنترؤثؤلؤذياي رؤشنبيريى تاسةدةى (‪)19‬ى‬ ‫زاينيش بةشيَوةيةكي زانستى روون دةرنةكةوتبوو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫لةطةل زانستى‬ ‫هةندى لة زانايان‬ ‫هةرضةندة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫سؤسيؤلؤذيادا تيَكةليان كردةوة‪ ,‬بةآلم لةراستيدا ليَك‬ ‫جيان و هةريةكةيان بةئاراستةيةك ليَكؤلينةوة لةسةر‬ ‫بةلكو دةتوانين َ‬ ‫مرؤظ دةكات َ‬ ‫بليَين ئةنترؤثؤلؤذياى‬ ‫سيؤسيؤلؤذي لقيَكة لة ئةنترؤثؤلؤذياى رؤشنبيرى‪.‬‬

‫َ‬ ‫دايةثال و‬ ‫يةكةم كةسيَك كة وشةى رؤشنبيرى‬ ‫ليَكدانةوةى كرد بؤ ئةنترؤثؤلؤذياى رؤشنبيرى‬ ‫َ‬ ‫سالي‬ ‫زاناى بةناوبانطي بةريتاني ( تايلور )بوو‬ ‫(‪)1871‬ز‪.‬‬ ‫قوتابخانة رؤشنبيرييةكان‬ ‫‪ .1‬تيؤرى ذينطةيي‪.‬‬ ‫‪ .2‬تيؤري ياساي بةرواردكارى‪.‬‬ ‫‪ .3‬تيؤرى طةشةكردن‪.‬‬ ‫‪ .4‬تيؤري بآلوبوونةوة‪.‬‬ ‫ريَبازةكانى ئةنترؤثؤلؤذياى رؤشنبيريي‬ ‫َ‬ ‫هةولي دا ويَنةيةكى طشتى بدات‬ ‫قؤناغي يةكةم‬ ‫بةطةشةسةندنى اليةني رؤشنبيرى لةرابوردودا‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطةى مرؤيي‬ ‫ئةويش لةسةر طةشةى‬ ‫رؤيشتووة‪.‬‬ ‫قوتابخانةى دووةم (‪ )1915-1900‬زانيى بووة‪,‬‬ ‫َ‬ ‫هةولي ليَكؤلينةوة بووة لة‬ ‫جةخت و ثيَداطرى و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطة بضوكة سنوردارةكان‪.‬‬ ‫قؤناغي سيَيةم (‪ 1930-1915‬زاينى‪ ,‬هةموو باسة‬ ‫زؤرةكانى ثةيوةست بةم زانستةى ليَك جياكردةوةو‬ ‫لةسةريان رؤيشت‪.‬‬ ‫قؤناغي ضوارةم (‪ 1940-1930‬زاينى‪ ,‬قؤناغي‬ ‫بآلوبوونةوةبوو‪.‬‬ ‫قؤناغي ثيَنجةميش (‪ -1940‬تائيَستا قؤناغي‬ ‫هاوضةرخ بوو لةسةر هؤز و لةسةر هةموو‬ ‫بةشةكان دواوةو مافي هةموو بوارةكان دراوةو‬ ‫ليَك جياكراونةتةوةو ناسيَنراون‪.‬‬ ‫بةشةكاني ئةنترؤثؤلؤذياي رؤشنبيري‬ ‫‪ .1‬زمانةواني‪ ,‬زانستيَك بوة لةسةر ثيَكهاتةي‬ ‫زمانةجياوازةكاني مرؤظايةتي دواوة بةدريَذايي‬ ‫ميَذوو ‪.‬‬ ‫‪ .2‬زانستى ئاسةوار يان ثاشماوة‪ ,‬ئةويش لةسةر‬ ‫كلتوورى ثيَشينانيان دواوة‪.‬‬ ‫‪ .3‬زانستى بةرواردكارى رؤشنبيريى‪ ,‬لةسةر‬ ‫َ‬ ‫عاقل دواوة تايبةت بووة بةباسكردن لةسةر‬ ‫مرؤظي‬ ‫َ‬ ‫عاقل‪.‬‬ ‫ثيَكهاتةو بنةماى سةرةكي و طةشةى مرؤظي‬ ‫سةرضاوة‪:‬‬ ‫االنثروبولوجيا الثقافية (علم االنسان الثقافي)‪ ،‬الجامعة‬ ‫االردنية‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية ‪ 1985 ،‬م‪.‬‬ ‫و‪.‬لة عةرةبيةوة‪ :‬حسةين سةيد ئةدهةم‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫***‬ ‫‪89‬‬


‫طفتوطؤي رامين جهانبطلو لة َ‬ ‫طةل ريضارد رؤرتي‬

‫جيهانی بوون تةنها ئوميدي مرؤظايةتيية‬

‫ئاماذة‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ ،‬فةيلةسؤفي هاوضةرخي نيوثراكماتيزمي ئةمريكايية‪ .‬ئةطةرضي ئةو زياتر ثةروةردةى‬ ‫لةمروةوة‬ ‫بوارى فةلسةفةى تةحليلية‪ ،‬بةآلم هاوكات مةيلى بةالى فةلسةفة بة مانا كيشوةريةكةيدا هةبووة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫رؤرتي لة َ‬ ‫ثال لةبةرضاوطرتني فةيلةسؤفانيَكى وةك ثيرس‪ ،‬جؤن ديويي‪ ،‬كواين و‪ ..‬ضاويَكيشى الي فةيلةسوفة‬ ‫ئؤرؤثيةكاني وةك هايدطةر و شاطردةكاني بووة‪ .‬هةربؤية هةنديَك ئةويان بة فةيلةسوفي ثؤست مؤديَرن‬ ‫َ‬ ‫زانيوة و لة َ‬ ‫قةبول نيية‪ .‬طرنطترين كتيَبي رؤرتي‬ ‫ثي‬ ‫طةل دريدادا بةراوردي دةكةن‪ .‬بؤخؤى ئةو ريزبةنديةى َ‬ ‫َ‬ ‫ناوي «فةلسةفةو ئاويَنةى سروشت»ة‪ .‬ريضارد رؤرتي لة ‪ 8‬حوزةيراني سالى ‪ 2007‬كؤضي دوايي كرد‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫زؤر طرنطة و لة كارة فةلسةفيةكانمدا زؤر َ‬ ‫كةلكم‬ ‫لي بينيوة‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ر‪.‬ج ‪ :.‬فةلسةفةكةى ئ َيوة لة ذ َير كاريطةرى «جؤن‬ ‫ديويي»شداية‪ .‬كةى ئاشنايةتيتان لة َ‬ ‫طةل بةرهةمةكاني‬ ‫ئةودا ثةيدا كرد؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬ئةو كاتةى خويَنكار بووم‬ ‫هاوريَيةكم‬ ‫بةرهةمةكاني «ديويي»م خويَندةوة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫هةبوو بة ناوي «سيدني هوك» و بؤضونةكاني دذة‬ ‫ستاليني بوون و خويَندكارى ديويي بوو‪ .‬لة ريَطةى‬ ‫«سيندي هوك»ةوة ئاشنايةتيم لة َ‬ ‫طةل ئةنديَشةكاني‬ ‫ديوييدا ثةيدا كرد‪ ،‬بةآلم زؤر ثةسةند نةبوو بةالوة‪.‬‬ ‫ئةو مةسةلةية بةهةمان شيَوة مايةوة تا ئةو كاتةى‬ ‫لة تةمةني سي َ‬ ‫ساليدا تيَطةيشتم كة ئةنديَشةكاني‬ ‫ديويي تا ض رادةيةك طرنطة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬بة بؤضوني ئ َيوة ئايا ديويي لة ئةند َيشةكاني‬ ‫ئةمرؤى ئةمريكادا ث َيطةى هةية؟‬ ‫ِ‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬ثيَم واية ديويي‪ ،‬وةك ماركس‬ ‫َ‬ ‫هيطلى ثةسةند كرد‪.‬‬ ‫تيؤريية ميَذووطةرايةكةى‬ ‫بةآلم بة ثيَضةوانةى ماركس كة خاوةني ئةنديَشةى‬ ‫َ‬ ‫شؤرش بوو‪ ،‬ئةو ريفؤرمخوازيَكي‬ ‫طةرانةوةو‬ ‫ِ‬ ‫هةل ِ‬ ‫ئةمرؤكة‬ ‫سوسيال ديموكراتة‪ ،‬ثيَم واية ديويي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َريَت‪.‬‬ ‫رؤليَكي بةرضاو لة ئؤروثاى رؤذهةآلتدا دةطي ِ‬ ‫لةوي ئةنديَشةكاني ماركس تارادةيةك‬ ‫ضونكة‬ ‫َ‬ ‫خواستى لةسةرة‪ ،‬بةآلم بة جةختكردنة سةر‬ ‫بؤضوني سوسيال ديموكراسي‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج ‪ :‬ئ َيوة لةسةرةتاى ساَلى‪ 1952‬تاوةكو ‪ 1956‬لة ييل‪،‬‬ ‫نامةى دكتؤراكةتان سةبارةت بة «ضةمكي قابليةت»‬ ‫نووسي‪ ،‬بةآلم ئ َيستا ر َيتان كةوتوةتة بةشى ئةدةبياتي‬ ‫ثراكتيكي لة زانكؤى ئستنفؤرد‪ ،‬ئايا ئةوة بةو مانايةية‬ ‫كة بةالى تؤوة ئةدةبيات لة فةلسةفة طرنطترة؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬نةخيَر‪ .‬لة راستيدا زؤربةى‬ ‫ديثارتمانة فةلسةفيةكاني ئةمريكا دةست دةدةنة‬ ‫فةلسةفةى تةحليلي و كةمتر روو لة بةرهةمةكاني‬ ‫َ‬ ‫هيطل يان هايدطةر دةكةن‪ ،‬بؤية ئةطةر بتةويَت‬ ‫ئةوانة َ‬ ‫بليَتةوة‪ ،‬ئاسانتر ئةوةية ئةوكارة لة دةرةوةى‬ ‫ديثارتمانة فةلسةفةيةكاندا ئةنجام بدةيت‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج ‪ :‬لة شو َين َيكدا خو َيندومةتةوة كة تؤ وتوتة‬ ‫ثةشيمانيت لةوةى نةبويتة م َيذوونوس!‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬نةك ثةشيمان‪ .‬بةآلم بير لةوة‬ ‫دةكةمةوة كة فةلسةفةى ميَذووطةرايي ثاش‬ ‫َ‬ ‫هيطل‪ ،‬زؤر لة ميَذووي ئةنديَشة نزيك بوةتةوة‪ .‬بة‬

