Gawalo Nr. 5 2020

VAKBLAD VOOR INSTALLATEURS: VERWARMING - SANITAIR - KLIMAAT

www.gawalo.nl Installeren ten tijde van corona p. 14

Materialen drinkwaterleidingen p. 22 Ketelfabrikanten klaar voor waterstof, gasnet niet p. 24 Coronavirus en klimaatsystemen p. 26 Leegstaande gebouwen en legionellabeheer p. 30 Productielijn voor RVS vaten gestart p. 33

TECHNIEK CV-ketels huurwoningen vervangen p. 16

N°05 Jaargang 32 Mei 2020

MARKT Gassamenstelling leidingen verandert p. 20

REGELGEVING Oververhitting aangepakt p. 34

TECHNIEK COVID 19 en klimaat in ziekenhuizen p. 36

%RVFK &RPSUHVV L $ $: 0R RQREORFN

1HÀW %RVFK KHHIW X DOOHV LQ KXLV RP PRHLWHOORRV

%LMYRRUEHHOG PHW GH VWLOOH &RPSUHVV L $: EXLWHQXQLW 2I PHW RQ]H VWLOOH ERGHPZDUPWH H SRPSHQ FRPSOHHW PHW %5/ / JHFHUWLÀFHHUGH H

'H QLHXZH ZDUPWHSRPSHQ YDQ 1HÀW %RVFK ]LMQ OHYHUEDDU LQ KHW WZHHGH NZDUWDDO YDQ

QHÀW ERVFK QO

NIEUW DucoBox Energy Comfort De SLIMSTE WTW-unit van Europa!

COMPACT & LICHT Kg

Slechts 21 kg

We inspire at www.duco.eu

100% UITWISSELBAAR Links

Rechts

AUTO-INREGELING SAVE TIME = SAVE MONEY

REDACTIONEEL / INHOUD

Coronacrisis

Wat voor gevolgen heeft de coronacrisis voor jullie bedrijf? Dat vroe-

gen we aan drie installateurs. (p. 14) “We hebben werk tot begin juni”, zegt Patrick Schimmel Installaties. “Ik merk dat er nog steeds offerteaanvragen van Schimmel Techniek Duurzame Instal Volgens Marcel de Groot, algemeen directeur van De binnen komen.” V Installatiegroep blijven de grote werken nog wel doorlopen.

Groot Installati Maar: “We zien z bij service en klein werk dat het nu al het minder wordt.” Voor directeur Matthijs de Pater van installatiebedrijf Instain in het Gelderse Terwolde is het heel simpel: “Wij werken zolang het kan.” Dat geldt ook voor de redactie van Gadoor zola walo. Daarom in dit nummer niet alleen aandacht voor de walo coronacrisis, maar ook voor de installatietechniek. c Tieneke Wilms tienekewilms@vakmedianet.nl

PODIUM GAWALO Ik wil een allround installateur worden, ik vind het leuk om mijn kennis uit te breiden”

@TienekeWilms

om cv-ketels 16 inOplossingen huurwoningen te vervangen De drie winnende oplossingen van de WarmteWissel-wedstrijd maken gebruik van hogetemperatuurwarmte en kunnen daardoor aangesloten worden op de bestaande installatie.

Sander Damsma, leerbedrijf Van der Sluis Installatietechniek

12 Drie installateurs over

14 deze uitdagende tijden De coronacrisis treft iedereen. Wat merken installatiebedrijven ervan?

Kunnen ze nog werken? En hoe kijken ze naar de toekomst? We vroegen het aan drie installateurs.

Gassamenstelling Nederlandse

20 leidingen verandert razendsnel

De gassamenstelling in Nederland verandert door het sluiten van de Groningse gasvelden snel. Toch heeft dit weinig gevolgen voor de eindgebruiker.

04

Gawalo Mei 2020

INHOUD

22 Materialen voor drinkwaterleidingen Drinkwaterleidingen kunnen bestaan uit verschillende materialen. Wat zijn de eigenschappen, voor- en nadelen en toepassingsmogelijkheden van die materialen?

24

Ketelfabrikanten klaar voor waterstof, gasnet niet

Bijna alle ketelfabrikanten hebben cv-ketels die tussen twintig en honderd procent waterstof aankunnen. Maar voorlopig komt er minder dan 0,5 procent waterstof uit de gasleidingen.

VERDER IN DIT NUMMER 06 39

Nieuws Vakbase W-installatie

41 46

Productberichten Servicepagina/colofon

26 Coronavirus en klimaatsystemen Kan het coronavirus, officieel COVID-19 of SARS-CoV-2, ook worden overgedragen via de lucht in gebouwen? Experts aan het woord.

30 Legionellapreventie Door de coronacrisis staan sommige gebouwen nu leeg of zijn er veel minder gebruikers in de gebouwen dan anders. Dat kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van het drinkwater in leidingen.

REGELGEVING Zomercomfort: geen luxe, maar noodzaak

34

op maat bij klimaat- en 36 Advies luchtbehandeling zorginstellingen Wat is de rol van de juiste afstelling van klimaatsystemen en luchtbehandeling in zorginstellingen en ziekenhuizen, bij minimalisering van de verspreiding van het coronavirus?

Gawalo Mei 2020

05

NIEUWS

Installatiebedrijven vrezen flinke omzetdaling Welke impact heeft de coronacrisis op uw bedrijf? Dat vroeg ondernemersorganisatie Techniek Nederland in een enquête onder haar leden.

De respondenten van de quickscan zagen de toekomst somber in.

maal een derde lager zal zijn dan een jaar gele-

het wegvallen van de werkvoorraad en werkne-

den. Een flink aantal ondernemers verwacht

mers die niet naar klanten toe willen, zijn oor-

zelfs meer dan de helft van de omzet te moeten

zaken van de teruglopende omzet. Ondertus-

inleveren.

sen neemt het ziekteverzuim toe; één op de

Techniek Nederland voorspelt op basis van de

drie bedrijven heeft te maken met meer dan

quickscan dat 3.100 van de ruim 5.000 aange-

tien procent zieke werknemers.

sloten installatiebedrijven werktijdverkorting

Techniek Nederland vraagt opdrachtgevers om

Eén op de drie deelnemende ondernemers ver-

zullen aanvragen. Een aanzienlijk deel van de

werk dat veilig kan plaatsvinden zoveel moge-

wacht dat de omzet over maart en april mini-

ondernemers (twintig procent) verwacht zelfs

lijk te laten doorgaan. Voorzitter Doekle

dat werktijdverkorting nodig zal zijn voor méér

Terpstra: “Uiteraard staat de veiligheid en

dan de helft van de werknemers.

gezondheid van onze klanten en van onze

Bijna alle respondenten (negentig procent)

medewerkers altijd op één. Maar als we volgens

geven aan in de problemen te komen omdat zij

de richtlijnen van het RIVM en de overheid kun-

geen werkzaamheden meer bij klanten mogen

nen doorwerken, moeten we het ook dóén.”

of kunnen uitvoeren. Voor bijna de helft van de

Terpstra doet daarnaast een beroep op

respondenten is het gebrek aan apparatuur of

opdrachtgevers om facturen sneller te betalen.

materialen, door stilgevallen leveringen, een

Daarmee kan de impact van de crisis wellicht

knelpunt. Ook ernstige liquiditeitsproblemen,

beperkt blijven.

Coronavirus: adviezen en gevolgen voor de installatiebranche De opmars van het coronavirus treft ook de installatiebranche. Techniek Nederland heeft daarom een informatiepagina gemaakt met veelgestelde vragen en antwoorden over de coronacrisis: www.technieknederland.nl/informatie-over-coronavirus.

De vragen en antwoorden worden regelmatig uitgebreid en geactualiseerd. Daarnaast staan op de informatiepagina handige documenten zoals voorbeeldbrieven.

Techniek Nederland verwijst overigens ook naar de website van de RIVM voor de actueelste stand van zaken.

Drie stikstoffabrieken voor Gasunie Er komen drie nieuwe stikstoffabrieken bij Zuidbroek in Groningen.

De installaties worden gebruikt om de samenstelling van geïmporteerd aardgas te verbeteren.

Zuidbroek. De installaties worden naar ver-

Han Fennema, CEO van Gasunie: “De bouw van

wachting medio 2022 in gebruik genomen.

deze installatie is een noodzakelijke maatregel

De overheid wil de gaswinning in Groningen

om de levering van aardgas in ons land te kun-

stopzetten. Toch heeft Nederland nog aardgas

nen garanderen. Dan is het aardgas uit het Gro-

nodig voor de verwarming van huizen en

ningse gasveld vanaf 2022 niet langer nodig.”

gebouwen en voor de industrie. Daarom imporAir Products en de Nederlandse Gasunie heb-

teert Nederland steeds meer aardgas uit het

ben onlangs het offici le startschot gegeven

buitenland. Het gas uit de Groningse velden is

voor de bouw van de nieuwe stikstoffabrieken.

laagcalorisch. Er zit per volume-eenheid min-

De installaties van de stikstoffabrieken bij Zuid-

der energie in dan in het hoogcalorische gas uit

broek beslaan ongeveer twaalf hectare. Ze heb-

andere velden in bijvoorbeeld Rusland en Noor-

ben een capaciteit van 180.000 kubieke meter

wegen. Om het geïmporteerde gas geschikt te

stikstof per uur. Dat is meer dan tien keer hoger

maken voor Nederlandse gastoestellen, wordt

dan die van de bestaande stikstoffabriek bij

het gemengd met stikstof.

06

Gawalo Mei 2020

NIEUWS

Coronavirus zit ook in de riolering Het coronavirus zit in het Nederlands rioolwater, zo blijkt uit onderzoek van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, red).

besmetting in de omgeving was geconstateerd. Mensen die met afvalwater werken, moeten zowel direct contact met het water, als het inslikken of inademen van nevel van afval-

Groothandel bezorgt ook kleine bestellingen

water vermijden.

Dat komt omdat bij een deel van de patiënten

Uit onderzoek is gebleken dat de bescher-

Rensa gaat ook kleine bestellingen van installa-

het nieuwe coronavirus in de ontlasting voor-

mingsmaatregelen voor mensen die met afval-

teurs zelf bezorgen. Tot nu toe werd dat gedaan

komt. Die ontlasting komt via de toiletten in het

water werken niet alleen beschermend werken

door externe bezorgdiensten.

riool terecht.

tegen de bekende ziekteverwekkers, maar ook

In totaal gaan er eind mei zestien bussen rij-

In onder meer het afvalwater in Amsterdam,

tegen het nieuwe coronavirus. Professionals

den, met eigen chauffeurs, die bestellingen

Tilburg en Loon op Zand, is het nieuwe corona-

die aan rioleringen werken moeten persoonlijke

bezorgen voor zusterondernemingen Rensa

virus met DNA-technieken aangetoond. Dat

beschermingsmiddelen dragen die bij deze

Verwarming & Ventilatie, Gévier en Gafco. Voor

was telkens slechts vier dagen nadat de eerste

werkzaamheden passen.

de bestellingen zorgt Rensa Family Company, de centrale dienstverlener in de Rensa Family. met twee centrale distributiecentra in Didam en Doetinchem. Met de nieuwe logistieke in-

Norm gasdistributieleidingen ter commentaar

vulling wil Rensa Family Company de kwaliteit en betrouwbaarheid van alle bezorgingen op het gelijke niveau brengen. Uit een pilot in Amsterdam blijkt dat Rensa Family Company meer grip heeft op de uitleveringen van kleine

NEN heeft deel 10 herzien van de normenserie NEN 7244 ‘Gasvoorzieningsystemen - Leidingen voor maximale bedrijfsdruk tot en met 16 bar’. Het normontwerp is gepubliceerd voor commentaar.

om in elke meervoudige meteropstelling een

bestellingen, bestaand uit één of een aantal

B-klep te plaatsen. In een opmerking wordt nu

kleine dozen dan bij groupage. Groupage is

verwezen naar NPR 3378-5 waarin wordt

het samenvoegen van kleine ladingen van di-

gesteld dat direct achter elke meervoudige

verse partijen tot één grote lading bij een be-

meteropstelling een gasgebrekbeveiliging in de

zorger.

voorziening voor gas behoort te worden aange-

Transportmanager Bob Lammers: “Zo kunnen

bracht.

we zelf de uitleveringsroute bepalen en staan

De nationale normenserie NEN 7244 ‘Gasvoor-

- In 6.2 Sterkte- en dichtheidsbeproeving wordt

we in direct contact met onze chauffeurs. We

zieningsystemen - Leidingen voor maximale

nu hoofdzakelijk verwezen naar NEN 7244-7.

kunnen klanten nauwkeuriger informeren over

bedrijfsdruk tot en met 16 bar’ is opgesteld op

Belanghebbende partijen en geïnteresseerden

de status van hun bestelling, daarnaast kunnen

basis van de Europese normen voor gasdistribu-

kunnen tot 1 juni 2020 commentaar indienen

we adhoc-wijzigingen en bestellingen goed ver-

tieleidingen. Deel 10 uit deze normenserie is her-

op het normontwerp via de website

werken en eventuele problemen snel oplossen

zien en als normontwerp gepubliceerd voor

www.normontwerpen.nen.nl.

door de korte lijnen met onze verkooporganisa-

commentaar. Het normontwerp NEN 7244-

ties en servicebalies.”

10:2020 vervangt de versie met aanvullingsblad uit 2013. In Het gaat om de volgende wijzigingen: - Bijlage B uit het wijzigingsblad van 2013 is in deze editie opgenomen.

- 5.3.3 is gewijzigd van Bestandheid tegen te hoge temperatuur naar Beschermingsmaatregelen tegen falen bij hoge temperatuur. Concrete beschermingsmaatregelen zijn benoemd en er is een verwijzing opgenomen naar een bijlage C. Die bijlage bevat een Bepalingsmethode bestandheid van een meteropstelling tegen beginnende brand.

- In 5.3.5.9 Gasgebrekbeveiliging (B-klep) is de verplichting voor de netbeheerder verwijderd

Gawalo Mei 2020

07

NIEUWS

Steunmaatregelen beschikbaar voor alle bedrijven De coronacrisis heeft enorme consequenties voor het bedrijfsleven. Het kabinet presenteerde een omvangrijk pakket aan noodmaatregelen om de schadelijke gevolgen te beperken.

Op welke overheidssteun kunnen bedrijven rekenen?

2. Extra ondersteuning zelfstandig onderne-

te worden betaald. Het is bovendien niet nodig

mers (ministerie van SZW en gemeenten)

meteen bewijsmateriaal mee te sturen. Daar

Het kabinet stelt een tijdelijke, versoepelde

krijgt de ondernemer langer de tijd voor. De

regeling in om zelfstandig ondernemers, waar-

invorderingsrente die normaal gesproken ingaat

onder zzp’ers, te ondersteunen zodat zij hun

na het verstrijken van de betalingstermijn wordt

bedrijf kunnen voortzetten. De regeling wordt

tijdelijk verlaagd van vier procent naar bijna nul

uitgevoerd door gemeenten. Zelfstandigen

procent. Dit geldt voor alle belastingschulden.

kunnen voor een periode van drie maanden, via

Ook het tarief van de belastingrente gaat tijde-

Het pakket aan maatregelen voor banen en

een versnelde procedure, aanvullende inko-

lijk naar bijna nul procent. Deze verlaging zal

economie:

mensondersteuning krijgen voor levensonder-

gelden voor alle belastingen waarvoor belas-

houd. Deze vult het inkomen aan tot het sociaal

tingrente geldt. Het kabinet zal de belastingren-

1. Instellen tijdelijke regeling tegemoetkoming

minimum en hoeft niet worden terugbetaald. Er

te zo snel mogelijk aanpassen.

loonkosten (ministerie van SZW)

is in deze tijdelijke bijstandsregeling voor zelf-

Een ondernemer die omzetverlies verwacht

standig ondernemers geen sprake van een ver-

4. Verruiming regeling Garantie Ondernemersfi-

(minimaal twintig procent) kan bij het UWV

mogens- of partnertoets. Ondersteuning vol-

nanciering (ministerie van EZK)

voor een periode van drie maanden een tege-

gens deze tijdelijke regeling is ook mogelijk in

Ondernemingen die problemen ondervinden bij

moetkoming in de loonkosten aanvragen

de vorm van een lening voor bedrijfskapitaal,

het verkrijgen van bankleningen en bankgaran-

(maximaal negentig procent van de loonsom,

tegen een verlaagd rentepercentage.

ties kunnen gebruik maken van de Garantie Ondernemersfinanciering-regeling (GO). Het

afhankelijk van het omzetverlies). UWV zal een voorschot verstrekken van 80% van de

3. Versoepeling uitstel van betaling belasting en

kabinet stelt voor het garantieplafond van de GO

gevraagde tegemoetkoming. Voorwaarde is dat

verlaging boetes (Belastingdienst)

te verhogen van 400 miljoen naar 1,5 miljard

er geen personeel ontslagen mag worden om

Getroffen ondernemers kunnen eenvoudiger

euro. Met de GO helpt EZK zowel het MKB als

bedrijfseconomische redenen in de subsidiepe-

uitstel van belasting aanvragen. De Belasting-

grote ondernemingen door middel van een vijftig

riode. Deze Tijdelijke Noodmaatregel Over-

dienst stopt de invorderingen dan direct. Dit

procent garantie op bankleningen en bankgaran-

brugging voor Werkbehoud (NOW) is de ver-

geldt voor de inkomsten-, vennootschaps-, loon-

ties, (minimaal 1,5 miljoen-maximaal 50 miljoen

vanger van de huidige regeling

en omzetbelastingen (btw). Eventuele verzuim-

euro per onderneming). Het maximum per

werktijdverkorting.

boetes voor het niet op tijd betalen, hoeven niet

onderneming wordt tijdelijk verruimd naar 150 miljoen euro. Het Kabinet committeert zich om alle garantieruimte te verstrekken die nodig is.

5. Rentekorting kleine ondernemers op microkredieten Qredits (ministerie van EZK) Microkredietenverstrekker Qredits financiert en coacht een grote groep kleine en startende ondernemers, die via de bank vaak moeilijk aan financiering komen. Te denken valt aan ondernemers in de horeca, detailhandel, persoonlijke verzorging, de bouw en zakelijke dienstverlening. Qredits stelt een tijdelijke crisismaatregel open: voor kleine ondernemers die geraakt worden door de coronaproblematiek wordt uitstel van aflossing aangeboden voor de duur van zes maanden en de rente gedurende deze periode automatisch verlaagd naar twee procent. Het kabinet ondersteunt Qredits voor deze maatregel met maximaal 6 miljoen euro.

