Feitenreconstructie 2017-2022

expertise bij de provincie en de gemeente Groningen. Door de gemeentelijke herindelingen zijn grotere gemeenten ontstaan, met een ambtenarenapparaat dat beter toegerust is op de opgaven waarvoor gemeenten zich geplaatst zien; met de name de uitvoering van de versterkingsopgave.

De volgende gemeenten vormen het resultaat van de gemeentelijke herindelingen:

• Eemsdelta; fusie per 1 januari 2021 (Delfzijl, Appingedam, Loppersum).

• Het Hogeland; fusie per 1 januari 2019 (De Marne, Eemsmond, Winsum, Bedum).

• Groningen; fusie per 1 januari 2019 (Groningen, Haren, Ten Boer).

• Midden-Groningen; fusie per 1 januari 2018 (Slochteren, Hogezand-Sappemeer, Menterwolde).

• Oldambt; fusie per 1 januari 2010 (Scheemda, Winschoten, Reiderland).

Vanaf 1 januari 2021 is er derhalve sprake van nog vijf aardbevingsgemeenten.

9.5.2 Nogmaals excuses in de Kamer, maar nog steeds geen oplossing in zicht Diverse personen hebben in de loop van de tijd excuses aangeboden, binnen en buiten de Tweede Kamer. Het tonen van spijt en het aanbieden van excuses kwam ook op diverse momenten aan de orde tijdens de openbaar verhoren. Elsevier Weekblad schrijft over een onderzoek naar het maken van politieke excuses door onderzoekers van de universiteit van Tilburg: “Excuses zijn zo normaal geworden in het sociale verkeer tussen politiek en burger dat je er nauwelijks nog van opkijkt”. 418

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

Daar heb ik later “sorry” voor gezegd, want het had helemaal niks met de regio te maken, dat was een klunzige uitspraak van me.

Openbaar verhoor Mark Rutte, 13 oktober 2022

‘Versprekinkje’ Minister Wiebes

Minister Wiebes maakt op 23 mei 2019 excuses voor zijn uitspraak over een ‘bevinkje’: “Ik probeerde duidelijk te maken dat deze ene beving niet de aanleiding is om nu opeens iets uit de mouw te toveren, maar dat we al maanden continu zoeken naar mogelijkheden voor verbetering en versnelling. Dat verdienen de Groningers. Eerder had ik ook juist benadrukt hoe heftig deze beving is voor de bewoners. Een stomme verspreking. Erg vervelend.”419 Minister-president Rutte noemt de ‘verspreking’ van Wiebes een dag later ‘een ongelooflijk domme opmerking’, maar wijt deze ook aan de druk waaronder Wiebes staat en de vermoeidheid na een dag hard werken.420

Premier Rutte voor het eerst naar de Kamer Op 4 juni 2019 volgt een debat in de Kamer met premier Rutte en de ministers Wiebes en Ollongren. Het is de eerste keer dat Rutte in de Kamer verantwoording aflegt over de problematiek in Groningen. Hij spreekt over ‘een crisis in slowmotion’.421 Het kabinet heeft maatregelen aangekondigd om het ‘stuwmeer’ bij de schadeafhandeling weg te werken, door een algemene schadevergoeding van €4.000 aan te bieden aan gedupeerden en door facturen tot €10.000 in één keer te vergoeden. Wiebes heeft dit een ‘generaal alsjeblieft’ genoemd omdat deze term hem geschikter leek dan een ‘generaal pardon’422, maar ook deze term valt niet goed bij iedereen: “Alsof de Groningers nu ineens massaal dank je wel moeten zeggen”.423 Dit verwijt wordt in het Kamerdebat herhaald.

Achteraf dacht ik ook: dat had ik eerder moeten doen. Ik had in ieder geval eerder moeten kijken of ik niet moest aanschuiven.

Openbaar verhoor Mark Rutte, 13 oktober 2022

Excuses Rutte in de Kamer, in drievoud Tijdens het debat maken de bewindslieden excuses voor drie verschillende dingen (‘excuses in drievoud’): “omdat veiligheid in het gaswinningsgebied nooit een rol heeft gespeeld, omdat de overheid de ernst van de situatie veel te lang heeft onderschat en omdat bij het schadeherstel snelheid en voortvarendheid het steeds hebben afgelegd tegen juridische precisie”. 424 Minister Wiebes herhaalt zijn excuus voor het gebruik van de term ‘bevinkje’. Het debat spitst zich verder toe op het verder verlagen van de gaswinning en de veronderstelde gevaren voor de

419 Leeuwarder Courant (24 mei 2019).

420 Ortjens (25 mei 2019).

421 Hofs (5 juni 2019).

422 Markus (23 mei 2019).

423 RTV Noord (4 juni 2019).

424 Markus (4 juni 2019).

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

leveringszekerheid. Rutte heeft de week ervoor gewaarschuwd dat een verlaging kan leiden tot doden in Limburgse verzorgingstehuizen en krijgt het verwijt dat Groningen en Limburg op die manier ‘tegen elkaar worden uitgespeeld’. Rutte verklaart dat dit niet zijn bedoeling was.425 Er volgen geen concrete toezeggingen en NRC concludeert: “Zo bleven de Kamerleden, en de Groningers, achter met alleen excuses als concreet resultaat.”426 Dat dit onvoldoende was bleek ook uit de cynische reactie in het Dagblad van het Noorden: “Excuses alleen dichten geen scheuren”. 427

Excuus Rutte over psychische impact leidt tot actie

In zijn openbaar verhoor geeft premier Rutte aan dat de drie onderwerpen waarvoor hij excuses maakte nog steeds gelden, maar hij voegt er ook een ‘vierde’ aan toe: “We hebben ons misschien te laat de enorme psychische impact gerealiseerd op iedereen, maar ook op kinderen. We realiseerden ons die denk ik al wel eerder, maar hebben er vermoedelijk te weinig met elkaar over gesproken.”428

Ik zou, als ik die excuses opnieuw moest maken, die precies zo herhalen. Ik zou er nog een vierde aan toevoegen. […] Als ik vind dat de overheid, ikzelf fouten heb gemaakt, dan moeten we dat ook uitspreken.

Openbaar verhoor Mark Rutte, 13 oktober 2022

Op 23 november 2022 (een maand na de openbare verhoren en het excuus dat premier Rutte maakte), stuurt staatssecretaris Vijlbrief een brief over het ‘mentaal welzijn bewoners in het aardbevingsgebied’ aan de Kamer, met hierin extra maatregelen die een bijdrage moeten leveren aan het oplossen van de problematiek ten aanzien van de mentale gevolgen van aardbevingen.429 In de bijgevoegde beslisnota is onder andere aangegeven dat:

• Er een specifiek plan van aanpak voor de problematiek onder kinderen en jongeren komt en de eerdere opgestarte trajecten bestendigd worden.

