Women Can Vajzat për Shqipërinë by E.Gjoni

EDLIRA GJONI

Women Can VAJZAT PËR SHQIPËRINË

Women Can / Vajzat për Shqipërinë Author / Autore: Edlira Gjoni

Publisher / Botues: Center for Public Impact / Qendra për Ndikim Publik Design: Elda Pineti © Center for Public Impact / Qendra për Ndikim Publik © All rights reserved / Të gjitha të drejtat e rezervuara No part of this publication may be reproduced without written permission from the publisher. Riprodhimi i librit, qoftë edhe në formë të pjesshme, është i ndaluar pa lejen me shkrim nga botuesi.

ISBN: 978-9928-453-60-0 A catalogue record of this book is available from the National Library Tiranë. Shënimi CIP i katalogut gjendet në Bibliotekën Kombëtare Tiranë. First published / Botimi i parë, 2019

Women Can/Vajzat për Shqipërinë is published by The Center for Public Impact in Tirana, empowered by the McCain Institute in Washington DC. For an electronic copy of the book, please visit our webpage www.cpi-al.org or contact us on womencan@cpi-al.org Women Can / Vajzat për Shqipërinë është botim i Qendrës për Ndikim Publik në Tiranë, e mbështetur nga McCain Institute në Washington DC. Për një kopje elektronike të këtij libri ju lutem vizitoni faqen tonë të internetit www.cpi-al.org ose na kontaktoni në womencan@cpi-al.org

Contents Acknowledgments 11 Foreword 15 Why this book?

Women Can / Vajzat për Shqipërinë – A new movement

The 51 women and their leadership traits 24 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Commitment and Passion Anisa Subashi, Trainer, Deputy President of the Confederation of the Trade Unions of Albania 26 Courage Arnita Ponari, Social Worker, SOS village 28 Leading by Example Ana Stakaj, Project Manager, Mary Ward Loreto Foundation 30 Accountability Ariana Durbaku, Doctor / Oncologist, QSUT 32 Decisiveness Edlira Lleshaj, Entrepreneur / Big Market 34 Acting Strategically Dori Daka, Media Producer / Author 36 Managing Complexity Feruze Shakaj dhe Edlira Bellova, Data Analyst, Institute for Higher Education, 38 Pro-active and Youth Savvy Sister Elda Nikolli – Religious Sister / Teacher 40 Setting Clear Goals and Persisting in Achieving Them Ana Zacharian, Co-Founder of Albanian Skills 42 Boldness Alida Cenaj, Media Producer / Former editor / author at Klan Magazine 44 Learning Agility Mimoza Nogu, English Language Teacher / Runner 46 Confidence Ariola Prenga, Volleyball Player, Albanian National Team 48 Trust Eva Papajani, Dentist 50

14 Get the Best from others Aida Baro, Translator / Linguist / National Award Winner in Translation 15 Having a Vision and Being Committed to It Ermira Qosja, Lecturer, University professor / Start up enthusiast 16 Ability to Inspire Marigo Posja, Symbolic Figure 17 Motivate Others Natasha Hoxhara, Singer / Artist / Music Teacher 18 Justice Sonila Biba, Social Activist, NGO sector 19 Responsibility Silvamina Alshabani, Environment Specialist, Tirana 20 Creating Lasting Relationships Renata Puleri, Engineer / Teacher / Activist, Gjirokastër 21 Fighter and Effective Communicator Genta Iseberi, Communications Specialist, Kukës and Tirana 22 Self-motivation in poverty Dilore Loshi, Housewife / Mother / Survivor, Mirditë 23 Confidence and Clarity Anisa Proda, Activist / Advocate for Merit Based Promotions / Supporter for People with special needs 24 Disrupter and Challenger of Processes Alma Puka, Language Specialist / Activist in Shkodra 25 Selflessness Liljana Shehu, Nurse, Neonatal Unit, Tirana 26 Being Ethical Dhurata Mullisi, Teacher, school of kids for the blind, “Ramazan Kabashi” Tirana 27 Balanced and People-Oriented Nusha Dedaj, Nurse / Trauma hospital / Laprake / Military Hospital, Tirana 28 Empower and Help Others Succeed Adiona Llukmani, Speech Therapist 29 Delegation and Empowerment Flutura Xhabija, Entrepreneur / Networking Enthusiast

54 56 58 60 62 64 66 68

70 72 74

78 80 82

30 Charisma and Futuristic Erma Nasufi, Pupil / Singer / Reader 84 31 Long-term Thinking and Perspectives Miriam Neziri Angoni, Program Director / Gender activist 86 32 Fostering Creativity and Innovation Elda Pineti, Graphic Designer / Artist 88 33 Compassion Daniela Xhemalaj, MD, phD, Head of Pathology Department, at teaching Hospital “Shefet Ndroqi” 90 34 Integrity Dorentina Hysa, Student / Assistant lecturer, Tirana University / Social Worker 92 35 Resilience Joana Gjipalaj, Doctor in Chemistry / Researcher / Outstanding young achiever 94 36 Faithfulness Vitrina Kroza, Master of Albanian Traditional Cuisine 96 37 Team Building and Promoting Teamwork Alma Shkreli, VET Specialist / Skills Enthusiast 98 38 Negotiation Skills and Influence Elona Prroj, Pastor / Inspirational figure 100 39 Self-Managing Xhiliola Shabani, Stylist / Tailor 102 40 Respect for Others Enisa Trako, Social Worker 104 41 Honesty and Transparency Evis Fico, Lawyer, Employment and Immigration Specialist 106 42 Seeks Out Advice Marsela Tarelli, English Teacher in the Early Education System & Student in Communication for Social and Behavior Change 108 43 Endurance and Purpose Sara Imeraj, Bank Specialist, treasury operations, BKT Albania 110 44 Curiosity, Competence, Focus Geldona Metaj, Project Coordinator at Equality in Decision Making / Lecturer, Tirana University 112 45 Listening skills Majlinda Jajçari Cake, Policy Advisor on Minority Rights / Communications Specialist 114

46 47 48 49 50 51

Standards Albina Buci, Education Specialist/ Curriculum Developer, National Agency for Vocational Education, Training and Qualifications (NAVETQ), Public Institution Discipline Shpresa Delija, Lecturer, Tirana University, Faculty of Foreign Languages / Author / Editor Truth and Authenticity Edlira Sulejmani, Journalist / Reporter, Wake-up, Top Channel Sacrifice and Serving Causes Greater than Oneself Luiza Dule, Late teacher (died December, 2018), Korça Modesty Greta Tuci, Psychologist / Post-graduate student in Brescia, Italy Intent Elsa Gega, Professor of Economy, University of Tirana and University of Elbasan

116

118 120 122 124

126

Përmbajtja Mirënjohje 13 Parathënie 17 Disa fjalë për librin

Women Can / Vajzat për Shqipërinë – Një lëvizje e re

51 vajzat, karakteristikat dhe vlerat që ato përfaqësojnë 25 1

E përkushtuar e plot pasion Anisa Subashi, Zv.Presidente dhe trajnuese, Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH)

Kurajo Arnita Ponari, Punonjëse Sociale, Fshati SOS

Udhëheq duke dhënë vetë shembullin e para Ana Stakaj, Menaxhere Projektesh, fondacioni Mary Ward Loreto

Ndjenjë e lartë përgjegjshmërie Ariana Durbaku, Mjeke / Onkologe, QSUT

Vendosmëri e palëkundur Edlira Lleshaj, Sipërmarrëse / Big Market

Vepron në mënyrë strategjike Dori Daka, Autore programesh dhe dokumentarësh

7 8

Aftësi për të menaxhuar çështje komplekse Feruze Shakaj dhe Edlira Bellova, Agjencia për Pranimin në Institucionet e Arsimit të Lartë (APRIAL) Aktive në punën me të rinjtë Elda Nikolli, Motër fetare / Zonja e Këshillit të Mirë / Dioqeza Rrëshen

Me qëllime të qarta dhe vendosmëri Ana Zacharian, Bashkëthemeluese e Albanian Skills

Me guxim e pa u sprapsur Alida Cenaj, Autore programesh dhe nismash për mirëqenien e fëmijëve

Të mësosh edhe pse je mësues Mimoza Nogu, Mësuese anglishteje / Atlete / Këshilltare

E sigurtë në vetvete Ariola Prenga, Volejbolliste / ish-kapitene e ekipit kombëtar

Besueshmëri dhe konsistencë Eva Papajani, Dentiste

Të nxjerrësh më të mirën nga të tjerët Aida Baro, Përkthyese / Gjuhëtare / Redaktore / Fituese çmimesh kombëtare në përkthim

Me vizion dhe angazhime Ermira Qosja, Lektore / Nismëtare e mbështetëse për Start Up-et 55

Aftësi për të frymëzuar të tjerët Marigo Posja, Figurë emblematike dhe historike

Motivuese edhe me art Natasha Hoxhara, Këngëtare / Artiste / Mësuese muzike

Sinonim i vendosmërisë Sonila Biba, Aktiviste / menaxhere programesh në shoqërinë civile

Me përgjegjshmëri dhe besueshmëri Silvamina Alshabani, Specialiste e mjedisit

Raporte afatgjata me njerëzit Renata Puleri, Inxhiniere / Mësuese / Aktiviste

Luftarake dhe komunikuese Genta Iseberi, Specialiste komunikimi / Administratore Sociale

Të motivosh veten në mbijetesë Dilore Loshi, Nënë dhe shembull mbijetese

Besim dhe qartësi Anisa Proda, Aktiviste/ Avokate e të drejtave për personat me aftësi të kufizuara

Sfiduese e situatave të paqarta Alma Puka, Juriste / Aktiviste në Shkodër

Me karakter dhe vetëmohim Liljana Shehu, infermeriere në repartin neonatal

Me norma të larta etike Dhurata Mullisi, Mësuese, në shkollën për fëmijët që nuk shohin, “Ramazan Kabashi”, Tiranë

E balancuar rreth njerëzve e harmonisë Nusha Dedaj, Infermiere në Spitalin e Traumës

Frymëzuese e inkurajuese Adiona Llukmani, Logopede

Shpërndan përgjegjësi dhe mundësi Flutura Xhabija, Sipërmarrëse / Mbështetëse e grave në biznes të vogël

Aftësi për të tërhequr njerëzit Erma Nasufi, nxënëse e veçantë, këndon, lexon, flet 3 gjuhë të huaja

Me vizion dhe perspektivë Miriam Neziri, Menaxhere projektesh / Aktiviste gjinore

Sjell risi dhe kreativitet Elda Pineti, Graphic Designer, Artiste

Dhembshuri dhe Empati Daniela Xhemalaj, Mjeke patologe në Spitalin e Sanatoriumit

Me integritet Dorentina Hysa, Lektore / Punonjëse sociale

Aftësi për t’u ringritur Joana Gjipalaj, Doktore e shkencave në kimi/kërkuese shkencore

Besnikëri ndaj traditës Vitrina Kroza, Mjeshtre e kuzhinës tradicionale shqiptare

Kampione e punës në grup Alma Shkreli, Specialiste e Arsimit Profesional

Aftësi për të bindur dhe ndikuar të tjerët Elona Prroj, Pastore / Personalitet frymëzues

101

Aftësi për të menaxhuar veten Xhiliola Shabani, Stiliste / Rrobaqepëse

103

Respekt për të tjerët Enisa Trako, Punonjëse Sociale

105

Transparencë dhe korrektesë profesionale Evis Fico, Specialiste për punësimin dhe emigrimin

107

E etur për të mësuar dhe dëgjuar këshillat Marsela Tarelli, Mësuese anglishteje dhe studente e komunikimit për ndryshimin e sjelljes

109

Me durim e me qëllime të qarta Sara Imeraj, Specialiste e veprimeve me thesarin, BKT, Selia qëndrore

111

Kërshëri, kompetencë, fokus Geldona Metaj, Pedagoge / Koordinatore Projektesh / Mbrojtëse e Barazisë Gjinore

113

Po, dëgjimi është aftësi Majlinda Jajcari Cake, Specialiste komunikimi

115

Standardet mbi të gjitha Albina Buci, Specialiste Arsimi/ Hartuese Kurikulash, Agjencia Kombëtare e Arsimit e Formimit Profesional dhe Kualifikimeve, (AKAFPK)

117

Disiplina e ka një emër Shpresa Delia, Pedgoge, Universiteti i Tiranës / Autore / Redaktore

119

Autentike dhe e vërtetë Edlira Sulejmani, Reportere / Gazetare në Wake-up, Top Channel

121

Sakrifikim dhe Shërbim për çështje madhore Luiza Dule, Ish-mësuese (ndërruar jetë, dhjetor 2018), Korçë

123

50 51

Modesti Greta Tuci, Doktoreshe në psikologjinë për fëmijë Qëllime të mira Elsa Gega, Pedagoge e Ekonomikut, Universiteti i Tiranës dhe Elbasanit

125 127

Acknowledgments I dedicate this book to every woman in Albania who - often silently, but consistently - works every day making a difference in the places in which she operates, providing a foundation and backbone for our existence as a country. Thank you for being you! It is a tribute to my late mother, who is the most influential leader in my life. Her example made me who I am today. I want to thank the McCain Institute for walking me through the inspirational world of Character Driven Leadership and what it can mean for world leaders, beginning at their local governance levels. I also want to thank the leaders I worked with during my McCain Institute placement in a mayor’s office in the United States, especially Debby. I was able to observe character driven and shared leadership traits in those I worked with and met over the course of a year, gaining professional and life lessons in both challenging and inspiring times. Those are the lessons that stay with you throughout your life. This book is now in your hands because that time with all the leaders mentioned above made it possible. What you and I do with it is our possibility as leaders.

Mirënjohje Ky libër i dedikohet të gjitha vajzave dhe grave shqiptare që heshturazi, por me kurajë dhe përkushtim përpiqen çdo ditë të sjellin ndryshime pozitive përmes punës së tyre, duke na dhënë siguri dhe vazhdimësi për normalitetin e Shqipërisë. Faleminderit të gjithave që ekzistoni! I dedikohet nënës time të ndjerë, që ngelet personi me më shumë ndikim në jetën time. Duke ndjekur shembullin e saj, jam bërë njeriu që jam sot. Shumë mirënjohje për institutin McCain që më dha mundësinë për të depërtuar në thellësi të botës frymëzuese të Lidershipit të Udhëhequr nga Karakteri e të kuptoj se çfarë do të thotë të jesh lider me karakter në politikë, komunikim, jetën publike e në të gjitha nivelet e qeverisjes. Falënderoj gjithashtu drejtuesit dhe kolegët e mrekullueshëm amerikanë, me të cilët ndava një vit të shkëlqyer eksperience e lidershipi gjatë periudhës sime në SHBA, në DC, Tennessee, New York dhe Arizona. Ishte përvojë intensive, plot me ritëm e angazhim. Ngjarjet rrokulliseshin me shpejtësinë e erës edhe gjatë kohës që kalova në një bashki mbresëlënëse në SHBA. Mësova dhe kontribuova në fushata elektorale për zgjedhje lokale, për përfaqësues në senat, për një referendum se si të përdoreshin paratë publike, debate në Këshillat e Bashkive, Senateve në nivel shteti e marrëdhëniet ndërinstitucionale. Gjatë eksperiencës amerikane pata mundësinë të vëzhgoja, të punoja dhe të mësoja prej drejtuesve që karakterin e kishin të shenjtë në shpirt e në punë. Përfitova mësime profesionale dhe personale në periudha të ngarkuara, sfiduese por edhe frymëzuese si asnjëherë më parë. Të tilla eksperienca e shoqërojnë njeriun gjithë jetën. Ky libër ia doli të mbërrijë deri në duart tuaja pikërisht për shkak të përvojës dhe mësimeve që më dhanë mundësinë të përjetoj liderët amerikanë, veçanërisht Debby. Sjellë në kontekstin shqiptar dhe pasqyruar përmes grave, karakteristikat e drejtuesve vijnë tek ju për t’i parë dhe për t’u frymëzuar drejt shanseve që ka gjithsecili prej nesh që të një Lider i Udhëhequr nga Karakteri. Iu jam mirënjohëse të 51 vajzave që janë aq frymëzuese me karakterin e tyre, saqë mundësuan këtë libër dhe mbjelljen e këtij modeli të ri të promovimit të vlerave shqiptare!

Foreword I am an Albanian. I am a woman. I am a leader. I am proud to be all three.

What does this mean? I am an Albanian – I am proud to be a native of a country that, even with a history of change and now confronted with major issues seeking solutions, is poised to be a country that can share its history and the lessons learned from it. It is a period of major traumatic and dramatic transformation, where leaders with integrity have the chance to contribute to make a difference and bring positive change. What I am most proud of is to acknowledge what being an Albanian means to me and how we address those changes - that we are a country with people who still believe, like I do, in ethics, values and principles that are based on such fundamentals as the rights of human dignity and respect, integrity, honesty, character, selflessness, transparency, and inclusion. We are able to live, govern, and impact lives using those basic beliefs as foundational to who we are, what we do and how we do it. I am a woman – one of the 1.442. 855 women in Albania. 51 percent of the Albanian population is female. This enables us opportunities to be part of the decisions that shape our country, our workplaces, and our families. We do this individually and/or with shared leadership, being part of leadership circles and teams that utilize the best of female and male leaders. I am a leader – A doer. A fighter. One of the many of us who want to make a change and lead in their own environments. My common goal with the other 51% female leaders is to see ourselves as those who want to and can make a difference. Like many Albanian women, I see the value of inclusive leadership circles; we reflect and encourage the traits by which we lead and make a difference that impact organizations, institutions, individual lives and the Albanian society. All the above contributed to my applying to and being selected as a Next Generation Leader within the McCain Institute Program on International Leadership in their 2017-2018 cohort, a year spent in the United States. I wanted to share and represent our country from my perspective as a woman who, returning to that country, was committed to make a difference for our beloved Albania. This is what prompted me to initiate the movement, Women Can, inspired by the McCain Institute, in September 2017 because today in Albania, I see and feel the energy for a new shared leadership structure with women emerging in more visible roles and to be proud and empowered Albanian female leaders. 15

Parathënie Jam shqiptare. Jam vajzë, bijë, grua, motër. Jam drejtuese. Jam krenare t’i kem të tria këto cilësi.

Çfarë do të thotë kjo? Jam shqiptare – Krenare që kam lindur në një vend që për mua, ngelet i pazëvendësueshëm. Pavarësisht sfidave të ashpra, përplasjeve të shumta dhe problemeve madhore që akoma ndeshim, ne ngelemi një shembull i mrekullueshëm vazhdimësie. Historia dhe kalvaret e vendit tim mund të lexohen dhe studiohem me kërshëri nga plot studiues, aq të veçantë ngelemi. Por, së pari, vendin e veten duhet ta studiojmë, ta duam e ta krijojmë vetë ne! Jetojmë në kohëra ndryshimesh të mëdha, plot dramacitet. Kohëra delikate kur njerëzit me integritet, kanë mundësinë dhe duhet patjetër të japin kontribut e të sjellin ndryshimin pozitiv që mezi presim të gjithë. Më së tepërmi ndjehem krenare kur kuptoj se çfarë domethënie ka për mua të qënit shqiptare: Thelbësore! Sepse jam pjesë e një vendi ku njerëzit, ashtu si unë, trashëgojnë, kultivojnë dhe besojnë akoma te vlerat, parimet, traditat dhe afrimiteti njerëzor. Janë karakteristika që bazohen në elemente identifikuese shqiptare si: dashamirësia, sakrifica, respekti, modestia, kurojoja, këmbëngulja, tradita, zemra e hapur, toleranca, integriteti dhe mbi të gjitha dinjiteti njerëzor. Ka shumë karakteristika të tjera që na veshin apo i veshim vetes, e me to, përcaktojmë cilët jemi, çfarë bëjmë dhe si veprojmë. Jam grua – njëra prej 1.442.855 grave në Shqipëri. 51% e popullsisë shqiptare janë gra. Kjo shifër na jep të drejtën dhe mundësinë të jemi pjesë e marrjes së vendimeve prej të cilave, varet edhe fati ynë. Me bashkëshortët, baballarët, vëllezërit, djemtë e kolegët tanë, na vjen mirë kur jemi pjesë e përcaktimit të rrjedhave për vendin, familjet dhe punët tona. Mundësitë që ne të jemi të pranishme e ndikuese janë ende në zhvillim e sipër, por, edhe pse nuk jemi të gjitha të dukshme, rastet për të qenë kontribuuese i shfrytëzojmë qoftë individualisht, qoftë duke ndarë rolet e përgjegjësitë mes nesh, vajza e djem, burra e gra njëkohësisht për Shqipërinë. Jam drejtuese – Aktive! Luftarake! Jam njëra prej të shumtave që bëjnë përpjekje titanike për të ecur përpara e për të ndryshuar mjedisin rreth vetes. Qëllimi që më bashkon me 51% -in tjetër të bashkëkombëseve gra, është dëshira për ta parë veten aty ku duhet të jemi: në radhën e vepruesve, e jo të audiencës: krah me të tjerët, duke kontribuar të sjellim ndryshime në Shqipëri.

Ashtu si shumë gra dhe vajza të tjera, e kuptoj vlerën e të qenit bashkë në kauzën e përfshirjes, e jo të përjashtimit. Shqiptaret e mira e të mençura, vajzat dhe gratë që keni përreth në jetën tuaj, pasqyrojnë karakteristika që lënë gjurmë në punën e tyre në organizata, institucione, familje, individë dhe në gjithë shoqërinë shqiptare. Këto gjurmë nuk i lemë vetëm për shkak të kompetencave, por mbi të gjitha, për shkak të karakterit, integritetit, vetëmohimit, shpirtit të sakrificës dhe punës së palodhur që mbajmë mbi shpinë, e luftojmë që Shqipërinë, ashtu si në vargje: “ta shohim zonjë”. Të qenit shqiptare, grua dhe njeri që drejton së pari nga karakteri, e pastaj nga kompetencat, janë elementet kryesorë që më shtynë të aplikoj dhe të përzgjidhem si njëra prej drejtueseve të brezit të ri në programin e Lidershipit Ndërkombëtar nga McCain Institute në Washington DC, në vitin 2017-2018. Në periudhën e kaluar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, synimi ishte të përfaqësoja Shqipërinë me zotimin se sa të kthehesha në atdhe, do përkushtohesha për të bërë detyrën time për t’i mundësuar këto ndryshime! Në këtë kontekst u frymëzova që mes të tjerash, të ndërmarr nismën, Woman Can / Vajzat për Shqipërinë, motivuar nga programi nxitës në Institutin McCain, që në fillimet e mia aty, në Shtator 2017. E nisa sepse sot Shqipëria ka nevojë për energji dhe shembuj pozitivë nga puna e grave dhe vajzave për të cilat nuk flet pothuajse askush, nga të mirat, punëtoret, modestet që anashkalojmë, por ama që kanë rol kyç jo thjesht prej aftësisë, por mbi të gjitha, prej karakterit e personalitetit frymëzues që kanë. Washington DC dhe Tiranë, Shtator 2017 – Mars 2019 18

Why this book? This book is about leadership values and principles in Albania and the role of women in that leadership circle. Women constitute 51% of the Albanian population, hence, we’re bringing the portraits of 51 women and young women representing our current and future role. This book walks you into a large female leadership circle and highlights 51 leadership traits, and introduces you to Albanian female leaders, who are not public figures. These women use these traits on a daily basis to lead those with whom they work. This was a purposeful decision, to give space, recognition, and gratitude to all those women who serve and make us proud and often are not recognized for their efforts. These women work in a variety of places and ways where their notable achievements often go unnoticed, but each day go to work at schools, hospitals, media outlets, institutions, farms, and countless other places that touch our lives. The 51 leadership traits are defined through the lives and actions of the women selected by a large group of people who contribute to the website page Women Can. I want to thank the many women and men who suggested names of these inspirational leaders, situations, and leadership traits. In conclusion, I want us all to be inspired by the emblem of Albania and Albanian women, Mother Teresa. Two of her quotes are meaningful for the Albania of today and this book in particular – “Do not wait for leaders; do it alone, person to person” and “We fear the future because we are wasting today.” We are at a moment in our time in our country to support an emerging, shared leadership structure that embraces women leaders who have been making a difference, often alone and person to person, for a long time. Let’s not waste today because we fear that change but welcome it for the power it brings for positive and meaningful change. 19

Disa fjalë për librin Ky është një botim për vlerat, parimet, karakterin dhe lidershipin e heshtur të grave që me punën dhe përpjekjet e tyre, e bëjnë familjen, shoqërinë dhe Shqipërinë të mbahet në këmbë çdo ditë. Por, janë aq modeste e të heshtura, saqë anashkalohen, edhe pse janë gati 1 milionë e 500 mijë. Gratë përbëjnë 51% të popullsisë në Shqipëri, prandaj edhe sjellim në këtë libër portretet e 51 grave dhe vajzave që pasqyrojnë rolin tonë të tanishëm e ndikimin për të ardhmen e përbashkët. I kam quajtur “Vajza” sepse është termi më i bukur që përmbledh jo moshën, por bukurinë njerëzore që personazhet e portretizuara, nga 10 deri në 65 vjeç, kanë në karakterin e tyre, në punë e në shpirt. Libri ju shoqëron në udhëtimin e një rrethi frymëzues vlerash dhe thekson 51 karakteristika e parime të forta njerëzore. Ato sillen tek ju jo si koncepte më vete, por si pjesë përbërëse e karakterit të 51 vajzave, që edhe pse nuk janë as të njohura, as figura publike, janë lidere të pamohueshme në punët që bëjnë individualisht. Elementet e shpjeguara në këtë libër janë sinonim i përditshmërisë së këtyre grave e vajzave, që karakterin e kanë udhërrëfyesin e tyre të funksionimit. Shprehia e këtij karakteri buron nga pasoni, sakrifica, përkushtimi, standardet dhe modestia e pakrahasueshme me të cilën punojnë prej një jete të tërë. Të 51 portretet kanë një karakteristikë të përbashkët: Modestinë. Edhe pse të përkushtuara e me rëndësi në pozicionet jopublike që kanë, të gjitha këto vajza dhe gra ruajnë thjeshtësinë dhe modestinë në arritjet e tyre, çka i bën edhe më të admirueshme si shembull për t’u ndjekur. Arsyeja për janë zgjedhur figura jopublike ishte e qëllimtë, sepse kështu i japim hapësirë, mirënjohje dhe vlerësim të gjitha atyre vajzave dhe grave

që me punën e tyre, i shërbejnë edhe familjes, edhe vendit të punës, edhe Shqipërisë. Nuk do fokusohemi tek “Çfarë bëjnë këto vajza”? por “Si”? Ato vijnë nga një shumëllojshmëri profesionesh, rrethesh dhe pozicionimesh në jetë. Edhe pse për arritjet e tyre shpesh nuk janë vënë re, vajzat nuk janë sprapsur, e çdo mëngjes, janë çuar prapë herët për të nxituar për në shkollë, spital, media, kompani, restorant, kopsht, arë, zyrë, apo kudo tjetër prej nga shembujt janë marrë. Bëjnë punë që prekin jetën e secilit prej nesh. Portretet janë përzgjedhur nga një grup i madh vajzash mbresëlënëse që kontribuojnë për faqen e internetit Women Can/Vajzat për Shqipërinë. Falënderoj të gjitha vajzat dhe djemtë që sugjeruan emra, personazhe dhe listë vlerash e parimesh për t’i përmbledhur në këtë libër. Në përfundim, të frymëzohemi edhe nga emblema e grave shqiptare, Nënë Tereza. Dy prej thënieve të saj janë mjaft aktuale për Shqipërinë e sotme e kanë shumë domethënie për këtë libër në veçanti: “Mos prit liderët (drejtuesit), por hidhu e vepro vetë” dhe “Kemi frikë nga e ardhmja, sepse po shpërdorojmë të sotmen”. Jemi në një moment kur në Shqipëri roli i gruas ka ndryshuar dhe po shihet si kontribuuese për ndryshimet pozitive në vend. Kjo prirje duhet përqafuar! Duhet promovuar kontributi i vajzave, individual apo në grup, që modelet pozitive t’i japin një tjetër frymëmarrje Shqipërisë. Të mos e shpërdorojnë të sotmen. Le të mos kemi frikë nga vajzat! Të mos i vrasim, por të mirëpresim praninë, mënyrën, ndryshimin dhe pozitivitetin që ato i sjellin Shqipërisë.