6. Tijdelijk borgstelling voor land- en tuinbouwbedrijven (ministerie van LNV)

08

Gawalo Mei 2020

NIEUWS

Voor de land- en tuinbouwbedrijven komt er een

Het kabinet gaat in overleg met de Vereniging

8. Compensatieregeling getroffen sectoren

tijdelijke borgstelling voor werkkapitaal onder

Nederlandse Gemeenten (VNG) over de moge-

(ministerie van EZK)

de regeling Borgstelling MKB-Landbouwkredie-

lijkheid om (voorlopige) lokale aanslagen aan

De gezondheidsmaatregelen van het kabinet

ten (BL). Daarmee staat het kabinet borg voor

ondernemers stop te zetten en al opgelegde

hebben enorme consequenties voor de inkom-

de kredieten van agrarisch ondernemers. Het

aanslagen aan bedrijven in te trekken. Het gaat

sten in een aantal sectoren in het bijzonder.

kabinet streeft ernaar om deze tijdelijke verrui-

hierbij in het bijzonder om de toeristenbelas-

Zoals bijvoorbeeld de (verplichte) sluiting van

ming van de BL spoedig open te kunnen stellen.

ting. Ook is het Rijk met de cultuursector in

eet- en drinkgelegenheden en annuleringen in de

overleg om te kunnen aansluiten bij generieke

reisbranche. Deze inkomsten kunnen bovendien

7. Overleggen over toeristenbelasting (Rijk/

maatregelen en eventuele verbijzondering

moeilijk worden ingehaald wanneer het corona-

gemeenten) en cultuursector

indien dat nodig is.

virus achter de rug is. Het kabinet komt daarom met een compensatieregeling met passende maatregelen voor bedrijven in de genoemde sectoren. Deze wordt nu uitgewerkt en met spoed voorgelegd aan de Europese Commissie voor de beoordeling op (geoorloofde) staatssteun.

Corona-updates De ontwikkelingen in de coronacrisis volgen elkaar snel op. Wilt u op de hoogte blijven, kijk dan voor het recentste nieuws op https://www.gawalo.nl/home/onderwerp/coronavirus of scan deze QR-code

Coronabesmetting opsporen met warmtebeeldcamera’s, mag dat?

Er is ineens veel vraag naar warmtebeeldcamera’s, zo constateert Idis Nederland, dat gespecialiseerd is in cameratechnologie. Wellicht komt dat doordat deze thermische camera’s redelijk nauwkeurig kunnen aantonen of iemand het extra warm heeft en dus mogelijk koorts heeft.

Maar dat is niet toegestaan, zo waarschuwt de cameraspecialist: “We begrijpen dat mensen zichzelf willen beschermen door met een warmtebeeldcamera ‘oververhitte’ mensen te onderscheiden, maar dat mag niet zomaar. Je hebt hier namelijk te maken met privacywetgeving.”

“In de basis is cameratoezicht altijd een inbreuk op iemands privacy. Het meten van de temperatuur van iemand valt ook onder het verwerken van persoonsgegevens. Dat levert dus direct een probleem met privacy op.”

Jeroen Terstegge, deskundige op het gebied van privacywetgeving, bevestigt de problematiek: “Het is ingewikkeld. Toezichthouders in Europa spreken elkaar tegen over wat wel en wat niet mag. Van de Autoriteit Persoonsgegevens zou zo’n warmtecamera waarschijnlijk niet mogen, onder het motto: ‘alles via de bedrijfsarts’. Dat geldt ook voor de Franse toezichthouder. Maar bijvoorbeeld in Ierland hebben ze minder problemen met het vaststellen van corona-symptomen aan de poort.”

Terstegge: “De AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming, red.) vereist ‘Europees of nationaal recht’ dat dit mogelijk maakt, maar de Nederlandse wetgeving hieromtrent is onduidelijk. De aansporing van de regering om bij corona-symptomen thuis te blijven valt onder de dringende adviezen en is geen ‘recht’ zoals de AVG vereist. De rechtsbasis voor bedrijven en instellingen om gezondheidsgegevens te verwerken, zoals een verhoogde temperatuur van werknemers, klanten en bezoekers, lijkt te ontbreken.” Terstegge tot slot: “De verplichting om een veilige werkplek in te richten volgens de Arbowet in artikel 3 lid 1, met name onder b, is wellicht een rechtsbasis voor het scannen op corona-symptomen aan de poort.”

Gawalo Mei 2020

09

&" # " !

" # " $ !" " # ! " ! # " " " " " "##

$ % # "&# $

% " " !" !" " # $

" " $

!

! ! ! % !

! " $ ! ! "

met luchtreiniger

NIEUWS

Vakbeurzen komen samen in Nationale Energie Week De vakbeurzen Renovatie 2020 en Monument verschuiven van mei naar oktober en komen samen met onder meer Vakbeurs Energie.

Met deze verplaatsing gaat Renovatie 2020 - zo

ge Day, het Nederlands Warmtepompencon-

meldt beursorganisatie 54Events - deel uitma-

gres en het (FESI) EK Technische Isolatie.

ken van de zogeheten Nationale Energie Week.

In deze samensmelting van beurzen vinden tevens de Vakbeurs Energie en de beurzen PRE-

De vakbeurzen Renovatie 2020 en Monument,

FAB, Zero Emission | Ecomobiel en Industrial

die aanvankelijk half mei gelijktijdig zouden

Heat & Power plaats. Thema van de Nationale

plaatsvinden in de Brabanthallen in ‘s-Herto-

Energie Week is: ‘Samenwerken in transitie’.

genbosch, worden vanwege het coronavirus

Daarnaast zullen diverse partijen tijdens de

verzet naar oktober (dinsdag 6 tot en met don-

Nationale Energie Week in de Brabanthallen in

derdag 8 oktober). De locatie blijft met de Bra-

‘s-Hertogenbosch aanvullende kennisprogram-

banthallen in ‘s-Hertogenbosch dezelfde.

ma’s organiseren, waaronder de Energy Stora-

‘Samen veilig doorwerken’ dankzij protocol en helpdesk De bouw- en technieksector en de overheid hebben het ‘Protocol Samen veilig doorwerken’ vastgesteld.

Voor vragen over veilig doorwerken tijdens de coronacrisis is er sinds eind maart ook een helpdesk Corona Bouw en Installatietechniek.

Om installateurs en bouwers te ondersteunen

Op de website www.helpdeskcorona-bt.nl is

bij de uitvoering van het protocol, is er een

informatie te vinden over de helpdesk.

helpdesk Corona Bouw en Installatietechniek

Ook is er een lijst met veelgestelde vragen

in het leven geroepen. Deskundigen uit de

opgenomen en kunnen er posters en een prak-

bouwsector geven advies via het gratis tele-

tische toolbox worden gedownload.

foonnummer 085 – 080 1544, e-mail en chat.

Het protocol wordt ondersteund door: Aedes, AFNL-NOA, Bouwend Nederland, CNV, FNV Bouwen en Wonen, FNV Metaal, OnderhoudNL, Techniek Nederland en Woonbond. Met het protocol willen deze partijen een steentje bijdragen aan de continuïteit in de bouwproductie en het behoud van werkgelegenheid.

In het protocol staan richtlijnen om het risico op besmetting met het coronavirus zo klein mogelijk te houden. Het gaat om richtlijnen voor de bouwplaats of werklocaties en om richtlijnen voor werken bij particulieren.

Duidelijkheid over de regels is een goede basis voor veilig werken, aldus Techniek Nederland.

Voorzitter Doekle Terpstra: “Vanzelfsprekend staat de veiligheid en gezondheid van onze medewerkers altijd voorop. Bij twijfel voeren we werkzaamheden niet uit.”

Kijk voor dagelijks nieuws op www.gawalo.nl

@ @Gawalo

Gawalo Mei 2020

11

PODIUM GAWALO

WIE?

Sander Damsma (22 jaar).

WAAROM?

Hij won de Skills Heroes kampioenschappen 2020 en werd daardoor voor de tweede keer op rij Nederlands kampioen ‘sanitaire- en verwarmingstechniek’.

MOTTO?

Doe wat je leuk vindt, dan kun je heel ver komen.

12

Gawalo Mei 2020

PODIUM GAWALO

Sander Damsma Tekst Marion de Graaff Beeld NFP Photography

Hoe word je nou zo goed?

Waar leer/werk je op dit moment?

Door heel veel te oefenen, door te leren van vaklui, door te focussen en

Ik doe een leerwerktraject bij opleidingsbedrijf IW Noord, Oost en Fle-

een vaste hand te hebben. Maar ook door er plezier in te hebben. Ik

voland en werk bij leerbedrijf Van der Sluis Installatietechniek, allebei

vind dit vak gewoon geweldig. Het bestaat uit heel veel verschillende

in Genemuiden. Ik ga regelmatig naar het Deltion College in Zwolle voor

onderdelen dus het is afwisselend. En je maakt iets: aan het einde van

avo-vakken en voor de installatietechnische theorievakken.

de dag heb je iets geïnstalleerd of gerepareerd. Dat is heel concreet.

Als je in de winter een kapotte cv-ketel weer aan de praat krijgt en een

Wat wil je bereiken in je vak?

blije klant hebt: prachtig is dat. Het helpt trouwens wel dat mijn vrien-

Ik wil een echte allround installateur worden en ik vind het leuk om mijn

din, vrienden, ouders en familie mij steunen, hoor. Zonder dat zou het

kennis uit te breiden. Werktuigbouwkunde heeft tegenwoordig steeds

een stuk moeilijker zijn!

meer elektrotechnische componenten. Daarom ben ik begonnen met een aanvullende opleiding in de elektrotechniek. Ik wil vooral veel ken-

Wat betekent het om weer Nederlands kampioen te zijn?

nis opdoen en dan kijken wat er op mijn pad komt.

Ik heb mijn titel kunnen verdedigen én behouden, daar ben ik natuurlijk heel trots op! Als finalist ben ik zeker van deelname aan de Europese competitie EuroSkills 2020 in Oostenrijk in september. De regel is dat je één keer aan het EK en één keer aan het WK mee mag doen. Het WK

‘Ik wil een echte allround installateur worden.

Ik vind het leuk om mijn kennis uit te breiden’

in Shanghai in 2022 zit er dus niet meer in voor mij, maar ik kijk zeker uit naar het EK in Graz!

Bij dit soort wedstrijden is de tijdsdruk enorm. Hoe beleef jij dat?

Je bent enorm druk met leren en werken en je voorbereiden op

Daar moet je wel tegen kunnen. Je krijgt een beperkt aantal uren om

het EK. Heb je nog wel vrije tijd en zo ja: wat doe je dan graag?

een werkstuk te maken. In de opdrachten komen alle facetten van de

Het is ook belangrijk om te ontspannen, dus ik breng de weinige vrije

sanitaire- en verwarmingstechniek aan de orde. Bij het NK hadden we

tijd die ik heb graag door met mijn vriendin, en met vrienden.

twee dagen en één ochtend om een cv-installatie, een gasinstallatie en een rioleringssysteem te installeren en koud- en warmwaterleidingen aan te leggen. Dat betekent flink doorwerken! Het werkstuk moet er netjes uitzien en goed zijn, maar je moet ook efficiënt en veilig werken.

Maar ik ben al heel lang aan het oefenen, hoor. Zoiets doe je niet van de ene op de andere dag.

Je nam deel aan de World Skills 2019 in Kazan. Hoe was dat?

Ik behaalde de vijftiende plaats en kreeg daarvoor een Medal of Excellence. Het was heel bijzonder om mee te doen. De reis naar en het verblijf in Rusland, deel uitmaken van zo’n team, de wedstrijdlocatie: heel overweldigend allemaal.

Wie verdient een plek in ‘Podium Gawalo’?

In deze rubriek komen installatieprofessionals aan het woord die een

Hoe ben je tot de keuze voor de richting werktuigbouwkunde

bijzondere prestatie hebben geleverd. Bent u of kent u zo iemand?

gekomen?

Tip dan de redactie via gawalo@vakmedianet.nl. Geef daarbij aan wie

Mijn opa dacht dat het misschien wel iets voor mij was. Hij nam me mee

onze aandacht verdient en waarom.

naar een open dag van het Deltion College. Ik was gelijk enthousiast.

Gawalo Mei 2020

13

MARKT Offertes - Maatregelenpakket - Thuiswerken

Drie installateurs over deze uitdagende tijden De coronacrisis treft iedereen. Wat merken installatiebedrijven ervan? Kunnen ze nog werken? En hoe kijken ze naar de toekomst? We vroegen het aan drie installateurs.

Tekst Marion de Graaff

Directeur Patrick Schimmel van Schimmel

werkplekken gecreëerd, een sluis ingesteld

done, maar nu moeten we wel. En het gaat

Techniek Duurzame Installaties in Barneveld

voor het aannemen en uitgeven van goederen,

eigenlijk prima, we krijgen heel veel werk

komt net uit een crisisoverleg met zijn mon-

alle bussen uitgerust met desinfecterende

gedaan. Ik heb met de collega’s die een kan-

teurs. “Dat doen we iedere ochtend van negen

doekjes en handgels en noem maar op. De

toorfunctie hebben nu al afgesproken dat we

tot half tien. We nemen alles door wat er speelt,

monteurs desinfecteren iedere ochtend hun

na deze coronacrisis allemaal een dag in de

wisselen ervaringen en tips uit, en zijn even

bus en doen iedere dag schone werkkleding

week thuis gaan werken. Dat scheelt reistijd,

echt op elkaar afgestemd. Dat is heel belangrijk

aan. In de handtekening onder onze mails heb-

reiskosten en CO2-uitstoot.”

in deze tijd. Het gaat nu in de media veel over

ben we de oproep/slogan ‘#FlattenTheCurve

eenzaamheid bij ouderen, maar een alleen-

Let’s do this together, apart’ gezet: we moeten

Koffiedik kijken

staande werknemer die thuis werkt ziet verder

dit met z’n allen doen en ons aan de maatrege-

“Het zijn uitdagende tijden”, stelt Marcel de

ook maar weinig mensen. Het is belangrijk om

len houden. Een collega die vorige week ver-

Groot, algemeen directeur van De Groot Instal-

iedereen erbij te houden en aandacht voor

kouden was, is uit voorzorg thuis gebleven. Dat

latiegroep. “De grote werken blijven nog wel

elkaar te hebben.”

moet gewoon! Logistiek is het soms aanpas-

doorlopen, waarbij we ons strikt aan de RIVM-

sen, want met meerdere mensen in één bus is

voorschriften houden. We zien bij service en

#FlattenTheCurve

niet oké nu. Ook is het lastig om sommige

klein werk dat het nu al minder wordt. Er wor-

Schimmel: “We hebben een groepsapp waarin

materialen te krijgen. We installeren veel Daikin

den geen nieuwe opdrachten gegeven, we mer-

werkelijk alles in gemeld mag worden. Toen alle

warmtepompen, maar die moeten uit België

ken al dat mensen om uitstel van betaling gaan

maatregelen bekend werden gemaakt, moes-

komen en dat zit grotendeels op slot.”

vragen, en dat is best moeilijk. Opdrachtgevers proberen klussen die nog niet vast liggen naar

ten we enorm schakelen. We hebben thuis-

Offerteaanvragen

later in het jaar te schuiven, dus dat maakt het

“We hebben werk tot begin juni”, zegt Schimmel.

qua planning soms ingewikkeld. Consequenties

Hij merkt dat er nog steeds offerteaanvragen bin-

op de lange termijn? Tsja, dat is echt koffiedik

nen komen. “Misschien komt dat omdat mensen

kijken, ik durf daar nu niets over te zeggen. Het

meer tijd hebben om in een groot onderwerp als

mooie is dat ik bij de zevenhonderd collega’s

de verduurzaming van hun woning te duiken. Wat

toch vooral het gevoel bespeur dat ze gemoti-

dat betreft hebben we niet te klagen. Ik denk dat

veerd zijn en graag door willen werken.”

installatiebedrijven die vooral onderhoud doen er

De grootste zorg van De Groot is dat ze na deze

veel meer last van hebben.”

hele episode alsnog last gaan krijgen van stag-

Het thuiswerken bevalt Schimmel prima. “Ik

natie van de aanvoer van materialen. “We zijn

Matthijs de Pater van installatiebedrijf Instain:

heb een beetje een vakantiegevoel, want ik loop

afhankelijk van bedrijven in andere landen.

“Wij werken door zolang het kan.”

in mijn joggingbroek rond en de kinderen zijn

Sprinkleronderdelen komen uit de Verenigde

thuis. Onder installateurs was thuis werken not

Staten en het is maar helemaal de vraag hoe ze

14

Gawalo Mei 2020

MARKT

Bij Schimmel Techniek Duurzame Installaties in Barneveld is er iedere dag crisisoverleg.

daar over een aantal maanden met de export

deelhouders is heel belangrijk, vertelt De

pig stil te leggen. Of dat verstandig is? Ik

omgaan. Bepaalde buizen voor sprinklerinstalla-

Groot. “Natuurlijk houden we alle ontwikkelin-

betwijfel het, want ketels periodiek nakijken is

ties halen we normaalgesproken uit Italië, maar

gen scherp in de gaten en we zien dat er in de

essentieel. Gelukkig gaan we naar de lente toe,

daar ligt op dit moment de productie totaal stil.

landen om ons heen ook nog steeds gewerkt

dus kan de kachel binnenkort hopelijk uit.”

Het kon nog wel eens een tijd gaan duren voor-

wordt. Ik denk dat we nog niet aan het einde

dat dat allemaal weer is zoals het was.”

zijn, dus we moeten proberen om hier met z’n

Landelijke adviezen

allen zo goed mogelijk doorheen te komen.”

Een deel van de Instain servicemonteurs doet

Blij met maatregelenpakket

tijdelijk andere werkzaamheden. “We hebben

De Groot is blij met de maatregelen van het kabi-

Fit blijven en doorgaan!

werk genoeg”, zegt De Pater, “onze agenda

net zoals uitstel van betaling van de belasting.

Directeur Matthijs de Pater van installatiebe-

staat nog voor zo’n drie maanden vol. Daarna

“Voor wat betreft de mogelijkheid om werktijd-

drijf Instain in het Gelderse Terwolde: “Wij wer-

zien we wel weer verder. Mocht Nederland echt

verkorting voor medewerkers aan te vragen vind

ken door zolang het kan, al hebben we volgens

op slot gaan, dan hebben we allemaal een pro-

ik de richtlijnen nog niet helemaal duidelijk”, zegt

de minister dan geen vitaal beroep. Als er

bleem. En dan zijn we er trouwens zeker niet

hij. “Je moet een behoorlijke terugval in je omzet

iemand in de kou zit vanwege een kapotte ketel,

met het huidige noodmaatregelenpakket. Dat is

warmtepomp, of er is lekkage, dan is het toch

dan een druppel op een gloeiende plaat, hoe

wel fijn dat wij iets kunnen doen. Een aantal col-

goed bedoeld ook. Loonkosten is één ding, maar

lega’s werkt thuis, de monteurs gaan naar klan-

het gaat ook om huur/hypotheek, verzekerin-

ten en nemen daarbij alle voorzorgsmaatrege-

gen, gas, licht, het wagenpark en noem maar op.

len in acht. We bellen klanten kort voor een klus

Mijn motto in deze tijd van onzekerheid luidt:

op om nog even te horen of het door kan gaan.”

