Johan MUKA - “Apliko pagesën elektronike!”

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE! Edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”

l l l

Sondazh me konsumatorët Fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi Forum diskutimi

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE! Edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”

Drejtues i projektit: Johan MUKA

l

Sondazh me konsumatorët

l

Fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi

l

Forum diskutimi

Tiranë, 2021

2

Projekti i ABC Tirana Club

Botues:

www: abctiranaclub.wordpress.com

Email: abctiranaclub@gmail.com

P/Box: 1402, Tirana, Albania

Tel: 00355693632767 Drejtues i projektit: Johan MUKA Design & Layout:

Bujar KAROSHI

Ilustrimi fotografik:

ISBN 978-9928-353-28-3 ©: ABC Tirana Club Ky botim është një nga produktet e projektit studentor “Apliko pagesën elektronike!”, si edicioni i tretë i programit “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, të cilin ABC Tirana Club e ka nisur që në vitin 2019, mbështetur nga Raiffeisen Invest. Pikëpamjet dhe vlerësimet që prezantohen në të, janë të autorëve të këtij publikimi, dhe jo domosdoshmërisht janë të njëjta dhe me pikëpamjet e vlerësimet e mbështetësit.

“Apliko pagesën elektronike!”, ashtu si programi studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, u realizua në bashkëpunim dhe me Fakultetin e Ekonomisë së Universitetit të Tiranës Printuar M&B - Botime dhe Studio Grafike Rruga “Isa Boletini”, Nd.2, H.12, Nj.Admin.nr.9, 1017, Tiranë Tel. 069 20 68 603 (Viber). Tel. 068 65 08 441 (WhatsApp).

E-mail: mbbotime@gmail.com Tiranë, 2021

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

3

Pagesat elektronike, si një nga “detyrat e shtëpisë” që na kërkon me të drejtë Brukseli Procesi i integrimit evropian ka qenë dhe mbetet strategjik për Shqipërinë.

Hapat kanë qenë të ngadalshme, kanë marrë kohë për shumë shkaqe, por përcaktimi i vendit për në BE është një çështje e gjithëpranuar. Përballja me format negativiste të zhvillimit si, informaliteti, korrupsioni, kontrabanda, evazioni fiskal, pastrimi i parave të pista etj., konvergojnë tek nevoja e kryerjes së reformave të thella dhe të qëndrueshme me karakter ekonomik dhe financiar, si dhe tek forcimi i institucioneve.

Lufta kundër pagesave me para në dorë, kundër qarkullimit të sasive të mëdha monetare jashtë kanaleve bankare, apo kundër financimeve dhe donacioneve me origjinë të dyshimtë kanë dhënë disa rezultate vitet e fundit. Por jemi dakord se, ende hapësirat për individë, grupime, subjekte dhe institucione që përdorin metoda të tilla janë prezente dhe ndikuese negativisht. Raportet dhe studimet ndërkombëtare dhe ato kombëtare prezantojnë faktin se Shqipëria ka edhe shumë punë që të vijë te standardet e kërkuara.

Për ekspertët aplikimi i pagesave elektronike është një instrument efikas që krijon transparencë dhe demotivon informalitetin e krimin ekonomik e financiar në të gjitha format.

Ndaj dhe ABC Tirana Club e ka vendosur këtë argument në fokus të edicionit të tretë të programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, që ka nisur në vitin 2019.

Nxitja e pagesave elektronike është po ashtu qëllim dhe i

4

Projekti i ABC Tirana Club

fushatave të tjera informuese dhe ndërgjegjësuese që realizojnë subjekte të tjera. Më së shumti ato kanë karakter komercial dhe i shërbejnë rritjes së të ardhurave dhe zgjerimit të hapësirave të operacioneve për të depërtuar në treg. Blihet kohë e konsiderueshme e transmetimit audioviziv për promocion dhe reklamë, sidomos në mediat online.

Qasja e ABC Tirana Club tek ky aspekt është ndryshe.

Duke shfrytëzuar përparësitë që ka grupimi ynë studentor: së pari, duke bashkëpunuar me ekspertët dhe njohësit më të mirë të fushës, më së shumti nga Fakulteti i Ekonomisë në Universitetin e Tiranës, si një partner strategjik për ABC Tirana Club; së dyti, duke identifikuar vlerësime dhe perceptime që kanë konsumatorët për pagesat dhe transfertat elektronike; së treti, duke kooperuar me median, (veçanërisht me rrjetet sociale), duke marrë hapësira aty, për të publikuar artikuj, kronika, trajlera, intervista etj., si pjesë e fushatës së informimit dhe ndërgjegjësimit të publikut; së katërti, duke angazhuar në këtë proces studentë që ushtrohen me dinamizëm dhe adrenalinë, duke i dhënë projektit freskinë, durimin dhe skrupulozitetin e nevojshëm.

Si një grupim studentor proevropian, ABC Tirana Club, i shikon me përparësi problematikat që lidhen me integrimin evropian, me ndikimin për përshtatjen e kuadrit ligjor dhe praktikave të vendeve të BE-së në Shqipëri. Kështu vlerësohet dhe nxitja e përdorimit në shkallë të gjerë nga qytetarët dhe sipërmarrësit e pagesave elektronike. Për t’i lehtësuar proceset, për t’i bërë më transparente, më të kontrollueshme dhe më efikase, për t’i “nxirë jetën” sa më shumë ekonomisë informale, që çdo ditë bëhet pengesë dhe barrë për ekonominë e tregut të lirë, për konkurrencën, për mirëqenien e qytetarëve.

Ky publikim përmbledhës që po ju ofrojmë ka zërin e publikut, zërin e ekspertit dhe të institucioneve. Është një kontribut dhe përpjekje e ABC Tirana Club për të nxitur debatin; për të shtuar njohuritë dhe prirjen e publikut për qasje evropiane edhe në pagesat e transfertat që kryen; për t’i shtyrë më shumë institucionet publike dhe ato jopublike që të çlirojnë edhe më tepër energji në

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

5

fushata, të cilat, për hir të së vërtetës, nuk mund të quhen të kryera me një projekt studentor, as me dy apo disa të tillë, por me kujdes, gatishmëri dhe përkushtim sistematik për reforma të thella dhe të qëndrueshme.

ABC Tirana Club ndjehet shumë mirë nga fakti se që prej vitit 2019 po bën përpjekje konkrete, duke pasur të qartë dhe vijueshmërinë dhe pritmërinë e angazhimit të nesërm, duke respektuar dhe treguar mirënjohje për partnerët cilësorë që na mbështesin profesionalisht e pa rezerva.

Faleminderit Fakultetit të Ekonomisë në Universitetin e Tiranës!

Faleminderit ekipit dhe bashkëpunëtorëve të ABC-së!

Faleminderit Raiffeisen Invest për mbështetjen!

