Feitenreconstructie 2017-2022

schade door bodemdaling als gevolg van mijnbouw niet voor kan komen. De woordvoeringslijn zal er tussen moeten laveren […].”82

TNO: discussie zorgt voor ‘onnodige onrust’ In een poging de discussie te beslechten, schrijven drie wetenschappers van TNO in juni 2020 een artikel in vakblad Bodembreed met de titel: ‘Bodemdaling door gaswinning veroorzaakt geen schade’. De auteurs constateren dat bodemdaling door gaswinning regelmatig naar voren komt als ‘vermeende oorzaak van bovengrondse schade’. “De gedachte komt wellicht voort uit de angst voor schade door aardbevingen door gaswinning, zoals Groningen.”

Voor de drie wetenschappers is de kwestie duidelijk. “Het effect van bodemdaling door gaswinning op infrastructuur is in vergelijking met de bodemdaling door ondiepe activiteiten met een objectieve blik ronduit weinig te noemen”, aldus het artikel. “Dat minieme aandeel van gaswinning op de scheefstelling van de bodem veroorzaakt dan ook geen wezenlijke spanningen in wegen, gebouwen en dijken die tot schade zouden kunnen leiden. Ook bouwkundig onderzoek van onder meer de TU Delft (2018) en de werkgroep Nedmag (2012) bevestigt dat overigens.”

De TNO-onderzoekers vinden dat critici die het tegendeel vinden ‘onnodig onrust’ creëren. “Lobbygroepen, bewoners en andere belanghebbenden wijzen de Nederlandse gaswinning regelmatig onterecht aan als oorzaak van schade door bodemdaling. We verwachten met dit artikel enige nuancering aan te kunnen brengen in de oorzaak en de gevolgen van bodemdaling door gaswinning, want deze discussie zorgt keer op keer onnodig voor onrust onder burgers.”83

Instituut Mijnbouwschade start nieuw onderzoek

De discussie over de gevolgen van bodemdaling leidt bij het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) – de opvolger van de TCMG – en bewoners tot vragen en onrust. Het IMG heeft behoefte aan duidelijkheid. Het instituut kan namelijk alleen een schadevergoeding uitkeren als er sprake is van een causaal verband tussen schade en gaswinning, legt voorzitter Bas Kortmann tijdens zijn verhoor uit (zie ook themahoofdstuk IX Rechtspositie en bewijsvermoeden).84

Het rapport uit 2018 van de TU Delft over gebouwschade is volgens Kortmann gedateerd. “Er lag een rapport uit 2018 van de TU Delft – daar beriepen die deskundigen zich ook op – dat diepe bodemdaling niet tot directe schade leidt. Toen hebben wij gezegd: wij gaan niet op zo’n oud rapport af, want de inzichten van de wetenschap veranderen ook. En toen hebben we om een nieuw rapport gevraagd.”

Om duidelijkheid te krijgen, vraagt het IMG in september 2020 bij TNO en de TU Delft om een nieuw onderzoek naar de gevolgen van diepe bodemdaling. Omdat deze twee partijen aangeven dat zij alleen de directe schade van diepe bodemdaling kunnen beoordelen, schakelt het IMG ook Deltares in om de indirecte schade te onderzoeken.

82 SodM. Mailbericht, 24 april 2020 14:53. Onderwerp: RE: Schade ten gevolge van bodemdaling ten gevolge van de gaswinning in Groningen gasveld.

83 Huijgen et al. (juni 2020).

84 Verslag openbaar verhoor van de heer Kortmann, 29 september 2022.

Het onderzoek is vooral relevant voor schademeldingen uit gebieden waar de aardbevingen geen effect zouden moeten hebben, maar waar wel sprake is van bodemdaling door gaswinning in het Groningenveld (of bodemstijging in het geval van de gasopslag Norg). De grote vraag is of dit type bodemdaling, de diepe bodemdaling, ook tot schade kan leiden aan huizen. Deskundigen van het IMG hebben ‘in een substantieel aantal individuele dossiers […] geconcludeerd dat de aan een woning geconstateerde gebreken niet (kunnen) zijn veroorzaakt door mijnbouwschade, omdat diepe bodemdaling en -stijging niet zou kunnen leiden tot schade aan gebouwen’.85 Uit de onderzoeken van TNO, de TU Delft en Deltares moet blijken of deze beslissing terecht is.