• Er laagdrempelige toegang tot hulp voor bewoners komt bij zowel de uitvoeringsorganisaties, als in dorpen en wijken (‘ontzorging’).

• Er een campagne komt voor kinderen in het aardbevingsgebied samen met de kindertelefoon (waarvan de medewerkers vooraf getraind worden).

• Er speciaal op kinderen gericht informatiemateriaal ontwikkeld zal worden.

• Er een specifiek onderzoek komt naar het welzijn van jongeren en kinderen in het aardbevingsgebied.

425 Markus (4 juni 2019).

426 Kammer (5 juni 2019).

427 Brouwer et al. (2022), p. 34.

428 Verslag openbare verhoor van de heer Rutte, 13 oktober 2022.

429 Bijlage bij Kamerstuk II 2022/23, 33529 nr. 1081.

Daarnaast komen er programma’s die bewoners ondersteunen bij mentale problemen, zoals specifieke trajecten van de GGD, opleidingen voor begeleiders en sociaal-maatschappelijke ondersteuning in gemeenten door aardbevingscoaches en geestelijk verzorgers.430

Erkenning fouten door NAM

Op 10 april 2021 volgt ook de NAM met de erkenning dat er fouten zijn gemaakt. In een interview in Het Financieele Dagblad erkent directeur Johan Atema dat zijn bedrijf fouten heeft gemaakt.431 Hij onderscheidt er vier:

1. NAM heeft de seismische verandering te laat herkend.

2. NAM zag de bevingen als een technisch probleem, met onvoldoende empathie voor de mensen.

3. NAM heeft te lang gedacht dat ze het zelf wel konden oplossen, waarbij het bedrijf te weinig oog had voor bestuurders, de bevolking en het Staatstoezicht op de Mijnen.

4. NAM heeft niet zelf duidelijk aangegeven dat de winning in Groningen naar nul zou moeten en dit besluit laten forceren door minister Wiebes.

Atema stelt in genoemd interview: “Iedereen vertelde elkaar dat we niet van het Groningse gas af konden. We hielden het gewoon niet voor mogelijk. Daarin zijn we te meegaand geweest. En toen kwam Wiebes”.432

Atema geeft in deze periode meerdere interviews. In een interview in het NRC van 6 mei 2021 geeft hij aan dat er op basis van nieuwe rekenmodellen nog maar vijftig huizen versterkt zouden moeten worden.433 Na onrust hierover is hij genoodzaakt hier ook excuses voor aan te bieden (zie verder paragraaf 9.4.12).434

9.5.3 Uitvoering Nationaal Programma Groningen middels een bestuursovereenkomst

Ondertekening bestuursovereenkomst NPG

Op 11 maart 2019 tekenen de gemeenten in het aardbevingsgebied, de provincie Groningen en het Rijk een bestuursovereenkomst over het NPG, waarvan het startdocument op 5 oktober 2018 is ondertekend. De presentatie vindt plaats kort voor de verkiezingen voor de Provinciale Staten op 20 maart 2019. De afspraken richten zich op de betrokkenheid van partijen, de uitvoering van het programma, de financiering, de bevoegdheden van het bestuur en de organisatie. “Voor de uitvoering van het Nationaal Programma Groningen wordt via het Rijk een bedrag van €1,15 miljard euro als startkapitaal en investeringsbudget beschikbaar gesteld (inclusief een bijdrage van de NAM)”. De bijdrage van de NAM is 500 miljoen euro (deels ook Rijk). De looptijd bedraagt een periode van tien jaar (tot 2030).

De Tweede Kamer heeft op dat moment al gedebatteerd over het NPG en aan de wens van de Kamer (motie-Beckerman c.s.) om de cofinancieringseis te versoepelen wordt voldaan (zie paragraaf 8.5.2 van hoofdstuk 8). Voor een deel van de inzet van het budget vervalt de

430 RTV Noord (23 november 2022).

431 Grol (10 april 2021).

432 Grol (10 april 2021).

433 Middel (6 mei 2021).

434 Miskovic & Braakman (15 mei 2021).

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

volgende eis: “Bij inzet van het startkapitaal voor bovenlokale initiatieven is altijd sprake van cofinanciering met andere publieke middelen (van provincie, gemeenten, Rijk of waterschappen) en/of private middelen. Bij inzet voor lokale initiatieven wordt gestreefd naar cofinanciering. Het overeengekomen startkapitaal voor gemeenten en de provincie Groningen komt bovenop de reeds bestaande financiële bijdragen vanuit het Rijk en eigen gemeentelijke en provinciale inkomsten”.435

Het kabinet informeert de Tweede Kamer op 13 maart 2019 over de bestuursovereenkomst.436 Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat geeft aan dat het een vervolg is van de op 5 oktober 2018 overeengekomen uitgangspunten, waarmee de programmalijnen in overleg met de regio zijn vertaald naar pijlers die op lokaal en regionaal niveau worden uitgevoerd. Hij spreekt de verwachting uit dat er op regionaal niveau meer aandacht is voor economische structuurversterking, natuur, energie en klimaat. Op lokaal niveau gaat de aandacht juist naar stads- en dorpsvernieuwing. Minister Wiebes geeft aan dat de regionale bestuurders voor de zomer overeenstemming willen bereiken over de exacte verdeling van de middelen over lokale en regionale doelen.

Afspraken over doelen en verdeling middelen in de regio

In de zomer van 2019 vindt een aantal bijeenkomsten plaats waar door gemeenteraadsleden en Statenleden gesproken wordt over de doelstellingen van het Nationaal Programma Groningen en de verdeling van de middelen. De eerste bijeenkomst betreft een Stateninformatiedag op 5 juni 2019. Marco Pastors en Wim Deetman, beide betrokken bij het Nationaal Programma Rotterdam Zuid, zijn uitgenodigd om hun ervaringen in Rotterdam Zuid met de Groningse volksvertegenwoordigers te delen.437 Zij brengen op 19 juni 2019 advies uit ten behoeve van de tweede bijeenkomst op 29 juni 2019, de Radenconferentie Op weg naar het Nationaal Programma Groningen. Ze formuleren hiervoor vijf verbeterpunten voor het Nationaal Programma Groningen.438 Zo zou er gewerkt moeten worden aan een gedeeld ambitieniveau, samenhangende visie en aanpak; zou de focus (meer) moeten liggen op de inwoner; zou de juiste governance en doorzettingskracht vormgegeven moeten worden; zou de betrokkenheid van de Rijksoverheid vastgelegd moeten worden en zouden de gemeenteraden en Provinciale Staten in positie gebracht moeten worden. De verbeterpunten lijken ter harte genomen te worden als de leden van de Provinciale Staten van de provincie Groningen en gemeenteraden van de zeven deelnemende gemeenten aan het NPG op 10 september 2019 bijeenkomen om het programmakader voor het NPG te bespreken.