Women Can / Vajzat për Shqipërinë

– A new movement

The book Women Can/ Vajzat për Shqipërinë is the reflection of the movement of the same name that promotes the emerging role of women as leaders in Albania. It focuses, through programs, classes and events, on providing women with character leadership skills - based on the outlined traits in this book - that can be applied to the role they may play. The women are portrayed on the webpage “Women Can / Vajzat për Shqipërinë” since September 2017. These women are all remarkable and inspirational character driven leaders in their work, yet, they are often unknown, overlooked and almost never in the limelight. For the first time for some of them, their work is publicly, showcased on the webpage “Women Can / Vajzat për Shqipërinë”. They are role models with high integrity that make our country a better place. They are in the Arena1 and stand out as leaders, reinforcing the initial idea of this book: Character Driven Leadership and the need for Women (Who) Can enable positive change. In the Albanian media and public discourse, there are two visible levels and narratives often associated with the roles of women – from the one extreme of violence against women to the other extreme where the lives of female celebrities and public figures are excessively magnified. In between, there are almost one and a half million women whose daily lives are not covered by the media or visibly shared for what they do. They are the mothers, wives, sisters, neighbors, teachers, nurses, doctors, tailors, social workers, small business owners, housewives, farmers, clerks, office workers and all, who work tirelessly and efficiently to provide a normal and meaningful life for individuals, families and the whole Albanian society. These are the humble women of character, good intent, deep trust, shared values, and high ethics, gladly serving causes far greater than their own interests. These are the humble women of our country who work so hard that if they ever stop working, this country could come to a standstill. These are women who would never make the headlines on any front page, but they are in the forefront of the efforts to keep this country moving, with a foundation of respect for core human values. And today, these women are seeking ways or being thrust into roles to be more visible and share in leadership opportunities throughout the country, knowing these are positive changes. Albanian women have continuously shown persistence, patience, vision, commitment, courage, confidence, social skills and care for each other and for the country. “Women Can” is a movement that does not promote women, but rather it promotes and cultivates the values and character driven leadership traits that are found in our “51” - the individuals in this book and the 51% of our population. 1

Someone who is heavily involved in a situation that requires courage, skill, or tenacity (as opposed to someone sitting on the sidelines and watching), is sometimes referred to as “the man in the arena”, from the “Citizenship in a Republic”, by the former President of the United States, Theodore Roosevelt.

Women Can / Vajzat për Shqipërinë

– Një lëvizje e re

Përherë më ka bërë përshtypje fakti që në Shqipëri, nuk flasim shumë për vlerat. Ama njerëz që i mbartin ato, kemi kudo përreth. Prandaj nisma e re “Women Can / Vajzat për Shqipërinë”, promovon dhe kultivon rolin e ri të vajzave si lidere të udhëhequra nga karakteri. Nisma u jep vajzave rolin e ri të mbartëseve të parimeve e vlerave, si shembull për t’u ndjekur në shoqërinë shqiptare. Portretizimet e përzgjedhura janë sjellë në mënyrë graduale përgjatë një viti në faqen “Women Can/Vajzat për Shqipërinë” që prej Shatorit 2017. Të gjitha kanë karakter frymëzues jo thjesht prej kompetencave, por mbi të gjitha, prej karakterit që kanë. Edhe pse të suksesshme, shpesh ato anashkalohen dhe nuk vihen në qendër të vëmendjes. Këto vajza janë shembull i njeriut me integritet që e bën Shqipërinë një vend më të mirë për të gjithë. Janë vajza dhe zonja jo spektatore, por në ring, në Arenë1, në fushën e betejës. Dallohen për tiparet e tyre të lidershipit dhe përforcojnë idenë fillestare të këtij libri: Shqipëria ka nevojë për shembuj pozitivë dhe njerëz me karakter që janë në gjendje të sjellin ndryshime pozitive në vend. Në median dhe ligjërimin tonë publik, dy janë mënyrat se si portretizohen gratë: 1. Në njërin kah lajmet për dhunën ndaj tyre 2. Në kahun tjetër glorifikimi i jetës së figurave publike, politikaneve apo vajzave në showbiz. Mirëpo, midis këtyre dy ekstremeve ka pothuajse një milion e gjysmë gra për të cilat nuk flet pothuajse askush. Për to flet ky libër. Flet edhe faqja “Vajzat për Shqipërinë”! Këto afro 1.5 milionë gra e vajza “pa zë” janë motrat, nënat, gratë, fqinjët, koleget tona. Janë infermieret, mjeket, rrobaqepëset, punonjëset sociale, të vetë-punësuarat, nënat shtëpiake, ato që punojnë në ara, recepsionistet, mirëmbajtëset, punonjëset e bankave, të zyrave. Janë të gjitha ato që në mënyrë të palodhur e efikase punojnë fort për të na siguruar një jetë normale, por edhe kur nuk munden, falin dashuri për çdo individ, familje dhe për gjithë shoqërinë shqiptare. Janë vajza sakrifice, duke u vendosur me vetëmohim në shërbim të çështjeve që e kapërcejnë interesin e tyre personal. Këto janë gratë modeste të vendit tonë, që nëse një ditë vendosin të mos punojnë më, do ta bënin Shqipërinë të paralizohej e tëra. Janë gra dhe vajza që për median, nuk do të përbënin kurrë lajm. As nuk do t’i vendosnin në ndonjë kryetitull! Ama janë në krye të çdo përpjekjeje që në mënyrë të heshtur, e bëjnë Shqipërinë të mbijetojë. Sot këto gra meritojnë më shumë hapësirë dhe mundësi për kontribut, sepse roli i tyre në ndryshimin e Shqipërisë është thelbësor. “Vajzat për Shqipërinë” nuk promovon rastet individuale, por i jep zë dhe kultivon vlerat, parimet dhe karakteristikat drejtuese të vajzave shqiptare përmes 51 individëve që janë pasqyra e 51% të popullsisë. 1

Koncept i përdorur nga Presidenti Amerikan, T. Rusvelt që i referohet personave që kanë kurajo, aftësi dhe guxim në jetë, të cilët ai i quan njerëz në arenë krahasuar me qytetarët pasivë që i qëndrojnë jetës si kritikë dhe spektatorë.

The 51 women & their leadership traits 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

Anisa Subashi Arnita Ponari Ana Stakaj Ariana Durbaku Edlira Lleshaj Dori Daka Feruze Shakaj & Edlira Bellova Elda Nikolli Ana Zacharian Alida Cenaj Mimoza Nogu Ariola Prenga Eva Papajani Aida Baro Ermira Qosja Marigo Posja Natasha Hoxhara Sonila Biba Silvamina Alshabani Renata Puleri Genta Iseberi Dilore Loshi Anisa Proda Alma Puka Liljana Shehu Dhurata Mullisi Nusha Dedaj Adiona Llukmani Flutura Xhabija Erma Nasufi Miriam Neziri Angoni Elda Pineti Daniela Xhemalaj Dorentina Hysa Joana Gjipalaj Vitrina Kroza Alma Shkreli Elona Prroj Xhiliola Shabani Enisa Trako Evis Fico Marsela Tarelli Sara Imeraj Geldona Metaj Majlinda Jajçari Cake Albina Buci Shpresa Delija Edlira Sulejmani Luiza Dule Greta Tuci Elda Gega

Commitment and Passion Courage Leading by Example Accountability Decisiveness Acting Strategically Managing Complexity Pro-active and Youth Savvy Setting Clear Goals and Persisting in Achieving Them Boldness Learning Agility Confidence Trust Get the best from others Having A Vision and Being Committed to it Ability to Inspire Motivate Others Justice Responsibility Creating Lasting Relationships Fighter and Effective Communicator Self-motivation in poverty Confidence and Clarity Disrupter and Challenger of Processes Selflessness Being Ethical Balanced and People-Oriented Empower and Help Others Succeed Delegation and Empowerment Charisma and Futuristic Long-term Thinking and Perspectives Fostering Creativity and Innovation Compassion Integrity Resilience Faithfulness Team Building and Promoting Teamwork Negotiation Skills and Influence Self-Managing Respect for Others Honesty and Transparency Seeks Out Advice Endurance and Purpose Curiosity, Competence, Focus Listening skills Standards Discipline Truth and Authenticity Sacrifice and Serving Causes Greater than Oneself Modesty Intent

51 vajzat, karakteristikat dhe vlerat që ato përfaqësojnë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

E përkushtuar e plot pasion Kurajo Udhëheq duke dhënë vetë shembullin e para Ndjenjë e lartë përgjegjshmërie Vendosmëri e palëkundur Vepron në mënyrë strategjike Aftësi për të menaxhuar çështje komplekse Aktive në punën me të rinjtë Me qëllime të qarta dhe vendosmëri Me guxim e pa u sprapsur Të mësosh edhe pse je mësues E sigurt në vetvete Besueshmëri dhe konsistencë Të nxjerrësh më të mirën nga të tjerët Me vizion dhe angazhime Aftësi për të frymëzuar të tjerët Motivuese edhe me art E drejtë dhe e vendosur Me përgjegjshmëri dhe besueshmëri Raporte afatgjata me njerëzit Luftarake dhe komunikuese Të motivosh veten në mbijetesë Besim dhe qartësi Sfiduese e situatave të paqarta Me karakter dhe vetëmohim Me norma të larta etike E balancuar rreth njerëzve e harmonisë Frymëzuese e inkurajuese Shpërndan përgjegjësi dhe mundësi Aftësi për të tërhequr njerëzit Me vizion dhe perspektivë Sjell risi dhe kreativitet Dhembshuri dhe Empati Me integritet Aftësi për t’u ringritur Besnikëri ndaj traditës Kampione e punës në grup Aftësi për të bindur dhe ndikuar të tjerët Aftësi për të menaxhuar veten Respekt për të tjerët Transparencë dhe korrektesë profesionale E etur për të mësuar dhe për të dëgjuar këshillat e të tjerëve Me durim e me qëllime të qarta Kërshëri, kompetencë, fokus Po, dëgjimi është aftësi Standardet mbi të gjitha Disiplina e ka një emër Autentike dhe e vërtetë Sakrifikim dhe Shërbim për çështje madhore Modesti Qëllime të mira

1 Commitment and Passion Confederation of Trade Unions of Albania (KSSH): Since 1991, the KSSH, as a national confederation of trade unions in Albania, has been focused on worker’s needs and positioning itself in new social and economic conditions and developments as it serves 110,000 worker members.

Anisa Subashi Trainer, Deputy President of the Confederation of the Trade Unions of Albania

Anisa has been working with the KSSH for over a decade and a half, dedicating her time, passion and expertise to managing and leading KSSH work in the areas of worker contracts and contributions, worker fairness, employee rights and activism, the right for workers to assemble and more. Her work can be hard and challenging, but her commitment to help and represent those workers has never wavered. Many battles have made her work hard and tiresome, but she has never given up and has earned the respect of those she serves and those she works with internally and externally.

“Success is never an accident. It is the result of a commitment and hard work, of careful planning, discipline and focus. My work requires many elements of good management, but most of all it requires inspiration and durable trust. I am lucky to have the commitment and passion required to represent the Confederate of the Trade Unions of Albania. It is a duty and a privilege to serve 110.000 members of our confederate”

Anisa’s commitment to the work of the Trade Unions is outstanding. During her tenure, she has accomplished many things, – Anisa Subashi particularly in the areas of worker rights promotion, but one of the achievements she is most proud is the campaign to end gender-based disparity and bullying in the workplace. She is a proven leader for a team and an organization that looks up to her. Anisa leads by example and she motivates and encourages her team to also give it their all, which is why she is so passionate about her work. Anisa’s commitment and passion remain an inspiration for the whole team to achieve their goal in the mission of the Confederation Trade Unions of Albania.

E përkushtuar e plot pasion 1 Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH): ofron që prej vitit 1991, mbështetje të punëmarrësve shqiptarë dhe është shndërruar në institucionin më përfaqësues të tyre.

Anisa Subashi Zv.Presidente dhe trajnuese, Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH)

Anisa është pjesë e KSSH-së prej më shumë se një dekade e gjysmë, duke u përkushtuar me gjithë vëmendjen dhe kohën e saj, me pasionin dhe ekspertizën që e karakterizon për të administruar dhe drejtuar shumë nisma të Konfederatës. Dora dhe mendja e saj duket në shumë aspekte, që nga fusha e kontratave dhe rregullimi i kontributeve, deri tek përpjekjet për të përmirësuar kushtet e punës, barazinë gjinore, pagat e njëjta, të drejtat e grave në vendin e punës, bashkëpunimin me organizmat ndërkombëtare, e së fundmi, edhe zgjedhjen e saj në një nga grupet këshillimore të ILOs, (Organizata Ndërkombëtare e Punës).

“Suksesi nuk është asnjëherë i rastësishëm. Vjen si rezultat i përkushtimit dhe punës së pa ndalur, planifikimit të kujdesshëm, disiplinës së fortë dhe përqendrimit. Puna ime kërkon shumë elementë koordinimi, drejtimi e organizimi, por mbi të gjitha, kërkon frymëzim. Është detyrë dhe privilegj për mua t’u shërbej me trajnime e politika të reja zhvillimore të 110,000 të KSSH-së”

Roli i Anisës në shërbimin e 110,000 anëtarëve të KSSH mund të jetë i vështirë dhe sfidues, por përkushtimi i saj për të ndihmuar dhe përfaqësuar këta punonjës nuk është zbehur asnjëherë.

– Anisa Subashi

Gjatë punës në KSSH, ka arritur të nxjerrë në diskutim publik e të vendosë në rrugën e zgjidhjes shumë problematika të punëmarrësve. Njërën prej këtyre betejave e veçon pa u menduar gjatë: Fushatën për t’i dhënë fund diskriminimit mbi baza gjinore apo ndaj “më të dobëtit” në vendin e punës, ose siç quhet ndryshe “bullizmi”. Anisa është një drejtuese e sprovuar për ekipin, anëtarët dhe organizatën që përfaqëson. Njerëzit rreth saj frymëzohen edhe thjesht duke e ndjekur në përpjekjet e rezultatet që duket sikur kanë 20 veta nga pas, por në fakt, janë meritë e saj dhe e bashkëpunëtorëve që e mbështesin në çdo iniciativë.

2 Courage SOS Village: Since 1995 in Tirana, SOS Village has been addressing the issues related to youth without parental care or at risk of losing parental care through programs working to strengthen families, addressing care in family issues, and helping with access to youth’s education. SOS also supports young people with professional counsellors while they move into shared housing and learn to live independently.

Arnita Ponari Social Worker, SOS village

Courage is one of the core traits of leadership. Aristotle called it “the first virtue” because courage makes all other qualities possible. In Arnita it is easy to see how courage to confront challenging and difficult societal issues affecting youth has shaped her thinking and acting, which go hand in hand with her calm and patient personality, even if those may be deemed unpopular by the youth she serves.

“It takes efforts, persistence and courage to work with children in need of a shelter and family. But without purpose, direction and a supporting system, it is difficult to keep going. However, despite all challenges and difficulties in our work and society, we keep going, because ultimately, it is the courage to do so that counts”

She is not afraid to try new

things as she has the trust and confidence of her colleagues as well as the teenagers they work

– Arnita Ponari

with. Her work is reflected in developing new programs, matching youth’ skills with opportunities for growth, connecting people within SOS village and outside communities, and drafting policy papers for governmental agencies to help institutions who have similar focus. Trying new things can sometimes be difficult but having the courage to try new things to help youth is Arnita’s passion. She is an inspirational leader shaping the lives of our youth and positioning them for individual and societal success.

Kurajo 2 Që prej vitit 1995, Fshati SOS ndihmon fëmijët që kanë humbur kujdesin prindëror apo që janë në rrezik për të humbur atë. Program ndihmues ka edhe për familjet që mund të jenë në rrezik për të braktisur fëmijët. SOS mbulon nevojat edukative të fëmijëve në të gjitha nivelet e arsimit parauniversitar.

Arnita Ponari Punonjëse Sociale, Fshati SOS

Kurajoja është një nga tiparet thelbësore të një lideri. Aristoteli e ka quajtur “virtyti i parë”, sepse është kurajoja ajo që e bën njeriun të nxjerrë në pah virtytet e tjera, apo edhe t’i vërë në përdorim ato. Tek Arnita është e lehtë ta shquash kurajon, edhe pse në pamje të parë duket mjaft e matur dhe e tërhequr. Në fakt, është e qetë dhe e balancuar! Nuk rrëmbehet kollaj! Është e matur dhe pikërisht maturia e ka bërë që të përsoset e ta përdorë kurajën për të përballur vështirësitë që ndikojnë te të rinjtë me të cilët punon. Të qenit kurajoze i ka formëzuar mënyrën e të menduarit dhe të të vepruarit, cilësi që shkojnë krah për krah me karakterin e saj të qetë e të duruar. Arnita i ka të shkruara në ballë të dyja këto cilësi thelbësore të individualitetit të saj, e i vë në punë pa u shqetësuar se duken të zbehura në kohët e vështira e të vrullshme që jetojmë.

“Duhen shumë përpjekje, këmbëngulje dhe kurajë që të punosh me fëmijët në nevojë në familje zëvendësuese. Por kur njeriu ka qëllim e drejtim të caktuar, atëherë bëhet disi më e lehtë ecja përpara. Sfida ka shumë e janë të përditshme, por, pavarësisht tyre, ne e vijojmë mbështetjen për fëmijët. Nuk i bën dot bisht asnjë përgjegjësie në një punë të tillë. Mua ndjeshmëria dhe kurajoja më nxit, më motivon të shërbej për misionin kam: mbështetjen e fëmijëve pa kujdes prindëror. Përgjegjësi e madhe! Kurajo e madhe! Fat që e kemi këtë mundësi” – Arnita Ponari

Krijon, planifikon dhe sjell risi me zhvillimin e programeve të reja; krahason aftësitë e të rinjve me mundësitë për rritje; vendos lidhje e bashkëpunime brenda fshatit SOS e jashtë tij, me komunitet dhe aktorë të tjerë. Të gjitha këto kërkojnë përkushtim për të përgatitur dokumente e dosje rregullatore për fshatin e për institucionet bashkëpunuese. Nuk është e lehtë të përballosh këtë natyrë pune edhe pas 16 vitesh eksperiencë. Por, Arnita ka kurajo dhe ia dalë mbanë me fëmijët dhe adoleshentët e fshatit SOS. 29

3 Leading by Example Mary Ward Loreto Foundation: Mary Ward Loreto Foundation (MWL) is a non-profit organization providing development programs for vulnerable communities in Albania. The focus is related to the work against human trafficking, working with youth, women and men in rural and urban regions of Albania, raising awareness with those who are vulnerable to being trafficked.

Ana Stakaj Project Manager, Mary Ward Loreto Foundation

Ana works for an organization where actions and outcomes speak louder than words. For the participants, beneficiaries and people served by and through their projects, it is easy to see how dedicated Ana and the Mary Ward Leto Foundation team members are, as they work hard to intervene in and impact the causes and realities of human trafficking. The more active and caring she is, the more she motivates and inspires those with whom she works.

“Our grassroot interventions require examples of change, instead of opinions about change. Hence, we create these examples through our support, empowerment, guidance and follow-up. I try to see things through our beneficiaries’ eyes. The women we have supported throughout the years have inspired me to say, “Let’s go”, instead of “Get going”. It is a big responsibility to lead women towards empowerment and I am privileged to have had this opportunity”

Ana is a person of action and boundaries of time, barriers or external conditions do not hinder her. She gets up and gets going, leading by example since her – Ana Stakaj first day being part of the nongovernment sector, 14 years ago at Caritas. At the Foundation, Ana leads by example which is reflected in her work in such areas as women empowerment, leadership, entrepreneurship, startups, education, etc. Her accomplishments are strengthened by her presence, which for her means to observe constantly, to be aware of situations, to seek and give meaningful feedback during her work. Ana is there for her people, colleagues and beneficiaries during significant societal efforts to find solutions to a growing global condition and problem. She is a perfect example of dedicated and modest leaders in the NGO sector, who work hard for those who are isolated in Albanian society. 30

Udhëheq duke dhënë vetë shembullin e para 3 Mary Ward Loreto Foundation (MWL) është një organizatë jofitimprurëse që fokusohet tek puna për parandalimin e trafikimit njerëzor, fuqizimin e njerëzve në zonat rurale dhe informale.

Ana Stakaj Menaxhere Projektesh, Fondacioni Mary Ward Loreto

Ana punon për një organizatë ku aktivitetet dhe rezultatet flasin më qartë sesa fjalët. Për pjesëmarrësit dhe përfituesit e projekteve është e thjeshtë ta kuptojnë se stafi i MWL punon me devotshmëri për të ndryshuar realitetin e hidhur të viktimave të trafikimit e të krijojnë mundësi të reja për jetën e tyre. Sa më aktive dhe e përkujdesur është Ana, aq më shumë motivohen dhe frymëzohen njerëzit rreth saj. Si kolegët ashtu edhe përfituesit e shprehin qartë mirënjohjen për seriozitetin dhe përkushtimin e saj. Ana është njeri i punës që nuk i njeh barrierat e kohës, faktorëve të jashtëm apo vështirësive të tjera që ndeshen rrugës. Modeli i saj është: “Çohu në mëngjes, vrapo në punë dhe filloje vetë para se t’ua shpjegosh të tjerëve”. Kjo ka qenë mënyra e saj qysh prej ditës së parë në sektorin e organizatave joqeveritare, me Caritas-in, 14 vjet më parë.

“Puna nuk përcaktohet dot nga titulli. As nga pozicioni, por nga mënyra si veprojmë. Puna jonë në terrenet e largëta kërkon shembuj konkretë, jo mendime teorike rreth ndryshimit apo fuqizimit. Prandaj jemi vetë të parët që i ofrojmë këto shembuj përmes mbështetjes individuale, fuqizimit në grupe e udhërrëfimit të vazhdueshëm, edhe pasi projektet kanë mbaruar. Prej atyre që kemi mbështetur për më shumë se 10 vjet, kam mësuar që kur nisim projektet të them “Fillojmë?” dhe jo “Filloni!”. Është përgjegjësi e madhe t’i udhëheqësh gratë drejt fuqizimit ekonomik apo social dhe unë e konsideroj si privilegj mundësinë për t’i ndihmuar ato”

Edhe brenda zyrës, te Ana dallohen rezultatet ndër vite, me projekte të tilla si: Fuqizimi i grave, lidershipi, – Ana Stakaj sipërmarrja, nismat e reja të biznesit, arsimi dhe trajnimi i grave dhe vajzave, etj. Ato përforcohen nga prania e vazhdueshme e saj në vendet ku ndodhin aktivitetet, ku Ana ka mundësinë të vëzhgojë, të analizojë, të ndërgjegjësohet dhe të kërkojë zgjidhje e mendim nga njerëzit me të cilët punon.

4 Accountability QSUT/University Medical Center (QSUT): is the largest public medical center and teaching hospital in Albania.

Ariana Durbaku Doctor / Oncologist, QSUT

Accountability is a key reflection of leadership – it epitomizes the trait to be responsible for the outcomes of a leader’s work, for that leader and the team he/she leads. When Arjana does this for herself, it is easier for people around her to want to exercise the same sense of accountability for what they do. Her work takes on so much accountability as she, every day, knows that her actions impact the life of her patients and their families. “At the end of each day I revise my actions, my thoughts, my interventions for that day. What happens at work is a pure result of my own moves. With every patient I feel the responsibility of life. I am aware of the expectations on my actions, as well as the consequences. And I can never seek to escape the consequences of my own acts. It would be wrong, and I would not be able to go to sleep. Hence, I am bound by my actions and liberated by my accountability”

Seeing her in action at the oncology department at Tirana Teaching Hospital, it is remarkable to notice how she supports and encourages and motivates the oncology staff and how she works with both patients and families addressing their medical challenges

Arjana’s work and her holding herself accountable for that work has produced significant results: more than 7 cases a day, new, friendlier methods in dealing with the patients and their relatives, shorter waiting times, accompanying patients in distress, longer consultations, warmer atmosphere and conduct, impacting positively on both patients and relatives during their hospital ‘experience’.

– Arjana Durbaku

Arjana has instilled a sense of responsibility among other people, hence, staff and patients are grateful for her presence at the hospital where every day is a day that underscores the value of a human life.

Ndjenjë e lartë përgjegjshmërie 4 QSUT/Qendra Spitalore Universitare Nënë Tereza: Është spitali më i madh publik në Shqipëri.

Ariana Durbaku Mjeke / Onkologe, QSUT

Përgjegjshmëria është një nga elementet bazë të personalitetit njerëzor. Kur Arjana shfaq ndjenjë të lartë përgjegjësie në vendin e saj të punës në spitalin onkologjik, edhe të tjerët mundohen ta ndjekin modelin e saj. Orët e gjata të punës bëhen edhe më të shpeshta pikërisht për shkak të përgjegjshmërisë që ajo ndjen. Doktoresha është e vetëdijshme se prej veprimeve të saj, varet jeta e pacientëve dhe gjendja emocionale e shpirtërore e familjarëve. Kur e sheh duke vrapuar korridoreve të spitalit, është e pamundur të mos vësh re ritmin, energjinë dhe përkujdesjen që tregon teksa motivon infermieret, kolegët, pacientët, familjarët e gjithkënd tjetër që admiron punën dhe mënyrën si menaxhon rastet e pacientëve dhe betejat e tyre mjekësore.

“Në fund të çdo dite bëj analizën e veprimeve të mia, sipas disa kritereve që kam vendosur vetë. Po, i jep llogari vetes. Rezultatet e punës dhe çfarëdo që ndodh i konsideroj si pasojë e veprimeve dhe zgjedhjeve të mia. Jam shumë e ndërgjegjshme edhe për pritshmëritë ndaj meje si mjeke, edhe për pasojat e punës që bëj. Prandaj nuk më shkon asnjëherë ndërmend t’u bëj bisht përgjegjësive. Do ishte e papranueshme, e për më tepër s’do isha në gjendje të vija gjumë në sy. Prandaj ndjehem në një krah gati si e burgosur nga standardet që i kam vënë vetes, por nga tjetër, tërësisht e çliruar falë ndjenjës të lartë të përgjegjshmërisë.”

Në dhomën e saj të vizitave kalojnë minimumi 7 raste në ditë, që diskutohen përherë me metoda miqësore, të hapura e të kujdesshme, për të qetësuar pacientin dhe të afërmit e tij. Tek dera e zyrës së saj, koha e pritjes nuk është kurrë e stërgjatë. Pacientët gjithmonë dalin të shoqëruar prej saj dhe nuk e kanë më në çehren e fytyrës stresin me të cilin futen në spital.

– Arjana Durbaku

Nuk e shikon orën kur bën konsultë me pacientët e mundur nga ana emocionale. Përkundrazi, krijon atmosferë qetësuese, profesionale, por mbi të gjitha, njerëzore në një mjedis ku çdo ditë vihet në provë vazhdimësia e jetës. 33

5 Decisiveness Big Market: Big Market is the leading supermarket network in Albania with over 100 locations.

Edlira Lleshaj Entrepreneur / Big Market

Apart from having a futuristic vision for her business, Eda has the ability to make the right decision at the right time for her team, clients and other co-workers. Making decisions for Eda is a very thoughtful process but once her decision is taken, she stands firmly by it. While she is responsible for her decisions, she values input from others, especially with her husband with whom she shares the business, as well as her life. At the age of 21, together with her then boyfriend and while making her living by working in a supermarket, she decided to rent a space and open her own store. The first two years, Eda used the back room of the store as a bedroom, with a matrass on the floor, working 18 hours a day, all shifts, with an incredible persistence, intuition, efficiency, vision and excellent communications approach. The sacrifices paid off well. The single store turned into 13 supermarkets, the boyfriend is now her husband and her life is enriched with 4 beautiful girls and more than 200 employees, all while she keeps working full time in her business.

“There are no easy choices in the life of an entrepreneur. For me, the most difficult part was the decision to act, to start rolling 15 years ago, to invest into a new venture. It was a tough decision, but I’ve learned that we can all do anything we decide to do, once we’re convinced and courageous to make our minds up. It comes with a sense and balance of sacrifice, but so does every decision in life. They are full of risks, but most of the time, decisions are rooted in courage and they give me the best gift: set me free of dreams and imaginations and enable me to live my life without the “what if” options. Decisions are a big relief!” – Edlira Lleshaj

Despite her success, Eda remains modest, yet active, full of ideas, persistent and forward looking with her soft, yet firm style of communication and decision making. She makes everyone around her feel positive, worthy and action-oriented. Her style remains the same: patient, wise, almost shy, away from the limelight, behind the scenes, in her carefully made circle of efficient and positive people. Hard worker, wise entrepreneur, exceptional role model for many women and girls in Albania. 34

Vendosmëri e palëkundur 5 Përveç se ka një vizion që shkon përtej të zakonshmes, Eda ka edhe aftësinë të marrë vendime të shpejta, në kohën dhe mënyrën e duhur për veten e saj, për biznesin dhe për klientët. Është proces të cilit i kushton gjithë vëmendjen që i takon: Mendon, analizon opsionet dhe riskun e situatës, e në momentin kur merr vendimin, nuk e kthen më mbrapsht. Ama, edhe pse përgjegjësinë e mban vetë, para se të thotë fjalën e fundit, i pëlqen të marrë në konsideratë mendimin e të tjerëve, veçanërisht të bashkëshortit, me të cilin ndan edhe jetën, edhe biznesin.

Edlira Lleshaj Sipërmarrëse / Big Market

Kur ishte vetëm 21 vjeçe, teksa punonte në një supermarket për të siguruar të ardhurat e saj si studente, vendosi që së bashku e të dashurin, të merrnin me qara një hapësirë për të hapur marketin e tyre. Dy vitet e para vendosi një dyshek sfungjeri në magazinën e marketit, që e përdori si dhomë shplodhjeje e gjumi derisa të mbaronte punën prej 18 orësh në ditë. Punonte të gjitha turnet, me këmbëngulje përtej të zakonshmes, e palëkundur, me një intuitë për t’u pasur zili, me efikasitet, ide të qarta, me guximin për të provuar risitë dhe me mënyrë të shkëlqyer komunikimi.