‘fear is the mother of all shit’. Als iedereen in de

Voor iedereen is het op dit moment nog wen-

paniek schiet, dan valt de economie op termijn

hebben en dat ook nog aan kunnen tonen. Ik kan

nen en aanpassen, vertelt De Pater. “Met thuis-

helemaal stil en zijn we nog veel verder van huis.

op dit moment nog niet zeggen hoe dat in april of

werkende partners, kinderen die bij huis lopen,

Dee Pater: “Dat moeten we zien te voorkomen,

mei zal zijn. We gaan wel gebruik maken van

de sportclub die dicht is en noem maar op. Dat

want het gaat eindeloos veel tijd en moeite kos-

liquiditeitsmogelijkheden die in de belastingre-

geldt voor de collega’s, maar net zo goed voor

ten om alles dan weer op te starten. Het beste

gelgeving genoemd worden. We gaan er alles aan

onze klanten natuurlijk. Zelf werk ik nog op kan-

wat we volgens mij allemaal kunnen doen, is de

doen om niet in de problemen te raken en zijn

toor: het voelt een beetje alsof ik het fort

landelijke adviezen opvolgen en zo goed moge-

daar positief over, maar deze crisis is zoiets

bewaak. In deze gekke tijd maakt iedereen zijn

lijk doorgaan met alles. Daarbij is een ieders

groots en ongrijpbaars.

eigen protocol, en daar hebben wij soms last

fysieke en mentale gezondheid super belang-

Communicatie met de medewerkers, maar ook

van. Woningbouwcorporaties waarvoor wij het

rijk, dus fit en positief blijven, goed eten en op

de ondernemingsraad, met klanten, met aan-

ketelonderhoud doen, laten weten dat voorlo-

tijd naar bed.”

‘Met meerdere mensen in één bus is niet oké nu’

Gawalo Mei 2020

15

TECHNIEK Prijsvraag - Woningcorporaties - Brabant

Drie oplossingen om cv-ketels in huurwoningen te vervangen ‘Kom met oplossingen voor de vervanging van cv-ketels in huurwoningen.’ Dat was de inzet van de WarmteWissel-wedstrijd. De drie winnende oplossingen maken gebruik van hogetemperatuurwarmte en kunnen daardoor aangesloten worden op de bestaande installatie.

Tekst Joop van Vlerken

De WarmteWissel is door acht Brabantse

poraties staan voor een grote uitdaging en heb-

van het aardgas afgaan, maar wij denken dat

woningorporaties georganiseerd. Er zijn drie

ben veel woningen die lastig te verduurzamen

gas in sommige gevallen nog nodig is, zoals

winnaars: Cooll, Fectum en Tarnoc. Dat werd

zijn. Ze zijn op zoek naar makkelijk inpasbare

voor woningen die wat ouder zijn met een

op 5 maart bekend gemaakt bij de prijsuitrei-

oplossingen. Dat is dit zeker. Je kunt de warm-

hogere warmtevraag. Voor dergelijke woningen

king in Veghel. Zij zijn beloond met elk 20.000

tepomp op de plek van de cv-ketel hangen en je

heb je een systeem nodig dat hogetempera-

euro. De andere twee deelnemers, Volthera en

hoeft verder weinig te doen.”

tuurwarmte kan afgeven.”

HRsolar SPRING, wonnen ieder 5.000 euro.

De warmtepomp van Cooll is brandstofgestookt en heeft een COP van 1,5. “Je kunt er in principe

Hogetemperatuurwarmtepomp

Gasadsorptiewarmtepomp

een derde van je gasrekening mee besparen.

De Turbineketel van Tarnoc is een van de ande-

Een van de winnaars van de Warmtewissel is

Dat kan nog meer worden als je het bijvoorbeeld

re twee winnaars. Het is een hogetemperatuur-

het Twentse bedrijf Cooll. Dit bedrijf ontwikkel-

met zonthermische panelen combineert.”

warmtepomp die ontwikkeld is door een star-

de een gasadsorptiewarmtepomp die de

Over de werking van het apparaat zegt Burger:

tup uit Delft.

cv-ketel een-op-een kan vervangen, vertelt ini-

“Onze warmtepomp heeft een vergelijkbare

Medeoprichter Vincent Wijdeveld vertelt waar-

tiatiefnemer Johannes Burger. “De woningcor-

cyclus als een normale elektrische warmte-

om deze techniek voor woningcorporaties inte-

pomp. De compressie van het koudemiddel

ressant is. “Onze warmtepomp heeft een ver-

ammoniak doen we echter met een door warm-

mogen van 20 kW, een geschatte COP van 2,5

te aangedreven adsorptiecompressor in plaats

en een afgiftetemperatuur van zeventig gra-

van een elektrisch-mechanische compressor.

den. Er hoeft buiten het apparaat dus niets ver-

De benodigde warmte is hierbij afkomstig uit

vangen te worden. Men hoeft geen vloerver-

een brander.”

warming aan te leggen en ook isolatie is niet

Burger benadrukt dat elke brandstof in principe

per se nodig. Dat komt goed uit, want de

gebruikt kan worden in combinatie met de tech-

woningcorporaties moeten miljoenen wonin-

nologie. “Dat kan aardgas zijn, maar in de toe-

gen verduurzamen.”

komst ook waterstofgas of groen gas. De tech-

De warmtepomp van Tarnoc is nog in ontwikke-

nologie functioneert ook met een oliebrander.”

ling en maakt gebruik van het principe Reverse

De techniek is dus nog niet fossielvrij, maar kan

Brayton Cycle. “Hiermee kunnen we met behulp

wel veel meer energie halen uit bijvoorbeeld

van buitenlucht, zonder buitendeel, tot tachtig

gas, waardoor een flinke besparing mogelijk is.

graden water verwarmen. Voor woningen is dit

Burger: “We hebben het nu allemaal over het

een nieuwe techniek, maar het principe wordt al

Alle deelnemers van de WarmteWissel bij elkaar.

16

Gawalo Mei 2020

TECHNIEK

Fectum heeft een vacuümbuiszonnecollector ontwikkeld die gecombineerd wordt met een buffervat van tweehonderd liter en de eigen regelunit Heatbro.

langer toegepast in treinen en vliegtuigen.”

lector pompen. Hierdoor creëren we zo snel

horizontaal als verticaal geplaatst kan worden,

Een belangrijk voordeel ten opzichte van veel

mogelijk een constante uitstroomtemperatuur

dus het kan ook onder een knieschot. Op het

andere warmtepompen is de bereiding van

van de collector van zo’n 80 tot 85 graden.”

dak hebben we voor de referentiewoning 16 m2

warm tapwater, vertelt Wijdeveld. “Met de

In het systeem van Fectum wordt geen koude-

aan zonnecollectoren nodig.”

warmtepomp kunnen we net als met een cv-

middel gebruikt, vertelt Van Lieshout. “Als er

Fectum heeft het systeem al in drie woningen

ketel continu warm tapwater maken, een buf-

kans is op bevriezing stopt de pomp en stroomt

toegepast vertelt Van Lieshout. “In 2016 hebben

fervat is dus niet nodig.”

het water onder zwaartekracht uit de collecto-

we een pilot gedaan met een recreatiewoning.

Het product van Tarnoc is nog niet op de markt,

ren, terug het buffervat in. En als de woning en

Begin 2019 hebben we het getest in een nieuw-

vertelt Wijdeveld. “De planning is om de tweede

de buffer op temperatuur zijn, wordt de pomp

bouwwoning en nu zijn we bezig om het systeem

helft van dit jaar te komen met een eerste pilot-

helemaal uitgeschakeld.”

te testen in een bestaande woning. We willen het

test. De eerste helft van 2021 willen we dan

Het systeem is zowel te combineren met een

systeem valideren, zodat we hopelijk dit najaar

grootschalig gaan produceren.”

cv-ketel als een warmtepomp, vertelt Van Lies-

de markt kunnen betreden en verder op kunnen

hout. “In bestaande woningen kunnen we tach-

schalen in 2021 naar grootschalige verkoop. We

Zonnecollector met buffervat

tig procent van het gasgebruik reduceren in

hebben door het winnen van de WarmteWissel

De derde winnaar van de WarmteWissel is Fec-

combinatie met de cv-ketel. Daarnaast is ons

een ingang bij deelnemende woningcorporaties.

tum, dat een vacuümbuiszonnecollector heeft

systeem te combineren met een luchtwarmte-

Als we bijvoorbeeld al honderd woningen kun-

ontwikkeld die gecombineerd wordt met een

pomp zonder buitenunit. Daarvoor werken we

nen doen voor de woningcorporaties hebben we

buffervat van tweehonderd liter en de eigen

samen met Nathan. Een ander voordeel is dat je

al een goede referentie.”

regelunit Heatbro.

het systeem modulair kunt opbouwen. Je kunt

De techniek is volgens oprichter Bram van Lies-

bijvoorbeeld ook op een later tijdstip de cv-ketel

Proefopstellingen

hout van Fectum vergelijkbaar met andere zon-

nog vervangen door een warmtepomp.”

De acht Brabantse woningcorporaties Alwel,

thermische systemen, maar veel slimmer. “Met

Voor bestaande woningen is dit systeem heel

Area, BrabantWonen, Casade, Stadlander,

behulp van slimme regeltechniek in de Heatbro

geschikt, denkt Van Lieshout. “Het is een sim-

Tiwos, WonenBreburg en Zayaz gaan de

worden componenten zoals pompjes en klepjes

pel en compact systeem, met eenvoudige

winnende technieken in de praktijk testen.

efficiënt aangestuurd. De collector wordt heet

installatie en het veroorzaakt weinig overlast.

Daarvoor gaan ze samen met de winnaars

zonder water erin. Pas wanneer die heet

De radiatoren kunnen blijven hangen en in de

proefopstellingen realiseren. Ook andere

genoeg is, pompen we het water vanuit het buf-

woning hoeft er niet veel aangepast te worden.

woningcorporaties kunnen met deze oplossin-

fervat door de collector heen. Hoe heter de col-

Het buffervat is 1 meter hoog en 60 centimeter

gen aan de slag, de kennis over de proefopstel-

lector is, hoe sneller we het water door de col-

breed. Een voordeel daarvan is dat het zowel

lingen wordt gedeeld.

Gawalo Mei 2020

17

PARTNERNIEUWS

Modulair meten Bij het lezen van de titel van dit artikel vraag je je misschien af wat het betekent.

Om dit te duidelijk te maken wordt eerst de vraag beantwoord: ‘wat is meten?’. In strikte zin betekent meten het bepalen van de grootte of omvang van iets aan de hand van waarneming, waarbij we het uitdrukken met een getalswaarde en een eenheid. We meten dus elke dag, want als je kijkt hoe laat het is of hoe snel je rijdt in je auto, ben je in feite aan het meten.

Maar wat is dan modulair meten? In de installatie-

Meetinstrumenten

gegeven behuizing met een kleurendisplay en

en bouwwereld zijn we bekend met de term

Draagbare meetinstrumenten worden veelvul-

drie toetsen voor bediening. Zowel aan de

modulair bouwen. Met prefab modules wordt

dig toegepast door technici in allerlei bedrijfs-

boven- als de onderzijde heeft deze handgreep

een gebouw in elkaar gezet waarin vervolgens

takken. Door metingen te verrichten kan de

een aansluiting voor een sens meetmodule.

met stekerbaar materiaal een elektrische

werking van een technische installatie worden

Afhankelijk van het soort meting kan het handi-

installatie wordt aangebracht. Met een paar

beoordeeld en een besluit of maatregelen wor-

ger zijn om de meetmodule met sensor(en) aan

soorten modules kun je diverse soorten gebou-

den genomen op basis van relevante en actuele

de boven of onderzijde te hebben en doordat je

wen maken met verschillende doeleinden. Het

informatie. Veel draagbare meetinstrumenten

kan kiezen is het display altijd goed af te lezen.

is ook veel eenvoudiger om het doel van het

zijn enkelvoudig. Ze meten bijvoorbeeld tempe-

Aan de andere zijde van de handgreep, waar de

gebouw op een later tijdstip te wijzigen. Snel,

ratuur, spanning, weerstand, druk of een gas-

meetmodule niet zit, sluit je de interfacemodu-

flexibel en kostenbesparend. Dit gaat ook op

concentratie. Als er diverse zaken moeten wor-

le aan. Deze zorgt voor communicatie.

voor modulair meten. Er is sprake van een

den gemeten dan heb je vaak een hele reeks

Naast de device handgreep kan ook worden

soort basis waarop diverse meetmodules

instrumenten nodig. Er zijn natuurlijk ook

gekozen voor de module handgreep. Deze slan-

kunnen worden toegepast. Dit is een ander

meervoudige meetinstrumenten. Deze bevat-

ke handgreep biedt slechts één knop en een

concept dan een traditioneel draagbaar meet-

ten een veelvoud aan sensoren en geven diver-

status led. Het is dus niet mogelijk om de meet-

instrument.

se meetwaarden gelijktijdig weer. Vaak wordt

waarden direct van het instrument af te lezen,

ook het een en ander berekend uit de meet-

maar daar staat tegenover dat dit wel mogelijk

waarden met formules en constanten, zoals

is met een tablet of smartphone met de gratis

bijvoorbeeld bij een rookgasanalyser.

EuroSoft live app. Doordat de module handgreep communiceert via Bluetooth Low Energy

CAPBs®

(BLE) kan je de meetwaarden op afstand afle-

Een modulaire meetoplossing wordt geboden

zen, loggen en vervolgens via de app een meet-

door BLAUWE LIJN CAPBs®. In deze lijn is een

rapport genereren en deze delen met collega’s

uitgebreide collectie meetmodules beschik-

of de opdrachtgever via mail en social media.

baar met zowel enkele als meerdere sensoren.

De BLE connectie kan ook worden gebruikt om

Deze meetmodules dragen de naam ‘sens’ en

de module handgreep te verbinden met een

zijn verkrijgbaar voor meting van onder andere

BLAUWE LIJN meetinstrument zoals bijvoor-

gasdruk, vloeistofdruk, temperatuur, gas(lek)

beeld een drukmeter of rookgasanalyser. Zo is

detectie, waterkwaliteit en binnenklimaat.

het mogelijk om een ander BLAUWE LIJN

In de BLAUWE LIJN CAPBs is een uitgebreide

De sens meetmodules passen op een tweetal

instrument van aanvullende meetfuncties te

collectie meetmodules beschikbaar met talloze

handgrepen.

voorzien via CAPBs®. Het instrument genereert

toepassingen.

De device handgreep is onlangs geïntrodu-

een meetrapport met gegevens van de eigen

ceerd en bestaat uit een ergonomisch vorm-

sensoren en berekeningen en vult deze aan met

®

18

Gawalo Mei 2020

PARTNERNIEUWS

Enkele voorbeelden van toepassingen, waaronder meting van tapwatertemperatuur, waterkwaliteit, luchtkwaliteit en luchtsnelheid.

de meetwaarden van de CAPBs® die je hebt

ment aan te schaffen met een eigen display,

technieken. De functionaliteit van de device

verbonden.

bediening, communicatie en accu. Een meetset

handgreep kan net als bij andere BLAUWE LIJN

met twee drukmeters met een verschillend

instrumenten worden aangepast door gratis

De voordelen

meetbereik, een temperatuurmeter en een

updates te downloaden en te installeren. De app

Als je gebruik maakt van een modulair meet-

gaslekzoeker is met een modulair meetsys-

wordt uiteraard voortdurend actueel gehouden.

systeem is het niet langer nodig om een veel-

teem veel voordeliger dan met afzonderlijke

Ook het aantal en de diversiteit van de sens meet-

voud aan meetinstrumenten mee te nemen op

meetinstrumenten.

modules heeft een flinke ontwikkeling doorgemaakt. Er zullen de komende tijd nog heel wat

locatie. Eén of twee handgrepen, een selectie meetmodules en enkele accessoires passen

Klaar voor de toekomst

gemakkelijk in één handzame koffer. Daarnaast

Juist door het modulaire aspect kan gemakkelijk

heeft het ook economische voordelen. Je hoeft

worden ingespeeld op nieuwe behoeften die ont-

Dit artikel is gesponsord door Euro-Index. Meer

niet voor elk type meting een apart meetinstru-

staan door aangescherpte regelgeving of nieuwe

informatie over CAPBs vind je op capbs.nl.

nieuwe modules worden geïntroduceerd.

Gawalo Mei 2020

19

MARKT Laagcalorisch - Hoogcalorisch - Stikstof

Gassamenstelling Nederlandse leidingen verandert razendsnel De gassamenstelling in Nederland verandert door het sluiten van de Groningse gasvelden snel. Toch heeft dit weinig gevolgen voor de eindgebruiker. Dit komt doordat de Gasunie geïmporteerd hoogcalorisch gas door middel van het toevoegen van stikstof aanpast naar het in Nederland gebruikelijke gas.

Tekst Joop van Vlerken

“Tot een jaar geleden kwam er bijna alleen Gro-

eisen blijven voldoen, benadrukt hij. “De Minis-

Qatar of het gas uit de Noordzee. Dit verschil is

nings laagcalorisch gas uit onze gasleidingen.

teriële Regeling Gaskwaliteit zorgt daarvoor.

ontstaan bij de vorming van het gas lang gele-

Vanaf 2020 wordt dat steeds minder. Dat is

Daar staat precies in aan welke eisen het gas

den. Het laagcalorische gas is in Nederland

steeds vaker gas uit Noordzeevelden of het bui-

moet voldoen. Hoeveel methaan moet het

altijd de standaard geweest bij het ontwikkelen

tenland. Daar wordt stikstof bijgemengd om

bevatten en ook hoeveel stikstof mag bijge-

van turbines, branders en andere apparaten.

het geschikt te maken voor Nederlandse gas-

mengd worden? Dat kan natuurlijk indien nodig

Van Dam: “Onze apparaten zijn afgestemd op

toestellen. Het is dan net iets anders qua

worden aangepast.”

Gronings gas en kunnen niet zonder meer op een ander gas over.” Geïmporteerd gas wordt

samenstelling dan het Gronings gas, maar in de praktijk merk je daar niets van.”

Laagcalorisch

in Nederland dan ook bijgemengd met stikstof.

De gassamenstelling van het gas in Nederland-

Het gas uit de Groningse velden is laagcalo-

Daarnaast is er een special leidingnet voor

se leidingen verandert snel, legt Michiel van

risch, hierdoor zit er per volume-eenheid min-

hoogcalorisch gas waarvan sommige grote

Dam, DSO-architect bij Enexis, uit. Maar het

der energie in dan in het hoogcalorische gas uit

industriële installaties gebruik maken.

moet daarnaast wel aan de bestaande strenge

andere velden in Rusland, Noorwegen, Algerije,

Nederland past het hoogcalorische gas dus aan om het geschikt te maken voor alle toepassingen. In België, dat voorheen voor een groot deel afhankelijk was van Gronings gas, stroomt nu wel hoogcalorisch gas door de leidingen.

Dat was in Nederland aanvankelijk ook de bedoeling, vertelt Van Dam. “In Nederland zouden we net als andere landen de overstap maken naar hoogcalorisch gas. Maar sinds het sentiment is om van het aardgas af te gaan, hoor je daar niks meer over.”

