SINT-CECILIAVIERING
VAN DE KONINKLIJKE MUZIEKFEDERATIE VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
De maand november, een tijd van grijze nevelslierten waarin de bomen hun vuurrode en goudgele bladeren laten meevoeren door de wind. Een weemoedige sfeer terwijl de zomer sterft en de winter komt aansluipen met lange nachten en bittere kou. In deze periode vieren de muziekverenigingen en alle muzikanten hun patrones “St. Cecilia”.
Traditiegetrouw werden ook de aangesloten muziekverenigingen van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest uitgenodigd op deze hulde aan St. Cecilia.
Reeds van oudsher is muziek sterk verbonden met godsdienst en spiritualiteit. Muziek en religie blijven elkaar inspireren.
De Eucharistieviering had plaats op zaterdagavond 19 november 2022 in de Sint- Michiel- en St-Goedelekathedraal, de hoofdkerk van het aartsbisdom Mechelen-Brussel in hartje Brussel De Brusselse kathedraal prijkt majestueus op een heuvel en is een plaats van bezinning en gebed. De kathedraal neemt ook actief deel aan het culturele leven van de stad.
In 1047 werd een Romaanse kerk gebouwd en tot kapittelkerk verheven. Na de overbrenging van de relikwieën van St. Goedele kreeg ze de naam Sint-Michiels en St- Goedelecollegiale. De bouw van de kathedraal werd begonnen in het begin van de 13e. eeuw onder de leiding van Hendrik I hertog van Brabant. In die tijd deed de gotische stijl haar intrede in onze gewesten. De bouw van deze kerk duurde ongeveer 300 jaar en het grootse gebouw werd pas onder Keizer Karel voltooid. In de architectuur ervan vindt men de verschillende kenmerken van de Brabantse gotiek. In 1962 kreeg ze de rang van kathedraal.
In de kathedraal bevinden zich heel wat kunstschatten o.a : het nieuw hoofdaltaar dat de bekroning vormde van de restauratie van de kathedraal in 2000. Het stenen altaar is meer dan een kunstwerk. Het is het werk van de beeldhouwer Michel Smolders, die het heeft gekapt in de steengroeve van Avins, ten oosten van Huy. Het is één blok van drie ton in fijn graniet met een variatie van kleurschakeringen.
Het groot orgel van de kathedraal heeft een indrukwekkende klank en een prachtige kast. Het hangt als een zwaluwnest onder de gewelven. Dergelijke ophanging kan men vinden in de gotische kathedralen van Chartres, Keulen en Straatsburg. Het orgel telt 4.300 pijpen, verdeeld
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 14
over 63 registers, 4 manualen en 1 pedaal. De rijke dispositie maakt het mogelijk orgelwerken uit verschillende stijlperioden te vertolken. Dit prachtig instrument is het werk van de geniale Duitse orgelbouwer Gerhard Grenzing en zijn Spaanse medewerkers. Het kastontwerp is van de Engelse architect Simon Platt.
DE VIERING
De klokken van de kathedraal galmden jubelend over Brussel om de feestelijke viering aan te kondigen.
De plechtige eucharistieviering werd voorgegaan door Z.E.H. Deken Benoit LOBET en werd opgedragen ter nagedachtenis van de overleden voorzitters en betstuursleden van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en alle overleden leden en muzikanten van onze Brusselse muziekverenigingen. De viering werd muzikaal opgeluisterd door de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia” van Evere o.l.v. de heer William HUYBANDT.
Na een hartelijke begroeting door Z.E.H. Deken Benoit LOBET verwelkomde de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia” de aanwezigen met de mooie klanken van Vivaldi’s winter ( uit de 4 jaargetijden van Vivaldi)
Tijdens de viering volgden nog andere sfeervolle uitvoeringen zoals :
TUSSENZANG : Halleluja - Leonard Cohen
OFFERANDE : You raise me up -Josh Groban (muziek waarvan hieronder de mooie tekst):
When I am down and oh my soul so weary
When troubles come and my heart burdened be
Then I am still and wait here in the silence
Until you come and sit awhile with me
You raise me up so I can stand on mountains
You raise me up to walk on stormy seas
I am strong when I am on your shoulders
You raise me up to more than I can be
“BRUSSEL
15
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC -
There is no life no life without it's hunger
Each restless heart beat so imperfectly But when you come and I am filled with wonder Sometimes I think I glimpse eternity
COMMUNIE : Pavane in blue - Ted Huggens (solo van Souleymane klarinet en Walter Nuyts sax-alto)
Z.E.H. Deken Benoit LOBET bedankte alle aanwezigen voor het meevieren. Hij had een bijzonder woordje van dank voor de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest alsook voor de dirigent en de muzikanten van de Koninklijke Harmonie “St. Cecilia”, die hun muzikaal talent niet alleen voor zichzelf houden maar de muziek in vriendschap en samenhorigheid uitdragen naar anderen toe. Muziek die ze door hun innerlijke schoonheid en het medium van hun talent laten klinken ter ere van hun patrones.
Tenslotte nam de heer Eddy VAN NEROM, voorzitter van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het woord:
“
- 16
BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
La Fédération Royale Musicale de la Région Bruxelles-Capitale vous remercie pour votre présence à cette manifestation de la Sainte-Cécile, et l’hommage aux membres défunts des sociétés affiliées à la fédération musicale. Pour les familles, nous espérons que notre soutien vous apporte quelque soulagement dans votre peine.
In naam van de federatie danken wij deken Benoît Lobet voor de plechtige zielendienst, de orgelist Bart Jacobs en de K.H.Ste-Cecilia” van Evere met zijn muzikanten.
La Fédération remercie « l’Harmonie Royale Saint-Cécile» d’Evere sous la direction de monsieur William Huybandt pour le soutien musical dans un cadre unique.
Beste muzikanten, van harte dank voor het opluisteren van deze misviering. Depuis 2 ans, la pandémie de Covid-19 nous a appris les limites de notre liberté. Personne ne savait ce que faisait cette pandémie.
Isolement total des personnes, des proches pendant des jours, voire des semaines L’arrêt de diverses activités professionnelles. Visites en magasin très limitées possibles. Aucun plan de vacances, de mariage ou de fête n'était encore possible.
Cela a affecté la santé de certains d’entre nous mais aussi notre liberté.
Tijdens de pandemie werd vrijheid van verenigingen, een grondwettelijk recht even opzij geschoven.
Vandaag, met onze herwonnen vrijheid wens ik u er toe aan te zetten om het verenigingsleven terug volop te steunen, u aan te sluiten o.a. als muzikant of medewerker.
Eens aangesloten bij een vereniging groeit geleidelijk uw verantwoordelijkheid en wordt men er zich van bewust hoe zinvol uw medewerking is.
Nogmaals dank aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de stad Brussel en de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor hun medewerking in 2022.
Voor 2023 rekent de Federatie ook op hun steun voor de jaarlijkse muzikale afspraak tijdens het 2de weekend van september 2023 op de Brusselse Grote Markt.
La Fédération vous souhaite un bon retour et un agréable weekend.
De Federatie wenst u allen een behouden thuiskomst en nog een prettig weekend..
De feestelijke eucharistieviering eindigde met de compositie “ Highland Cathedral”.
De aanwezigen beloonden dirigent en orkest met een welverdiend applaus voor het creëren van deze bijzondere muzikale sfeer, een ware ode aan St. Cecilia.
De St. Ceciliaviering was een bron van vitaminen en vriendschap en gaf ons , dat soms zo nodige duwtje in de rug, om er met veel energie laaiend enthousiast weer tegenaan te gaan en de muziek met hart en ziel uit te dragen in ons geliefd Brussel. Muziek en vriendschap zullen altijd sterker zijn dan haat en geweld.
“BRUSSEL
RBC - 17
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM
Chers Membres, Chers Paroissiens,
En St. Cecilia………zij zag dat het goed was en keek tevreden met een ondeugend knipoogje neer op haar muzikanten en muziekminnend Brussel.
De Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bedankt:
-Z. E. H. Deken Benoit LOBET voor de feestelijke Eucharistieviering
De orgelist de heer Bart Jacobs voor de mooie orgelklanken.
-De Koninklijke Harmonie “St. Cecilia” uit Evere en hun dirigent de heer William HUYBANDT voor de sfeervolle muzikale opluistering
De heer Eddy Van Nerom, voorzitter van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor zijn toespraak en dankwoord.
-Alle aanwezige leden van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de leden van de aangesloten muziekverenigingen en alle melomanen voor hun aanwezigheid en deugddoende sympathie.
CVC
Sint-Cecilia bezinning
Do-of in ons alle muziek die aanzet tot haat En die de wereld onderdompelt in het kwaad.
Re-gel de warmte van onze menselijke klanken Opdat wij elkaar en U nooit vergeten te danken.
Mi-nimaliseer de valse noten in ons leven En leer ons die ook aan anderen te vergeven.
Fa-ntastisch is de liefde van uw Zoon zingen is onze grootste droom.
Sol-ist willen wij niet zijn in deze korte levenstijd Dirigeer ons hart op het ritme van de solidariteit
La-at ons elke dag zoeken naar één lief woord Dat mee kan klinken in een hemels akkoord
Si-erlijk willen wij met al die noten spelen en elke dag een mooie melodie leren.
Bezinning 2022.11.13 bezorgd door dhr. François Noppe.
“BRUSSEL
18
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC -
DE EXTASE VAN SINT-CECILIA
De muziekinstrumenten liggen aan de voeten van St. Cecilia en zij houdt afwezig een handorgeltje vast, terwijl ze extatisch naar her koor der engelen in de hemel kijkt. Rondom St. Cecilia staan St. Paulus in meditatie verdiept, Johannes de Evangelist die naar Augustinus rechts kijkt en Maria Magdalena die de toeschouwer aankijkt.
“BRUSSEL
” / “BRUXELLES
/
RBC - 19
LEEFT
VIT” KMF BHG
FRM
Geschilderd in 1514 door RAFFAELO SANZIO DA URBINO-olie op doek - afmetingen 136 X 220 cm. Te bezichtigen in de Pinacoteco Nazionale in Bologna
Edgard Van Nerom en William Huybandt blijven zich inzetten voor een muzikaal Brussel
Taptoe Brussels en het Concertband Festival Brussels zijn al even achter de rug en dat geeft misschien de gelegenheid om eens achter de schermen te gaan kijken bij organisatoren en drijvende krachten bij de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw. Het bestuur bestaat slechts uit iets meer dan een half dozijn mensen.
Om aan de vzw-wetgeving te voldoen moeten heel wat voorwaarden voldaan zijn waaronder –heel simplistisch uitgelegd: het hebben van een raad van bestuur en het houden van een jaarlijkse algemene vergadering.
De algemene vergadering bepaalt de budgetten en projecten voor het komende jaar en controleert of de raad van bestuur zijn opdrachten in het voorbije jaar al dan niet goed uitgevoerd heeft.
De raad van bestuur vergadert maandelijks en werkt binnen de “krijtlijnen” uitgestippeld door de algemene vergadering. De beslissingen van deze vergaderingen worden telkens genotuleerd. De raad van bestuur laat zich bijstaan door een dagelijks bestuur dat de dagelijkse werking van de vzw voor zijn rekening neemt.
Voorzitter Edgard Van Nerom, secretaris Marijke Huybandt, penningmeester William Huybandt en Cecile Van Camp maken naast de raad van bestuur ook deel uit van het dagelijks bestuur. Roland De Klippel en Lieve Van Neyghem vormen samen met het dagelijks bestuur de raad van bestuur. De raad van bestuur hier aangevuld met Michaël Huybandt vormen de leden van de algemene vergadering.