Johan MUKA Drejtues i projektit

6

Projekti i ABC Tirana Club

Grupi studentor i punës Johan MUKA, drejtues i projektit Endi MULLAJ Reneo HADJA Amelisa BRARI Enida HAJDËRLLI Tomas TEREZI Kristi TANE Klarenc HAJDËRLLI Ergild TANE Intervistat Prof. Dr. Fatmir MEMA Prof. Assoc. Dr. Edlira MARTIRI Msc. Jorgo ÇIPA Msc. Aurora SULÇE Msc. Enio CIVICI

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

“Apliko pagesën elektronike!”, si edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut” synoi nxitjen e:

¦ publikut, që të informohet dhe

ndërgjegjësohet për nevojën e aplikimit të pagesave elektronike;

¦ prezantimit të efekteve pozitive dhe ndikimit

në jetën e përditshme të qytetarëve, por dhe impaktit në zhvillimin ekonomik, financiar të vendit etj;

¦ ekspertëve të fushës, që të jenë aktivë për gjenerimin e diskutimit dhe qarkullimit të ideve dhe pikëpamjeve mbi temën;

¦ institucioneve dhe agjencive publike e private, Ministrisë së Financës dhe Ekonomisë, si dhe Ministrisë së Arsimit, Bankës Qendrore, Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, bankave të nivelit të dytë, Shoqatës Shqiptare të Bankave, qarqeve universitare dhe akademike, shoqatave të konsumatorëve etj., që të intensifikojnë fushatat e informimit dhe edukimit në këto aspekte.

7

8

Projekti i ABC Tirana Club

Çdo mendim ose sugjerim për plotësim a saktësim në përmbajtjen e këtij botimi është i mirëpritur.

Shkruaj në adresën: Kutia Postare 1402 Tiranë.

Email: abctiranaclub@gmail.com Më shumë info: www.abctiranaclub.wordpress.com apo në llogaritë e ABC Tirana Club në rrjetet sociale.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

9

Përmbajtja KAPITULLI 1 EDUKIMI I PUBLIKUT SI MISION I DOBISHËM

- Pagesat elektronike si ilaçi më i mirë kundër informalitetit .....................................................................12 - Synime dhe produkte të edicionit të tretë ....................14 - Partneriteti në zbatimin e një projekti studentor .........16

KAPITULLI 2 VLERËSIME DHE QASJE TË KONSUMATORIT BAZUAR NË SONDAZHIN E REALIZUAR

- Aspekte metodologjike dhe tipologjia e kampionit ..... 20 - Modeli i pyetësorit që u përdor ...................................... 22 - Gjetje kryesore nga përgjigjet e qytetarëve .................. 27

KAPITULLI 3 ÇFARË NXIT DHE ÇFARË FRENON NË PËRDORIMIN E PAGESAVE ELEKTRONIKE, FAVORET DHE DISFAVORET – OPINIONE TË EKSPERTËVE DHE ANALISTËVE TË MEDIAS

- Kartat shumë të thjeshta në përdorim, kryen blerje edhe pa pasur gjendje në llogari ...................................40

- Pagesat elektronike, nevojë dhe komoditet i pashmangshëm ...............................................................41

- Numri i kartave bankare në vendin tonë është më i vogël në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor ...................................................44

10

Projekti i ABC Tirana Club

- Edukimi mbi pagesat elektronike duhet të nisë që nga klasa e parë në shkollën fillore ................................47

- Të shtohet numri i bankomateve, si dhe të vendosen ATM në zonat rurale apo qytetet e vogla ......................49 KAPITULLI 4 FORUMI I DISKUTIMIT MBI APLIKIMIN E PAGESAVE ELEKTRONIKE

- Produktet e studentëve janë të vlefshme se ato janë pjesë e realitetit dhe e praktikave në terren .................54

- Krijimi i besimit tek banka, tek teknologjia merr kohë të kultivohet në popullatë ................................................57

- Për “Shqipëria tjetër” pagesat elektronike janë të paimagjinueshme .........................................................58

- Strategji e qartë për edukimin e publikut ......................59

- Njoftim për median ..........................................................61

- Mbulimi mediatik ..............................................................63 SHTOJCA PROMOCIONALE

- Profili dhe angazhimi i një organizate studentore ........70 - Projektet e realizuara nga ABC Tirana Club ..................71 - Si mund të na kontaktosh? ..............................................82 - “Biblioteka” e ABC Tirana Club .......................................83

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Kapitulli 1 EDUKIMI I PUBLIKUT SI MISION I DOBISHËM ¦ Pagesat elektronike si ilaçi më i mirë kundër informalitetit ¦ Synime dhe produkte të edicionit të tretë ¦ Partneriteti në zbatimin e një projekti studentor

11

12

Projekti i ABC Tirana Club

Pagesat elektronike si ilaçi më i mirë kundër informalitetit Në kushtet e modernizimit teknik dhe teknologjik, në realitetin e përhapjes së internetit në shkallë të gjerë, dukshëm evidentohen ndryshime të thella në mënyrën e jetesës dhe komunikimit. Këtu hyn dhe sjellja konsumatore. E gjithë procedura e pëlqimit, e ofertë-kërkesës dhe deri te mbërritja në destinacion e një malli a shërbimi nuk ka nevojë më për disa hallka ndërmjetëse. Nuk ka nevojë për energji fizike vajtje-ardhjeje, kontakti apo negocimi. Nga vendbanimi, nga zyra e punës, apo nga kudo, ku të paktën ka akses në internet, përmes kërkimit dhe click-ut e ke kryer punën. Po kështu dhe raportet me bankat, a me agjenci e institucione publike e jopublike.

Veprimet në distancë sot janë standard, të cilat na kursejnë kohën; na sigurojnë përpikmëri e transparencë në veprimet tona si qytetarë a si sipërmarrës; na mbrojnë më shumë higjienikisht nga qarkullimi i kartëmonedhave nga një dorë në tjetrën; na japin realisht më shumë mbrojtje nga vjedhjet dhe grabitjet; na largojnë edhe më shumë nga fenomeni social i bakshishit etj, etj.

Rrjeti bankar po ecën më tej, duke nxjerrë në pah neobankat.

Revolucioni teknologjik në fushën e financave, ose ajo që konsiderohet si Fintech, shikohet nga ekspertët si trysni për aktivitetin e bankave, në drejtim të përshtatjes dhe adaptimit të tyre, për t’i rezistuar konkurrencës në treg, si dhe për të depërtuar me oferta dhe shërbime tërheqëse për klientët.

Prirja për cashless në operacionet që kryen banka me klientët e vet, ka çuar larg profilin e bankës në erën digjitale, aq sa sot në vendet e zhvilluara po flitet shumë për trendin e bankave të reja, ose neobankat, si aktorë mjaft aktivë dhe agresivë në tregun bankar.

Ekspertët duken se janë në një mendje, kur i shikojnë neobankat si produkt i procesit të humbjes së monopolit klasik mbi klientin dhe tregun, por ama dhe duke ruajtur sistemin e aktivitetit me degët (filialet), duke ruajtur dhe komunikimin direkt me klientët, duke aplikuar një model të ri bankar: banking-u në distancë pa asnjë distancë reale.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

13

Pagesat elektronike konsiderohen si ilaçi më i mirë kundër informalitetit në ekonominë shqiptare, konsiderohen si prerje e burimeve për krimin dhe korrupsionin, që preferon të aplikojë qarkullimin e parasë cash, pa dashur të lerë asnjë gjurmë burimi a transferimi të shumave marramendëse monetare.

Të gjithë e pranojnë efektivitetin dhe dobishmërinë e pagesave elektronike. Por ama, e dukshme është edhe se Shqipëria po bën hapa shumë të ngadaltë për aplikimin e tyre. Ka rezistencë. Një element është klima mbytëse e informalitetit, e cila vlerësohet si një miksim i traditës së “dashurisë” për Lekun me pafuqinë e zbatimit siç duhet të legjislacionit, me ndikimin e aktivitetit të sipërmarrjeve kriminale dhe me korrupsionin e autoriteteve në nivel qendror dhe lokal.

