De betoverende geschiedenis van kaas

De Engelse dame Tabitha Stanmore (Honorary Research Fellow, Early Modern Studies, Department of History, University of Bristol) zag op Twitter een afbeelding uit een spreukenboek dat beweerde: “Je kunt een vrouw fascineren door haar een stuk kaas te geven.” De spreuk komt uit het boek van Kathryn Paulsen uit 1970, The Complete Book of Magic and Witchcraft. Hoewel het aanbieden van een brok Cheddar een ongebruikelijke manier lijkt om een mogelijke partner aan te trekken, is het boek van Paulsen gebaseerd op een lange geschiedenis van magie. Het is een geschiedenis waar best veel kaas in zit. Reden voor Stanmore om hier dieper in te duiken.

In kaas zitten veel bouwstoffen die ervoor zorgen dat de stoffen serotonine en dopamine worden aangemaakt in je lichaam. Deze spelen een cruciale rol voor je geluksgevoel. Melk is een krachtige substantie met het vermogen om de jeugd leven en kracht te geven. Maar dat wist men in de vroege eeuwen nog niet. Men vond het proces waarmee kaas wordt gemaakt magisch. De 12e-eeuwse mysticus, Hildegard von Bingen, vergeleek het maken van kaas met “het wonder van het leven in de manier waarop het wrongel (of vaste stof) vormt uit iets niet-substantieel”. In de vroegmoderne tijd (ongeveer 1450-1750) dachten sommigen ook aan de schepping van het universum in termen van kaasmaken: “alles was chaos, dat wil zeggen dat aarde, lucht, water en vuur met elkaar vermengd waren. En uit die chaos vormde zich een massa - net zoals kaas van melk wordt gemaakt - en daarin verschenen wormen en dit waren de engelen.” De verbinding met het leven en de mysterieuze manier waarop kaas wordt gemaakt, stelt het daarom in een goede positie om magische eigenschappen te claimen. Kaasmagie gaat terug tot ver vóór Hildegard en de Middeleeuwen. De 2de-eeuwse waarzegger

Artemidorus noemt in zijn verhandeling Oneirocritica “tyromancy” (= kaaswaarzeggerij) een methode om de toekomst te ontdekken. Ironisch genoeg, gezien onze latere associatie van kaas met levendige dromen, beweert Artemidorus dat kaasvoorspelling een van de meest onbetrouwbare is. Dit weerhield latere generaties er echter niet van om kaasdromen te interpreteren. The Interpretation of Dreams, een 17e-eeuws Engels handboek, adviseerde het volgende: “[dromen van] cake zonder kaas is goed; degenen die van cake én kaas dromen zullen bedrogen en verraden worden door een Welshman.”

Kaas verandert

Sowieso moet je op je hoede zijn voor kaas als er een heks in de kamer is. In The Odyssey verandert de tovenares Circe de metgezellen van Odysseus in dieren door ze een toverdrank te geven die is gemengd met een drankje gemaakt van kaas, gerstmeel, honing en wijn. De vierde-eeuwse christelijke theoloog, Sint-Augustinus van Hippo, was het ermee eens dat zulke dingen mogelijk zouden zijn, hoewel onwaarschijnlijk. William van Malmesbury leek er echter van overtuigd te zijn dat betoverde kaas een reëel risico was en in zijn 12e-eeuwse geschriften legde hij uit dat vooral vrouwelijke Italiaanse herbergiers geneigd waren om betoverde kaas te gebruiken om van hun klanten lastdieren te maken. Van kwaadwillende heksen werd ook gedacht dat ze zich met melk en kaas bemoeiden: in feite was het bederven van melk een van de meest voorkomende vloeken, in verband gebracht met heksen, in het vroegmoderne Europa. Rond 1650 was het melkmeisje Isabel Maine ervan overtuigd dat haar melk vervloekt was, omdat het geen kaas zou worden. Pas nadat een diensttovenaar genaamd Margaret Stothard een tegenvloek had uitgesproken, zou de melk goed stremmen. Margaret adviseerde Isabel om een stuk lijsterbes te dragen als ze de koeien in de toekomst zou gaan melken, om de melk te beschermen tegen “boze ogen”.

Charmante kaas

Het idee dat kaas verleidelijk is, kent ook een lange geschiedenis. De moralist en theoloog Odo van Cheriton schreef in de 13e eeuw en gebruikte de verleidelijke geur van gegrilde kaas om overspel uit te leggen: “Kaas wordt geroosterd en in een val geplaatst; als de rat eraan ruikt, gaat hij de val in, grijpt de kaas en wordt door de val gevangen. Zo is het met alle zonde. Kaas wordt geroosterd als een vrouw verkleed en versierd is, zodat ze de dwaze ratten verleidt en vangt: neem een vrouw die overspel pleegt en de duivel zal je vangen.” De link tussen kaas en liefdesmagie houdt echter niet op bij verleiding. In het 14e-eeuwse Duitsland was het bijten op een stuk brood en kaas en het over je schouder gooien bedoeld om de vruchtbaarheid in een relatie te verzekeren. Kaas kon ook mannelijke impotentie genezen: als een vervelende heks de geslachtsdelen van een man had vervloekt, was een middeleeuwse Italiaanse remedie voor de vrouw van de man om een gat in de kaas te boren en hem de resulterende stukken te voeren. Gezien de al lang bestaande aantrekkingskracht van Europeanen op kaas, is het misschien geen wonder dat de betovering van Kathryn Paulsen zo kort is en waarom deze geen verdere uitwerking behoefde.

Dromerige kaas

En we zijn nog steeds in de ban van de kaasmagie. In 2005 publiceerde The British Cheese Board immers een onderzoek over dromen wanneer je bepaalde soorten kaas hebt gegeten.