In 2019 besloot de Nederlandse overheid helemaal te gaan stoppen met gaswinning in Groningen. Daarnaast is het doel gesteld om alle Nederlandse huizen in 2050 aardgasvrij te

Een tussenstap via hoogcalorisch gas is inmiddels niet meer logisch.

maken. “Een tussenstap via hoogcalorisch gas lijkt dan niet meer logisch. De ombouw van

20

Gawalo Mei 2020

MARKT

apparaten kan namelijk nog op weinig draagvlak rekenen”, aldus Van Dam.

Stikstofinstallatie Zuidbroek Het besluit om versneld te stoppen met de gaswinning uit Groningse velden heeft geleid tot de opdracht aan de Gasunie om de stikstofinstallatie bij Zuidbroek uit te breiden. Nu blijkt dat Nederland ervoor gekozen heeft stikstof te blijven bijmengen in het hoogcalorische gas, is het niet nodig om cv-ketels of andere apparaten aan te passen. In de Groningse stikstoffabriek wordt stikstof uit de lucht gewonnen, zodat het gemengd kan worden met gas. Op deze manier ontstaat gas dat geschikt is voor de Nederlandse huishoudens en zal het via het transportnetwerk van Gasunie worden vervoerd naar de rest van het land.

Keramische brander Rob Maassen, product manager bij Atag, vertelt dat hun nieuwe ketels om kunnen gaan met verschillende soorten gas. “We verkopen onze ketels ook in andere landen en daar komt hoog-

De bijmenging van waterstof is een zorgvuldig proces. Je moet goed kijken waar wel en waar niet bij te mengen.

calorisch gas uit het net, daar moeten onze ketels ook mee kunnen werken.” De keramische brander van Atag kan goed overweg met

Hierin is onderzocht of de in het Klimaatak-

certificeren van hun ketels voor de bijmenging

verschillende gassamenstellingen, vertelt hij.

koord uitgesproken ambitie om twee miljard m3

van waterstof. Van Dam legt uit dat de bijmen-

“De brander kan eigenlijk met heel veel ver-

aan groengasproductie te realiseren in Neder-

ging van waterstof een zorgvuldig proces is.

schillende gassamenstellingen uit de voeten en

land in 2030, mogelijk is. De studie laat zien

“Je moet goed kijken waar wel en waar niet bij

hoeft daarom niet aangepast te worden. Voor

dat het kan, mits er sterk ondersteunend beleid

te mengen. En het zal nog wel even duren voor

onze cv-ketels is de bijmenging van stikstof in

voor groen gas komt en er innovatieve vergas-

we grootschalig tegen dit issue aan lopen.” Vol-

het gasmengsel niet per se nodig. Dat is eigen-

singstechnieken gerealiseerd worden.

gens hem zijn lang niet alle apparaten die op

lijk alleen voor installaties zoals sfeerhaarden

“Dat betekent in theorie dat we in 2030 een

het gasnet aangesloten zijn, geschikt voor de

en oudere cv-ketels belangrijk.”

kwart van de Nederlandse huizen kunnen ver-

bijmenging van waterstof. Vooral industriële

Ook de nieuwe cv-ketels van de meeste andere

warmen met groen gas. Het is dus technisch en

branders en gasturbines kunnen niet met

leveranciers kunnen met verschillende gassa-

economisch mogelijk om twee miljard m 3 groen

waterstof omgaan.

menstellingen overweg, omdat ze hun ketels

gas te produceren. Wat we daarbij niet mogen

ook in andere landen dan Nederland leveren. In

vergeten is dat bedrijven als Tata Steel veel gas

Veiligheid

sommige gevallen gaat de aanpassing aan de

nodig hebben en die zullen dus ook een beroep

Een paar zaken zijn heel belangrijk als gekeken

gassamenstelling automatisch, in andere

willen doen op duurzame gassen zoals groen

wordt naar de gassamenstelling, legt Van Dam

gevallen moet dit handmatig worden gedaan.

gas en waterstofgas.”

uit. “Op de eerste plaats staat veiligheid. Er

Groen gas

Waterstofbijmenging

gassamenstelling. Het gas mag bijvoorbeeld niet

Naast gas uit Noordzeevelden en buitenlands

Ketelfabrikanten hebben hoge verwachtingen

te snel of te langzaam verbranden. Want hier-

gas, gaan we volgens Van Dam ook steeds

van de bijmenging van waterstof in het gasnet.

door kan de gasvlam van een fornuis bijvoor-

meer groen gas gebruiken. “In 2019 gebruikten

Bijna allemaal hebben ze inmiddels een gaske-

beeld uitgaan en stroomt het gas de kamer in.”

we al 148 miljoen m 3 groengas. Dat is genoeg

tel die geschikt is voor een bepaald percentage

Van Dam: “Daarnaast is het belangrijk of we

om 95.000 woningen mee te verwarmen. Afge-

waterstofbijmenging. Zo heeft Atag recent een

goed kunnen meten. De gasmeters meten de

zet tegen de hoeveelheid aardgas is dat niet

door Kiwa gecertificeerde cv-ketel voor dertig

hoeveelheid gas. Maar als je veel waterstof bij-

veel, maar de potentie is groot.” Dat blijkt uit

procent waterstofbijmenging geïntroduceerd

mengt, heb je meer gas nodig om dezelfde hoe-

het rapport ‘Potentieel van lokale biomassa en

en zijn alle consumentenketels van Remeha

veelheid energie te krijgen. Die informatie heb-

invoedlocaties van groen gas’ van CE Delft uit

gecertificeerd op twintig procent.

ben we nodig om op een goede manier af te

januari 2020.

Intergas en Nefit-Bosch zijn nog bezig met het

kunnen rekenen.”

mogen geen onveilige situaties ontstaan door de

Gawalo Mei 2020

21

TECHNIEK Staal - Koper - Kunststof

Materialen voor drinkwaterleidingen Drinkwaterleidingen kunnen bestaan uit verschillende materialen. Wat zijn de eigenschappen, voor- en nadelen en toepassingsmogelijkheden van die materialen?

Tekst Evi Husson

Vroeger werd regelmatig lood gebruikt voor

niet gebruikt voor installaties waarbij het water

toevoer te kunnen afsluiten. Een stopkraan

drinkwaterleidingen, maar sinds 1960 mag dit

is bestemd voor menselijke consumptie en

heeft vaak een schroefdraad die met soldeer-

niet meer worden toegepast. Vanaf de jaren 80

hygiëne, maar vooral bij veehouderijbedrijven

fittingen aan één zijde aan de buis kan worden

groeide het besef dat deze materiaalsoort niet

of bedrijfsinstallaties. Gegalvaniseerd staal

gesoldeerd.

alleen schadelijk is voor het milieu, maar dat de

wordt in Nederland over het algemeen niet

Koperen waterleidingen worden in Nederland

inname van een te hoge concentratie lood

vaak gebruikt voor waterleidingen.

minder gebruikt dan kunststofbuizen. Koper is een vrij duur materiaal, waardoor installateurs

eveneens kan leiden tot gezondheidsrisico’s.

Geleidelijk aan zijn, mede dankzij een subsidie-

Koper

vaak voor andere oplossingen kiezen op plek-

regeling van 1999-2005, veel oude loden

Koper is een derde materiaal dat voor waterlei-

ken waar de waterleidingen niet zichtbaar zijn.

waterleidingen vervangen door leidingen in

dingen wordt gebruikt. Er zijn twee soorten te

De gangbare diameters voor koperen drinkwa-

andere materialen. Naar schatting zijn er nog

onderscheiden: hard koper en zacht koper. Om

terleidingen zijn 12, 15, 22 en 28 mm.

steeds ongeveer honderd- à tweehonderddui-

hardkoperen buizen te buigen, is altijd een

zend woningen met loden waterleidingen.

buigtang nodig. Zachtkoperen buizen kunnen

Kunststof

in principe met de hand worden gebogen en

De afgelopen jaren zijn kunststof waterleidin-

Gegalvaniseerd staal

zijn door hun buigzaamheid geschikter voor

gen in populariteit toegenomen. Een veelge-

Een van de eerste alternatieven voor loden

gebruik in muren en vloeren.

bruikte kunststofvariant voor waterleidingen is

waterleidingen waren de waterleidingen

Koperen buizen kunnen met messing knelfittin-

pvc (polyvinylchloride). Deze leidingen zijn

gemaakt van gegalvaniseerd staal. Dit is een

gen of knelkoppelingen worden verbonden.

doorgaans goedkoop en worden vaak aan

stalen leiding die door galvaniseren van een

Knelfittingen bestaan uit een klemfitting, een

elkaar gekoppeld door middel van lijmverbin-

laagje zink is voorzien. Dit laagje zorgt ervoor

knelring en een moer. Vóór de fitting wordt

dingen. Pvc wordt ook vaak bij afvoerbuizen

dat de leiding minder snel corrodeeert.

geplaatst, moet de buis eerst braamvrij worden

Wanneer dit type waterleidingen wordt

gemaakt. Hierna wordt de koppeling over de

gebruikt, moet met een aantal zaken rekening

buis geplaatst waarna de moer wordt aange-

worden gehouden. Ze zijn vaak robuust, stijf en

draaid. Op deze manier gaat de binnenring

vormvast maar tegelijkertijd ook erg arbeidsin-

knellen, wat ervoor zorgt dat er een sterke ver-

tensief om te installeren. Het korten van de bui-

binding ontstaat. De moer mag daarbij niet te

toegepast waarbij 32, 40 en 50mm gangbare

zen, het trekken van een schroefdraadverbin-

vast worden aangedraaid om lekkages te voor-

diameters zijn (met uitzondering van toiletten).

ding en het maken van verbindingen zorgt voor

komen.

Een tweede kunststofvariant is PP (polypropy-

veel installatiewerk.

Ook met soldeerfittingen en soldeertin is het

leen). Van dit materiaal worden zowel aan-als

Daarnaast kan dit soort leidingen eveneens

maken van verbindingen mogelijk. Hierbij is het

afvoerleidingen gemaakt. Ze worden met

voor problemen zorgen, aangezien de zinklaag

belangrijk dat soldeertin geen lood bevat.

elkaar verbonden door middel van spiegellas-

na verloop van tijd slijt of afbreekt waardoor

Koperen soldeerfittingen zijn minder sterk dan

sen (een andere benaming is stuiklassen). Bui-

roestdeeltjes in het water terecht kunnen

messing soldeerfittingen. Stopkranen worden

zen en fittingen worden hierbij verwarmd met

komen. Daarom wordt dit materiaal doorgaans

gebruikt wanneer het gewenst is om de water-

een verwarmingselement (de lasspiegel) en

22

Gawalo Mei 2020

Welk materiaal het meest geschikt is, hangt sterk af van de toepassing

TECHNIEK

tegen elkaar gedrukt. De uiteinden gaan smelten waardoor bij het uitharden van de gesmolten kunststof een verbinding tot stand komt.

PP-buizen zouden ten opzichte van pvc-buizen een hogere mechanische weerstand hebben.

Dit betekent dat ze beter bestand zijn tegen hoge temperaturen en resistenter zijn tegen chemicaliĂŤn. Afhankelijk van de doeleinden worden verschillende diameters gebruikt.

Nog een kunststofvariant is de buis-in-buis die bestaat uit een binnenbuis van geĂŤxtrudeerd polyethyleen. De buis kan worden afgerold en er is geen ďŹ tting nodig. Dit type waterleidingen kunnen wel sterk krimpen en uitzetten.

Meerlaagse kunststofbuizen (PEX) zijn even-

Welk materiaal bij welke toepassing?

Maatvoering leidingen

eens geschikt voor het transport van koud en

Welk materiaal het meest geschikt is, hangt

Naast het materiaal is ook de maatvoering van

warm drinkwater. Ze bestaan uit een laag poly-

sterk af van de toepassing. Gaat het om warm-

belang. De hoofdleiding heeft in woningen

ethyleen, een laag aluminium en nogmaals een

waterleidingen, dan kan bijvoorbeeld geen PE

doorgaans een diameter van 22 millimeter,

laag polyethyleen. De tussenlaag zorgt ervoor

worden gebruikt. Ligt er al een waterleiding van

aftakkingen van de hoofdleiding hebben vaak

dat het krimpen en uitzetten minimaal is. Fit-

koper, dan kan geen gegalvaniseerd staal wor-

een diameter van 15 mm evenals aftakkingen

tingen die bij dit type buizen worden gebruikt

den gebruikt omdat de combinatie van deze

naar douche-, bad- en keukenkraan. Waterlei-

zijn schroef- of persverbindingen. Dit type buis

twee leidt tot galvanische corrosie. Het sterk-

dingen richting toilet, toiletkraan en wasta-

wordt veelvuldig toegepast bij de aanleg van

ste metaal zal het zwakste metaal aantasten,

felkraan hebben doorgaans een diameter van

drinkwaterleidingen.

met lekken tot gevolg.

12 mm.

! " ! &

' $#%&

$

" #

& ! " ! &

!

* & " Č… 0$/' " *1 - )$ 02 - " '" 1$)" Ň— ! ŇŠ * .Ńś ) / * ) Ň˜ ) '/ -1 -$)" ) 1 )0$/ +- &/$%&Ńľ / * & $. * ' 1**- *)/2 -+ - 1 ) ) ŇŠ$)./ '' /$ Ńś ' &/-*/ #)$. # $)./ '' / 0-Ńś # - - 1 ) " *02 ) ( ( / ŇŠ$)./ '' /$ .Ńś 1$. 0- $ 2 -&/ *+ # / " $ 1 ) ) -"$ /- ).$/$ ) * )/ ) $ ) -"$ /- ).$/$ * - )Ńľ

) 0 # )$ ) Ńľ 0 # )$

Gawalo Mei 2020

23

MARKT Bijmenging - Gasleidingen - Netbeheer

Ketelfabrikanten klaar voor waterstof, gasnet niet Bijna alle ketelfabrikanten hebben recentelijk cv-ketels gepresenteerd die tussen twintig en honderd procent waterstof aankunnen. Maar voorlopig komt er minder dan 0,5% waterstof uit de gasleidingen in Nederland.

Tekst Joop van Vlerken

Op de VSK 2020 was het groot nieuws: ketelfa-

Twintig procent bijmengen

bezig met het certificeringsproces om twintig

brikanten zijn druk bezig met waterstof. Ver-

Terwijl Atag inzet op de bijmenging van dertig

procent waterstof te kunnen bijmengen in onze

schillende producenten lieten nieuwe produc-

procent waterstof, heeft Remeha alle woon-

ketels. Daarnaast ontwikkelen we een honderd

ten zien, zoals Remeha dat de honderd procent

huisketels door Kiwa laten certificeren op de

procent waterstofketel. Daar moeten we wel

waterstofketel Hydra heeft ontwikkeld en daar-

bijmenging van twintig procent waterstof, ver-

bepaalde aanpassingen voor doen, bijvoor-

mee de publieksprijs van de VSK Awards 2020

telt Martien van Dijk, application engineer bij

beeld een andere brander. We hebben ons al

binnensleepte. Daarnaast presenteerden een

Remeha. “Onze ketels kunnen twintig procent

ingeschreven voor een aantal honderd procent

aantal producenten ook cv-ketels die gecertifi-

bijmenging van waterstof prima aan. Ook het

pilots.”

ceerd zijn voor een bepaald percentage water-

grootste deel van onze utiliteitsketels is hier

stofbijmenging.

inmiddels voor gecertificeerd.”

Praktijktest in VK

Bij Intergas wordt ook hard gewerkt aan water-

Nefit Bosch heeft een honderd procent water-

Dertig procent bijmengen

stoftoepassingen vertelt Ralf Jansen, marke-

stofketel ontwikkeld, vertelt Tjerk Christen-

Atag toonde een ketel die geschikt is voor der-

ting- en communicatiemanager. “We zijn nog

husz, productmanager bij Nefit Bosch. “De

tig procent bijmenging. Productmanager Rob Maassen legt uit: “Onze i28CZ-H cv-ketel is geschikt voor dertig procent bijmenging van waterstofgas. Daar is hij ook voor gekeurd.

Daar zijn we uniek mee in Nederland. Dit past in onze strategie om verschillende alternatieven beschikbaar te hebben voor de toekomst.

We verwachten dat in de eerste jaren de bijmenging van waterstof voldoende is. Daarom hebben we geen honderd procent-ketel ontwikkeld.”

Om de Atag-toestellen gecertificeerd te krijgen voor de bijmenging van waterstof is volgens Maassen geen aanpassing van de ketel nodig.

“Dit komt onder meer doordat al onze ketels voorzien zijn van keramische branders en daarmee zijn ze geschikt voor de bijmenging van waterstof.”

24

Gawalo Mei 2020

Bosch Worcester hydrogen boiler.

MARKT

aanpassing van de waterstofketel zit vooral in de brander en de vlambewaking. De brander is door ons zelf ontwikkeld en kan functioneren op honderd procent waterstof.”

In diverse steden in het Verenigd Koninkrijk, waaronder ook de stad Leeds, staan grote praktijktests op de planning. De bedoeling is om daar uiteindelijk misschien wel duizend ketels te plaatsen, vertelt Christenhusz. “We merken dat de coördinatie van de verschillende waterstofprojecten beter is geregeld in het Verenigd Koninkrijk dan in Nederland. De overheid investeert er ook meer in waterstof als belangrijke component van de energietransitie. Er zijn daar ook veel meer partijen betrokken en die werken goed samen.”

Met betrekking tot de introductie van de waterstofketel is Christenhusz nog voorzichtig. “De tijdslijn is nog moeilijk te voorspellen. Die hangt vooral af van factoren waarop we geen invloed hebben. We hebben nu werkende waterstofketels, maar ook toestellen die zowel geschikt zijn voor aardgas als voor waterstof. In 2021 staat onder andere het Engelse praktijkproject Hy4Heat gepland en in 2022 volgen meer projecten.”