“Asnjë vendim nuk është i lehtë në jetë, aq më tepër në biznes. Për mua vendimi më i vështirë ishte ai që mora para 15 vitesh kur i thashë vetes: Vepro! Hape marketin tani!” Ishte koha të investonim në një drejtim të ri. Çdokush mundet ta arrijë synimin që ka, mjafton që të bindë veten dhe të marrë një vendim. Lëvizje të tilla vijnë me faturë sakrifice nga mbas, por kështu janë të gjitha hapat e jetës: plot rreziqe e pasiguri. Ama, kur njeriu ka kurajën ta marrë një vendim, atëherë e ka çliruar veten nga të gjitha ëndrrat. Sa herë marr vendime, e di që java ime do vijojë siç e kam vendosur unë, e jo me pikëpyetjen “Po sikur...?” Mendoj se marrja e një vendimi është një nga momentet me çliruese për këdo”

Sakrifica doli me sukses: Marketi i parë u shndërrua në 13 supermarkete; dy punonjësit e parë u bënë 200: i dashuri u bë bashkëshort dhe jeta e saj u pasurua edhe me 4 vajza të mrekullueshme.

– Edlira Lleshaj

E megjithatë, edhe pse suksesi i kalon kufijtë e ëndrrës së saj fillestare, Eda ngelet sipërmarrëse tejet modeste e me profil të ulët publik. 35

6 Acting Strategically Dori is a forward-thinking, actionoriented author with an openminded approach. In her work, she has, with her inquisitive mind, always been interested in media and communications projects, and often challenges any uncertainties that exist in society and institutions, offering ideas and solutions from her open, inclusive and daring mind.

Dori Daka Media Producer/ Author

Dori has been prepared at any given moment to adjust her strategies. In multiple occasions, she has created and seized opportunities and ideas in the media, by introducing new angles, information, approach and people, i.e. In the successful TV program “Pasdite në Top Channel” (Afternoon in Top Channel), in her role, Dori was the first author to open the doors for common people and their life stories, for a deeper look into people’s life and for possible connections with the policy makers that could affect these lives.

“Strategy is a very simple thing: you decide to be different. A little better and much more different! In my work I’ve noticed my day is composed 20% of ideas and 80% of planning, strategy and hard work feeding it. In the media industry it is vital to think outside the box and to plan in advance what kind of message you want to convey in the long term. I find it important to give voice to the voiceless and shed a light in the darkness of our daily issues. This has been my strategy in my years in television and continues to be the purpose in everything I do”

She has been equally remarkable in the way she tackles unexpected challenges in that media world and is known for her impactful television programs shared by the biggest media outlets in our country.

– Dori Daka

Dori is not tied to her ideas or past experiences. She is very flexible in her mindset and tries news approaches frequently and successfully. She constantly accesses the media environment and understands the fast, changing role of Information Technology In all these, Dori remains modest, quiet, grateful and open-minded in her role and strategic thinking mind! 36

Vepron në mënyrë strategjike 6 Dori shikon larg. Pëlqen veprën më shumë se fjalën dhe i vëzhgon problemet nga më shumë se një këndvështrim. Truri i saj kurioz dhe dashamirës ka bërë që të përfshihet me mjaft interes në projekte komunikimi e mediatike që adresojnë sfidat dhe pasiguritë e njerëzve, por edhe të institucioneve. Në çdo produkt të saj ndihet dora orientuese drejt zgjidhjes dhe mënyrës së hapur të trajtimit te problemit.

Dori Daka Autore programesh dhe dokumentarësh

Megjithatë, e vëmendshme siç është, nuk i qëndron asnjëherë stoike strategjisë së parë, nëse i rezulton e gabuar. Ka pasur momente kur ka kapur në ajër ose ka krijuar vetë mundësi të reja mediatike, duke sjellë për syrin e shikuesit këndvështrime të pa-eksploruara, informacion të ngjeshur, njohje të reja me vende dhe ngjarje të patrajtuara më parë.

“Strategjia është e thjeshtë: Merr brenda vetes vendimin që të jesh ndryshe nga të tjerët. Pak më mirë, por shumë më ndryshe. Dita ime ndahet në dy pjesë, 20% të kohës ma marrin idetë, e pjesën tjetër planifikimet, sepse dua ta kuptoj qartë se si mund t’i zbatoj idetë që më vijnë në kokë. Në industrinë mediatike, për mua ishte e rëndësishme t’u jepja zë e mundësi shprehjeje edhe asaj pjese të popullsisë që shpesh e kemi injoruar e lënë në harresë. Kjo ka qenë strategjia ime përgjatë gjithë viteve që kam shpenzuar në televizion dhe vazhdon të jetë qëllimi im kryesor në jetë”

Në karrierën e saj si autore programesh, ndër më të vlerësuarit ka qenë “Pasdite në Top Channel” në të cilin Dori vendosi të hapë dyert dhe hapësirën televizive për njerëzit e thjeshtë dhe historitë njerëzore. Emisioni ndryshonte nga të tjerët sepse skanimi i jetës së këtyre njerëzve bëhej paralelisht me mundësitë që iu krijoheshin për t’u lidhur me personat që kishin vullnet të ofronin zgjidhje.

– Dori Daka

Dori di t’i mirëpresë sfidat. Aftësitë e saj strategjike e kanë nxjerrë në krahun tjetër të lumit, sado i turbulluar të ketë qenë ai. Nuk e mban veten peng të ideve apo eksperiencave të mëparshme, përkundrazi është vajzë fleksibël që nuk ka frikë të mirëpresë dhe provojë me sukses eksperienca të reja, përshirë teknologjinë.

7 Managing Complexity Simplicity – positioned in context of complexity - is indeed a great virtue, but what we don’t understand is the hard work behind it. Managing complexity as a leadership trait is reflects in the work of our only two-person leadership team highlighted in this publication. We see the final numbers, points and results calculated by these two exceptional young leaders – Eda and Fero - as they prepare the lists of results and probabilities of every single Albanian who, according to the Albanian System on Higher Education, is a potential student-to-be at the beginning of each academic year.

Feruze Shakaj & Edlira Bellova Data Analyst, Institute for Higher Education

Both women are masters of figures, statistics and data analysis, and are aware that in today’s world, in appearance, even with complex sets of data, their task is to provide the most understandable answers in the shortest period of time.

“Complexity has become our second name, though we work and live to make simplicity visible for everyone. We provide simple answers to thousands of studentsto-be, teachers, parents and schools, as they expect to receive understandable and straightforward results. Under time pressure, they want to have available and comprehensible figures from Matura exams, on which depend the student’s chances to pursue university studies. Hence, simplicity has become a must in our work, even though it involves the exam results of more than 60 thousand students and 240.000 exams each year”

It happens very often that the exam lists changes, the models and applications form, and procedures hardly remain the same each year, and nevertheless, these twomagic problem-solvers are able to adjust and be efficient even under rapidly shifting circumstances.

Their ability to assess the situations and scan the environment is remarkable, as is their ability to search for trends, indicators or new practices to establish new practices and adopt to the frequent chances very smoothly.

– Eda Bellova and Feruze Shakaj

Excellent responders to every complex situation and outstanding masters of making this complexity simple, Eda and Fero provide available and usable information for everyone who depends on statistics for university studies. 38

Aftësi për të menaxhuar çështje komplekse 7 Thjeshtësia e vendosur brenda kornizës së kompleksitetit është vërtet një vlerë e madhe. Ajo që shumica e njerëzve nuk kuptojnë në pamje të parë, është puna e madhe që qëndron pas thjeshtësisë. Menaxhimi i situatave komplekse shihet në punën e dyshes së vetme të përbashkët që sjellim në këtë botim: Ato janë dy vajzat që përpunojnë të dhënat statistikore në përfundim të provimeve të maturës për të gjithë Shqipërinë. Janë dy vajza të jashtëzakonshme të APRIAL-it, mendja e të cilave është e programuar të vrapojë pa asnjë vështirësi mes morisë së numrave dhe presjeve dhjetore.

Feruze Shakaj & Edlira Bellova Agjencia për Pranimin në Institucionet e Arsimit të Lartë (APRIAL)

Eda dhe Fero janë të dyja mjeshtre të shifrave, statistikave dhe përpunimit të të dhënave. Thjeshtësia as nuk kuptohet, as nuk vlerësohet dot nga të gjithë, megjithatë dy super-vajzat e statistikave ndjehen me fat që kanë shansin të ofrojnë ndihmën dhe qartësinë e kërkuar për maturantët.

“Kompleksiteti na është kthyer në emrin tonë të dytë, edhe pse puna jonë është që të hedhim në sistem përgjigje të thjeshta dhe të kuptueshme. Përpunojmë shifra për dhjetëra mijëra maturantë që duan të fillojnë studimet e larta në Shqipëri. Bashkë me ta, janë edhe mësuesit, prindërit dhe shkollat që presin me padurim të shohin të përpunuara rezultatet dhe klasifikimet për të hyrë në universitet. Shpesh punojmë nën presion të lartë kohor dhe nuk është e lehtë, sepse duhet të përpunojmë rezultatet e rreth 60 mijë maturantëve dhe renditjen e 220 mijë provimeve çdo vit.”

Në punën e tyre ndodh shpesh që lista e provimeve iu ndryshon, e po kështu edhe format dhe modelet e aplikimit, procedurat apo format e vlerësimit. E megjithatë, këto dy vajza që i zgjidhin problemet si me magji, janë në gjendje të përshtaten dhe të jenë efiçente edhe në rrethanat më të pamundura për të operuar logjikisht.

– Eda Bellova dhe Feruze Shakaj

Zgjedhëse të shkëlqyera të çdo situate komplekse, ofruese informacioni sa të shpejtë, aq edhe kuptueshëm, janë karakteristika që i bëjnë dy vajzat të jenë hallka prej të cilave varet zinxhiri i gjatë i statistikave që furnizon universitetet shqiptare me studentë të rinj, e këta të rinj me rezultatet dhe mundësitë për më tej. 39

8 Pro-active and Youth Savvy In the remote areas of Albania where poverty may be prevalent, Sister Elda is not distracted from her focus on working with youth and their potential or the problems that confront them as part of that process.

Sister Elda Nikolli Religious Sister / Teacher

Sister Elda is committed to being at the table where problems and their solutions are discussed. While these discussions take place in the remote, yet beautiful parts of Albania, Sister Elda is aware that 84% of online youth in Albania use either Facebook or Instagram and why she has to keep up with changing technology to be of help to them. She is a leader that knows how important it is to use the new tools to engage, educate and connect with the youth. Being savvy in the technology and social media world can bring outstanding results and attract a bigger number of people to connect to the cause, conversation and solution-oriented discussions she leads as well as connect with those she serves.

“I like travelling to the remote areas and time with people living there, keeping them active and engaged. I enjoy being with them because the lively, enthusiastic, and spiritually fit youth are the drivers of change for Albania. It is them who will make our future brighter. And I learn from my young friends too. Since most of them are social media users, I’ve learned how to use their communications methods and I do it with clear objective: to spark ideas, to build trust and to allow the youth to initiate discussions and ideas they can grow”

Sister Elda works with groups of 15 teenagers or more, teaching them Italian, but also life lessons, love, – Elda Nikolli commitment and activism. She also dedicated 100 hours a year to teach Italian to university students, who say: “We all believe we speak good Italian. Then sister Elda comes, and we realize we have a long way to go. But we do not feel the gap between where we are and where we need to be with the Italian language, thanks to her,”- said A. Marku, commenting on social media about Sister Elda. A real adaptive leader, Sister Elda embraces changes that help her serve the youth of Albania. 40

Aktive në punën me të rinjtë 8 Në zonat e thella të Shqipërisë, varfëria është akoma e pranishme. Megjithatë, Motër Elda Nikolli nuk e lejon varfërinë që të bëhet pengesë në objektivat dhe fokusin që ka. Vijon të motivojë të rinjtë, pavarësisht problemeve jetike siç është varfëria.

Elda Nikolli Motër fetare / Zonja e Këshillit të Mirë / Dioqeza Rrëshen

E përkushtuar dhe e gatshme që të udhëtojë deri në skutat me të largëta ku problemet bashkëjetojnë me njerëzit, ajo ulet e diskuton me ta për vështirësitë dhe mundësitë e zgjidhjes. Edhe pse shumë të thella, (e po aq të bukura), zonat malore të Shqipërisë mbajnë akoma brenda tyre vajza e djem që janë të pasionuar (si gjithë bashkëmoshatarët e tyre), pas internetit dhe rrjeteve sociale. 84% e të rinjve shqiptarë janë përdorues të Facebook-ut ose Instagram-it; prandaj Motër Elda e mban veten të përgatitur dhe të përditësuar po aq sa ata, në mënyrë që të jetë në gjendje t’i ndihmojë “me metodat e tyre”.

“Më pëlqen të udhëtoj në zona të largëta, të rri me njerëzit që banojnë atje, e t’i përfshij në aktivitete të ndryshme. Të rinjtë aktivë e me botë të pasur shpirtërore, janë ata që do e ndryshojnë Shqipërinë. E kam si mision timin që të investoj kohë dhe energji duke u shërbyer komuniteteve dhe njerëzve në zona të largëta. Janë larg gjeografikisht, por edhe të lidhur me botën si të gjithë: përmes internetit e rrjeteve sociale. Prej tyre kam mësuar edhe unë se si të përdor metodat e reja të komunikimit teknologjik, që edhe të krijojnë besim tek unë e të diskutojmë për çështje që shpesh i mbajnë peng.”

Motër Elda punon me grupe prej 15 a më shumë adoleshentësh a fëmijësh në ditë. Nuk u mëson të tjerëve vetëm italisht, por edhe mësime jete, dashurie, përkushtimi dhe aktivizimi. Vijon ndërkohë t’i dedikojë rreth 100 orë në vit leksioneve të italishtes për studentët e nivelit universitar.

– Elda Nikolli

Një prej tyre shprehet: “Këtu në Shqipëri të gjithëve na duket se flasim shumë mirë italisht. Pastaj vjen motër Elda, fillon të flasë dhe aty e kuptojmë se sa shumë rrugë paskemi për të bërë. Megjithatë, jemi të ndërgjegjshëm se këto mangësi në gjuhën Italiane do t’i sheshojmë shpejt, falë aftësive dhe përkushtimit të saj” - Komenti i studentit A.MARKU në rrjetet sociale për motër Eldën. 41

Setting Clear Goals and Persisting in Achieving Them Albanian Skills: Albanian Skills is an independent Albanian Swiss initiative focused on promoting the vocational education and training and the skills needed for workforce growth, particularly through the annual Skills Competition for young Albanian professionals.

Ana Zacharian Co-Founder of Albanian Skills

Ana is the example of a leader totally dedicated to one clear goal – providing skills development opportunities to Albanian youth, no matter what the challenges are. Ana and her initiative, Albanian Skills, has held skill competitions the last 5 years that connect young professionals with the navigation process of being ready to find a job that fits within the workforce needs of our country and beyond.

“I’ve faced many challenges and difficulties in life, and what they have taught me is to be more persistent and resilient. It is through tough times that I’ve realized how my patience, persistence and clear focus make an unbeatable combination for triumphs, big and small ones. I am happy I’ve had the opportunity to learn my lessons, to keep going and to help young people do the same in their love and passion for skills”

Ana does not step back from setting a very high goal and working with dogged determination to deliver what is needed. Her clarity and persistence are backed with an unwavering confidence in the importance of vocational skills and in the Albanian Skills team, who is integral to their work and – Ana Zacharian cause. And if we add the radiant enthusiasm she shows in every Albanian Skills competition and the clear excitement about what she is doing, it becomes easy to understand why more than 5,000 people have been drawn to her work since the first edition of the skills competition week in 2014. Ana is known for her patience to sit and write down her goals, clearly and with immaculate timelines. She does not stop because her passion and goals are very clear: Help Albanian youth to succeed with their vocational skills set in the competitive markets outside Albania. She is a clear example of self-made success, a people-oriented leader who wants the best for others. 42

Me qëllime të qarta dhe vendosmëri 9 Albanian Skills është një nismë zvicerano-shqiptare që promovon aftësitë e arsimit dhe formimit profesional, elementë shumë të rëndësishme për kualifikimin e të rinjve në vend. Në mënyrë mbresëlënëse, AS organizon prej 5 vitesh konkursin e aftësive për profesionistët e rinj në Shqipëri.

Ana Zacharian Bashkëthemeluese e Albanian Skills

Ana është shembulli i drejtueses që ka aftësinë të përkushtohet tërësisht për një objektiv madhor. T’i ofrojë të rinjve shqiptarë mundësi që të rrisin aftësitë profesionale dhe konkurruese, sado të mëdha të duken pengesat. Ana dhe nisma e saj, Albanian Skills prej 5 vitesh ka vendosur gurë themeli në marrëdhëniet mes profesionistëve të rinj, proceseve përgatitore për tregun e punës, marrëdhëniet më kompani të huaja, konkurrueshmërinë dhe besimin në aftësitë e tyre.

“Jeta më ka përballur me shumë sfida dhe vështirësi. Prej tyre kam mësuar si të jem më e aftë për t’u ringritur dhe më këmbëngulëse tek e drejta. Asnjëra prej këtyre aftësive nuk përftohet dot nëse njeriu nuk kalon nëpër sprova të vështira. Pikërisht përmes tyre kuptoj se si durimi, këmbëngulja dhe qartësia, më kanë sjellë një kombinim të begatë që mbart triumfin për gjëra të vogla apo të mëdha. Jam e lumtur që ndihmoj të rinjtë të zhvillojnë pasionin e tyre për aftësitë.”

Vështirësitë dhe pengesat nuk e zmbrapsin. Refuzon të heqë dorë nga fokusi dhe objektivi i saj. Punon fort dhe me aftësi mbresëlënëse organizative, derisa të arrijë plotësisht atë që ka planifikuar.

Ka besim të palëkundur tek – Ana Zacharian rëndësia që kanë për Shqipërinë aftësitë profesionale. Po t’i shtojmë edhe entuziazmin e konkurseve të Albanian Skills, atëherë kuptohet lehtë përse gati 5 mijë njerëz janë apasionuar pas Albanian Skills dhe kanë marrë pjesë në të qysh prej fillimit, në konkursin e vitit 2014. Ana ka reputacionin e një profesionisteje më durim të pazakontë që kur ulet të shkruajë objektivat dhe synimet, nuk ngrihet pa i bërë ato të qarta. Ana është shembulli i qartë i suksesit të arritur me nismë personale, një lidere që funksionon më mirë vetëm kur ndihmon të tjerët dhe që punon për të mirën e tyre. 43

10 Boldness Courageous leaders do not hesitate to speak their minds, even if their work or reputations can be impacted.

Alida Cenaj Media Producer / Former editor / author at Klan Magazine

Alida is one of those journalistic leaders who seeks honesty and transparency in seeking answers to important questions related to community issues or work circumstances. She is particularly focused on issues surrounding the wellbeing of school-aged children, having one son herself in that age group. One example of her boldness is the public call to the city council to reschedule construction work that was interfering with the kids’ schooling hours in one public school. Alida managed to bring together the city council people and the parents’ board to find an alternative that didn’t affect the school year.

“There are norms and rules, written and non-written ones in journalism, that are accepted by all. I was young and bold enough to go beyond those accepted norms. This is how I’ve created my own sense of being authentic and original. It had a price, as many doors were closed to my openness, but I was bold enough to keep knocking and eventually, many doors opened. Hence, my moto is: live boldly. Say what you mean. Stand for it!”

With her real journalistic spirit, as Alida runs to find answers and solutions, she shares, “The question is not who is going to help me solve the problems I write about, but who is going to stop me! That’s where I run first.”

– Alida Cenaj

Alida is an image of a wellrespected woman and compassionate journalist and media producer.

Me guxim e pa u sprapsur 10 Drejtuesit me kurajë nuk kanë frikë të thonë atë që mendojnë edhe sikur kjo drejtpërdrejtësi të ndikojë në punën apo reputacionin e tyre.

Alida Cenaj Autore programesh dhe nismash për mirëqenien e fëmijëve

Alida është njëra nga ato gazetare që kur bën pyetje dhe këmbëngul derisa të marrë përgjigje, nuk e bën këtë nga kokëfortësia, por nga ndjesitë e forta profesionale dhe kërkesat e larta në transparencën ndaj publikut. Alida nuk heq dorë veçanërisht nga çështjet që kanë të bëjnë me fëmijët, shkollimin dhe mirëqenien e tyre. Duke qenë edhe vetë nënë e një fëmijë në shkollën fillore, është e ndjeshme në adresimin e çështjeve që prekin këtë grup moshë. Edhe si gazetare, edhe si qytetare e lirë, në rrjete sociale, Alida reagon fort ndaj problematikave që prekin fëmijët. Rasti me tipik i kurajos së saj është momenti kur i kërkoi bashkisë së kryeqytetit të ndryshonte datën e punimeve e ndërtimeve në një shkollë, ku prania e mjeteve të rënda, krijonte ndërhyrje me oraret mësimore. Ia arriti qëllimit e punimet u zhvendosën në një datë më të vonë.

“Ka disa rregulla në gazetari, herë të shkruara e herë jo, që pranohen nga të gjithë. Në fillimet e mia e kapërceja vijën ndarëse të këtyre rregullave. Tejkalimi i kufizimeve më ndihmoi që të fitoj pavarësi dhe origjinalitet. Por, kjo mënyra ime e drejtpërdrejtë e funksionimit pati edhe një çmim: shumë dyer më mbylleshin në fytyrë, e shumë njerëz më kthenin kurrizin; por nuk hiqja dorë lehtë. Trokisja edhe në dyer të tjera, të cilat vinte momenti që edhe hapeshin. Prandaj motoja ime në jetë është “Guxo! Trokit! Thuaje hapur atë që mendon dhe mos u tërhiq!”

Me shpirtin e saj gazetaresk, Alida nuk e ka problem të vrapojë pas përgjigjes, derisa më në fund ta – Alida Cenaj gjejë. Ajo thotë: “Kur kam një problem, çështja nuk është kush do më ndihmojë ta zgjidh, por kush do ketë guximin të më ndalojë. Ky është burimi tek i cili shkoj i pari”.

Përcjell imazhin e një gruaje të respektuar, gazetareje mjaft të zonjën, dhe producenteje mediatike që e duan të gjithë.

11 Learning Agility Mimoza is an English teacher, a runner, an enthusiast of new initiatives and a young woman who is not afraid to seek changes in her career, inspiring others to do the same.

Mimoza Nogu English Language Teacher / Runner

She is fully aware of her strengths and she has developed her leadership style in her ability to adapt to sudden changing circumstances, often those she creates. She turns obstacles into opportunities in class and in life, never abandoning her curiosity and willingness to constantly learn and grow. When the alternative methods of e-learning and Service-Learning Approach were introduced in Albania, Mimoza was the first one to volunteer and insert those methods in her teaching. She teaches at least 5 classes a day with the new methods and now feels more comfortable, as students have finally embraced it.

“I always try new teaching methods, or new initiatives in life. It is not easy to accept the new things. There is a resistance, within me and outside, with the students or colleagues. However, resistance to change should not become the barrier in our willingness to grow. I can never settle for what I know and what I love in my class to develop, together with students, the ability to learn, de-learn and re-learn. There can be no limitations on learning. The human mind is bigger than any barriers we have invented, hence, keep learning”

“When I overcome the resistance to change, I see how I become better in my critical thinking and determination to push forward. I notice this in my running endeavors and use the lessons I learn in sport as examples of growth and determination in class, to motivate my students,” says Mimoza, a true determined and charismatic leader.

– Mimoza Nogu

Të mësosh edhe pse je mësues 11 Mimoza është vrapuese, mësuese anglishteje dhe sipërmarrëse që i pëlqejnë nismat e reja. Nuk e njeh frikën për të ndryshuar karrierën, për të marrë drejtime të reja në jetë apo për të rrezikuar nën çadrën e të nxënit.

Mimoza Nogu Mësuese anglishteje / Atlete / Këshilltare

Është plotësisht e vetëdijshme për pikat e saj të forta dhe e ka krijuar stilin e vet të punës bazuar mbi aftësinë për t’u përshtatur, sado të papritura të jenë situatat (veçanërisht ato që krijon vetë). Mimoza i kthen pengesat në mundësi, në klasë dhe në jetë, duke mos hequr dorë nga kurioziteti dhe dëshira e saj për të mësuar e për t’u rritur vazhdimisht në shumë drejtime, aktualisht, edhe në administratë.

“Më pëlqen të eksperimentoj në mësimdhënie, ama vë re se në klasë, ka njëfarë rezistence ndaj ndryshimit. Megjithatë, kjo nuk duhet të na shndërrohet në pengesë për t’u rritur. E kemi përqafuar aftësinë të mësojmë, të çmësojmë dhe të rimësojmë. Tek e fundit nuk ka as korniza, as kufi tek të nxënit. Mendja e njeriut është më e madhe sesa çdo barrierë që kemi shpikur, prandaj nuk kemi pse përdorim justifikime. Mos ndaloni kurrë së mësuari!”

Disa vite më parë, kur në Shqipëri mbërritën metoda të reja të të nxënit online apo ato të shërbimit komunitar, Mimoza ishte vullnetarja e parë që i përqafoi pa hezitim për t’i përdorur në orën e saj. Pikërisht me metodat interaktive ajo jep mësim 5 orë në ditë dhe ndjehet e realizuar kur sheh se edhe nxënësit e mirëpresin dhe kanë rezultate më të mira falë saj.

– Mimoza Nogu

“Kur arrij ta kapërcej frikën e ndryshimit, vë re sa shumë përmirësohem në analizën kritike dhe vendosmërinë për më tej. Këtë e shoh edhe në aktivitetin tim të ri: atë të vrapimit. Mësimet që marr nga sporti i atletikës, i përdor si shembuj motivimi në klasë apo në punë. Janë shembujt që pëlqehen më shumë”- thotë Mimoza, e cila veçohet për vullnetin dhe kuriozitetin për të mësuar në çdo kohë.

12 Confidence Albanian National Volleyball Team: The Women’s Albanian Volleyball national team continues to represent our country throughout the world, led by Ariola when she was a captain, and her inspiring teammates.

Ariola Prenga Volleyball Player, Albanian National Team

As an outstanding player and a very inspiring leader, Ariola has always been confident in following her own inner voice and commands. It has been easy for her to do so, since she is confident of her own decisions, qualities and strengths, and knows her weaknesses that need improvement, gaining the respect of her team teams and the admiration of their followers. Their team work has resulted in many wins and accolades for their country, including a bronze medal in the 2018 Women’s European Volleyball League.

“Prior to each game I remind myself to stick to my inner strength. To be confident! I am aware that in sports, with enough confidence in myself, I can win the game before it has started. It is the same with moving up the ladder and play for the national team or for bigger teams abroad. Again, I call on my confidence and remind myself of the lessons learned in my early career: “If one can have done a little thing well, then one can do bigger things well too”. With confidence in sport it is almost easy: believe you can, and you are halfway there, touching your success”

“I was not born confident”, says Ariola, “far from it”. But I’ve practiced it by listening to my inner perception of abilities to fulfill what was expected of me, my roles, experiences and deals in the volleyball field, pushing the limits of what I thought I was capable of doing. And every time I’ve had e setback in my career, I have found the strength to stop – Ariola Prenga and look at my fears in the eye. I have reflected on those strengths and you know what they have produced for me? More confidence. Such a great blessing.” Ariola is a model for all but has proven to be a model for the young women of Albania.

E sigurt në vetvete 12 Lojtare e jashtëzakonshme dhe kapitene vërtet inspiruese, Ariola gjithmonë ka pasur vetëbesim. Loja dhe rezultatet e saj bënë që në Shqipëri të kthehej dhe njëherë vëmendja tek volejbolli I femrave, një sport dikur i dashur dhe i ndjekur nga të gjithë. Në vegjëli edhe Ariola kishte këtë pasion për volejbollin, ndaj, sapo kuptoi që kishte talent, vendosi me vetëbesim të stërvitej dhe shndërrohej në kapitenen e shkëlqyer që më pas njohëm të gjithë.

Ariola Prenga Volejbolliste / ish-kapitene e ekipit kombëtar

Ka shumë cilësi dhe pika të forta si lojtare, por mbi të gjitha edhe një karakter të dashur, që e bëri të fitonte respektin e njerëzve përreth dhe admirimin e tifozëve të volejbollit në Shqipëri e Norvegji.

“Para se të hyj në fushë, i kujtoj vetes të mos heq dorë nga forca ime e brendshme. Nëse tregon besim tek vetja, e fiton ndeshjen pa filluar. Të njëjtën ndjesi kam pasur edhe kur preka ëndrrën me ekipin kombëtar, edhe kur u bëra pjesë e ekipeve prestigjioze jashtë Shqipërisë. Edhe sot i rikujtoj fillimet e mia kur thosha: ”Po arrite të bësh gjëra të vogla, mund të bësh gjëra edhe më të mëdha”. Prandaj me pak vetëbesim dhe me shumë stërvitje, në sport gjërat duken si të lehta. Po e binde veten, ke mbërritur përtej gjysmës së rrugës. E suksesi rri aty, duke të pritur”.

Ariola e njeh suksesin dhe ka provuar edhe shijen e medaljes ne kompeticionet europiane e megjithatë, ka ngelur këmbëngulëse si përherë.

“Nuk kam lindur me vetëbesim. Përkundrazi, më është dashur shumë punë që të fitoj besimin tek vetja. Më është dashur të praktikohem e t’i njoh aftësitë e mia më të mira e të kuptoja çfarë prisnin të tjerët nga unë, nga roli im? Nuk e dija cila do ishte përvoja – Ariola Prenga dhe përballjet që më prisnin në fushën e volejbollit. Shpesh më është dashur të kapërcej përtej mundësive të mia, por ia kam dalë.”

Ariola është sot simboli i një sporti që në vitet ’80 i dha prestigj e lavdi Shqipërisë e që edhe pas shumë vitesh shkëputje të vëmendjes, shqiptarët sërish e duan, falë saj, motrave dhe kolegeve të saj.