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 20
Voor kleine vzw’s is het voldoende dat de algemene vergadering bestaat uit de raad van bestuur aangevuld met minstens één persoon.
De Muziekfederatie bestaat ondertussen 25 jaar en de taptoe, die was aan zijn 20ste editie toe. Misschien wel een gelegenheid om eens te gaan polsen bij Edgard Van Nerom (68) en William Huybandt (64). Edgard is overigens één van de stichtende leden, samen met Pierre Van Nerom en Arthur Heldenberg, die de eerste voorzitter werd. Edgard vertelt: “Zelf was ik secretaris in de Koninklijke Harmonie Sinte-Cecilia Evere. Pierre Van Nerom was dirigent bij de Plezante Wielrijders, eveneens een Everse maatschappij. We liepen mekaar al eens tegen het lijf. Pierre zocht nog een derde man en kwam mij polsen. Dat kon maar ik had wel enkele voorwaarden: vergaderingen mochten niet doorgaan op maandag, dinsdag, woensdag of vrijdag. Op maandag ging ik basketten, dinsdag volgde ik Italiaanse les, woensdag zat ik op de VUB om Engels te studeren en vrijdag was er bestuursvergadering van het basketbal of moest ik zelf spelen. Bij die kersverse Muziekfederatie hadden we in de persoon van Meisenaar Louis Amerijckx een duiveltje-doet-al en die loodste uit zijn kennissenkring William Huybandt als muziekdeskundige naar de federatie.”
Louis Amerijckx volgde Arthur Heldenberg op als voorzitter. Toen deze moest afhaken wegens gezondheidsredenen werd zijn dochter Anja Amerijckx gedurende een kortstondige periode voorzitter waarna Edgard in 2006 promoveerde van secretaris naar voorzitter.”
“Doordat Edgard een band had met de Harmonie Sinte-Cecilia in Evere kwam hij mij polsen of ik daar wou komen dirigeren,” vervolgt William. “Die maatschappij was op sterven na dood en men vroeg mij om het heft in handen te nemen tot het 150-jarig bestaan dat er zat aan te komen. En het resultaat is dat ik er nu nog ben! Er zijn niet veel muzikanten maar ze zijn allemaal even enthousiast. En Edgard, die zelf geen muziek speelt, komt voor de extra times na de repetitie.”
Daarmee zijn de linken dus gelegd. Bij de Muziekfederatie bekommert Van Nerom zich om het papierwerk en de wetgeving. Huybandt is de man van de centen en voert uit wat de raad van bestuur beslist. Cecile Van Camp en echtgenoot Louis bekommeren zich over de tweetalige uitgave van Brussel Leeft, het magazine dat vier keer per jaar verschijnt. Marijke Huybandt is de secretaris en bij Taptoe Brussels zorgt zij voor o.a. de website, alle digitale verwerkingen,… en staat ook in voor de presentatie op de Grote Markt. “We mogen gerust stellen dat bij de Taptoe 95% van het werk gedaan wordt door de familie Huybandt,” weet Edgard.
“Onze federatie is een overkoepelde vereniging en was in het verleden een voortrekker met concerten op het Muntplein, de Grote Markt en in het Josaphatpark,” weet Edgard. “De federatie zorgde ervoor dat muziekmaatschappijen uit het Brussels Gewest concerten konden geven. Vlamo Brussels Gewest wou net hetzelfde doen maar de samenwerking met onze federatie verliep niet vlekkeloos. Ieder is zijn eigen weg gegaan en we hebben ons beperkt tot de concerten en de taptoe. Daar hebben we onze handen meer dan met vol.”
“Zeg dat wel,” pikt William in. “De organisatie alleen al van de Taptoe Brussels is geen sinecure. Als organisator dragen we een grote verantwoordelijkheid en er komen ook grote bedragen aan te pas. Het draaiboek is erg uitgebreid want er moet aan alles gedacht worden, van zoeken van
“BRUSSEL LEEFT
/ “BRUXELLES VIT”
/
RBC - 21
”
KMF BHG
FRM
korpsen, het aanvragen van subsidies, de catering, veiligheid, parkings tot het leggen van contacten met tal van diensten. Het is dus niet onlogisch om te beweren dat we daar een volledig jaar mee bezig zijn.”
“Voor het Concertband Festival hebben de Brusselse maatschappijen altijd voorrang. Er is veel interesse van hun kant maar in feite komen er uit alle hoeken van het land aanvragen om deel te kunnen nemen. Bij de Taptoe hebben we korpsen uit verschillende landen. We moeten die bijna twee jaar op voorhand vastleggen. Zo’n uitgebreide delegaties zijn niet goedkoop maar het is een win-winsituatie voor de Stad Brussel. Die korpsen moeten immers ook eten en drinken. Dat zorgt voor inkomsten. Wij proberen ervoor te zorgen dat slechts één buitenlands korps dient te overnachten. Anders klopt ons budget niet meer,” aldus William.
Budgettair zijn we beperkt maar we hebben wel het geluk dat we op heel wat medewerkers mogen rekenen. Ondertussen zijn we dus bezig met de editie van 2023. De contacten zijn al gelegd. Topkorpsen zijn zoals gezegd duur maar we hebben er de voorbije jaren toch wat de revue laten passeren. Er zijn heel wat bij die toen ze hier optraden nog relatief onbekend waren, maar nu zowat onbetaalbaar zijn voor ons. Gelukkig kunnen we een kader aanbieden zoals de Grote Markt en dat is zonder meer een trigger voor die buitenlandse bands.”
Muziek is één ding maar doen mannen als Van Nerom en Huybandt dan ook nog andere dingen? Edgard blijkt zowaar een fervent fietser. “Ik ga graag op reis en mijn fiets is daarbij meestal mijn metgezel. Dat gebeurt voornamelijk in Europa. Dagelijkse ritjes van 60 tot 70 km brengen mij van het ene punt naar het andere, maar alles zonder te forceren. Zo reed ik al in verschillende etappes van Bazel naar Nice. En dan kom je ook al wel eens iemand tegen zoals acteur J.R. uit Dallas en journalist-schrijver Simon Reeve. En ik zou het nog vergeten, gras afrijden is ook een bezigheid van mij. Ik beschik over een grote tuin en heb toch zo’n drie uurtjes nodig om dat groene tapijt bij te knippen“ aldus Edgard, die voor zijn pensioen aan de slag was als laborant.
Assenaar Huybandt is ook niet afkering van fietsen. Hij was vroeger beroepsmuzikant. “Bij het koude weer heb ik mijn keyboard weer afgestoft om te oefenen en nog wat meer mogelijkheden bij het instrument te ontdekken. In de coronaperiode zijn we ook veel gaan wandelen en fietsen. Ook fotografie en video’s in elkaar knutselen en bewerken blijven mij boeien. Mijn informaticakennis zou ik graag nog wat bijschaven maar dat is ook het geval voor muziekprogramma’s (uitschrijven partituren, opnames…). Zet daar nog Photoshop bij het is duidelijk dat er nog redelijk wat op mijn bucketlist staat.”
Conclusie van het verhaal is dat noch William Huybandt noch Edgard Van Nerom al uitgezongen zijn op muzikaal vlak en dat muziek in het Brussels Gewest nog een tijdje op rozen zit.
“BRUSSEL
/
RBC - 22
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM
Eric Biesemans
Stad Brussel, afscheidsreceptie voor Jan Michiels.
Op 2 december jongstleden had in de militiezaal van het Brusselse Stadhuis een ietwat uitgestelde afscheidsplechtigheid plaats van dhr. Jan Michiels, adjunct-technisch directeur van de Stad Brussel.
Lovende woorden werden in een ongedwongen sfeer uitgesproken door dhr. Burgemeester Philippe Close, Mevrouw De Schepen Delphine Houba en de Directeur-Generaal dhr. Nico Raemdonck.
Wat we te weten gekomen zijn is dat dhr. Michiels op 1 september 1979 zijn intrede maakte bij de Stad Brussel en er zou blijven werken tot 1 februari 2022.
Mocht het niet zijn dat hij - na een verlenging van twee jaar - verplicht de dienst moest verlaten wegens het bereiken van de wettelijke pensioensleeftijd dan mochten we met grote zekerheid stellen dat Jan nog steeds op post was.
Zoals Burgemeester Philippe Close terecht opmerkte was Jan via zijn functie een uitstekende publicrelationsman voor de Stad, elke organisator kende “Jan Michiels”.
Schepen van Cultuur Mevr. Houba, dankte Jan voor de mooie samenwerking.
Zijn directeur-generaal verklapte dat Jan een man van het terrein was maar ten gevolge hiervan de administratieve taken wel eens last-minute durfde uit te voeren,…
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT”
/
RBC - 23
KMF BHG
FRM
Elke organisator van een evenement die een beroep diende te doen op de technische diensten van de Stad Brussel maakte spoedig kennis met dhr. Michiels.
Snel volgde een gemoedelijke sfeer en ook wij hadden het voorrecht hem met “Jan” te mogen aanspreken.
In oktober 2000 kwam wijlen dhr Louis Amerijckx – decreet-secretaris van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – op het idee om op de Brusselse Grote Markt een Internationale Muziektaptoe te organiseren.
Zo kwamen wij in contact met dhr. Philippe De Rouck, medewerker van de Dienst Cultuur van de Stad Brussel die er onmiddellijk werk van maakte.
Het project “Taptoe Brussels” bestond oorspronkelijk uit drie pijlers;
- Taptoe Brussels op de Grote Markt
- Concerten in het kader van Taptoe Brussels.
- Medewerking bij Herdenking van de Bevrijding van Brussel. Het geheel werd muzikaal ondersteund door deelnemende Taptoe korpsen en oldtimer militaire voertuigen.
De Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw en Taptoe Brussels houden eraan dhr. Philippe De Rouck en dhr. Jan Michiels te danken voor hun inzet.
Ook een bijzonder woord van dank aan commissaris Christian Van Avermaete destijds onze eerste contactpersoon bij de Brusselse Politiediensten.
Zonder hun organisatorische medewerking alsook de uitzonderlijke steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Stad Brussel zou Taptoe Brussels nooit bestaan hebben.
Ondertussen is Taptoe Brussels 2022 met de bijhorende concerten al toe aan haar twintigste editie.
Gedurende al die jaren hebben wij steeds beroep mogen doen op de verschillende stadsdiensten, waaronder ook deze van dhr. Jan Michiels en zijn medewerkers.
Op Jan mocht je steeds beroep doen en je kon erop vertrouwen dat alles professioneel in orde was. Hij was steeds bereikbaar en niets was hem te veel. Wat kan een organisator zich meer wensen?
Beste Jan, hartelijk dank voor alles. Wij wensen u samen met uw echtgenote Oda nog vele gelukkige jaren toe en hopen jullie meermaals te mogen begroeten.
Voor de “Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw” en “Taptoe Brussels”
William Huybandt
“BRUSSEL
- 24
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
“BRUSSEL
/
/
RBC - 25
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG
FRM
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 26 CONCERTBAND FESTIVAL BRUSSELS Concerten in het kader van Taptoe Brussels Brussel Grote Markt Zaterdag 09 september 2023 Zondag 10 september 2023 Uw orkest op de Grote Markt te Brussel? Inschrijven mogelijk tot uiterlijk 31 januari 2023
- 27
“
BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 28 CONCERTBAND FESTIVAL BRUSSELS Des concerts dans le cadre de Taptoe Brussels Bruxelles, Grand-Place Samedi 09 septembre 2023 Dimanche 10 septembre 2023 Votre orchestre à la Grand-Place de Bruxelles? Clôture de l’enregistrement 31 janvier 2023 Info, conditions et inscriptions www.taptoebrussels.com
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF
/ FRM RBC - 29
BHG
KLANKEN VAN OORLOG IN DE MUZIEK
In Vlaamse velden
In Vlaamse velden klappen rozen open Tussen witte kruisjes, rij op rij, Die onze plaats hier merken, wijl in 't zwerk De leeuweriken fluitend werken, onverhoord Verstomd door het gebulder op de grond.