Niveli i njohurive dhe gatishmëria për të zbatuar risitë teknlogjike nga publiku është një rezistencë tjetër, e cila lidhet para së gjithash me aneminë e institucioneve dhe agjencive publike dhe jopublike për organizimin e fushatave informuese dhe ndërgjegjësuese.

Shqipërinë nuk duhet ta imagjinojmë vetëm me të rinj entuziastë, të cilët marrin me lehtësi njohuri dhe shprehi të përdorimit të aplikacioneve në kompjutera, në telefonin celular apo pajisje të ndryshme elektronike. Ka gjenerata të tjera, nga mosha e mesme e lart, të cilat nuk familjarizohen kollaj me internetin, me zbatimin e proceseve të automatizuara në distancë ose jo. Këta nuk mund t’i përjashtosh nga aplikimet e aktualizuara, ndaj shoqëria investohet për edukimin dhe kualifikimin e tyre, që dhe ata të bëhen pjesë e zinxhirit të modernizimit të pagesave elektronike.

Shqipëria nuk është vetëm Tirana, për cilësinë dhe depërtimin e internetit tek popullata, apo për shtrirjen e infrastrukturës bankare, numrin e ATM-ve dhe POS-eve. Në periferi dhe zona rurale të vendit, interneti dhe prezenca e shërbimeve bankare janë të limituara apo inekzistente, duke pamundësuar funksionalitetin e sjelljes konsumatore në erën digjitale.

Jemi të ndërgjegjshëm se në Shqipëri ka jo pak njerëz të cilët kalojnë fare pak para në duart e tyre. Jo se përdorin karta dhe aplikacione në internet, por se jetojnë në kufijtë e mjerimit. Këta as që mundohen të kuptojnë nga nevoja e një hapje llogarie bankare, nga blerjet online, nga e-banking, nga përdorimi i kartës debi a kredi etj. Ata i mbledhin me qindarka fondet e tyre për mbijetesë, ndaj

14

Projekti i ABC Tirana Club

gjithçka tjetër, kur iu flet mbi pagesa, transferta, aplikacione, ATM, POS etj., etj., ju duket komplet “gjuhë e huaj”. Kjo është e logjikshme.

Depërtimi i pagesave elektronike është një problem kompleks.

Nuk e ka në dorë vetëm qeveria, ligjvënësit, rrjeti bankar, Banka Qendrore, Ministria e Financave dhe e Ekonomisë etj. Këta janë përgjegjës dhe influencues të drejtpërdrejtë, por rol dhe ndikim kanë dhe segmente të tjera, duke përfshirë dhe shoqërinë civile.

ABC Tirana Club e ka bërë pjesë të programit studentor për edukimin ekonomik e financiar të publikut edhe aplikimin e pagesave elektronike, duke e konsideruar si mjaft të rëndësishëm.

Por dhe duke nuhatur, se ky aspekt duhet të zgjidhet në mënyrë kapilare, d.m.th. që njohuritë, informacioni, analiza e ekspertiza duhet të depërtojnë tek njerëzit, sidomos tek të rinjtë, që janë dhe target prioritar për ABC-në. Ne kemi krijuar bindjen se jemi në fushë konkrete, duke u përpjekur për një rezultat konkret, modest, por të dobishëm.

Synime dhe produkte të edicionit të tretë “Apliko pagesën elektronike”, si edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut” filloi zbatimin më 15 prill 2021, duke pasur synime të qarta në nxitjen e: - publikut, që të informohet dhe ndërgjegjësohet për nevojën e aplikimit të pagesave elektronike; - prezantimit të efekteve pozitive dhe ndikimit në jetën e përditshme të qytetarëve, por dhe impaktit në zhvillimin ekonomik, financiar të vendit etj; - ekspertëve të fushës, që të jenë aktivë për gjenerimin e diskutimit dhe qarkullimit të ideve dhe pikëpamjeve mbi temën; - institucioneve dhe agjencive publike e private, Ministrisë së Financës dhe Ekonomisë, si dhe Ministrisë së Arsimit, Sporteve dhe Rinisë, Bankës Qendrore, Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, bankave të nivelit të dytë, Shoqatës Shqiptare të Bankave, qarqeve universitare dhe akademike, shoqatave të konsumatorëve etj., që të intensifikojnë fushatat e informimit dhe edukimit në këto aspekte.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

15

ABC Tirana Club, duke vijuar traditën e fokusimit në tema konkrete dhe angazhime konkrete ka realizuar në rreth 4 muaj këto produkte kryesore.

-Organizimi i një sondazhi me qytetarët, ku u aplikua një kampion prej 350 vetësh, të cilët u kontaktuan në disa nga qendrat tregtare më të mëdha në kryeqytet. Kjo përzgjedhje u bë për të pasur akses tek njerëz që ishin me predispozitë për dhënien e opinioneve apo vlerësimeve për pagesat elektronike. Gjetjet kryesore të sondazhit u bënë publike përmes një trajleri audioviziv që u shpërnda në rrjetet sociale, por dhe nga informacionet që u botuan në media.

-U zhvilluan pesë intervista cilësore me ekspertë të fushës, por dhe gazetarë të njohur të ekonomisë, për të mbledhur mendime dhe analiza të tyre mbi problematikat që lidhen direkt ose indirekt me aplikimin e pagesave elektronike. Intervistat cilësore, të cilat janë realizuar dhe në dy edicionet e kaluara të programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, bëhen me qëllim që projekti të mos jetë vetëm identifikues e konstatues, por të sjellë dhe lenten e propozimet e ekspertëve, për të ofruar fluks zgjidhjesh dhe alterantivash për përmirësimin e gjendjes.

-Fushata e informimit dhe ndërgjegjësimit ishte një tjetër produkt për projektin. Edhe kjo broshurë përmbledhëse që ofrohet në print dhe virtualisht është pjesë e fushatës. Gjatë periudhës së zbatimit të projektit u informua në media, u emetuan trajlera audiovizivë, sikundër dhe biseda në studio. Për herë të parë sa ka filluar programi studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, një prej aktiviteteve kryesore, Forumi i Diskutimit, u transmetua i plotë, drejtpërdrejt nga televizioni dedikuar ekonomisë, SCAN TV. U shpërndanë postera, si dhe u përgatit një banner e roll-up, që identifikonte projektin dhe detajet kryesore rreth tij.

-U realizua Forumi i Diskutimit në sallën e konferencave të Fakultetit të Ekonomisë në Universitetin e Tiranës bazuar në këto aspekte kryesore: - përdorimi i pagesave elektronike, çfarë nxit dhe çfarë pengon në realitetin shqiptar; - roli dhe ndikimi i masave të autoriteteve përgjegjëse, kuadri ligjor për pagesat elektronike; - siguria e sistemit bankar për aplikimet virtuale kundër

16

Projekti i ABC Tirana Club

rreziqeve dhe sulmeve; - blerja online, sa e preferojnë konsumatorët shqiptarë; - rëndësia e fushatave sistematike dhe kapilare për edukimin ekonomik dhe financiar të publikut.

Lënda e këtij botimi është një përmbledhje e dinamikës së projektit, por dhe e produkteve të veçanta të realizuara nga ABC Tirana Club.

