Feitenreconstructie 2017-2022

EZK overtuigt andere ministeries om de gaswinning te beëindigen Op 21 maart 2018 wordt ’s ochtend een deel van de oplegnotitie per mail gedeeld met een ambtenaar van Financiën. Het gaat om het gedeelte over de budgettaire consequenties van de beëindiging van de gaswinning, inclusief bovenstaande tabel. Dit leidt tot een aantal vragen van de ontvanger van de mail, onder andere over de achterliggende berekeningen van de tabel en de budgettaire gevolgen voor GTS bij een ombouw van de industrie. Zo vraagt de ambtenaar van Financiën zich af hoe de omzet is berekend, aangezien een productie van 12 miljard kubieke meter bij een marktprijs van €0,15 geen omzet van 1.500 miljoen euro genereert. De ambtenaar vraagt ook of deze nieuwe cijfers consequenties hebben voor de financiële tabel tot en met 2023, die al begin maart met Financiën is gedeeld en hoe zeker het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ervan is dat de versterkingsopgave tot nul gereduceerd kan worden. Een andere vraag is of het doorrekenen van een tussenscenario mogelijk is waarin het uitgangspunt is dat er 10.000 huizen versterkt moeten worden, maar dan wel tegen lagere kosten vanwege het hanteren van een andere Nederlandse Praktijkrichtlijn.98

Een ambtenaar van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat geeft antwoord op de vragen. Hij laat weten dat de omzet inderdaad lager uitvalt dan op basis van de berekening mag worden verwacht, omdat hiervan de organisatiekosten en de winst van GasTerra zijn afgetrokken, net als de transportkosten voor het Groningengas. Ook het gebruik van Norg speelt hierbij een rol. Norg is verliesgevend en dat verlies wordt gedekt uit verkoop van Groningengas. De ambtenaar geeft aan dat deze berekeningen geen consequenties hebben voor de eerdere financiële plaat tot en met 2023 als de winning inderdaad op een niveau van 12 miljard kubieke meter blijft en het aantal te versterken huizen daarmee op 20.000 zit. Een keuze voor het scenario waarin zo snel mogelijk naar nul wordt gegaan, heeft echter wel consequenties. Dan blijft de versterkingsopgave namelijk beperkt tot een aantal van 3.000 huizen. Maar dat vergt een nieuwe doorrekening en dat kost tijd, aldus de ambtenaar van Economische Zaken en Klimaat. Over de mate van zekerheid dat de versterkingsopgave naar nul kan worden teruggebracht, zegt de desbetreffende ambtenaar: “Dat weten we op voorhand niet zeker. Daarom houden we in de tabel zo snel mogelijk naar 0 nog rekening met 3.000 woningen.” De vraag over het tussenscenario wordt niet beantwoord.99

Opvallend is dat in deze berekeningen, die met het ministerie van Financiën worden gedeeld, uit wordt gegaan van 3.000 woningen, zonder dat hier een goede onderbouwing aan ten grondslag ligt. Hierdoor wordt (ten onrechte) een beeld geschetst dat het beëindigen van de gaswinning ook financieel aantrekkelijker is. Des te meer omdat er niet wordt ingegaan op de vraag van een ambtenaar van Financiën of er ook een tussenscenario van 10.000 woningen doorgerekend kan worden. Bij dat tussenscenario zou het beëindigen van de gaswinning financieel minder positief uitpakken.