Wij zijn de doden. Zo-even leefden wij. Wij dronken dauw. De zon zagen wij zakken. Wij kusten en werden gekust. Nu rusten wij
In Vlaamse velden voor de Vlaamse kust.
Toe: trekt gij ons krakeel aan met de vijand. Aan u passeren wij, met zwakke hand, de fakkel. Houd hem hoog. Weest gij de helden. Laat de doden Die wij zijn niet stikken of wij vinden slaap noch Vrede - ook al klappen zoveel rozen open
In zovele Vlaamse velden.
Tekst John McCrae (1872-1918) vertaling Tom Lanoye
Oorlog plaatst componisten voor een lastig dilemma: hoe zet je het gruwelijke om in muziek? Misschien leent muziek zich wel veel beter voor verzet, vrede en vrijheid, Muziek is alomtegenwoordig in oorlog. Opzwepende marsen en liederen begeleiden soldaten naar het slagveld. Achter de frontlinie zorgt muziek voor afleiding en biedt troost. Oorlogsgeweld
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES
/
RBC - 30
VIT” KMF BHG
FRM
laat ook componisten niet onbewogen. Terwijl sommigen hun activiteiten staken, zijn anderen net zeer productief en gebruiken hun muziek als uitlaatklep voor de vele intense emoties. De klank van onschuld, verwoesting en hoop is onmiskenbaar verweven in hun werken. Veel veldslagen en oorlogen leven voort in hun composities. Op die manier probeerden componisten een plaats te geven aan de gruwel.
OUVERTURE 1812 – Pjotr Iljitsi TSJAIKOVSKI
Ouverture 1812, geschreven door de Russische componist Pjotr Iljitsi Tsjaikovski in 1880, toont de enorme culturele impact van de Napoleontische oorlogen en hun plaats in het Europese geheugen. Het herdenkt Napoleons mislukte invasie van Rusland in 1812 - een ramp voor de Fransen die leidde tot de nederlaag en ballingschap van Napoleon op het eiland Elba.
In 1880 kreeg de grote Russische componist Tsjaikovski de opdracht om een muziekstuk te schrijven bij het zilveren regeringsjubileum van tsaar Alexander II en ter gelegenheid van de inwijding van de nieuwe kathedraal van Christus de Verlosser, gebouwd als dank voor de Russische overwinning op de Fransen in 1812. Het resultaat was de “Ouverture 1812, Opus 49”, snel geschreven in zes weken.
De compositie vertelt het verhaal van Napoleons invasie van Rusland in muziek. Het begint met een klaaglijke religieuze melodie gespeeld door cello's en altviolen die de nood van het Russische volk uitbeelden terwijl hun land wordt binnengevallen door het tot nu toe onoverwinnelijke Franse leger. De Russen zijn zo slecht voorbereid en slecht uitgerust dat het enige wat de mensen kunnen doen bidden is om verlossing. De muziek beweegt zich door een mengeling van pastorale en krijgshaftige thema's die de toenemende ellende van het Russische volk weerspiegelen naarmate de Fransen oprukken.
Maar dan komt de bloedige slag bij Borodin op 7 september waarbij zo'n 70.000 slachtoffers vielen. Borodin bleek een keerpunt voor de Russische verdedigers en op dit punt in de score zijn
“BRUSSEL
/
- 31
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
kanonschoten te horen die de tonen van La Marseillaise overstemmen. Traditionele volksmuziek komt naar voren als de tsaar wanhopig een beroep doet op het Russische volk om het vaderland te verdedigen. De Marseillaise wordt opnieuw gehoord in contrapunt met volksmuziek terwijl de legers botsen en Moskou in brand staat. Terwijl de Fransen zich terugtrekken in de ijskoude winter, speelt de grote percussiesectie haar rol in een crescendo van afvurende kanonnen en kerkklokken die in dankzegging luiden. Napoleon kwam nooit echt over zijn nederlaag heen en verloor drie jaar later zijn laatste slag bij Waterloo.
De Ouverture 1812 werd meteen populair en is dat tot op de dag van vandaag gebleven. Het gaat soms gepaard met het geluid van een echt kanon en wordt vaak gebruikt als achtergrondmuziek bij grote vuurwerkshows. Tsjaikovski had een hekel aan zijn compositie. Hij vond het erg luidruchtig en zonder artistieke verdienste, "geschreven zonder warmte of liefde". Het leverde hem en zijn nakomelingen echter enorme bedragen op.
IN D – Maurice RAVEL
Paul Wittgenstein werd geboren in 1875 in een rijke, invloedrijke Weense familie. Hij was de zevende van acht kinderen, die allemaal muzikaal begaafd waren. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd Paul voor militaire dienst opgeroepen. Tijdens een aanval op Oekraïne werd hij in zijn ellenboog geschoten en gevangengenomen door de Russen. Als gevolg van zijn verwondingen moest zijn rechterarm geamputeerd worden. Hij herstelde in een krijgsgevangenenkamp in het Siberische Omsk en besloot om zijn muzikale carrière met één arm verder te zetten. Desondanks bouwde Wittgenstein na de oorlog een succesvolle carrière op. Hij slaagde erin een techniek voor linkerhand tot het uiterste te perfectioneren
Het aanzienlijke fortuin van de familie, en waarschijnlijk zijn familienaam, stelde Paul in staat om meer dan een dozijn werken voor linkshandige piano te bestellen bij componisten zoals Franz Schmidt, Erich Korngold, Paul Hindemith, Richard Strauss en later Ravel, Prokofiev en Benjamin Britten. Hij was niet bijzonder gemakkelijk in de omgang; hij hield niet altijd van het eindresultaat van de opdrachten. Vaker wel dan niet, mopperde hij over hun.
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT”
/
RBC - 32
KMF BHG
FRM
PIANOCONCERT VOOR LINKEHAND
Het “Pianoconcert voor linkerhand in D” uit 1932, dat de componist Maurice Ravel schreef voor Paul Wittgenstein is subliem. De première vond plaats in 1932 met Wittgenstein zelf aan de piano. Er bestaat eveneens een uitvoering voor twee piano’s, deze is tot ongenoegen van de componist bewerkt door Wittgenstein en veroorzaakte een levenslange ruzie. Het is alsof je vliegtuigen hoort overvliegen. Het gebrom is angstaanjagend. En dan het klagend fagotthema ondersteund door een marcherend orkest spelend in het allerlaagste register. Plots komt daar de piano, bespeeld door slechts één hand, de linker. Horen we hier leed en verschrikking van de oorlog? Horen we troepenverschuivingen? Het zou best kunnen want Ravel kende de geluiden van de oorlog, Hij had tenslotte als hospik de ellende van de oorlog van heel dichtbij meegemaakt.
SYMFONIE NR.3 OP. 36 – Henryk GORECKI
De Poolse componist Henryk Górecki werd geboren in Silezië in 1933 en studeerde aan het Katowice Conservatorium en in Parijs bij Olivier Messiaen Zijn latere carrière maakte hij grotendeels in Katowice, waar hij werd aangesteld als docent aan het conservatorium. Hij won een aantal belangrijke prijzen voor compositie in binnen- en buitenland, maar eerdere successen werden overschaduwd door de fenomenale populariteit van zijn Derde Symfonie, die een veel grotere aantrekkingskracht heeft gehad dan men had kunnen voorspellen. Górecki's muzikale idioom heeft zich gaandeweg ontwikkeld tot een taal van grote originaliteit. In vroegere jaren beïnvloed door het serialisme, zoals veel andere componisten, toont hij later de meer openlijke invloed van Messiaen. Górecki onderzocht onvermoeid klankstructuren om nieuwe uitdrukkingsmiddelen te vinden. De schrille disharmonieën van zijn vroegere werken maakten plaats voor rijke, expressieve harmonieën en eenvoudige melodieën, waardoor ook zijn beroemde “Symfonie nr.3 op. 36” wordt gekenmerkt. De dikwijls intense sfeer van zijn late werk maakte hem wereldwijd beroemd. Zijn muziek werd dan ook bijna even goed verkocht als popmuziek.
“Symfonie nr.3 op.36” ook bekend als de “Symphony of Sorrowful Songs” werd tussen oktober en december 1976 in Katowice geschreven en opgedragen aan de vrouw van Górecki. Het jaar daarop werd het voor het eerst uitgevoerd op het avant-garde Festival van Royan. Een solosopraan zingt Poolse teksten in elk van de drie delen. Het eerste deel begint met een canon voor strijkers, geleidelijk opbouwend door het orkestrale register, beginnend met de contrabassen en toenemend in toonhoogte en intensiteit. De kern van de beweging is de 15e-eeuwse Poolse Bewening van het Heilige Kruis-klooster, waarin de Moeder van Christus haar stervende Zoon smeekt om met haar te spreken. Hierna wordt de canon hervat, dalend, zoals voorheen, zowel in toonhoogte als intensiteit, langzaam aflopend om te eindigen met de enkele melodische lijn, de cantus firmus waarmee de beweging was begonnen.
Het tweede en derde deel van de symfonie zijn samen even lang als het eerste deel. Het tweede deel vormt een onmiddellijk contrast met de sombere elegische toon van het eerste. De woorden van het lied zijn niettemin tragisch, een gebed dat op de muur van een Gestapo-cel is gekrast
“BRUSSEL
/
- 33
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
door een achttienjarig Pools meisje dat bescherming zoekt bij de Koningin van de Hemel en waarvan de tekst luidt: “Nee moeder, huil niet. Meest kuise koningin van de hemel steun me altijd. Ave Maria”
De melodische lijn is droevig maar lyrisch in zijn zachte schoonheid, die het hart van de luisteraar raakt, mede vanwege zijn tekstuele en historische bron, waaraan de muziek nog meer ontroering toevoegt. Een herhaald motief introduceert het derde deel, met zijn volkslied waarin een moeder klaagt over het verlies van haar zoon, wiens lichaam ze nu zoekt. De symfonie eindigt met een uitdrukking van hoop, waardoor de jongen, gedood door wrede vijanden, in vrede kan rusten, gesust door Gods zangvogels en omringd door de bloemen van God. Deze symfonie is niet alleen geschreven ter nagedachtenis van de Holocaust, maar was ook bedoeld als eerbetoon aan het Poolse volk, de cultuur en het geloof.
SYMPHONY Nr. 7 in A major op.92 - Ludwig VAN BEETHOVEN
Al meteen bij de première in 1813 werd het publiek gegrepen door de “Symphony nr.7 in A major op.92” van Beethoven, een compositie in vier delen. Het werk werd door het publiek zo geestdriftig ontvangen dat het tweede deel, het Allegretto, direct als toegift moest worden herhaald. Ruim 200 jaar later brengt het nog steeds iedereen in vervoering die het hoort. Met een haast processieachtig ritme en eenvoudige harmonieën wordt de muziek uitgebouwd tot een meeslepend hoogtepunt. Het roept een diep gevoel van vervreemding op, met een zwaarte die je naar beneden trekt en je tegelijkertijd tot grote hoogte laat vliegen.