13 Trust Dentistry: There are 1324 licensed dentists in Albania and dentistry remains one of the favorite professions for students. However, very few manage to complete their studies and build a career in this difficult field.

Eva Papajani Dentist

Eva is a dentist whose calm approach generates helps create trust and assurance in her patients. She is very clear and consistent in her talks with patients about their expectations of the work she will do. This consistency has earned her not only the trust of her patients, but also a very good reputation for her work and character. Her relationship with patients is key to her reputation as she continually treats them with respect and empathy. Moreover, Eva has a consistent behavior of excellence, professionalism and human approach with every patient.

“One of the phrases I hear more often from the patients is “Can we postpone it for another week please”? Going to the dentist is hardly a joy for most people. But when patients sit in my chair, I first address their fear. No dentist is born with courage or patience, but we are all born with potential. And I used my potentials in the beginning of my career to practice dealing with fear, vulnerability and insecurity of patients whilst I deal with their pain at the same time. And I do this consistently! The patient’s trust is not earned with the great work of one nicely fixed tooth. It is instead earned with consistency in each visit, from each patient, time and again, every day. I guess the patient’s trust is built with consistency more then with all other skills combined”

“My son who is 11, is terrified of dentists, but Eva’s calm voice, reassuring look and incredible patience convinced him to finally sit at a dentist’s chair. His fear has gone, and he now pushes his friends to go to Eva if they want to chase the fear way and have excellent teeth again,” – says Alba, a patient at Eva’s clinic. Almost 12 patients a day, every day. They all return happily for the following appointment, because Eva’s calmness and humanity makes them feel safe, well served and welcome again.

– Eva Papajani

Besueshmëri dhe konsistencë 13 Në Shqipëri ka rreth 1324 dentistë të liçensuar. Stomatologjia ngelet një nga degët më të preferuara.

Eva Papajani Dentiste

Eva është një dentiste jo si të tjerat. Qetësia dhe durimi i saj krijojnë menjëherë një klimë besimi dhe sigurie tek pacientët. Duke folur ëmbël dhe qartë me njeriun që ndjen dhimbje në gojë, ajo nuk përton asnjëherë të flasë më pacientin për dhimbjen dhe ndjesitë përpara se të fillojë përdorimin e instrumenteve dentare. Po ashtu, sqaron me detaje pacientin mbi gradën e prishjes, rrugën që do ndjekë për ta kuruar, instrumentet që duhen, minutat që do të ndjejë tronditjen e punimit dhe çdo detaj që ka të bëjë me dhimbjen që e mban pacientin të frikësuar. “Shprehja që dëgjoj më shpesh nga pacientët është: “Të lutem, a mund ta shtyjmë takimin për javën tjetër”? Kur pacientët ulen tek stoli im, hapi i parë që bëj është të eliminojmë frikën. Dhe unë si të tjerët nuk kam lindur me aftësinë të shuaj frikëra, por me durim, e praktikova këtë teknikë. Prandaj adresoj frikën, ankthin e pasigurinë, por duke u marrë edhe me dhimbjen në të njëjtën kohë. Kam vënë re se besimi i një pacienti tek dentisti nuk fitohet nga puna e mirë që bëjmë me dhëmbët, por nga mënyra si sillemi e si i trajtojmë kur hyjnë të frikësuar”

Është një praktikë që Eva e ndjek me të gjithë. Kjo konsistencë në punë e ka bërë që të fitojë jo vetëm besimin e pacientëve, por edhe reputacion shumë pozitiv për punën dhe karakterin e saj.

“Im bir 11-vjeçar i ka tmerr dentistët. Mezi e çuam deri te Eva, por zëri i saj i qetë, vështrimi që përcillte siguri dhe durim që tregoi me djalin, e bindëm që më në fund të ulej në stol. Tani nuk ka më frikë. Madje në shkollë u ka thënë shokëve që të mos kenë as ata – Eva Papajani frikë, por të shkojnë te dentistët, se ata kanë metoda që i heqin dhimbjet si me magji”- thotë Alba, një nga pacientët në klinikën e Evës.

Në stolin e saj të punës ulen rreth 12 pacientë çdo ditë. Të gjithë kthehen pa hezituar për takimin e mëpasshëm, sepse qetësia dhe ana njerëzore e Evës i bëjnë të ndihen të sigurt, të shërbyer mirë dhe të mirëpritur sërish.

14 Get the best from others By understanding what writers really mean and feel, Aida helps us, the readers, get the best out of the book she is entrusted to translate. This understanding is not just through the words but from the work to understand who the author is and how that connection can best be made between the author and the translator. A book translator has the potential to either make you run into the first bookstore you see or stop reading all together. Aida belongs to the first group and readers cannot wait for her translations because she has earned the respect and trust to deliver what the author originally intended in the writing of his or her book.

Aida Baro Translator / Linguist / National Award Winner in Translation

Winner of multiple awards in her field, including a National Award for Literature award for the Best Translated Book conferred in December 2018 by the Albanian Ministry of Culture, Aida’s language enters the minds and souls of its readers, bringing to us the best of the book authors, helping us not just reading the book, but also understanding the author’s motivations and attitude.

“Book translation is very rewarding. You get to know the author, their feelings, understandings, their view of life. To get the best out of them in Albanian, I must get the best out of me first. The most beautifully written things in a book cannot be seen or touched – they must be felt with the heart, and this is what I do with every book. I dedicate my time to feel the soul of the book first, then I start with the translation. I invest time in getting the best out of the author’s writing and I can confidently say it is a time very well invested indeed”

Aida is the excellent example of the hard-working Albanian women who puts standards at the core of her work and despite the long hours and years she puts into a translation, Aida remains positive, committed and open-minded right up to the last page of the book.

– Aida Baro

The best translator for the best authors, Albania is fortunate to have such a fine and thoughtful talent in modern literacy through Aida.

Të nxjerrësh më të mirën nga të tjerët 14 Duke kuptuar vetë e para se çfarë shkruajnë dhe ndjejnë autorët, Aida ndihmon lexuesit të përfitojnë ajkën e secilit prej librave që ajo përkthen. Një libër nuk kuptohet vetëm nga fjalët e autorit, por edhe nga përzgjedhjet gjuhësore të përkthyesit.

Aida Baro Përkthyese / Gjuhëtare / Redaktore / Fituese çmimesh kombëtare në përkthim

Një përkthyes i mirë ka potencialin që ose t’ju bëjë të vraponi në librari sa herë del një libër i ri, ose të mos lexoni më fare. Aida i përket grupit të parë dhe lexuesit mezi presin sa herë që përkthen. Ka fituar besimin dhe respektin e tyre duke sjellë në shqip ndjesinë që autori ka pasur vërtet, herë duke guxuar në dialekt, herë duke përshtatur ndjesitë, herë duke ndërmarrë guximin e çartur të përkthejë libra që të tjerët nuk do kishin guxim t’i merrnin përsipër. Por Aida nuk e njeh këtë vështirësi!

“Eksperienca e përkthimit është shumë e vyer. Në proces njihesh me autorin, me ndjesitë, kuptimet dhe këndvështrimet e tyre në jetë. Që unë të sjell versionin më të mirë të tyre në shqip, duhet që fillimisht të nxjerr më të mirën nga vetja. Pjesët më të bukura të shkruara në një libër as nuk shihen, as nuk preken, por duhet të ndjehen në zemër. Unë këtë bëj më çdo libër. Vetëm më pas filloj me përkthimin. Investoj shumë kohë derisa të sigurohem plotësisht që e kam sjellë autorin në shqip në formën e tij më të mirë. Nuk pendohem për kohën e kushtuar. Është kohë e investuar në mënyrën më të mirë”

Është fituese e shumë çmimeve në fushën e përkthimit, përfshirë atë për Përkthyesen më të Mirë të Vitit 2018 nga Ministria e Kulturës. Gjuha e përkthimit të saj depërton në mendjen dhe shpirtin e lexuesit si lumë që rrjedh pa asnjë pengesë. Sjell në shqip anën sipërore të çdo autori. Madje shkon një hap më tej, duke na lejuar të kuptojmë edhe motivimet dhe karakterin e tij.

– Aida Baro

Aida është shembull i shkëlqyer i gruas shqiptare që punon me standard, pa hequr dorë nga cilësia edhe në qoftë se përkthimi do të kërkonte orë, muaj apo vite të tëra. Është cilësi e veçantë e saj që i lejon të ruajë pozitivitetin, përkushtimin dhe mendjen e hapur deri në fjalinë e fundit të librit. Përkthyesja më e mirë për autorët më të mirë. 53

15 Having a Vision and Being Committed to It Ermira is an exceptional leader who has the ability to look into the future and see how innovation - along with clear goals and objectives - can benefit her students and the University where she works.

Ermira Qosja Lecturer, University professor / Start up enthusiast

Ermira is an optimistic and confident contributor to the startup scene in Albania. In the fast changes in the entrepreneurial world, she has learned how to balance stability and growth, welcoming new approaches without getting distracted from her main goals. She has a very fine eye for detail and keeps up with changing trends that can impact her work. Her leadership in research on emerging issues and trends have been and are integral to discussions surrounding new approaches to higher education, tourism, and health service, to name a few – research that shapes a nation, institutions, or cities and towns.

“A few years ago, while running across start-up settings, together with a few colleagues, I thought we were seeing things that appeared to be invisible to others: talent, zest, potential for growth, ability of our students to become competitive. We started thinking about the entrepreneurship and start-up involvements with our students. Within two years, our crazy vision turned into a fine reality and I am glad of the strength and the leadership capacity of every team member. Ultimately, in the challenging environment we lead in, we understood that if we could see the invisible, we could achieve the impossible. Hence the office and projects on start-ups at university level. And I remain committed to continue this work, despite all challenges”

Her work with students in these approaches enables them to reach their potential to be visionary thinkers and entrepreneurs. Organizing and participating in more than 4 major events each week, influencing at least 50 people in each event, leading 3 major projects and still teaching at University is Ermira’s natural rhythm.

– Ermira Qosja

The leader every student wants to follow! 54

Me vizion dhe angazhime 15 Ermira ka aftësinë të shohë përtej të dukshmes dhe të parashikojë se si inovacioni mund të ndihmojë studentët dhe të rinjtë të transformojnë të ardhmen e tyre. Projektet dhe idetë mund të jenë të shumta, por në rrëmujën e ndërhyrjeve në ekosistemin e sipërmarrjes, Ermira ka aftësinë të shquajë potencialin, të baraspeshojë qëndrueshmërinë dhe të parashikojë aftësi reale për t’u rritur.

Ermira Qosja Lektore / Nismëtare e mbështetëse për Start Up-et

Ka vështrim të detajuar dhe i njeh shpejt ndryshimet. Kontributi i vlerësohet e vijon të jetë pjesë integrale e diskutimeve për përqasje të reja në arsimin e lartë, në industrinë e turizmit, shërbimet shëndetësore etj. Është pjesë e grupit elitar të njerëzve të heshtur që me punën e tyre, i japin formë politikave e vendimeve që prekin një institucion, një qytet apo një fushë të tërë veprimi.

“Disa vite më parë, vëzhgoja disa të rinj plot me talent e aftësi në botën e teknologjisë. Bashkë me disa kolegë, vendosëm t’iu jepnim mundësinë studentëve të përfshiheshin në botën e sipërmarrjes. Shumë shpejt, ideja u shndërrua në një realitet të këndshëm dhe sot jam krenare për ecurinë dhe kapacitetin e tyre. E kuptuam shpejt se në mjedisin sfidues ku ne operojmë, po të jemi në gjendje të shohim të padukshmen, atëherë jemi në gjendje edhe të arrijmë të pamundurën. Prandaj rendim pas ëndrrës sipërmarrëse pa ndalur asnjë minutë”

Puna me studentët u jep mundësinë të përfitojnë maksimumin dhe të zhvillojnë intuitën e aftësitë e tjera në sipërmarrjeje. Ermira nuk lodhet duke organizuar evente, as duke marrë pjesë në të paktën 4 të tilla, në javë, duke ndikuar drejtpërdrejt në mendimet e të paktën 50 njerëzve në çdo aktivitet. Po ashtu është pjesë në udhëheqjen e tre projekteve të mëdha për start up-et. Jep edhe mësim në universitet me një ritëm që vetëm ajo di ta përballojë.

– Ermira Qosja

Eshtë shembulli që çdo student ka dëshirën të ndjekë. 55

16 Ability to Inspire There are women who can lead and inspire through time and Albanians embrace leaders like Marigo, who as a very young girl in the beginning of the 20th century, created the first handmade and embroidered Albanian flag raised during the Albanian Declaration of Independence in 1912. This flag became her symbolic legacy to inspire millions of Albanians to fight for their country.

Marigo Posja Symbolic Figure

In biographies about her, we learn that Marigo felt that making the flag was a privilege and responsibility, not a choice. Her significant action inspired Albanians to do more, to dream more, to learn more, to become more aware of our national symbol. She embroidered an eagle in a red flag, which became a symbol for her country and its independence, bringing light to the darkness, inspiring and enlightening millions of Albanians for the years that followed.

A true leader for everyone and one of the most distinguished women leaders for our country.

Aftësi për të frymëzuar të tjerët 16 Përgjatë historisë së saj Shqipëria ka pasur edhe disa figura mes grave dhe vajzave, që kanë shënjuar momente të veçanta në histori. Marigoja është njëra prej tyre.

Marigo Posja Figurë emblematike dhe historike

Flamuri i qëndisur prej saj kur ishte një vajzë shumë e re në fillim të shekulli XX, u shndërrua në flamurin më të famshëm në Shqipëri. Ishte flamuri që u ngrit për të shpallur Pavarësinë e Shqipërisë në nëntor 1912. Ky flamur është trashëgimia më domethënëse e një vajze shqiptare, që frymëzoi bashkëkombës edhe jashtë Shqipërisë. Në biografitë e shkruara për të, thuhet se Marigoja e përshkroi si përgjegjësi dhe privilegj qëndisjen e flamurit. Pranimi i saj për ta qëndisur dhe valëvitja tij në ballkonin e pavarësisë, i bëri shqiptarët të kërkojnë më shumë, të ëndërrojnë për më shumë e të bëhen të vetëdijshëm për rëndësinë e simboleve kombëtare.

Një shekull me parë, kjo vajzë qëndisi një shqiponjë të zezë dykrenore mbi një beze të kuqe. Ishte flamuri që u shndërrua në simbol të vendit dhe të pavarësisë sonë. Simboli solli dritë në fund të një errësire 500 vjeçare. Ishte flamuri që frymëzoi miliona shqiptar brenda e jashtë Shqipërisë dhe që vazhdon akoma të prekë zemrat e të gjithëve.

Sot përdorimi i flamurit ka marrë kuptime të tjera, por Marigoja e qëndisi atë me synimin sublim për t’i shërbyer ditës më të rëndësishme në historinë e Shqipërisë. Emri i saj përdoret si emërtim në disa shkolla, sheshe, rrugë e institucione. Marigoja është një simbol frymëzimi dhe trashëgimie për të gjithë shqiptarët në botë.

17 Motivate Others Music and singing are fundamental to Natasha’s life and she is committed to sharing that interest with young people. The key to connecting music and the arts with students - who may not have been exposed to these when growing up - is creating an interesting and motivational pathway for them to be a part of music when they may not yet embrace their own talents or interest, even if music class was compulsory.

Natasha Hoxhara Singer / Artist / Music Teacher

Natasha created a school choir, working with the identified talents of her students and let each of them contribute what they could – and did – to the larger ensemble. It was a proud day when she, with her accordion, and the choir, performed before the 700 pupils of the school. She then inspired the students with expanded repertoires and individual instruction, resulting in yearly performances and celebrations that showcased the talents of students who realized the beauty of the arts in their lives.

“I’ve loved singing so much in life that I wanted to make everyone else believe that they can do it too. It gave me immense pleasure to see my pupils getting to the point where they could accept their singing, be happy with their voice and the whole atmosphere in my class. Today, when I see my former students succeed in life in spite of their difficulties, it stirs my emotions fully and it reminds me of the music classes with them. I’ve realized how the simple combination of desire, inspiration and motivation, was the perfect blend that could affect them positively in schools and again later on in life. Happy I could motivate them and leave a mark in their growth”

Natasha has used music to motivate students to embrace the arts as an inspirational element of their student and personal lives – an appreciation that will be with them forever.

– Natasha Hoxhara

Motivuese edhe me art 17 Muzika dhe kënga kanë qenë sinonimi i jetës së Natashës, e njohur për periudhën e artë të këngës qytetare vlonjate. Këngëtare, dirigjente, drejtuese kori dhe mësuese muzike, i ka ndarë pasionet edhe me të tjerët, veçanërisht me të rinjtë.

Natasha Hoxhara Këngëtare / Artiste / Mësuese muzike

Sot, Natasha mundohet të vendosë disa paralele mes muzikës, artit, nxënësve dhe mënyrës se si festohej dikur e sot në Shqipëri. Në shkollë ajo krijonte momente dhe mënyra tërheqëse, që t’i bënte nxënësit pjesë të muzikës edhe kur atyre u dukej se nuk kishin as talent, as interes, as dëshirë për t’u marrë me muzikë. Në njërin nga momentet e arta për ish-nxënësit e saj, Natasha krijoi një kor shkolle, punoi fort për të zbuluar talentet dhe i dha mundësinë çdo nxënësi që të bëhej pjesë e korit. Shumica e atyre nxënësve i shkruajnë sot me mirënjohje, veçanërisht për momentet kur me fizarmonikën e saj, kori mbante të angazhuar e me koncerte fëmijët, sa herë kishte festa kombëtare, përpara 700 nxënësve e 1500 prindërve në shkollë.

“Muzika më ka pëlqyer gjithmonë! I nxisja nxënësit që të këndonin e të pranonin zërin e tyre, ashtu siç ishte. Sot, kur i shoh që kanë sukses në jetë, mbushem me emocion dhe kujtoj orët e muzikës me ta. Tani e kuptoj se dëshira ime për të kënduar, kombinuar me motivimin e tyre, për të ecur përpara kanë ndikuar pozitivisht në moshën e tyre të shkollës dhe më pas, edhe në jetë. Ndaj më vjen mirë kur më thonë se kam lënë gjurmë pozitive në kujtimet e tyre.” – Natasha Hoxhara

Mënyrat e saj motivuese bënë që kori te zgjeronte repertorin dhe të performonte çdo vit edhe jashtë mjediseve të shkollës. Eksperienca kujtohet sot me respekt dhe mirënjohje dhe ish-nxënësit e saj, e lidhin orën e muzikës me këngët patriotike që u mësonte sa herë që Shqipëria ishte në festë. Natasha e ka përdorur muzikën si mjet motivues për nxënësit dhe i ka shtyrë ta përqafojnë atë si një formë arti që të frymëzon në shumë mënyra. Mirënjohja ndaj saj vazhdon edhe sot e kësaj dite!

18 Justice Sonila is well known for her role as a policy advisor to nongovernment organizations and her ability to be decisive in her work.

Sonila Biba Social Activist, NGO sector

When Sonila talks about being just, as well as decisive, she does not mean “quick decision making.” To the contrary, those who know her from her civil society work know that her decisiveness means her ability to analyze, consider all sides, think, decide and act effectively and with an admirable degree of confidence. She reaches her decisions only after having carefully assessing her options, approaching the right people, reading the right documents and exploring the available paths. The most typical example of this approach is her work on anticorruption practices, a project where she carefully took time to select the right training methods and avoid unpleasant surprises on the way.

“How many times do we face dilemmas and ask, ‘Where are we going with this? Is it fair?’ I have many moments like that and what I do is I search inside me for the strong will to proceed and go ahead at all costs. Decisiveness and a string sense of justice is the key! I have realized that the fairer I am, the quicker I decide and the luckier I get. But the universe does not favor just and decisive people by chance. It does so immediately though the moment we show fairness and start walking where the road rises up to meet us. I enjoy the moment after a just decision. It is the most liberating and motivational of all”

According to Sonila, “If I miss any of the above (Information, people, time, options), I make the decision on the information available in front of me with the fairness and justice in mind. We can always alter our decisions later, but what I never want to do is to let indecision paralyze me. This I can never tolerate.” This approach has served her well and earned her the respect of those with whom she works.

– Sonila Biba

E drejtë dhe e vendosur 18 Sonila është e njohur nga shumë njerëz në rrethin e atyre që punojnë për organizata jo qeveritare e tani, edhe në sektorin privat Të gjithë ndajnë të njëjtin mendim për të: E qeshur, aktive, por mbi të gjitha me një vendosmëri për t’u pasur zili.

Sonila Biba Aktiviste / Menaxhere programesh në shoqërinë civile

Kur flet për aftësinë e të qenit e vendosur, Sonila nuk e ka fjalën që i merr vendimet shkel e shko. Përkundrazi! Vendosmëria e saj vjen nga aftësia për të menduar qartë, për të lidhur të gjitha pikat me saktësi, për të vepruar shpejt e madje, edhe me vetëbesim të admirueshëm. I merr vendimet vetëm pasi i analizon me kujdes situatat, sheh të gjitha përqasjet, lexon dokumentet që ka në dispozicion, shqyrton arsyet pro dhe kundër, e pastaj vendos!

“Sa herë na ndodh të kemi dilema e të mos dimë si të reagojmë? Në momente të tilla, kyçi është vendosmëria dhe sensi i drejtësisë. E kam kuptuar se sa më shpejt vendos, aq më me fat jam. Por, natyra nuk i favorizon pa arsye njerëzit e vendosur. I favorizon sepse menjëherë sapo tregojmë vendosmëri, fillojmë të ecim dhe rruga shkurtohet vetvetiu. Më shijojnë momentet pas marrjes së një vendimi të drejtë. Është një nga momentet më çliruese dhe motivuese për mua.”

Një rast tipik i kësaj përqasje ndaj punës është kontributi i saj në hartimin e praktikave kundër korrupsionit, një projekt për të cilin e harxhoi kohën me mjaft kujdes derisa u bind se kishin përzgjedhur metodën e duhur të trajnimit, njerëzit e përshtatshëm për temën dhe synimin e qartë për rezultatet.

– Sonila Biba

Nëse i mungon ndonjë nga pjesët e mësipërme (informacioni, njerëzit, koha apo mundësitë), atëherë e marr vendimin me atë informacion që ka përpara vetes, sepse nuk do që ta lejojë mungesën e vendosmërisë që ta paralizojë në punën e vet. Kjo përqasje ka shtuar respektin e atyre që punojnë me të.

19 Responsibility Silvamina works in a sector that is a high priority of many western countries and emerging in Albania – the environment. This allows her the opportunity to work with other dedicated leaders to address biodiversity and environmental issues facing our country.

Silvamina Alshabani Environment specialist, Tirana

Silvamina is highly respected nationally and internationally for her work, speaking on these topics and representing Albania before other countries with similar challenges and agendas. She evaluates cases and prepares files for Albanian environmental treasuries, a work that requires major resources, support and responsibility. In all her work, she understands she is accountable for her work and the impact it has upon the future of her country and the lives and lifestyles of her fellow citizens. With this responsibility, she also inspires others to join this important cause.

“When I go to sleep, I ask myself: “If I had to give an account each evening of the one thing that I did to make the environment better today, to make my work better, someone else’s life better, what would that be? The answers are all up to me. I am accountable to myself. We all are. Our day, achievements, success and failures are a result of what we do. If I get stuck with my goals, I search into my responsibilities. Have I really done the best? Accountability keeps me motivated, focused and fair in prioritizing my goals. Accountability is a relief in the long run”

Excellent in balancing information, perspectives and different opportunities for action, Silvamina is the type of leader that is often behind the scenes working with a team that knows she “has their back” because of her responsibility and accountability for their work.

– Silvamina Alshabani

Me përgjegjshmëri dhe besueshmëri 19 Silvamina punon në një sektor të cilit i jepet prioritet në të gjitha vendet perëndimore, por jo aq shumë në Shqipëri: Mjedisin. Puna i lejon që të ndeshet me mundësi dhe sfida që janë edhe të këndshme, edhe delikate, nëse nuk adresohen nga politikëbërësit në vend.

Silvamina Alshabani Specialiste e mjedisit

Ajo shpenzon ditën me analiza, dosje për në UNESCO, vizita dhe përgatitje materialesh për biodiversitetin dhe çështjet mjedisore në Shqipëri. Ne mund të mos i dimë llojet e peshqve që mban Ohri, se njohim vetëm 2 nga 46. Por Silvamina di edhe periudhat e shumimit, rrezikut, lëvizjeve të tyre, jetëgjatësisë, ndikimin në faunë, vecantinë për ne e për Ohrin, e të tjera detaje që nuk i ndeshim përditë.

“E pyes veten shpesh: A lashë gjë pa mbaruar sot”? Jam shumë kërkuese ndaj vetes, por ndoshta të gjithë jemi. Dita jonë, sukseset dhe dështimet, janë rezultat i veprimeve që bëjmë. Para se të kërkoj përgjigje të jashtme, unë i kërkoj llogari vetes: A e kam bërë vërtet maksimumin tim? Kjo ndjenjë përgjegjshmëria më mban të fokusuar dhe korrekte në synimet e mia. Ka njerëz që më cilësojnë si të ashpër me veten. Unë e interpretoj si përgjegjshmëri dhe me të, ndjehem rehat.”

Një vajzë tejet modeste, por me përkushtim dhe rezultate që mund të mbajnë në këmbë një institucion të tërë, Silvamina bën e vetme punën që do ta bënin më shumë sesa 5 specialistë për të përgatitur raporte voluminoze për thesaret e trashëgimisë mjedisore. Janë dosje me të cilat Shqipëria prezantohet në botë. Puna kërkon burime, kohë, mbështetje dhe përgjegjësi dhe ajo i bën të gjitha pa u ankuar ndonjëherë.

– Silvamina Alshabani

E shkëlqyer në aftësinë për të balancuar informacionin në mendimet që jep, Silvamina është tipi i vajzave shqiptare që punojnë shpesh pas kuintave dhe furnizojnë pa ndërprerje një ekip të tërë. Ekip që është i vetëdijshëm se “Silvamina është aty”, që do të thotë, edhe pse në pamje të parë, prania e saj mund të anashkalohet, njerëzit e dinë rëndësinë e punës dhe përgjegjësinë që ajo ndjen për të.

20 Creating Lasting Relationships When observing Renata in the classroom with her students, in the trainings with her colleagues or in the local government activities, one can notice that she does not simply inspire others to follow her, she is a master at motivating her students and peers to strive towards their goals.

Renata Puleri Engineer/ Teacher/ Activist, Gjirokastër

One of her leadership skills is letting those she works with always feel valued and appreciated and that they can definitely be able to make a difference, inspiring them to push harder to succeed. And all her students and colleagues keep ties with Renata and stay connected with her even after school terms or projects come to an end. This means she has an outstanding, diverse and effective network of people and relationships in the worlds of education, local governance, media, international projects and social initiatives. This network helps her and her followers advance their agendas and careers for the benefit of society.

“I see my relationship with people as a clear connected independence. I feel like we all operate better individually in life if we feed the positive relationships, if we stay connected while respecting our independent minds. The relations we create with students, friends, colleagues, co-workers, become the fertile soil from which all advancement and success in our life grows”

By creating this long-lasting network of people, Renata establishes impactful relationships with them all and becomes an inspirational and influential figure in her communities and spheres of influence.

– Renata Puleri

Raporte afatgjata me njerëzit 20 Kur e vëzhgon Renatën në orët e mësimit, në trajnimet me kolegët, në aktivitetet e qeverisjes lokale e në çdo aktivitet ku merr pjesë, kuptohet lehtë se ajo nuk është thjesht e dashur dhe frymëzuese për të tjerët, por edhe një shembull i përsosur se si duhen motivuar nxënësit dhe kolegët për më tej.

Renata Puleri Inxhiniere / Mësuese / Aktiviste

Një nga tiparet e veçanta të Renatës është aftësia për t’i bërë të tjerët si të ndjehen të vlerësuar, komodë dhe të hapur për të dhënë mendimin dhe kontributin e tyre. Me mirësinë e saj, dallohet për aftësinë e heshtur që ka për t’i shtyrë të tjerët që të kenë sukses. Për të gjitha këto karakteristika ish-nxënësit dhe kolegët e saj, sikundër edhe bashkëpunëtoret që takon në trajnime, e bëjnë Renatën të këtë një rrjet të gjerë të njohurish që e vlerësojnë dhe që e ruajnë kontaktin dhe bashkëpunimin me të edhe pasi shkolla ose trajnimet mbarojnë.

“Për mua marrëdhëniet me të tjerët janë një lidhje ndërvarësie dhe pavarësie. Më duket sikur gjithsecili operon më mirë në mënyrë të pavarur vetëm atëherë kur kemi marrëdhënie afatgjata me njerëz që i besojmë e na besojnë. Pra, qëndrojmë së bashku, ndërkohë që respektojmë mendimin e pavarur të tjetrit. Marrëdhëniet që krijojmë me nxënësit, miqtë, kolegët, bashkëpunëtorët, shndërrohen në një burim mundësish prej të cilit të gjithë mund të përfitojnë për të shkëmbyer dhe për të avancuar me synimet tona në jetë.”