‫ر‪.‬ج‪ : .‬ثرؤفيسؤر رؤرتي‪ ،‬ئ َيوة لة ‪ 4‬ئؤكتؤبةرى ساَلى ‪1931‬‬ ‫لة نيويؤرك و لة بنةماَلةيةكي دذة ستاليني لة دايك بون‪.‬‬ ‫ئايا ذينطةى ضةثطةرايي خ َيزانةكةتان كاريطةرى هةبوو‬ ‫لةوةى تؤ فةلسةفة بخو َينيت؟‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬لة راستيدا نةخيَر‪ .‬هؤى ئةوةى‬ ‫من رومكردة فةلسةفة بةهؤى ئةو مامؤستايانةمةوة‬ ‫بوو كة لة زانكؤ دةرسيان ثيَدةوتمةوة‪ .‬من َ‬ ‫سالى‬ ‫‪ 1946‬لة زانكؤى شيكاطؤ وةرطيرام‪ .‬لةو سةردةمةدا‬ ‫فةلسةفة بةشيَكي طرنط بوو‪ ،‬بة كردةوةش لة هةموو‬ ‫زةمينةكاندا دةخويَندرا‪ .‬ئةو سةردةمة فةلسةفة‬ ‫بةرادةيك طرنط بوو دةوترا طةر كةسيَك فةلسةفة‬ ‫ِ‬ ‫كةموكورى هةية‪ .‬من ثلةى‬ ‫حةتمةن‬ ‫َت‪،‬‬ ‫ي‬ ‫َن‬ ‫ي‬ ‫نةخو‬ ‫ِ‬ ‫ماستةرم لة فةلسةفةدا لة زانكؤى شيكاطؤ وةرطرت‬ ‫و بؤ وةرطرتني دكتؤراش ضوم بؤ زانكؤى «ييل»‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج ‪ :‬ث َيم واية لة ج َيطةيةكدا خو َيندومةتةوة لة زانكؤى‬ ‫شيكاطؤ ئوستادةكةتان رودوَلف كارناث بووة‪ .‬ئايا كارناث‬ ‫ئةو كةسة بوو كة ئ َيوةى بؤ خو َيندن لة بوارى فةلسةفة و‬ ‫مةعريفةت ناسي ئاراستة كرد؟‬ ‫َ‬ ‫رؤلى‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬لة راستيدا كارناث‬ ‫سةرةكي و كاريطةر لةوةى من ئاشنايةتي لة َ‬ ‫طةل‬ ‫فةلسةفةى تةحليليدا ثةيدا بكةم هةبوو‪ .‬لةو كاتةدا (لة‬ ‫كؤتاييةكاني ‪ 1940‬و سةرةتاى َ‬ ‫سالةكاني‪ ،)1960‬لة‬ ‫نوي (لة فةلسةفةى تةحليليدا)‬ ‫ئةمريكا بزوتنةوةيةكي َ‬ ‫دروست ببوو‪ ،‬كارناث تةنها كةسيَك بوو لة شيكاطؤ‬ ‫ئةو وانةيةى دةوتةوة‪ .‬خويَندكارةكاني هةمويان لة‬ ‫كةسة ديارةكاني ئةو بزوتنةوةيةدا بوون و دواتر لة‬ ‫ثيَطةى لة فةلسةفةى ئةمريكادا بةهيَز بوو‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج ‪ : .‬بةبؤضوني تؤ كارناث لة ئةمريكاشدا هةمان‬ ‫ديدطاكاني قوتابخانةى ظيةناى هةبوو؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪َ :‬‬ ‫بةل َي‪ .‬ئةو لة بةرلين ئةندامي‬ ‫طروثيَك بوو لة بيرمةندان كة لة اليةن ئةنداماني‬ ‫باوةر بوون‪ .‬ئةو‬ ‫قوتابخانةى ظيةناوة جيَطةى‬ ‫ِ‬ ‫ئةنداميَكي ديارى ئةو طروثة بوو‪ .‬لة نيَو ثةنابةراني‬ ‫َ‬ ‫ئةلمانيادا نةوةيةك هةبوو وةك كارناث كة دواتر‬ ‫طؤرةثاني فةلسةفةى ئةمريكادا بوون‬ ‫وردة وردة لة ِ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك كةسي ديار و بةرجةستة‪.‬‬ ‫بة‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئايا ئ َيوة لة ذ َير كاريطةرى كارناث دةستان كرد‬ ‫بة ل َيكؤَلينةوة لة ويتگنشتاين؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬لةسةر ثيَشنيارى كارناث كتيَبي‬ ‫«تراكتاتوس»م خويَندةوة‪ .‬بةآلم لةو كاتةدا ليَي‬ ‫َ‬ ‫ساليَك كتيَبي «رامانة‬ ‫تيَنةطةيشتم و دواى ضةند‬ ‫فةلسةفيةكان»ى ئةوم خويَندةوةو ثيَم واية كتيَبيَكى شيَوةيةك دةست نيشانكردني جياوازيةكانيان رؤذ‬ ‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪91‬‬