Partneriteti në zbatimin e një projekti studentor “Apliko pagesën elektronike!” u mor përsipër nga ABC Tirana Club, sepse në radhë të parë është pjesë e natyrshme e programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”. Është një aspekt ku qytetarët në përgjithësi, dhe të rinjtë në veçanti, kanë nevojë për info, për sqarime, por dhe nxitje. Ne e kemi thënë vazhdimisht se ABC nuk mbahet si një strukturë që merr vesh nga gjithçka, por ama ka aftësinë të afrojë ekspertë dhe njohës në fushat ku investohet. Aq më tepër që ky projekt ishte në drejtimin ekonomik e financiar, ku ABC ka lidhje organike me Fakultetin e Ekonomisë në Universitetin e Tiranës, me një bashkëpunim konkret edhe në raste të tjera të ngjashme. Ka kontakte me mjaft pedagogë e specialistë jashtë Fakultetit të Ekonomisë, si dhe gazetarë e analistë të profilit ekonomik e financiar. Dy edicionet e para të programit (“Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek”, realizuar në vitin 2019, si dhe “DeCash-izimi kundër informalitetit”, realizuar në vitin 2020) janë provë konkrete e efektivitetit të bashkëpunimit mes ABC Tirana Club dhe Fakultetit Ekonomik në UT. Tjetër partneritet i rëndësishëm është komunikimi me median.

ABC Tirana Club punon shumë mirë me redaksitë mediatike, krijon hapësira në rrjetet sociale. Ofrimi i informacioneve dhe shqyrtimeve me interes për publikun janë po me aq interes dhe për median. Si një mundësi që mesazhet dhe idetë të përhapen sa më shumë, veçanërisht tek ato grupe sociale që mbeten më të ndjeshme për problematika të tilla. Aplikimi i pagesave elektronike, është një trend i pandalshëm, për të cilin ka nevojë të ketë trajtime në media, qofshin me natyrë informimi dhe familjarizimi, ashtu

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

17

dhe për prognoza të së ardhmes.

ABC Tirana Club ndjehet e privilegjuar që ka një partner mbështetës të qëndrueshëm, i cili e ka mbështetur që nga viti 2019 për zbatimin e programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”. Kjo dhe për faktin e pakundërshtueshëm se Raiffeisen Invest është një ndër lojtarët më të rëndësishëm dhe me ndikim në tregun bankar të vendit tonë, një brand ndërkombëtar ambicioz i përfshirë dhe në tregjet bankare të shteteve të tjera.

18

Projekti i ABC Tirana Club

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Kapitulli 2 VLERËSIME DHE QASJE TË KONSUMATORIT BAZUAR NË SONDAZHIN E REALIZUAR ¦ Aspekte metodologjike dhe tipologjia e kampionit ¦ Modeli i pyetësorit që u përdor ¦ Gjetje kryesore nga përgjigjet e qytetarëve

19

20

Projekti i ABC Tirana Club

Aspekte metodologjike dhe tipologjia e kampionit ABC Tirana Club, nisur nga natyra e projektit dhe objektivat e planifikuara, hartoi një pyetësor që me përgjigjet e përftuara të merrej sa më shumë informacion mbi vlerësimet dhe perceptimet e qytetarëve. Kryesisht mbi preferencat e tyre ndaj aplikimeve bankare në distancë, mbi rrethanat e shërbimit që merrnin në zyrat bankare, apo përmes rrjetit të ATM-ve dhe POS-eve në pikat tregtare, për qasjen ndaj blerjeve online, mënyra e marrjes së informacionit dhe shprehive për veprimet e automatizuara etj.

Numri 350 i të pyeturve ishte i mjaftueshëm për të krijuar një projeksion se çfarë mendojnë konsumatorët, cilat janë prirjet dhe hezitimet e tyre, apo si veprojnë dhe në çfarë kushtesh ata gjenden në veprimtaritë e përditshme kur kryejnë pagesa a transferta, kur tërheqin sasi monetare, kur blejnë virtualisht etj.

Pyetjet iu drejtuan në mënyrë proporcionale njerëzve me mosha e nivele edukimi të ndryshme, si dhe duke respektuar ndarjen gjinore. Konkretisht mosha mesatare e personave të përfshirë ishte 37.4, (me luhatje nga mosha 19 deri në 66 vjeç).

204 ishin meshkuj, ose 58.29 %, kurse pjesa tjetër, 146, ose 41.71% ishin femra. Përbërja e kampionit sa i takon edukimit, ishte sipas të dhënave të tabelës më poshtë.

Niveli i edukimit

8/9 vjeçar

I mesëm

I lartë

Numerik

18

221

111

Përqindje

5.14%

63.15%

31.71%

Vendi më i përshtatshëm për realizimin e intervistave me konsumatorët u vlerësua rrjeti i qendrave kryesore tregtare, ku lëvizin mijëra njerëz çdo ditë, me shije dhe preferenca nga më të ndryshmet, për mallrat e shërbimet që kërkojnë. Në këto vende ata duken më të predispozuar për të folur mbi preferencat dhe perceptimet e sjelljes konsumatore, sidomos mbi fokusin kryesor të sondazhit. Mjedisi brenda bankave të nivelit të dytë, nuk ishte i

21

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

favorshëm, për vetë kufizimet e aplikuara nga masat dhe protokollet antiCovid-19, të cilat ishin në fuqi edhe në periudhën e realizimit të intervistave.

Ndarja e personave të pyetur, sipas vendit ku u realizua intervista, ishte sipas tabelës më poshtë.

Qendra tregtare Të pyetur

Përqindje

- Tirana East Gate, TEG

50

14.28571%

- Qendra Tregtare Univers, QTU

50

14.28571%

- Coin Tirana

50

14.28571%

- Toptani Shopping Center

50

14.28571%

- Kristal Center

50

14.28571%

- Tirana Ring Center

50

14.28571%

- Qendra Globe

50

14.28571%

TOTAL

350

100 %

Sondazhi u zhvillua në harkun kohor 14.05 – 21.05.2021.

Mbledhja dhe përpunimi i të dhënave u krye nga data 22 deri më 26.06.2021.

22

Projekti i ABC Tirana Club

Modeli i pyetësorit që u përdor PYETËSOR Projekti studentor “Apliko pagesën elektronike!”

TË DHËNA TË PËRGJITHSHME I.Gjinia II.Mosha

III.Arsimimi

c M

c _____ vjeç c 8/9-vjeçar

cF c I mesëm c I lartë

1. CILIN PREJ VEPRIMEVE TË MËPOSHTME KRYENI MË SHPESH NË BANKËN KU JENI KLIENT c Tërheq pagën? c Paguaj fatura të ndryshme nga aktiviteti i biznesit? c Paguaj fatura për shpenzimet periodike (elektrik, ujësjellës, telefon, internet etj.)? c Marr dërgesa parash nga të tjerët? c Depozitoj në llogarinë e kursimeve?

2. GJATË PERIUDHËS SË PANDEMISË COVID-19 (MARS 2020 E NË VIJIM), NË BANKËN KU JENI KLIENT, KENI OPERUAR c Shumë më shpesh? c Më shpesh? c Njësoj? c Më rrallë? c Shumë më rrallë?

3. DEGA MË E AFËRT E BANKËS KU JENI KLIENT KA LARGËSI NGA VENDBANIMI JUAJ c më pak se 100 metra? c 100 deri 200 metra? c 200 deri në 300 metra? c më shumë se 300 metra?

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

23

4. NJËSIA ATM MË E AFËRT E BANKËS KU JU OPERONI KA LARGËSI NGA VENDBANIMI JUAJ c më pak se 100 metra? c 100 deri 200 metra? c 200 deri në 300 metra? c më shumë se 300 metra?