“BRUSSEL
/
- 34
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
Beethoven schreef zijn “Symphony nr.7” tijdens een verblijf in het Boheemse kuuroord Teplice, waar hij hoopte zijn slechte gezondheid te verbeteren. De première ervan was tijdens een benefietconcert voor soldaten die bij de Slag van Hanau gewond waren geraakt Beethovens tijd werd gemarkeerd door politieke onderdrukking, de Franse Revolutie en het oprukkende leger van Napoleon. Beethoven dirigeerde zijn werk zelf en zou het publiek hebben toegesproken met de woorden: "We zijn allemaal vervuld met niets anders dan het pure gevoel van liefde voor ons vaderland en de vreugdevolle opoffering van onze kracht voor hen die zoveel voor ons hebben opgeofferd." Het Weense publiek, moe en gedesillusioneerd door Napoleons bezetting (18051809) en hopend op een overwinning, omarmde de energie en de kracht van de symfonie. Naast de talrijke fans waren er ook mensen die het werk niet zo fantastisch vonden; zo noemde Carl Maria von Weber de baslijn in het eerste deel het bewijs dat Beethoven "rijp was voor het gekkenhuis".
Richard Wagner was daarentegen ontzettend enthousiast over het stuk. Hij zei het volgende: "Alle tumult, al het verlangen en de stormen van het hart, komen hier samen in de zalige brutaliteit van puur geluk. Het neemt ons met wilde kracht mee door de natuur, door alle stromen en zeeën van het leven, schreeuwend in zelfbewustzijn terwijl we met deze sferische dans door het universum galmen. Deze Symfonie is de Apotheose van de Dans: het is dans op zijn best, de grootsheid van lichamelijke beweging samengevoegd in een ideale toonvorm."
De inleiding brengt geestdrift en blijmoedigheid
Het tweede deel van de 'Zevende Symfonie' is waarschijnlijk het bekendste . Het wordt zelfs dikwijls als een opzichzelfstaand stuk gebruikt. Ook in de filmwereld is het een geliefde soundtrack. Zo is het te horen tijdens de speech in 'The King's Speech', in 'Knowing', 'The Fall' en 'Diplomatie'.
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 35
Het derde deel is vitaal en getuigt wederom van een zekere blijdschap. De boerendansen in het slotdeel zijn op het balorige af. Vol melodische schoonheid en ritmische vindingrijkheid stevent het orkest op het einde af.
SYMFONIE NR.7 – LENINGRAD-SYMFONIE - Dmitri SHOSTAKOVICH
“Op die rustige zomerochtend van 22 junin1941 was ik op weg naar het Leningrad Station om mijn favoriete zondagse voetbalwedstrijd te zien”, schreef Dmitri Shostakovich. “Ons vruchtbare, constructieve bestaan werd ruw verbrijzeld”. De nazi-invasie in Rusland had Hitlers legers naar de poorten van Leningrad gebracht, waar ze het beleg voerden.
Symfonie nr.7 van Dmitri Shostakovich is een werk dat als geen ander door de geschiedenis werd vormgegeven. Vanaf september 1941 belegerden Duitse soldaten Leningrad, het huidige SintPetersburg. Shostakovich was een van de drie miljoen mensen die vast kwamen te zitten. Diep onder de indruk van de Duitse dreiging besloot hij het eendelige werk waaraan hij toen aan het schrijven was, om te vormen tot een vierdelige Leningradsymfonie, “gewijd aan de strijd tegen het fascisme”. Tegen die achtergrond componeerde Sjostakovich zijn symfonie als een kreet van afschuw, maar die tegelijk hoop wilde bieden.
Het Beleg van Leningrad zou uiteindelijk 871 dagen duren en aan ruim één miljoen burgers het leven kosten. Shostakovich wist echter na minder dan een maand de stad te ontvluchten en kon zijn symfonie elders afwerken. De première werd gespeeld door het Bolshoitheaterorkest, toen in ballingschap, en uitgezonden in heel Rusland. De musici waren afkomstig van stedelijke orkesten in verval en voelden zich amper bij machte te spelen. Maar ze speelden – tegen hun ellende in, over hun ellende heen.
“BRUSSEL
/
/
RBC - 36
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG
FRM
In augustus 1942 werd zelfs een uitvoering georganiseerd in het nog steeds bezette Leningrad. Om stilte tijdens het concert te garanderen, werden de Duitse artillerieposities net voor het concert extra gebombardeerd.
Dank zij de quasi onmiddellijke radio-uitzending op 29 juni 1942 door het London Symphony Orchestra o.l.v. Henry Wood, gevolgd door de uitvoering tijdens een Concert of the Proms in de Royal Albert Hall, werd de symfonie snel buiten Rusland bekend. Voor de Amerikaanse première was in april 1942 een microfilm van de partituur vanuit Teheran en Caïro per vliegtuig naar de Verenigde Staten gevlogen.
Naar Sjostakovich eigen woorden, verklankt de eerste beweging het vredig leven in de oogstmaand augustus in Leningrad. De sfeer is eerder vol vreugde en opgewekt. Maar dan pakken zich de donkerste wolken boven het land samen. De Sovjetburgers wisten dat zij onoverwinnelijk waren. Het scherzo en het adagio verklanken het vertrouwen in de aanstaande overwinning, rechtvaardigheid en geluk en de finale verklankt de overwinning.
De “Leningrad Symfonie” genoot tot op het einde van de jaren veertig grote populariteit. Maar later raakte het werk uit de gratie en werd het pas in de jaren zestig weer populair. Ondanks de vaak voor de hand liggende effecten, is de “Symfonie nr.7” van Shostakovich een aangrijpend stukje hedendaagse geschiedenis.
WELLINSTONS SIEG ODER DIE SCHLACHT BEI VITTORIA – Ludwig VAN BEETHOVEN
In het jaar 1813 zag Napoleon zijn rijk verzwakken: na de rampzalige terugtrekking uit Rusland, eind 1812, moest de Franse keizer Spanje verlaten. Op 21 juni 1813 behaalde de hertog van Wellington, aan het hoofd van de Britse, Spaanse en Portugese troepen, een grote overwinning op de Franse troepen in Vittoria, in het Baskenland. Beethoven verwelkomde de nederlaag van zijn voormalige held met vreugde: door tot keizer gekroond te worden, was Napoleon - die hij ooit bewonderde - in zijn ogen een dictator geworden die de idealen van de Franse Revolutie met voeten trad.
Tijdens de zomer en herfst van 1813 componeerde Beethoven, om deze gebeurtenis te vieren, eerst het tweede deel van dit werk, “de Symfonie van de Overwinning” , die hij schreef voor een merkwaardig instrument ontwikkeld door zijn vriend Johann Nepomuk Mälzel, de panharmonic Hij voltooide de compositie "Wellingtons Sieg oder die Schlacht bei Vittoria" in oktober. Vervolgens herschreef hij dit stuk voor een orkest dat zwaar koper en slagwerk zingt.
"Wellington's Victory" ging in première op 8 december 1813 tijdens een concert ten voordele van geallieerde soldaten die gehandicapt waren in de strijd. In hetzelfde concert ging de 7’de symfonie in première. De symfonie was een hit, maar "Wellington's Victory" was een nog grotere hit, een publiekslieveling en het werd het populairste werk van Beethoven.
“BRUSSEL
37
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC -
De Battle-beweging (de veldslag) begint met drums en trompetten, gevolgd door "Rule, Britannia!" om het Britse leger te vertegenwoordigen. Dan klinken drums en trompetten van het Franse leger.
We zouden kunnen verwachten dat Frankrijk vertegenwoordigd zou worden door "La Marseillaise" (zoals in Tsjaikovski's "Ouverture 1812" uit 1880), maar "La Marseillaise" was te nauw verbonden met de revolutie. Onder het bewind van Napoleon en vele jaren daarna was het niet meer toegestaan. "La Marseillaise" werd destijds ook als verraderlijk beschouwd in Wenen, dus om Frankrijk te vertegenwoordigen, gebruikte Beethoven het Franse volkslied "Marlbrough s'en va-t-en guerre."
Na de introductie van de twee legers woedt de strijd waarin Engelse en Franse kanonnen worden vertegenwoordigd door basdrums.
De Victory-beweging van "Wellington's Victory" omvat variaties op basis van "God Save the King" in het tempo van een menuet en als een fugato.
SYMFONIE NR.100 – ( MILITAIRE SYMFONIE) – Franz Joseph HAYDN
Op uitnodiging van impresario J.P. Salomon die concerten in de Londense Hanover Square Rooms organiseerde, schreef Haydn te beginnen in 1790 en later nog eens in 1795 tweemaal zes symfonieën voor het mondaine en veeleisende Londense publiek dat hem had ontvangen als “de grootste componist ter wereld”. Met deze composities maakte hij zijn reputatie helemaal waar.
“BRUSSEL
/
- 38
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
"Wellington's Victory" is verdeeld in twee delen: Battle en Victory (de Veldsag en Overwinningssymfonie).
Deze werken vormen de kroon op zijn oeuvre in deze vorm. De orkestratie is briljanter, de harmonische opzet is gedurfder en de ritmische stuwkracht intenser. De “Symfonie Nr.100” ging in maart 1794 in première tijdens één van de “Salomon’s Concerts” in de Hannover Square Rooms in Londen. De titel “Militaire symfonie” stond niet op de handgeschreven partituur maar Haydn gebruikte de titel wel tijdens het concert op 4 mei 1795, waar ook zijn symfonie nr. 104 in première ging. De bijnaam “Militaire Symfonie” kwam door de bezetting. De titel verwijst nl. naar de tweede en vierde beweging, waarin de associatie van een militaire band ontstaat door het gebruik van pauken, triangel, cimbalen en grote trom. De tweede beweging bevat daarenboven ook een trompet-sonnerie. Dit type muziek ontstond na 1720, na verschillende Turkse oorlogen in Venetië en Oostenrijk. Het werd beïnvloed door de militaire bands van de Janitsaren (Turkse voettroepen) en was vooral in Wenen populair als “Turkse muziek” of “Janitsarenmuziek”. Maar, bij de eerste uitvoering associeerde het publiek Haydns muziek waarschijnlijk meer met de gewapende conflicten in Frankrijk dan met de historische terugblik op de Turken. In 1793 hadden de Fransen hun koning Lodewijk XVI terechtgesteld en het republikeinse Frankrijk was in oorlog met bijna alle Europese monarchieën, waaronder Pruisen, Oostenrijk en Engeland. Bij een bezoek aan Engeland ondervond Haydn de gevolgen van nabij: er waren toen talrijke vluchtelingen uit oorlogsgebieden die zich verdrongen in Londen. De “Militaire”, tweede beweging was afgeleid van de reeks variaties uit het Allegretto van zijn “Concerto for Lire Organizzata in G”, dat Haydn in 1786 -1787, componeerde voor Ferdinand IV, koning van Napels. Haydn voerde tijdens zijn Londense concerten trouwens ook andere werken uit die hij oorspronkelijk componeerde voor koning Ferdinand, waarbij de lira’s dan vervangen werden door een fluit en een hobo.
“
39
BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
-
Deze “militaire' symfonie” is gevuld met de geluiden van het slagveld. Na de première schreef een journalist voor de Morning Chronicle : « Het is het oprukken naar de strijd... en de opmars van mannen, het weerklinken van de aanval, het donderen van het artillerievuur, het wapengekletter, het gekreun van de gewonden, en wat men wel het helse oorlogsgebrul kan noemen, nam toe tot een climax van afschuwelijke verhevenheid ».
Toch vinden al deze militaire verwijzingen plaats in de context van statige elegantie en zelfs humor. Deze muziek is een wervelwind van energie en verrassing.
THE PLANETS – MARS - Gustav HOLST
Gustav Holst verwierf naam en faam met zijn compositie “The Planets”, een werk voor groot symfonisch orkest, gecomponeerd in het eerste oorlogsjaar 1914. Zo bestudeerde de componist zeven planeten van het zonnestelsel en gaf ze elk hun klankkleur: Mars die oorlog brengt, Venus die vrede brengt, Mercurius de gevleugelde boodschapper, Jupiter die vreugde brengt, Saturnus die ouderdom brengt, Uranus de magiër en Neptunus de mysticus.
