Feitenreconstructie 2017-2022

29 maart 2018 in een e-mail aan minister Wiebes terug dat de grafiek voor Shell en ExxonMobil als een verrassing komt: “Dat was voor hen even slikken: ze wisten dat wij inzetten op de nul en zijn het daar ook mee eens, maar dat de curve zo ver omlaag ging was zichtbaar een verrassing. Er blijft nog veel meer gas in de grond dan verwacht. […] Het zal er bij hen toe leiden dat ze zich nogmaals gaan beraden op hun financiële inzet. Exxon gaf aan dat de claim vanwege gas onder de grond weer op tafel ligt, Shell haastte zich daarna te zeggen dat zo’n claim afhangt van het totale financiële plaatje. Ik verwacht zelf nog steeds dat het mogelijk moet zijn om er binnen het eerder gegeven mandaat uit te komen (en in de cijfers van EZK en Fin is ook van dat mandaat uitgegaan), maar dan zal er waarschijnlijk geen plus inzitten en ook geen substantiële bijdrage aan de regionale opgave.”174

Van Loon verklaart dat het afbouwpad dat Gaastra op 28 maart 2018 laat zien, inderdaad als een verrassing komt, maar dat Shell het wel begrijpt: “Het was wel een verrassing qua tijdstip, denk ik. Het kwam wel van: goh, minister Wiebes zegt dat we naar nul gaan; dat is toch wel een heel opmerkelijk besluit. Maar tegelijkertijd wil ik herhalen dat wijzelf bij het ministerie een pad naar nul als scenario besproken hadden, ook met Wiebes. Het was een heel gedenkwaardig moment dat dat besloten werd, denk ik. We konden het ook wel begrijpen.”175

Filip Schittecatte, lead Dutch Joint Venture bij ExxonMobil noemt het nieuws in reactie op een interne terugkoppeling aan collega’s van ExxonMobil: “Not a good news story… debate in the cabinet will discuss radical volume decline. This profile is very close to our MI-feb 18 n2 included.”176 Het besluit van Wiebes vormt voor ExxonMobil aanleiding voor een herbezinning, zo verklaart Schittecatte: “Dat was nogal een drastische boodschap. Dat zorgde toch voor een moment van pauze bij ons intern om eens na te denken van: oké, wat is nu de nieuwe werkelijkheid waar we mee aan de slag moeten? […] Nee, eerder een soort hergroepering. Even met de mensen van Exxon samen laten bezinken wat nu eigenlijk de consequenties waren van die brief.”177

Onderhandelingen verlopen stroef Op 29 maart 2018 kondigt minister Wiebes in een brief aan de Tweede Kamer aan dat de gaswinning uit het Groningenveld uit veiligheidsoverwegingen op zo kort mogelijke termijn volledig zal worden beëindigd (zie paragraaf 8.3.4 over dit besluit van het kabinet).178 Hoewel ambtenaren van Economische Zaken medio maart 2018 nog denken dat de onderhandelingen in een ‘finale fase’ zijn beland, wordt de voorgenomen deadline van eind maart 2018 niet gehaald. De onderhandelingen met Shell en ExxonMobil zijn op dat moment wel in een vergevorderd stadium, maar het kabinetsbesluit om de gaswinning te beëindigen brengt verandering in de onderhandelingsposities. Door dit kabinetsbesluit daalt de verwachte omzet van het Groningenveld.

Op de dag waarop het kabinet besluit de gaswinning naar nul te brengen wordt wel alvast uitvoering gegeven aan een belangrijke afspraak voor Shell en ExxonMobil: op 29 maart 2018 wordt het wetsvoorstel in consultatie gegeven dat de winningsplicht voor de NAM regelt. Het betreft het wetsvoorstel tot wijziging van de Gaswet en van de Mijnbouwwet betreffende het minimaliseren van de gaswinning uit het Groningenveld (zie daarover eerder paragraaf 8.3.6).