Gasfles Maar voorlopig stroomt er nog geen waterstof door de gasleidingen, vertelt Michiel van Dam, DSO-architect bij Enexis. “Het is nu voor de

De waterstofketels konden op veel belangstelling rekenen tijdens de VSK 2020.

waterstoffabrikanten een stuk profijtelijker om de waterstof in gasflessen te stoppen en het zo te verkopen, want dan levert het een stuk meer

te scheiden en ook qua leveringszekerheid is

Ervaring opdoen

op dan als het bijgemengd wordt.”

het misschien handiger. Met de pilots die we

Dat er nog geen waterstof door de leidingen

Hij acht het zelfs onwaarschijnlijk dat er op korte

gaan uitvoeren, verwachten we hier duidelijk-

stroomt, is volgens Van Dijk geen reden om te

termijn al waterstof wordt bijgemengd in de

heid over te kunnen verschaffen.”

blijven afwachten. “Die houding wordt ook

aardgasnetten. “Onze buizen zijn prima geschikt

bevestigd door de vraag naar pilotketels

voor het vervoer van waterstof. Maar industriële

Invloedsfeer

geschikt voor honderd procent waterstof. Dit

branders en gasturbines kunnen waterstof niet

Christenhusz van Nefit Bosch geeft toe dat een

jaar al en volgend jaar wordt door heel Europa

goed aan. We horen nu al van de industrie dat zij

groot deel van de ontwikkelingen rond waterstof

gestart met tientallen projecten waaraan

het onwenselijk vinden als er grote hoeveelheden

zich buiten de invloedsfeer van ketelfabrikanten

Remeha deelneemt. Ook wordt hierbij gekeken

waterstof worden bijgemengd.”

bevindt. “Bijmengen is technisch geen pro-

naar het opstellen van nieuwe normen en aan-

Daarnaast speelt volgens hem nog de discussie

bleem. Maar als we aannemen dat op enig

passingen in de regelgeving. Het is noodzake-

of bijmenging van waterstof wel handig is. “We

moment delen van het gasnet overgaan op hon-

lijk om nu ervaring en kennis op te doen met

zijn er als netbeheerders nog niet zeker van of

derd procent waterstof, moet je zorgen dat de

alle stakeholders in de keten.”

het beter is om twintig procent bij te mengen of

toestellen die in de voorliggende periode wor-

Jansen benadrukt weer de afhankelijkheid van

honderd procent waterstofnetten te maken in

den verkocht zowel geschikt zijn voor aardgas,

externe factoren. “We beseffen dat we afhan-

twintig procent van de gevallen. Als je weet dat

als voor honderd procent waterstof. Daar antici-

kelijk zijn van de overheid in dit verhaal. Maar

je met honderd procent waterstof te maken

peren wij op. Voorlopig is waterstof duurder dan

het kan een mooie oplossing zijn, zeker omdat

hebt, zijn eventuele problemen makkelijker

aardgas en je hebt er meer van nodig. Het gaat

het meer in lijn is met een cv-ketel. Maar er is

beheersbaar te maken. Zo’n variant met bij-

om veel meer dan om alleen de toepassing in

wel meer waterstof nodig en daar kunnen wij

menging kan best rommelig zijn.”

apparaten. Het gaat erom de productie van

niet voor zorgen. We volgen de markt en kijken

Van Dam geeft aan dat er ook redenen zijn om

waterstof te vergroenen, dat gebeurt op dit

goed naar de haalbaarheid van deze ontwikke-

juist wel bij te mengen. “Zo hoef je geen netten

moment nog op zeer beperkte schaal.”

lingen.”

Gawalo Mei 2020

25

MARKT Luchtbevochtiging - Ventileren - Luchtrecirculatie

Coronavirus en klimaatsystemen: advies van Europese experts Kan het coronavirus, officieel COVID-19 of SARS-CoV-2, ook worden overgedragen via de lucht in gebouwen? En wat kan een beheerder doen met ventilatie of met klimaatsystemen om dat te voorkomen?

Op deze vragen geeft REHVA een antwoord in

Ventilatie- en klimaatbeheersystemen

het gebouw zijn, kan dat eventueel in een lage-

een (Engelstalige) richtlijn, samengesteld door

“We moeten alle middelen inzetten om deze

re stand. In toiletgebouwen moet het ventilatie-

een internationaal team van deskundigen. REH-

pandemie te bestrijden, en het zekere voor het

systeem in ieder geval dag en nacht aan staan.

VA is een Europese koepelorganisatie voor ver-

onzekere nemen�, vinden de experts. Ze stellen

enigingen van leveranciers van verwarming,

daarom een aantal maatregelen voor om in

Adviezen voor natuurlijke ventilatie

ventilatie en airconditioning. Ook twee Neder-

gebouwen en kantoren het risico op overdracht

Voor gebouwen zonder mechanische ventilatie

landse experts werkten mee aan de richtlijn:

van het virus via de lucht te beperken. Daarbij

zit er niets anders op dan vaker de ramen open

Atze Boerstra, vice-voorzitter van REHVA en

gaat het om de volgende praktische aanbeve-

te zetten. Zet bijvoorbeeld alle ramen een

directeur van bba binnenmilieu en Jaap Hoge-

lingen voor het gebruik en beheer van ventila-

kwartier open zodra gebruikers een ruimte bin-

ling, directeur van ISSO international project

tie- en klimaatsystemen.

nenkomen. Daarbij gaat de gezondheid van de medewerkers in dit geval boven het gebrek aan

REHVA.

1 Ventileer meer dan anders

thermisch comfort.

Overdracht virus

Het algemene advies luidt: zorg voor zoveel

De experts baseren hun advies op wetenschap-

mogelijk toevoer van buitenlucht. Dat zal hel-

Ventilatie in toiletruimtes

pelijke literatuur over het nieuwe virus

pen om ziektekiemen van besmette oppervlak-

Let wel op bij het openzetten van ramen in toi-

COVID-19 of SARS-CoV-2 en op de ervaringen

tes en uit het gebouw te laten verdwijnen. Het

letruimtes: de verontreinigde lucht van een toi-

opgedaan met SARS-CoV-1. Van het nieuwe

gaat daarbij om een zo groot mogelijk volume

letruimte kan de andere ruimtes binnendrin-

virus weten we dat het wordt overgedragen

aan verse lucht per persoon. Zijn er weinig

gen. Het is in dat geval beter de ramen in de

door hoesten en niezen van besmette perso-

medewerkers aanwezig, verspreid ze dan toch

toiletruimte dicht te houden. Als dit geen optie

nen. Dat het ook via de lucht kan worden over-

zoveel mogelijk over het hele gebouw.

is, omdat de toiletruimtes geen goed ventilatiesysteem hebben, hou dan ook de ramen in de

gedragen, is volgens de experts weliswaar niet

andere ruimtes open.

aangetoond, maar ook niet uitgesloten. Dat is

Adviezen voor mechanische ventilatie

in het verleden wel aangetoond voor het ver-

Voor gebouwen met mechanische ventilatie-

wante virus SARS-CoV-1. Bovendien, zo stellen

systemen is het advies: zet het systeem eerder

2 Heeft extra luchtbevochtiging zin?

ze, is wel SARS-CoV-2 aangetroffen in monsters

aan en zet het later uit dan anders. Beter nog is

Sommige virussen kunnen worden ingetoomd

uit uitblaasopeningen van ruimtes waarin

om het ventilatiesysteem 24 uur per dag draai-

met hoge temperaturen en een hogere lucht-

besmette personen verbleven.

ende te houden. Zodra er geen mensen meer in

vochtigheid. Bij COVID-19 geldt dat jammer

26

Gawalo Mei 2020

MARKT

genoeg pas bij een temperatuur boven 30 graden Celsius en een luchtvochtigheid van tachtig procent. Deze waarden zijn om andere redenen - bijvoorbeeld thermisch comfort - niet echt aan te bevelen in gebouwen, stelt REHVA. De normale instellingen van het klimaatsysteem voor deze periode van het jaar kunnen daarom het beste worden gehandhaafd.

3 Gebruik van warmteterugwinning Bij systemen voor warmteterugwinning met warmtewielen kunnen virussen van de uitgaande luchtstroom worden overgedragen op de inkomende luchtstroom via lekken.

Bij een virusuitbraak is het daarom soms raadzaam om warmtewielen uit te schakelen. Zijn er vermoedelijk lekken, dan kan een aanpassing van de luchtdruk of het gebruik van een bypass een oplossing zijn.

De experts hebben praktische aanbevelingen gedaan voor het gebruik en beheer van ventilatie- en klimaatsystemen.

Virussen zullen zich niet gemakkelijk afzetten in ventilatiekanalen Door luchtrecirculatie kunnen virusdeeltjes in

5 Vermijd decentrale luchtrecirculatie

luchtafvoerkanalen ook weer in een gebouw

Ook decentrale afgiftesystemen zoals ventila-

terechtkomen.

torconvectoren maken gebruik van lokale

Dat voorkomt dat een hogere druk aan de

REHVA adviseert om centrale luchtrecirculatie

luchtrecirculatie. Schakel ook deze systemen

afvoerkant luchtlekken veroorzaakt aan de

te vermijden tijdens SARSCoV-2 episodes. Sluit

uit om het verspreiden van virusdeeltjes op

aanvoerkant. Dit gevaar bestaat niet als het

de recirculatiedempers af, via het gebouwbe-

kamerniveau te voorkomen, zegt REHVA.

HAVC-systeem is uitgerust met een twincoil-

heersysteem of handmatig. Doe dit ook als dit

Doe dit vooral wanneer kamers normaal

unit of een andere oplossing die een strikte

problemen geeft voor de koel- of verwarmings-

gesproken door meer dan één bewoner worden

scheiding tussen inkomende en uitgaande

capaciteit.

gebruikt. Ventilatorconvectoren hebben grove

lucht garandeert.

Soms zijn luchtbehandelingskasten en recircula-

filters die de deeltjes met virussen praktisch

tiesecties uitgerust met afvoerluchtfilters. Maar

niet uitfilteren. Als het niet mogelijk is om deze

4 Schakel centrale luchtrecirculatie uit

dit is geen reden om recirculatiedempers open te

apparaten uit te schakelen, neem ze dan op in

Sommige gecentraliseerde luchtbehandelings-

houden. Deze filters kunnen de virusdeeltjes nor-

de reinigingscampagnes. Zoals elk ander

kasten zijn uitgerust met recirculatiesectoren.

maal gesproken niet effectief uitfilteren.

oppervlak in de ruimte kunnen ze virusdeeltjes verzamelen.

UPDATE BIJ DE ADVIEZEN 3, 4 EN 5

Eind maart werkt REHVA aan een update op de

Luchtvochtigheid heeft geen invloed

6 Reinigen ventilatiekanalen helpt niet

richtlijnen, en in die update zullen in ieder geval

Een tweede aanpassing betreft het effect van be-

Als bovenstaande richtlijnen over warmtete-

twee aanpassingen worden doorgevoerd.

vochtiging. Er is nieuw wetenschappelijk bewijs dat

rugwinning en recirculatie worden gevolgd, is

het SARS-CoV-2-virus (de officiële benaming van

het ventilatiesysteem geen besmettingsbron,

Warmtewiel uitschakelen?

‘corona’) bij een binnentemperatuur van 21 tot 23 °C

zegt REHVA. Kanaalreiniging helpt dan dus niet

Ten eerste wordt de net genoemde aanbeveling om

en een relatieve luchtvochtigheid van 65 procent

om SARS-CoV-2-overdracht via ventilatiesyste-

warmtewielen uit te schakelen, ingetrokken. Uit we-

stabiel actief blijft.

men te voorkomen.

Virussen die vastzitten aan kleine deeltjes, zul-

tenschappelijk onderzoek is inmiddels gebleken dat bij luchtlekkage in een warmtewiel vooral gassen

Het integrale document met aanbevelingen van

len zich niet gemakkelijk afzetten in ventilatie-

worden doorgelaten, maar vrijwel geen deeltjes.

REHVA wordt zo nodig geactualiseerd. Op gawalo.nl

kanalen. Ze zullen normaal gesproken door de

Hierdoor is het risico dat virusdeeltjes meeliften op

wordt de laatste stand van zaken weergegeven. De

luchtstroom worden afgevoerd. Daarom zijn er

gelekte lucht heel beperkt en kunnen warmtewielen,

recentste versie van de richtlijn is te vinden op:

geen wijzigingen nodig in de normale procedu-

mits goed ontworpen, gewoon in werking blijven.

www.rehva.eu/activities/covid-19-guidance.

res voor de reiniging en het onderhoud van de ventilatiekanalen.

Gawalo Mei 2020

27

MAAK KENNIS MET SILENT DUAL DE INTELLIGENTE ALL-IN-ONE VENTILATOR VOOR DE BADKAMER, DIE ZICH AUTOMATISCH AANPAST AAN DE OMGEVINGSLUCHT, OM ZO EEN PERFECT KLIMAAT TE CREËREN.

• ALL-IN-ONE • ZELFLEREND DE EERSTE ZELFLERENDE VOCHTSENSOR OP DE MARKT • TWEE SENSOREN AANWEZIGHEID EN RELATIEVE LUCHTVOCHTIGHEID (RV) • EENVOUDIGE AANSLUITING MIDDELS 2 DRADEN MAKKELIJKE, SNELLE EN FOUTLOZE INSTALLATIE • DE STILSTE OP DE MARKT SLECHTS 26,5 dB(A) - 90 m³/h

AAN/UIT INDICATOR Geïntegreerde LED indicator voor weergave Aan/Uit modus.

SILENT-BLOCK Motor-waaier combinatie, opgehangen in een Silent-Block, om trillingen te verminderen en een laag geluidsniveau te garanderen.

AANWEZIGHEIDSDETECTOR Geïntegreerde detector met een grote hoek.

TERUGSLAGKLEP Verwijderbare terugslagklep, met luchtgeleiders voor een betere aerodynamische prestatie.

ROOSTER Aerodynamisch rooster voor optimale luchtstroom en prestatie.

BESCHERMKLASSE ELEKTRONICA Dubbellaags kunststof afdekplaat, garandeert IP45 klasse van de elektronica, sensoren en aansluitstrips.

www.solerpalau.nl

MARKT

Alle middelen moeten worden ingezet om deze pandemie te bestrijden.

7 Vervanging buitenluchtfilters

vervangen worden. Ze zijn geen besmettings-

gesproken alleen een geschikte oplossing voor

Moderne ventilatiesystemen en luchtbehande-

bron, maar ze verminderen de toevoerlucht-

de apparatuur in de gezondheidszorg, aldus de

lingskasten zijn uitgerust met fijne buitenluchtfil-

stroom. Dat heeft een negatief effect op de ver-

experts.

ters direct na de buitenluchtinlaat. Beschermen

ontreinigingen binnenshuis zelf.

9 Spoel toilet door met gesloten deksel

deze luchtfilters het gebouw ook tegen virusbesmetting van buiten, bijvoorbeeld als de luchtuit-

8 Luchtreinigers kunnen helpen

Als laatste aanbeveling geven de experts een

laten zich dicht bij de luchtinlaat bevinden?

Ruimteluchtreinigers kunnen in specifieke situ-

advies dat niet zozeer met de ventilatie of kli-

Tot op zekere hoogte wel, zeggen de experts.

aties nuttig zijn, zegt REHVA, op voorwaarde

maatinstallatie te maken heeft. Bij het door-

Coronavirusdeeltjes zijn kleiner dan het afvang-

dat ze tenminste een HEPA-filter hebben. Dan

spoelen van toiletten kunnen namelijk ook

gebied van de F8-filters. Maar veel van zulke klei-

hebben ze hetzelfde effect als ventilatie. Dat

druppels en druppelresten vrijkomen uit plui-

ne deeltjes zullen zich op de vezels van het filter

men in de lucht. Daarom is het dringende

nestelen en voegen zich in het afvanggebied van

advies: spoel de toiletten door met gesloten

de filters ook samen met grotere deeltjes.

Fijne buitenluchtfilters bieden dus een redelijke

Coronavirusdeeltjes zijn kleiner dan het afvanggebied van de F8-filters

deksels.

bescherming tegen een lage concentratie van

Commentaar geven

met virus besmette buitenlucht. Af en toe zul-

Het integrale document met aanbevelingen van

len deze filters zelf ook virussen verspreiden in

REHVA wordt zo nodig geactualiseerd. De

de buitenlucht.

geldt niet voor de meeste aantrekkelijk geprijs-

recentste versie is te vinden op www.rehva.eu/

Volg voor filtervervanging verder de normale

de kamerluchtreinigers.

activities/covid-19-guidance.

onderhoudsprocedures, adviseert REHVA. De

Bovendien werken luchtreinigers maar voor

Ook roept de organisatie deskundigen op om

experts raden aan de bestaande buitenluchtfil-

een kleine oppervlakte, meestal minder dan

commentaar te geven Opmerkingen of sugges-

ters niet te vervangen door andere soorten fil-

tien m2.

ties voor verbeteringen kunnen worden door-

ters en ze ook niet eerder dan normaal te ver-

Ook speciale UV-reinigingsapparatuur kan bac-

gegeven via info@rehva.eu, met als onderwerp

vangen. Verstopte filters moeten natuurlijk wel

teriën en virussen doden, maar dit is normaal

‘COVID-19 interim document’.

Gawalo Mei 2020

29

MARKT Drinkwater - NEN 1006 - Spoelen

Legionellapreventie ten tijde van de coronacrisis Door de coronacrisis staan sommige gebouwen nu leeg of zijn er veel minder gebruikers in de gebouwen dan anders. Dat kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van het drinkwater in leidingen.

Tekst Henk Peelen, Hydroscope BV Beeld Zhang Kenny/Unsplash

Op last van de overheid hebben veel bedrijven,

houden betekent ook dat er op zorgkamers

Legionellagroei in een leeg gebouw

instellingen en winkels terstond hun deuren

nagenoeg geen activiteiten meer zijn, anders

Voorkomt deze maatregel dat er legionellagroei

gesloten om de verspreiding van het coronavi-

dan de noodzakelijke werkzaamheden om de

ontstaat in een leeg gebouw? Nee, want de

rus te helpen voorkomen. Door de aange-

bewoner te ondersteunen. De wekelijkse spoel-

drinkwaterinstallatie wordt nu niet gebruikt

scherpte regels zullen deze locaties voorlopig

ronde drinkwater kan bijvoorbeeld niet meer

zoals bedoeld in het ontwerp ervan. Het weke-

niet worden gebruikt. Het is daarom belangrijk

worden uitgevoerd. Zorginstellingen noemen

lijks spoelen zorgt er wel voor dat opgeloste

na te denken over de gevolgen van deze sluiting

we in het kader van legionellapreventie priori-

metalen van appendages en/of leidingen niet

voor de drinkwaterkwaliteit in deze gebouwen.

taire locaties. Hieronder vallen bijvoorbeeld

tot hoge concentraties oplopen en de algeme-

ook de gesloten sauna’s, campings en hotels.

ne bacteriologische kwaliteit van het water vol-

Regels in de zorg

doende blijft. Daarnaast kan de gebouwbeheer-

Naast gesloten bedrijven zijn er aangescherpte

Lege gebouwen

der door de spoelronde laten zien dat hij zich

regels in de zorg. Anderhalve meter afstand

De drinkwaterkwaliteit in de lege en/of legere

aan de norm houdt.

gebouwen op hetzelfde niveau houden als bij

Legionellabacteriën bevinden zich in de biofilm

een volledig in gebruik zijnde gebouw is onmo-

van een leiding. Te lage doorstroomsnelheid

CORONAVIRUS IN RIOLERING

gelijk. Simpelweg omdat de doorstroomsnel-

zorgt voor snellere biofilmvorming. Dus wan-

Het nieuwe coronavirus is ook in rioleringen aan-

heid van het drinkwater in de leidingen lager en

neer een drinkwaterinstallatie in een gebouw

getroffen. Mensen die met afvalwater werken,

minder frequent is. En dit niet alleen in het

gevoelig is voor legionellagroei, helpt een weke-

moeten zowel direct contact met het water, als

gebouw zelf, maar ook in de aansluitleiding van

lijkse spoelronde in een leeg gebouw nauwelijks

het inslikken of inademen van nevel van afvalwa-

het gebouw. Vergelijk de drinkwaterleiding met

tegen het alsnog ontstaan van biofilm. De kans

ter vermijden.

de huidige situatie op de Nederlandse snelwe-

op aantreffen van legionella bij een volgende

Professionals die aan rioleringen werken moeten

gen. Waar er voor de huidige crisis sprake is

monsterneming en analyse is daardoor dus

persoonlijke beschermingsmiddelen dragen die

van turbulente bewegingen op de snelweg is er

niet kleiner.

bij deze werkzaamheden passen. Denk aan be-

nu een laminaire stroom van auto’s met geslo-

schermende buitenkleding, handschoenen, laar-

ten rijstroken.