Karakteri i hapur dhe miqësor e ka bërë Renatën të gëzojë praninë e një numri të madh njerëzish në grupin e saj të njerëzve më të cilët ndan interesat dhe diskutimet për arsimin, qeverisjen lokale, median, projektet ndërkombëtare dhe nismat e ndryshme sociale. Ky

– Renata Puleri

rrjet njerëzish e ndihmon edhe atë edhe miqtë e saj që të përfitojnë për të avancuar në karrierat dhe synimet e tyre jo vetëm për interesat personale, por për të mirën e gjithë shoqërisë. Duke krijuar këtë rreth njerëzish që i rrinë besnikë për një kohë të gjatë Renata jep shembullin që të krijojmë dhe mbajmë marrëdhënie të mira e afatgjata me njerëzit, për të mirën e të gjithëve. 65

21 Fighter and Effective Communicator Genta has been part of the media worlds since she was 12 and involved in broadcasting radio programs. Working in radio helped her further develop her passion for her communication abilities and also strengthened her ability to know when to listen, a skill all good leaders have.

Genta Iseberi Communications Specialist, Kukës and Tirana

She has become a powerful leader as a communicator as she is able to explain clearly and succinctly everything from current affairs and international politics, to agricultural challenges and future of the EU, from overall goals to specific tasks at work and in various events. Genta leads people to listen, learn and solve challenges important to them as they fight for their good causes.

“People say I am a fighter and a fierce competitor. I think I am too, on the positive note. I know where to step back and how to pick my battles, but my ferocity shows every time I have to fight for a good cause, for those who are less advantaged or have less access to resources. What I like about fights and being in the Arena is the opportunity to speak up and be the voice of so many others. Maybe that’s why I am seen as an effective communicator: because I speak the language of others and I speak their voice too. I am happy that I can use my access to the media and public sphere to communicate the needs of others”

Genta has a natural ability to communicate at all levels and difficulties: one on one, in front of the camera, to the big crowds, to an entire team, on live TV and on social media. Her secret weapon is being approachable and involving people from different levels, expertise and interests in her work. And when there are campaigns to promote, especially on health issues, Genta wastes no time to show her strong side. “Speak up! Stand up for your life” is her motto.

– Genta Iseberi

Genta is an example of an inspirational young woman who will continue to grow her role as a leader/communicator in the changing ages of virtual communication. 66

Luftarake dhe komunikuese 21 Genta është pjesë e medias prej moshës 12 vjeçe, kur ka nisur programin e saj të parë në radio. Natyra e transmetimit të drejtpërdrejtë i zhvilloi më tej pasionin dhe aftësitë komunikuese.

Genta Iseberi Specialiste komunikimi / Administratore Sociale

Është shndërruar në një model të besueshëm komunikimi sepse ka fituar aftësinë të shprehet qartë dhe shkurt për çështje nga më të ndryshmet, që nga politika e ditës deri tek ngjarjet ndërkombëtare, sfidat bujqësore të vendit apo e ardhmja monetare e Bashkimet Europian. Me informacionin që ka, orienton njerëzit drejt zgjidhjeve të problemit, drejt gjetjes së mundësive të reja dhe alternativave që nuk dallohen me sy të lirë.

“Njerëzit më thonë shpesh që jam luftarake e me shpirt gare. Në kuptimin pozitiv, po, jam! Di të reflektoj e të përzgjedh betejat e mija. Vullneti i hekurt del në sipërfaqe sa herë që më duhet të luftoj për një çështje me rëndësi, p.sh. për të mbrojtur ata që kanë më pak mundësi për të ecur në jetë .Më pëlqen të jem në fushën e betejës sepse kam mundësi të jem aktive, të ngre zërin dhe të behëm avokatja e atyre që i kanë sytë tek unë. Kjo është mbase arsyeja pse njerëzit më shohin edhe si një komunikuese e zonja. E përdor me shumë kënaqësi aksesin tim në media për t’i dhënë zë atyre që kanë nevojë për të.”

Në komunikim, Genta ka aftësinë të shprehet natyrshëm, me gjallëri dhe entuziazëm në të gjitha nivelet e vështirësisë: që nga përballja “tek për tek”, deri tek dalja përpara kamerës, në skenë, përpara ndjekësve të shumtë, të bëjë prezantim përpara një ekipi e po ashtu, të shprehet në rrjetet sociale apo të jete drejtpërdrejt në televizion. Arma e saj sekrete është të qenit e prekshme dhe bashkëpunuese me njerëz në të gjitha nivelet, fushat e ekspertizës dhe interesat që ajo ka në punë.

– Genta Iseberi

Kur bëhet fjalë për fushata ndërgjegjësuese, Genta nuk përton, as nuk humbet kohë për t’u bashkuar, duke treguar në to anën e saj të fortë. Motoja e saj është: “Çohu! Kujdesu për jetën tënde! Tani”! 67

22 Self-motivation in poverty Leaders can emerge in the most difficult physical, or emotional circumstances. In an area of extreme poverty in North Albania with limited income and little children whom one can barely feed, Dilore epitomizes the traits of a leader that is self-motivated to make a difference in her world – her life and her family.

Dilore Loshi Housewife / Mother / Survivor, Mirditë

She wakes up self-motivated every day in Mirdite, and is able to start the day, to organize her family, to be disciplined in her house chores, to spend quality time with her children, and to keep on with the hope and willingness to pursue her dreams for a better future for her children. The seatbacks in Dilore’s life are numerous but she does not give up easily. She has pride and passion for her family, that’s why she tries her best, even beyond the family’s financial means, to have high expectations for what she do for her children.

“Every morning is tough here, where we live. Every sunrise. Nonetheless, I start it with new energy and hope. I choose the future over the past. At every daily challenge I repeat to myself “I did it yesterday. I can do it again today. And tomorrow”. I keep going because I have full confidence in my children’s future. We will get better, I am convinced! All of us, one day will live a better life”

“If I want my kids to succeed, I need to motivate them. No one else can do it except for myself and my husband. Yes, we live in this poverty and disadvantaged conditions, but I will not allow my poverty to define my identity and my children’s future. The motivation to succeed in life will determine that,” says Dilore, who lives and inspires with her courage and determination from the most remote areas of Northern Albania.

– Dilore Loshi

Të motivosh veten në mbijetesë 22 Liderët dalin dhe zhvillohen në situata nga më të pazakontat, fizike apo emocionale. Në një mjedis të tillë, ku varfëria është ulur këmbëkryq, jeton një familje pothuajse pa asnjë të ardhur dhe me tre fëmijë të vegjël që akoma nuk janë ngopur plotësisht me ushqim.

Dilore Loshi Nënë dhe shembull mbijetese

Pavarësisht varfërisë, shikon kryefamiljaren dhe shtangesh se si, në mes të varfërisë, tek Dilora, shfaqen elemente që çdo lider do t’i kishte zili: Aftësi për ta mbajtur vetën të motivuar, e madje edhe për të sjellë ndonjë ndryshim sado të vogël në botën e saj të izoluar. Në familjen pa lumturi! Çdo mëngjes i jep forcë vetes dhe fillon të organizojë punët e ditës me familjen e thjeshtë. Tregon çuditshëm ndjesi disipline në punët e shtëpisë, këmbënguljen për të qëndruar afër me fëmijët dhe për të mbajtur ndezur shpresën dhe vullnesën se një ditë, jeta e fëmijëve të saj, do të jetë më e mirë.

“Çdo mëngjes është i vështirë këtu tek unë. Çdo lindje dielli është e ftohtë. Ama e gdhij me shpresë dhe energji të re. Zgjedh ç’do vijë, jo ç’lashë pas. Në çdo vështirësi që ndesh gjatë ditës i them vetes: ”Do kalojë. Ia dole mbanë dje, do ia dalësh edhe sot, edhe nesër”. Eci përpara sepse kam besim në të ardhmen e fëmijëve të mi. Një ditë do bëhet mirë edhe për ne, jam e bindur. Të gjithë ne, një ditë do ta kemi një jetë më të mirë.”

Sfidat në jetën e varfër e të izoluar janë të panumërta, por ajo nuk heq dorë.

– Dilore Loshi

Dilora ka një ndjesi krenarie dhe pasioni të thjeshtë për familjen. Nuk ka burime financiare të jetojë as minimalisht, e prapë mundohet të japë maksimumin në kushtet dhe kopshtet e shtëpisë. Sakrifikon deri në vetëmohim për mirëqenien e fëmijëve te saj. Jetojmë në varfëri dhe në kushte të skamjes ekstreme, por ama nuk do ta lejoj kurrë varfërinë që të përcaktojë mua apo të ardhmen e fëmijëve të mi. Varfëria nuk është turp!”- thotë Dilorja.

23 Confidence and Clarity Anisa is a young confident woman who is able to make tough decisions and lead with authority when she gets the chance. She has not made her lack of sight a hindrance but an opportunity to lead and inspire.

Anisa Proda Activist / Advocate for Merit Based Promotions / Supporter for People with special needs

As the first blind student to defend a PhD in UET, what stands out in Anisa’s work, research, studies and continuous fight for improvement, is her confidence to use 100% of her abilities, despite not being able to see but using “the eyes of her mind” to influence change. The clarity of her thoughts and arguments are outstanding and so is her determination to give a voice to social issues in Albania, such as higher education reform, instrumentalization of the monuments, and alternative ways of learning.

“Words reveal so much about us. I listen carefully and read carefully. I do it and I enjoy the clarity of writing, which speaks so much to me about the clarity of the people. I admire clarity. I feel confident around it. And since clarity affords focus, I am grateful for the admiration I have developed for clarity”

Anisa loves life and lives it to the fullest, doing her best and being clear about one thing: There are no obstacles to achieve what you aim for if it is for a great cause and for a great number of people. This is a trait that all leaders should share and one that Anisa will continue to exhibit as her career evolves.

– Anisa Proda

Besim dhe qartësi 23 Anisa është një vajzë e re që të befason me kuriozitetin, këmbënguljen, dëshirën e saj për ta jetuar jetën njëlloj si të tjerët. Ka kaluar shumë vështirësi për shkak të mungesës së shikimit, por nuk ka lejuar që kjo ta pengojë në rrugëtimin drejt synimeve që ka.

Anisa Proda Aktiviste / Avokate e të drejtave për personat me aftësi të kufizuara

Është një nga vajzat më me vetëbesim që portretizohen në këtë libër. Sa herë i është dhënë mundësia, ka qenë në gjendje të tregohet e vendosur, e saktë dhe plot autoritet në punën e saj. Anisa është studentja e parë e verbër që ka mbrojtur një tezë doktorature në UET. Ajo që e bën të veçantë punën dhe kërkimin e saj shkencor, është vetëbesimi për të përdorur 100% të gjitha aftësitë, edhe pse i ka munguar drita që të mundëson të shohësh: drita e syrit.

“Fjalët tregojnë shumë për njeriun, prandaj unë dëgjoj dhe lexoj me kujdes në alfabetin tim. Lexoj, por dhe më shijon edhe të shkruarit. Përmes tij kuptoj qartësinë dhe formimin e njerëzve. Unë e admiroj qartësinë, ndjehem shumë komode me të. Duke qenë se qartësia është e lidhur më fokusin, më vjen shumë mirë për admirimin dhe marrëdhënien që kam zhvilluar për të (qartësinë).”

Por, në jetë Anisa përdor ato që ajo i quan “sytë e mendjes”, për të përmirësuar veten dhe për të ndikuar pozitivisht rreth saj.

Ka një qartësi mendimi dhe argumenti që janë të pa ndeshura – Anisa Proda mes nesh. Po kaq të qarta janë edhe idetë dhe vendosmëria e saj për t’i dhënë zë çështjeve sociale që na prekin të gjithë, si për shembull: reforma në arsimin e lartë, instrumentalizimi i monumenteve shqiptare, metodat e reja të trajnimit etj.

Anisa e do fort jetën dhe bën çmos për t’i dhënë kuptim çdo ditë, duke dhënë maksimumin nga vetja dhe duke qenë përherë e qartë në një aspekt: “Nuk ka pengesë në botë që të ndalojë të arrish synimet e tua, nëse këto synime e kapërcejnë interesin personal”. Karakteristikë që duhet ta ketë çdo lider dhe që e veçon Anisën edhe në këtë aspekt. 71

24 Disrupter and Challenger of Processes As a thoughtful but fierce leader, Alma does not ignore the status quo of things. She uses the status quo as a foundation to disrupt the state of affairs and is often able to find incredible breakthroughs and innovative ways to go forward and provide solutions.

Alma Puka Language specialist / Activist in Shkodra

Her constant desire to grow and to be active is an essential part of achieving professional growth. She knows how to effectively challenge various processes, despite the number of people involved or the surrounding hierarchy. She is able to identify bottlenecks and make immediate improvements, even if it looks like everything is all right. What stands out is her decision to stick to her principles any time and not compromise on anything that would hurt her integrity or reputation.

“In my professional life I have considered disruption as an excellent way to lead to new ways, unseen paths, hidden potentials. What disturbs me often is the status-quo of things around me, that’s why I see it as a serious issue that needs active disruption and change. I embrace disruption and I feel good about it”

“When I am about to finalize a project and things look a little bit too good, I start doing the opposite of what others are doing, and I end up learning things that you do not see it if you go with the flow. I like this way of checking things and making sure that appearance and reality truly match,” says Alma, who is one of the longest serving leaders and inspirational women in Shkodra.

– Alma Puka

Sfiduese e situatave të paqarta 24 Si drejtuese e matur, por e fortë, Alma nuk e injoron status quo-në e gjërave. Përkundrazi, e përdor atë si një shtysë për të prishur rendin e gjërave. Kjo e shtyn të gjejë mënyra e zbulime të reja për t’u dhënë zgjidhje problemeve.

Alma Puka Juriste / Aktiviste në Shkodër

Dëshira e vazhdueshme e Almës për t’u formuar dhe për t’u angazhuar, është pjesë e qenësishme e rritjes së saj profesionale. E di cila është mënyra më efektive për të sfiduar proceset e paqarta, pavarësisht sa njerëz janë të përfshirë në atë proces apo cila është hierarkia përreth. Alma ka një dhunti: I identifikon lehtë ngushticat përgjatë rrugës dhe bën ndryshime të atypëratyshme, edhe kur gjërat në dukje ngjajnë mirë. Për shembull, në rastet, kur organizatës i ofrohet një zgjidhje në të cilën Alma është përfshirë, ajo që spikat, është pozicionimi me besnikëri ndaj parimeve të saj, dhe aftësia për t’i thënë “JO” marrëveshjeve tunduese, duke e parandjerë rrezikun që cenon integritetin e vet.

“Në jetën time profesionale, mungesën e qartësisë, e kam konsideruar gjithmonë si një rast ideal që të shtyn ndër rrugë të reja, shtigje të pashkelura më parë, potenciale të fshehura. Më shqetëson shumë status quo-ja e e gjërave përreth meje, prandaj e shoh si diçka serioze nevojën për të kërkuar qartësi dhe ndryshim, në mënyrë aktive. E dua qartësinë dhe kjo më bën të ndjehem mjaft mirë” – Alma Puka

“Kur jam gati në përfundim të një projekti, dhe gjërat duken më mirë seç duhet, filloj të dyshoj, e bëj krejt të kundërtën e asaj që bëjnë të tjerët. Në fund mësoj gjëra që nuk i mëson kurrë nëse ecën me rrymën. Më pëlqen kjo mënyrë për të vlerësuar gjërat dhe e kam të nevojshme të sigurohem se gjërat janë vërtet ashtu si duken, pa mjegulla e prapaskena”, - thotë Alma, njëra nga vajzat më të përgatitura e më frymëzuese, për karakterin e saj dhe mënyrën e mendimit e të punës korrekte.

25 Selflessness Liljana is one of those women who gives unselfishly to helping the most vulnerable – neonatal babies. Those in her care are unique and have unique personas that make them oneof-kind. Liljana has dedicated her whole passion and time, during working hours and beyond, to help premature babies and their parents overcome the shock and difficulties of the realities of a premature birth.

Liljana Shehu Nurse, Neonatal Unit, Tirana

It takes character to take on such a life challenge, one she takes on with humility and a sense of love and care for each of her special responsibilities. Liljana is full of personality and is not afraid to stand alone, to be the first to hold a baby, to run to the babies’ incubators, and to do her best to make it through so she can continue her support for babies and their families.

“Why do you do it”? People ask me when they see me exhausted after work. There is no answer to this. You don’t need a reason to help people. There is no better call in this world then to help premature babies who try to survive as soon as they come to life. I give them the best I can. And the best comes back to me as soon as they smile, see, grow. I know that by helping babies in only one unit, I do not change the whole world, but the world of those babies changes for sure. For life! I am happy I can be there when they need me the most”

She has a special calling and knows that calling has defined her character. She truly makes a difference one baby at a time. Surviving kids and their parents are grateful for life to Liljana. It is not the service she offers that makes the difference. It is how she serves these babies and the families and the sacrifices she makes for them that counts!

– Liljana Shehu

Me karakter dhe vetëmohim 25 Përkushtohet gati me vetëmohim për të ndihmuar të tjerët, ata që kanë nevojë akute: bebet e sapo lindura. Foshnjat për të cilat Liljana përkujdeset, kërkojnë shërbim të pazakontë nga njerëz po kaq të pazakontë. Liljana ia ka dedikuar kohën e vet brenda dhe jashtë orarit të punës misionit për të ndihmuar këto foshnja dhe prindërit e tyre, që të kapërcejnë shokimin dhe vështirësitë e lindjes së parakohshme.

Liljana Shehu Infermiere në repartin neonatal

Duhet karakter i fortë që të pranosh një sfidë të tillë. Liljana e pranon me përulje dhe me një sens dashurie e përkujdesjeje që e veçon nga të tjerët. Ka personalitet dhe nuk e e njeh frikën kur ngrihet ta marrë në krah vetë një fëmijë të brishtë, të lindur parakohe, apo të vrapojë tek inkubatori për t’u ofruar ndihmë jetike.

“Shpesh njerëzit me pyesin kur më shohin të ezauruar pas pune: “Pse e bën këtë?” Unë nuk kam përgjigje të gatshme, por mendoj se nuk është e nevojshme të kesh arsye për të ndihmuar njerëzit. Nuk ka mision më të madh sesa t’u shërbesh bebeve të lindura para kohe dhe t’i ndihmosh në luftën për mbijetese, menjëherë sapo hapin sytë. Bëj më të mirën time edhe lumturia më kthehet kur shoh se fillojnë të rriten, të lëvizin, të buzëqeshin e të më shohin në sy. Jam e ndërgjegjshme se duke ndihmuar vetëm fëmijët e një reparti, nuk ndihmoj gjithë botën, por ama, jetën e këtyre fëmijëve e ndryshojmë 100% ”

E konsideron punën e saj si mision dhe e di që pikërisht ky mision përcakton edhe karakterin e saj. Fëmijët e prindërit që ia dalin mbanë, i janë mirënjohës përjetë. Ndër mend nuk u ngelet shërbimi i Liljanës, por mënyra si ka sakrifikuar jetën personale për t’i ndihmuar këta fëmijë që të mbijetojnë.

– Liljana Shehu

Sakrificë që shpërblehet me jetë të vockla të shndërruara në njerëz të mëdhenj.

26 Being Ethical Dhurata is not your typical teacher. With 30 years of experience and a dedicated passion for her work, and with her modesty and ethical behavior, she shares traits with the other 4,000 teachers in the country. But what makes Dhuarta special is her place of work and her way of working.

Dhurata Mullisi Teacher, school of kids for the blind, “Ramazan Kabashi” Tirana.

Dhuarate teaches blind children at a school for youth with special needs in Tirana. The center of her world is not her profession, but the children. Very frequently she faces tough decisions, sometimes moral ones that affect the children’s learning or their parent’s reaction. But she is an outstanding, compassionate leader that makes each decision in accordance with her own values and ensures that her actions are only positive and helpful, never damaging.

“The challenges of our society will not be defeated by guns, but by ethical behavior. We seem to be all in a rush and do not have the time to wait and do what is right anymore. But it is essential that we do. We must wait and be patient until it is the time to do the right thing. The only thing that matters for us all is how we apply the values and principles we hold dear to ourselves. Words and actions are defined by our ethics and that’s where I focus the most”

Dhurata is the living proof of the ethical behavior that should be found in leaders. She manages her day, actions, behavior and decisions based on her moral principles of compassion, empathy, accountability and responsibility towards those students and her peers, while all the while exercising an incredible patience and self-control.

– Dhurata Mullisi

Through her example, she has established an unspoken ethics code that influences her work and the behavior of those around her.

Me norma të larta etike 26 Dhurata nuk është mësuese si të tjerat. Me 30 vjet eksperiencë, me pasion e përkushtim, por edhe me modesti dhe sjellje etike, në pamje të parë duket njëlloj si 4000 mësuesit e tjerë në Shqipëri. Të veçantë e bën puna dhe nxënësit me të cilët punon.

Dhurata Mullisi Mësuese, në shkollën për fëmijët që nuk shohin, “Ramazan Kabashi”

Është mësuese në shkollën e fëmijëve që nuk shohin, “Ramazan Kabashi” në Tiranë. Për të, fokusi nuk është profesioni, por fëmijët kërkues. Shumë shpesh i duhet të marrë vendime të forta që ndikojnë edhe në rezultatet e të nxënit për fëmijët, por edhe në reagimin e prindërve të tyre. Dhurata i merr këto vendime bazuar vetëm mbi vlerat e saj dhe në interesin e plotë të fëmijëve.

“Shtetet bien nga betejat, kurse shoqëritë rrëzohen nga sjelljet jo-etike. Sot të gjithë nxitojmë dhe nuk kemi kohë të ndalemi e të kuptojmë si po veprojmë si po duhet ta bëjmë: të ndalemi e të mendohemi para se të veprojmë e reagojmë. Me etikë, e me shumë durim. Më jep kohë durimi, të vendos tamam se si të reagoj. Bazuar në cilat vlera dhe parime? Këto përcaktohen nga etika me të cilën veprojmë, prandaj fokusohem aty e mundohem t’ua përcjell etikën e durimin edhe nxënësve të mi”

Është prova më e mirë që tregon se çfarë sjellje etike duhet të ketë një lider. I menaxhon ditët, sjelljet dhe vendimet, mbi bazën e parimeve të tilla morale si: dhembshuria, empatia dhe ndjenja e përgjegjshmërisë karshi nxënësve dhe prindërve të tyre, sakrifica, përkushimi e dhembshuria. Të gjitha këto i bën me durimin dhe qetësinë më të madhe, edhe pse puna e saj është sprovë çdo ditë .

– Dhurata Mullisi

Përmes shembullit personal, Dhurata ka vendosur standardin e një kodi etik të pashkruar që ndikon punën e saj dhe sjelljen e njerëzve përreth.

27 Balanced and People-Oriented A big part of Nusha’s life is her role as a nurse in a trauma hospital and has seen the good and the bad affecting people every day. It is a calling – working 33 years in this environment, seeing more than 50 patients a week - and while this is a calling for her and her skills, she knows how to balance things. A bigger part of Nusha’s life is her focus on her biggest joy and investment - her family!

Nusha Dedaj Nurse / Trauma hospital/ Laprake/ Military Hospital, Tirana

Nusha is a mother of three children and a mother-in-law of two young girls. If you ask her family about Nusha, the smile in their faces says it all. They do not see her as a mother-in law, but simply as Mum. A unique one. A true leader, at work and at home. “It is not easy to work in a trauma hospital. But I am blessed with the people around me, at work, and at home. I trust them all. I have one vision for my life and family: harmony! Everlasting togetherness and harmony. Everyone at home knows my aim and we all work like a real team to achieve it. We all contribute with our small acts and do the best we can for each-other. It gives me immense pleasure to see us all feed the beauty of this togetherness, because alone, none of us is as great as all of us”

Nusha is an excellent organizer who is able to foster a culture of respect, togetherness, contribution, reasonability and self-initiative at home. Nusha cares deeply about her family and her strength lies in the ability to be focused on the people as the core of that unit. A people-oriented woman, Nusha is able to energize and motivate others and make everyone feel an integral part of the family harmony.

– Nusha Dedaj

Family dynamics and relationships can be tricky. Nusha has implemented an approach that it is as easy and old as the entire civilization: Love! Love for people, not an eye for the problems! People-oriented Nusha is an excellent example of leading her own family at home.

E balancuar rreth njerëzve e harmonisë 27 Një pjesë e mirë e ditës së Nushës kalon në Spitalin e Traumës, ku ka përjetuar momente dramatike, por edhe jetë të shpëtuara çdo ditë. Në 33 vitet e saj të punës në këtë mjedis, Nusha kalon përpara syve deri në 50 pacientë në javë. Edhe pse ngarkesa në punë është e madhe, ajo ka ditur të baraspeshojë punën me gëzimin dhe investimin në familje.

Nusha Dedaj Infermiere në Spitalin e Traumës

Është nëna e tre fëmijëve dhe vjehrra e dy vajzave të reja, që gjithashtu e shohin si nënë. Kur pyet familjarët e saj “Çfarë tipi është Nusha?”, buzëqeshja në fytyrat e tyre ta jep përgjigjen vetë. Nuset nuk e shohin si vjehërr, por thjeshtë si “mami”. Është drejtuese e njerëzore, si në punë, ashtu edhe në shtëpi.

“Nuk është thjeshtë të punosh në spital traume, por ia dal, sepse jam e bekuar me njerëzit që kam përreth, në shtëpi dhe në punë. Kam një parim në jetë: Harmoninë! Më pëlqen kur i shoh të gjithë bashkë e të qeshur. Njerëzit e mi e njohin këtë dëshirë timen dhe gjithkush përpiqet të realizojë duke kontribuar me veprime të vogla e të mëdha, e duke bërë më të mirën. Më pëlqen kur të gjithë përpiqemi të jemi mirë së bashku, sepse veç e veç, asnjëri nuk është më i mirë sesa të gjithë bashkë”

Në mjedisin rreth vetes, investon që të krijojë respekt dhe harmoni. Me mendjen dhe përkushtimin konstant tek njerëzit, ka aftësinë t’u japë energji dhe motivim të gjithëve, duke i bërë të ndjehen pjesë e pandarë e familjes së saj.

Sekreti është i thjeshtë! E arrin harmoninë duke vënë në zbatim një përqasje që është e vjetër sa vetë njerëzimi: Dashurinë! Në – Nusha Dedaj shtëpi është qendra e familjes, për të krijuar atmosferën që të gjithë e duan, ushqimet e veçanta, diskutimet e hareshme, për të krijuar balancat, iniciativat, planet ku përfshihen të gjithë.

Nuk ka recetë si të jesh vjehrrë e përkryer, por ka një mijë mënyra për të qenë nënë e mrekullueshme. Nusha është e tillë për të tre të rinjtë me të cilët kanë lidhur jetën fëmijët e saj. Me syrin tek njerëzit e zemrës Nusha ngelet shembulli i shkëlqyer i drejtueses së baraspeshuar mes punës dhe familjes. 79

28 Empower and Help Others Succeed Adiona is a force of nature when it comes to empowering others and helping them to succeed. She just does not like to talk about it.

Adiona Llukmani Speech Therapist

As the true leader she is, Adiona sets others up for success by entrusting them to take courageous actions with patience and persistence and faith in the outcomes. To the family members of the children with whom she works, Adiona does not give only the freedom to make choices about when, what, how and where to enter into protocols, she also provides tools and processes to make those choices effective. There are times when children and family may disagree with her recommendations and decisions, but she does not give up. In cases like this, Adiona finds the time, the approach and the way to help the children and their parents learn more about her recommendations, becoming comfortable with those which empowers them to make their own decisions.

“A kind gesture can heal a wound. Consistent kindness can change a life. The people I work with need to change their life. They want to move from the speaking difficulties to fully expressing themselves. It is a very tough endeavor, but I do it because I love experiencing and contributing to lifechanging events. Becoming able to speak is such a change and when this happens, I feel no greater joy. Helping someone achieve something so crucial in life is rewarding. At the end of the day, we only have what we give, hence, by empowering others, I feel powerful myself”

She allows people to grow, with her full support and guidance.

– Adiona Llukmani

Frymëzuese e inkurajuese 28 Adiona nuk di të ndalet kur ndihmon të tjerët të kapërcejnë vështirësitë. E bën me sukses, vetëm se nuk i pëlqen të flasë për të.

Adiona Llukmani Logopede

Si një lidere e vërtetë që është, edhe pse akoma e re në profesion, ajo vendos të tjerët para vetes. I ndihmon të kapërcejnë vështirësitë, duke i bërë të besojnë në forcën dhe aftësitë e tyre. Përqasja e saj për të ndër-vepruar me fëmijët që nuk shprehen dot, është e mahnitshme. Fillon të artikulojë çiftëzime të strukturuara fjalësh e pak e nga pak, i fut fëmijët në terrenin sfidues gjuhësor të krijimit të fjalisë me më shumë se tre fjalë, pastaj katër, pastaj përshkallëzon sintaksën e ëmbël të të voglit dhe zgjeron edhe morfologjinë e fjalëve të tij.

“Një gjest i vogël shëron plagë të mëdha. Shumë gjeste të tilla ndryshojnë jetë. Njerëzit me të cilët punoj kanë nevojë që ta ndryshojnë jetën e tyre rrënjësisht. Duan që të shkëputen nga realiteti i vështirësive në të folur e të arrijnë ta shprehin veten plotësisht. Është sipërmarrje shumë e vështirë, por unë e bëj sepse besoj tek fuqia e ndryshimit. Kur shoh fëmijët që fillojnë të flasin rrjedhshëm, ndjej edhe vetë lumturi. Të ndihmosh dikë të kapërcejë vështirësi kaq kyçe në jetë, ngelet një mision deri në fund. Prandaj ndjehem me krahë sa herë ata fillojnë të flasin rrjedhshëm pas logopedisë.”

