بؤ طةياندني ثةيام ثيَويست بة ناردني ديثلؤمات و فةرمانبةر نةكات .بة واتايةكي ديكة لة ديثلؤماتي كراوةدا ئةركي بردن و طةياندني ثةيام لة اليةن ديثلؤماتةكانةوة سنوردار بيَت و َ كةلك وةرطرتن لة ضاثةمةني و راديؤ و تةلةفزيؤن (ئينتةرنيَت) و ..بؤ طةياندني بؤضونةكاني وآلتيَك ،بوةتة شتيَكى باو. .11لة روي تةشريفات و مةراسيمي ديثلؤماسي – يشةوة طؤراون .لة ديثلؤماسي كالسيكدا بةشداري ضةمكةكان زؤر ِ نةكردني ديثلؤماتيَكى وآلتيَك لة هةنديَك مةراسيميدا تةنانةت ئةطةرى ئةوة هةبوو َ شةرى لة نيوان دوو وآلتدا هةلطيرساني ِ ئةمرؤ بةشداريكردن لة مةراسيمةكاندا ليَبكةويَتةوة .بةآلم ِ زياتر وةك سيمبؤليَكي ليهاتووة .تةشريفات و بةجيَهيَناني َورةسمي ديثلؤماسي لة سةردةمي ديثلؤماسي كالسيكيدا ري ِ بة يةكيَك لة هؤكارة سةرةكيةكاني دوركةوتنةوة و نامؤبؤني خةلكى سادة لة كاروباري ديثلؤماسي دةدراية َ َ قةلةم .لة َ ديثلؤماسي نويَدا بة هؤى دةستوةرداني خةلك و كراوةيي َ رؤلى تةشريفات كز بوةتةوةو بةهؤشيةوة ثانتايةكةيةوة، َ تيَطةيشتن و تيَوةطالني خةلك بؤ كاروبارى ديثلؤماسي زياتر بووة. .12ناردني زانياري لة اليةن ديثلؤماتةكانةوة كة لة ديثلؤماسي َ َرا ،بة شيَوةيةكي ئاشكرا كالسيكيدا رؤلى زؤريان دةطي ِ طرنطيةكةى جاراني خؤى لة دةست داوة .لة رابردودا بة هؤى هاتوضؤ كةمةكاني ديثلؤماتةكانةوة ئةو زانيارياريانةى كة َ بالويَزةكان لة َ طةل خؤيان دةبردةوة بؤ وآلتةكانيان جيَطةى طؤرانكارييةك لة طرنطي ثيَدانيَكي زؤر بوو .بةآلم ئةمرؤ هةر ِ ِ طؤشةو كةنارى دونيا روبدا لة ضاوي ميدياكانةوة شاراوة نية و زؤر بة خيَرايي بآلو دةبيَتةوة. كاربةدةستاني حكومةت دةتوانن بؤ وةرطرتنى زانيارى َ كةلك لةو تةكنةلؤذيا نويَيانة وةرطرن كة دةخريَتة بةردةستيان. ليَرةدا دةكريَت باس لة دواين تةكنةلؤذياكاني جاسوسي بكريَت كة لة ريَطةى مانطة دةستكردةكانةوة دةخريَتة بةردةست هةنديَك وآلتةوة. .13لة ديثلؤماسي كالسيكيدا بة هؤى كةرةستةكاني طواستنةوةى َ دةولةتةكان زؤر كةم طونجاوةوة ،ثةيوةندي كردني سةرؤك بوو ،لة هةلومةرجيَكى وادا هةنديَك جار دياري سةرؤكةكان دةبوة هؤى ئةوةى يةكيَكيان طوشارىبخاتة سةر ئةوي ديكةيان ياخود ئةويتريان هةنديَك ئيمتيازات بدات بةوي ديكةيان .بةآلم لة ديثلؤماسي كراوةدا ،بةهؤى ثيَشكةوتنى هؤكارةكاني طواستنةوة ديدارى سةرؤكةكان دابةزيوة بؤ كةمترين ماوة ،دةكريَت بة خيَراترين كات سةرؤكي وآلتان لة دورترين شويَنى دونيا لة شويَنيَك كؤ ببنةوة. .14ديثلؤماسي كراوة ريَز لة راي طشتى دةطريَت ،بؤية ديثلؤماتةكان دةزانن لة جياتي رةزامةندي بةرثرسان ،دةبيَت لةبةرامبةر راي طشتيدا بةرثرسياربن .بةآلم لة ديثلؤماسي بريارة شةخسيةكاني كالسيكيدا راي طشتى طرنطي ثيَنةدرا و ِ َ دةولةت كاريطةرى زؤريان لةسةر رةتى كاربةدةستاني ديثلؤماسي هةبوو. َ كؤمةليَك طرفتي وةك .15لة ديثلؤماسي كالسيكيدا بة هؤى دورى ماوةكان و نةبوني َ وطؤرى بؤضونةكان و راويَذكردني ئال ِ َ طةل بةرثرساني وآلتةكةى لة كاتي ثيَويست، ديثلؤمات لة َ َ َرا ،بةآلم ي دةط يارةكاندا بر لة ضارةنوسازيان ى رؤل بالويَزةكان ِ ِ ئةمرؤ تارادةيةكي زؤر ئةو طرنطيةى خؤى لة دةست داوة. ِ .16لةديثلؤماسي كالسيكيداطةر ديثلؤمات زمانيَك يان دوو زماني بزانيباية وةك نيشانةي سةركةوتن بؤى حساب دةكرا،
لة ديثلؤماتى كالسيكدا،
ديثلؤمات بة ثَيى بةرذةوةندية كاتيةكان مافي ثَيضدانةوةي هةبوو لة وتويَذةكاندا،
ئةمرؤدا ،دةبَيت ثابند بَيت بةآلم لة ديثلؤماتي ِ بة ئايدؤلؤذيةكاني خؤيةوة.