Door de twijfels over deze conclusies legt het IMG bij de aankondiging van de onderzoeken ongeveer 1.250 schadeprocedures stil.

Figuur 9.4 De twee gebieden aan de rand van het Groningenveld en de gasopslag Norg waarbij het IMG twijfels heeft over de oorzaak van schades aan huizen

De rode lijn geeft de grens aan waar aardbevingen geen schade meer zouden kunnen veroorzaken. Het donkergroene gebied aan de linkerkant is de gasopslag Norg, rechts het Groningenveld. Het aardbevingsgebied heeft een extra marge waar extra schade niet is uitgesloten, de lichtgroene rand. In gebieden 1 en 2 is discussie over de oorzaak van schades, omdat aardbevingen daar volgens het IMG geen effect kunnen hebben.86 Bron: TNO en TU Delft, 2021.

Conclusie TNO en TU Delft: geen schade door diepe bodemdaling

In het voorjaar van 2021 publiceren TNO en de TU Delft de uitkomsten van hun onderzoek. Het rapport is gebaseerd op literatuuronderzoek, berekeningen van de diepe bodemdaling en -stijging in Groningen, analyses van satellietdata en berekeningen over de effecten op gebouwen.

85 IMG (2 maart 2021).

86 Geurts et al. (9 maart 2021); IMG (2 maart 2021).

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Op basis van het onderzoek concluderen TNO en de TU Delft ‘dat diepe bodemdaling in de gasopslag Norg en het Groningenveld niet leidt of heeft geleid tot schade aan gebouwen’.

De onderzoekers benadrukken dat ze alleen zijn ingegaan op de directe effecten van diepe bodemdaling. “Andere oorzaken en indirecte effecten, zoals de mogelijkheid dat de diepe bodemdaling ertoe leidt dat er (bedoeld of onbedoeld) veranderingen plaatsvinden in het grondwaterpeil maken geen onderdeel uit van de adviesvraag van IMG aan TNO en TU Delft.” Ook gaan de wetenschappers niet in op ‘schade die kan ontstaan door aardbevingen als gevolg van mijnbouwactiviteiten’.87

Gemeenten zijn niet van onderzoek overtuigd en vragen SodM om in te grijpen Het onderzoek van TNO en de TU Delft leidt in Groningen niet tot de gewenste duidelijkheid. Integendeel, schrijven de gemeenten Noordenveld en Westerkwartier op 10 maart 2021 aan toezichthouder SodM. De twee gemeenten willen dat SodM een inhoudelijk onderzoek gaat doen naar het rapport. “Wij doen u dit verzoek in uw rol als onafhankelijk toezichthouder”, benadrukt een projectleider van de gemeente Noordenveld.88 Want, schrijven de gemeenten: “Inmiddels nemen de gevoelens van onveiligheid van onze inwoners bijna recht evenredig toe met de toename van het aantal schademeldingen […]”.

De gemeenten zijn niet overtuigd door de bronnen die TNO en de TU Delft hebben gebruikt. Zij stellen dat er veel meer recente kennis over schades beschikbaar is, omdat het aantal schademeldingen de afgelopen jaren sterk is gestegen. “Desondanks blijkt dat er met name slechts een literatuurstudie is uitgevoerd op basis van studies uit 1995.” De gemeente verwijst ook naar een recente uitspraak van de Raad van State uit maart 2021. Tijdens deze zaak heeft de landsadvocaat volgens de gemeenten gezegd dat ‘het risico op schade niet kan worden uitgesloten’. “Dit staat vrijwel haaks op de conclusies uit het onderzoek.”89

Instituut Mijnbouwschade start nieuw vervolgonderzoek Na de publicatie van het rapport van TNO en de TU Delft spreekt het Instituut Mijnbouwschade Groningen met meerdere betrokken partijen. Op 17 mei 2021 stelt het IMG dat diepe bodemdaling ‘bij uitzondering’ wel indirect tot schade kan leiden. Het wachten is op het aanvullende rapport van Deltares. Het aantal schadedossiers dat stilligt, is inmiddels gestegen naar 1.500. In september 2021 staat de teller op 1.800 dossiers.90

Van het rapport van Deltares hangt veel af: als diepe bodemdaling toch niet tot indirecte schade kan leiden, krijgen de bewoners geen schadevergoeding. Schade door mijnbouw is dan namelijk uitgesloten. Bewoners kunnen dan alleen nog een ‘overlastvergoeding’ van maximaal €1.000 krijgen van IMG.91

87 Geurts et al. (9 maart 2021); IMG (2 maart 2021).

88 Gemeente Noordenveld en gemeente Westerkwartier. Mailbericht, 10 maart 2021 12.01. Onderwerp: TNO 2021 R10325A GSCA IMG

Groningen.pdf.