Nuk bën thjesht lidhjen e fjalës me kuptimin, apo të tingullit me figurën që duhen shqiptuar, por shkon edhe më thellë, në vështirësitë e zërit, laringut, zbehjes, kujtesës së shkurtër vizuale apo dëgjimore, vëmendjes që prishet lehtë, funksionet ndihmëse të shqisave dhe gjithçka që ndërhyn në procesin e komunikimit të fëmijës. Ruan përqendrimin në punë. I gëzohet çdo arritje të vockël që bëjnë fëmijët secilën ditë: një kthim koke, një përsëritje fjale, një tingull më shumë. Deri sa këta fëmijë t’ia dalin.

– Adiona Llukmani

Adiona është pjesë e ADN-së së vajzave shqiptare. Nuk është përjashtim nga rregulli. Është vlerë e rregulli vetë. Është mishërim i shqiptareve që nuk duken, por që e mbajnë akoma vendin lidhur pas vlerave e brenda humanizmit që na mungon. 81

29 Delegation and Empowerment Flutura learned the hard way to delegate. When she understood that nobody can do everything right and alone, she started focusing on key responsibilities while leaving the rest to others.

Flutura Xhabija Entrepreneur / Networking Enthusiast

Flutura has no difficulties in empowering her peers by delegating tasks to them. A very successful entrepreneur and active, outspoken advocate of women’s rights in the entrepreneurial world, she is a leader that her followers look to with admiration. She believes in the potential of her collaborators and releases herself from aspects of her work because of her trust in their abilities which often in an entrepreneurial environment can be a diverse group of young and old. As she looks more into empowerment than management, Flutura has encouraged a better performance in her colleagues and earned more time to herself to think about the strategic course of action in her initiatives.

“For me, deciding what not to do is as important as deciding what to do. I’ve learned the hard way how to identify problems, to add structure to solving it and then to delegate. A few years ago, when the overload on my desk got too heavy, I’ve started telling family members first, and then to my colleagues, not how to do things, but just what to do. So, I allowed myself to start enjoying the delegation, (not the responsibility), and I continue to be positively surprised with the results”

Flutura manages the network of Albanian entrepreneurs in handcrafts and she provides the whole support and resources that her colleagues need to achieve their objectives as well as a chance to bear the responsibility.

– Flutura Xhabija

Shpërndan përgjegjësi dhe mundësi 29 Kur kuptoi që gjërat nuk i përballonte dot më vetëm, Flutura mori vendimin që të lejonte edhe të tjerët të ndihmonin, që të ecte më shpejt dhe më me efikasitet.

Flutura Xhabija Sipërmarrëse / Mbështetëse e grave në biznes të vogël

E filloi me vështirësi delegimin, por tani nuk e ka më problem që t’u lërë shumë gjëra në dorë bashkëpunëtorëve. Si një sipërmarrëse e suksesshme dhe aktive, por edhe si një avokate e grave në biznes, ajo është një lidere të cilën njerëzit e shohin me admirim. Flutura beson në potencialin e bashkëpunëtorëve dhe çlirohet nga disa prej ngarkesave të saj pikërisht për shkak të aftësisë që ka për të besuar të tjerët. Në botën e sipërmarrjes, ku ka shumëllojshmëri njerëzish dhe moshash, ky besim nuk fitohet lehtë.

“Kaq të ngarkuar sa jemi, është e rëndësishme të vendose njeriu çfarë të bëjë, e çfarë të lerë pa bërë. Më është dashur kohë derisa mësova si të delegoj. I bëja të gjitha vetë. Pastaj, disa vite më parë, kur pashë se puna po bëhej më e rëndë sesa unë, fillova që familjarëve dhe kolegëve të mos u thosha më “Si duhet t’i bëni gjërat”, por thjesht ”Kjo është puna! Bëjeni si ta mendoni!”. Kështu pranova delegimin e punëve, por jo të përgjegjësisë. Ngelem e kënaqur me rezultatet dhe reagimin e njerëzve kur delegoj dhe iu besoj”.

Por Flutura është ndryshe. Ajo nuk menaxhon, por fuqizon të tjerët dhe kjo përqasje, e ka lejuar të jetë më strategjike me nismat e saj.

Flutura drejton një rrjet të tërë; udhëton brenda e jashtë Shqipërisë; lexon e shkruan sa një grumbull studentësh bashkë; nuk i – Flutura Xhabija dridhet qerpiku ta thotë mendimin e saj. Është modeli i gruas luftarake e të përpjekur që nuk i ngjan stereotipit të krijuar për të qenë pasive e me shoqet rreth lagjes.

Nëse vitet do mateshin me energji, dinamizëm, shpirt luftarak, aktivizëm e punë pa orar, atëherë Flutura është akoma në të 20-at. Po! Ka po atë gjallëri në veprimet e saj të përditshme. I jep zë punës së saj të bukur e bën të dukshme edhe vajzat e gratë e tjera që merren me sipërmarrje, jo vetëm artizanale. 83

30 Charisma and Futuristic Leaders come in all shapes, sizes and ages. Erma’s charisma is magnetic and charming. Most young people her age may be solely focused on technology smart phones and video-games - but Erma is curious about connecting with more diverse passions that transcend time and place and will only grow with her maturity. She is devoted to real action, art, reading and growing into a beautiful example of the role of youth in Albania’s future.

Erma Nasufi Pupil / Singer / Reader

Her charisma is natural and is not learned, but it does not grow with Erma standing still. To the contrary, Erma goes out of her comfort zone and has already learned how to command the attention of a group of any size.

“I look at things that make me happy and curious and they all look beautiful to me: books, instruments, puzzles, floors. Amazing things! I enjoy reading books in English, but I also like singing and playing the piano. I used to do all these alone. No other audience. Then my sister and my parents saw me, and I’ve found the courage to share my passions with them. My family became my first audience, the first followers. For them and for me, I keep doing things I love, and I also discover new passions. It is fun and I like to see that what I do, makes my family happy”

Erma has a sparkle that money can’t buy. She is a source of invisible energy with tangible effects, making people want to follow her and to be influenced by her. Her sense of curiosity and awe make her special and set her apart as an example of what any one, especially a young woman, can be and become in Albania.

– Erma Nasufi

Aftësi për të tërhequr njerëzit 30 Liderët krijohen në mënyra, vende, e mosha të ndryshme. Portretizimi i Ermës është një nga më të veçantët dhe erdhi si pasojë e karizmës së saj magentike. Erma ka një aureolë që të bën për vete. Shumë fëmijë në moshën e saj janë të varur nga teknologjia, interneti apo telefoni. Kurse Erma ka më shumë pasion dhe kuriozitet të merret me pasionet e veta, me një kuriozitet që me kalimin e kohës e bën të rritet dhe të maturohet në mënyrë admiruese që tani, fëmijë.

Erma Nasufi Nxënëse e veçantë, këndon, lexon, flet 3 gjuhë të huaja

Është në gjendje të mbajë një bisedë të rrjedhshme në Anglisht për plot një orë, duke diskutuar me pasion për librin e fundit që ka në dorë. Anglisht! Shpjegon narrativën e librit, kthesat e papritura në personalitetin e karaktereve, ngërçet në rrugëtimet e tyre, mënyrën si gjetën zgjidhjet.

“Plot gjërat më bëjnë kurioze e të lumtur. Të gjitha me duken të bukura: librat, instrumentet muzikore, mozaikët, skenat. Mua më pëlqen që librat t’i lexoj në anglisht. Por po aq më pëlqen të këndoj apo të luaj në piano. Më para i bëja të gjitha vetëm. S’kisha audiencë. Pastaj motra me prindërit më vunë re, kështu që fillova t’i ndaj pasionet edhe me ta. Familja u bë audienca ime e parë. Për ta dhe për veten, unë vazhdoj që t’i bëj gjërat që më pëlqejnë, por edhe të zbuloj pasione të reja. Më vjen mirë kur shoh se veprimet e mia bëjnë të lumtur jo vetëm mua, por edhe prindërit dhe motrën në shtëpi”

Flet me terma konceptualë që të bëjnë ta përqafosh sa herë e dëgjon. E si të mos mjaftonte zelli për të lexuar në mënyrë aq analitike, shkathtësohet edhe në piano, ku i pëlqen të luajë pjesë që e ndihmojnë të reflektojë mbi tekstet, teksa duart rrëshkasin në pentagram. Erma nuk ka Facebook. As fjalitë nuk i fillon kurrë me përemrin vetor të vetës së parë njëjës. Për të nuk ka “Unë”. Nuk e njeh mburrjen!

– Erma Nasufi

Karizma e saj është natyrale, diçka të cilën nuk mund ta mësosh në jetë. Por ama, as nuk rritet vetvetiu. Erma del shpesh jashtë zonës së rehatisë dhe ka mësuar tashmë si të komandojë vëmendjen e audiencës, pavarësisht sa e madhe është ajo. Ka një shkëndijë që nuk blihet me para. Është një bekim e na bën të ëndërrojmë që e ardhmja e Shqipërisë, do jetë si ajo. 85

31 Long-term Thinking and Perspectives Miriam is an experienced and committed women of the civil society in Albania. She has been involved for almost 20 years in developing projects about migration and EU integration, implemented by UN organizations in Albania. Currently she is working for the Albanian Helsinki Committee, addressing the topic of human rights, with a special emphasis on gender equality.

Miriam Neziri Angoni Program Director / Gender activist

She is known for her ability to think long term, to foresee concrete outcomes and to design implementable steps to reach those outcomes. In her long career with international organizations, Miriam has supported women in their efforts for self-empowerment, positioning them for success.

“Own your results – I say to myself. Results of the next month start today, with my planning and doing. It is very important for me to position myself for long-term goals and not to be impatient. One goal at a time. Of course, there can be changes on the way and if I see that I cannot control the situations, then I see the choices I have about how to view these situations. It is a matter of perspective, yes, and in long term, is the only true friend that allows us to overcome obstacles”

At work, people admire her confidence and innovations in her approach as she leads her organization’s efforts towards planning interventions to address the human rights issues in Albania and strengthening the rule of law. Protection of human rights from women rights, environment, vulnerable groups to the rights of journalists at work place is the focus of her daily work.

– Miriam Neziri Angoni

When things get tough, Miriam is not afraid to take a step back and to look for solution if she feels like she is too close to the problem and needs a different approach. She has an effective ability to remove herself from the situation, observe it from new perspectives and analyze it with an open mind. She knows and understands past history which she can link to the present and the future. All this is done with the deepest modesty and in the quietest manner, a characteristic that is often and should be found in leaders, especially in times of change or unrest. 86

Me vizion dhe perspektivë 31 Miriami është një grua e përkushtuar dhe me mjaft përvojë në shoqërinë civile. Prej pothuajse 20 vjetësh, është e përfshirë në projektet e BE dhe PNUD për migracionin dhe integrimin. Aktualisht punon për Komitetin Shqiptar të Helsinkit, ku mbikëqyr projekte në fushën e të drejtave të njeriut, me theks të veçantë në barazinë gjinore.

Miriam Neziri Angoni Manaxhere Projekti / Aktiviste Gjinore

Ka reputacion pozitiv për aftësitë e saj të të menduarit afatgjatë, për të parashikuar rezultatet dhe për të hartuar hapa konkretë se si mund të arrihen ato. Ka mbështetur gratë në përpjekjet e tyre për vetë-fuqizim, duke ndihmuar shumë syresh të njohin edhe suksesin. “Mbaj përgjegjësi për rezultatet e tua – i them vetes. Frutet e nesërme varen nga ajo që mbjell e planifikon sot. Për mua është e rëndësishme që t’i vendos vetes qëllime afatgjata dhe të mos nxitohem drejt tyre. Do arrihen, një nga një. Rrugës ka edhe pengesa, e kur shoh se situata nuk varet nga unë, atëherë shqyrtoj mundësitë që kam se si mund ta shoh ndryshe situatën, në cilin këndvështrim. Çështje perspektive është, sigurisht, dhe në terma afatgjatë, perspektiva është miku më i mirë që na ndihmon të kapërcejmë situatat. “

Në punë, njerëzit i admirojnë besimin dhe risitë teksa kontribuon në përpjekjet e organizatës për të planifikuar nisma për të drejtat e njeriut dhe forcimin e sundimit të ligjit në Shqipëri. Puna e saj e përditshme përfshin edhe mbrojtjen e të drejtave të grave, mjedisit, grupet vulnerabel, gazetarët, etj. Kur gjërat vështirësohen, Miriam nuk ka frikë të bëjë një hap prapa dhe të kërkojë zgjidhje, nëse ndjen se është shumë afër problemit e ka nevojë për distancë që ta shohë qartësisht.

– Miriam Neziri Angoni

Ka një aftësi të veçantë për t’u hequr nga situata, për ta vëzhguar atë nga perspektiva të reja dhe për ta parë ftohtë, me maturi e mendje të hapur. Të gjitha këto i bën me modestinë më të thellë, me qetësinë më të madhe e me urtësinë që karakterizon drejtuesit e kohërave të vështira.

32 Fostering Creativity and Innovation Elda could have been a model, an actress, an Instagram sensation. But she chose a different path that has positioned her as one of the most creative graphic designers in the Albanian market. Her portfolio reflects a diverse range of design and illustration work; her skills and experience range from elegant promotional graphics to hand drawn illustration.

Elda Pineti Graphic Designer / Artist

Still in her 20’s but with 10 years of experiences, Elda is an established and sought-after artist that has a long waiting list for her handmade designed products. Her artistic output is impressive - over 1,000 handmade cards a year, 300 souvenir objects and creative presents for any occasion, book covers, brand design, creation of visual identity, all developed after working hours. This goes handin-hand with her full-time job at a publishing house, as well as her multiple volunteer roles at fairs, competitions and skills.

“I love experimenting in my work. I learn more and become even more creative. But what is creativity, people ask me. I find it hard to explain. Creativity just happens! I start working and I notice how I break out patterns that I’d made earlier, shapes that can be well recognized, But I just remake them, from scratch! I keep only the main pieces, brands or identities and look at things in a different way, creating new, better patterns. It has now become a habit and it keeps me energized”

Elda’s consistent track record for delivering beautiful and professional visual design has set new standards in her industry. Her creative and innovative approach – Elda Pineti to design and work ethic has shaped Elda into the outstanding leader and trend setter she is today. She spends at least 20% of her time exploring new ideas, prototyping new designs and approaches to her work. Elda will succeed at whatever career path she chooses. Albania’s design industry has gained a graphic design professional who serves as a model for her industry and we have gained a leader and asset for creativity and innovation.

Sjell risi dhe kreativitet 32 Elda mund të ishte bërë foto modele, aktore, yll instagrami me shumë ndjekës, blogere. Por jo, nuk ka zgjedhur asnjërën nga këto. Elda zgjodhi një rrugë ndryshe, që shpejt e pozicionoi si një prej krijueseve më të kërkuara në tregun shqiptare. Aftësitë e saj në dizajn shkojnë nga përsosmëria e punët ilustrative deri tek eksperienca me grafikët elegantë promovues, tek puna me detajet artizanale apo tek konceptimi grafik i teksteve shkollore.

Elda Pineti Graphic Designer / Artiste

Ka akumuluar tashmë më shumë se 10 vjet eksperiencë dhe është shndërruar në një artiste dizajni mjaft të kërkuar. Produktet e saj artistike janë mbresëlënëse: ka krijuar rreth 1000 kartolina artizanale në vit; 300 objekte suveniresh dhe dhurata kreative për çdo okazion; ka dizenjuar kopertina librash, logo, identitete vizuale dhe paketa promocionale, të gjitha të krijuara pas orarit të saj të punës. Energjia kreative e Eldës vjen paralel me punën e saj me kohë të plotë në një shtëpi botuese, teksa në krahun tjetër numëron edhe disa angazhime të tjera domethënëse si vullnetare në panaire, konkurse e aktivitete të tjera.

“Më pëlqen të eksperimentoj tek puna ime, sepse kështu përsosem dhe krijoj më ndryshe. Shpesh njerëzit më pyesin: ”Po çfarë është kreativiteti?”. Është pak e vështirë ta përkufizoj, sepse mua më vjen natyrshëm si proces. Vjen vetvetiu! Unë ulem e filloj punën dhe vë re se pa kaluar as disa minuta, zë e i fshij punët e mëparshme, ndonjëherë edhe nga fillimi. Si parim, mbaj të paprekura vetëm formatet kryesore, kurse për pjesën tjetër më pëlqen t’i shoh gjërat nga një këndvështrim i ri, më kreativ se i mëparshmi. Kjo përqasje më është kthyer në zakon dhe më mban plot me energji e kuriozitetet për produktin e radhës. Kreativiteti është bekim”

Vijueshmëria në produktet e saj të mrekullueshme ka vendosur standarde të reja brenda industrisë së dizajnit grafik në Shqipëri. Përqasja kreative e plot risi, kombinuar me etikën e lartë e disiplinën në punë e kanë formëzuar Eldën si një ndër lideret më të veçanta, e si modeli i një prirjeje që duhet të vazhdojë.

– Elda Pineti

Elda shpenzon të paktën 20% të ditës së saj duke eksploruar ide të reja, prototipe dizajni dhe përqasje të reja në punë.

Çdo lloj profesioni të kishte zgjedhur, Elda do ja kishte dalë mbanë, por ja që përfituesja më e madhe është industria e dizajnit grafik që ka brenda vetes Eldën, një model frymëzues pune, përkushtimi, modestie e risie që të tjerë të rinj e të reja kanë mundësi ta njohin e ta ndjekin. 89

33 Compassion Shefet Ndroqi: The University Hospital “Shefqet Ndroqi” is a tuberculosis sanatorium established in Tirana in 1945. The hospital has more than 100 beds and various room types and facilities.

Daniela Xhemalaj MD, phD, Head of Pathology Department, at teaching Hospital “Shefet Ndroqi”

Daniela is one of the most highly respected doctors in Albanian hospitals. It is not a small achievement and it attests to her expertise and her skills in working with peers and patients in highly sensitive, stressful and emotional environments. She assesses at least 80 slides a day, and almost three fourths of them are biopsies that show cancer cells in the patients’ samples. Being on the receiving end of bad news as a patient/patient family is hard to accept but Daniela’s job is to find the strength and the right words and approach to deliver the news.

“I find echoes of the patients in myself and act immediately. I see empathy as a starting point for showing compassion and taking action. Compassion is my driver for change in the medical scene. What kind of morality would we have without compassion or empathy? I can relate to people who are in pain and I am glad I can find the strength and the courage to show it. It helps both me and the patient. At the end of the day, empathy and compassion are the basis of our morale and compassion”

Daniela has learned how to do this through the empathy she feels for those she treats, sharing the human side of her leadership style. Due to her strong sense of empathy, she has succeeded in making these closer connections a vital part of a patient’s treatment protocol.

– Daniela Xhemalaj

“Understanding the problems of my patients and feeling their pain is the first step to becoming an effective helper, as well as doctor. It is after this step that my medical training and professions come in hand, but first, empathy and compassion for the patients,” says Daniela with her warm and assuring smile. Daniela’s reputation as a doctor is without reproach; that, combined with her role as a fellow human being with empathy for her patients, propels her into being an outstanding leader. 90

Dhembshuri dhe Empati 33 Daniela është një prej mjekeve më të respektuara në spitalet shqiptare. Nuk është arritje e vogël të kesh reputacionin dhe prestigjin e saj në mjedisin e vështirë ku operon mjekësia shqiptare. Megjithatë është tërësisht i merituar, po të marrësh parasysh ekspertizën, aftësitë dhe mënyrën e komunikimit të doktoreshë Danielës.

Daniela Xhemalaj Mjeke patologe në Spitalin e Sanatoriumit

Kontrollon rreth 80 slide biopsish në ditë dhe pothuajse 3/4-at e tyre tregojnë qeliza tumorale. Daniela mban përsipër detyrën e vështirë t’u komunikojë rezultatin pacientëve, prandaj për të bëhet akoma edhe më sfiduese që të gjejë forcë dhe fjalët e duhura sa herë ka për të dhënë një lajm të keq.

“Shpesh e vendos veten në vendin e pacientëve e edhe i kuptoj në dhimbjen e tyre, përveçse i ndihmoj. Duket sikur ne mjekët nuk kemi dhembshuri, por është perceptim i gabuar. Kemi, dhe unë nuk e shkoh si pikë të dobët të karrierës sime. Përkundrazi, e konsideroj si pikënisjen e veprimeve të mia. Ndjeshmëria dhe mirësjellja janë dy armët që përdor për të ndryshuar ditën time dhe të pacientëve. Më vjen mirë që kam forcën dhe kurajën ta shpreh këtë dhimbje.”

Megjithatë, me karakterin e saj të matur dhe sjelljen njerëzore që e karakterizon, ka mësuar si të bisedojë me pacientët dhe familjarët duke përdorur empatinë si elementin thelbësor të stilit të saj të punës. Pikërisht, për shkak të empatisë ka arritur që marrëdhëniet njerëzore me pacientët t’i bëjë pjesë të pandarë të metodës së saj të punës.

– Daniela Xhemalaj

“Për mua është shumë e rëndësishme që ta kuptoj dhe ta ndjej dhimbjen e një njeriu që po i jep një lajm të keq. Duke treguar dhembshuri, së pari ndjehem vetë më efektive si mjeke. Pas këtij hapi të parë, filloj të veproj më në thellësi të problematikës mjekësore”- thotë Daniela, me buzëqeshjen e saj të ngrohtë që ofron siguri. Reputacioni i saj si mjeke është pa diskutim ndër më të admirueshmit. Sjell në vëmendje kombinimin e elementit njerëzore me aftësitë e padiskutueshme profesionale, që e bëjnë Danielën mjeke me të cilën ndjehen rehat të gjithë.

34 Integrity Often, reading may not be the most popular activity among Albanian students. Not for Dora though. For her, reading is like breathing, a basic part of life’s fabric. This foundation of literacy and discipline resulted in her setting high standards and being thoroughly prepared for her studies and career path, even if educational environments around her were in flux.

Dorentina Hysa Student / Assistant lecturer, Tirana University / Social Worker

Because Dora is very open and honest about her goals and her work to attain those goals, she understands the importance of personal commitment and integrity as part of her life. She excelled in her studies abroad and was selected to be one of 21 students at the University of Haifa in Israel, where she earned her Masters’ Degree in Child Development. With that background, Dore has the cognitive and social capabilities to make significant changes in our country.

“I do not take shortcuts and do not like to play by my own rules. My results and achievements are the mirror of hard work and of my “fair and square” approach to life. I do the right thing because it is right, not because others are observing me. This has been my motto so far and I am pleased to see where it has taken me”

Nothing happens by coincidence though. Dora succeeds because she sticks to her core beliefs and is admired for her strong personal and work ethics. With her set of deep-rooted moral values, Dora is known as a trustworthy young leader with clear professional and life goals and high expectations for her work. She can only evolve into a more outstanding model for her peers and a leader in our country.

– Dorentina Hysa

Me integritet 34 Leximi nuk hyn më në aktivitetet e preferuara të studentëve të sotëm. Për Dorën po! Për të leximi është si frymëmarrja, pjesë thelbësore e saj. Kjo sjellje ndaj leximit dhe disiplina në studim e në punë është rezultat i standardeve të larta që i ka vënë vetes. Për të, të qënit e përgatitur deri në detaje është domosdoshmëri dhe detyrim.

Dorentina Hysa Lektore / Punonjëse Sociale

Dora e kupton rëndësinë e përkushtimit personal dhe të integritetit në cdo fushë. Duke qenë se dikur ishe e njëjta me përkushtimin e saj brenda dhe jashtë mureve të universitetit, arriti të ketë të njëjtin shkëlqim edhe në studimet e saj jashtë Shqipërisë. Pikërisht për shkak të këtij integriteti arriti të kualifikohej si një ndër 21 studentet e pranuara në universitetin e Haifa-s në Izrael, ku përfundoi studimet si më e mira e grupit, në Masterin me kohë të plotë për Zhvillimin e Fëmijës.

“Në jetë nuk i bëj asnjëherë gjërat sa për të thënë”. As nuk veproj sipas kokës sime. Rezultatet që kam arritur deri tani janë pasqyrë e punës sistematike dhe e përqasjes që kam për t’i bërë gjërat vetëm ashtu siç duhet. Pa i bërë kurrë bisht! Gjithmonë bëj atë që duhet bërë sepse ashtu është e drejtë dhe jo sepse të tjerët mund të jenë duke më vëzhguar. Kjo ka qenë përherë përqasja ime dhe deri tani jam e kënaqur për ku më ka sjellë”

Me këtë karakter e përgatitje, Dora është një aset që ka jo vetëm njohuritë, por edhe aftësitë sociale për të dhënë kontribut për ndryshime thelbësore në Shqipëri.

Ama asgjë nuk ka ardhur rastësisht. – Dorentina Hysa Dora ia ka dalë mbanë sepse nuk heq dorë nga vlerat dhe principet e saj. Edhe pse akoma në fillimet e kontributit në jetën publike në vend, respektohet për etikën në punë dhe për besueshmërinë që ngjall si një liderë e re me objektiva të qarta profesionale. Dora ngjall besimin dhe ngre pritshmërinë për t’u kthyer në një model frymëzues për bashkëmoshatarët e saj dhe për cilindo që do t’i shërbejë këtij vendi.

35 Resilience Leaders in science and research fields understand the risks and inherent challenges and opportunities in exploring new frontiers. Working where the new and unknown can appear requires an environment where leaders must be resilient and agile in response to those dynamics.

Joana Gjipalaj Doctor in Chemistry / Researcher / Outstanding young achiever

Joana is one of those leaders. Every time life circumstances changed, and opportunities disappeared while she was studying in Albania, she kept fighting back. Based on her merits and outstanding lab work, she earned the right to study chemistry abroad - with full scholarships from her host countries of Italy and Germany. Her resilient capabilities helped her succeed, earning her PhD degree in Chemistry at age 27, acknowledged as one of the most respected young researchers in nanoparticles in the labs where she worked in Europe, and a Lecturer for Physical Chemistry at age 28.

“We have all experienced the need to fight a battle more than once to win it. I remember the multiple times at the lab when an experiment going wrong would put our work in jeopardy. Almost hitting the ground, Adverse times. But we always found the strength and motivation to start again, slowly, until we found the right formula and the experiment succeeded. We did not let the adversity determine our success but gave instead voice to our reaction to adversity. And it paid well”

Joana’s cutting work in chemistry and her resilience in face of challenges has made her a role model for women who want to enter the science field.

– Joana Gjipalaj

Aftësi për t’u ringritur 35 Liderët dhe drejtuesit në shkencë dhe në punën kërkimore i kuptojnë më mirë se të tjerët sfidat që shfaqen duke vënë në rrezik muaj të tërë pune kërkimore. Që të punosh në laboratore duhet të kesh karakter të veçantë, sepse ndeshesh me mjedise plot me të panjohura.

Joana Gjipalaj Doktore e Shkencave në Kimi / Kërkuese Shkencore

Joana është një prej këtyre njerëzve. Sa herë rrethanat e saj në jetë ndryshonin e dukej sikur mundësitë për të vijuar më tej zhdukeshin, Joana nuk u dorëzua kurrë. I kthehej synimit për të arritur qëllimin me më shumë durim se më parë. Në Shqipëri nuk e ndjeu dot shijen e mbështetjes si studente e ekselencës, por ama pikërisht meritat dhe aftësitë e saj të pazakonta në eksperimentet laboratorike, e bënë që të fitonte edhe të drejtën e studimit, edhe bursën e plotë, edhe shpërblime të herë pas hershme duke studiuar kimi fizike në Itali dhe Gjermani.

“Të gjithëve na ka ndodhur që të luftojmë fort për të fituar qoftë edhe një betejë të vetme në jetë. Në rastin tim, kur në laborator eksperimenti nuk shkonte siç duhej, atëherë gjithçka e rifillonim nga zero. Përndryshe, e gjithë puna hidhej në erë. Të tilla momente janë ndër më të vështirat. Megjithatë, njeriu e gjen kurajën që t’ia nisë nga e para, ngadalë, derisa të gjejmë formulën e duhur që eksperimenti të ketë sukses, mjafton që sfidat të mos bëhen përcaktues i suksesit. T’i japim më shumë rëndësi reagimit ndaj vështirësive, dhe jo vështirësisë vetë.”

Aftësitë e saj për t’u ringritur e për t’i çuar deri në fund eksperimentet me nanogrimcat, e bënë që të fitonte gradën shkencore Doktor në Kimi që në moshën 27 vjeçare. Bashkë me diplomën, Joana formoi edhe reputacionin si një nga kërkueset shkencore më këmbëngulëse në fushën e nanogrimcave në të gjitha laboratorët ku punoi në vendet e Bashkimit Evropian.

– Joana Gjipalaj

Është e qetë, e matur dhe në pamje të parë e tërhequr, por ama, edhe pse vetëm 28 vjeçe është edhe pedagoge e Kimisë Fizike në një moshë kaq të re. Puna e pazakontë me nanogrimcat dhe aftësia e saj për t’u ringritur, e kanë shndërruar në një model pozitiv për të gjitha vajzat që duan t’u futen shkencave të natyrës. 95

36 Faithfulness When we talk about faithfulness, or loyalty and leadership, we often talk about that in relation to offices, companies and businesses. But leadership characteristics are found even in one’s kitchen at home or even in a restaurant, in this case, Vitrina’s kitchen in Korca.