هةروةها دةبَيت شارةزاى ئايدؤلؤذياكةى خؤي بَيت و لة ريَطةى فَيربونةوة هةميشة زانياريةكانى لة ئاستَيكى طونجاودا بثارَيزَيت
بةآلم لة ديثلؤماسي كراوةدا جطة لة زانينى زمانة جياجياكان، خانةخوي ديثلؤمات دةبيَت شارةزايي هةبيَت لة كلتورى وآلتي َ َ َ دةولةتيةكان و كؤمةليَك مةسةلةى ديكةى وةك مافة نيَو و َ ئابورى جيهان وبازرطاني نيَودةولةتي و.. ئةمرؤ، .17يةكيَكى ديكة لة تايبةتمةندييةكاني جيهاني ِ ثةرةسةندني ئايدؤلؤذيةكانة لة سةر ئاستةكاني حكومةتدا. لة ديثلؤماتى كالسيكدا ديثلؤمات بةثيَى بةرذةوةنديية كاتييةكان مافي ثيَضدانةوةي هةبوو لة وتوويَذةكاندا ،بةآلم ئةمرؤدا دةبيَت ثابةند بيَت بة ئايدؤلؤذيةكاني لة ديثلؤماتي ِ خؤيةوة .هةروةها دةبيَت شارةزاى ئايدؤلؤذياكةى خؤي بيَت و لة ريَطةى فيَربونةوة هةميشة زانياريةكانى لة ئاستيَكى باوةرة طونجاودا بثاريَزيَت .جيَطةى باسة ئايدؤلؤذيا تةنها ِ ميتافيزيكيةكان ناطةيةنيَتَ ، بةلكو ضوارضيَوة ئابورى و كؤمةآليةتيو ..لة خؤ دةطريَت. .18لة ديثلؤماتي كالسيكدا بة هؤى نةبوةنى ثةيوةندي لة نيَوان ديثلؤماتةكان و َ خةلكى رةشؤكي وآلتةوة ،طرنطي بة شارةزايان لة بوارى وتوويَذ و تواناى قسةكردن و وتارخويَندنةوة و َ كؤمةلة ئينتةرظيو ..نةدةدرا .لة كاتيَكدا ئةوانةى سةرةوة مةرجيَكى زؤر طرنط و ثيَويستن. .19ديثلؤماس كراوة لةقةب و ناونيشانةكاني جاراني لة َ داماليةوةو زؤربةى ديثلؤماتةكان لة ضين و ديثلؤمات َ َ بنةمالةيةكي دياريكراو هةلنابذيَريَن .بة بؤضوني هةنديَك كة َ بة ديثلؤماتي كراوة دةوتريَت ديثلؤماتي خةلكي ،كاريطةرى بةجي دةهيَ َليَت. نيَطةتيظ لةسةر كاروضاالكيةكاني ئةوان َ َ .20يةكيَكي تر لة تايبةتمةنديةكاني ديثلؤماسي كراوة ،كةلك طةل تي َ وةرطرتني سياسيانةية لة ئابورى كة هاوزةمان لة َ َكةل َ مارشال بونى ئابورى ئةمريكا لة كاتي جيَبةجيَكردني ثالني سةرلةنوي بونياد نانةوةى ئؤروثا دةستى و كؤمةك كردني َ ثيَكرد .بة هؤيةوة ئةمريكا نيَطةران بوو لةوةى لة ناوضة جياجياكاني دونيا ريَطة نةدريَت سةرمايةى ئةمريكا بضيَتة وآلتةكانيانةوة لة كؤتاييدا سياسةت و ئابوريةكانيان ثيَكةوة طري بدات. َ سةرضاوة :اطالعات سياسي اقتصادي شماره 222-221
َرانة تةنها بةشي يةكةمي لي َ َكؤلينةوةكةية تيَبينى :ئةم وةرطي ِ ***
ذمارة ( )4نيسانى 2010
9