‫لة دواى رؤذ سةختر دةبيَت‪ .‬من ثيَم واية ليَرةدا‬ ‫كةسيَكي وةك بلومبرط دةيةويَت راستةوخؤ خؤى‬ ‫بة ميَذوونوس و فةيلةسؤف لة َ‬ ‫قةلةم بدات‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج ‪ :‬ئايا حةزت لةوة هةبوو وةك «ئايزايا برلين»‬ ‫م َيذووي ئةند َيشةت بخو َيندباية؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪َ :‬‬ ‫بةل َي‪ .‬ثيَم واية «ئايزايا برلين»‬ ‫شتيَكى باشى َ‬ ‫هةلبذارد‪ .‬ئةو خؤى لة كؤتوبةندي‬ ‫فةلسةفةى تةحليلي رزطار كرد كة لة دةيةكاني‬ ‫‪ 1930‬و ‪ 1940‬لة ئؤكسفؤرت زؤر باآلدةست بوو‪،‬‬ ‫بؤ ئةنجامداني كارى سةرنج راكيَشتر‪ ،‬طرنطي بة‬ ‫بوارى ميَذووي ئةنديَشةدا‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج ‪ :‬ض هؤكار َيك واى كرد ئ َيوة سةرنجتان بؤ الى‬ ‫ثراكماتيزم يض َيت؟‬ ‫يچارد رؤرتي‪ :‬بة بؤضوني من ثراكماتيزم يةكيَكة‬ ‫لةو نمونانةى كة دذي فةلسةفةى ئةفالتؤني و‬ ‫ديكارتيية‪ .‬ويليام جيمز و نيتضة‪ ،‬هةردوكيان لة‬ ‫دةوروبةرى كؤتايي سةدةى نؤزدةيةم دذي ثيَش‬ ‫فةرزةكاني فةلسةفةى ئةكاديمك و كانت وةستانةوة‪.‬‬ ‫سونةتي ثراكماتيزم لة ئةمريكا لة قؤناغي يةكةمداية‬ ‫زؤر قةرزارى نيتضة و ثاشان ويتگنشتاين و‬ ‫هايدطةرة لة قؤناغي دووةمدا‪َ .‬‬ ‫خالى هاوبةشيان‬ ‫بريتية لةوةى ئةوانيش ئةو فةيلةسؤفانةى باسمان‬ ‫كردن ثةسةند ناكةن‪ .‬ئةوان ئةفالتؤن و ديكارتيان‬ ‫َ‬ ‫قةبول نةبوو‪.‬‬ ‫ثي‬ ‫َ‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئايا ث َيتان واية ثراكماتيزم دياردةيةكي ئةنطلؤ‪-‬‬ ‫ئةمريكايية؟ وةك دةزانيت‪ ،‬ثراكماتيزم لةاليةن فةيلةسؤفة‬ ‫ئةَلماني و فةرةنسيةكانةوة زؤر طرنطي ث َينةدرا‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬هيض كاتيَك ثراكماتيزم لة‬ ‫ئؤروثادا ثةسةند نةبووة‪ .‬بةراى من ئةوة مايةى‬ ‫خةمة‪ ،‬بةآلم لة وآلتة ئينطليزي زمانةكانيشدا زؤر‬ ‫تةشةنةى نةسةندوة‪ .‬ئةم قوتابخانةية لة بريتانياش‬ ‫َ‬ ‫ئةلمانياو‬ ‫ثشتطوي خراوة‪ ،‬لة‬ ‫بة تةواوةتي‬ ‫َ‬ ‫فةرةنساش بة هةمان شيَوة‪ .‬لة ئةمريكا‪ ،‬ثاش‬ ‫جةنطي دوهةمي جيهاني بة تةواوةتي والنراوة و‬ ‫فةلسةفةى تةحليلي جيَطةى طرتةوة‪ .‬بةم شيَوةية‪،‬‬ ‫ناكريَت ثراكماتيزم بة بزوتنةوةيةك لة َ‬ ‫قةلةم بدةين‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةلكو ناويَكة بؤ ديدطايةكي دياريكراوي فةلسةفي‬ ‫كة دةكريَت لة نوسينةكاني جون ديويي و ويليام‬ ‫جيمزدا بياندؤزينةوة‪ ،‬بةآلم ئةم ديدطايانة دةكريَت‬ ‫الى هايدطةر و كةساني ديكةشدا بدؤزريَتةوة‪.‬‬ ‫ئةمرؤدا لة زانكؤكاني ئةمريكا جؤن‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئايا لة‬‫ِ‬ ‫ديويي و ويليام جيمز دةخويَندريَت؟‬ ‫‪92‬‬

‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬زؤرنا‪ ،‬جاربةجار‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئايا ئ َيوة خؤتان بة فةيلةسؤف َيكى ثؤست مؤد َيرن‬ ‫دةزانن؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬نةخيَر من هةتا ئيَستاش نازانم‬ ‫واذةى ثؤست كؤديَرن ماناى ضيية‪ .‬هةموان من بة‬ ‫ثؤست مؤديَرن دةزانن‪ ،‬بةآلم لة راستيدا من لةو‬ ‫زاراوةية تيَناطةم‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئةوة شت َيكى سةرنج راك َيشة‪ .‬ئ َيوة خؤتان بة ثؤست‬ ‫مؤد َيرن نازانن بةآلم لة نوسينةكانتاندا ثشتيواني لة‬ ‫«فرانسوا ليوتار» دةكةن كة ث َيى واية ط َي ِرانةوة فةلسةفية‬ ‫در َيذةكان كؤتاييان ثيهاتووةو ط َي ِرانةوةى كورت ج َيطةى‬ ‫طرتونةتةوة‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬ئيَوة راست دةكةن‪ .‬من ثشتيوانيم‬ ‫لةو ديدطايةى ليوتار كردوة‪ ،‬بةآلم ثيَم واية َ‬ ‫هةلةم‬ ‫كردوة‪ .‬ثيَم واية ئةو ئيدعاية شتيَكى راست نةبووة‪ .‬لة‬ ‫َرانةوةيةكي‬ ‫ديدي منةوة‪ ،‬رؤضون و ئةنديَشة لة «طي ِ‬ ‫طةورة»ترةوةية و جطة لةوة كتيَبة ناوبانطةكةى‬ ‫َرانةوةيةكي‬ ‫«دؤخي ثؤست مؤديَرن» بؤ خؤى طي ِ‬ ‫َرانةوةى‬ ‫دريَذة‪ .‬بؤية من ثيَم واية هةميشة طي ِ‬ ‫دريَذمان دةبيَت‪ .‬ئيَمة ناتوانين ليَيان جيا بينةوة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬كةواتة ئيَوة وةك هةنديَكي ديكةيان جياوازي‬ ‫دانانيَن لة نيَوان مؤديَرنةو ثؤست مؤديَرنة؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬من تيَناطةم هةنديَك كةس ضؤن‬ ‫ئةو جياوازية دادةنيَن‪ .‬ئةوان بةشيَوةيةك قسة‬ ‫دةكةن وةك َ‬ ‫بليَت دةتوانريَت ئةو جياوازية لة‬ ‫ضيرؤك و هونةرو فةلسةفةو سياسةتدا دابنريَت‪ .‬من‬ ‫لة ضيرؤكي ئةو جياوازيانةى كة ثؤست مؤديَرنةكان‬ ‫لة هةموو زةمينةكاندا دايدةنيَن‪ ،‬تيَناطةم‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئايا ثؤست مؤديرنة لة هونةر و ميعماريدا بؤ ئ َيوة‬ ‫هيض مانايةكي هةية؟‬ ‫َ‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬لة ميعماريدا بةل َي‪ .‬ئيَوة دةتوانن‬ ‫فيَربن ضؤن ئةو ئاثارتمانةى كة بة ستايلي ثؤست‬ ‫مؤديَرن دروست كراون جيابكةنةوة‪ .‬لة ميعماريدا‬ ‫دةكريَت ئةو زاراوة بةكاربهيَنريَت‪ .‬بةآلم لة راستيدا‬ ‫من ناتوانم ضيرؤكيَكي ثؤست مؤديَرنة جيا بكةمةوة‬ ‫و تيَناطةم من دةبيَت ضؤن ضؤني ديدطايةكي‬ ‫خةلكي ثيَم َ‬ ‫فةلسةفيم هةبيَت كة َ‬ ‫بليَن فةيلةسؤفيَكي‬ ‫ثؤست مؤديَرن‪ .‬ئةم ديدطاي فةلسةفيانةى من لة‬ ‫َ‬ ‫سالى ‪1900‬يش هةبووة‪ .‬ئةطةر كؤنةبيَت كةواتة‬ ‫زاراوةى ثؤست مؤديَرنة زاراوةيةكي نادروستة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئةطةر ئ َيوة بتانةو َيت ناو َيك لة خؤتان بن َين؛ ض‬ ‫ناو َيك لة خؤتان دةن َين؟‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬بة خؤم َ‬ ‫دةليَم ثراكماتيزم‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ :‬ث َيم واية ئ َيوة لة ريزي ئةو فةيلةسؤفانةن طةر‬ ‫بزانن فةلسةفة كؤتايي ث َيهاتووة‪ ،‬زؤر طرفت نيية‬ ‫بةالتانةوة‪ .‬مةبةستم ئةوةية بَل َيم ئ َيوة لة ريزي ئةو‬ ‫دةستة بيرمةندانةدان كة ترسيان لةو ئيدعايةى نيتضة‬ ‫نيية سةبارةت بة لةناوضوني حةقيقةت‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬ئةو شتةى كة نيتضةى وا ليَدةكرد‬ ‫نارازي بيَت‪ ،‬ئةو ئةنديَشةيةية كة واقعيةت طةوهةرو‬ ‫ِ‬ ‫ماهيةتي دةروني و زاتي هةية و حةقيقةتيش‬ ‫تةجةليةكي ديارى ئةو ماهيةتةية‪ .‬تا ئةو كاتةى‬ ‫َروانينةى‬ ‫فةلسةفة هةبيَت بة بؤضوني من ئةم تي ِ‬ ‫َ‬ ‫قةبولة‪ .‬ضونكة فةلسةفة‬ ‫نيتضة ئةنديَشةيةكي قابيلي‬ ‫بؤ كؤكردنةوةى بةشة جياوازةكاني كلتور‬ ‫تيَدةكؤشيَت و تا ئةو كاتةى ئيَمة ناكؤكي كلتوريمان‬ ‫هةبيَت‪َ ،‬‬ ‫نوي‬ ‫خةلك ثيَويستيان بةوة هةية كؤن و َ‬ ‫ثيَكةوة بطونجيَنن‪ .‬مةبةستم ئةوةية دةبيَت لة ثالَ‬ ‫شيَوة نويَيةكاندا شيَوةى نويَى وتنمان هةبيَت‪.‬‬ ‫بؤية هةميشة فةلسةفة دةميَنيَت‪ ،‬تةنانةت ئةطةر‬ ‫هاورا بين لة َ‬ ‫طةل دروشمةكةى نيتضة‬ ‫هةموشمان‬ ‫ِ‬ ‫سةبارةت بة فةوتاني حةقيقةت‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬بةآلم من ث َيم واية كة «حيكمةتي نةمر»«جاويدان‬ ‫خرد» ضيتر بة ضةمك َيكى موعتةبةر و جيهاني‬ ‫دانانر َيت‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي‪َ :‬‬ ‫َ‬ ‫هيطل هاوشيَوةى‬ ‫بةل َي من ثيَم واية‬ ‫ئةنديَشةكاني طريكةكان راستى دةوت كة ئيَمة باس‬ ‫لة يةك شت ناكةين و يان يةك مةسةلة ضارةسةر‬ ‫ناكةين‪ .‬بةآلم دةكريَت َ‬ ‫بليَين ئيَمة لة دونيايةكي جياواز‬ ‫لةو دونيايةى ئةواندا دةذين و نةوةكاني ئيَمةش لة‬ ‫دونيايةكي زؤر جياوازتر لةمةى ئيَمة دةذين‪ .‬من‬ ‫َ‬ ‫هيطل راستى كرد كاتيَك وتي «فةلسةفة‬ ‫ثيَم واية‬ ‫سةردةمي خؤيةتي و لة ئةنديَشةدا تةجةلي دةكات»‪.‬‬ ‫بؤية هةر قؤناغةو كلتورى خؤى هةية و ناكريَت بة‬ ‫نةمري بميَنيَتةوة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬بة بؤضوني ئ َيوة بة ض ش َيوةيةك طفتوطؤيةكي‬ ‫فةلسةفي لة ن َيوان رؤذهةآلت و رؤذئاوا دروست دةب َيت؟ ئايا‬ ‫ئ َيوة سةبارةت بة فةلسةفةى رؤذهةآلت هيض شارةزايةكتان‬ ‫دةروانيتة فةلسةفةى رؤذهةآلت؟‬ ‫هةية؟ ضؤن ِ‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬لة راستيدا سةبارةت بة فةلسةفةى‬ ‫رؤذهةآلت زؤر كةم شارةزايم هةية‪ .‬هةست دةكةم‬ ‫َ‬ ‫لؤكالى و‬ ‫فةلسةفةى رؤذئاوايي فةلسةفةيةكي زؤر‬ ‫سنوردار بووة و لة ئةنجامي ملمالنيَى نيَوان زانستى‬ ‫نوي و فيزياو نةريتة مةزهةبيةكانةوة دةركةوتوة‪.‬‬ ‫َ‬