Vitrina Kroza Master of Albanian Traditional Cuisine

At the restaurant where Vitrina works, faithfulness for her culinary talents and her co-workers is present everywhere and it is impossible not to be charmed by it. Loyalty is not a one-way street. Vitrina stays faithful to the traditional Albanian cuisine, even with overwhelming customer demand for lakror (Albanian salty pie). And she remains faithful to the importance of using traditional cooking and baking methods, refusing to use processed food for her meals, even if she is overloaded and has to prepare over 60 pies a day.

“I belong to the cuisine I love, and my cooking belongs to me. The ingredients, the flavors, the time and commitment to cook as if I am preparing the meal for my own mother, has become a part of me. Sticking to the original recipe and cooking method is my first principle at work. Faithfulness for the tradition. This has now become the strength of my identity”

Vitrina is proud to share the best of Albanian food (prepared with the original recipes that she inherited from 5 generations of her family) for the customers who drive all the way from Tirana and other cities to go to Boboshtica and enjoy her pies…a product of her cooking abilities, made by a woman faithful to tradition and history.

– Vitrina Kroza

Besnikëri ndaj traditës 36 Kur flasim për besnikërinë në lidership, si koncept gjithmonë e lidhim me besnikërinë ndaj zyrës, kompanisë, biznesit apo institucionit. Por ja që besnikëria është karakteristikë që shfaqet edhe në artin e kuzhinës.Të tillë e shohim në restorantin ku punon Vitrina, e ku njëri pas tjetrit, ajo nxjerr të servirur lakrorët e gatuar dhe pjekur në mënyrë tradicionale.

Vitrina Kroza Mjeshtre e kuzhinës tradicionale shqiptare

Në mjedisin e saj të punës besnikëria ndaj kuzhinës tradicionale është e dukshme në të gjitha elementët, prandaj njerëzit kthehen për të shijuar ushqimet e gatuara prej Vitrinës. Besnikëria nuk është rrugë njëkalimshe. Sa më shumë respekton Vitrina gatimin tradicional shqiptar, aq më shumë klientit rikthehen çdo javë e vit.

“Unë i përkas mënyrës sime të gatimit dhe ajo më përket mua. I shoh përbërësit, shijet, kombinimet, kohën në dispozicion dhe përkushtimin për klientët, njëlloj sikur të isha duke gatuar për nënën time. Nuk lëviz nga receta origjinale dhe as nga metoda e gatimit, përgatitjes apo pjekjes së ushqimeve tradicionale. I qëndroj besnike traditës shqiptare. Kjo më bën edhe më të vlerësuar në punën time.”

Edhe pse restoranti mbushet plot e kërkesat e mbingarkojnë punën në kuzhinë, Vitrina refuzon të heqë dorë nga mënyra tradicionale e hollimit të petëve apo e pjekjes së lakrorëve në saç, në furrën me dru ngjitur me kuzhinën ku punon. Gatuan vetëm ashtu dhe nuk i përdor asesi produktet e gatshme, petët e blera apo furrën me korrent, edhe sikur kërkesa të kapërcejë 60 lakrorët në ditë.

– Vitrina Kroza

Ndan me krenari shijen e ushqimit shqiptar që e gatuan sipas recetave të trashëguara brez pas brezi në familjen e saj. Kjo ka bërë që njerëzit të udhëtojnë 3 orë e gjysmë që nga Tirana e qytete të tjera deri në Boboshticë, në Korçë, vetëm për të shijuar lakrorët e gatuar nga një kuzhiniere që i qëndron besnike traditës në gatim.

37 Team Building and Promoting Teamwork Alma is an experienced specialist in the field of vocational education and training. She has conducted research, organized competitions, and has been part of reform and discussions on radical changes in the Albanian vocational and education system, and she is also a strong promoter of the skills and competitiveness of Albanian youth. This passion led her to be a co-founder of Albanian Skills, an innovative movement that promotes skills and competitiveness in Albania.

Alma Shkreli VET Specialist/ Skills Enthusiast

In all her successful endeavors, Alma knows she has not been alone. “I have been blessed to have people around me who make anything possible, and I am happy I am doing the same to pass on the strength to other people, the newest team members and skills enthusiasts,” says Alma. This approach to teamwork and team building has led her to visit every single town in Albania that has a vocational education school and training center, further connecting those working in this important field into a network.

“No matter what accomplishments I’ve made in life, someone helped me. Always! I know how efficient it is to work with people, not against them. And once we make our minds up and start accepting each other’s helping hands, then success takes care of itself. Accept help, work and have fun with the people around you. Because if we can laugh together, we can work together” – Alma Shkreli

Alma knows the importance of leading groups where there are different personalities, agendas, motivations and skills. Yet, she insists on building team spirit as she develops the perfect team. She does so by fostering innovation, by being an effective communicator and by being the first to take the initiative. “I know you can’t find the perfect team,” says Alma, but you can definitely create it.”

Kampione e punës në grup 37 Alma është specialiste me shumë vite përvojë në projektet e arsimit profesional. Ka organizuar kërkime shkencore, konkurse, dokumente rregullatorë, dhe ka qenë pjesë e diskutimeve për ndryshimet radikale që ndodhen në sistemin e AFP-së në Shqipëri. Është gjithashtu një promovuese e zjarrtë e aftësive dhe konkurueshmërisë së të rinjve shqiptarë në tregun evropian të punës. Pasioni për aftësitë e bëri edhe pjesë të themelimit të Albanian Skills, një nismë inovatore që promovon aftësitë dhe konkurrueshmërinë në vend.

Alma Shkreli Specialiste e Arsimit Profesional

Alma e di mjaft mirë se sukseset nuk i ka arritur e vetme. “Kam qenë me fat që rreth vetes kam pasur njerëz prej të cilëve kam mësuar dhe përfituar pozitivisht. Tani më bëhet qejfi që kam mundësinë që të njëjtën gjë, ta ofroj unë për të rinjtë me entuziazëm që afrohen në konkurset tona.” -thotë Alma

“E njoh rëndësinë e punës në grup dhe më pëlqen të punoj me njerëzit, jo kundër tyre. Se edhe unë nuk i kam arritur sukseset e vetme! E pranoj me kënaqësi bashkëpunimin. Prandaj iu them edhe të tjerëve t’a pranojnë ndihmën dhe praninë e gjithkujt, duke punuar, por edhe duke u zbavitur së bashku. Tek e fundit, po arritëm të qeshim së bashku, atëherë jemi edhe në gjende të punojmë së bashku.”

Përqasja e saj ndaj punës në grup e ka çuar në secilin prej qyteteve të Shqipërisë ku ka shkolla apo qendra profesionale, duke e zgjeruar edhe më tej rrjetin e saj të njohjeve në këtë fushë.

– Alma Shkreli

Alma e di rëndësinë e drejtimit të grupeve ku ka personalitete të ndryshme, axhenda të ndryshme, aftësi dhe motivime që nuk janë për të gjithë njëlloj. E megjithatë, insiston që të krijojë një frymë bashkëpunimi në çdo ekip ku punon, duke sjellë risi pune, komunikim të ëmbël dhe duke e marrë vetë e para çdo iniciativë.

38 Negotiation Skills and Influence Elona leads the organization “No blood feud, yes to life” in Albania. Since losing her husband to blood feud in 2011, Elona has initiated the daunting mission to eradicate blood feud in Albania, choosing to work with the mothers, because they are ones who influence how their sons will be raised.

Elona Prroj Pastor / Inspirational figure

Elona has raised her son with the option of life. Her son will not take revenge. She has taught him to show love and preach life instead. Elona is an inspirational and influential leader in her community. As a pastor (in a role she inherited from her late husband), she knows how to tap the feelings of those who want to talk and knows how to build a sense of trust, leading to a desirable outcome.

“No blood feud. Yes to life. And careful: it’s not a life we lose. The biggest loss in blood feud is what dies inside us when we live. Life is only 10% what happens to us. The remaining 90% is how we react to it. Choose life and teach yourselves how to love it!”

She has become a master in negotiation and knows how to settle differences, how to be fair, but firm and influential. She has been lucky to receive coaching and to strengthen her emotional intelligence and consensus building skills.

– Elona Prroj

Elona leads a day center for children of some 50 families affected by the blood feud in Northern Albania and it is touching to see the difference it makes in their lives. A motivational figure and with a strong character, Elona knows how to turn long standing negative events into opportunities to say “Yes” to life.

100

Aftësi për të bindur dhe ndikuar të tjerët 38 Elona drejton organizatën “Jo gjakmarrjes, Pro jetës!” në Shkodër. Qëkurse humbi bashkëshortin për shkak të gjakmarrjes në vitin 2011, i është përkushtuar misionit për të shuar gjakmarrjen, duke punuar me nënat, që sipas saj, janë ndikueset e para që përcaktojnë se si trashëgohet ndjesia e hakmarrjes tek fëmijët që rrisin.

Elona Prroj Pastore / Personalitet frymëzues

Djalin e saj Elona e ka rritur dhe edukuar me dashurinë për jetën. I biri nuk do të marrë gjak, sepse ajo si nënë i ka mësuar ta dojë jetën dhe të tregojë dashuri, jo armë. Ka një aureolë inspiruese dhe është mjaft ndikuese në komunitet, me rolin e saj si pastore, rol që e trashëgoi nga i shoqi dhe ka mësuar tashmë se si të depërtojë në ndjenjat e atyre që duan të flasin, por nuk munde. Elona di si të krijojë marrëdhënie besimi që i bën të tjerët të mbështeten tek fjala e saj.

“Jo gjakmarrjes! Pro jetës! Dhe kujdes: me gjakmarrjen nuk humbasim vetëm një jetë. Humbasim edhe veten, sepse diçka e madhe vdes brenda nesh. Ndaj duhet të reagojmë. Jeta është vetëm 10% ndodhi dhe 90% reagimi ynë ndaj këtyre ndodhive. Prandaj unë zgjedh jetën dhe ftoj dhe të tjerët që ta duan atë, vëcanërisht nënat që rrisin fëmijë në familje në gjak.”

Është përsosur në aftësitë e saj të negocimit dhe tanimë di si të sheshojë ndryshimet dhe kërkesat mes palëve, si të jetë e kujdesshme dhe e baraspeshuar, por ama edhe e prerë dhe ndikuese.

– Elona Prroj

Është trajnuar më tej edhe në arritjen e konsensusit dhe inteligjencën emocionale. Elona drejton një qendër ditore për fëmijët e rreth 50 familjeve që janë prekur nga gjakmarrja. Mënyra si ndikon pozitivisht tek këta fëmijë është mjaft frymëzuese, sepse me karakterin e saj të fortë, Elona di si ta shndërroje tragjedinë në mundësinë për t’i thënë jetës “Po”. A bëhet dot lehtë njeriu shefi i vetes?

101

39 Self-Managing Xhiliola is a very well-known tailor in her home city of Durres. She is known because she has a very fine eye for details, is full of ideas and suggestions, is not afraid to give an honest opinion about the clothes she makes, is very polite, always delivers on time but most importantly, never says no, even though she seems to be always busy.

Xhiliola Shabani Stylist / Tailor

The tailoring room is always full of women and young girls who trust Xhiliola’s ability to come up with wonderful and affordable wardrobes. And she accepts new orders smiling and saying “Mother Teresa had more work than me to do. Her day was also 24 hours, like mine. Why should I not work as hard as she did?” She works 16 hours a day, 6 days a week to provide for her family.

“I start my day with the end in mind. I want to visualize how the final product will be. I do that and I start saving minutes. The key to managing my time is minutes. The hours take care of themselves. I’ve made a promise to myself to never say “I don’t have time”. I have the same time given to me as it was given to Leonardo da Vinci. If he found the time to invent a flying object 500 years ago, then my time should be more than sufficient to help others dress well”

Xhiliola succeeds because she is able to manage herself and others working with her. She does it by prioritizing, by being responsible, and by regulating time, attention and emotions. A strong sense of discipline is visible in her actions, combined with politeness and precision in her work.

– Xhiliola Shabani

Xhiliola represents a growing number of Albanian women who work from home as a means of generating income. Home tailoring is a common occupation; over 5,000 women use their home as tailoring space. Selfemployment has turned into a small heaven for her, for the 4 colleagues she has hired and for the women and girls who adore her professional and leadership styles.

102

Aftësi për të menaxhuar veten 39 Është ëndërr e shumëkujt të ketë kompaninë e tij, zyrën private, biznesin e pavarur. E kur njeriut i jepet kjo mundësi, kupton se nga 8 orë ditë që punon për të tjerët, shndërrohet në makinë që punon 16 orë në ditë për veten. Çdo ditë!

Xhiliola Shabani Stiliste / Rrobaqepëse

Më mirë se kushdo këtë e di Lola, duart e arta të së cilës duken sikur ngrihen e flenë mbi makinën qepëse e mbi tavolinën e saj të madhe të copave, vizatimeve, masave, modeleve. Lola është artiste në sy, në dorë, në sjellje, në mendim, në punën që bën. 16 orë në ditë stilon, eksperimenton, drejton e çon përpara sipërmarrjen e saj të bukur të qepjes. “Kur e filloj ditën e imagjinoj edhe si do të mbarojë. Dua që ta vizualizoj me mendjen time se si do të jetë fundi i saj. Duke e ditur këtë, programoj minutat. Se po arrita të kontrolloj minutat orët kontrollohen vetë. Ndaj i kam thënë vetes: “Kurrë mos thuaj nuk kam kohë”. Zoti më ka dhënë mua të njëjtën kohë në dispozicion që i pati dhënë edhe Leonardo Da Vincit. E kur ai arriti ta gjejë kohën që të shpikte objekt fluturues 500 vjet më parë, atëherë si nuk paskam unë kohë të qep rroba të bukura?”

Vështirësia më e madhe e saj është koha. Ku ta gjejë për të përballuar të gjitha kërkesat? Për t’i mbajtur të kënaqur të gjithë? Dhe kur e harxhon gjithë dritën e diellit mbi metër, gërshërë e makinë qepëse, po Jara, mrekullia e saj 3-vjecare? Kur e ka kohën për të?

Ja që e ka! Lola e gjen kohën për të gjitha e thotë me buzëqeshje “Çështje menaxhimi është edhe koha. Nuk kemi as më shumë, – Xhiliola Shabani as më pak kohë se gjithë gjenitë në botë. Varet thjesht si e menaxhojmë minutën tonë. E po kurseva minutat, orët kursehen e rregullohen vetë”.

Lola përfaqëson një numër në rritje të grave shqiptare që njërën prej dhomave të shtëpisë e kthejnë në mjedis pune me makinën qepëse, dhe me të sigurojnë të ardhura për familjet. Rrobaqepëset shtëpiake janë mjaft të përhapura në Shqipëri dhe me të merren rreth 5000 gra dhe vajza, jo në fabrikat fasone, por në dhomat brenda shtëpive të tyre.

103

40 Respect for Others As a recent graduate and social worker, Enisa works with an organization that helps people with diabetes in addition to volunteering 10 hours a week to help children in need. In her work with people who are physically challenged or in need, she is a firm believer in the importance and value of respecting everyone in which she comes in contact.

Enisa Trako Social Worker

As a character driven leader, Enisa shows the highest respect towards the people with whom she works. Through respect she has been able to build meaningful relationships which benefit all sides. How does Enisa earn and show respect? By keeping promises, by not wasting anyone’s time, by talking about ideas, not people, by believing in her colleagues’ initiatives, and by standing up for her principles. All this is founded upon her deep sense of caring for the well-being of people around her.

“The bond that links me with my family and friends is not of blood or personal interest, but of respect and delight to be around people I love and appreciate. In my relationship with people I work hard to be respectful and the thing I appreciate the most towards me, is to be respected back, because people do not love us for the knowledge, but for the character”

Full of dreams for her future and career, Enisa wants to serve even more people by being useful to those around her. She is on her way to be an impactful leader because she understands the basic need for people to be respected, no matter who they are or what they do.

– Enisa Trako

104

Respekt për të tjerët 40 Magjia e respektit për të tjerët, që shton respektin për ty.

Enisa Trako Punonjëse Sociale

Dija të jep pushtet, por karakteri të jep respekt nga kushdo e për një kohë të gjatë. Këto i di më mirë se kushdo Enisa, që jetën e saj profesionale, ashtu si edhe kohën e lirë, e shpenzon qartësisht siç ia dikton karakteri i saj: duke qenë e dobishme për të tjerët. Si një e sapo diplomuar për punë sociale, Enisa punon në një organizatë që ndihmon njerëzit me diabet dhe shpenzon gati 10 orë në javë për të ndihmuar njerëzit në nevojë. Ka besim të palëkundur në vlerën që sipas saj mbart respekti që duhet treguar për cilindo person që bie në kontakt me të.

“Ajo që më lidh mua me familjen apo me miqtë e mi, nuk është as gjaku e as interesat personale, por respekti që kam për ta dhe dashuria që ndjej për të ndenjur me njerëz që i dua dhe i respektoj. Në marrëdhëniet me njerëzit punoj fort që t’i respektoj dhe vlerësoj, dhe ajo që çmoj më shumë është reciprociteti. Pra më pëlqen kur të tjerët tregojnë ndaj meje të njëjtin respekt, sepse tek e fundit, njerëzit nuk na duan për njohuritë, por për karakterin.”

Tregon respekt për njerëzit në punë njëlloj si për familjarët në shtëpi; përherë korrekte, e vëmendshme, gati për të diskutuar për ide e jo për njerëz; e durueshme deri në pamundësi, pret deri sa t’i vijë radha e saj që të flasë.

Edhe pse shumë e re, në jetën e – Enisa Trako saj profesionale teksa punon e me një mal me ëndrra për të ardhmen që e pret, Enisa tregon forcën e karakterit të një njeriu që do ta duan dhe respektojnë në jetë.

Përherë e gatshme të ndihmojë fëmijët, të rriturit, kolegët, shokët dikur në klasë e bashkëpunëtorët tani që është në punë. E palodhur e fjalëpakë, Enisa frymëzon me shembullin e saj respektues ndaj moshës, dijes, profesionit, idesë, vlerave, principeve. Respekti, kjo vlerë që mezi gjendet në rininë e sotme, është etaloni i Enisës, njërës ndër më të dashurat karaktere që formëzojnë kolonën frymëzuese tek #VajzatpërShqipërinë. 105

41 Honesty and Transparency Evis is a lawyer and an established specialist in employment and immigration rights. She is a proud graduate of schools of Law in Athens and Riga, as well as an alumna of the Council of Europe’s Academy of Political Studies. Evis is a champion of policy-making and research in her areas of expertise.

Evis Fico Lawyer, Employment and Immigration Specialist

What makes her distinctive is her unwavering commitment to transparency and to work in environments where there is clear room for transparency and honesty. In her world of employment and immigration rights, Evis appreciates the transparency that is needed to be able to address issues in an open environment that can result in change. But she feels “We now live in a transparent world and should embrace it.” For that reason, she is a promoter of transparency across sectors in Albania.

“Honesty is my best kept secret. I do not need to mention the word, I just follow my life pattern of being honest in everything I do, and this is how I keep going. My own book of guidelines on how I want to lead life has only one chapter: “Honesty and transparency”. With these two traits I feel like I can build trust and it is easy to have a clean conscience”

Her work is at the forefront of issues facing Albania now. Her commitment to transparency and honesty during these important times of growth and change for leaders and the country will serve us well.

– Evis Fico

106

Transparencë dhe korrektesë profesionale 41 Evisi është një specialiste e konsoliduar në rolin dhe reputacionin e saj si juriste, por edhe si njohëse e të drejtave të punësimit dhe emigrimit. Ka studiuar për Drejtësi në Athinë e më pas në Shkollën Juridikë te Rigës në Letoni. Eshtë shndërruar në një zë mjaft kompetent në fushën e integrimit, të drejtave të punësimit dhe politikave për ritegrimin e emigrantëve të kthyer në vendlindje.

Evis Fico Specialiste për punësimin dhe emigrimin

Me gjithë numrin e lartë të angazhimeve në fushën e ekspertizës, dallon nga armata e specialistëve dhe drejtueseve të tjerë sepse është thellësisht e investuar tek transparenca dhe gjithëpërfshirja në nismat e saj, duke qenë e hapur dhe e drejtpërdrejtë në çdo hap.

”Sekreti që fshihet pas punës sime është të qënit korrekte profesionalisht. Nëse do hartoja ndonjë manual për veten e ta titulloja “Evis, kështu duhet ta ndërtosh jetën!”, manuali do kishte vetëm një kapitull: “Ji transparente dhe trego korrektesë profesionale. Gjithçka tjetër të ndjek vetë pas”. Këto janë dy tiparet që më ndihmojnë të besoj unë e para te vetja, ta kam ndërgjegjen të pastër e të qetë. Me këtë paketë të thjeshtë karakteri, nuk është e vështirë të të besojnë edhe të tjerët. Ndaj, e dua transparencën dhe e admiroj korrektesën profesionale tek të gjithë”

E ka fituar reputacionin nga karakteri, po aq sa edhe nga kompetencat e saj profesionale.

Evisi është e ndërgjegjshme se në një botë ku interneti është i pranishëm në çdo hapësirë të jetës, mënyra më e mirë për të përfituar prej tij, është të qënit transparent. Kjo lehtëson pasqyrimin me zgjedhje apo pa miratim të nismave që secili prej nesh mund të ketë qenë pjesë. – Evis Fico “Sa më transparente, aq më e mbrojtur dhe e qetë ndjehem” – thotë duke qeshur vajza me gati 14 vite eksperiencë në politikat e punësimit.

Në punën aktuale, Evisi ka kapërcyer edhe në hartimin e politikave migratore, që prekin thellë një pjesë të konsiderueshme të shqiptarëve. Këmbëngulja për transparencë dhe promovim të këtyre politikave që adresojnë një nga problemet e dhimbshme të shoqërisë shqiptare, i jep pikë e vlerë përkushtimit në përpjekjet për të pasur një riintegrim sa më të zbutur në vendlindje. 107

42 Seeks Out Advice Her journey of change began 13 years ago, when she voluntarily begam working in child psychology and development in Tirana. She has organized multiple seminars and trainings for mothers and teachers, has translated several books, written a research paper on investment in preschool age and is writing another on brain development, attachment and learning.

Marsela Tarelli English Teacher in the Early Education System and Student in Communication for Social and Behavior Change

Marsela is an attentive, curious learner who believes that education can be gained through innovative means as well as advice and input from trusted advisors, peers and collaborators. She is a living model of life-long learning. Already a regular follower of American and Canadian online courses on child development and emotional intelligence, Marsela continually looks for other learning opportunities.

“We all need more then knowledge, talent, information and the power that comes with it. As a nation we need to mature. I think that mothers can help us all achieve this. I deeply value the power of mothers. They can nurture our nation with lessons that come from the heart. And I can say to them all: “Learn how you can be useful. You hold in your hands the future generation of this country. Invest for it!”

Marsela believes the change in every sector of our society should start from birth. She works with children as she teaches English in one school in Tirana and her passion is inspiring little minds to think outside the box, be creative and critical thinkers.

– Marsela Tarelli

Marsela is a dedicated mother of three, a devoted student of communications for behavioral change as well as an active thinker, as she seeks to find solutions for the education of youth in their early ages. She is a great example of a successful leader in her endeavors. She appreciates the outside perspectives which she finds very helpful and does not stop looking for new ideas, opportunities and windows where she can make a change.

108

E etur për të mësuar dhe 42 dëgjuar këshillat e të tjerëve Udhëtimi i Marselës për ndryshim filloi në mënyrë vullnetare që 13 vjet më parë, duke punuar në aktivitetet të ndryshme për psikologjinë dhe zhvillimin e fëmijëve. Ka organizuar trajnime dhe seminare të shumta për nëna dhe mësues; ka përkthyer disa libra; ka shkruar një artikull për investimin në moshë parashkollore dhe po shkruan një libër të ri për zhvillimin e trurit dhe të nxënit në moshë të hershme.

Marsela Tarelli Mësuese anglishteje dhe studente e Komunikimit për ndryshimin e sjelljes

Është e vëmendshme, kureshtare në mësim, analitike dhe e bindur se arsimi mund të përsoset sa nga metodat tradicionale apo inovatore, aq edhe nga këshillat që merr nga bashkëpunëtorë, kolegë apo lektorë tek të cilët ajo ka besim. Marsela personifikon, modelin e njeriut që është i dhënë pas mësimit gjatë gjithë jetës. Ndjek rregullisht online në Amerikë dhe Kanada kurse për zhvillimin e fëmijës dhe inteligjencën emocionale.

“Të gjithë kemi nevojë për më shumë dije, talent njohuri dhe zhvillim. Ne si komb kemi nevojë të maturohemi. Për mendimin tim, nënat mund t’a ndihmojnë vendin në këtë pikë. Unë e vlerësoj shumë fuqinë e nënës. Ato mund t’iu transmetojnë fëmijëve mësime që u dalin nga shpirti. Dhe dua t’u them nënave shqiptare: Mësoni si të jeni të dobishme. Ju keni në dorë të ardhmen e këtij vendi. Investoni për të!”

Beson fort se arsimi dhe zhvillimi nisin që në vegjëli. Prandaj sipas saj, investimet duhet të fillojnë që – Marsela Tarelli në moshën më të hershme. Këtë investim Marsela e shfaq edhe në punën plot përkushtim që bën si mësuese e anglishtes në një shkollë në kryeqytet, me pasionin që ka për të vegjlit, duke i shtyrë ata të jenë kreativë e të zhvillojnë mendimin analitik e kritik në një moshë të hershme. Marsela është nënë e përkushtuar e tre fëmijëve të rritur, një studente e devotshme e komunikimit dhe një grua që mendon në mënyrë aktive teksa kërkon pa ndalur zgjidhje dhe alternativa për edukimin e fëmijëve në vitet e para të jetës. E durueshme, tolerante, dhe e gatshme të përpiqet përtej mundësive, Marsela përfaqëson gruan e palodhur dhe modeste të Shqipërisë. 109

43 Endurance and Purpose A recent graduate from the Banking school FASTIP, Sara has learned quite early in her career that endurance is a defining characteristic of great leaders and successful business founders.

Sara Imeraj Bank Specialist, treasury operations, BKT Albania

Sara knows that many immediate career prospects may exist throughout the country, but she has learned that for a bright student and efficient intern it may be more beneficial in the long run to keep working very hard and master endurance, patiently wait for the right opportunity that meets her personal and professional goals. She is also aware that success doesn’t happen overnight, hence she focuses on the process, cultivating the culture of patience which will surely ensure her longterm success as well as use her time to cultivate relationships and create networks.

“I started studying banking in a school that was not like the others, FASTIP, combining excessive practice time with theory classes. Going from one department and city to the other, I’ve realized that I also had found my purpose: to be a significant contributor to my family, my workplace, our society. To achieve all this, I need endurance and I am not short of it. I have learned to fight and wait, and is painful, but the fruits of patience and endurance are the sweetest one can get. So, I say “Do not give up! Be patient! It will make you stronger!”

Sara was the top student in her class and the first intern to be employed in her position at the Bank’s headquarters, yet she remains modest, keeps a low profile and continues her studies for further knowledge in the field. A big asset for the Bank at a very young age, Sara knows already that opportunities come at their own pace and time. And she knows how to wait. Patience says it all!

– Sara Imeraj

110

Me durim e me qëllime të qarta 43 E diplomuar rishtas nga shkolla bankare FASTIP, një shkollë ndryshe nga të tjerat, ku kombinohet teoria me praktikën e punës në një nga bankat me të cilat lidh kontratë universiteti, Sara ka përsosur një veti që pak të rinj e kanë: durimin! Mësoi herët në shkollë e karrierë se durimi është tipar përcaktues i njeriut që kërkon të bëjë përpara në jetë.

Sara Imeraj Specialiste e veprimeve me thesarin, BKT, Selia Qendrore

Sara e ka të qartë se mundësitë e punësimit dhe ngjitjes në karrierë nuk janë aq të lehta, prandaj iu vu punës me përulje e përkushtim, që në momentet e para kur hyri të bënte praktikën fillestare në një degë të BKT-së në rrethe. Tregoi seriozitet, korrektesë, vëmendje, dëshirë për të mësuar dhe përpikmëri në detyrat që i ngarkonin, sado të thjeshta apo komplekse të ishin ato. Kështu, kaliti durimin e fitoi sigurinë për të vijuar me praktika të tjera, në degë të reja e në departamente të ndryshme, duke u rritur personalisht e profesionalisht

”Vite më parë, nuk i përcaktoja dot qëllimet e jetës. Vendosa të studioj për financëbankë, ndërrova qytet, e ndërroja çdo tre muaj edhe degët e bankave e sektorët brenda tyre. Në këtë eksperiencë, kuptova se qëllimi im ishte të përsosesha në punë, në mënyrë që të isha e dobishme për veten, për familjen, për bankën dhe për këdo. Por, që t’i arrija të gjitha këto, duhet durim. E unë për durim nuk vuaj. Jam e stërvitur dhe di të pres pa u dorëzuar, se vetëm kështu bëhem më e fortë”

Edhe pse më e mira në klasën e saj e me përshtypje nga më pozitivet në të gjitha pozicionet ku është praktikuar, Sara ngelet një vajzë modeste që kërkon edhe më shumë nga vetja. Një

– Sara Imeraj

pasuri e madhe për Bankën edhe pse kaq e re në detyrë, Sara tashmë di se mundësitë vijnë në kohën dhe mënyrën e tyre. Prandaj nuk dorëzohet, sepse di të presë, gjithmonë duke dhënë maksimumin. Durimi i saj stoik i thotë të gjitha!