5. KUR JENI NË MJEDISET E BANKËS DHE KRYENI VEPRIME NË SPORTELET E ARKËS, KOHA MESATARE E SHPENZUAR ËSHTË c më pak se 15 minuta? c 15 deri 30 minuta? c 30 deri 45 minuta? c mbi 45 minuta?

6. KUR JENI NË MJEDISET E BANKËS DHE KRYENI VEPRIME NË SPORTELET E SHËRBIMIT, KOHA MESATARE E SHPENZUAR ËSHTË c më pak se 20 minuta? c 20 deri 30 minuta? c 30 deri 45 minuta? c mbi 45 minuta?

7. KRYENI PAGESA PËRMES KARTËS SË KREDITIT c Shumë shpesh? c Shpesh? c Mjaftueshëm ? c Rrallë? c Shumë rrallë? c Asnjëherë?

8. KRYENI PAGESA PËRMES KARTËS SË DEBITIT  Shumë shpesh?  Shpesh?  Mjaftueshëm?  Rrallë?  Shumë rrallë?  Asnjëherë?

24

Projekti i ABC Tirana Club

9. KRYENI PAGESA PËRMES PAYPAL c Shumë shpesh? c Shpesh? c Mjaftueshëm? c Rrallë? c Shumë rrallë? c Asnjëherë?

10. KRYENI PAGESA PËRMES EASYPAY c Shumë shpesh? c Shpesh? c Mjaftueshëm? c Rrallë? c Shumë rrallë? c Asnjëherë?

11. KRYENI TËRHEQJE NË LLOGARI PËRMES ATM c Shumë shpesh? c Shpesh? c Mjaftueshëm? c Rrallë? c Shumë rrallë? c Asnjëherë?

12. KRYENI NGARKIM NË LLOGARI PΔRMES ATM c Shumë shpesh? c Shpesh? c Mjaftueshëm? c Rrallë? c Shumë rrallë? c Asnjëherë?

13. E PËRDORNI APLIKACIONIN VIRTUAL TË BANKËS c Po? c Jo?

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

25

13/1. ATA QË E PËRDORIN APLIKACIONIN VIRTUAL TË BANKËS c Për të kontrolluar në çdo kohë gjendjen e llogarisë? c Për të kontrolluar në çdo kohë gjendjen e llogarisë dhe për të realizuar transferta?

13/2. ATA QË NUK E PËRDORIN APLIKACIONIN VIRTUAL TË BANKËS c Nuk kam njohuri? c Nuk kam siguri nga sistemi? c Nga një eksperiencë negative? c Nuk e vlerësoj të nevojshme? c Pa përgjigje 14. NJOHURITË E MIA MBI PAGESAT ELEKTRONIKE JANË PËRFITUAR MË SHUMË c Nga komunikimi me personelin e bankave? c Nga informacionet në media? c Nga njohuritë në periudhën e shkollimit? c Nga hulumtimet personale? c Nuk kam fare njohuri?

15. MENDONI SE PËRDORIMI I KARTAVE BANKARE STIMULON DHE BLERJE TË NXITUARA c Shumë? c Disi? c Pak? c Shumë pak? c Aspak 16. MENDONI SE PËRDORIMI I KARTAVE BANKARE CËNON DHE PRIVATËSINË E KLIENTIT c Po? c Jo? c Pa përgjigje 17. KRYENI BLERJE ONLINE? c Po? c Jo?

26

Projekti i ABC Tirana Club

17/1. KRYENI BLERJE ONLINE c Shumë shpesh? c Shpesh? c Mjaftueshëm? c Rrallë? c Shumë rrallë?

17/2. KRYENI BLERJE ONLINE MË SHUMË SI c Preferencë individuale? c Rekomandim nga të tjerët? c Zgjidhje më praktike? c Eksperienca pozitive të deritanishme?

17/3. KRYENI BLERJE ONLINE MË SHUMË PËR c Veshje? c Botime? c Kurse online? c Pajisje te ndryshme?

17/4. KRYENI BLERJE ONLINE MË SHUMË NGA c Subjekte tregtare brenda territorit të Shqipërisë? c Subjekte tregtare në shtete të tjera?

17/5. GJATË PERIUDHËS SË PANDEMISË BLERJET TUAJA ONLINE JANË c Shumë më të shpeshta? c Më të shpeshta? c Njësoj? c Më rrallë? c Shumë më rrallë?

17/6. NUK KRYENI BLERJE ONLINE NGA c Pasigura e cilësisë së premtuar? c Pasiguria në transaksion? c Vonesa në mbërritjen e produktit? c Eksperiencë negative? c Mungesë njohurish? c Nuk e shikoj të nevojshme?

27

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Gjetje kryesore nga përgjigjet e qytetarëve Pyetja e parë e sondazhit lidhej me identifikimin e veprimit më të shpeshtë që kryejnë konsumatorët me bankën. Nisur nga përgjigjet e dhëna, të shprehura në vlerë absolute dhe në përqindje në tabelën më poshtë, rezulton se “tërheq pagën” ishte veprimi më i shpeshtë për 44.8%, më pas renditet alternativa “paguaj fatura të ndryshme nga aktiviteti i biznesit” me 24%. Ata që më shpesh shkojnë për të depozituar në llogarinë e kursimeve përbëjnë 15.4%, ndërkohë që alternativën “paguaj fatura për shpenzimet periodike (elektrik, ujësjellës, telefon, internet etj.)” e zgjodhën 10.9%. Pjesa e mbetur , 4.9%, pohoi se i drejtohet bankës për të “marrë dërgesa parash nga të tjerët”.

CILIN PREJ VEPRIMEVE TË MËPOSHTME KRYENI MË SHPESH NË BANKËN KU JENI KLIENT Lloji i veprimit

Nr. i personave

Përqindje

Tërheq pagën?

157 44.8%

Paguaj fatura të ndryshme nga aktiviteti i biznesit?

84 24%

Paguaj fatura për shpenzimet periodike (elektrik, ujësjellës, telefon, internet etj.)?

38 10.9%

Marr dërgesa parash nga të tjerët?

17 4.9%

Depozitoj në llogarinë e kursimeve?

54 15.4%

Ndryshimi i performancës së qytetarëve në periudhën e pandemisë Covid-19, ishte pjesë e interesimit të organizatorëve të sondazhit me konsumatorët. Shumica e të pyeturve, 64%, pranoi se raportet me bankën ishin “njësoj” me periudhën para pandemisë.

Për 20,9% veprimet me bankën ishin “më të rralla” dhe 3.7% “shumë më të rralla”. Nga ana tjetër, pandemia nuk kishte influencuar tek 8.9% e të pyeturve, të cilët pranuan se kanë operuar përmes bankës “më shpesh” dhe vetëm 2.5% “shumë më shpesh”.

28

Projekti i ABC Tirana Club

GJATË PERIUDHËS SË PANDEMISË COVID-19 (MARS 2020 E NË VIJIM), NË BANKËN KU JENI KLIENT, KENI OPERUAR Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë më shpesh?

9 2.5%

Më shpesh?

31 8.9%

Njësoj?

224 64.0%

Më rrallë?

73 20.9%

Shumë më rrallë?