435 Nationaal Programma Groningen (11 maart 2019).

436 Kamerstuk II, 2018/19, 33529, nr. 587.

437 Deetman & Pastors (5 juni 2019).

438 Deetman & Pastors (19 juni 2019).

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

Wat ik zo ontzettend goed vind, is dat er twee sessies zijn geweest van alle gemeenteraden en Provinciale Staten, onder de bezielende leiding van de heren Deetman en Pastors, in de warme Energy Barn in Groningen, waarin de leden van de gemeenteraden de doelstellingen krachtig hebben aangescherpt en hebben gezegd: hier gaat het Nationaal Programma over.

Openbaar verhoor René Paas, 7 oktober 2022

De deelnemers spreken af dat de kern is dat de inwoner centraal staat: dat moet de focus worden van het NPG. Ook is in het programmakader het gezamenlijke ambitieniveau beschreven, met de focus op het versterken van de brede welvaart op vier gebieden die voor de regio van belang zijn: 1) Economie; 2) werken en leren; 3) leefbaarheid en 4) natuur en klimaat. Voor iedere ambitie zijn een doelstelling en indicatoren geformuleerd. Vastgelegd is dat de gemeenteraden en Provinciale Staten actualisaties en aanpassingen moeten vaststellen. Bij de beoordeling van programma’s en projecten speelt het bestuur van het Nationaal Programma Groningen een belangrijke rol. De betrokkenheid van het Rijk is geregeld via de positie van de bewindspersonen van Economische Zaken en Klimaat en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het (algemeen) bestuur. Op 19 september 2019 stelt het bestuur van het NPG dit programmakader vast.439

De raads- en Statenleden zeiden: dit zijn de doelstellingen en we willen daar indicatoren bij hebben, want we willen zien dat de besteding van dat geld gaat bijdragen aan die doelen.

Openbaar verhoor René Paas, 7 oktober 2022

Het algemeen bestuur van het NPG bestaat medio 2022 uit vijftien leden: een onafhankelijk voorzitter, twee bewindspersonen (Economische Zaken en Klimaat en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties of hun vervangers), vijf bestuurders van de aardbevingsgemeenten, twee gedeputeerden, vijf vertegenwoordigers van economische sectoren en instellingen en een vertegenwoordiger van het Gasberaad. Zeven van hen vormen het dagelijks bestuur. Een gevolg van deze samenstelling is dat ieder (provinciaal, lokaal of thematisch) programma een vertegenwoordiger heeft in het bestuur. Een programmabureau van ongeveer twintig medewerkers ondersteunt het bestuur en coördineert de uitvoering. Een onafhankelijke beoordelingscommissie van zes personen toetst of de voorstellen inhoudelijk bijdragen aan de ambities en voorwaarden van het NPG en adviseert het bestuur hierover. Het bestuur besluit over toekenning.

De provincie en de gemeenten zijn bij de start van het NPG een verdeelsleutel voor de eerste 75% van de middelen overeengekomen. De verdeling van de laatste 25% van de totale middelen zal in 2023 plaatsvinden na een evaluatie. Elke gemeente en de provincie komt

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

met voorstellen voor hun deel. Over de besteding van de middelen bestaat aanvankelijk verschil van inzicht tussen de provincie en de gemeenten. De provincie ziet de middelen als additioneel, los van bestaande programma’s en beleidsdoelstellingen. Voor de gemeenten in het aardbevingsgebied bieden de middelen de mogelijkheid om iets extra’s te doen binnen bestaande programma’s en beleidsdoelstellingen. De gemeenten hebben het financieel lastig en de middelen zorgen ervoor dat ze iets extra kunnen doen op het gebied van leefbaarheid of de aanpak van sociale problematiek.

Binnenlandse Zaken wordt verantwoordelijk voor NPG

Op 16 oktober 2019 kondigt het kabinet aan dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verantwoordelijk wordt voor de uitvoering van de versterking en het NPG.440 Bij de start van het kabinet is al afgesproken om de betrokkenheid bij de aardbevingsproblematiek breder te spreiden over de kabinetsleden. Zo vraagt minister Wiebes al op 28 november 2017 ‘om samenwerking bij de Groningse aardbevingsaanpak, in het bijzonder in relatie tot perspectief bij versterken en governance’.441 Het kabinet wijst erop dat de versterkingsaanpak in een volgende fase is gekomen: naast het borgen van veiligheid zijn er ook mogelijkheden voor een integrale vernieuwingsaanpak voor steden, dorpen en buurten. De overdracht naar Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties sluit volgens de brief aan bij de verantwoordelijkheden en expertise bij dat ministerie op het gebied van burgerparticipatie, bestuurskracht, bouwen, wonen en ruimtelijke ordening. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties krijgt zodoende de coördinerende rol binnen het NPG. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat richt zich binnen het NPG op economische ontwikkeling en energietransitie.442

Verantwoordelijkheid NPG weer terug naar Economische Zaken en Klimaat Inmiddels is het NPG in uitvoering. Met het aantreden van kabinet-Rutte IV en de aanstelling van staatssecretaris Vijlbrief is de verantwoordelijkheid voor het NPG binnen de rijksoverheid weer bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat belegd. Jaarlijks rapporteert het bestuur in een jaarverslag over de voortgang van de afzonderlijke programma’s. Hoewel de looptijd van het NPG tot en met 2029 is, laat tabel 9.7 zien dat de uitgaven op alle programma’s nog achter lijken te blijven bij de gereserveerde en de toegekende middelen.

Vanaf 2022 is Johan Remkes de nieuwe –onafhankelijk- voorzitter van het NPG-bestuur en niet langer de commissaris van de Koning René Paas. In het jaarverslag 2021 geeft hij in het voorwoord aan: “Als we een stevige verbetering willen voor de generaties na ons, dan moeten wij ambitieuze keuzes maken” 443 Hiermee neemt hij een voorschot op de aanpassingen in de focus van het NPG waartoe eind 2022 besloten wordt. Het bestuur legt vanaf dan de focus op de langetermijndoelen en de meer kritische toetsing van projecten op de bijdrage aan die doelen.