‫َثةر‬ ‫ئةطةر ئيَوة لة وآلتيَكدا بن كة بةو ملمالنيَيانةدا تي ِ‬ ‫َثةرى كردبيَت‪ ،‬لة‬ ‫نةبوبيَت يان بة تازةيي ثيَدا تي ِ‬ ‫َ‬ ‫حالةتيَكي وادا ئةوةى لة وآلتةكةى ئيَوةدا بة ناوي‬ ‫فةلسةفةوة روودةدات لة َ‬ ‫طةل ئةوةى لة رؤذئاوادا‬ ‫روويداوة زؤر لة يةكتر جياوازن‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئةوةى لةم سةد ساَلةى دوايدا رويداوة ئةوةية‬ ‫فةيلةسؤفةكاني رؤذهةآلت ئةند َيشة مؤد َيرنةكاني‬ ‫لي نزيك‬ ‫رؤذئاوايان خو َيندوةتةوة و هةوَلدةدةن خؤياني َ‬ ‫بكةنةوةو دةركي بكةن‪ .‬بةآلم فةيلةسؤفة رؤذئاواييةكان‬ ‫كةمتر ئاطادارى طوتارة فةلسةفيةكاني رؤذهةآلتن و‬ ‫طو َييان ث َينةداوة‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬من ثيَم واية فةيلةسؤفةكاني‬ ‫رؤذهةآلت بةشى زؤرى كارةكةيان بؤ بةرقةراري‬ ‫طفتوطؤى رؤذهةآلت و رؤذئاوا ئةنجامداوة‪ .‬ضونكة‬ ‫ئةوانة كةسانيَكن ميَذووي فكري رؤذئاوايان‬ ‫خويَندوةتةوة و فيَري بوون‪ .‬بةآلم كيَشةيةكي‬ ‫زؤر طةورةية بؤ فةيلةسؤفةكاني رؤذئاوا تاوةكو‬ ‫لةبارةى ميَذووي ئةنديَشةى ضين و هيندوستان و‬ ‫يان ئيَران بخويَنةوةو فيَرى بن‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬بؤ؟ لةبةر ئةوةى ئةوانة خؤيان بة تةوةر دةزانن‬ ‫و ثةروةردةى ئؤروثان؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪َ :‬‬ ‫بةل َي‪ .‬ئةوان خود تةوةرن‪ .‬هةروةها‬ ‫رؤذئاواييةكان هةميشة لة ثيَداضونةوة بة قؤناغيَكي‬ ‫فكريدا ثةشيَو دةبن‪ .‬بؤية‪ ،‬بةناضارى ئةوان ثيَيان‬ ‫واية ئؤروثا لة سةدةكاني ‪ 1700‬و‪ 1800‬هةموو‬ ‫َ‬ ‫بةدلنياييةوة ئةوة‬ ‫َثةراندوة‪.‬‬ ‫شتةكاني رؤذهةآلتي تي ِ‬ ‫ديدطايةكي تةنطبينانةية و دةربازبوون لة داوي‬ ‫ئةوة كاريَكى ئاسان نيية‪.‬‬ ‫ئةمرؤكة لة رؤذهةآلت بة تايبةت لة وآلتان َيكى‬ ‫ر‪.‬ج‪: .‬‬ ‫ِ‬ ‫وةك هيندوستان و ئ َيران قسةيةكي زؤر لةسةر ضةمكي‬ ‫«مؤد َيرن َيتة» دةكر َيت‪ ،‬هةر لةوبارةوة زؤر لة روناكبيراني‬ ‫ئ َيمة زؤربةى ئةو بابةتانةى لة رؤذئاوا بآلودةب َيتةوة‬ ‫دةخو َيننةوة‪ .‬بةرهةمي كةسان َيكى وةك ئ َيوة‪ ،‬هابرماس‪،‬‬ ‫دريدا‪ ،‬فؤكؤ‪ ،‬ئايزايا برلين و ئةواني ديكة‪ .‬من دةمةو َيت‬ ‫ديدطاى ئ َيوة سةبارةت بة مؤد َيرن َيتة بزانم‪ .‬ث َيطةى‬ ‫ئ َيوة لةو مةسةلةيةدا لة كو َيية؟ ضونكة وةك دةزانيت‪،‬‬ ‫هابرماس و فةيلةسؤفة كانتية نو َييةكان‪ ،‬مؤد َيرن َيتة بة‬ ‫دةطةر َينةوة‬ ‫ثرؤذةيةكي ناتةواو دةزانن و لةم زةمينةيةدا‬ ‫ِ‬ ‫بؤ ثرؤذةى رؤشنطةرى و هةوَلدةدةن بؤ ت َي ِروانينة‬ ‫فةلسةفي و سياسيةكاني خؤيان بونياد َيكى تيؤرى طونجاو‬ ‫بدؤزنةوة‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬من لة َ‬ ‫طةل هابرماسدا لة ثاية‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪93‬‬


‫واتة لة شيَوةى خستنةرووى مةسةلة كؤمةآليةتي‬ ‫هاورام‪ .‬بةآلم ئةنديَشةى «بونيادي‬ ‫و سياسيةكاندا‬ ‫ِ‬ ‫فةلسةفي» بؤ ثيَكهاتة كؤمةآليةتي و سياسيةكان لة‬ ‫الى من بةو شيَوةية نيية كة الى هابرماسة‪ .‬بةآلم‬ ‫بنةرةتةوة لة َ‬ ‫هاورام كة ثرؤذةى رؤذئاوا‬ ‫طةليدا‬ ‫ِ‬ ‫لة ِ‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ رؤشنطةرى و ئةو ثرؤذةيةش‬ ‫ِ‬ ‫ناتةواوة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئةم ديدطايةى ئ َيوة‪ ،‬سةرنجم بؤ الى كت َيبةكةتان‬ ‫«فةلسةفةو ئاو َينةى طةوهةر» رادةك َيش َيت كة ريضارد‬ ‫برنشتاين بة «يةك َيك لة طرنطترين و ك َيشة لةسةرترين‬ ‫كت َيبي دةزان َيت كة لة اليةن فةيلةسؤف َيكي ئةمريكيةوة‬ ‫بآلوكراب َيتةوة» وةسفي دةكات‪ .‬ئ َيوة لةو كت َيبةدا هةوَلتان‬ ‫داوة ئةوةدةرخةن كة ئةو هةَلة سةرةكيانةى كة ئ َيمة لة‬ ‫فةلسةفةى تةحليلي سيستماتيكدا دةيبينين‪ ،‬دةرئةنجامي‬ ‫باوةربوون بة‬ ‫هةمان سونةتى باوي ديكارتي و كانتى‪ ،‬واتة‬ ‫ِ‬ ‫باآلدةستى مةعريفةت ناسي وةك هةوَل َيك بؤ مةشروعيةت‬ ‫بةخشين بة خودي رامانة فةلسةفيةكانة‪ .‬ئايا ئ َيوة ل َيرةدا‬ ‫دةتانةو َيت بَل َين كة فةيلةسؤفةكان لةم ئيدعاية كة‬ ‫بونيادةكاني ئ َيمة دروست دةكةن‪ ،‬درؤ دةكةن؟‬ ‫َ‬ ‫بةل َي‪ ،‬من ثيَم واية دةبيَت‬ ‫ريضارد رؤرتي‪:‬‬ ‫َ‬ ‫فةيلةسؤفةكان دةست لةوثرسيارة هةلطرن كة‬ ‫بونيادي ئةمة دياردةية يان ئةوة ضيية و لة جياتي‬ ‫َ‬ ‫هةولبدةن بير لةوة بكةنةوة ضؤن‬ ‫ئةوة دةبيَت‬ ‫دةتوانين ئةم بزوتنةوةية يان ئةو بةشة لة كلتور‬ ‫لة َ‬ ‫طةل يةكدا هةماهةنط بكةن‪ .‬من ثيَم واية دةبيَت‬ ‫فةيلةسوفةكان زياتر خؤيان وةك ريَكخةر ببينن‬ ‫نةك بةدواى بونياد و زةمينةكاندا َ‬ ‫ويل بن‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬كةواتة ئةطةر دةرك و ت َيطةيشتن لةسةر ئةساسي‬ ‫جؤري ث َيكهاتةى بينراوى زهني نةب َيت‪ ،‬بةو دةليلةى‬ ‫كة ئ َيمة لة دةروازةى ثارادايمي جؤراوجؤرةوة تةفسير‬ ‫دةكةين؛ لةم حاَلةتةدا ئ َيمة ضؤن ئةو زةمينانة بدؤزينةوة‬ ‫بؤ كردارة ئةخالقي و سياسيةكانمان؟‬ ‫ريضارد رؤرتي ‪ :‬زؤرباشة‪ .‬هةر فةرهةنطيَك‬ ‫ئاراستةيةكي تايبةت بة خؤى هةية بؤ وةآلمدانةوةى‬ ‫باوةرو ثارادايمةكاني خؤي‪ .‬كلتورةكان لة‬ ‫كردارو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫روي دؤزينةوةى بؤضونى قابيلي قةبولى خؤيان‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك لةو‬ ‫طةل يةكتردا‪ .‬دةكريَت‬ ‫جياوازن لة‬ ‫بؤضونانة لة َ‬ ‫طةل يةكتردا ئاويَتة بكريَن و ئةو كارةش‬ ‫نوي يان زةمينةى‬ ‫هيض ثةيوةندييةكي بة دؤزينةوةى َ‬ ‫َ‬ ‫واقعيةوة بؤ شوناس يان كاردانةوةوة نيية‪ ،‬بةلكو‬ ‫ريَك ثةيوةستة بة هةماهةنكردن و ئاراستةى يةك‬ ‫نمونةى رةفتارى مرؤظةوة لة َ‬ ‫طةل نمونةكاني ديكةى‬ ‫‪94‬‬