In de astrologie en de mythologie is Mars de god van de oudheid naar wie ook de planeet is genoemd, de belichaming van oorlog, daadkracht en passie.
Het eerste deel van het werk “Mars, Bringer of War” ontstond in mei 1914. Het bleek een gruwelijke profetie van dood en verwoesting, want in augustus van dat jaar brak de Eerste Wereldoorlog uit. In dit deel heeft Holst de brute realiteit van oorlog voeren vastgelegd in een rammend en rammelend vijfdelig ritme. Een geweldig en gewelddadig ostinato waarin de noten met de ritmische precisie van een mitrailleur afgevuurd worden. Het werk ademt dreiging en bruut machtsvertoon. De onheilspellende mars, beeldt het stompzinnige van de oorlog uit.
Op het schutblad van de partituur van “ 'The Planets” staat voor de laatste keer zijn echte naam: Gustav von Holst. Uit afkeer van de Duitsers liet hij het 'von' voorgoed uit zijn naam verwijderen.
Gustav Holst was veertig jaar oud toen de oorlog uitbrak en werd afgekeurd voor de actieve dienst. Toen de oorlog uitbrak had hij de maximale leeftijdsgrens voor vrijwilligers overschreden
“BRUSSEL LEEFT
/ “BRUXELLES
/
RBC - 40
”
VIT” KMF BHG
FRM
en had hij een aantal gezondheidsproblemen, waaronder een ernstig slecht gezichtsvermogen. Het Britse leger keurde hem af voor dienst en Holst hervatte zijn taken als muziekpedagoog. Maar Holst voelde zich gefrustreerd doordat zijn vrienden en familie bijdroegen aan hulp te bieden in de oorlogsgebieden. Toen zijn voormalige leerling George Butterworth in de oorlog omkwam, was Holst vastbesloten zijn steentje bij te dragen. Hij kreeg eindelijk zijn kans toen de YMCA Holst een post als Musical Organizer aanbood aan troepen aan het Oostfront die wachtten op demobilisatie. Uiteindelijk vertrok hij naar Saloniki, Griekenland, waar hij muziek doceerde en concerten voor soldaten organiseerde. Toen Gustav Holst terugkeerde naar Groot-Brittannië schreef hij in de zomer van 1919 zijn “Ode to Death” naar een gedicht van Whitman, een compositie ter nagedachtenis aan vrienden die omkwamen in de Eerste Wereldoorlog. Het is een koorwerk waarin gezongen wordt over de verspilling en zinloosheid van oorlog voeren. De muziek wordt gekenmerkt door stille berusting vol ruimte en stralende schoonheid.
A PASTORAL SYMPHONY
Ralph Vaughan Williams verwerkte zijn oorlogservaringen in zijn “A Pastoral Symphony”, een elegie voor zijn omgekomen kameraden. Vaughan Williams was al 42 jaar oud toen hij zich in augustus 1914 aanmeldde voor vrijwillige dienst in het leger. Hij werd als ordonnans gestationeerd in Écoivres in Frankrijk waar hij als ambulancier werkte. Zijn symfonie gaf hij de bijnaam “ Pastorale “ en lang dacht men dat Vaughan Williams het Britse landschap geschilderd had. Hijzelf verklaarde later dat het om oorlogsmuziek ging en dat de landschappen die van Noord-Frankrijk waren. Een groot deel van het werk ontstond terwijl hij dag en nacht met de ziekenwagen met gewonde soldaten een steile helling opreed naar Ecoivres en daar een prachtig Corotlandschap zag.
In het tweede deel van de symfonie blaast een trompet een wondermooie cadens. Het is een herinnering aan een bugelspeler die zich ooit vergiste en in plaats van een octaaf een septiem speelde. En in het laatste deel zingt een sopraan buiten de concertzaal een woordloze melodie die als een verre echo over de vlakten dwaalt, een elegie voor hen die in de loopgraven achterbleven.
“BRUSSEL
/
- 41
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
– Ralph VAUGHAN-WILLIAMS
CVC
“BRUSSEL
/
/
RBC - 42
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG
FRM
“BRUSSEL
/
/
RBC - 43
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG
FRM
EST DECEDE
Né dans une cave sans fenêtre dans un ensemble de maisons accrochées à flanc de colline à Bergame en 1797, un enfant en lambeaux, Domenico Gaetano Maria Donizetti (Gaetano Donizetti comme nous le connaissons) a eu la chance quasi miraculeuse d'être pris sous l'aile de Johann Simon Mayr, Maestro di Cappella de la ville lombarde qui l'a éduqué, protégé et envoyé en formation musicale auprès du célèbre Padre Stanlislao Mattei à Bologne.
Ébloui par cette transformation et d'abord enclin à se consacrer à la musique d'église, le jeune Donizetti n'embrasse la scène qu'avec hésitation. Peut-être incrédule quant à son destin, il n'abandonne que lentement les formes légères - les farces et semi-séries qui amorcent sa carrière lyrique - mais affiche toujours une vivacité d'esprit et une ingéniosité qui attirent des oreilles attentives même au temps de Rossini. Installé à Naples à partir de 1822, entre 1818 et 1830, il tente inlassablement tous les types d'opéra proposés dans la péninsule - parfois avec un succès éphémère : Enrico di Borgogna – 1818 L'histoire est l'une d'une douzaine de centimes, vaguement basée sur Der Graf von Burgund d'August von Kotzebue. En son cœur se trouve un triangle d'opéra typique autour de deux hommes et d'une femme. Le héros du titre, Enrico, est le fils d'un monarque assassiné, mis en sécurité à temps par deux fidèles, et son rival Guido, le fils du meurtrier qui est monté sur le trône. Entre eux se tient Elisa, la vierge blonde bien connue qui est bien sûr amoureuse d'Enrico, mais qui est forcée de se marier par le perfide Guido (qui est d'ailleurs son cousin : tout comme Hamlet de Shakespeare. La pièce de Kotzebue était basée sur un fratricide). La note comique de cet 'opera semiseria' est apportée par l'inévitable buffobas, qui se voit confier le rôle du bouffon de la cour Gilberto, désormais employé par Guido, mais secrètement fidèle à Enrico.
Zoraida di Granata (1822) et La zingara (1822)], parfois avec un échec lamentable Chiara e Serafina (1822) et Alfredo le grand (1823)] mais toujours implacablement professionnel et fluide. Rien, jamais, n'a été laissé au hasard.
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 44 IL Y A 175 ANS QUE LE COMPOSITEUR GAETANO DONIZETTI
En 1826, il s'essaye pour la première fois à la tragédie [ Gabriella di Vergy (mise en scène en 1842 à Naples)] ; à partir de 1827, il se tourna vers le drame néoclassique héroïque [ L'esule di Roma (1828)] et les récits de voyage ressemblant à des scénarios de films [ Otto mesi in due ore (1827), Il castello di Kenilworth (1829) et Emilia di Liverpool (1824 révisé en 1828)] couronnant la décennie avec un mélodrame romantique sanglant [ Il Paria (1829) et Imelda de'Lambertazzi (1830)]. Des comédies à succès coexistent également tout au long de ce long pèlerinage [ L'ajo nell'imbarazzo (1824) ; Le convenienze ed inconvenienze teatrali (1827); etIl giovedi grasso (1829)] de sorte que, contrairement à la plupart de ses rivaux, il se retrouve avec tous les styles à sa disposition pour le reste de sa vie. Pour amener toute cette phase à son paroxysme, pour marquer la fin de cette évolution - parfois légère, souvent douloureuse, toujours vivante - sa capitale. Anna Bolena de 1830 s'est avérée être un catalyseur, un tournant. Porté par la soprano Giuditta Pasta et Giovanni Rubini, les super-stars de l’époque, il a dépassé les frontières italiennes pour briller sur toutes les grandes scènes. Désormais, Donizetti prend d’assaut le monde de l’opéra.
Anna (Anne Boleyn) qu’il avait précédemment obligée à se séparer de son amant lord Percy pour l’épouser. Afin de pouvoir satisfaire ses nouveaux désirs, le roi cherche désormais à accuser Anna de trahison. Il fait rappeler d’exil lord Percy toujours amoureux et trouve prétexte d’une entrevue qu’il surprend entre les deux anciens amants pour accuser Anna qui sera emprisonnée, jugée et condamnée à mort injustement.
Donizetti ne souhaitait pas vivre seul : nous ne savons pas grand-chose sur ses frasques de jeunesse si ce n’est qu’elles eurent des conséquences dramatiques. En 1828 il épousa Virginia Vasselli, fille d’un juriste romain et sœur d’un chirurgien, Antonio Vasselli, avec lequel il se lia d’une amitié durable et profonde. Ce fut un mariage d’amour.
Expansif, bon enfant et prodigue, il était toujours à son bureau. Indifférent ou inconscient des jalousies qui l'entouraient, il écrivait deux ou trois opéras prestigieux par an, ainsi que des cantates, des messes et des motets, remplissant toutes les commandes. Dans une pluie de contrats, de livrets, au centre de toutes les turbulences théâtrales, il devient professeur au Conservatoire de Naples en 1834-1835, s'entourant d'élèves qui se souviendront de sa chaleur et de sa générosité pour le reste de leur vie. Assez napolitain pour avoir écrit certaines des chansons les plus populaires de l'époque, il est resté un outsider, un "étranger" tout au long de son séjour, une situation abrasive qui a atteint son paroxysme lorsque, sa femme morte, ses grands opéras ont refusé une mise en scène au S . Carlo en raison de leur chaîne de morts et de catastrophes inoubliables et brillantes (le gouvernement de Naples essayant d'endiguer la marée du drame romantique craignant des troubles publics), il s'est vu refuser à plusieurs reprises le poste vacant de directeur du Conservatoire. Donizetti a décidé de partir.
Ainsi, en 1838, Naples perd définitivement le compositeur de la plupart des opéras les plus brillants de la décennie : L'elisir d'amore 12 mai 1832 (L'Élixir d'amour), melodramma giocoso en deux actes sur un livret de Felice Romani d'après le livret écrit par Eugène Scribe
Nemorino, un jeune villageois naïf et timide, est amoureux de la belle Adina, riche héritière arrogante et cultivée. Dédaigné par la jeune fille, Nemorino achète un élixir magique à un
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 45
“
BRUSSEL
charlatan, le docteur Dulcamara. Il s’agit en réalité d’une bouteille de vin de Bordeaux qui plonge le crédule Nemorino dans une gaité inhabituelle et une curieuse indifférence quand il apprend le prochain mariage d’Adina avec un bellâtre suffisant, le sergent Belcore. Pour avoir de quoi s’acheter une nouvelle bouteille du précieux « élixir d’amour », Nemorino s’engage dans le régiment de son rival. Un providentiel héritage viendra dénouer les fils de cette délicieuse comédie sentimentale : Nemorino deviendra riche et pourra épouser Adina ce qui viendra définitivement confirmer l’efficacité du fameux élixir de Dulcamara.
Lucrezia Borgia 26 décembre 1833 (Lucrèce Borgia), melodramma en un prologue et deux actes sur un livret de Felice Romani d'après le drame de Victor Hugo Lucrèce Borgia, est créé à la Scala de Milan.
Empoisonneuse célèbre et beauté diabolique, Lucrèce Borgia, pensant une fois encore supprimer ses ennemis, empoisonnera son fils illégitime, seul homme à trouver grâce à ses yeux. Inconsolable, elle le suivra dans la mort.