440 Kamerstuk II, 2019/20, 33529, nr. 695.

441 Ministerie BZK. Nota aan minister Ollongren inzet Groningen: verzoek minister EZK, 28 november 2017.

442 De minister van EZK blijft verantwoordelijk voor de veiligheid in verband met de gaswinning.

443 Nationaal Programma Groningen (juni 2022).

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

Bron: Nationaal Programma Groningen (juni 2022)444

Uitvoering: Provinciaal programma

Het NPG is onderverdeeld in verschillende programma’s. De provincie hanteert zes programmalijnen voor het provinciale programma: 1) toekomstbestendige economie; 2) ons Groninger landschap; 3) bereikbaarheid; 4) van onderwijs naar kennis en vakmanschap; 5) Groningen als fijne leefomgeving en 6) gezondheid: meer gezonde jaren. Opvallend genoeg komen deze niet overeen met de eerder geformuleerde programmalijnen en doelen, die luiden: “Het provinciaal programma draagt bij aan projecten die vaak gemeentegrens overstijgend zijn,

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

maatschappelijke thema’s waar vaak een provinciale aanpak voor nodig is. Denk daarbij aan het versterken van de economie, de energietransitie, vergroening van bedrijven en verdergaande digitalisering. En aan het investeren in betere bereikbaarheid binnen de provincie, met duurzame mobiliteit en zoveel mogelijk CO2-neutrale infrastructuur”.445

Het overzicht van de voortgang op provinciaal niveau laat zien dat ongeveer 75% van het beschikbare budget is toegekend aan 63 projecten, waarbij de focus ligt op projecten die een bijdrage leveren aan de ambities op het gebied van economie. Voor een groot deel gaat het om projecten die nog in uitvoering zijn. Een gemiddeld project heeft een omvang van 2,25 miljoen euro.

Bron: Nationaal Programma Groningen (16 november 2022)

Tekstkader 9.17 Erfgoedprogramma 2020-2023

Het Erfgoedprogramma wordt in het Nationaal Programma Groningen als een van de speciale programma’s benoemd. Het Erfgoedprogramma 2020-2023 is uitgebreid met extra subsidie- en ondersteuningsmogelijkheden voor historische panden. Vanuit het Nationaal Programma Groningen is hiervoor in totaal 20 miljoen euro beschikbaar gesteld. Hiervan gaat 4 miljoen euro naar de regeling voor karakteristieke panden en gemeentelijke monumenten en 10,5 miljoen euro naar grote monumenten. De subsidies die beschikbaar zijn voor erfgoedpanden in het aardbevingsgebied:

Groot onderhoud en restauratie rijksmonumenten (GRRG)

De subsidie is bedoeld voor groot onderhoud waaronder restauratie en herbestemming van rijksmonumentale gebouwen in de aardbevingsgemeenten in de provincie Groningen. Eigenaren kunnen aanvragen indienen bij de provincie Groningen. Het Nationaal Restauratiefonds betaalt de subsidies uit.

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

Beschikbaar budget: 2.250.000 euro voor gebouwde rijksmonumenten in de aardbevingsgemeenten, 850.000 euro voor de overige gemeenten en 400.000 euro voor groene rijksmonumenten.

Regulier onderhoud rijksmonumenten (RORG)

De subsidie is bedoeld voor regulier onderhoud aan rijks monumentale gebouwen in de aardbevingsgemeenten in de provincie Groningen. De aanvraag kan worden ingediend bij de provincie Groningen. Voor 2022 is er 1.350.000 euro beschikbaar.

Subsidieregeling regulier onderhoud karakteristieke panden en gemeentelijke monumenten Groningen (SOK)

De subsidie is bedoeld voor regulier onderhoud aan karakteristieke panden of gemeentelijke monumenten in de aardbevingsgemeenten in de provincie Groningen. De subsidieregeling is opgesteld naar aanleiding van het Erfgoedprogramma en wordt medegefinancierd door Nationaal Programma Groningen. Voor de periode 2020-2023 is er 4.900.000 euro beschikbaar.

Karakteristieke gebouwen Overschild

De subsidieregeling Karakteristieke gebouwen Overschild is onderdeel van het Erfgoedprogramma en Nationaal Programma Groningen. Eigenaren kunnen met ondersteuning van het Versterkingspunt Midden-Groningen van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) bij de provincie Groningen een aanvraag indienen. In totaal is er 1.680.000 euro beschikbaar.

Algemene subsidies

Subsidie woonhuismonumenten en de subsidie voor instandhouding. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed behandelt de subsidieaanvraag en kent deze toe.

Uitvoering: Lokaal programma

De gemeenten werken het lokaal programma uit in programma’s per gemeente. Alle gemeentelijke programmalijnen hebben een verschillende indeling, met verschillende doelen. Opvallend genoeg zijn ze niet alleen allemaal verschillend, maar komen ze ook niet overeen met de eerder geformuleerde ambities: “De gemeenten in het aardbevingsgebied zijn samen met hun inwoners aan de slag gegaan om invulling te geven aan een lokaal programma dat bijdraagt aan de toekomst van Groningen. Projecten binnen dit programma hebben bijvoorbeeld te maken met dorps- en wijkvernieuwing of het vergroten van de leefbaarheid. Voor iedere gemeente stellen we geld beschikbaar voor sterkere dorpen en steden”.446

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

De toekenning van de budgetten op lokaal niveau laat zien dat 70% van het budget is toegekend aan in totaal 108 projecten, met een focus op projecten die een bijdrage leveren aan de ambities op het gebied van leefbaarheid. Ook hier gaat het voor een groot deel om projecten in de voorbereidende fase. Een gemiddeld project heeft een omvang van 1,5 miljoen euro.447

Voorbeeld: uitwerking NPG voor Gemeente Midden-Groningen Zoals hiervoor beschreven werkt iedere gemeente zijn eigen plannen uit. Hieronder volgt de uitwerking van de gemeente Midden-Groningen.

De gemeente Midden-Groningen heeft een programmaplan voor het NPG opgesteld, waaraan door een programmateam met een programmamanager invulling wordt gegeven.448 Dit programma bevindt zich op het moment van schrijven in de fase van uitvoering. Ongeveer 80% van de middelen gaat rechtstreeks naar de uitvoering en de overige 20% betreft organisatiekosten voor de gemeente.