13 3.7%

Nxitja e veprimeve përmes bankës varet dhe nga infrastruktura e tyre, sa i përgjigjet rrjeti i agjencive (degëve) dhe pikave të automatëve kërkesave të qytetarëve, kur bëhet fjalë për distancat nga vendi i banimit apo vendi i punës. Strukturimi i përgjigjeve për dy pyetjet vijuese, të cilat jepen në formë tabelare më poshtë, besohet se do të ishte i ndryshëm, nëse pyetësori do të zhvillohej në zona të tjera gjeografike të vendit, pasi dihet që në kryeqytet janë vendosur pjesa më e madhe e agjencive (degëve) të bankave të nivelit të dytë, apo ATM-ve.

DEGA MË E AFËRT E BANKËS KU JENI KLIENT KA LARGËSI NGA VENDBANIMI JUAJ Distanca

Nr. i personave

Përqindje

Më pak se 100 metra?

43 12.3%

100 deri 200 metra?

99 28.3%

200 deri në 300 metra?

161 46.0%

Më shumë se 300 metra?

47 13.4%

29

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

NJËSIA ATM MË E AFËRT E BANKËS KU JU OPERONI KA LARGËSI NGA VENDBANIMI JUAJ Distanca

Nr. i personave

Përqindje

Më pak se 100 metra?

52 14.8%

100 deri 200 metra?

114 32.6%

200 deri në 300 metra?

143 40.9%

Më shumë se 300 metra?

41 11.7%

Një faktor që tërheq më pranë klientët në mjediset e bankave është natyra e menaxhimit të shërbimit nga punonjësit në sportelet e arkave apo ato të shërbimeve. Shpejtësia dhe saktësia e kryerjes së veprimeve, si dhe profesionalizmi e kompetenca e punonjësve kursen kohë për klientët, zgjidh në mënyrë efikase kërkesat dhe nevojat që ata kanë. Nga të dhënat në dy tabelat vijuese shikohet se qytetarëve u duhet ende kohë e konsiderueshme për veprimet që duan të bëjnë, kjo, nga radhët e gjata të klientëve, apo nga ngadalësia e kryerjes së veprimeve nga punonjësit në detyrë. Treguesit janë dhe konfirmues për nevojën e kryerjes se veprimeve në distancë nga klientët, përfshirë dhe pagesat e transfertat elektronike.

KUR JENI NË MJEDISET E BANKËS DHE KRYENI VEPRIME NË SPORTELET E ARKËS, KOHA MESATARE E SHPENZUAR ËSHTË Kohëzgjatja

Nr. i personave

Përqindje

Më pak se 15 minuta?

8 2.3%

15 deri 30 minuta?

139 39.7%

30 deri 45 minuta?

181 51.7%

Mbi 45 minuta?

22 6.3%

30

Projekti i ABC Tirana Club

KUR JENI NË MJEDISET E BANKËS DHE KRYENI VEPRIME NË SPORTELET E SHËRBIMIT, KOHA MESATARE E SHPENZUAR ËSHTË Kohëzgjatja

Nr. i personave

Përqindje

Më pak se 20 minuta?

2 0.6%

20 deri 30 minuta?

117 33.4%

30 deri 45 minuta?

209 59.7%

Mbi 45 minuta?

22 6.3%

Mbajtja dhe përdorimi i një karte krediti nga qytetarët nuk ka tregues të njëjtë po të krahasohet me treguesit e mbajtjes dhe përdorimit të kartave të debitit. Në të dyja rastet identifikohet fenomeni i shkallës së pamjaftueshme të kartave bankare nga qytetarët, e përmendur dhe në raporte e situacione të institucioneve vendase dhe të huaja.

KRYENI PAGESA PËRMES KARTËS SË KREDITIT Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

36 10.3%

Shpesh?

71 20.3%

Mjaftueshëm ?

30 8.6%

Rrallë?

54 15.4%

Shumë rrallë?

14 4.0%

Asnjëherë?

145 41.4%

KRYENI PAGESA PËRMES KARTËS SË DEBITIT Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

13 3.7%

Shpesh?

136 38.9%

Mjaftueshëm ?

97 27.7%

Rrallë?

62 17.7%

Shumë rrallë?

13 3.7%

Asnjëherë?

29 8.3%

31

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Duken edhe më të pafrekuentueshme pagesat përmes PayPal e EasyPay, sipas treguesve në dy tabelat vijuese.

KRYENI PAGESA PËRMES PAYPAL Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

20 5.7%

Shpesh?

15 4.3%

Mjaftueshëm?

4 1.1%

Rrallë?

8 2.3%

Shumë rrallë?

41 11.7%

Asnjëherë?

262 74.9%

KRYENI PAGESA PËRMES EASYPAY Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

36 10.3%

Shpesh?

22 6.3%

Mjaftueshëm?

24 6.9%

Rrallë?

21 6.0%

Shumë rrallë?

18 5.1%

Asnjëherë?

229 65.4%

Larg ose afër mjediseve të bankave shtrihet rrjeti i ATM-ve (Automated Teller Machine), që janë pajisje elektromekanike, të cilat bëjnë të mundur tërheqjen ose depozitimin e parasë cash, pagesa të shërbimeve, transferim fondesh ndërmjet llogarive, nxjerrje llogarie etj. Kryerja e veprimeve nga ana e qytetarëve përmes ATMve ishte pjesë e pyetësorit. Nga përgjigjet e dy pyetjeve të radhës tregohet se konsumatorët janë më të familjarizuar në veprimin e tërheqjeve në llogari përmes ATM-ve, se sa me veprimin e ngarkimit në llogari përmes tyre.

32

Projekti i ABC Tirana Club

KRYENI TËRHEQJE NË LLOGARI PËRMES ATM Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

82 23.4%

Shpesh?

44 12.6%

Mjaftueshëm?

59 16.9%

Rrallë?

88 25.1%

Shumë rrallë?

5 1.4%

Asnjëherë?

72 20.6%

KRYENI NGARKIM NË LLOGARI PËRMES ATM Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

51 14.6%

Shpesh?

15 4.3%

Mjaftueshëm?

0 0.0%

Rrallë?

3 0.8%

Shumë rrallë?

14 4.0%

Asnjëherë?

267 76.3%

Gjithnjë e më shumë bankat e nivelit të dytë po promovojnë përdorimet e aplikacioneve virtuale, por niveli mbetet i limituar: 35.1% u përgjigjën “po” dhe 64.9% “jo”.

E PËRDORNI APLIKACIONIN VIRTUAL TË BANKËS Alternativa

Nr. i personave

Përqindje

Po?

123 35.1%

Jo?

227 64.9%

33

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Tabela vijuese i referohet treguesve që dolën nga pyetja shtesë, e cila iu drejtua vetëm atyre që deklaruan se e përdorin aplikacionin virtual të bankës: 57.7% pohuan se më shumë këtë e bënin për të “kontrolluar në çdo kohë gjendjen e llogarisë dhe për të realizuar transferta”, kurse pjesa tjetër, 42.3% vetëm për “të kontrolluar në çdo kohë gjendjen e llogarisë”.

ATA QË E PËRDORIN APLIKACIONIN VIRTUAL TË BANKËS Qëllimi

Nr. i personave

Për të kontrolluar në çdo kohë gjendjen e llogarisë?

Për të kontrolluar në çdo kohë gjendjen e llogarisë dhe për të realizuar transferta?

