Feitenreconstructie 2017-2022

De ambtenaren van Economische Zaken en Klimaat refereren hier aan artikel 1.5 van het Akkoord op Hoofdlijnen waarin (onder punt b) is afgesproken dat indien wordt afgeweken van het basispad, partijen met elkaar in overleg zullen treden over ‘de balans van afspraken’. 174

Minister Wiebes heeft te maken met een dilemma bij versneld afbouwen. De oliemaatschappijen willen in dat geval compensatiemogelijkheden verkennen. Tegelijkertijd hebben de oliemaatschappijen de sleutel in handen om een versnelde afbouw technisch mogelijk te maken. De leveringszekerheid moet immers wel geborgd zijn. Zoals ook in paragraaf 9.3.2 is uiteengezet is de gasopslag Norg, die eigendom is van de NAM, daarvoor cruciaal.

Versneld afbouwen: Financiën beducht voor claim oliemaatschappijen

Daarnaast moet minister Wiebes ook steun krijgen van het ministerie van Financiën. Ambtenaren van Financiën zijn op dat moment nog niet overtuigd, zo blijkt uit een nota die ze op 13 mei 2019 aan minister Hoekstra schrijven: “Vooralsnog nemen wij de positie in dat het Akkoord op Hoofdlijnen met Shell en Exxon niet kan worden opengebroken. Maar in geval van snellere afbouw dan afgesproken, is dat standpunt lastig/niet overeind te houden”.175

Het voornemen om versneld af te bouwen verandert in 2019 steeds meer van een wens in een noodzaak. De beving van Westerwijtwerd en het daaropvolgende SodM-advies om onder het niveau van leveringszekerheid te winnen, maken snel afbouwen steeds noodzakelijker. Op 11 juni 2019 verschijnt het voorlopig advies van GTS met maatregelen die tot een reductie onder de 12 miljard kubieke meter kunnen leiden (zie ook paragraaf 9.3). Nog dezelfde dag sturen zowel de ambtenaren van Economische Zaken en Klimaat als Financiën hun ministers een notitie over het voorlopig advies van GTS.176 In de nota van Financiën wordt minister Hoekstra meegegeven dat Shell en ExxonMobil compensatie zullen verzoeken, aangezien er sneller wordt afgebouwd.

174 Artikel 1.5 AoH: “Partijen zullen te goeder trouw overleg plegen en zich naar beste vermogen inspannen om de balans van het gehele pakket van afspraken zoals neergelegd in dit Akkoord opnieuw te bezien: a) Indien een van de Partijen constateert dat de in dit Akkoord voorziene wetgeving niet tot stand komt of wel tot stand komt maar niet de strekking heeft zoals voorzien; b) Indien structureel en materieel wordt afgeweken van het basispad van het kabinet zoals omschreven in artikel 3.2; c) Indien de omstandigheden zodanig wijzigen dat de financiële situatie van het Groningensysteem structureel verslechtert ten opzichte van de economische verwachtingen zoals voorzien bij het sluiten van dit Akkoord; of d) Indien geen rechtmatige gaswinning mogelijk is uit het Groningenveld. Op schriftelijk verzoek van één van de drie Partijen zullen Partijen in voornoemd overleg treden, om binnen 3 kalender maanden tot een onderling akkoord te komen.”

175 Ministerie van Financiën. Notitie aan minister Hoekstra inzake M-staf Groningen: Een veilig Groningen maar wel altijd gas uit de kraan, 13 mei 2019.

176 Ministerie van EZK. Nota aan minister Wiebes inzake verkenning maatregelen om gaswinning Groningen te verlagen naar 12 miljard Nm3 in het gasjaar 2019-2020 en publicatie ontwerp-vaststellingsbesluit, 11 juni 2019; Ministerie van Financiën. Nota aan minister Hoekstra inzake Brief kabinet gaswinning Groningen, 11 juni 2019.

Op woensdag 12 juni 2019 sturen ambtenaren van Economische Zaken en Klimaat daarover een nota aan minister Wiebes, waarin zij melden dat ze een verkennend gesprek zullen hebben met Shell en ExxonMobil over de versnelde afbouw. De ambtenaren geven aan dat het voor de Staat belangrijk is dat de oliemaatschappijen zich constructief blijven opstellen bij de verdere afbouw en dat het pakket van maatregelen in stand blijft.177 Aangezien de gasopslagen Norg en Grijpskerk in het bezit zijn van de NAM en deze een belangrijke rol spelen in de afbouw van de gaswinning, is het voor de Staat noodzakelijk om steun te blijven houden van de oliemaatschappijen. Daarnaast is het belangrijk dat er geen gat valt bij de afspraken omtrent schadeafhandeling en versterking.

Uit een interne terugkoppeling van een ambtenaar blijkt dat partijen het op dat moment wel eens zijn over de rekenkundige uitgangspunten: “S\E [Shell en ExxonMobil] hebben informeel een rekenmodel gedeeld wat de effecten en de variabelen van de versnelling t.o.v. het basispad in kaart brengen. Deze inschattingen komen overeen met onze eigen inschattingen. Per miljard m3 aardgas versnelling kost dit circa 50 miljoen voor S/E”.178 Een verlaging van 15,9 miljard kubieke meter naar 12 miljard kubieke meter aardgas zal de Staat zo’n 400 miljoen euro kosten door gederfde gasinkomsten.179

Opnieuw naar de onderhandelingstafel

Nieuwe onderhandelingen worden onontkoombaar en op 15 juli 2019 tekenen de Staat en de oliemaatschappijen een gezamenlijke verklaring waarin ze formeel vaststellen dat sprake is van een structurele en materiële afwijking van het basispad. Daarmee worden de onderhandelingen gestart over aanpassing van de afspraken in het AoH die moeten leiden tot een addendum op het Akkoord op Hoofdlijnen. De oliemaatschappijen willen gecompenseerd worden voor het mislopen van 33 miljard kubieke meter gas. Dat is het verschil in te winnen kubieke meters Groningengas tussen enerzijds het basispad dat was afgesproken in het AoH en anderzijds het afbouwpad dat nu voorligt. Dit verschil vertegenwoordigt voor de oliemaatschappijen op dat moment zo’n 1,4 miljard euro.180

In figuur 9.5 is een grafiek opgenomen, waarin het basispad en het versnelde afbouwpad grafisch zijn weergegeven.181 Deze grafiek is opgesteld door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en gepresenteerd en toegelicht in een technische briefing die ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat op 18 mei 2022 aan de Tweede Kamer hebben gegeven.

177 Ministerie van EZK. Nota aan minister Wiebes inzake voorbereiding Kamerbrief inzake verkenning afbouw gaswinning Groningen naar 12 miljard Nm3, 12 juni 2019.

178 Ministerie van EZK. Nota aan de directeur-generaal Klimaat en Energie inzake voorbereiding SG overleg Status HOA Implementatie 26 juni, 24 juni 2019.

179 Ministerie van EZK. Nota aan minister Wiebes inzake mandaat onderhandelingen Shell en ExxonMobil om de maatregelen naar 12 bcm mogelijk te maken, 10 juli 2019.

180 Ministerie van EZK. Nota aan minister Wiebes inzake kamerbrief Vaststellingsbesluit in Ministerraad, 4 september 2019.

181 Ministerie van EZK. Technische briefing ‘Arbitrage vergoeding Norg’, gegeven op 18 mei 2022 in de Tweede Kamer voor de leden van de vaste commissie voor EZK.