ingezonden
Reactie op: Behandeling van sportgerelateerde spierkramp
PNF-rekken, wat is dat nou eigenlijk?
casuïstiek, diagnostiek en behandeling
Begeleiding van duursporters
Behandeling van sportgerelateerde spierkramp Sportgerelateerde spierkramp komt regelmatig voor. Toch is het nog steeds een onbegrepen fenomeen. Binnen de sportwereld is er een wildgroei aan behandelstrategieën, maar wetenschappelijke onderbouwing voor veel van deze methoden ontbreekt. Deze casus illustreert de typische klinische presentatie van sportgerelateerde kramp bij een duursporter, beschrijft een scorelijst die een indicatie kan geven van de ernst van de spierkramp en belicht een mogelijke therapeutische interventie.
Tekst: Kim Morais-Pannekoek en Remco Arensman
Sportgerelateerde spierkramp (verder genoemd ‘kramp’) is een ‘pijnlijke krampachtige onvrijwillige samentrekking van skeletspieren’, die optreedt tijdens of onmiddellijk na het sporten.1 Kramp komt veel voor bij duursporters en de prevalentie van kramp neemt toe bij een toename van de intensiteit en duur van de activiteit. Bij triatleten komt kramp het meest voor en maar liefst 67% van de triatleten kampt, of heeft ooit gekampt, met spierkramp tijdens het sporten.1 Onduidelijk is of het hierbij gaat om eenmalige of terugkerende krampen en in welke mate kramp prestaties belemmeren van sporters.1 Ondanks de hoge prevalentie van kramp is de oorzaak nog onbekend.2 Dehydratie en de daaropvolgende elektrolytenstoornis werd lang beschreven als oorzaak voor kramp.2 Spiervermoeidheid en de daardoor veranderde reactie van het neuromusculaire systeem wordt nu ook gezien als mogelijke oorzaak van kramp.2 De oorzaken voor het ontstaan van kramp zijn lastig te onderzoeken en er kunnen meerdere factoren meespelen die nu nog niet onderzocht zijn.2 De sporter met kramp is goed aanspreekbaar en geeft direct acute pijn aan in de aangedane spier.3 Er is een onvrijwillige contractie zichtbaar en de spier zal passief niet volledig op lengte gebracht kunnen worden. Kramp komt het meest voor in de kuitspieren, de hamstrings en de quadriceps.3
Als de sportactiviteit direct gestaakt wordt, zal de spier spontaan en geleidelijk aan ontspannen gedurende een periode van enkele minuten.4 Enkele uren, of zelfs dagen later kan de spier nog steeds gevoelig en pijnlijk zijn, wat suggereert
dat kramp lokaal ischemisch letsel veroorzaakt.4 Bij lang aanhouden van de kramp is er zelfs kans op spierschade of ischemisch letsel aan de spier en tijdige behandeling van kramp kan mogelijk letsel voorkomen.4
22 | FysioPraxis maart 2021
22-24 FP 2021-02.indd 22
05/03/21 10:45 AM
In het maartnummer van FysioPraxis publiceerden Kim Morais-Pannekoek en Remco Arensman de casuïstiek Begeleiding van duursporters: behandeling van sportgerelateerde spierkramp. Fred Smedes, fysiotherapeut en manueel therapeut, las het artikel en realiseerde zich dat FysioPraxis-lezers behoefte zouden kunnen hebben aan een verdiepende uitleg over het begrip PNF-rekken. Te meer omdat de term in zijn ogen vaak ten onrechte wordt gebruikt. Tekst: Fred Smedes