De gemeenteraad van Midden-Groningen heeft op 28 oktober 2020 ingestemd met het voorleggen van het conceptplan aan het NPG en het indienen van de eerste selectie van de uit te voeren projecten bij het NPG-bestuur. Inmiddels heeft het dagelijks bestuur van het NPG op 7 december 2020 ingestemd met het door Midden-Groningen ingediende programmaplan. Zij heeft dit besluit genomen op basis van een positief advies van de onafhankelijke beoordelingscommissie.449

Het programmaplan van Midden-Groningen kent vier doelen: 1) Lang en gelukkig leven waar je hart ligt; 2) Open je hart voor Midden-Groningen; 3) Hart voor de jeugd; en 4) Hart voor werk.

447 Nationaal Programma Groningen (n.d. H9c).

448 Gemeente Midden-Groningen. Collegevoorstel inzake Lokaal Programmaplan voor het Nationaal Programma Groningen, 8 december 2020; Gemeente Midden-Groningen. Collegevoorstel inzake Voorstel selectie projecten NPG: Naar een goede en afgewogen start, 8 december 2020.

449 Gemeente Midden-Groningen. Voorstel Gemeenteraad inzake Vaststelling lokaal programmaplan “Hart voor Midden-Groningen, onderdeel van Nationaal Programma Groningen, 29 november 2020.

Burgerparticipatie heeft een rol gespeeld in het opstellen van het programmawerkplan. Inwoners konden voorstellen indienen, waarvan een deel ook is opgenomen in het plan. In het programmaplan worden veel infrastructurele verbeteringen voorgesteld. Deze zijn in de meeste gevallen nog niet volledig uitgewerkt. “Op meerdere plekken in dit programmaplan wordt aandacht gevraagd voor het zogenaamde ‘zwaluwstaarten’. Hiermee wordt bedoeld dat MiddenGroningen zeer goed de eigen projecten afstemt op de kansen die voortkomen uit bijvoorbeeld Toukomst-projecten (59 mogelijke projecten) of provinciale projecten of de projecten van de buren.”450

In het programmaplan zijn ongeveer veertig projecten benoemd en uitgewerkt. Een voorbeeld van een project is de Aanpak jongvolwassenen met schulden. De gemeente Midden-Groningen heeft op grond hiervan 900 jongvolwassenen met schulden of betalingsachterstanden ondersteund om te voorkomen dat schulden verder oplopen of opnieuw ontstaan, waardoor zij weer kunnen werken aan perspectief.

De beoordelingscommissie Nationaal Programma reageert positief op het ingediende programmaplan: “De commissie oordeelt in beginsel positief over het programma van de gemeente Midden-Groningen […] De commissie waardeert de uitsplitsing binnen het programma in verschillende onderdelen en is van mening dat binnen die onderdelen goede keuzes worden gemaakt”. De commissie geeft wel een aantal aandachtspunten mee, waaronder het oog blijven houden voor ‘de plus’. Onder ‘de plus’ wordt verstaan: projecten aanvullend op regulier beleid en bestaande projecten. Bij de ‘plus’ wordt ook verwezen naar cofinanciering; de bijdrage vanuit het NPG kan ervoor zorgen dat andere partijen over de streep getrokken worden om een bijdrage te leveren aan een project dat anders wellicht niet van de grond zou komen. “Hiervan verwacht de commissie dat dit in de uitwerking van de projecten zeer prominent de aandacht krijgt en zij zal hier scherp op zijn bij de beoordeling van de projecten. Tegelijkertijd heeft de commissie oog voor het feit dat er veel uitdagingen liggen en met name op het sociale domein zal het niet altijd eenvoudig zijn om regulier beleid en de plus daarop goed te onderscheiden. Dit ontslaat Midden-Groningen echter niet van de verplichting om steeds die plus te zoeken en dit goed helder te maken in de projectaanvragen.”451

De reactie van de gemeente Midden-Groningen hierop luidt: “Wij zijn blij met het oog dat de commissie heeft voor de uitdagingen waar Midden-Groningen voor staat en waar een integrale aanpak voor nodig is. Het stimuleren van jeugd heeft bijvoorbeeld minder of geen effect als de schuldenproblematiek van de ouders niet wordt opgelost en er geen stabiele thuissituatie is. Het NPG biedt ons de kans om een systeemverandering te realiseren: van ‘curatief naar preventief’. In het huidige werk gaat vrijwel alle tijd en energie naar [het] curatieve deel. Vanuit de regelgeving is dat immers de corebusiness voor gemeenten. Daarmee doen we echter aan symptoombestrijding en bereiken we geen fundamentele omslag. Het NPG biedt ons de kans om deze omslag te realiseren: de echte plus!”452

450 Gemeente Midden-Groningen (7 december 2020).

451 Beoordelingscommissie Nationaal Programma. Advies (5 oktober 2020).

452 Gemeente Midden-Groningen. Collegevoorstel inzake Lokaal Programmaplan voor het Nationaal Programma Groningen, 8 december 2020.

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Uitvoering: Toukomst

Het programma Toukomst is in januari 2020 van start gegaan en maakt als afzonderlijk programma onderdeel uit van het NPG. Het gaat bij Toukomst om het waarmaken van plannen van én met Groningers. Doel is om met elkaar te werken aan beter wonen, leven en werken in Groningen. Het beschikbare budget bedraagt 100 miljoen euro. Het Toukomstbeeld en een advies over de besteding van het budget zijn in januari 2021 door het projectteam gepresenteerd. De uitvoering van de projecten start in juli 2021.453

Voor het programma is een toekomstbeeld opgesteld. Hierin staan de visies en doelen van inwoners voor de toekomst van Groningen in 2040. Deze zijn verbeeld in de zeven Groningse landschappen, in de vorm van een ‘getekend panorama’, geschreven en getekend door het bureau West 8. Het geeft een agenda mee aan de politiek, overheden en organisaties in de provincie, te gebruiken als inspiratie bij het maken van beleid.

Naast een bijdrage aan het toekomstbeeld zijn Groningers door het projectteam opgeroepen om “grote, vernieuwende, creatieve en slimme ideeën te bedenken” voor het beter wonen, leven en werken in Groningen. Er zijn 900 ideeën ingestuurd die door 6.000 Groningers zijn beoordeeld (in totaal 30.000 beoordelingen). West 8 heeft deze met behulp van het Toukomstpanel (bestaande uit twintig Groningers) in een advies gebundeld. De projecten van Toukomst zijn hierbij onderverdeeld in drie thema’s: ‘Ons Verhoal’, ‘Mien Laand’ en ‘Mit Mekoar’. Veel van de voorstellen die zijn ingestuurd vertoonden overlap en zijn ondergebracht in twee grote ‘parapluprojecten’ die nog nader ingevuld worden. Zo is een clustering van voorstellen ontstaan gericht op beleving van het landschap (‘Landschapswerkplaats’) en een clustering van voorstellen gericht op het vinden van ruimte voor nieuwe initiatieven (‘Roemte’).