111

44 Curiosity, Competence, Focus By nature, and profession, researchers are curious. Geldona has both and is a successful lecturer and at Tirana University. She is committed to human rights, advancement of social workers’ roles and gender equity in Albanian society.

Geldona Metaj Project Coordinator at Equality in Decision Making / Lecturer, Tirana University

Driven by an insatiable desire to learn, push the limits of what’s possible and explore things others don’t, it is Gedona’s second nature to expand her mind by continuously asking the simple question, “why”, as she walks her career and personal life journey. Being well qualified and educated makes her a competent academic which is reflected in her research work on such topics as women and political financing, and challenges facing girls in Albania. But it is her willpower, determination, consistency and willingness to learn that cements her role as a competent and effective leader.

“I can’t stop questioning. The more answers I get, the more questions I have. Initially I thought this was a characteristic of my childhood. But here I am, an experienced professional who can’t stop questioning. I know curiosity killed the cat, but I can’t help it. The more curious I am, the more focused, happier and efficient I get. I know I’ve got the ability to bring out the best of me when I am curious. I have this specific competence and it keeps me happy and doing well. Embrace curiosity!” – Geldona Metaj

112

Kërshëri, kompetencë, fokus 44 Nga natyra dhe profesioni, studiuesit janë vetvetiu kureshtarë. Geldona i ka të dyja: është kureshtare edhe nga natyra, edhe nga puna që bën. Duke qenë edhe e angazhuar në projekte, edhe pedagoge në Universitetin e Tiranës, ajo e ka të vështirë të jetojë pa kërshërinë, dëshirën për të ditur e lexuar për gjithçka, për të parë përtej asaj që duket e kuptohet lehtë.

Geldona Metaj Pedagoge / Koordinatore Projektesh / Mbrojtëse e Barazisë Gjinore

Kjo kërshëri e ka bërë të strukturohet edhe më shumë e të jetë kompetente në fushat e saj të ekspertizës: Barainë gjinore, të drejtat e njeriut dhe forcimin e rolit të punonjësve socialë në shoqërinë shqiptare. Dëshira e Geldonës për të mësuar përherë gjëra të reja është si të hedhësh kova uji në det. Nuk ngopet asnjëherë me dijen, me të renë, me eksplorimin e të fshehtave pas çdo ngjarjeje apo arsyetimi. Ashtu e qetë, e qeshur dhe miqësore, Geldona nuk harron ta bëjë pyetjen e saj të preferuar: “Pse”?

”Përherë kam shumë pyetje në kokë. Sa më shumë përgjigje gjej, aq më shumë pyetje shtohen. Më dukej se ky ishte thjesht një ves i fëmijërisë. Por, ja tek jam, një akademike me përvojë që nuk di të rreshtë së pyeturi. E kam të qartë se nga kurioziteti i tepërt, mund edhe ta pësosh. Por ja që unë nuk mjaftohem me gjërat që shoh e që di. E njoh veten. E di që rezultatet më të mira, i nxjerr kur jam kurioze. E kam këtë karakteristikë, e ndjehem rehat me kërshërinë”

Është pyetja që e ka ndihmuar më shumë në rritjen e saj profesionale.

– Geldona Metaj

Formimi i plotë akademik dhe kualifikimet e shumta në fushën e punës sociale, e kanë bërë Geldonën një profesioniste mjaft kompetente që aftësitë e saj i reflekton në angazhime e përgatitje studimore si: gratë dhe financimi politik, të drejtat e njeriut në shkolla, sfidat e vajzave në Shqipëri, etj. Por, cilësitë që e bëjnë Geldonën të veçantë, janë pjesët e saj të karakterit: vullneti i hekurt, vendosmëria, konsistenca dhe gatishmëria për të mësuar pa ndërprerje, që të vijojë të jetë edhe kompetente, edhe efektive, edhe e dashur nga të gjithë. 113

45 Listening skills Majlinda possesses a skill that should be found in everyone, especially leaders, but it often lacking. That skill is listening.

Majlinda Jajçari Cake Policy Advisor on Minority Rights / Communications Specialist

In her role as a policy advisor on minority issues, one of Majlinda’s key roles is listening to all sides of an issue – to do that well, she has to talk to a variety of people with a variety of perspectives. A good listener is going to listen to and weigh all sides as she facilitates discussions and outcomes. This has served her well as she has been involved in important policy issues such as equal access in education for all, health care for minorities, communication strategies, adult learning and many others. Majlinda gives her family, colleagues, friends and coworkers undivided attention when they speak, and that is how she is able to give the best feedback, support, consideration and advice they need.

People mistake silence and active listening. For me, listening is not only about keeping quiet, but it is about being fully present as you hear attentively. It is very important in my personal and professional life to understand and to be understood. The best way to achieve this is by listening. It is also the highest form of respect for people and it is a magnetic force to clarity and success”

Often and we see it every day in today’s society, it has become a norm for people to speak, to – Majlinda Jajcari Cake interrupt, and to lack the ability to listen and fully participate in conversation. Majlinda is the exception to the rule. She listens first and speaks second. When she speaks, slowly and clearly, she asks questions and makes people around her feel comfortable being part of any discussion. Good listeners anywhere may be mistaken for introverted, withdrawn people. Majlinda can surprise you though with her ability to succinctly and fervently put policy assessments forth even if she seemed quiet and focused. Good communication is not just talking. Good communication is listening, thoughtfully processing that communication and then answering. Majlinda is a model for being an effective listener and leader. 114

Po, dëgjimi është aftësi 45 Majlinda posedon një aftësi që duhet ta kemi të gjithë, por që mes nesh, mungon pothuajse tërësisht: Dëgjimin!

Majlinda Jajçari Cake Specialiste komunikimi

Në rolin e saj si njohëse e komunikimit në sektorin privat tani, apo si këshilltare e politikave për çështjet e pakicave më parë, një nga përgjegjësitë kryesore që i ngarkon vetes, është që të dëgjojë me radhë, pa ndërprerë, me durim e me vëmendje të gjithë. Për ta bërë sa më mirë çdo punë, të madhe e të vogël që i ngarkojnë, Majlinda kurdiset me një synim: Të ulet e t’i dëgjojë të gjitha palët! Të kuptojë cilët janë njerëzit e përfshirë, interesat, mendimet, qëndrimet, pritshmëritë, çështjet e vendosura në tryezë për diskutim. Si dëgjuese e shkëlqyer që është, dëgjon e peshon, aq sa duket sikur është e tërhequr. Por në fund, vjen me versionin më të plotë, më të detajuar e më logjik që mund të presë gjithkush.

“Shpesh ne e ngatërrojmë dëgjimin aktiv me heshtjen. Nuk janë e njëjta gjë. Për mua, të dëgjosh do të thotë të jesh plotësisht i pranishëm aty, ku ndodh biseda. Dua që njerëzit edhe t’i kuptoj, edhe të më kuptojnë qartë. Mënyra më e mirë për ta arritur këtë është duke dëgjuar. Dëgjimi është forma më e lartë e respektit për njerëzit, sipas mendimit tim”

Me këtë stil ka punuar Majlinda në projektet e shumta të politikave sociale, aksesin e barabartë në arsim, kujdesin shëndetësor për pakicat, strategjitë e komunikimit, të mësuarit e të rriturve etj.

– Majlinda Jajçari Cake

Në shoqërinë e sotme, është bërë normë që njerëzit flasin me zë të lartë, të ndërpresin dhe nuk kanë as aftësi, as nerva të dëgjojnë e të jenë plotësisht të pranishëm në bisedë. Majlinda është përjashtim nga rregulli. Ajo së pari dëgjon, së dyti analizon, së treti peshon, e pastaj flet.E kur flet, fillon ngadalë dhe qartë, me zë të ulët dhe me etikë, duke parë në sy të gjithë e duke krijuar mjedis të rehatshëm rreth saj. Dëgjimi është aftësi, por edhe respekt për tjetrin, një tjetër tipar që vetëm liderët e kanë. Prandaj Majlinda është e tillë.

115

46 Standards Albina is a long-serving education specialist and when she talks about standards, she is in her comfort zone. In the past 13 years she has been part of the team responsible for setting professional standards for teacher training at various levels of the education system. Albina has been part of the frame-curriculum development and teachers’ training standards in more than 1200 cases in her career, providing the best in each and every one of them.

Albina Buci Education Specialist / Curriculum Developer, National Agency for Vocational Education, Training and Qualifications (NAVETQ), Public Institution

She has never been alone. Albina understands that in order to achieve higher standards, teams need to have strong values and to hold themselves accountable for their actions, avoiding excuses at all costs. She enjoys her work and continues to dedicate her time and passion to new programs, curriculum development, and innovative methods and approaches, all viewed with the lens of standards and quality.

“Without high standards, we are not able to improve anything in life. My motto is to set high standards and few limitations to my day, starting from limitations in time, actions, decisions and balance of life and work. In our family, we’ve learned to hold ourselves to higher standards and norms. It is tough, but I do not regret it, as standards are an excellent guiding manual for our behaviour. I am aware though that high standards come with outstanding discipline. I love to combine them and enjoy the results. It always makes my day”

Contributor in the new e-learning methods and adult learning platforms, as well as in the framecurriculums and teacher training standard packages, Albina symbolizes the quest for high standards in our country’s public education system.

– Albina Buci

116

Standardet mbi të gjitha 46 Specialiste me gati dy dekada përvojë në fushën e Arsimit dhe Formimit Profesional, kur flet për standardet, Albina është në zonën e saj të rehatisë.

Albina Buci Specialiste Arsimi / Hartuese Kurikulash, Agjencia Kombëtare e Arsimit e Formimit Profesional dhe Kualifikimeve, (AKAFPK)

Që prej 13 vitesh është pjesë e sektorit për hartimin e standardeve profesionale për trajnimin e mësuesve në nivele të ndryshme të sistemit arsimor. Ka qenë gjithashtu pjesë e ekipit që ka mundësuar hartimin e pothuajse 1200 skelet-kurikulave arsimore në karrierën e saj. Këto rezultate nuk i ka arritur vetëm, por së bashku me kolegët profesionistë me të cilët punon me përkushtim prej shumë vitesh. Albina i gëzohet punës dhe vazhdon t’i kushtojë kohë e pasion hartimit të kurrikulave të reja, të metodave të punës e të qasjeve novatore, ku nuk heziton të bëhet pjesë. Të gjitha i sheh me lentën e standardeve dhe cilësisë.

“Pa standarde të larta, nuk jemi asgjë. Motoja ime është të kem standarde plot e kufizime pak në ditët e mia. Në familje, jemi rritur me frymën për t’i respektuar rregullat e standardet e vëna sipas kohës. Ato standarde më kanë bërë kjo që jam sot. Ndaj edhe për inerci, vijoj t’i krijoj e ndjek standardet, edhe pse duan shumë disiplinë. Por ja që po u mësove me standardet, edhe disiplina të ndjek vetë nga pas”

Bashkëpunuese në metodat e reja të mësimit elektronik dhe në platformat për të nxënit e të rriturve, EPALE, Albina simbolizon standardin e shumë dëshiruar në sistemin arsimor të vendit tonë.

– Albina Buci

117

47 Discipline Discipline is often thought of as being something that is needed to punish an action. But we know that in leadership, discipline is an indication of self-control, inner calm and outer resolve. Shpresa knows very well the benefits of discipline, as she has to balance multiple activities around the country every day of the week.

Shpresa Delija Lecturer, Tirana University, Faculty of Foreign Languages / Author / Editor

An outstanding teacher, with 48 years of extraordinary experience, leader of a non-government organization, volunteer leader of an education initiative, board member in many organizations and leaders for various projects, Shpresa knows the value of being disciplined so she can be effective in all of those roles. “At the beginning of each academic year, I share a little secret with my students and tell them: “Between your goals and your achievement, there is one long bridge: discipline. It takes discipline to resist temptation and distractions from technology and modern methods of our times, but without this discipline, you cannot get anywhere. They usually listen and turn out to become confident professionals with strong roots in their discipline and consistency in working hard”

Her high level of determination and willpower plays a significant part in Shpresa’s accomplishments: five published books in academia, co-founder of the organization of Teachers of English as a Second Language, board member in various education projects, leading professor of multiple PhD theses and a volunteer in introducing new teaching methodologies, such as Service-Learning Approach at all levels of education.

– Shpresa Delija

Shpresa is an inspiration because of her hard work, long experience, positive attitude and willingness to be helpful at all times.

118

Disiplina e ka një emër 47 Shpesh disiplina konsiderohet si ndëshkim ndaj një gabimi. Por dihet se në lidership disiplina është tregues i vetëkontrollit, i qetësisë së brendshme dhe shprehisë së jashtme. Shpresa ia njeh mirë përfitimet disiplinës, sepse i duhet të balancojë shumë aktivitete kryq e tërthor vendit çdo muaj.

Shpresa Delija Pedagoge, Universiteti i Tiranës / Autore / Redaktore

Një pedagoge e respektuar, drejtuese e një organizate joqeveritare, vullnetare në një nismë për arsimin, anëtare bordi në shumë organizata e projekte, e bëjnë Shpresën që ta njohë në thelb vlerën e disiplinës. Vetëm kështu arrin që të ketë sukses në të gjitha rolet e saj. Falë disiplinës, rezultatet e Shpresës janë mbreslënëse. 5 libra të publikuar, bashkëthemeluese e organizatës për anglishten si gjuhë e dytë, drejtuese e shumë temave doktorale, si edhe novatore në të gjitha nivelet dhe metodat arsimore.

“Çdo vit u them studentëve një sekret të vogël: Nga dita e nisjes, deri në fund të vitit, gjendet një urë e gjatë që e ka emrin “Disiplinë”.Duhet disiplinë e fortë t’i rezistosh tundimeve e shkëputjeve që vijnë nga faktorë të ndryshëm si teknologjia, por pa një disiplinë të fortë nuk shkojmë dot askund. Përgjithësisht me dëgjojnë dhe shndërrohen në profesionistë të disiplinuar.”

Shpresa është burim frymëzimi për shkak të punës së saj, për shkak të eksperiencës së gjatë, përqasjeve pozitive, dëshirës për të ndihmuar në çdo kohë, por mbi të gjitha për shkak karakterit miqësor e disiplinës së saj unike.

– Shpresa Delija

119

48 Truth and Authenticity Edlira is one of those journalists that understands often they have to go to unexpected places and ask unexpected questions; being able to do that has to be founded in a professional selfconfidence that is also enhanced with a personal sense of telling the truth and also, being true to oneself. The result is a respected authenticity that comes out in a professional’s work.

Edlira Sulejmani Journalist / Reporter, Wake-up, Top Channel

An experienced reporter with 8 years of excellent reputation for her work as news reporter, in 2015 Edlira decided to join the WakeUp team in Top Channel, the most watched morning show in the country. This new role behind the scenes changed everything. Her work is daunting – starting work each day at 6:00 am, 6 days a week, preparing and editing more than 60 hours of live television a month, and dedicated to giving air time to the voice of citizens and issues important to them.

“In my long career in front of the camera and behind the scene, my inner motto has been “Reveal the truth! Be less perfect and more authentic. Do what others wouldn’t do. Go where nobody else would go. Bring in TV stories that don’t catch other people’s eyes”. I love it when I am not what others expect me to be. Unpredictable, yet authentic and reliable. Now that I work behind the scenes, I have more time and freedom to be who I am. It is a precious commodity in leadership, and I appreciate it”

Edlira loves her mission, the team, the rhythm and uniqueness of Wake-Up. In her work environment though, there is time pressure and high expectations from all sides, especially keeping up with audience demand and viewing. The team has so far been successful in exceeding viewer expectations.

– Edlira Sulejmani

Viewers can recognize Edlira’s past work because of her incredible preparation and reports on such topics as education reform, lack of health care access, domestic violence and most recently, the student strikes in December 2018. A savvy leader, Edlira is able to inspire Albanian women in the media or those considering that as a profession. 120

Autentike dhe e vërtetë 48 Edlira është nga ato gazetare që e ka kuptuar që në fillim të karrierës që do t’i duhet të shkonte në vende të pa rehatshme e të drejtonte pyetje të pakëndshme, të gjitha në funksion të së vërtetës.

Edlira Sulejmani Reportere / Gazetare në Wake-up, Top Channel

Në vite, arriti të fitojë respekt si një gazetare mjaft origjinale, që e vuri vërtetësinë në qendër të punës së saj. Reportere me përvojë 8-vjecare, në 2015-ën vendosi t’i bashkohej ekipit të WakeUp në Top Channel. Roli i ri pas kuintave solli ndryshime drastike: dita zë fill çdo mëngjes në orën 06.00,gjashtë ditë të javës duke përgatitur apo redaktuar materiale së bashku me kolegët deri në rreth 60 orë transmetimi televiziv live në muaj. “Kam kurajë ta them të vërtetën e të jem vetvetja. A më bën kjo autentike? Për mendimin tim po. Si në kohën kur kam qenë përballë kameras edhe tani që jam pas saj, motoja ime ka qenë: “Nxirr të vërtetën, ji më pak perfekte por më shumë autentike. Bëj atë që të tjerët nuk bëjnë. Shko atje ku të tjerët nuk shkojnë. Sill në TV atë që sytë e tjerë nuk e shikojnë. Më pëlqen kur jam e pa parashikueshme, e prapë se prapë, autentike.”

Ajo e do misionin e saj televiziv, kolegët, ritmin e punës dhe të gjithë veçantinë e Wake up-it. Puna ka presion të lartë kohor dhe pritshmëri të larta për audiencën. Deri tani emisioni ia ka dalë mbanë me shumë profesionalizëm e veçanti. Ama asgjë nuk është rastësore në këtë suksese, sepse ashtu si kolegët e tjerë, Edlira punon fort që të sjellë perspektivë unike.

– Edlira Sulejmani

Për shikuesit, ajo vjen në kujtesë edhe si reportere, kur ra në sy për përgatitjen e saj profesionale në fusha delikate si: reforma në arsim, kujdesi shëndetësor, dhuna në familje dhe së fundmi, protestat studentore.

121

Sacrifice and Serving Causes Greater than Oneself News of Luiza’s death brought sadness and mourning in Albania. The modest teacher sacrificed her whole adult life to drive and teach to remote villages in Devoll, South-Eastern Albania. Teachers do not usually choose isolated, far away schools, but Luiza had accepted the appointment to the schools which were a one-hour drive along deteriorated and challenging roads.

Luiza Dule Late teacher (died December, 2018), Korça

What made her unique was her acceptance to make a sacrifice and drive that far every day for those 20 years, in her effort to serve the children of a remote community. Luiza wanted a brighter future for them as much as she wanted one for herself. She was a generous, dedicated woman who tried hard to effect positive change in the lives of people in these remote villages. The hundreds of people she touched during her 20 years will continue to be part of our country and they, like us, will remember her as a selfless servant who will be honored and remembered by all.

U.S. Senator John McCain once said: “Nothing in life is more liberating than to fight for a cause larger than yourself, something that encompasses you but is not defined by your existence alone” (Faith of my Father, A Family Memoirs”). Luiza Dule was one of these fighters, one of the women who found happiness in serving her students, their parents and the community even with a 1-hour drive from home. She died in a car accident in December 2018 as she was going to teach students in a remote village, driving through a bad road in which she had driven for almost 20 years with her mission to” teach where no other teachers would go”.

122

Sakrifikim dhe Shërbim për çështje madhore 49 Luiza Dule është një prej njerëzve të rrallë për të cilët flet senatori McCain; një prej grave që ishte e kënaqur me mundësinë për t’u shërbyer përmes mësimit nxënësve, prindërve dhe familjeve të një komuniteti që jetonte një orë larg me makine nga shtëpia e saj.

Luiza Dule Ish-mësuese (ndërruar jetë, dhjetor 2018), Korçë

Ajo ndërroi jetë në një aksident me makinë në dhjetor të 2018-s teksa ishte duke shkuar në punë, në shkollë, për t’u dhënë mësim nxënësve në fshatin e largët Arrëz në Devoll. Udhëtonte me shpenzimet e saj në një rrugë të keqe, me përkushtim e vetëmohim prej 20 vitesh; me misionin e vetëm për të dhënë mësim aty ku mësuesit e tjerë refuzonin të shkonin.

Senatori Amerikan John McCain dikur pati thënë, “Asgjë në jetë nuk është më lartësuese sesa kur i shërben një çështjeje që është shumë më e madhe sesa ti vetë. Diçka që të përfshin të gjithin, e ku rrëmbehesh të kontribuosh qoftë edhe me sakrificë. (Shkëputur nga libri “Besimi i tim’eti.

Lajmi për vdekjen e një mësueseje rrugës për në punë trishtoi gjithë Shqipërinë. Gruaja e nëna modeste nga Korça e kishte sakrifikuar gjithë jetën e saj për të dhënë mësim në fshatrat e largët të Devollit.

Kujtime familjare”, J. McCain 1999).

Mësuesit përgjithësisht nuk i preferojnë emërimet e largëta, aq më tepër ato në zonat e izoluara. Por me ndjenjën e përgjegjshmërisë që e karakterizonte, Luiza e kishte pranuar emërimin në shkollën që ishte aq larg. Sipas kujtimeve të kolegëve, ajo nuk ishte ankuar asnjëherë për largësinë, por vetëm për rrugën e keqe dhe të rrezikshme ku udhëtonin përditë. Ajo që e bën të veçantë Luizën, nuk është aksidenti, por sakrifica që bëri, që në momentin kur pranoi të udhëtonte çdo ditë për t’u shërbyer përmes dijes fëmijëve në një zonë të largët. Kontribuonte për një të ardhme më të mirë për nxënësit. Një grua bujare që u përpoq fort të sillte ndryshim pozitiv në jetën e njerëzve të largët. Një mësuese me vetëmohim, që sot nderohet e respektohet nga të gjithë. Faleminderit Luiza! Je e paharruar 123

50 Modesty Greta is an energetic, positive, inspiring psychologist. She has recently earned a post-graduate degree in Italy and is active in her advocacy campaigns for Service Quality, Child Development, Psychological Assessment and Dynamics of Change.

Greta Tuci Psychologist / Post-graduate student in Brescia, Italy

On the other side, Greta is a giver and yet, very humble. She spends time focusing on the needs of others, addressing them and doing the best she can to help anybody that comes her way. This testifies to Greta being a bearer of one of the most significant traits of leadership modesty. Her educational achievements are outstanding and there are more accomplishments and accolades to be garnered in her future, yet Greta behaves as if there is nothing special in her meaningful work.

“I come from a family where we’ve learned not to show off the good things we do. During my post-graduate studies in Italy I’ve realized how important this lesson had been. I always want to help people who needed it, I just don’t want other people to know about it. I want to put my work at the center of my identity, not my good gestures. Happy to serve and keep quiet about it”

Greta’s plan for the future is to help women and girls gain more confidence in their ability to change themselves, their families, our society and the world. She will approach this work with a humility and quiet modesty that will make a difference in our country.

– Greta Tuci

124

Modesti 50 Greta është një psikologe pozitive, frymëzuese, energjike. Së fundmi ka fituar titullin Doktoreshë në Psikologji në Itali. Është aktive në fushatat për cilësi në shërbim në zhvillimin e fëmijës, vlerësimin psikologjik dhe dinamikat e ndryshimit. Me gjithë rezultatet e saj, Greta vazhdon të ngelet modeste dhe gjithmonë e gatshme për të dhënë: ndihmë, kohë, përkujdesje, vëmendje, dashuri. E shpenzon kohën duke u fokusuar në nevojat e të tjerëve, duke dhënë maksimumin që të ndihmojë cilindo që i kërkon ndihmë.

Greta Tuci Doktoreshë në psikologjinë për fëmijë

Janë cilësi që dëshmojnë si Greta është mbartëse e një prej karakteristikave më domethënëse të lidershipit: modestinë.

“Vij nga një familje ku e kishim të ndaluar të mburreshim kur bënim mirë. Vetë, që herët e kam pasur natyrë t’i ndihmoj njerëzit në nevojë, vetëm se nuk kam dashur që të tjerët ta marrin vesh këtë ndihmë. E bëj sepse dua të njihem për punën e jo për veprimet e tjera. Më pëlqen kur vihem në shërbim të të tjerëve, por ama, jo të flas për këtë shërbim.”

Arritjet e saj akademike janë të jashtëzakonshme. Të tjera me siguri do të pasojnë, e megjithatë sjellja e Gretës është aq modeste sikur arritjet e saj, të jenë thjesht përditshmëri. Në planet e saj, dëshiron që të bëhet një katalizator ndihmës jo vetëm për fëmijët por edhe për gratë dhe vajzat që kanë nevojë të përforcojnë vetëbesimin dhe aftësinë për ndryshuar pozitivisht. Këtë do ta bëjë me siguri me stilin e saj të zakonshëm: plot përulje e modesti, ama duke i bërë një shërbim të jashtëzakonshëm kujtdo që punon me të.

– Greta Tuci

125

51 Intent Elsa is a force of nature when it comes to organizing youth action, women empowerment and any other event with a purpose and making sure everyone knows about the cause and why it is important. She is an outspoken, energetic professor of economy who is active in supporting the rights of women in Albania.

Elsa Gega Professor of Economy, University of Tirana and University of Elbasan

Elsa believes that her strongest asset is the ability to conceptualize and articulate her intentions. Connecting those intentions with others and gaining their support is a goal of hers and one that she has achieved numerous times. The highlights of her work are the coaching and mentoring for 40 young students with start-up ideas and a zest for innovation, as well as a deep commitment to advance the role of women in public service. Co-organizer of activities such as Empowerment Corner that brings together women who love books in Albania, (An initiative of Women in Public Service Centre), Elsa is the example of the young woman who will not take “No” for an answer when she wants to get things done!

“I encourage my students to believe that any action is meaningful only if it is proactive and has a positive intent behind. Otherwise, if we have good ideas and excellent proof of action, but we have no good intent on what we do, then we’re hardly showing any progress or leadership. The quality of our intents is a core trait of our character and legacy” – Elsa Gega

Elsa is a disciplined and structured planner and lecturer. She encourages creativity and innovation so all angles of whatever she is working on can be seen from a variety of perspectives – allowing many to learn more, connect and hopefully make their own difference in her causes. Elsa is a driving force for change in our society and she deserves credit for furthering the advancement of women in public service in Albania.

126

Qëllime të mira 51 Elsa ka energji të jashtëzakonshme për të organizuar të rinjtë që të veprojnë, gratë që të fuqizohen e çdo grup tjetër që ka nevojë të ecë përpara.

Elsa Gega Pedagoge e Ekonomikut, Universiteti i Tiranës dhe Elbasanit

Pas të gjitha veprimeve të saj ka qëllime të qarta dhe pozitive. Për me tepër, Elsa është aq transparente dhe gjithëpërfshirëse, sa menjëherë lajmëron të tjerët për organizimet e saj. Një ndër pikat e saj të forta është aftësia për të konceptuar dhe artikuluar qëllimet. Përpiqet gjithashtu t’i lidhë dhe t’i mbajë së bashku njerëzit që kanë qëllime të ngjashme me të, për të ndihmuar kryesisht të rinjtë dhe gratë. “Studentëve dhe kolegëve u them që veprimet kanë vlerë vetëm nëse udhëhiqen nga qëllimet pozitive. Nëse na mungon qëllimi i mirë, atëherë jemi si pemë pa frute. Çdo ide, veprim e plan që ndërmarrim, duhet të ketë qëllim të mirë nga pas. Pastaj mund të fillojmë të qetë me aktivitetet dhe me zbatimin e ideve që na vijnë ndër mend”

Është një nga zërat më vokalë të Grave në Shërbim Publik, dhe organizatore e aktiviteteve me peshë për gratë siç është ai i titulluar “ Këndi i Fuqizimit”.

Në punën e saj njihet si lektore e organizuar dhe e strukturuar. Inkurajon tek studentët kreativitetin dhe risinë duke ju – Elsa Gega ofruar mbështetje dhe mundësi që të mësojnë të ndërveprojnë dhe të aftësohen në nismat e tyre. Është krenare për punën e saj në mbështetjen si mentore e 40 studentëve me ide start up-esh dhe zelli për rinovim.

Elsa është një nga ato gra aktive që meriton mirënjohje për punën e saj për të çuar më tej aktivizimin e të rinjve dhe rolin e Grave në Shërbimin Publik në Shqipëri.

127

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë Gjoni, Edlira Women Can / Vajzat për Shqipërinë / shkroi e përkth. Edlira Gjoni. – Tiranë : Qendra për Ndikim Publik, 2019 128 f. : me foto ; 14.8x21 cm. ISBN 978-9928-4536-0-0 1.Gra 2.Vajza 3.Përkatësia gjinore 4.Gjendja sociale 5.Biografia 6.Shqipëri 305 -055.2(496.5) (092) 929(496.5)

Women Can Vajzat për Shqipërinë

Articles inside

Eva Papajani, Dentist

Ariola Prenga, Volleyball Player, Albanian National Team

author at Klan Magazine

Mimoza Nogu, English Language Teacher / Runner

Sister Elda Nikolli – Religious Sister / Teacher

Ana Zacharian, Co-Founder of Albanian Skills

Ariana Durbaku, Doctor / Oncologist, QSUT

Edlira Lleshaj, Entrepreneur / Big Market

Dori Daka, Media Producer / Author

Data Analyst, Institute for Higher Education

Arnita Ponari, Social Worker, SOS village

Ana Stakaj, Project Manager, Mary Ward Loreto Foundation

Acknowledgments

Foreword

The 51 women and their leadership traits

Why this book?

Women Can / Vajzat për Shqipërinë – A new movement

of the Trade Unions of Albania