Op 21 maart 2018 vindt er ook een overleg van secretarissen-generaal plaats, waarin onder andere de conceptbrief met scenario’s over de afbouw van de gaswinning wordt besproken. Ter voorbereiding van dit overleg stelt een ambtenaar van Financiën een nota op, gericht aan zijn secretaris-generaal, Manon Leijten. Hierin staat onder andere: “U kunt aangeven dat deze brief en onderliggende keuzes een zorgvuldige afweging vraagt van het kabinet. U kunt verzoeken om deze keuzes expliciet te maken in een oplegnotitie zodat in alle transparantie een discussie hierover kan worden gevoerd.” De ambtenaar adviseert om aan te geven dat in de brief de budgettaire onderbouwing ontbreekt van de afbouw van de gaswinning versus de besparing van de versterkingsopgave. In de nota staat verder dat het ministerie van Economische Zaken en Klimaat de teruglopende gaswinning en de herziening van de veiligheidsrichtlijn (de NPR) uit 2015 wil betrekken in de versterkingsopgave. In de nota wordt aangeven dat op 4 april dit verder zal worden besproken met de regio aan de bestuurlijke tafel. De brief aan de Kamer over het nulbesluit is dan enkele dagen publiek. “NCG gaat ondertussen onverminderd door met de versterkingsopgave en er zijn 4500 en 5500 woningen geïnspecteerd. U kunt erop wijzen dat indien EZK deze geïnspecteerde woningen als norm beschouwt (vast klikt), er weinig meer te besparen valt op de versterkingsopgave [immers men moet al die woningen versterken op basis van de eerdere norm].”100

In de tussentijd heeft minister Wiebes contact gezocht met inspecteur-generaal Kockelkoren van SodM en hem gevraagd hoeveel huizen versterkt dienen te worden in de komende jaren. Kockelkoren stuurt op 21 maart een tekstbericht naar minister Wiebes: “Eric, om nog even terug te komen op je vraag: in ons advies (dat er naar huidig inzichten begin juni kan zijn, misschien iets eerder) kunnen we laten zien hoeveel huizen over de tijd (per jaar dus) niet aan de uiteindelijke veiligheidsnorm (10-5) voldoen. Zo wordt ook duidelijk in welk jaar dit aantal nul zal zijn. We zullen ook tonen dat de versterking van x huizen slechts nodig zal zijn voor bv 8, 6, 4 of 2 jaar. Een geografische precisering kan in enige mate gebeuren, maar niet heel nauwkeurig. Laat maar weten of je meer info wil. Hgr., theodor”.101 SodM geeft dus aan pas vanaf juni meer inzicht te hebben.

Op dezelfde dag, woensdag 21 maart 2018, geeft een SodM-directeur een terugkoppeling binnen de organisatie over een gesprek met ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in het kader van de wijziging van de Mijnbouwwet en de Gaswet. Hierin geeft zij aan dat minister-president Rutte en het ministerie van Financiën nog niet overtuigd zijn van de afbouw naar nul. “[Naam ambtenaar] gesproken over hoe we de samenwerking kunnen optimaliseren ihkv wetsvoorstel en beleidsbrief, winningsplannenbrief en kleine veldenbrief: iedereen welwillend maar grens aan wat er kan. Dat maakte veel helder: Rutte en FIN hebben tegengas gegeven op het voornemen van Wiebes om het tempo af te bouwen naar nul.”102

Op 22 maart stuurt een ambtenaar van Economische Zaken en Klimaat een document door naar inspecteur-generaal Kockelkoren.103 Dit document bevat de tabel ‘Financiële gevolgen tussen 2023-2030 afbouwen naar nul’ (zie tabel 8.3), maar met iets meer uitleg. Zo blijken de kosten van 140 miljoen euro per jaar tussen 2023 en 2027 gebaseerd te zijn op 3.000 woningen uit batch 1467 en batch 1588, waarbij de verwachting is dat deze batches uitgevoerd worden. “Wellicht niet volledig maar daar zal een aantal woningen tegenover staan dat gedaan moet worden omdat ze onder de 10-4 norm zitten.”104

100 Ministerie van Financiën. Nota aan de secretaris-generaal van Financiën inzake voorbereiding SG-overleg Gasgebouw, 21 maart 2018.

101 SodM. Tekstbericht, 21 maart 2018, 11.30.

102 SodM. Mailbericht, 21 maart 2018, 21.34. Onderwerp: Ruud en ernst Paul gesproken.

103 Ministerie van EZK. Mailbericht, 22 maart 2018 13.46. Onderwerp: stappenplan ivm scenariobrief_fin.

104 Ministerie EZK. Draaiboek ivm scenariobrief, 22 maart 2018.