Toukomst is denk ik het grootste en meest ambitieuze democratische proces of experiment dat we tot nu toe in Nederland hebben gezien.

Openbaar verhoor René Paas, 7 oktober 2022

Het totale projectplan voor de Landschapswerkplaats (waarvoor 30 miljoen euro is gereserveerd) richt zich op ‘het creëren van een biodivers netwerk van groen en water aan de hand van initiatieven van de inwoners van de provincie Groningen’ en moet nog door het bestuur van Nationaal Programma Groningen goedgekeurd worden. Voor de voorbereiding is al geruime tijd 1,1 miljoen euro uit het budget beschikbaar, waarvoor onder andere enkele pilotprojecten zijn gestart. “Deze eerste projecten zijn nog vrij klein en bedoeld om van te leren. Op basis van de lessen gaat in 2023 de Landschapswerkplaats van start met tien gebundelde Toukomstinitiatieven.”454 Een nadeel van het bundelen van projectvoorstellen wordt hiermee zichtbaar: de bundeling van op het oog eenvoudige afzonderlijke projecten kan het totaal ingewikkeld maken, waardoor het langer kan duren voordat een project kan starten. Initiatiefnemers kunnen hierdoor ook weer afhaken. Een initiatiefnemer verwoordt het als volgt: “Het risico is dat er in de Landschapswerkplaats allerlei dingen bijkomen: die wil er een bos bij, een ander weer wat anders. Terwijl wij gewoon een ommetje willen”.455

Het projectplan voor ‘Roemte’ (22,7 miljoen euro) is al wel in uitvoering: “Roemte is een nieuwe stichting die ondernemende sociale, culturele en maatschappelijke initiatieven helpt bij het vinden van huisvesting en het uitwerken van plannen”. Om tot dit projectplan te komen werd er eerder €575.000 beschikbaar gesteld.456 Inmiddels zijn de eerste tien initiatieven op weg geholpen door de stichting, deels door het herbestemmen van leegstaande gebouwen. Het gaat hierbij niet alleen om het aankopen van gebouwen, maar ook om het verlenen van een lening aan de initiatiefnemers of het begeleiden van de planvorming. Ook moet er geld terugvloeien, zodat nieuwe projecten geholpen kunnen worden.457

De toekenning van de budgetten op lokaal niveau laat zien dat 42% van het budget is toegekend aan in totaal 31 projecten, met een focus op projecten die een bijdrage leveren aan drie van de vier thema’s. Dat het thema natuur en klimaat nog onderbedeeld lijkt te zijn heeft waarschijnlijk te maken met het nog niet toekennen van de bijdrage aan de ‘Landschapswerkplaats’. Ook hier gaat het voor een groot deel om projecten in de uitvoerende fase. Een gemiddeld project heeft een omvang van 1,33 miljoen euro, maar dit gemiddelde wordt sterk beïnvloed door het project ‘Roemte’.

Bron: Nationaal Programma Groningen (16 november 2022)

Focus op waterstof, ook vanuit het NPG Sinds begin 2020 is stichting Energy Valley (zie paragraaf 3.5.2 van hoofdstuk 3) officieel opgegaan in de stichting New Energy Coalition. New Energy Coalition is een netwerk van kennisinstellingen, bedrijven, overheden en niet-gouvernementele organisaties die gezamenlijk werken aan de versnelling van de energietransitie voor een duurzame toekomst.458 “New Energy Coalition is geworteld in het noorden van het land. Dit gebied heeft een rijke geschiedenis als dé energieleverancier van Nederland. Met ervaring in energietransities. Er is daardoor veel

455 Nijmeijer, B. (11 januari 2022).

456 Aan beide parapluprojecten is derhalve een ruim voorbereidingsbudget beschikbaar gesteld.

457 Nationaal Programma Groningen (n.d. H9e).

458 Raad van Toezicht: Max van den Berg (voorzitter), Henk Pijlman (namens Hanzehogeschool Groningen), Peter den Oudsten, Jouke de Vries (Rijksuniversiteit Groningen).

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

energiekennis geconcentreerd en er is een sterke energie-infrastructuur. Vanuit die kennispositie werkt de coalitie aan energie-innovaties, -onderzoek en -onderwijs. De regio als proeftuin, met (inter)nationale reikwijdte. Nieuwe oplossingen krijgen hier vorm en worden ook daadwerkelijk uitgevoerd. Alle voorwaarden zijn aanwezig om de energietransitie te versnellen.”459

Heel specifiek krijgen de ambities op het gebied van energie invulling door te focussen op projecten gericht op waterstoftechnologie en de productie van groene waterstof. Een voorbeeld is het project NortH2 van een consortium van Gasunie, Shell Nederland, Groningen Seaports, Equinor en RWE, met steun van de provincie Groningen. De bedoeling is in grote volumes groene waterstof te gaan maken met behulp van stroom die door een megawindpark op zee wordt opgewekt. De productie zal plaatsvinden in een nieuw te bouwen elektrolysefaciliteit in de Eemshaven.

Om dit te laten slagen is de beschikbaarheid van voldoende geschoolde mensen in de regio cruciaal. Het Nationaal Programma Groningen geeft 3 miljoen euro subsidie voor het opleidingsprogramma Waterstof Werkt (als onderdeel van New Energy Coalition). Met het geld wordt een op waterstof gericht opleidingsprogramma samengesteld met opleidingen en stages in het bedrijfsleven.