Maria Stuarda (1834). En 1587, la reine d’Ecosse Maria Stuarda est retenue prisonnière depuis plusieurs années par sa cousine Elisabetta, reine d’Angleterre. Roberto, comte de Leicester, dont Elisabetta est secrètement amoureuse, veut aider Maria à laquelle il déclare son amour en lui proposant de l’épouser. Il conseille à Maria de se montrer conciliante avec sa puissante cousine. Mais les deux reines s’affrontent lors d’une entrevue dont la violence conduit Elisabetta à signer la condamnation à mort de Maria qui l’a publiquement injuriée. La cruauté d’Elisabetta dévorée par la jalousie ira jusqu’à exiger que Roberto assiste à l’exécution de sa rivale.
Roberto Devereux - 29 octobre 1837 Roberto Devereux, ossia Il conte di Essex (Roberto Devereux), tragedia lirica en trois actes sur un livret de Salvatore Cammarano d'après la tragédie Élisabeth d'Angleterre de François Ancelot, est créé au Teatro San Carlo de Naples.
La reine Elisabeth aime Roberto Devereux, comte d’Essex, qui est accusé de trahison pour avoir soutenu une rébellion en Irlande. Roberto ne peut compter que sur le pardon de la reine pour échapper à une condamnation. Mais Elisabeth soupçonne son favori d’aimer une autre femme. Elle n’apprendra qu’au dernier moment qu’il s’agit de Sara, l’épouse du Duc de Nottingham. Dans un accès de rage et de jalousie, la reine a signé l’arrêt de mort de Roberto. Cette décision sera inexorablement suivie d’effet alors qu’elle était prête à pardonner. Désespérée, Elisabeth envisage de rejoindre Roberto dans la mort après avoir abdiqué.
Le public de cette époque était fascinée par l’histoire des Tudor du XVI siècle ; c’est ainsi que les 3 opéras « Anna Boleyn – Maria Stuarda et Roberto Devereux » furent nommées les Opéras Reines.
Et surtout : Lucia di Lammermoor de 1835 - le seul opéra qui a chevauché les annales de l'époque plus brillamment que tout autre.
Ce Dramma tragico est le chef-d’œuvre absolu qui a contribué à la gloire de Donizetti. Composée en 1835, en seulement six semaines, l’œuvre jouit d’une formidable popularité et la fameuse
“BRUSSEL
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 46
scène où Lucia sombre dans la folie reste l’un des moments les plus impressionnants de tout l’opéra italien
Lucia di Lammermoor est l’archétype de l’opéra romantique dont le public de l’époque est friand. Edgardo et Lucia, qui appartiennent à deux familles rivales, s’aiment d’un amour passionné, auquel s’oppose Enrico le frère de Lucia. Avec de fausses preuves, il va réussir à convaincre sa sœur de la trahison de son amant. Désemparée, elle épouse celui que son frère a choisi pour elle, ce qui provoque la fureur d’Edgardo à son retour. Lucia commence à sentir sa raison chanceler. Dans un accès de démence elle tue son mari, et croit dans son délire avoir épousé Edgardo. C’est la fameuse scène de la folie, le sommet de l’opéra, à l’issue de laquelle Lucia meurt de douleur, laissant Edgardo inconsolable, qui va lui- même dégainer son poignard et se donner la mort.
Les années qui suivront seront particulièrement sombres avec la mort de ses parents et de sa fille en 1836 suivies, en juillet 1837, par le décès de son épouse qui le plongera dans une profonde dépression.
Des déceptions (censure, dépit de ne pas avoir été nommé directeur du Conservatoire) le poussent à quitter Naples pour Paris
Décampant d'abord à Paris, puis à Vienne, où il est nommé compositeur de la Cour, il intensifie sa production - écrivant des partitions toujours plus ambitieuses, la sophistication internationale de sa vie colorant à la fois son instrumentation et son vocabulaire expressif. Aux textes français, il écrivit La Fille du régiment (1840), Les Martyrs (1840) et La Favorite (1840) un grand chelem qui laissa la scène parisienne sous le choc, suivi de Don Sébastien, roi de Portugal de 1843 qu'il considérait comme son chef-d'œuvre - dont les trois derniers sont des exemples à la mode du mode « grand-opéra » - de gigantesques blockbusters aux décors spectaculaires et au ballet intégral ; pour Vienne, il écrivit Linda di Chamounix (1842) etMaria di Rohan (1843) qui furent bientôt transférés à Paris dans des éditions convenablement modifiées. Sa sensibilité aiguë aux goûts locaux et sa maîtrise du style vernaculaire n'ont jamais été plus évidentes.
Pour Paris aussi vint sa dernière et la plus marquante comédie : Don Pasquale de 1843, qui non seulement souleva le toit avec une distribution sans pareille (Grisi, Mario, Tamburini, Lablache) mais eut l'honneur de dire adieu, presque, au long et irrésistible tradition de l'opéra comique italien. Il disait aussi adieu, presque, au compositeur lui-même. Peu tendre avec son neveu Ernesto, qu’il préfère déshériter plutôt que de le voir avec une épouse qu’il désapprouve, le vieux Don Pasquale choisit de se marier : ainsi, sa fortune ira à sa future chère et tendre. Le Docteur Malatesta lui propose son aide : pourquoi Don Pasquale n’épouseraitil pas sa sœur, la douce et docile « Sofronia » ? En réalité, Sofronia n’est autre que Norina, la fiancée d’Ernesto : convaincue par Malatesta que le meilleur moyen de s’unir à Ernesto est d’épouser d’abord le barbon, Norina accepte le marché. Mariée au barbon, elle se montre vite une épouse infernale, malmenant le géronte qui commence à regretter son choix. Persuadé que sa Sofronia le trompe et rencontre un amant en secret, Don Pasquale tente de la piéger, mais le guet-apens se referme sur lui : comprenant qu’il s’est fait berner, Don Pasquale reconnaît aussi que le mariage n’est pas fait pour lui… Il accepte l’union d’Ernesto et de Norina.
“BRUSSEL
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 47
Dom Sébastien, roi de Portugal est un grand opéra français en cinq actes de Gaetano Donizetti. Eugène Scribe en écrivit le livret en se fondant sur la pièce Don Sébastien de Portugal de Paul Foucher, fiction historique sur le roi Sébastien I de Portugal (1554-1578) et son expédition fatale de 1578 au Maroc. La première eut lieu le 13 novembre 1843 à l’Opéra Le Peletier à Paris. Ce fut le dernier opéra que Donizetti compléta avant sa maladie.
Pendant des décennies, Donizetti avait souffert de fièvres, de maux de tête, de nausées, d'indispositions foudroyantes pour lesquelles aucun véritable diagnostic n'avait jamais été posé, ceux-ci s'accompagnant d'une ferveur de composition indiquant une dysrythmie cérébrale bien au-delà de la durée normale. En 1845, il fut frappé de paralysie, suivie d'une démence rapide. Jusqu'à sa mort le 8 avril 1848, il resta obstinément inaccessible. Il était courant d'attribuer cet effondrement à une infection vénérienne malgré une gestation irréaliste, mais le diagnostic moderne avec l'empreinte génétique à sa disposition pourrait éventuellement revoir le cas sous un autre jour.
Donizetti fut enterré au cimetière de Valtesse, mais en 1875 sa dépouille fut transféré à la Basilique Santa Maria Maggiore à Bergamo. La vie de Donizetti, des chiffons à la renommée mondiale, incarnait les envolées romantiques de son époque, son intensité, son vocabulaire expressif toujours soutenu par un style inimitable et des mélodies inoubliables.
LA MUSEE DONIZETTI
La Musée Donizetti est situé dans Bergame (Haute-Ville) au palais de Misericordia Maggiore Via Arena, ancien siège de la musique Gaetano Donizetti, et mis en place dans la salle qui était la salle du Conseil de la Congrégation de Misericordia Maggiore.
Ouvert au public en 1906 pour honorer la mémoire de Gaetano Donizetti (Bergame, 1797 - ibid, 1848), contient des souvenirs et présente différents Donizetti parmi lesquels, en plus d'un grand nombre d'autographes, le mobilier de la pièce où l'artiste est mort.
Les souvenirs viennent d'abord de la collection de la baronne Giovanna Rota Ginevra Basoni Scotti; ceux-ci sont ajoutés beaucoup d'autres de la bibliothèque municipale Angelo Mai, notable a été le travail de collection d'objets et de la musique par Guido Zavadini, qui rédigea le premier catalogue en 1936.
L'exposition est divisée en plusieurs sections, des origines et la naissance jusqu'à sa mort, avec un riche ensemble de portraits, partitions et instruments de musique qui complètent l'exposition d'art.
La visite du musée comprend des stations multimédia qui permettent au visiteur d'en savoir plus sur l'histoire de Gaetano Donizetti et d'écouter sa musique. Le Musée Donizetti propose de compléter la visite en visitant la maison natale et natale du compositeur, la « Casa Natale », dans la rue Via Borgo Canale, et la Basilique de Santa Maria Maggiore, qui conserve ses restes.
“BRUSSEL
/
/
RBC - 48
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG
FRM
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF
/ FRM RBC - 49
BHG
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 50
GAETANO DONIZETTI
Gaetano Donizetti neemt een belangrijke plaats in binnen de romantiek van de negentiende eeuw. Terwijl Mendelssohn en Schumann in Duitsland melodieuze symfonieën, pianowerken en liederen schreven, vervolmaakte Donizetti de zangstijl van de Italiaanse opera die we nu belcanto ( het mooie zingen) noemen. Het muzikaal dramatische oeuvre van Donizetti omvat zowel tragische als komische werken, beiden gekenmerkt door subtiliteit en welluidendheid. Zijn meest beroemde tijd- en landgenoot was Vincenzo Bellini. Maar ondanks Bellini’s roem wordt Donizetti’s talent – om met even veel vakmanschap tragische en komische opera’s te schrijven –nog meer gewaardeerd. Hij had invloed op de latere generatie operacomponisten en zijn “Lucrezia Borgia” was het voorbeeld voor Verdi’s “Rigoletto”. Donizetti wist dat deze jonge genie hem zou opvolgen, maar had zich in ieder geval verzekerd van een plaats in de geschiedenis van de opera. Hij zag Verdi’s rijzende ster als fenomeen in een natuurlijke ontwikkeling en droeg zijn kroon waardig over.
Gaetano Donizetti, de jongste van drie zonen, werd in 1797 geboren in de wijk Borgo Canale in Bergamo de parel van Noord-Italië, gelegen in de regio Lombardije, ongeveer veertig kilometer ten oosten van Milaan, in de uitlopers van de Alpen.
Vader Andrea was beheerder van de Monte di Pieta (het gemeentelijk pandjeshuis). Het gezin Donizetti was van eenvoudige komaf en had geen interesse in muziek. Gaetano echter gaf reeds
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 51 175 JAAR GELEDEN OVERLEED DE COMPONIST
heel vroeg blijk van zijn muzikale begaafdheid. De kleine Gaetano begon zijn muzikale studie bij Giovanni Simone Mayr, een Beierse priester en succesvol operacomponist die liefdadigheidslessen gaf en die tevens de muzikale leider was van de Santa Maria Maggiore, de beroemde hoofdkerk van Bergamo. Donizetti was geen schitterende koorknaap maar Mayr zag in hem een ontluikend muzikaal talent. Mayr overtuigde Gaetano’s ouders om de jongen te laten verder studeren en zorgde ervoor dat Gaetano voor twee jaar een studiebeurs kreeg van de Congregazione de Carità in Bergamo. Hij deed het nodige zodat zijn pupil in 1810 werd toegelaten in de Liceo Filarmonico (de kunstacademie) in Bologna waar hij de kans kreeg te studeren bij de beroemde Padre Stanislao Mattei en er een voortreffelijke opleiding kreeg in fuga en contrapunt. Bovendien bezorgde hij aanbevelingsbrieven aan de uitgever Giovanni Ricordi. Al op jonge leeftijd viel Gaetano op door het grote gemak waarmee hij melodieën en complete composities uit de pen liet vloeien en ook door bekwaamheden die aan Mozart deden denken. Aan de kunstacademie schreef Donizetti op negentien jarige leeftijd zijn eerste opera, een komedie in één bedrijf “Il Pigmalione” die echter nooit in het theater werd uitgevoerd.