Spoelen leidingen

zen, veiligheidsbril, masker en/of gezichtsbe-

In de NEN1006 staat keurig beschreven dat een

U mag dus niet verwachten dat het spoelen van

scherming-FFP3. De maatregelen om veilig met

drinkwaterleiding die voor consumptief gebruik

leidingen voorkomt dat er legionella ontstaat. Het

afvalwater te werken, staan in de Arbocatalogus

aanwezig is, iedere week moet worden gebruikt.

spoelen van leidingen is gewoon het minimale om

van de waterschappen (Arbocatalogus 5: biologi-

Als dit niet gebeurt, dan zal er een wekelijkse

te doen. In zomervakanties krijgen consumenten

sche agentia).

spoellijst moeten worden gehanteerd. Dat is een

van de drinkwaterbedrijven het advies om de kra-

duidelijke en eenvoudige maatregel.

nen in huis bij terugkomst van vakantie te spoe-

30

Gawalo Mei 2020

MARKT

Doe wat wel kan! Besteed de huidige tijd nuttig aan legionellapreventie.

len. Dit advies lijkt me zeker ook van toepassing

eens wat er gebeurt met de analyseresultaten!

regels van de overheid houden om het corona-

op het moment dat een gebouw enige tijd heeft

Maar bovenal laten we ons allemaal aan de

virus niet onnodig te verspreiden.

leeggestaan of op het moment dat u voor het eerst weer op de zorgkamer van een bewoner komt waar u lange tijd niet meer mocht komen.

TECHNISCHE AANDACHTSPUNTEN

- Denk eraan om de periodieke acties uit te voeren,

VOOR SANITAIRE TECHNIEKEN

ook nu de tappunten niet bij gewoon (dagelijks)

Besteed tijd aan legionellapreventie

gebruik al gespoeld worden. Blijf thermische desin-

Mijn aanbeveling aan gebouwbeheerders is:

Techniek Nederland geeft op haar website de vol-

fectie periodiek uitvoeren, juist bij een beperkt ge-

doe wat wel kan! Besteed de huidige tijd nuttig

gende technische aandachtspunten voor het be-

bruik van de installatie is dit zeer belangrijk. Zorg

aan legionellapreventie. Voer het onderhoud

heer van leidingwaterinstallaties en van de ge-

ervoor dat er geen Legionellabacteriën gaan groei-

uit dat bij een in bedrijf zijnde installatie niet

bouwriolering:

en die bedrijfstilstand verlengen.

kan. En heeft u een gebouw met aanhoudende

- De kans dat je COVID-19 oploopt via kraanwater is

normoverschrijdingen legionella, voer eens een

Leidingwater

destructief onderzoek uit. Verwijder eens een

- Het is voor gebouweigenaren en beheerders van

leidingdeel waarin altijd legionella gevonden

belang om drinkwaterleidingen regelmatig te spoe-

Gebouwriolering

wordt en bekijk dit eens vanuit de binnenzijde.

len bij beperkt gebruik.

- Als het toilet voorzien is van een wc-deksel, wordt

Zet een groep zonder druk en bekijk het ver-

- Om het water vers te houden moeten de tappunten

aanbevolen door te spoelen met een gesloten dek-

pakkingsmateriaal van de koppelingen eens

minimaal wekelijks worden gebruikt en moeten de

sel om het ontstaan van kleine waterdruppels in de

aan de binnenzijde. Vervang de filtertjes en

gebruikelijke Legionellabeheersmaatregelen worden

lucht te verminderen.

inbouwkeerkleppen voor de thermostatische

uitgevoerd. Dit volgt uit het Drinkwaterbesluit, NEN

- Het is met het oog op de gezondheid altijd goed

toestellen, onderhoud de perlators en douche-

1006 en de praktijkrichtlijnen als de Waterwerkbla-

om te borgen dat stankafsluiters (sifons) voldoen-

koppen. Neem controlemonsters zonder de

den en ISSO-publicaties.

de gevuld zijn.

nihil, zie www.drinkwaterplatform.nl

aanwezigheid van filters en perlators en kijk

Gawalo Mei 2020

31

PARTNERNIEUWS

Primeur op ventilatiemarkt Renson pakt uit met de Waves, de eerste volautomatische decentrale ventilatieunit met vocht, VOC- én CO2-meting. Dé oplossing als een klassiek ventilatiesysteem om praktische redenen niet mogelijk is.

Anders dan bestaande badkamer- of toiletventi-

sensoren tegen geurtjes, is er een tweede type

gen en de autokalibratie doet de rest. Ventile-

lators stemt de Waves het ventilatieniveau vol-

met een extra CO2-sensor. De geknipte oplos-

ren was nooit zo makkelijk!

automatisch af op het werkelijke vochtgehalte

sing om bij een totaalrenovatie waar geen ruim-

en de geurtjes die hij via ingebouwde sensoren

te is voor ventilatiekanalen tóch volautomatisch

detecteert. Naast de variant met vocht- en VOC-

te ventileren. De Renson Waves is immers

Geslaagde test: luchtkwaliteit beter dan ooit

geschikt voor elke ruimte, van de keuken en

Evy kon de Renson Waves als één van de eer-

badkamer tot het toilet en zelfs logeerkamers.

sten te testen. “De timing is perfect want mijn

Via de bijhorende app, is de kwaliteit van de bin-

huidige ventilator in het toilet is net kapot”,

nenlucht in een oogwenk af te lezen.

begint Evy. De oude ventilator werd in minder dan tien minuten vervangen en de resultaten

Energie-efficiënte oplossing

zijn verbluffend. “De vorige ventilator werkte

De Renson Waves betekent een reuzesprong

enkel en alleen voor het toilet, maar de Waves

voor de kwaliteit van de binnenlucht in

detecteert ook de luchtkwaliteit in aangrenzen-

bestaande woningen. “Vroeger werd de ventila-

de ruimtes. We kunnen nu zonder breekwerken

tie gekoppeld aan de lichtschakelaar of een

het CO2-niveau op onze bovenverdieping onder

vochtsensor met timer”, vertelt Sam Lobbens,

controle houden. Echt super! En het fijne is dat

productmanager bij Renson. “Maar zo ventileer

je er zelf niets voor moet doen, de Waves regelt

je nooit op basis van de werkelijke luchtkwali-

alles automatisch.”

teit. Met de Waves gaat dat wél. “Het toestel

De meetresultaten bevestigen het gevoel van

meet 24 uur de luchtkwaliteit en schiet indien

Evy. Na de installatie lag het gemiddelde CO2-

nodig in actie.

gehalte 450 ppm lager dan voordien. Ook de

Vlotte installatie

3.000 ppm vóór tot 1.500 ppm na de installa-

maximum opgetekende CO2-waarde daalde van De Waves is daarnaast ook hyperintelligent.

tie. Dankzij de extra CO2-sensor zijn niet alleen

Dankzij de ingebouwde autokalibratie weet het

de problemen in het toilet opgelost, de lucht-

toestel hoe hard het moet werken om een ruim-

kwaliteit van de gehele bovenverdieping is

te doeltreffend te ventileren. Dat maakt de

sterk verbeterd.

installatie een fluitje van een cent. De Waves is compatibel met alle (bestaande) ventilatie-

Dit artikel is gesponsord door Renson.

De Waves stemt het ventilatieniveau volautomatisch

buizen met een diameter van 100 en 125 mille-

www.renson.eu

af op het vocht-, CO2- en geurtjesniveau dat hij via

meter. Daarbij kan in een mum van tijd de oude

ingebouwde sensoren detecteert.

ventilator worden vervangen. Vervolgens gewoon de stap-voor-stap-gids in de app vol-

32

Gawalo Mei 2020

MARKT All Electric - Lassen - Straaltechniek

Productielijn voor RVS vaten gestart In aanvulling op de eigen productie van koperen boilervaten heeft Itho Daalderop nu ook een productielijn voor vaten uit roestvaststaal opgezet. De fabriek in Tiel produceert circa vierhonderd vaten per week.

Met de opkomst van de warmtepomp als ver-

nog worden opgebouwd. Bovendien is het niet

vanger van de cv-ketel ontstaat in de installa-

zo dat de bijbehorende productietechnologie

tiemarkt een toenemende behoefte aan lokale

van de plank beschikbaar is; machines moes-

decentrale warmwatervoorzieningen, zo con-

ten gespeciďŹ ceerd en op maat worden

stateert Itho Daalderop, die een uitgebreid

gemaakt.

assortiment aan boilers voor warm tapwater

De kneep zit ‘m met name in de verschillende

voert. In all electric-oplossingen zijn voorraad-

eigenschappen van RVS ten opzichte van

vaten onmisbare systeemcomponenten. Naast

koper. Zo bestaat een koperen boilerketel uit

koperen boilervaten past de verwarmingsleve-

twee helften die in een zogeheten dieptrekpers

rancier in haar producten ook vaten uit RVS

uit een koperen plaat geperst kunnen worden.

toe. Maar de productie daarvan werd voorals-

Die twee helften las je aan elkaar en er ontstaat

nog uitbesteed.

een vat. Dat lukt weliswaar met het elastische koper, maar bij RVS speelt een heel ander

RVS of koperen vaten

krachtenspel. Uit een plaat van 4 mm RVS

Daar is met een compleet nieuwe productielijn

perst de dieptrekpers de bolvormige boven- en

verandering in gekomen. De realisatie van de

onderkant van het boilervat. Meer rek zit er niet

lijn had wat voeten in aarde omdat alle produc-

in. Een cilindrisch tussenstuk zal vervolgens

tietechnologie vanaf de basis moest worden

gewalst en gelast moeten worden uit RVS. Tot

In de loop van 2020 zal de productielijn ook

opgebouwd. Met de verwerking van koper is

slot moeten de drie onderdelen tot een com-

vaten gaan produceren voor elektrische boilers.

weliswaar al veel ervaring bij de ontwikkelaars

pleet boilervat worden gelast.

Klanten kunnen dan zowel koperen als RVS

van Itho Daalderop, maar met RVS moest die

boilers afnemen.

Laserlassen van boilervaten Daarmee komen we op het fenomeen lassen.

RVS heeft de mooie eigenschap roestvast te

Milieuvriendelijke productie

zijn. Totdat er gelast wordt. Op de lasnaden

Indien er gelast zou worden met klassieke las-

gaat het materiaal alsnog roesten omdat er

technieken zouden vervuilende zuren gebruikt

plaatselijk veel warmte wordt toegevoerd.

moeten worden om de lasnaden te bewerken.

Daarom is ervoor gekozen om met een laser te

Laserlassen is derhalve veel duurzamer.

lassen. Het voordeel is onder meer dat er veel

Ook de verdere reiniging van de vaten gebeurt

minder warmte wordt toegevoerd en de roest-

in een nieuw proces met glasparels, perslucht

vaste eigenschappen van het materiaal minder

en water (dat wordt gereinigd en hergebruikt),

Itho Daalderop verkoopt steeds meer

worden aangetast. Laserlassen vergt echter

om zo milieuvriendelijk mogelijk te produceren.

warmtepompen en voorraadvaten zijn een

een veel hogere nauwkeurigheid en de daarbij

Op termijn zou de lijn een capaciteit moeten

onmisbaar onderdeel. Eigen productie van vaten is

behorende geavanceerde machine. Bovendien

hebben van zeventigduizend boilervaten per

nodig om de groei te kunnen waarborgen;

moet de las alsnog met straaltechniek (weer

jaar. Op dit moment produceert de fabriek in

wereldwijd is de capaciteit te klein.

een machine) gereinigd worden opdat de roest-

Tiel gemiddeld vierhonderd RVS vaten per

vaste eigenschappen blijven bestaan.

week.

Gawalo Mei 2020

33

REGELGEVING BENG - TOjuli - Grenswaarde

Zomercomfort: geen luxe, maar noodzaak Zomers worden gemiddeld warmer en huizen zijn beter geïsoleerd. De kans op oververhitting neemt dan sterk toe. De regelgeving om oververhitting te voorkomen, wordt daarom aangescherpt.

Tekst Henk Bouwmeester

Woningen worden steeds beter geïsoleerd

TOjuli ≤ 1,0

wen. Maar het is slechts een indicatiegetal. Het

waardoor de warmte, eenmaal binnen, langer

De TOjuli-eis wordt tegelijk met de BENG-eisen

is één getal voor een hele woning en niet voor

blijft hangen. Veel glas is bovendien de trend.

voor (bijna) energieneutraal bouwen van

de verschillende vertrekken. En het is geba-

Daar komt bij dat de zomers heter worden. Aan

kracht. De aanvankelijke invoeringsdatum van 1

seerd op gemiddelden. Het is bovendien geba-

de andere kant worden bewoners kritischer,

juli 2020 wordt niet gehaald, maar op 1 januari

seerd op een eenvoudige berekening. Je kunt

want zij kennen het comfort van een koele auto,

2021 zal de nieuwe regelgeving gaan gelden. De

er de grootste fouten mee voorkomen, maar

trein of werkplek. Genoeg argumenten om bij

bouwregelgeving schrijft straks voor dat TOjuli

bouw en renovatie extra aandacht te besteden

niet hoger mag zijn dan een grenswaarde van

aan zomercomfort en het beperken van de

1,0. Deze eis geldt voor nieuwbouwwoningen

kans op temperatuuroverschrijding. Het is

die niet voorzien worden van een actief koel-

geen luxe meer, maar een keiharde noodzaak.

systeem. Bij de aanvraag van een Omgevings-

Bij de aanvraag van een Omgevingsvergunning moet worden aangetoond dat aan de grenswaarde wordt voldaan

vergunning moet worden aangetoond dat aan

Meten

de grenswaarde wordt voldaan. een lage TOjuli is allerminst een garantie voor

Zomercomfort is echter lastig te meten. Hoe ‘gedraagt’ een woning zich en welke tempera-

Grenswaarde zomercomfort

zomercomfort. Het is zeker geen ontwerptool.

tuur is voor bewoners comfortabel? Hoe ziet

Hoe je TOjuli moet berekenen, staat in de NTA

Als je het zomercomfort van nieuwe woningen

een zomer er gemiddeld uit en gedurende hoe-

8800. Die berekening valt in de meeste geval-

wilt verhogen, moet je in de ontwerp- en bouw-

veel uren zal er in de woning sprake zijn van een

len samen met de BENG-berekening. Daarom

fase goed nadenken over een slimme combina-

temperatuur die de meeste mensen onprettig

worden beide regels ook tegelijkertijd inge-

tie van maatregelen.

vinden? In de wettelijke bouwregelgeving is op

voerd. Van woningen die wel een actief koelsys-

dit punt tot nu toe niet veel geregeld.

teem hebben, wordt verwacht dat die automa-

Zomercomfortmeter

Maar dat gaat veranderen. Per 1 januari 2021

tisch aan de grenswaarde voldoen. Dat hoef je

De ‘Zomercomfortmeter’ zegt in dit opzicht

wordt de TOjuli-eis van kracht. Dit is een wette-

dan niet meer met een aparte berekening aan

iets meer over het werkelijke temperatuurver-

lijke eis waar alle nieuwbouwwoningen aan

te tonen. Het Lente-akkoord/Zeer Energiezui-

loop in een woning. De Zomercomfortmeter is

moeten voldoen. Daarnaast is er de Zomer-

nige Nieuwbouw heeft de hoofdpunten van de

door de Stroomversnelling op initiatief van

comfortmeter. Dit is een richtlijn om te bereke-

TOjuli-regeling en de samenhang met BENG in

marktpartijen ontwikkeld. Deze is geïnspireerd

nen hoeveel uren de temperatuur in een ver-

een factsheet toegelicht.

op renovatie van bestaande bouw, vooral op

trek hoger is dan wat mensen gemiddeld

Wat zegt dat TOjuli-getal? Het zegt iets over de

Nul-op-de-meterrenovatie, en geldt vooralsnog

aangenaam vinden. Opdrachtgevers in de

kans op temperatuuroverschrijding: hoe groter

alleen als richtlijn.

bouw, maar ook ontwerpers, bouwbedrijven en

het getal, hoe groter die kans. Als die kans te

De Zomercomfortmeter berekent over de perio-

installateurs krijgen ermee te maken.

groot is, krijg je geen vergunning om te bou-

de van de laatste maandag in april tot de laatste

34

Gawalo Mei 2020

REGELGEVING

zondag in september hoeveel uren de temperatuur in elke verblijfsruimte hoger is dan een temperatuur die als comfortabel wordt gezien. Welke temperatuur dat precies is, hangt af van de buitentemperatuur. De verwachte overschrijding van deze grenswaarde wordt berekend op basis van een ďŹ ctief standaard klimaatjaar.

De uitkomst van de berekening leidt vervolgens tot een kwaliďŹ catie in drie categorieĂŤn: acceptabel, goed en zeer goed. Deze indeling is bedoeld om over het zomercomfort te kunnen communiceren met de klant: een opdrachtgever kan aan ontwerpers, bouwbedrijven en installateurs hiermee een goed omschreven ambitieniveau afspreken.

Zonwerende voorzieningen

Zomercomfort is lastig te meten. Hoe ‘gedraagt’ een woning zich en welke temperatuur is voor bewoners

In de praktijk zal blijken dat goed geĂŻsoleerde

comfortabel?

woningen met ĂŠĂŠn of meer zonbelaste gevels zonder natuurlijke beschaduwing vrijwel altijd zonwerende voorzieningen nodig zullen zijn

zomercomfort zal in de zomerperiode regelma-

Informatie over TOjuli via www.lente-akkoord.nl

voor een classiďŹ catie ‘goed’. Een ‘zeer goede’

tig onaangenaam warm zijn. Met de zomercom-

Informatie over Zomercomfortmeter via

beoordeling vraagt vrijwel altijd om actieve

fortmeter zie je dat al bij het ontwerp en niet

www.stroomversnelling.nl

koeling. Een woning met een ‘acceptabel’

meer alleen achteraf.

+ %-#, " .#-& ! / ( ()+' $ & ! ! ! ! ! ! !

! # # # # ! ! ! !

$ ! " # ! $ & $ " ! ! # ! ! # ! " ! # " ! ! ! # " ! #

! !