Bij lobby door Shell en Gasunie ook focus op waterstof De bundeling aan initiatieven en de focus op waterstoftechnologie die vanaf 2018 is ingezet geeft invulling aan de blijvende focus van de regio, samen met het bedrijfsleven, op het energiethema. “Uit documenten die de provincie Groningen in het kader van de Wet Open Overheid heeft vrijgegeven, blijkt dat er nauw contact geweest is tussen Shell, de provincie Groningen en Gasunie om deze lobbystrategie op te stellen.”460

CEO Ben van Beurden van Shell geeft in zijn openbaar verhoor aan dat Shell een aantal lessen heeft getrokken uit de ervaringen met het gasgebouw, door meer in te zetten op transparantie, actieve medezeggenschap van de regio en geld voor de regio: “Op een gegeven moment kwam natuurlijk het idee om meer te gaan investeren in waterstof. Ja, dat kan en dat doen we nu ook. Maar Groningen is bij uitstek een geschikte plek voor dergelijke investeringen. Ten eerste is er natuurlijk een groot stuk noordelijke Noordzee, waarin we windparken konden aanleggen. We konden een waterstofsysteem bouwen in Groningen. De hele infrastructuur voor de verdeling van waterstof was al beschikbaar. Daar wilden wij graag in investeren. […] Wij vinden het prima om te zeggen: meer naar de regio, wij willen daar wel investeren. Later hebben we ook gezegd: al onze opbrengsten die nog uit Groningen komen, gaan naar de regio. […] Ik denk dat, zeker als het over dit soort operaties gaat, die midden in de gemeenschap plaatsvinden en die dus de potentie hebben om die gemeenschap behoorlijk te verstoren, een betere, structureel georganiseerde betrokkenheid van die gemeenschap absoluut noodzakelijk is. Als je er geen hek om kunt zetten, kun je maar beter zorgen dat je mensen spreekt die letterlijk je buren zijn.”461

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

Mijn pleidooi bij de heer Paas was eigenlijk: help ons daarmee, want het is wel jouw regio. Dat heeft hij vervolgens ook gedaan.

Openbaar verhoor Ben van Beurden, 13 oktober 2022

Shell lijkt derhalve bereid te zijn om alle resterende opbrengsten van het Groningenveld te investeren in Groningen, specifiek in de energietransitie en middels projecten die passen bij de ‘waterstofagenda’. De president-directeur van Shell Nederland, Marjan van Loon, merkt hierover op in haar openbaar verhoor: “Nu ook nog ben ik met projecten voor de waterstofagenda hard aan het aankloppen of er geen speciale interesse van de overheid is om te kijken of we die projecten niet kunnen ontwikkelen in Groningen” 462 Overigens benadrukt Rolf de Jong van ExxonMobil dat hij hier ‘kennis van heeft genomen’, maar dat het gaat om ambities van Shell en niet van de joint venture NAM.

Ik vind het ook vrij bijzonder, zo’n belofte voor bijna industriebeleid door een private onderneming, maar het staat Shell uiteraard geheel vrij om daar uitspraken over te doen.

Openbaar verhoor Rolf de Jong, 7 oktober 2022

De focus op de langetermijneffecten binnen het NPG richt zich ook specifiek op waterstoftechnologie. Dit is een gedeelde ambitie van de provincie Groningen met Shell en Gasunie. In totaal krijgen 13 projecten (mede) op het gebied van waterstof financiering uit het NPG, voor een totaal van 40 miljoen euro. De helft van dit bedrag is bestemd voor het (bredere) project ‘Investeringsregeling Toekomstbestendige Industrie’, gericht op het gebied van vergroening van de bedrijvigheid en groene waterstof.463

Langetermijneffecten krijgen meer focus In november 2022 besluit het algemeen bestuur van het NPG dat er meer focus aangebracht moet worden in de projecten, met name voor wat betreft de langetermijneffecten. Dit op basis van een advies van de beoordelingscommissie. De uitkomst is dat het bestuur besluit om vijf nieuwe ‘baanbrekende’ programma’s te starten, te weten: waterstof, landbouw en voedsel, medische technologie en preventieve gezondheidszorg, circulaire economie en recreatie en toerisme. Het bestuur vraagt bij de uitwerking aandacht voor onderwijs en arbeidsmarkt als onderdeel van de programma’s en voor de ‘slagkracht’ om de programma’s uit te voeren. Met deze inhoudelijke focus moeten de programma’s meer effecten op de lange termijn krijgen: “De projecten die hieruit voortvloeien moeten structureel positieve effecten voor de inwoners van Groningen opleveren. Volgende generaties moeten hier nog de voordelen van kunnen ervaren”.464

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Het Nationaal Programma Groningen, dat is dus de zak geld die er is voor dat perspectief. Dat is gewoon hartstikke belangrijk, maar ik hoor om mij heen de meeste mensen zeggen: hou op met je spiegeltjes, kraaltjes en wipkippen en ga nou eerst eens de problemen van de mensen oplossen.

Openbaar verhoor Annemarie Heite, 1 juli 2022

Je kunt nog niet alles zien, maar je ziet wel bij sommige doelen, bijvoorbeeld de werkgelegenheid, dat er nog onvoldoende groei is door de inzet van het Nationaal Programma.

Openbaar verhoor René Paas, 7 oktober 2022

Johan Remkes, zei: we moeten echt wel even goed kijken naar de doelstellingen die we ook alweer hadden en of we met de inzet van deze middelen die doelen voldoende voortvarend dichtbij krijgen.

Openbaar verhoor René Paas, 7 oktober 2022

Op de website van het Nationaal Programma Groningen is zichtbaar welke projecten op dit moment zijn afgerond, in uitvoering zijn of nog in de voorbereidende fase zitten. Dit overzicht geeft ook een indruk van de projecten die financiering krijgen via het NPG. Bij een meer nauwkeurige bestudering van de afzonderlijke projecten rijst de vraag of de projecten daadwerkelijk een bijdrage leveren aan de doelen op het gebied van economie, werken & leren, leefbaarheid en natuur & klimaat. De indruk ontstaat dat het geld besteed wordt aan kleine projecten die sympathiek ogen en hierdoor financiering ontvangen, maar waarvan betwijfeld kan worden of ze het verschil gaan maken en de ‘plus’ vormen bovenop de investeringen uit reguliere budgetten. Anderzijds ontstaat het beeld dat het geld wordt besteed aan ambities die voor decentrale bestuurders (en toekomstige generaties) van belang zijn, maar die voor gedupeerde bewoners niet per se het verschil maken. Het overzicht van de projecten brengt ook de versnippering van het budget in beeld (zie tekstkader 9.18).

Tekstkader 9.18 Voorbeelden van projecten met financiering uit het NPG

Enkele voorbeelden van kleine projecten maken bovenstaande punten wellicht duidelijker:

• Wat is de economische betekenis van de aankoop van een ligplaats voor de waterscouts (bijdrage €43.500)?

• Bestaat er regulier budget voor de realisatie van een ‘hindernisroute’ in een ‘wadi’ bij een school en wat is de economische betekenis van deze speelvoorzieningen (bijdrage €26.271)?