‫رةفتارى مرؤظةكانةوة‪ .‬نةريتى فةلسةفي لة سةدةى‬ ‫حةظدةيةمةوة بةرةو ئةمالوة وتويةتي بةشيَك لة‬ ‫كلتورةكان زؤر باشن‪ .‬بؤ نمونة زانستى سروشتى‬ ‫باشة يان بةوتةى كانت «ئاطايي طشتى ئةخالقي»‬ ‫زؤر باشة و ئيَمةى فةيلةسؤفيش رونيدةكةينةوة‬ ‫كة دةبيَت باش بيَت‪ ،‬ضونكة رةط و ريشةكةى‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ ثيَكهاتةيةكي زهنى يان ثيَكهاتةكةى‬ ‫ِ‬ ‫راستةقينةية‪ .‬بةآلم لة ديدي ثراكماتيزمةوة ئةوانة‬ ‫باش نين‪ .‬هيض كام لةم طوتارانة يان زةمينة‬ ‫كلتوريانة ئيمتياز و جياكةرةوةيةكي تايبةتيان نيية‪،‬‬ ‫َ‬ ‫بةلكو جوتكردني ئةوانة لة َ‬ ‫طةل يةكتردا بةشيَكن لة‬

‫سةختى كلتورةكة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ :.‬لةم حاَلةتةدا ضؤن دةتوانر َيت باس لة ضةمكي‬ ‫«بةجيهاني بوون» بكر َيت؟ ئايا ضةمكي بةجيهاني بوون‬ ‫ضةمك َيى ب َيماناو ميتافيزيكي نيية؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬ضةمكي بة جيهاني بوون دةبيَت‬ ‫بة ماناى شتيَك بيَت كة قابيلى بةدةستهيَنان بيَت‪.‬‬ ‫بؤ نمونة‪ ،‬كاتيَك تؤ َ‬ ‫دةليَيت ئيَمة ثيَويستمان بة‬ ‫َ‬ ‫«كؤمةليَكي جيهاني» يان «شارستانيةتيَكى جيهاني»‬ ‫هةية و يان طةرةكمانة «ميساقيَكي جيهاني بؤ‬ ‫مافةكاني مرؤظ» دروست بكةين‪ ،‬هةموو ئةو‬ ‫شتانةى قسةت لةبارةوة كردون قابيلى ئةوةن‬ ‫بيَنةدي‪ .‬بةآلم ضةمكي «بةجيهاني بوون» لة‬ ‫ضوارضيَوة ئارماني و كؤمةآليةتيية ثةسةندةكةيدا‪،‬‬ ‫وةك سيفةتيَك بؤ روانطة و ديدطا تايبةتةكان ثيَناسة‬ ‫دةكريَت و ئةوةيان بةالى منةوة بيركردنةوةيةكي‬ ‫ضةوتة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬من لةسةر ئةو مةسةلةية ث َيدادةطرم‪ .‬ضونكة ئ َيوة‬ ‫دةزانن خةَلكى رؤذهةآلت بة نةريتى ئاينى «ناسكوالر»‬ ‫دةذين‪ .‬بؤية ثرسيارةكة بريتية لةوةى «ئايا شوناسى‬ ‫بةجي‬ ‫دينى هةية»‪ ،‬ئةم ثرسيارة ه َيشتا بؤ زؤر َيك لةوان‬ ‫َ‬ ‫و ثةسةندة‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬بةراى من ئةو ثرسيارة‬ ‫ناراستة‪ .‬مةبةستم ئةم ثرسيارةية كة «ئايا ئةمة‬ ‫ِ‬ ‫شوناسة؟» بةديدي من ثرسياريَكي سودمةند نيية‬ ‫باوةريَك هةية كة يةك كلتور‬ ‫و يارمةتيمان نادات‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫خؤى بة ئاراستةكةر و سةلميَنراو دةزانيَت‪ .‬لةوانةية‬ ‫كلتورةكاني ديكة ئةو بة ئاراستةكةرو سةلميَنراو‬ ‫َ‬ ‫بةكةلك ئةوةية كة «ئةم كلتورانة‬ ‫نةزانن‪ .‬ثرسيارى‬ ‫ضؤن دةتوانن ثيَكةوة بذين؟» مةسةلةكة ئةوةية‬ ‫«كام يةك لةوانة ناسازطارة؟»‪.‬‬ ‫دةطةر َينةوة بؤ‬ ‫مة‬ ‫ي‬ ‫ئ‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬كةواتة جار َيكى ديكة َ‬ ‫ِ‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


‫مةسةلةى طفتوطؤ‪ .‬ئةطةر ئةم كلتورانة هةريةكةيان‬ ‫باوةرى جياوازي خؤيان هةب َيت و بةش َيوةيةك ئاراستةيان‬ ‫ِ‬ ‫بكةن كة كلتورةكاني ديكة نةيزانن‪ ،‬ضؤن دةتوانر َيت‬ ‫طفتوطؤ لة ن َيوان ئةو كلتورانةدا ئةنجام بدر َيت؟‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطايانةى كة خاوةني‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬لةو‬ ‫نةريتى فرةين لة ئايندا و كاتؤليك‪ ،‬جولةكة و‬ ‫َ‬ ‫موسلمانيان تيَدايةو لة هةلومةرجيَكي ئاشتيانةدا‬ ‫ثيَكةوة دةذين‪ ،‬ثرسياريَكى وايان ال دروست نابيَت‬ ‫كة «كاميان شوناسيان هةية»‪َ ،‬‬ ‫بةلكو زياتر ئةو‬ ‫مةسةلة كؤمةآليةتية لة ئاراداية كة «ضؤن دةتوانين‬ ‫ثيَكةوة بذين؟» بة بؤضوني من ئةو ثرسيارة‬ ‫ريَطةيةكة بؤ دروستكردني مةسةلةى فرةيي لة‬ ‫كؤمةلطاكاندا‪ .‬بؤية ئةطةر كةسيَك َ‬ ‫َ‬ ‫بليَت «شوناس‬ ‫لة الى ئيَمةية و الى ئيَوة نيية» و فةيلةسؤفةكانيش‬ ‫بثرسن «ئايا بةراستى ئةوة شوناسة؟» بة بؤضوني‬ ‫من ئةم ستايلي طفتوطؤية بةرةو ريَطةيةك دةضيَت‬ ‫لة روي فةلسةفيةوة سودي بؤمان نابيَت؟‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬هةنديَك فةلسةفة تةنانةت سةبارةت بة‬ ‫باوةريان هةية‪.‬‬ ‫نةبوني شوناس‬ ‫ِ‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬بةراى من ئةو مةسةلةية زؤر‬ ‫دورة لةو مةسةلةيةى كة ئيَمة باسي ليَوة دةكةين‪.‬‬ ‫هاوكارى و هاريكارى كؤمةآليةتي نيَوان مرؤظةكان‬ ‫باوةرى هاوبةش و‬ ‫بةستراوةتة رادةى بونى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫قةبولكردني بؤضون و ريَطةضارة هاوبةشةكانى‬