IR TVSĆźXIIV ZER HI

# ! #

# & % !$

! "

000 #(,- && -# $).+( & (& *+ %-#$% ) % ( Gawalo Mei 2020

35

TECHNIEK Expertpanel - Klimaatsystemen - Luchtvochtigheid

Advies op maat bij klimaat- en luchtbehandeling zorginstellingen Wat is de rol van de juiste afstelling van klimaatsystemen en luchtbehandeling in zorginstellingen en ziekenhuizen, bij minimalisering van de verspreiding van het coronavirus? Vooral bij ziekenhuizen zijn de situaties zo specifiek dat er behoefte is aan advies op maat. De context bepaalt de maatregelen.

Tekst Hidde Middelweerd

TNO, TU Eindhoven, VCCN en Royal Hasko-

ratiekamers risico’s met zich mee? Moeten

Wim Maassen (TU/e Fellow) en Anne Brouwer

ningDHV vormen een expertpanel, om samen

warmtewielen tijdelijk uitgeschakeld worden?

(zorgconsultant bij Royal HaskoningDHV).

de vragen over de rol van klimaatsystemen in

En hoe zit het met de luchtvochtigheid?

Gawalo sprak Traversari en Brouwer over de

de verspreiding van het coronavirus, zo goed

Ziekenhuizen kunnen dergelijke vragen sinds

risico’s, aandachtspunten en mogelijke maatre-

mogelijk te kunnen beantwoorden. Zowel ver-

eind maart voorleggen aan een driekoppig

gelen.

pleeg- als ziekenhuizen hebben hier namelijk

expertpanel, bestaande uit Roberto Traversari

veel vragen over: brengt de overdruk van ope-

(specialist contamination-control bij TNO),

Waarom is dit expertpanel in het leven geroepen?

Traversari: “Wij werden onlangs benaderd door een academisch ziekenhuis, dat een urgente

‘We hebben simpelweg geen tijd voor diepgaand onderzoek’

vraag had over de verspreiding van het coronavirus via de lucht. Door de krachten te bundelen, waren we in staat om die vraag goed te beantwoorden. Dat zette ons aan het denken: moeten we niet een aantal richtlijnen en adviezen op papier zetten, om het verspreidingsgevaar van Covid-19 te minimaliseren?”

Dat bleek niet haalbaar te zijn, vertelt Traversari: “bij verpleeg- en (vooral) ziekenhuizen zijn

36

Gawalo Mei 2020

TECHNIEK

Over het kunnen coronadeeltjes en overdracht via de lucht is nog veel onduidelijk.

de situaties zo specifiek dat een algemeen ver-

te terugwinnen. Een prima en veilig apparaat,

verpleeghuizen momenteel vleugels ingericht

haal niet toereikend is. Er is behoefte aan

maar het zorgt wel voor een kleine lekkage tus-

voor coronapatiënten. Ook daar krijgen we vra-

advies op maat. Dat hopen we met dit expert-

sen retour- en toevoerlucht. Daar bestaat veel

gen over, want de luchtsystemen van verschil-

panel te leveren.”

onzekerheid over: kunnen coronadeeltjes op

lende vleugels kunnen aan elkaar gekoppeld

Brouwer: “We hebben een e-mailadres in het

deze manier hun weg terugvinden in de lucht-

zijn. Daar bestaat dus de kans dat er een lucht-

leven geroepen waar ziekenhuizen hun vragen

toevoer van het gebouw? Dat weten we nog

systeem door het gebouw gaat die mogelijk

kunnen inzenden. Vervolgens plannen we een

niet. Daarom adviseren we om het warmtewiel

coronadeeltjes met zich meedraagt. Dat wil je

Skype- of Teams-afspraak met hen in, om in

de aankomende tijd even uit te zetten. ‘Better

natuurlijk vermijden. Daarbij adviseren we: kijk

gesprek te gaan over mogelijke maatregelen.

safe than sorry’.”

goed naar je ventilatiesysteem, stel de onder-

Het doel: de kans minimaliseren dat het coro-

Traversari: “We krijgen daarnaast veel vragen

of overdruk bij waar dat nodig is en houd deu-

navirus zich verder verspreidt. Dit doen we ove-

over operatiekamers. Als patiënten geïntubeerd

ren zoveel mogelijk dicht, om tocht in gebouw

rigens volledig belangeloos, want de zorg kan

worden (aan de beademing worden gelegd, red.)

zoveel mogelijk te beperken.”

momenteel alle hulp goed gebruiken.”

komen veel vochtdeeltjes vrij. Ziekenhuizen maken zich daar zorgen over. Operatiekamers

Is het niet lastig om dergelijke vragen te

Zijn er veel reacties?

hebben namelijk een lichte overdruk, om gecon-

beantwoorden; er zijn immers veel dingen

Traversari: “Zeker. Er zijn inmiddels zo’n twintig

tamineerde lucht buiten de deur te houden. Maar

die we (nog) niet weten over Covid-19. Hoe

tot vijfentwintig vragen gesteld en we hebben

die kan er nu juist voor zorgen dat coronadeeltjes

gaan jullie daarmee om?

verschillende Skype- en Teams-sessies

op de gang belanden en anderen besmetten. We

Traversari: “We houden een aantal uitgangs-

gedaan. Niet alleen met ziekenhuizen, maar

hebben dat vraagstuk geanalyseerd en conclu-

punten aan. We weten bijvoorbeeld dat

ook met verpleeghuizen. Het is mooi om te zien

deerden dat de kans dat virusdeeltjes in dit spe-

besmetting vooral plaatsvindt via kleine drup-

dat we zo een steentje kunnen bijdragen.”

cifieke geval buiten de operatiekamer kwamen

peltjes, die patiënten bijvoorbeeld ophoesten.

relatief laag was. Eerste metingen in een zieken-

Daarnaast weten we dat het coronavirus meer-

Met welke vragen zitten verpleeg- en zie-

huis hebben die hypothese inmiddels bevestigd.

dere dagen op oppervlaktes kan overleven en

kenhuizen zoal?

Dat is belangrijke informatie voor ziekenhuizen,

infectieus kan blijven én dat het enige tijd in de

Brouwer: “Wat veel terugkomt is het warmte-

waar ze hun protocollen op aan kunnen passen.”

lucht kan overleven. Of besmetting ook via de

wiel. Die zit in de luchtbalanskast en kan warm-

Brouwer: “Daarnaast worden in verschillende

lucht plaats kan vinden, weten we (nog) niet,

Gawalo Mei 2020

37

TECHNIEK

EXPERTPANEL CORONAVIRUS

TNO, TU Eindhoven, VCCN en Royal HaskoningDHV stellen hun expertise beschikbaar om de zorgsector te ondersteunen bij acute vraagstukken over de technische infrastructuur van ziekenhuizen in relatie tot het coronavirus (Covid-19) Vragen kunnen aan het expertpanel worden voorgelegd via expert.panel.corona@tno.nl.

bestaat de kans op een kleine lekkage tussen toe- en afvoer. Daarom adviseren we om die uit te zetten. Maar hoe dan ook: schoonmaken van

‘Het schoonmaken van de luchtkanalen heeft geen zin’

de luchtkanalen heeft echt geen zin.”

Hoe zit het met recirculatie van binnenlucht?

Brouwer: “Ziekenhuizen maken in principe geen gebruik van recirculatiesystemen. De luchtbehandelingssystemen van verpleeghuizen zijn vaak vergelijkbaar met die van ziekenhuizen en als daar wel sprake is van recirculatie, geldt dat vaak alleen voor de ruimte in kwestie. De kans dat coronadeeltjes zich naar andere ruimtes verspreiden door recirculatie-

Het is belangrijk om per situatie te bekijken wat het beste plan van aanpak is.

systemen, is dus eigenlijk niet aanwezig.”

Traversari: “Het is hierbij vooral belangrijk om naar de context te kijken. Als een recirculatie-

maar daar gaan we wel van uit. Met die weten-

geen aanleiding om de luchtvochtigheid in ver-

systeem ruimtes bedient waar in alle gevallen

schap in het achterhoofd behandelen we de

pleeg- en ziekenhuizen aan te passen. Omdat

coronapatiënten aanwezig zijn, hoef je ook geen

vragen die binnenkomen.”

we het effect ervan niet weten, heeft het geen

aanpassingen te doen. Als er in die ruimtes juist

“Het liefst doe je natuurlijk diepgaand onder-

enkele zin.”

geen sprake is van coronapatiënten, geldt hetzelfde advies. Pas als één luchtbehandelings-

zoek voordat je advies geeft (elke situatie is immers anders), maar daar hebben we simpel-

Is het aan te raden om luchtkanalen te rei-

systeem ruimtes bedient waar wel en geen coro-

weg geen tijd voor. Om de vragen toch zo goed

nigen? Of juist niet?

napatiënten aanwezig zijn, loop je risico wat

mogelijk te beantwoorden, is ‘better safe than

Traversari: “Het is goed om ons te realiseren

betreft recirculatie. Dan geldt het ‘better safe

sorry’ een leidend principe voor ons. Tegelij-

dat een virus (zoals Covid-19) iets anders is dan

than sorry’-principe weer en moet je actie

kertijd moeten we daarin niet overdrijven en

een bacterie. Bacteriën kunnen zich onder de

ondernemen.”

vooral ook nuchter blijven; als iemand in

juiste omstandigheden op oppervlaktes verme-

Amsterdam kucht, raakt men daar in Gronin-

nigvuldigen, maar virussen kunnen dat alleen

Kunnen bovenstaande adviezen ook zinvol

gen echt niet besmet van.”

in de cellen van levende organismen. Met ande-

zijn voor andere gebouwen?

re woorden: virusdeeltjes overleven eventjes in

Brouwer: “Dat kan, maar we hebben niet voor

Met die kanttekeningen in het achter-

de lucht, maar verder niets. Als die zich vesti-

niets een expertpanel opgericht in plaats van

hoofd: is het raadzaam om aanpassingen

gen op de wand van een luchtkanaal maakt dat

een document met algemene richtlijnen. Het is

te maken aan de luchtvochtigheid?

in principe dus niets uit. Schoonmaken heeft

echt belangrijk om per situatie te bekijken wat

Brouwer: “Van het influenzavirus weten dat het

dan ook geen zin.”

het beste plan van aanpak is. De context

beter overleeft bij lage luchtvochtigheden en

Brouwer: “Daarnaast zijn de luchtbehandelings-

bepaalt de maatregelen voor een groot deel.”

dat mensen er in dat geval ook vatbaarder en

systemen van ziekenhuizen volledig uitgebalan-

Traversari: “Ik sluit me daarbij aan. We publice-

gevoeliger voor zijn. Dat geldt ook bij (te) hoge

ceerde systemen; elke ruimte heeft zijn eigen

ren binnenkort een lijst met veelgestelde vra-

luchtvochtigheden. Maar geldt dat dan ook

toevoer- en afzuigpunt. In de luchttoevoer kun-

gen, compleet met de antwoorden. Die bevat

voor het coronavirus? Daar kunnen we helaas

nen zich geen coronadeeltjes bevinden; de lucht

vast en zeker nuttige informatie, waar mensen

nog niets zinnigs over zeggen, omdat we niet

gaat immers naar de patiënt(en) toe. Het afzuig-

hun voordeel mee kunnen doen. Maar neem

weten hoe het coronavirus zich gedraagt ten

kanaal gaat juist van de patiënt(en) af, dus daar

het niet lukraak over en houdt altijd de context

opzichte van luchtvochtigheid. Daarom zien we

is ook geen risico. Alleen bij het warmtewiel

in je achterhoofd.”

38

Gawalo Mei 2020

VAKBASE W-INSTALLATIE

Hoe werkt warmteterugwinning met een warmtewiel?

Voor warmteterugwinning (wtw) bestaan verschillende systemen. Deze zijn onder te verdelen in recuperatieve wtw-systemen en regeneratieve wtw-systemen.

Onder de regeneratieve systemen vallen de wtw-systemen met een warmtewiel.

Hoe werken die precies?

Uit de afvoerlucht van klimaatinstallaties kan

Diverse systemen

ook vocht over te dragen is het warmtewiel

energie worden teruggewonnen. Deze techniek

Voor warmteterugwinning bestaan verschillen-

voorzien van een chemisch aangebrachte,

noemen we warmteterugwinning. Als de kli-

de systemen. Deze zijn onder te verdelen in

hygroscopische laag. Wanneer vochtterug-

maatinstallatie ook voor koeling zorgt, kan er

regeneratieve en recuperatieve systemen.

winning niet hoeft plaats te vinden, worden

in de zomer ook koelenergie worden terugge-

Onder de recuperatieve systemen vallen de

ook wel cellulose of keramische materialen

wonnen door de aangezogen warme buiten-

systemen met kruisstroomwisselaars, tegen-

toegepast.

lucht voor te koelen met de gekoelde afvoer-

stroomwisselaars, de heatpipes en de twincoil-

Warmtewielen bezitten een zelfreinigende wer-

ruimtelucht. Dit gebeurt met hetzelfde

systemen. Bij een recuperatieve warmtewisse-

king, omdat vuildeeltjes steeds worden wegge-

terugwinsysteem.

laar worden beide media altijd via een wand van

blazen door de tegengestelde stromingsrich-

elkaar gescheiden.

ting van de beide luchtstromen.

Onder de regeneratieve systemen vallen de

Verder zijn er diverse afdichtingsmogelijkhe-

VAKBASE W-INSTALLATIE

accumulerende systemen en de systemen met

den om retour- en aanvoerlucht van elkaar te

Dit kennisartikel komt uit hoofdstuk 4: Warmte-

een warmtewiel. Bij deze systemen is ook

scheiden.

terugwinning van deel 2 van de Vakbase W-instal-

vochtterugwinning mogelijk. Daarbij kan ook

Als er extra hoge eisen worden gesteld aan de

latie, het digitale naslagwerk van gawalo.nl over

latente warmte teruggewonnen worden door

luchtkwaliteit en er zich geen afvoerlucht in de

klimaattechniek.

condensatie van de luchtstroom.

toevoerlucht mag bevinden, is er een speciale

De Vakbase W-installatie bestaat uit twee onder-

Hoe werkt een warmtewiel?

lucht die zich nog in de rotorkamer bevindt

delen: Klimaatbeheersing 1 bevat informatie over

Warmteterugwinning wordt bij warmtewielen

door de rondgaande beweging wordt meege-

de theorie en praktijktoepassingen van warmte-

gerealiseerd door een roterend wiel dat in bei-

voerd naar de toevoerluchtsectie. Een gedeelte

technieken en Klimaatbeheersing 2 behandelt

de luchtstromen ronddraait.

van de toevoerlucht wordt in de afvoersectie

spoelkamer vereist. Deze voorkomt dat afvoer-

luchtbehandeling, ventilatie en koeling.

omgeleid en spoelt zo de in de rotor verblijven-

Onderdelen warmtewiel

de afvoerlucht eruit. Op deze wijze komt er

Abonnees van Gawalo kunnen gratis gebruikma-

Het warmtewiel bestaat uit een accumulerend

alleen maar toevoerlucht in de rotor voordat

ken van de Vakbase W-installatie.

pakket gegolfde en gladde aluminium banden

deze wordt opgewarmd.

dat gezamenlijk om een naaf is gewikkeld. Om

De aandrijving van de rotor geschiedt in de

Gawalo Mei 2020

39

VAKBASE W-INSTALLATIE

worden overgedragen, wat het latente rendement verhoogt. In de zomerperiode treedt condensatie niet op. Om de corrosieweerstand te vergroten kunnen deze rotors ook zijn voorzien van een epoxy coating.

Hygroscopische rotor Na vervaardiging wordt het materiaal door onderdompeling in een etsende vloeistof hygroscopisch gemaakt. Ook in de zomerperiode is een beperkte latente energiewinst te behalen.

Warmtewiel met inbouw in luchtbehandelingskast. Bron: Google Afbeeldingen.

Sorptierotor Hierbij is het oppervlak chemisch behandeld

Indeling op basis van vochtterugwinning

met silicagel of lithiumchloride. Het vochtab-

riem die onder veerspanning wordt gehouden.

Warmtewielen kunnen worden ingedeeld op

wijl het latente rendement onafhankelijk is van

Temperatuurregeling is mogelijk door het toe-

basis van hun vochtterugwinning. De volgende

de omgevingstemperatuur en het vochtgehalte

rental van de rotorfrequentie te regelen. Het

indeling is hierbij te maken:

in beide luchtstromen. Wat betreft rendement

toerental van ongeveer tien omwindingen per

Condensatierotor

rotoren kunnen echter niet horizontaal worden

minuut. Op deze wijze kan zowel ’s zomers als

Het wikkelmateriaal van deze rotor bestaat uit

gemonteerd en ook kunnen ze niet worden

’s winters een optimale energieoverdracht

blank aluminium zonder oppervlaktebehande-

gereinigd met een hogedrukspuit omdat ze

worden gewaarborgd.

ling. In de winterperiode kan hiermee ook vocht

zeer kwetsbaar zijn.

meeste gevallen door middel van een platte

sorberend vermogen is hierbij het grootst, ter-

scoren de sorptiewielen dus het beste. Sorptie-

maximale rendement wordt bereikt bij een

1

#"#"& $#%"& & & &

! # '

$ $ $ 1**- ' )Ńś 1$ *Ň .Ńś & ))$./ ./. ) $)/ - /$ 1 - & )$)" )Ńľ Č… 0 ) 1- " ) 1$) / 0 # /

$

# #

& $

! "%

"" & " . "&' ' #(%" ."

40

Gawalo Mei 2020

0 2 #( ' ( "## , ) "" & #$ $ 2 ##% #!' ( #" ) "/

&'#% " " " (% & ' % 2 #( ' ( (* "' " ' )% "/ " , # #$ #&& " " " ) , " 2 " & ( ' ) " " ' * ' &' "

+$ %'& % #! (* )% " ' "'*##% "1 $ #! $ ("' ! " )% ) " " % ' & $%# #"" ! "' ")% "1

PRODUCTBERICHTEN

Laslaars De Collie S3 is een laslaars ontwikkeld door Steel Blue. De laars is zowel hitte- als vonkbestending en ontworpen met het oog op een lange levensduur. De S3 is een hoge laars gemaakt van waterbestendig premium leer. Door de industriële ritssluiting kan de laars gemakkelijk worden aan- en uitgetrokken. Het leer rondom de rits biedt bescherming tegen eventuele vonken. Naast een rits heeft de Collie ook brandvertragende veters, deze zitten bovenaan en zorgen voor een extra aansluitende pasvorm. Het redwood leer is waterbestendig en is gestikt met een Kevlar-draad. De nitril rubberen buitenzool is olie-, zuur- en hittebestendig tot 300 °C. STEELBLUE www.steelblue.com

Installatiebox

Radiator

Bette introduceert twee praktische oplossingen:

De i-Life2 Slim is een nieuwe ventilator-

de geluidsisolerende installatiebox EasyConnect

ondersteunde radiator voor wandmontage

en de volledig voorgemonteerde MinimumSup-

van Alklima / Mitsubishi Electric. De i-Life2

port voor douche-vloeren. Beide oplossingen

kan worden gecombineerd met verschillen-

besparen tijd en vereenvoudigen het installeren.

de verwarmingssystemen, waaronder

De installatiebox EasyConnect is een plug &

lucht-/water warmtepompen voor maxima-

play-oplossing voor de dichte en betrouwbare

le verwarmingscomfort. De radiator zet de

aansluiting van de afvoer van Bette inbouw- en

warmte van waterleidingen om in warme

vrijstaande baden, alsmede voor vlakke douche-

lucht en verspreidt deze door de kamer met

vloeren en douchebakken. Voor een aantal series vlakke douchevloeren en douchebakken is de

behulp van een ventilator. Zo wordt de

EasyConnect te combineren met de geprefabriceerde MinimumSupport.

warmte gelijkmatiger verdeeld en het ener-

BETTE www.bette.nl

gieverbruik beperkt gehouden. In veel gevallen kunnen bestaande radiatoren éénop-één worden vervangen door een i-Life2

Compacte WTW-unit

Slim. De radiator hoeft alleen op de aanDe DucoBox Energy Comfort is een compacte

voer- en retourleiding te worden aangeslo-

balansventilatie. Deze heeft een capaciteit tot

ten. Voor de ventilator is een elektrische

325 m³/h. De vraagsturing van de box op basis

aansluiting nodig.

van CO2 en vocht resulteert in een intelligente

ALKLIMA https://alklima.nl

en energiezuinige werking. Samen met de slimme vraagsturing zorgen de Dynamic Airflow luchtverdeelfilters voor een uitzonderlijk rendement. Alle bestaande Duco-sensoren en/of bedieningsschakelaars zijn compatibel met de nieuwe ventilatie-unit door het modulaire principe. De box is uit te breiden met een Communication Print. Er is een standaard integratie in Niko Home Control en Q-bus. Ook zijn koppelingen met domoticasystemen via ModBus of ethernet mogelijk.