Përqindje

52 42.3% 71 57.7%

Pyetësori kërkonte informacion dhe për grupin e qytetarëve që deklaruan se nuk e përdorin aplikacionin virtual të bankës, për të kuptuar më shumë mbi arsyet. Pjesa më e madhe, 47.6%, zgjodhi alternativën e përgjigjes “nuk kam njohuri”; 21.1% pohoi se “nuk e vlerësoj të nevojshme”; 15.9% se “nuk kam siguri nga sistemi”; 13.7 nuk preferuan të përgjigjen dhe 1.7% kishin si shkak “nga një eksperiencë negative”.

ATA QË NUK E PËRDORIN APLIKACIONIN VIRTUAL TË BANKËS Alternativa

Nr. i personave

Përqindje

Nuk kam njohuri?

108 47.6%

Nuk kam siguri nga sistemi?

36 15.9%

Nga një eksperiencë negative?

4 1.7%

Nuk e vlerësoj të nevojshme?

48 21.1%

Pa përgjigje

31 13.7%

Përpjekja për të gjallëruar pagesat elektronike nuk është vetëm një çështje dëshire dhe preferencë nga konsumatorët, por ajo lidhet në mënyrë thelbësore me nivelin e njohurive mbi

34

Projekti i ABC Tirana Club

proceset dhe procedurat, lidhet me nivelin e aksesit në internet, si dhe familjarizimin e popullatës me mënyrën se si kryen veprimet.

Pyetja e radhës e sondazhit mblodhi informacion mbi burimet e njohurive, ku shumica, 45.1% pranoi alternativën e përgjigjes “nuk kam fare njohuri”; 22.6% pohuan alternativën “nga komunikimi me personelin e bankave” dhe gati po kaq “nga informacionet në media”.

NJOHURITË E MIA MBI PAGESAT ELEKTRONIKE JANË PËRFITUAR MË SHUMË Burimi

Nr. i personave

Përqindje

Nga komunikimi me personelin e bankave?

79 22.6%

Nga informacionet në media?

77 22.0%

Nga njohuritë në periudhën e shkollimit?

13 3.7%

Nga hulumtimet personale?

23 6.6%

Nuk kam fare njohuri?

158 45.1%

Dy pyetjet e radhës së sondazhit ishin për të mbledhur perceptime të qytetarëve, nëse ata mendonin se përdorimi i kartave bankare stimulon dhe blerje të nxituara, apo nëse ata mendonin se përdorimi i kartave cënon dhe privatësinë e klientit.

MENDONI SE PËRDORIMI I KARTAVE BANKARE STIMULON DHE BLERJE TË NXITUARA Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë?

78 22.3%

Disi?

34 9.7%

Pak?

41 11.7%

Shumë pak?

108 30.9%

Aspak

89 25.4%

35

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

MENDONI SE PËRDORIMI I KARTAVE BANKARE CËNON DHE PRIVATËSINË E KLIENTIT Alternativa

Nr. i personave

Përqindje

Po?

61 17.4%

Jo?

244 69.7%

Pa përgjigje

45 12.9%

Niveli i blerjeve online mbetet ende modest, siç dhe tregohet në të dhënat e tabelës më poshtë.

KRYENI BLERJE ONLINE? Alternativa

Nr. i personave

Përqindje

Po?

103 29.4%

Jo?

247 70.6%

Për ata që u përgjigjën pozitivisht për kryerjen e blerjeve online kishte disa pyetje shtesë për të marrë informacion më të detajuar mbi frekuencën, shtysën kryesore, kategoritë e mallrave që preferojnë më shumë, si dhe vendndodhjen e subjekteve tregtuese. Në katër tabelat e mëposhtme janë prezantuar treguesit e alternativave që kanë zgjedhur qytetarët e përfshirë në sondazh.

KRYENI BLERJE ONLINE Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë shpesh?

49 47.6%

Shpesh?

6 5.8%

Mjaftueshëm?

19 18.5%

Rrallë?

23 22.3%

Shumë rrallë?

6 5.8%

36

Projekti i ABC Tirana Club

KRYENI BLERJE ONLINE MË SHUMË SI Shtysa

Nr. i personave

Përqindje

Preferencë individuale?

51 49.5%

Rekomandim nga të tjerët?

27 26.2%

Zgjidhje më praktike?

14 13.6%

Eksperieneca pozitive të deritanishme?

11 10.7%

KRYENI BLERJE ONLINE MË SHUMË PËR Lloji i mallit/shërbimit

Nr. i personave

Përqindje

Veshje?

74 71.8%

Botime?

7 6.8%

Kurse online?

3 2.9%

Pajisje te ndryshme?

19 18.5%

KRYENI BLERJE ONLINE MË SHUMË NGA Vendndodhja

Nr. i personave

Përqindje

Subjekte tregtare brenda territorit të Shqipërisë?

27 26.2%

Subjekte tregtare në shtete të tjera?

76 73.8%

Të intervistuarit që kryejnë blerje online pranuan se pandemia Covid-19 ka qenë shkak që ato të jenë më të shpeshta (49.5%) dhe 7.8% “shumë më të shpeshta”. Për 16.5% kanë qenë “njësoj”, kurse për 19.4% blerjet online kanë qenë “më rrallë”, ndërkohë që alternativën “shumë më rrallë” e zgjodhën 6.8%.

37

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

GJATË PERIUDHËS SË PANDEMISË BLERJET TUAJA ONLINE JANË Frekuenca

Nr. i personave

Përqindje

Shumë më të shpeshta?

8 7.8%

Më të shpeshta?

51 49.5%

Njësoj?

17 16.5%

Më rrallë?

20 19.4%

Shumë më rrallë?

7 6.8%

Për të kuptuar më shumë mbi qëndrimin e atyre qytetarëve që nuk kryejnë blerje online, pyetësori kishte interesim shtesë me disa alternativa, për të kuptuar shkaqet kryesore. Mbizotëronte përgjigjja “mungesë njohurish” me 44.1%, më pas renditeshin grupi që zgjodhi alternativën “nuk e shikoj të nevojshme” me 30%, pastaj me radhë “pasiguria e cilësisë së premtuar” (16.6%); “pasiguria në transaksion” (6.5%); “vonesa në mbërritjen e produktit” (1.6%) dhe nga “shkaku i një eksperience negative” (1.2%).

NUK KRYENI BLERJE ONLINE NGA Shkaku

Nr. i personave

Përqindje

Pasiguria e cilësisë së premtuar?

41 16.6%

Pasiguria në transaksion?

16 6.5%

Vonesa në mbërritjen e produktit?

4 1.6%

Eksperiencë negative?

3 1.2%

Mungesë njohurish?

109 44.1%

Nuk e shikoj të nevojshme?

74 30%

38

Projekti i ABC Tirana Club

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

39

Kapitulli 4 ÇFARË NXIT DHE ÇFARË FRENON NË PËRDORIMIN E PAGESAVE ELEKTRONIKE, FAVORET DHE DISFAVORET – OPINIONE TË EKSPERTËVE DHE ANALISTËVE TË MEDIAS1 ¦ Kartat shumë të thjeshta në përdorim, kryen blerje edhe pa pasur gjendje në llogari ¦ Pagesat elektronike, nevojë dhe komoditet i pashmangshëm ¦ Numri i kartave bankare në vendin tonë është më i vogël në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor ¦ Edukimi mbi pagesat elektronike duhet të nisë që nga klasa e parë në shkollën fillore ¦ Të shtohet numri i bankomateve, si dhe të vendosen ATM në zonat rurale apo qytetet e vogla Krahas realizimit të sondazhit me qytetarët, janë kryer dhe pesë intervista cilësore me ekspertë të fushës, si dhe analistë të problemeve ekonomike në media.