In 1817; toen hij juist zijn studie in Bologna had afgerond, onderhandelde Mayr voor hem voor zijn eerste opdracht in het Teatro San Luca in Venetië een opera semiseria in twee bedrijven “Enrico di Borgogna”. Het libretto was geschreven door Bartolomeo Merelli een oude schoolvriend van Donizetti die eveneens uit Bergamo afkomstige was en die toen naam begon te maken als librettist en impresario, en die vijftien jaar later aan de wieg zou staan van Verdi's “Nabucco” . De première op 14 november 1818 in het Teatro San Luca in Venetië was geen succes omdat het publiek vooral kwam om het door de familie Vendramin geheel vernieuwde theater te bewonderen. Al na drie voorstellingen viel het doek, maar de componist nam de partituur mee naar zijn vaderstad en daar werd het werk op 26 december 1818 met vrijwel dezelfde solisten opnieuw opgevoerd, nu met succes.
Het verhaaltje is er een van dertien in een dozijn, losjes gebaseerd op ” Der Graf von Burgund” van August von Kotzebue. De kern ervan is een typische operadriehoeksverhouding over twee mannen en een vrouw. De titelheld, Enrico, is de tijdig door twee getrouwe in veiligheid gebrachte zoon van een vermoorde vorst en zijn rivaal Guido, de op de troon terechtgekomen zoon van de moordenaar. Tussen hen in staat Elisa als de bekende schone maagd die natuurlijk verliefd is op Enrico, maar tot een huwelijk wordt gedwongen door de perfide Guido die overigens diens neef is. ( evenals Shakespeare's “Hamlet” was het toneelstuk van Kotzebue gebaseerd op een broedermoord). Voor de komische noot in deze 'opera semiseria' zorgt de onvermijdelijke buffobas die hier de rol kreeg toebedeeld van de hofnar Gilberto, nu in dienst bij Guido, maar heimelijk trouw gebleven aan Enrico. Deze eerste opera van Donizetti die het toneel bereikte werd vergeten tot het werk in 2012 in Zweden onder het stof vandaan werd gehaald, en precies twee eeuwen na de wereldpremière schitterend op het toneel werd gezet tijdens het Donizetti Festival in Bergamo.
Vanaf 1822 begon Gaetano aan een reeks werken voor Rome, Napels, Milaan, Palermo, Genua en andere Italiaanse operahuizen. Een bonte afwisseling van het sombere drama tot het muzikale blijspel.
“BRUSSEL
/
- 52
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
Na een ontmoeting met de librettist Domenico Gilardoni , schreef deze voor hem elf libretto's te beginnen met” Otto mesi in due ore” in 1827 en ging door tot 1833. Gilardoni deelde met de componist fantastische ideeën over wat er op het podium succes zou hebben. Donizetti bracht het grootste deel van zijn artistieke productieve tijd door in Napels. Het was de beroemde impresario Barbaja die hem naar de Vesuvius bracht. Na zijn eerste succes in een klein theater in Napels, werd hij vanaf 1829 benoemd tot directeur van de Royal Theaters of Naples, een baan die de componist aanvaardde en tot 1838 bekleedde Daar produceerde Donizetti de volgende 15 jaar 25 opera's die in première gingen in lokale theaters. Net als Rossini, die deze positie eerder had bekleed, was Donizetti vrij om te componeren voor andere operahuizen. Hij toerde onvermoeibaar door Italië, soms om te ontsnappen aan de beruchte cholera-epidemieën van Napels.
In mei 1827 kondigde Donizetti zijn verloving aan met Virginia Vasselli, de toen 18-jarige dochter van een Romeinse familie met wie hij bevriend was geraakt. Het stel trouwde in juli 1828 en vestigde zich onmiddellijk in een nieuw huis in Napels.
In 1830 scoorde Donizetti met zijn meest geprezen en tevens zijn eerste internationale succes “Anna Bolena” De première had plaats in het Teatro Carcano in Milaan op 26 december 1830. Met deze opera verwierf Donizetti onmiddellijk faam in heel Europa. Zijn roem barstte uit tot ver buiten de Italiaanse grenzen en zijn werk schitterde op elk groot podium. Voortaan veroverde Donizetti de operawereld stormenderhand. Optredens van het werk werden tussen 1830 en 1834 opgevoerd in heel Italië en vervolgens in de hoofdsteden van Europa en dit tot ver in de jaren 1881. Londen was de eerste Europese hoofdstad waar het werk op 8 juli 1831 in het King's Theatre werd uitgevoerd. “Anna Bolena” , het tragische verhaal van Anna Boleyn, de tweede vrouw van Hendrik VIII en koningin van Engeland van 1533 tot 1536. Ze was in het geheim met hem getrouwd omdat Hendriks eerste huwelijk, met Catharina van Aragon, nog niet was ontbonden. Na jarenlang Hendriks maîtresse te zijn geweest wilde ze meer: macht, roem en… de kroon van Engeland, en de koning verstootte zijn eerste vrouw zoals hij later Anne zelf zal verstoten. Er kwam weer een nieuwe minnares, Jane Seymour, die zijn derde vrouw werd en hem wél de zoon schonk die hij zo desperaat verlangde. Een lange reeks echtgenotes volgde, waarvan de vijfde, net als Anna, na slechts een paar jaar huwelijk, werd onthoofd. Na het succes van “Anna Boleyn” had Mayr zoveel respect en bewondering voor Donizetti dat hij hem aansprak met Maestro.
Met zijn talrijke opdrachten zagen we van 1830 tot 1835 een explosie van composities. Het werk “L'elisir d'amore” ging in première op 12 mei 1832. Donizetti schreef het werk in nauwelijks veertien dagen. kort na het succes van “Anna Bolena”. Het werk wordt beschouwd als een van de meesterwerken van de 19e-eeuwse opera buffa . De compositie staat bol van krachtige melodieën en het libretto was van Felice Romani, de beste librettist in die tijd. Het werk gaat over de liefde tussen de jonge schuchtere boer Nemorino en de rijke mooie boerin Adina. Nemorino doet er alles aan om Adina te veroveren. Een kwakzalver die een wonderbare fles wijn gebrouwen heeft, biedt deze als liefdesdrank aan, aan een goedgelovige Nemorino die de fles koopt met zijn laatste geld. In werkelijkheid gaat het om een doodnormale fles wijn. Om aan geld te komen voor een tweede fles liefdesdrank meldt hij zich aan bij het leger. Door het drinken van
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES
/
RBC - 53
VIT” KMF BHG
FRM
de wijn lijkt het alsof hij zelfverzekerder is geworden. Het lijkt zelfs alsof alle meisjes achter hem aanlopen. Nemorino denkt dat de toverdrank hiervan de oorzaak is. Adina is van mening dat haar dronken aanbidder niets meer om haar geeft. Uit jaloezie en wraak maakt zij avances met een sergeant. Zij belooft met deze te zullen trouwen doch in haar hart is ze hopeloos verliefd op de eenvoudige boerenjongen. Deze opera maakte Donizetti beroemd in heel Europa.
In 1833 componeerde hij de opera “Lucrezia Borgia”. Het verhaal speelt zich af in Venetië en Ferrara in het begin van de zestiende eeuw. Lucrezia's echtgenoot, hertog Alfonso, begrijpt de interesse van zijn vrouw in de jonge Gennaro verkeerd en vermoedt een affaire. In werkelijkheid is Gennaro de zoon van Lucrezia, wiens identiteit alleen door haar gekend is. Alfonso beveelt de arrestatie van Gennaro op beschuldiging van belediging van de familie Borgia door hun familiewapen op de muur van zijn paleis te beschadigen. Lucrezia regelt zijn ontsnapping. Later tijdens een banket, vergiftigt Lucrezia een aantal van haar vijanden en is er kapot van als ze ontdekt dat Gennaro een van hun is. Gennaro weigert het tegengif. Hij is geschokt als Lucrezia bekent dat ze zijn moeder is. Gennaro sterft en de radeloze Lucrezia volgt zijn voorbeeld. Deze opera was een enorm succes en Gaetano’s beroemdheid kende geen grenzen.
“Maria Stuarda” ("Maria Stuart") componeerde Donizetti in 1834, een opera op een libretto van Giuseppe Bardari. De opera is gebaseerd op het toneelstuk Maria Stuart van Friedrich Schiller en verhaalt het leven en de tragische dood van Maria I van Schotland, die koningin van Schotland was van 1542 tot 1567, en in 1587 in Engeland ter dood gebracht werd. Gaetano Donizetti was vastbesloten om zijn opera te presenteren in het Teatro San Carlo in Napels, maar koning Ferdinand II en zijn gemalin legden een opvoeringsverbod op. De executie van de Schotse koningin Mary Stuart waarmee het stuk eindigt werd als aanstootgevend ervaren. Net voor de geplande première moest Donizetti de geschreven muziek aanpassen aan een totaal ander libretto over partijtwisten in de Italiaanse Renaissance. Later herstelde de componist zijn oorspronkelijke opera in ere voor de Milanese Scala, zij het in een herwerkte versie. Pas met de ontdekking in Zweden van het manuscript van de ‘oerversie’ kwamen de originele intenties van Donizetti aan het licht. De voorstelling was geen groot succes, waarna de opera meer dan een eeuw lang een moeizame opvoeringsgeschiedenis doormaakte. Pas sinds de tweede helft van de twintigste eeuw werd het werk een succes.
Dankzij zijn bekendheid werd Donizetti leraar aan het Koninklijk Collegio di Musica van Napels waar hij contrapunt en compositie doceerde. Hij was een fantastische leraar en zijn leerlingen bleven zich zijn warmte en vrijgevigheid voor de rest van hun leven herinneren. In 1836 werd zijn " Il Compagnello di notte " gecreëerd, zijn enige operette die hij schreef. In die periode van roem ging het met Donizetti zeer goed. Rossini nodigde hem uit om in Parijs in het Theatre Italien een productie te leiden. Daar kwam hij eigenlijk in botsing met Vincenzo Bellini, die daar zijn " I Puritani " met veel succes had gelanceerd. Op menselijk vlak werden deze twee meesters elkaars tegenpolen.
In 1835 keerde Donizetti terug naar Napels en was hij een van de beroemdste operacomponisten van Europa. In die periode kreeg hij van het hoog aangeschreven operahuis van Napels het Teatro
“BRUSSEL
- 54
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
San Carlo de opdracht "Lucia di Lammermoor" te schrijven. Het theater werd echter geleid door de onbekwame koninklijke commissie, die zich voortdurend bemoeide met de tekst en de keuze van de librettisten. Toen men eindelijk toestemming gaf, lag het project al ver achter op het schema. Donizetti was echter vastbesloten dat de opera er moest komen en hij zette de partituur in zes weken tijd op papier. Het werk ging met twee maanden vertraging in première op 26 september 1835. Misschien kon Donizetti op deze dag wel de grootste triomf uit zijn carrière vieren, vooral de waanzinaria leidde tot enorme ovaties.