89 Gemeente Noordenveld en gemeente Westerkwartier. Mailbericht, 10 maart 2021 12:01. Onderwerp: TNO 2021 R10325A GSCA IMG

Groningen.pdf.

90 IMG (8 september 2021).

91 IMG (17 mei 2021).

Enkele dagen voor het nieuwsbericht van het IMG heeft IMG-directeur Bas Kortmann de minister van Economische Zaken en Klimaat Van ’t Wout laten weten dat in de twee gebieden waar twijfels over de oorzaak van schades bestaan (zie figuur 9.4) ‘behoudens uitzonderingssituaties’ […] geen mijnbouwschade kan zijn ontstaan’. Kortmann doet deze uitspraak op basis van het onderzoek van TNO en de TU Delft en het (nog niet afgeronde) onderzoek van Deltares.

De nieuwe inzichten van het IMG hebben gevolgen voor de werkwijze van het instituut, legt Kortmann aan de minister uit: “Het instituut heeft daarom besloten dat het – uitzonderingssituaties daargelaten – geen schademeldingen meer in behandeling zal nemen met betrekking tot een woning buiten het effectgebied van de beving van Huizinge, welk effectgebied – als gezegd –al zeer ruimhartig is gedefinieerd aan de hand van een schadekans van slechts 1 op 10.000”

Kortmann realiseert zich dat dat bewoners in de betwiste aardbevingsgebieden ‘wellicht geen begrip zullen hebben voor deze beslissing’, omdat in het verleden wel schadevergoedingen zijn uitgekeerd. “Met de kennis van nu zouden deze rapporten [van deskundigen, red.] een andere uitkomst hebben gehad”, aldus Kortmann. “Het Instituut acht het niet juist om ondanks deze kennis voort te gaan met het uitkeren van vergoedingen voor de circa 25.000 woningen in dat gebied, waarvoor nu duidelijk is dat hun schade niet door de gaswinning uit het Groninger veld of de gasopslag Norg kan zijn ontstaan. Voor deze woningen zal nog wel moeten worden nagegaan of er sprake is van een uitzonderingssituatie doordat het ontstaan van indirecte schade ter plaatse niet kan worden uitgesloten.”92

De brief aan de minister van Economische Zaken en Klimaat is volgens Kortmann vooral een poging om meer geld te krijgen voor de mensen die door de onderzoeken geen aanspraak meer kunnen maken op een schadevergoeding van het IMG. “Wat wij konden doen, hebben wij toen ook gedaan, namelijk tegen de minister van EZK zeggen: luister eens, dit gaan wij doen omdat wij vinden dat het niet anders kan, maar dat gaat natuurlijk wel voor onvrede in die gebieden zorgen, omdat de mensen die daar nu nog zitten en erbuiten vallen, zullen zeggen: ja, maar in het verleden is hier wél een vergoeding toegekend. Maar het feit dat in het verleden eigenlijk op onjuiste gronden een vergoeding is toegekend, betekent niet dat je die fout mag herhalen. Dat is heel vervelend. Wij hebben niet de bevoegdheid om iets te doen aan dat gevoel van ongelijkheid tussen burgers. […] In een aantal gevallen is dat toch een relatief gering bedrag [de overlastvergoeding van €1.000, red.]. Omdat wij daar zelf ook best een rotgevoel bij hadden, hebben wij toen tegen de minister gezegd: wij geven jou graag in overweging om daar iets aan te doen.”93

Gemeenten willen nieuw onderzoek

Het besluit om geen schademeldingen meer in ontvangst te nemen in de randgebieden leidt bij gemeenten en de provincie Groningen tot telefoontjes en klachten van inwoners over het IMG. Er is ‘onrust, onbegrip, frustratie en onzekerheid’, aldus de lokale overheden in een brief aan