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

• Wie anders dan de ondernemer profiteert van een bijdrage aan een viswinkel in het havengebied van Lauwersoog (€15.000)?

Voorbeelden van relatief grote projecten waarbij het de vraag is wat hiervan voor gedupeerden het verschil gaat maken zijn:

• Welk voordeel hebben gedupeerden of andere inwoners aan een bijdrage aan een onderzoek naar zuivering van rioolwater; minder medicijnresten, hergebruik (1.739.763 euro) of van een duurzame industriewatervoorziening (6.527.500 euro)?

• Hoeveel extra toeristen bezochten het gebied door de regiomarketing Zuid- en Oost-Groningen (€900.000)?

• Wat blijft er achter in het gebied nu de voorstellingen van het theaterstuk Zummerbühne voorbij zijn (2.000.000 euro; bij volledig uitverkochte voorstellingen een subsidie van €100 per bezoeker op kaartjes van €30 voor volwassenen)?

9.5.4 Boudel op Rieg geeft complexiteit weer

In augustus 2020 brengt het Gasberaad de barometer Boudel op Rieg uit. Dit om tegemoet te komen aan de informatiebehoefte in de regio en een overzicht te bieden in de voortgang op het gaswinningsdossier: “We misten de kwartaalrapportages van de vroegere Nationaal Coördinator Groningen en hadden het idee dat wij niet de enigen waren die langzamerhand het overzicht kwijt dreigden te raken over alle batches, pilots, regelingen en instanties”. 465

Een citaat uit de samenvatting van het lijvige rapport (134 pagina’s) geeft treffend weer hoe de opstellers de schadeafhandeling en versterkingsoperatie beoordelen: “Om te beginnen laat de Barometer zien dat er heel veel werk is verzet binnen het gaswinningsdossier. Er is door heel veel mensen, op heel veel fronten, ontzettend hard gewerkt. Veruit de meesten zullen dat ook gedaan hebben vanuit een grote betrokkenheid en de intentie ’het goede’ te doen. Des te wranger – en misschien onbegrijpelijker – is de conclusie dat het niet gelukt is om het dossier “vlot te trekken”. Veel professionals zijn de afgelopen jaren ’stukgelopen’ op het dossier. Dat was niet omdat ze niet hun best deden. Een auto met vierkante wielen gaat ook niet harder rijden met een zwaardere motor. In onze overtuiging is ’harder werken’ ook niet de oplossing – er ís altijd hard gewerkt. Maar juist afstand nemen en de vraag stellen “waarom lukt het nou niet?” is veel belangrijker. We zijn het in de eerste plaats aan de inwoners van Groningen, maar daarnaast ook aan al die hardwerkende ambtenaren, verplicht om dat uit te zoeken. De Barometer probeert een bijdrage te leveren aan dat inzicht. Waar zitten de grotere systeemfouten die een echte doorbraak in het dossier verhinderen? Daarbij weigeren wij ’politieke onwil’ als verklarende oorzaak te overwegen. Want als dat aan de orde is, is alles verder zinloos”.466

465 GGB (augustus 2020).

466 GGB (augustus 2020).

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Dit verhaal, Boudel op Rieg, een stand van zaken, inclusief opnieuw een suggestie voor hoe het zou kunnen, is het enige document dat een overzicht geeft van waar we staan in het gasdossier, met al die onmogelijke regelingen, al die onmogelijke commissies. Dit is het enige. Ik was met drie, vier man, hè.

Openbaar verhoor Susan Top, 27 juni 2022

Boudel op Rieg is Gronings voor ‘zaak op een rij’. Het Gasberaad beoogt met de barometer de zaken op een rij te zetten, maar de conclusie is dat schadeafhandeling en versterking voor de inwoners nog lang niet duidelijk, overzichtelijk en naar tevredenheid zijn geregeld. Boudel op Rieg bevat een visualisatie van alle loketten, instanties, overleggen en procedures. Die visualisatie geeft de zogeheten ‘bestuurlijke spaghetti’ weer (zie figuur 9.14).

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

9.5.5 Bestuurlijke afspraken 2020 uit onvrede over versterkingsoperatie

De versterkingsoperatie die in 2019 overgaat naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wil bepaald nog niet vlotten. Toezichthouder SodM komt in zijn jaarlijkse voortgangsrapport driemaal op rij tot de conclusie dat het tempo te laag ligt (het gaat om circa 26.000 adressen) en dat een crisisaanpak nodig is. Daarnaast is er kritiek vanuit de regio en de Tweede Kamer op het gebrek aan duidelijkheid en perspectief voor Groningers en wordt de door minister Wiebes toegezegde ‘ruimhartigheid’ bij de schadeafhandeling en versterking niet ervaren.

Dat was het vertrekpunt van alweer een taaie onderhandeling. We kregen niks cadeau. Het was een zware bevalling. Het was taai, het was hard. Het zat behoorlijk lang muurvast, dus ik kijk niet met plezier terug op het proces.

Openbaar verhoor René Paas, 7 oktober 2022

Ondertussen zien de ministers van Economische Zaken en Klimaat en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zich ook geconfronteerd met een weigerachtige NAM als het aankomt op het betalen van de versterkingskosten. Die kosten vallen volgens de NAM niet allemaal onder haar aansprakelijkheid (zie paragraaf 9.4.14). Daarnaast heeft de NCG in de uitvoering vaak te weinig (financiële) speelruimte voor maatwerk. Onder dit gesternte gaan de beide ministeries, de provincie en de aardbevingsgemeenten, net als bij het Nationaal Programma Groningen, om tafel. Aanvankelijk wel met betrokkenheid van maatschappelijke organisaties (GBB, GGB).

Minister Ollongren verklaart in haar openbaar verhoor: “Ik heb, meen ik, ook in de ministerraad gezegd: dit gaat niet goed, laten we blijven opletten en laten we proberen ook een soort bestuursakkoord met de regio te sluiten, want we moeten wel samen verder”.467 De ministers krijgen een financieel mandaat van het kabinet om tot bestuurlijke afspraken te komen.

De hele zomer is er heel druk bestuurlijk overleg geweest met Den Haag, maar wij waren daar niet meer bij betrokken. Ik heb daar niets meer over weer gehoord.

Openbaar verhoor Susan Top, 27 juni 2022

Ik weet nog wel dat ik in de zomer een schriftelijke bijdrage hebt geleverd aan een ambtenaar die daar iets mee moest gaan doen, maar dat stuk was na de zomer verdwenen.

Openbaar verhoor Jelle van der Knoop, 5 september 2022