3 minute read
Estudo da lingua Gramática
Ten en conta
As clases de palabras que presentan morfemas de xénero e número son: o substantivo, o adxectivo, os determinantes e moitos pronomes. Estes morfemas serven para marcar a concordancia entre as palabras: A s nadadora s están preparad a s
A palabra é a unidade lingüística básica que empregamos para comunicármonos.
Estrutura das palabras
A maior parte das palabras (substantivos, adxectivos, verbos, etc.) están formadas polos seguintes elementos:
• Lexema ou raíz: é a parte invariábel que contén o significado léxico (lúa, irmán).
• Morfemas: únense ao lexema para completar o seu significado (lúas, irmás). Segundo o contido que achegan, pódense clasificar en:
– Flexivos: aportan información de xénero e número (atent-o, escoitad-a-s) e as desinencias verbais (acert-a-re-mos).
– Derivativos: únense ao lexema para modificar o seu significado (amigu-iñ-o) ou crear palabras novas (des-contar, fals-idade). Poden ser:
• Prefixos: antes do lexema. Ex.: pro-activa.
• Sufixos: despois do lexema. Ex.: ferr-aría
Actividades
1 Separa no teu caderno o lexema dos morfemas: cabeleira, beberon, hábiles, vermellas, camións, preacordo, colocades, libraría.
2 Localiza o lexema e clasifica os morfemas flexivos das seguintes palabras: rapazas, cantaremos, solucións, antigo, soles, chamases, reloxos.
Morfemas flexivos
Lexema
Xénero Número Desinencias verbais rapaz- -a- -s
3 Clasifica as palabras marcadas segundo teñan ou non morfemas derivativos:
Relatounos historias de enormes aves prehistóricas que quedaran enleadas no Trópico de Cáncer; explicounos como a súa bisavoa tivera que solucionar o atragoamento dunha balea con outro paralelo en mal estado que se precipitara ao océano; falounos do custoso mantemento dos paralelos cada dez ou quince anos mediante mans de pintura prateada, tarefa dificultosa onde as houbese [...].
Iria Collazo, A casa do paralelo 54
Con morfemas derivativos Sen morfemas derivativos prehistóricas aves
4 Identifica os prefixos e sufixos destas palabras: vaqueiro, salgadura, descontrol, prexuízo, inhumano, triángulo, escenario, carballeira.
Os morfemas derivativos
• Os prefixos van antes do lexema e modifican o seu significado: electoral (preelectoral, postelectoral).
• Os sufixos colócanse despois do lexema. Poden ser:
– Alterativos ou apreciativos. Modifican o significado do lexema sen cambiar a categoría gramatical da palabra:
• Aumentativos: barcaza
• Diminutivos: barquiña
• Despectivos: barcucha
– Derivativos. Modifican o significado do lexema e crean palabras novas: barqueiro
Actividades
5 Clasifica as palabras segundo o tipo de sufixo alterativo que presenten:
Algúns prefixos: a- , an- (negación, privación): atípico, analfabeto. anti- (oposición): antialérxico, antiadherente. bi- , bis- (duplicidade): bianual, bisneta. des- (acción contraria): desabotoar, desabrigado. orto- (correcto): ortografía, ortodoncia. poli- (varios): polideportivo, policromada. pre- (anterioridade): prehistoria, preámbulo.
Algúns sufixos derivativos:
-dura, -mento (acción): trabadura, padecemento.
-izo , -ado (temporal): outonizo, reinado.
-ada (golpe): lapada, morrada.
-al (colectivo): xestal, toxal.
-ario , -eiro (colectivo): poemario, cancioneiro.
-án, -á (xentilicio): ferrolán, ferrolá.
-aría (lugar): libraría, notaría.
6 Crea palabras novasescollendo prefixos e sufixos que mellor lles acaian: flor dente informe de/s- -mento -ción
-eiro , -eira (oficio): carniceiro, peixeira.
-ista (oficio): ciclista, florista.
7 Indica que significado engade o sufixo nestas palabras:
Ex.: Flor (floración) maquinista – peixaría – ourensá – receitario – misal – barbeiro prefixo sufixo lexema morfemas flexivos desinteresadas des- interes- -ad- -as
8 Completa a táboa separando os elementos que compoñen cada palabra: desinteresadas, extraoficial, novidade, pianista, policlínico, bidireccional, monstruoso, veciñanza.
Ten en conta
As palabras simples, derivadas, compostas e parasintéticas poden levar ademais morfemas flexivos de xénero e número: monas, menciñeiros , solpores , paraugueiros
As clases de palabras
• Segundo a súa estrutura, as palabras poden ser:
Simples
Formadas por un lexema.
Derivadas
Conteñen un lexema e un ou varios morfemas derivativos (prefixos e/ou sufixos).
Compostas
Constan de dous ou máis lexemas.
Parasintéticas pedra, nen-a, os-o enxeñ-eir-a, super-mercado para-sol, vaca-loura
Formadas por dous lexemas e un morfema derivativo (paraugueiro) ou por un lexema con prefixo e sufixo simultaneamente (entristecer).
• Segundo a flexión, é dicir, a modificación que se fai dunha palabra mediante os morfemas flexivos, as palabras clasifícanse en:
Con flexión
Substantivos Adxectivos Determinantes
A maior parte dos pronomes Verbos
Actividades
Sen flexión
Preposicións: por, con Conxuncións: e, mais
Interxeccións: ai!, oh!
Adverbios: moi, tan
9 Escribe a palabra que corresponde a cada imaxe e di se é simple, composta ou derivada:
Actividades
10 Clasifica as palabras marcadas no texto segundo a súa estrutura:
En Lungomare a luz do solpor recortaba casas, portas, fiestras, distinguindo unhas doutras, como cada letra dunha palabra soletreada por un neno. […] No último ano ocorreran algunhas mudanzas: xa non era a rapaza despreocupada de se o vento lle descubría ou non as pernas. E a presenza dos mozos causáballe un certo desacougo, aínda que non era desagradable. Menos mal que a esta hora non había moita xente na rúa.
Marilar Aleixandre, A filla do minotauro baile variábel substantivo
11 Clasifica as seguintes palabras segundo o exemplo: baile, despois, antigas, nin, conseguirán, el, dende, dous.
12 Escribe cinco palabras derivadas de: móbil mar casa óso
13 Localiza unha palabra composta en cada ringleira: supermercado ollomol campamento automóbil contradición
Variábel / invariábel Clase de palabra camaleón pedregullo sacarrollas imprimación velocidade desleixado baixorrelevo milladoiro barcarola zumegar bibliografía xordomuda cornamusa camareiro colorante celador sanatorio mediodía dentadura parola
14 Clasifica as seguintes palabras e completa a táboa: reirrei – botafumeiro – embarcar – interdental – xornalista – posdata
Prefixo + lexema
Derivadas
Compostas
Parasintéticas
Lexema + sufixo
Prefixo + Lexema + sufixo
Lexema + lexema
Lexema + lexema + sufixo
Prefixo + Lexema + sufixo (simultáneos)
15 Clasifica as seguintes palabras en derivadas ou parasintéticas: setemesiño – intocábel – desabotoar – hiperactividade – alaranxada