Donizetti’s opera is gebaseerd op de roman “The Bride” of Lammermoor” van Sir Walter Scott, gepubliceerd in 1819. Het is de belangrijkste tragische opera van Donizetti. Het verhaal van deze ongelukkige liefde speelt zich af einde 17e. eeuw in de Schotse Hooglanden en gaat over een familievete waarin gestreden wordt om de mooie Lucia. Na de (onterechte) beschuldiging dat haar minnaar Edgarde haar ontrouw is, smeert haar broer haar, uit financiële overwegingen, een nieuwe partner aan. Op de bruiloft verschijnt echter haar eerste geliefde. De romantische hartstochten slaan tijdens deze scène op hol. Als Lucia achter de waarheid komt, vermoordt zij haar kersverse echtgenoot. Dan volgt het hoogtepunt uit deze opera, de beroemde waanzinaria “Spargi d’amaro pianto” gezongen door de krankzinnige Lucia. Als haar werkelijke geliefde op zijn rivaal wacht voor een duel, verneemt hij dat Lucia dood is en pleegt hij zelfmoord. Hoogtepunt uit Lucia di Lammermoor is natuurlijk de waanzinscène, maar verder geldt deze opera als een topper vanwege de prachtige en ontroerende aria’s. Het werk is tot op de dag van vandaag nog steeds een groot succes op alle grote podia.
Vanaf 1835 volgden voor Donizetti jaren van diepe droefheid en crisis . Er waren veel choleraepidemieën, mensen overleden, operahuizen sloten hun deuren. Op 1 juni 1825 was hij te Rome getrouwd met Virginia Vaselli, een zuster van zijn vriend. Zij kregen drie kinderen maar allen stierven kort na de geboorte, en alsof dat nog niet genoeg was verloor hij in 1837 zijn vrouw bij de geboorte van het derde kindje. Daarbij kwam nog het overlijden van directeur Singonelle van het Colegio di Musica di Napoli waar Donizetti zich kandidaat had gesteld om de leiding over te nemen. Hij was er reeds waarnemend hoofd , maar zijn kandidatuur werd door de bestuursraad afgewezen. Men koos voor een andere kandidaat Saverio Mercandantie ook een componist uit die tijdsperiode. Tijdens zijn compositiewerk aan " Lucia di Lammermoor" werd zijn gezondheidstoestand reeds aangetast door de ziekte syfilis waaraan hij later zou overlijden.
In 1837 componeerde Donizetti de opera “Robert Devereux”. De plot van deze opera betreft een dieptepunt in het leven van de graaf van Essex. Als lieveling van Koningin Elizabeth I heeft hij gediend als gouverneur van Ierland, waar hij dwaas een onaanvaardbaar staakt-het-vuren had afgesproken met de lokale rebellen. Voor deze roekeloze daad wacht hij nu om te worden berecht voor verraad. De situatie wordt gecompliceerd door zijn oude affaire met Sara, de hertogin van Nottingham, die nog steeds verliefd op hem is. Een geborduurde sjaal in Roberts hand maakt Elizabeth zich ervan bewust dat ze een rivaal heeft voor het hart van de graaf - maar wie precies weet ze nog niet. Politieke intriges en gevoelens van verraad vermengen zich om het drama naar een tragisch hoogtepunt te brengen. Ook deze opera was een gigantisch succes. Het publiek van die tijd was gefascineerd door de geschiedenis van de Tudor-periode van de 16e . eeuw. Veel van deze historische personages komen voor in de werken van Donizetti: “Anna
“BRUSSEL
/
- 55
LEEFT”
“BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
Boleyn”, “Maria Stuarda”, “Roberto Devereux”. Deze werken werden dan ook de koninginnenopera’s genoemd.
Anderhalf jaar na de dood van zijn vrouw verliet Donizetti Italië om zich in Parijs te vestigen. Hier componeerde hij “ La Fille du Régiment” en ”La Favorite” die beiden een enorm succes kenden. Hij dirigeerde Rossini’s “Sabat Mater”. Rossini was hierdoor opgetogen en gaf Donizetti diamanten manchetknopen als geschenk en een aanbevelingsbrief voor graaf Metternich, de kanselier van de keizer in Wenen. Hier schreef hij in 1842 “Linda di Chamonix”. Hij droeg het werk op aan keizerin Maria Anna. Voor de Hofkapel schreef hij een “Ave Maria” en een “Miserere”, werken die een heel sterke indruk nalieten en een opvallend stijlverschil vertoonden met zijn theaterwerk. Keizer Ferdinand I benoemde hem tot hofcomponist en kapelmeester met het recht elk jaar zes maanden in het buitenland door te brengen. Het was dezelfde functie die ook Mozart had bekleed. Rossini drong er bij Donizetti op aan de vacante betrekking van bestuurder van het lyceum van Bergamo aan te nemen. Maar Donizetti voelde dat hij die verantwoordelijkheid niet op zich kon nemen en gaf er de voorkeur aan zijn winstgevende operacarrière verder te zetten.
In december 1842 keerde hij terug naar Parijs waar hij voor het Theatre Italien in 1843 “Don Pasquale” schreef. Toen deze opera buffa op 3 januari werd gepresenteerd, was het een overweldigend succes met optredens die doorgingen tot einde maart. Het werk is vandaag de dag nog even populair als toen het halverwege de negentiende eeuw voor het eerst werd opgevoerd. Don Pasquale, een ruzieachtige, maar zeer welgestelde oude man, is ervan overtuigd dat hij een waterdicht plan heeft bedacht om zijn neef Ernesto te onterven. Hij zal een vrouw zoeken, trouwen en al zijn bezit aan zijn kinderen nalaten. Dr. Malatesta is Don Pasquales vriend, maar niettemin verzint hij samen met Ernesto’s geliefde Norina een list om Pasquale te dwarsbomen, zodat zij en Ernesto kunnen trouwen. Ze wordt de bruid waarnaar Pasquale, Malatesta zo dringend had gezocht. Dit was Donizetti zijn 69e. opera en er zouden er nog zes volgen, waarvan de laatste “Rita ou le mari battu” pas na zijn dood in 1860 in Parijs werd uitgevoerd nadat één van zijn leerlingen dit werk had afgewerkt.
In 1843 componeerde Donizetti eveneens de opera “Dom Sébastien, Roi de Portugal” (Dom Sebastian, koning van Portugal) een Franse opera buffa in vijf bedrijven. Het libretto werd geschreven door Eugène Scribe en is gebaseerd op het toneelstuk “Dom Sébastien de Portugal” van Paul Foucher, een historische fictie over koning Sebastiaan van Portugal (1554-1578) en zijn noodlottige expeditie naar Marokko in 1578. Het werk ging in première op 13 november 1843 in de Salle Le Peletier van de Opéra van Parijs. Donizetti zelf beschouwde deze compositie als zijn meesterwerk.
Donizetti sukkelde al een hele tijd met zijn gezondheid, maar In augustus 1845 werd hij ziek. Lichamelijk gebroken kwijnde de stoere en levenslustige componist zachtjes weg. Hij werd een tijdje ondergebracht in een inrichting te Ivry nabij Parijs, waar hij dement werd en verbleef tussen de geesteszieke bewoners. Hij werd er weggehaald door zijn neef en dokter Blanche die hem verzorgden in zijn eigen huis. Een tijdje later was zijn ziekte zo ver gevorderd dat enkele vrienden besloten Donizetti naar zijn geboortestad over te brengen. In Bergamo werd hij ondergebracht bij Rosa Baroni, een dame van adel die haar paleis ter
“BRUSSEL
- 56
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
beschikking stelde voor de meester. Donizetti werd hier door haar en maestro Dolce met toewijding verzorgd.
Donizetti was nog amper een schim van zichzelf en overleed op 8 april 1848 te Bergamo. De componist werd onder grote belangstelling begraven op de begraafplaats van Valtesse, maar in 1875 werd zijn lichaam overgebracht naar de Basiliek van Santa Maria Maggiore in Bergamo waar hij zijn laatste rustplaats kreeg vlakbij het graf van zijn leraar Simon Mayr.
Donizetti was een productief componist en vooral bekend om zijn opera's, maar hij schreef ook muziek in een aantal andere genres , waaronder kerkmuziek, een aantal strijkkwartetten en enkele orkestwerken. In totaal componeerde hij ongeveer 75 opera's, 16 symfonieën, 19 strijkkwartetten, 193 liederen, 45 duetten, 3 oratoria, 28 cantates, instrumentale concerten, sonates en andere kamermuziekstukken.
Donizetti is met zijn voorliefde voor lugubere taferelen, felle hartstochten en tragedies, een typische vertegenwoordiger van de Italiaanse romantiek. Zijn muziek vormt met die van Bellinii de brug russen Rossini en Verdi.
CVC
DONIZETTI MUSEUM IN BERGAMO
Het Donizetti Museum bevindt zich op de eerste verdieping van de 'Domus Magna in Via Arena, 9 te Bergamo, een stad in de Italiaanse regio Lombardije, 40 kilometer ten oosten van Milaan. De componist Gaetano Donizetti wordt ons in het museum voorgesteld door middel van een tentoonstelling van portretten, persoonlijke voorwerpen, brieven, meubelen, piano’s operalibretto’s, onderscheidingen en gehandtekende partituren van de componist, alles volgens een thematisch chronologische route van 5 fasen:
1. De vieringen van 1897;
2. Studies in Bergamo en Bologna;
3. De ontluikende componist;
4. De carrière van de operacomponist;
5. Het privéleven en het werk van de componist
De rondleiding door het museum omvat multimediastations waarmee de bezoeker meer te weten kan komen over Gaetano Donizetti en naar zijn muziek kan luisteren. Het Donizettimuseum stelt voor om de rondleiding te voltooien door een bezoek te brengen aan de geboorteplaats en het geboortehuis van de componist, 'Casa Natale' in de straat Via Borgo Canale, en eveneens aan de basiliek van Santa Maria Maggiore, waar zijn overblijfselen bewaard zijn gebleven.
CVC
“BRUSSEL
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 57
“Brussel Leeft”
“Klankbord
Brussels Gewest”
Driemaandelijks tijdschrift. Een uitgave van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw.
Redactieadres, lezersbrieven, abonnementen en advertenties KMF BHG
E-mail: muziekfederatie@hotmail.com
Gelieve uw bijdrage elektronisch aan te leveren
De artikels voor de volgende editie van ons tijdschrift dienen uiterlijk in het bezit te zijn van de redactie vóór 1 MAART 2023
Les articles pour la prochaine édition doivent être en possession de la rédaction pour le 1 MARS 2023 au plus tard
Het overnemen van artikels en illustraties (of een gedeelte ervan) kan alleen na de uitdrukkelijke toestemming van de Koninklijke Muziekfederatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Verantwoordelijke uitgever: William Huybandt, Brugstraat 27, 1730 Asse
Werkten mee aan dit nummer: Cecile Van Camp, Louis G. Meeus, Edgard Van Nerom, William Huybandt, Eric Biesemans
Lay-out: Marijke Huybandt
Lezersbrieven zijn welkom! Indien mogelijk zullen wij uw brief publiceren: hou er wel rekening mee dat om diverse redenen uw brief kan worden ingekort of beknopt weergegeven.
“BRUSSEL
- 59
LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC
Wie graag dit “gratis” magazine graag digitaal ontvangt klikt: Qui désire recevoir ce magazine << gratuit >> digitale cliquez https://muziekfederatie.be/contact/
“BRUSSEL LEEFT” / “BRUXELLES VIT” KMF BHG / FRM RBC - 60 Taptoe Brussels Grand-Place Brussels 09-09-2023 20.00 u/h https://www.taptoebrussels.com Concertband Festival Brussels Concerten / Concerts Grand-Place Brussels 09-09-2022 10-09-2022 www.taptoebrussels.com