‫باوةرانةوة‪ .‬ئيَمة دةبيَت ثيَكةوة طفتوطؤ بكةين‪.‬‬ ‫ئةو‬ ‫ِ‬ ‫باوةرةكان لة اليةن‬ ‫بةآلم بؤضوني كاردانةوةى‬ ‫ِ‬ ‫مرؤظةكانةوة جياية لة نةريتى فةلسةفي يان داواى‬ ‫شوناس‪ .‬ئةوة ريَك بابةتيَكة لة بوارى طةيشتن بة‬ ‫َ‬ ‫كؤمةلطا‪.‬‬ ‫كؤدةنطي بؤ بةختةوةرى‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئ َيوة خؤتان بة بورذوازييةكي ليبراَلى رؤمانتيك‬ ‫باوةرتان بة دادثةروةرى كؤمةآليةتي و‬ ‫دةزانن و‬ ‫ِ‬ ‫ئازادي هاوآلتيان هةية و ضةمكي سةرةكي لة فةلسةفةى‬ ‫كؤمةآليةتي ئ َيوة «ث َيكةوة ذيان»ة‪ .‬كات َيك دةَل َييت ث َيكةوة‬ ‫لةثريكدا دروست نةبوة و لة ر َيطةى تةجةليةوة‬ ‫ذيان‬ ‫ِ‬ ‫نةدؤزراوةتةوة‪ ،‬بةَلكو دروستكراوة‪ ،‬ئايا مةبةستت ئةوةية‬ ‫طةل ذان َ‬ ‫بَل َيت لةم خاَلةدا لة َ‬ ‫هاورايت كة‬ ‫ثؤل سارتةردا‬ ‫ِ‬ ‫دةَل َيت «مرؤظ هيض نيية جطة لةو شتةى كة خؤى دروستى‬ ‫دةكات»‪.‬؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬سارتةر ئةو ئةنديَشةيةي زؤر‬ ‫دوثات كردوةتةوة‪ .‬بةآلم ئةو شتةى كة ويستويةتي‬ ‫َ‬ ‫بيليَت زؤر راستة‪ .‬ئةفالتؤن و نةريتة مةزهةبيةكان‬ ‫لةوباوةرةدان كة ريَطةى ثيَكةوة طريَداني مرؤظةكان‬ ‫ِ‬

‫ئةوةية بزانين ئةوان لة ض شتيَكدا هاوبةشن‪ .‬ئةو‬ ‫ريَطةيةش يان عةقآلنيةتة يان ئةو راستييةية كة‬ ‫هةمويان لة اليةن يةك َ‬ ‫خالقةوة دروست كراون‪.‬‬ ‫ريَطةى سارتةر لةم روانطةوة‪ ،‬واتة ثيَكةوة طريَداني‬ ‫َ‬ ‫خالة هاوبةشةكانيان و‬ ‫مرؤظةكان‪ ،‬دؤزينةوةى‬ ‫فةرامؤشكردني ئةو مةسةالنةى كة لة سةرةتادا‬ ‫هةيانبووة‪.‬‬ ‫باوةرتان بة ضةمكي «شارستانيةتي‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ئايا ئ َيوة‬ ‫ِ‬ ‫هاوبةش» هةية؟ ئايا ئةو ضةمكة دةتوان َيت ج َيطةى ئةو‬ ‫شتةى تؤ ث َيى دةَل َيت «ث َيكةوةذيان» بطر َيتةوة؟‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬بة تةواوةتي‪ .‬بؤ ئؤروثيةكان‬ ‫ئاسانترة لة َ‬ ‫طةل ئؤروثيةكاني ديكةدا طفتوطؤ بكةن‪،‬‬ ‫ضونكة َ‬ ‫خالى هاوبةشيان هةية و بؤ ئةوان مايةى‬ ‫ثةسةندو بةكارهيَنانة‪ .‬تةفسيرةكاني ثرؤتستانتى‬ ‫دةطةريَتةوة بؤ‬ ‫و كاتؤليكي لة دةقة ثيرؤزةكان‬ ‫ِ‬ ‫هةمان مةسةلة‪ .‬بؤية‪ ،‬ئةوان لة كاتي طفتوطؤكردن‬ ‫كؤمةليَك َ‬ ‫َ‬ ‫لة َ‬ ‫خالى هاوبةشي مةرجةعي‬ ‫طةل يةكتردا‬ ‫دةدؤزنةوة‪ .‬بةآلم طفتوطؤكردني ئؤروثيةكان لة َ‬ ‫طةل‬ ‫ضينى و هيندوستانيةكان سةخترة لة طفتوطؤكردن‬ ‫لة َ‬ ‫طةل ئؤروثايةكاني ديكة يان ئةمريكايةكان‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪: .‬ئايا دةكر َيت هونةر و ئةدةبيات و فةلسةفة‬ ‫وةك نيشانةيةك بؤ رةطةزةكاني شارستانيةتي هاوبةشي‬ ‫مرؤظايةتي لةقةَلةم بدر َيت؟ من ث َيم واية مؤزارت‬ ‫ئةَلمانيةكي ثةتي نيية‪ .‬ظانكوخيش ناتوان َيت بة كةس َيكى‬ ‫هؤَلةندي ثةتي بزانر َيت‪ .‬وةك ضؤن جةاللةدينى‬ ‫مةولةويش بةتةنها هي ئ َيرانيةكان نيية‪ .‬ئةوانة وةك‬ ‫بةش َيك لة كلتورى مرؤظايةتي ثةيوةستن بة هةموو‬ ‫مرؤظةكانةوة‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬من بةو شيَوةية بير ناكةمةوة‪.‬‬ ‫بةراى من ئةوانة لة روي فةرهةنطييةوة ثيَكةوة‬ ‫طريَدراون‪ .‬ثيَم واية ثيَداطرتن لةسةر ئةوةى‬ ‫شتيَكى هاوبةش لة نيَوان مرؤظةكان بدؤزينةوة‪،‬‬ ‫دةرئةنجامةكةى نائوميَدية‪ .‬زؤر رةطةزي كلتورى‬ ‫ضينى هةية كة من هةر نايانناسم و نازانم دةبيَت‬ ‫ثي بكةم‪ .‬نمونةيةكتان بؤ‬ ‫ضؤن فيَريان بم و كاريان َ‬ ‫بهيَنمةوة‪ .‬من كؤنفؤشبوسم خويَندوةتةوة‪ ،‬بةآلم‬ ‫نازانم ضؤن كةسيَك دةتوانيَت ئةوة بخويَنيَتةوة و‬ ‫لي بكات‪َ .‬‬ ‫هةلبةت دةكريَت هةنديَك شتى‬ ‫ثةيرةوي َ‬ ‫ِ‬ ‫تيَدا بدؤزريَتةوة كة وةك بةشيَك لة شارستانيةتي‬ ‫َ‬ ‫لةقةلةم بدريَت‪ .‬بةآلم ئةو‬ ‫هاوبةشى مرؤظايةتي‬ ‫مةسةلةية بة هيض شيَوةيةك ئاسان نيية‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬هانس يوناسي فةيلةسؤفي ئةَلماني هةردةم وةك‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬

‫‪95‬‬


‫بابةت َيكي ئةخالقی باسي لة بةرثرسيار َيتى لةبةرامبةر‬ ‫ئةو مةسةالنةى كة ت َيكشك َينراو و الوازن دةكرد‪ .‬بؤ‬ ‫نمونة زةوي ئ َيستا لةبةرامبةر ئةو هةموو ثيس بوون‬ ‫و تاقيكردنةوة ئةتؤميانة ت َيكشك َينراوة‪ .‬ئ َيستا ئ َيمةش‬ ‫روبةروي شارستانيةت َيكي ت َيكشك َينراوي مرؤظايةتيداين‬ ‫ِ‬ ‫كة ث َيويستى بة ثشتيواني و ثاراستن هةية‪ .‬بؤ نمونة‬ ‫شارةكاني وةك فلؤرانس و ئةسفةهان و بةرهةمةكاني‬ ‫هونةرمةند مايكل ئةنجيلؤ وةك ثيتا و ديظيد‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬بة بؤضوني من تيَكشاني‬ ‫بةرهةمة هونةريةكان جؤريكن و تيَكشكاني‬ ‫كلتورى لة جؤريَكي ديكةية‪ .‬هيض كةس نازانيَت‬ ‫بةراستى كلتورى شارستانيةتيَكي ئاشتيخوازانة‬ ‫َ‬ ‫فيدرالدا ضؤن‬ ‫و جيهاني لة دةسةآلتداريَتيةكي‬ ‫دةبيَت‪ .‬بةآلم بة َ‬ ‫دلنياييةوة ئةو كلتورة زؤر لة‬ ‫رةطةزةكاني خؤى لة دةست دةدات‪ .‬تؤش ناضار‬ ‫نيت لة ئايندةدا بةرثرسياريَتى ثاراستنى بةشيَكي‬ ‫زؤر لة رةطةزةكاني كلتور بطريتة ئةستؤ‪ .‬بؤية‬ ‫زؤر لةبةرهةمة هونةريةكان و زؤر لة كتيَبةكان لة‬ ‫دةست دةدةى‪ .‬ئةوانة دورةثةريَز دةبن و ئةوةش‬ ‫ئةو بةهايةية كة دةبيَت ئيَمة بؤ ئاشتى جيهاني‬ ‫بيبةخشين‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬واديارة ئ َيوة سةبارةت ئايندةى مرؤظايةتي زؤر‬ ‫بةدبينن؟‬ ‫َ‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬زؤر باشة‪ ،‬هةلبةت من ثيَم‬ ‫وانيية لةوانةية هةموومان لة كارةساتيَكى ئةتؤميدا‬ ‫دةمرين‪ ،‬بةآلم لة اليةكي ديكةوة بير لةوة دةكةمةوة‬ ‫كة حكومةتيَكى جيهاني تةنها ئوميَدة لةبةردةم‬ ‫مرؤظايةتيدا‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬بؤ ئةو تةنيا ئوم َيدة دةب َيت زؤر لة كلتورةكان‬ ‫و زمانةكان و داب و نةريتةكان بارةطةيان بث َيضنةوة‪،‬‬ ‫ث َيدةض َيت تاوةكو ئ َيستاش وابووة‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪َ :‬‬ ‫بةل َي‪ .‬زؤر شارستانيةتي كؤن‬ ‫لي بةجيَنةماوة‪ .‬زؤر‬ ‫هةبوة لة ئيَستادا هيض شتيَكيان َ‬ ‫بةجي‬ ‫لي‬ ‫َ‬ ‫بي ئةوةى شتيَكيان َ‬ ‫كلتورى ئةفريقايي َ‬ ‫بميَنيَت تةفروتونا بوون‪ .‬تا هةزار َ‬ ‫سالى ديكة زؤر‬ ‫لةو كلتورانةى كة ئيَمة دةيناسين لة ناو دةضن و‬ ‫بةجي ناميَنيَت‪.‬‬ ‫لي‬ ‫َ‬ ‫شتيَكيان َ‬ ‫باوةرمان بة فرة كلتورى‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬بةآلم ضؤن دةكر َيت هةم‬ ‫ِ‬ ‫هةب َيت و هةميش بزانين زؤر لة كلتورةكان مةحكومن بة‬ ‫لةناوضوون؟‬ ‫ريچارد رؤرتي‪ :‬فرةيي تةنها بةو مانايةى كة‬ ‫هاوريَبوون لة َ‬ ‫طةل ئةو كةسانةى كة‬ ‫«ريَكةوتن و‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫دةبيَت لة طةلياندا ريَكبكةويت» نةك بةو مانايةى‬ ‫‪96‬‬

‫كة «لة َ‬ ‫طةل هةركةسيَكداو و لة هةرشويَنيَك ريَك‬ ‫َ‬ ‫طةل هيتلةرو ستاليندا‬ ‫بكةويت»؛ تؤ ناتوانيت لة‬ ‫ريَكةويت‪ .‬ئاشويتس و طوالط ئةو شويَنانة نين‬ ‫بؤ ريَكةوتن‪َ ،‬‬ ‫بةلكو دةبيَت بؤ لةناوبردنيان خةبات‬ ‫بكريَت‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬من ث َيم واية ئةم دونيايةى ئ َيمة كةبةرةو جيهاني‬ ‫بوون دةض َيت لة رووى ئابورى و سياسيةوة لة كؤنترؤَلى‬ ‫رؤذئاواداية‪ ،‬ئةم رةوتي بة جيهاني بونة بة ش َيوةيةك لة‬ ‫ش َيوةكان دونيا بةرةو يةكساني سازيةك دةبات لة ش َيوةى‬ ‫ماكدوناَلد و مايكرؤسؤفت و كؤكاكؤال و زؤر سومبلي‬ ‫ديكةى رؤذئاوايي‪.‬‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬ثيَم واية بة تةواوي ئيَوة راست‬ ‫بةراى من يةكساني كلتورى ئةو‬ ‫دةكةن‪ .‬بةآلم‬ ‫ِ‬ ‫بةهايةية كة دةبيَت بيبةخشين بؤ ئةوةى خؤمان‬ ‫لة كارةساتيَكى نةوةويدا نابوت نةكةين‪ .‬مايةى‬ ‫شةرمة‪ ،‬بةآلم بةراستى من نازانم دةبيَت ضي بكةين‪.‬‬ ‫تا سةد َ‬ ‫سالى ديكة‪ ،‬لةوانةية ئيَمة لة جياتي كؤكاكؤال‬ ‫شاى بنؤشين‪ .‬ضونكة هيَزي ئابورى باآلدةستى ئةو‬ ‫سةردةمةية‪ .‬لةم َ‬ ‫حالةتةدا‪ ،‬فةرهةنطي ئامريكايش‬ ‫لةناو دةضيَت‪َ .‬‬ ‫هةلبةت ئةو مةسةلةية بؤ من جيَطةى‬ ‫بايةخ نيية‪ .‬بةراى من ئاشتى طرنطي زؤرترى هةية‬ ‫لةوةى بزانين كام كلتور باآلدةستة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬لةم حاَلةتةدا‪ ،‬لةم جيهانة ش َيتةى ئ َيمةدا ض شت َيك‬ ‫ئارامي دةبةخش َيتة ئ َيوة؟ سياسةت يان شتي ديكة؟‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬لة دونياى سياسةتدا شويَنيَك‬ ‫نيية بؤ ئارامي و خؤشبةختى‪ .‬ئةطةر ئةتةويَت‬ ‫َ‬ ‫خةيالت ئارام بيَت‪ ،‬ثيَم واية باشتر واية طؤشةيةك‬ ‫بدؤزيتةوة و تةنها ئةو كتيَبانةى كة َ‬ ‫بةدلتن و خؤشت‬ ‫دةويَن بخويَنيتةوة‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬كام كت َيب دَلطةرميتان ث َيدةبةخش َيت؟ تؤلستؤی؟‬ ‫ديستؤفسکی يان پروست؟‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬پروست و نابوکوف‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ : .‬ض بةرنامةيةكتان بؤ ئايندة هةية؟‬ ‫ريضارد رؤرتي ‪ :‬بة نيازم كتيَبيَكي ديكة بنوسم‪.‬‬ ‫سةبارةت بة جياوازي نيَوان فةلسةفةى تةحليلي و‬ ‫َ‬ ‫كؤمةليَك وآلت‬ ‫نا تةحليلي‪ .‬جطة لةوة بة نيازم بؤ‬ ‫سةفةر بكةم‪.‬‬ ‫ر‪.‬ج‪ :‬كةواتة لةوانةية شانسى ئةوةمان هةب َيت لة ئ َيران‬ ‫بتانبينين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ريچارد رؤرتي ‪ :‬زؤر خؤشحال دةبم طةر ئيَران‬ ‫ببينم‪ .‬من تا ئيَستا ئةويَم نةبينيوة‪.‬‬ ‫َراني لة فارسيةوة‪ :‬مةجيد َ‬ ‫سالح‬ ‫وةرطي ِ‬ ‫***‬

‫ذمارة (‪ )10‬تشرينى يةكةمي ‪2010‬‬


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.