DUCO www.duco.eu

Inpersaansluiting De Megapress-inpersaansluiting van Viega is in een speciale uitvoering leverbaar: de S-inpersaansluiting.

Deze heeft een FKM afdichtelement voor het snel en schoon installeren van aansluitingen op collectieve stadsverwarmingsinstallaties en voor industriële installaties met mediumtemperaturen tot en met 140 °C. De nieuwe inpersaansluiting is voorzien van een witte punt als markering. Verkeerd gebruik van aansluitingen wordt op deze manier voorkomen. Door de compacte uitvoering van de inpersaansluiting kunnen bovendien meerdere aftakkingen naast of boven elkaar worden geplaatst. De S-inpersaansluiting is verder voorzien van een ¾ inch-binnendraad terwijl een zelfdichtend verloopstuk voor ½ inch-aansluiting leverbaar is.

VIEGA NEDERLAND

www.viega.nl

Gawalo Mei 2020

41

PRODUCTBERICHTEN

Mobiele Service Euro-Index introduceert de Mobiele Service. De ruime bestelbus is voorzien van alle faciliteiten die nodig zijn voor onderhoud, reparatie en kalibratie van de meest gebruikte meetinstrumenten. Zo is de wagen voorzien van twee volledig ingerichte werkplekken die zijn voorzien van alle relevante gereedschappen en diverse kalibratoren voor gasanalyse, gasdetectie, druk, temperatuur en elektrische grootheden. Doordat de werkzaamheden op locatie kunnen worden gedaan kan veel tijd worden bespaard op logistiek.

EURO-INDEX www.euro-index.nl

Badkamer Duravit heeft de serie Happy D.2 Plus uitgebreid. Met de nieuwe c-shaped technologie wordt exact parallel vormverloop van de keramische wasbak gegarandeerd. De D.2 Plus biedt twee nieuwe versies voor de vormgeving van de wastafel. Er is keuze uit een c-shaped wastafel met keramische, glanzend witte buitenkant. Deze kan worden gecombineerd met meubelonderbouw of metalen console in chroom. Er is ook een c-bonded wastafel met nieuwe, afgeronde buitenkant in de kleur van de onderbouw of passend bij de metalen console in mat zwart. De wasbak is verkrijgbaar in drie breedtematen (575, 775 en 975 mm).

DURAVIT www.duravit.nl

Pompconfigurator met BIM-dataportaal Pompen- en afsluiterproducent KSB heeft een strategische overeenkomst gesloten met het Noorse bedrijf Cobuilder AS voor het koppelen van de KSB-pompconfigurator met het BIM-dataportaal (Building Information Modelling). Deze koppeling biedt ontwerpers de mogelijkheid om naast CAD-tekeningen ook alle overige relevante informatie van de geconfigureerde pomp of afsluiter te downloaden. Door toepassing van gestandaardiseerde data-templates kunnen door de machine leesbare productgegevens vanuit de productconfigurator worden gegenereerd.

Daartoe behoren ook relevante 3D-objectgegevens. De eindgebruiker hoeft nog maar één enkele interface te gebruiken. Hiermee heeft hij toegang tot gestructureerde productinformatie en tot de 3D-visualisering van de pomp.

KSB NEDERLAND www.ksb.nl

Ventilatie-unit De ventilatie D-unit DX van Vasco heeft een ‘Octogon’ warmtewisselaar. Deze kenmerkt zich door een hoog rendement bij een lage weerstand, waardoor deze ook bijdraagt aan een minimaal geluidsniveau en energieverbruik. De unit is aerodynamisch opgebouwd, dit beperkt de drukverliezen. Het opgenomen vermogen blijft hierdoor laag. De DX is geluidsarm, de toevoerventilator is tussen de unit en de buitenaansluiting geplaatst. De warmtewisselaar doet zo ook dienst als geluidsdemper. Het is mogelijk om de unit niet alleen verticaal, maar ook horizontaal aan de wand of op een vloersokkel te monteren. De DX kan gemakkelijk in een verlaagde zolderruimte worden gemonteerd.

VASCO GROUP www.vasco.eu

42

Gawalo Mei 2020

PRODUCTBERICHTEN

Led-armatuur Oreon introduceert de Monarch led-armatuur. Deze is compact, efficiënt en levert 3100 μMol/s.

Hierdoor zijn minder armaturen nodig, met als gevolg lagere installatiekosten. Deze zijn ingezet door aardbeienteler Jacobs-Braspenning. De teler was op zoek naar een hybride belichtingsoplossing. De Monarch lampen zijn vervolgens watergekoeld. Hiervoor is een samenwerking met Indagro Lighting aangegaan. De waterkoeling zorgt voor een stabiel kasklimaat en een zeer lange levensduur. De investeringskosten zijn een stuk lager dan gangbaar omdat de Monarch een groter gebied kan belichten dankzij de hoge licht output en het ‘wide beam’ afstralingspatroon.

OREON www.preon-led.com

Gasdetectoren

Douchegoot

Euro-Index biedt nu ook draag-

De ShowerDrain C van Aco is geoptimali-

bare gasdetectoren van MSA

seerd. Verbeteringen op het gebied van

aan. De enkel- en multigasmo-

hygiëne, design en techniek zorgen voor

nitoren hebben een snelle res-

een betere afwatering. Zo zorgt het puthuis

pons en lange levensduur door

voor een hoge afvoercapaciteit en is er min-

toepassing van de XCell senso-

der kans op vuilaanhechting door de ronde

ren. Bij diverse modellen is het

vormen. Bovendien is het nieuwe ovale

mogelijk om in real-time inci-

deelbare stankslot eenvoudig uitneembaar

denten onder de aandacht te

en te reinigen. De ShowerDrain vormt een

brengen van teamleden en

volledig gelast rvs geheel, zonder laspunten

supervisors door gebruik te

aan de binnenzijde van de goot. Hierdoor is

maken van de MSA Altair Con-

er bij de juiste inbouw geen risico op lekka-

nect app via een draadloze Blu-

ge. De goot kan optioneel voorzien worden

etooth verbinding.

van stelpoten. De doucheroosters uit de

EURO-INDEX

serie zijn standaard leverbaar in geborsteld rvs en zwart.

www.euro-index.nl

ACO www.aco.nl

Chiller De ECOi-W-reeks chillers van Panasonic zijn geschikt voor zowel koelen als verwarmen. De reeks heeft een capaciteit van 20kW tot 210kW. De chillers zijn toegespitst op gebruik in hotels, winkels en industriële omgevingen. De units hebben een gemiddelde SEER van 3,85 en een gemiddelde SCOP van 3,32. De reeks heeft beperkte afmetingen om onderhoud te vereenvoudigen. De ECOi heeft een Blue Fin coating tegen corrosie. De units zijn voorzien van speciale spiralen die bevriezing tegengaan. Hiermee kan een vijftien procent hogere COP worden gerealiseerd. Door meerdere paren spiralen te zetten kan het ene paar ontdooien terwijl het andere paar in bedrijf is.

PANASONIC www.aircon.panasonic.nl

Schuiflade voor bedrijfsvoertuigen Sortimo heeft het aanbod van XL-schuiflades, de Jumbo-Unit-lades, uitgebreid. De nieuwe afmetingen van de lades zorgen voor nog meer laadruimte in de bedrijfsvoertuigen. De XL-lades kunnen zowel in de lengte als in de breedte worden geplaatst. De sterke telescooprails en de grote ladegreep verzekeren ergonomisch laden en lossen via de achterzijde of zijdeur. Als stand-alone-versie kan de XL-lade met een afdekbak of afdekplaat worden uitgerust. De lades kunnen tevens op elkaar worden gemonteerd. De grootvolumelades hebben nieuwe diepte-afmetingen, 14 (1409,4 mm) en 16 (1617,4 mm), en hoogte-afmeting, 21-raster (357 mm). De nieuwe breedteafmeting is 2,5 (612,4 mm).

SORTIMO NEDERLAND

www.mySortimo.nl

Gawalo Mei 2020

43

! $ && ! " !

! ! # "

PRODUCTBERICHTEN

Afvalwaterpompen KSB introduceert een nieuwe reeks dompelpompen van de pompserie Amarex. De toepassingsgebieden van de nieuwe pompen zijn afvalwater- en slibbehandeling alsmede het transport van regenwater. De pompen kunnen media met langvezelige of vaste bestanddelen, gashoudende media, slib, tapwater alsook vuilwater verpompen. Als waaiers worden vrijstroomwaaiers (Fmax) of de nieuwe open tweekanaalwaaier D-max toegepast. De maximale opvoerhoogte van de pompserie ligt bij 42 meter en de maximale capaciteit bedraagt 320 m3/h. Een milieuvriendelijke olievulling verzekert een duurzame smering van de mechanische asafdichting.

Aan het eind van hun levenscyclus zijn nagenoeg alle verwerkte onderdelen te scheiden en te recyclen.

KSB NEDERLAND

www.ksb.nl

Roestvrijstalen bronpomp

Designradiator

De UPA S 200 pompen van KSB zijn ontwor-

De E-Tech van Vasco is een elektrische

pen voor de watervoorziening, bevloeiing

designradiator met RF-bediening en een

en het grondwatermanagement. Dankzij

high-end vormgeving. De voorzijde is van

een geoptimaliseerde

zwart gehard veiligheidsglas, de radiator

geometrie van de

heeft een hoogwaardige aluminium frame

hydrauliek bereiken de

en een minimale wandafstand. De korte

pompen van dit type zeer

opwarmtijd en gelijkmatige warmteverde-

hoge rendementen. Door

ling zorgen voor een comfortabele warmte-

een slijtvaste uitvoering

spreiding, terwijl de infraroodstraler de

met metalen slijtringen

verspreiding van lucht en stofdeeltjes sterk

Bedieningsplaten

en lagers van siliciumcar-

beperkt. Waarmee je het een allergievrien-

Geberit introduceert bedieningsplaten in nieu-

bide blijft het energiever-

delijke radiator mag noemen.

we, metallic kleuren. Voor de Sigma50 en de

bruik ook bij een ver-

VASCO GROUP www.vasco.eu

onlangs geïntroduceerde Sigma21 kan worden

hoogd zandgehalte in het

gekozen uit diverse nieuwe, hoogwaardige

water jarenlang tot een

materialen. De verschillende bedieningsplaten

minimum beperkt. De

en toetsen kunnen veelzijdig met elkaar wor-

UPA S 200 komt eerst als

den gecombineerd. Naast het bestaande kleur-

8-inch pomp op de markt

aanbod van de toetsen kan er nu ook worden

en zal in vier verschillen-

gekozen uit de nieuwe metallic kleuren rood-

de hydrauliekgroottes

goud, messing en zwartchroom. Alle kleuren

leverbaar zijn. De opti-

hebben een easy-to-clean afwerking ter

male capaciteiten liggen tussen veertig en zestig

bescherming van de blootgestelde oppervlakken. Het aanbod nieuwe materialen is verder

kubieke meter. De maximale opvoerhoogte

uitgebreid met de varianten beton, leisteen en

ligt bij vierhonderd meter. Alle gegoten

notenhout. De Sigma50 en Sigma21 bedie-

onderdelen zijn vervaardigd van hoogwaar-

ningsplaten kunnen worden uitgebreid met de

dig gegoten roestvrijstaal 1.4408 of optio-

DuoFresh module voor geurafzuiging.

neel 1.4517.

GEBERIT www.geberit.nl

KSB NEDERLAND www.ksb.nl

Gebouwinspectiesysteem De MR277 van Flir combineert een geïntegreerde warmtebeeldcamera met hygrometer en MultiSpectral Dynamic Imaging. Deze alles-in-één thermische hygrometer biedt gebruikers inzicht in probleemgebieden. Dit door IGM-warmtebeelden te optimaliseren met visuele details over vocht, weglekkende lucht en isolatieproblemen zodat deze snel kunnen worden opgespoord. De MR277 heeft functies voor het identificeren, diagnosticeren, repareren en documenteren van vocht- en isolatieproblemen. De Lepton-warmtebeeldsensor met IGM begeleidt gebruikers visueel naar de bron van de gebouwproblemen. Met de MR277 kunnen meerdere parameters tegelijkertijd worden bekeken, zoals vochtigheidsniveaus, dauwpunt en dampdruk.

FLIR SYSTEMS www.flir.com

Gawalo Mei 2020

45

COLOFON & SERVICE

Jaargang 32, nummer 5, mei 2020 Verschijnt 8x per jaar www.gawalo.nl Redactie Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn gawalo@vakmedianet.nl Marjolein Eilander (marjoleineilander@vakmedianet.nl) Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) Uko Reinders (ukoreinders@vakmedianet.nl) Tieneke Wilms (tienekewilms@vakmedianet.nl) Gerard Vos (gerardvos@vakmedianet.nl)

Adverteerdersindex Bosch Thermotechniek

p. 2

JAGA Konvektco Nederland

p. 47

Duco Ventilation & Sun Control

p. 3

LG Electronics Benelux

p. 10

Renson Ventilation

p. 32

S&P Holland

p. 28

Euro-Index

p. 18, 19

Geberit

p. 44

Itho Daalderop Nederland

p. 48

Medewerkers Henk Bouwmeester, Evi Husson, Marion de Graaff, Katja van Roosmalen, Joop van Vlerken Uitgever Vakmedianet, Johan Schot (johanschot@vakmedianet.nl) www.vakmedianet.nl Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) T: 088-5840772 Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Basisontwerp Motif Concept & Design, Naarden

Advertentie-exploitatie Key account manager Richard van Dijk: 06 - 33 03 14 74, e-mail: richardvandijk@vakmedianet.nl

Abonnementen en administratie Vakblad en online inclusief Vakbase W-installatie.nl: € 199,Digimagazine en online: € 96,Alle prijzen exclusief 6% btw. Prijswijzigingen voorbehouden.

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumlooptijd van een abonnement is één jaar.

Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Vakmedianet uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht.

Abonnementen kunnen worden opgegeven en opgezegd bij: Vakmedianet Klantenservice, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. Telefoon 088-5840888, klantenservice@vakmedianet.nl

IN DE KOMENDE NUMMERS

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Vakmedianet bv en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Vakmedianet bv, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn.

Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.vakmedianet.nl.

Druk Wilco BV, Zutphen ISSN 1385-3112 © 2020 Vakmedianet bv, Alphen aan den Rijn

Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

46

Gawalo Mei 2020

Thema’s 2020 1 2 3 4 5 6 7 8

Cv-ketel /nabeschouwing VSK Alternatieven voor aardgas Koeling van woningen Ventilatie Warmtepompen Warmtebronnen en opslag bij gebouwen Sanitair en leidingen Rekenen aan (verwarmings)installaties

Suggesties, ideeën? Mail naar tienekewilms@vakmedianet.nl

BRIZA 22 PLAFONDINBOUW

C L I M AT E DESIGNERS W H AT A B O UT

BRIZA 22 WANDINBOUW

I N E LK S E I ZOEN EEN C O M F O RTA B E L B IN N E N KL I MAAT Een klimaattoestel dat actief verwarmt ĂŠn koelt. De nieuwe Briza 22 van Jaga verwarmt in de winter en zorgt voor koeling in de zomer. De ventilatorconvector is qua vermogen en koelcapaciteit te vergelijken met airconditioning, maar kan een ruimte ook snel verwarmen zoals een reguliere radiator. De innovatieve inbouw Briza 22 zorgt zo voor een comfortabel binnenklimaat in elk seizoen.

Door de warmtewisselaar kan het apparaat verwarmen en verkoelen. In de winter stroomt er warm water door het toestel en wordt er warme lucht via een ingebouwde ventilator de ruimte in gebracht. In de zomer gebeurt hetzelfde alleen dan met koud water en koude lucht. Bijzonder aan de Briza 22 is dat het toestel het slankste type is op de markt met zo’n groot vermogen. Het apparaat kan verwarmen tot 21 kW (75/65/20°C) en koelen tot 10 kW (7/12/27°C). Door de kleine waterinhoud en dit grote vermogen reageert de ventilatorconvector snel op elke temperatuurschommeling.

Hierdoor is Briza 22 uitermate geschikt voor aansluiting op lagetemperatuursystemen, zoals warmtepompen en condensatieketels.

Energiezuinig Briza 22 beschikt over de ingenieuze Low-H2O-techniek om energiezuinig te verwarmen. Door de hoge efficiĂŤntie is het energieverbruik van de Briza 22 zeer laag en door de lage temperaturen hebben de motoren een nog langere levensduur. De nieuwste EC-motoren van EBM-PAPST zorgen voor een verlaging van de bedrijfskosten, verminderen de impact op het milieu en imponeren met hun stille werking.

In elke ruimte een andere temperatuur De moderne Briza 22 is verkrijgbaar als wand- of plafondinbouw in verschillende afmetingen. Daarnaast zijn er twee modellen: een 2-pijpsuitvoering en een 4-pijpsuitvoering. De 2-pijpsuitvoering beschikt over ĂŠĂŠn warmtewisselaar waardoor deze kan verwarmen Ăłf koelen. De 4-pijpsuitvoering maakt het mogelijk om te verwarmen ĂŠn tegelijkertijd te koelen in verschillende ruimtes van een gebouw, doordat het apparaat beschikt over twee warmtewisselaars.

Excelleren in ventileren

A+ A+

HRU 400

Coen’s trots:

19_0091 | ID 2020-02-18

‘Hoog installatiegemak en een debiet van 400 m³/h’

www.ithodaalderop.nl/hru400