174 Ministerie van EZK. Mailbericht, 29 maart 2018, 5.50. Onderwerp: Fwd: Beeld nog negatiever.

175 Verslag openbaar verhoor van mevrouw van Loon, 6 oktober 2022.

176 ExxonMobil. Mailbericht, 28 maart 2018, 21.20. Onderwerp: Fwd: Groningen update Wednesday 3/28.

177 Verslag openbaar verhoor van de heer Schittecatte, 5 oktober 2022.

178 Kamerstuk II 2017/18 33529, nr. 457.

Ambtenaren van Economische Zaken sturen op 29 maart 2018 een financieel voorstel van de Staat naar Shell en ExxonMobil. Het voorstel van de Staat is “een winstgebaseerde plus: 85% boven de 5”. Dat betekent dat de Staat een hogere winstafdracht wil dan de voorgestelde 85% (de ‘plus’), indien de winning boven 5 miljard kubieke meter ligt. Het gaat hierbij om afdrachten op basis van de winst, terwijl deze op grond van de meeropbrengstregeling (MOR) op de omzet worden gebaseerd.

Het voorstel bevat ook de bepaling dat de NAM, Shell en ExxonMobil afstand doen van een vordering op de Staat in verband met gasreserves in het Groningenveld die niet gewonnen zullen worden. Shell en Exxon verstrekken ieder voor gelijke delen een afdoende garantie ter dekking van 100% van de wettelijke en contractuele verplichtingen van de NAM (inclusief haar rechtsopvolgers). Daaronder vallen ook de verplichtingen van de NAM ten aanzien van betalingen aan de publiekrechtelijke entiteiten die de Staat voornemens is op te richten voor schadeafhandeling en versterking.179

De onderhandelingen tussen het ministerie en de oliemaatschappijen zijn in deze periode intensief. Op 4 april 2018 vindt een gesprek plaats van ambtenaren met Shell en ExxonMobil. Shell en ExxonMobil geven tijdens dat gesprek aan dat zij zich beraden op hun positie en vragen twee weken de tijd voor een nieuw financieel voorstel. Vervolgens sturen ambtenaren op 10 april 2018 een nieuwe versie van het Akkoord op Hoofdlijnen naar Shell en ExxonMobil.180 Op 13 april 2018 vindt een gesprek plaats tussen minister Wiebes, Van Loon en Van Beurden van Shell over herziening van het gasgebouw. Op verzoek van Shell is ExxonMobil niet bij dit gesprek aanwezig. Het is opvallend dat Shell een gesprek wil met minister Wiebes zonder ExxonMobil en dat minister Wiebes daarmee akkoord gaat.

Van Beurden wil oplossingsrichtingen verkennen. Als gevolg van het sneller terugbrengen van de gaswinning dan waar in de onderhandelingen van uit werd gegaan, staat de winstgevendheid van de gaswinning onder druk – en daarmee het financiële deel van de onderhandelingen. Een andere belangrijke kwestie die Shell aankaart is de dekking van de juridische aansprakelijkheid van de NAM in de periode dat de wet die de winningsplicht regelt nog niet in werking is getreden.181

Op 13 april 2018 wordt het persbericht uitgebracht dat minister Wiebes verwacht snel een akkoord te sluiten met Shell en ExxonMobil over een geleidelijke beëindiging van de gaswinning in Groningen.182 Op 19 april 2018 doen Shell en ExxonMobil een financieel tegenvoorstel.183 Een ambtenaar van Economische Zaken kwalificeert dit voorstel als “bedroevend”. De belangrijkste onderdelen van dit voorstel zijn: de MOR komt geheel te

179 Ministerie van EZK. Onderhandelingen Shell en Exxon – overzicht vanaf november 2017, 25 april 2018.

180 Ministerie van EZK. Onderhandelingen Shell en Exxon – overzicht vanaf november 2017, 25 april 2018.

181 Ministerie van EZK. Concept-nota asn minister Wiebes inzake overleg Shell inzake herziening Gasgebouw, 13 april 2018.

182 Ministerie van Financiën. Mailbericht, 13 april 2018, 12.18. Onderwerp: FW: Wiebes verwacht snel akkoord over gaswinning (2).

183 ExxonMobil. Mailbericht, 20 april 2018, 11.33. Onderwerp: Voorstel financials.