Allereerst een compliment aan de auteurs om ons, collega-fysiotherapeuten, ‘up-todate’ te houden ten aanzien van klachten die met enige regelmaat optreden. Zeker nu de interesse in loopsport sinds de eerdere beperkingen vanwege de COVID-19pandemie zo is toegenomen. De uiteenzetting ten aanzien van het probleem ‘kramp’ is helder en wordt van verschillende kanten belicht, zoals dehydratie, spiervermoeidheid leidend tot een onvrijwillige contractie die zichtbaar is in de spier en waarbij de spier niet passief volledig op lengte gebracht kan worden.1 De uiteenzetting ten aanzien van de behandeling resulteert in een overweging om PNF-rekken als variatie op statisch rekken te gebruiken. Dit wordt met een casuïstiek geïllustreerd, waarbij de rektechniek toegepast wordt op de hamstrings, waarbij de patiënt in ruglig is gepositioneerd. Nu wordt de spier passief op lengte gebracht en wordt een aanspanning gevraagd door de patiënt naar de tafel te laten bewegen tegen weerstand, gedurende 10 seconden.1 Wat mij daarbij opvalt is dat geen enkele gebruikte referentie direct naar een PNFstudie verwijst. Er zijn echter meerdere studies en systematische reviews die PNF-mobilisaties meer gedetailleerd uitleggen en een verdere verklaring voor effectiviteit uiteenzetten.2,3 Daarnaast geven zij een historisch perspectief ten aanzien van het PNF-concept.2,3 De gegeven beschrijving van MoraisPannekoek en Arensman in de casuïstiek wordt gekenmerkt door een aanspanning,
14 | FysioPraxis september 2021
gevolgd door een ontspanning waarin de rek wordt uitgevoerd. Dit doet denken aan ‘post isometric relaxation’ ook wel ‘post facilitaire inhibitie’-technieken, uitgevoerd aan een geïsoleerde spier. Patel et al. (2019) en Waxenbaum en Lu (2020) definiëren deze werkwijze als onderdeel van ‘muscle energy techniques’ (MET).4,5
Van revalidatie naar ‘wellbeing’ De term Proprioceptieve Neuromusculaire Facilitatie (PNF) is geïntroduceerd in de vijftiger jaren van de vorige eeuw door Dr. Kabat en M. Knott (PT).6,7 Het PNFconcept is oorspronkelijk ontwikkeld voor revalidatiedoeleinden.6 De International PNF Association (IPNFA) ziet zichzelf als de officiële opvolgers van Dr. Kabat en Mevr. Knott.8 Sinds het midden van de jaren 50 van de vorige eeuw tot vandaag de dag is het PNF-concept in een voortdurende doorontwikkeling voor het gebruik en onderbouwing van PNF-technieken, PNF-facilitatie-principes en klinische toepassing.9,10 De theorieën van Sir Charles Sherrington (1906, 1947)11 zijn de basis geweest voor de onderbouwing van de technieken en facilitatie-principes. In de navolgende decennia zijn de theorieën van ‘motor learning’ en taakspecifieke oefening en training geïntegreerd tot een omvattend revalidatieconcept ten behoeve van diverse en variërende indicaties en is dit in vele landen onderdeel van het basis opleidingscurriculum fysiotherapie geworden.10,12 Toch bestaan er grote misverstanden over het PNF-concept. Het wordt vaak gezien als een basaal spier-rek-programma voor ‘wellbeing en algehele fitness’. Deze misverstanden hebben meer en meer hun
eigen positie gevonden in sociale media en research en zijn terug te vinden in sportgerelateerde studies (zoals de casus van Morais-Pannekoek en Arensman) en YouTubevideo’s (zie bijvoorbeeld bijgaand filmpje).
Een juiste benadering De beschrijving van Morais-Pannekoek en Arensman geeft aan: ‘naar de tafel bewegen’.1 De vraag is: wordt hier een dynamische opdracht gegeven of is het alleen de intentie om ‘naar beneden te drukken’ tegen een statische weerstand? Mogelijk denken de auteurs eerder aan Hold Relax (HR) en/of Contract Relax (CR)-technieken van het PNFconcept.2,9,10 Deze technieken binnen het PNF-concept worden echter gedefinieerd binnen een driedimensionale functionele keten, ook wel PNF-patroon.9,10 De casus lijkt deze driedimensionale functionele keten (meer totale) benadering te missen. Verder is te overwegen dat het PNFconcept gedefinieerd wordt als ‘a comprehensive rehabilitation approach’10 op