Intervistat janë realizuar në gjysmën e dytë të muajit maj 2021 nga drejtuesi i projektit “Apliko pagesën elektronike!” Johan MUKA. Ai i ka drejtuar pyetje të njëjta, Prof. Dr. Fatmir MEMA, Prof. Assoc. Dr. Edlira MARTIRI, Msc. Jorgo ÇIPA, drejtorit të informacionit në TV Scan, Enio CIVICI dhe producentes ekzekutive për biznesin në Televizionin A2/CNN, Aurora SULÇE.

1

40

Projekti i ABC Tirana Club

Prof. Dr. Fatmir Mema2: Kartat shumë të thjeshta në përdorim, kryen blerje edhe pa pasur gjendje në llogari Cilët janë disa nga faktorët kryesorë që pengojnë zhvillimin dhe zgjerimin e ekonomisë jo-cash në vendin tonë?

Një nga faktorët kryesorë është ekonomia informale dhe paraja e zezë. Edhe pse në pamje të parë mund të duket që ndihmojnë në rritjen e ekonomisë, këta dy faktorë ndikojnë negativisht në ekonominë non-cash dhe në një zhvillim të qëndrueshëm.

Cilët janë faktorët kryesorë që e nxisin përdorimin e kartave bankare nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Faktorët kryesorë për përdorimin e kartave: - shumë të thjeshta për t’u mbajtur/transportuar/përdorur; - mund të kryesh blerje edhe pa pasur gjendje në llogari (Credit Card); - nuk dëmtohen lehtë (si kartëmonedhat); - janë higjienike pasi i përdor vetëm pronari.

Cilat janë dy nga favoret kryesore dhe cilat janë dy nga disfavoret kryesore në aplikimin e pagesave elektronike nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Favoret janë: kryen pagesa të ndryshme kudo që të ndodhesh dhe në çdo orë të ditës. Gjithashtu, shmang radhën në bankë dhe kursen kohë.

Zëvendësdekan për Sigurimin e Cilësisë, Kërkimin Shkencor dhe Marrëdhëniet me Jashtë në Fakultetin e Ekonomisë në Universitetin e Tiranës, lektor i lëndës “Statistikë”.

2

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

41

Disfavoret janë: rreziku i humbjeve financiare nga sulmet kibernetike dhe vështirësia e përdorimit nga moshat e caktuara dhe njerëz të pamësuar me teknologjinë.

Prof. Assoc. Dr. Edlira Martiri3: Pagesat elektronike, nevojë dhe komoditet i pashmangshëm Cilët janë disa nga faktorët kryesorë që pengojnë zhvillimin dhe zgjerimin e ekonomisë jo-cash në vendin tonë?

Në lidhje me pagesat elektronike, ka disa vite tashmë që ekspertë, biznese, apo dhe aktorë të tjerë të interesuar (përfshirë dhe vetë qytetarët), po i ndjejnë si nevojë dhe komoditet i pashmangshëm.

Veçanërisht kjo ndihet në periudhat e ardhjes së turistëve, apo dhe të emigrantëve pranë familjeve të tyre, kur ata përballen me një realitet tërësisht tjetër nga ajo çfarë ata janë mësuar në vendet e tyre. Pavarësisht kësaj, ka ende mjaft pengesa që e ngadalësojnë këtë proces, që varen si nga politikat financiare qeveritare apo ato të institucioneve financiare (nëpërmjet të cilëve këto transaksione duhet të ekzekutohen). Së dyti, pengesat vijnë dhe si pasojë e efekteve kulturore, apo pse jo dhe historikut të marrëdhënies që shqiptarët kanë me paranë. Ndër to mund të përmendim: 1) besimi (trust) tek sistemet që kompanitë mund të kenë të implementuara për të lehtësuar blerjet jo-cash; 2) përhapja e dobët ende në vendin tonë e ofertës së shërbimeve të informatizuara dhe e edukimit të popullatës me to; 3) cash pranohet kudo tek ne, Lektore për lëndët “Siguria e informacionit”, “Sisteme shfrytëzimi”, “Çështje të avancuara të sigurisë së informacionit” dhe “Programim i avancuar në web” pranë Departamentit të Statistikës dhe Informatikës së Zbatuar në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës.

3

42

Projekti i ABC Tirana Club

prandaj për lehtësi duhet të sigurohesh që edhe pse jemi zotërues të një karte debiti/krediti, të kemi dhe cash në portofol (gjë që në vendet e zhvilluara është e paperceptueshme, ata po tranzitojnë drejt ekonomive cash-less).

Cilët janë faktorët kryesorë që e nxisin përdorimin e kartave bankare nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Pak a shumë faktorët që do të duhet të nxisin përdorimin e kartave bankare lidhen me ato çfarë pohuam më sipër, pra, të ngrihen rregullatorë më të fortë, procese audituese më rigoroze, si dhe të realizohet përshtatje e legjislacionit duke pasur në mendje qytetarin dhe zhvillimin e ekonomisë në përdorimin e teknologjive mbështetëse të realizimit të pagesave. Kjo do të përmirësonte shkallën e besimit, shoqëruar dhe me transparencën. Së dyti, një lehtësim i detyrimeve që mund të kenë bankat e nivelit të dytë në rastet e bizneseve që veprojnë online. Kjo do të ndihmonte në përhapjen e shërbimeve nga më të ndryshmet. Sot, numërohen me “gishat e dorës” kompanitë apo institucioniet që ofrojnë shërbim të plotë online për shërbimet e tyre. Kjo do të sillte dhe një përhapje të posteve që pranojnë kartat bankare në situata nga më të ndryshmet, gjë që do e ekuilibronte gradualisht përqindjen dominuese të pagesave cash kundrejt atyre jo-cash.

Cilat janë dy nga favoret kryesore dhe cilat janë dy nga disfavoret kryesore në aplikimin e pagesave elektronike nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Disfavor është patjetër gjendja ekonomike e ulët për një masë të madhe të qytetarëve, gjë që reflektohet tek pajisja me kartë krediti ose debiti. Ky efekt i bën qytetarët të mbajnë të ardhurat e tyre mujore cash dhe blerjet t’i bëjnë cash. Disfavor i dytë është dhe historiku ynë me skemat piramidale, me paranë në përgjithësi.

Efektet e vitit 1997 mund të ndjehen ende sot, ashtu sikurse dhe thyerje të tjera të sistemeve dhe të të dhënave, si rasti i 11 prillit 2021 me rrjedhjen e të dhënave të qytetarëve. Kjo e fundit, sipas ekspertizës së sigurisë së informacionit, përveç efekteve të tjera negative, lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me besimin (trust) e qytetarëve ndaj shërbimeve dhe sistemeve të informacionit në përgjithësi.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

43

Me anë të pagesës jo-cash duket sikur në pamje të parë nuk ke një kontroll të plotë të financave, por ky është një disfavor i përkohshëm. Me kalimin e kohës, është diçka që kultivohet dhe çdokush do jetë njësoj i kujdesshëm, njësoj sikur cash. Disfavor tjetër është dhe mundësia e humbjes/vjedhjes së kartës apo hakimit të saj, apo e faqeve ku të dhënat tona janë të ruajtura. Në fakt ka një mori incidentesh të tjera online që lidhen me ekzistencën e të dhënave tona nga ofruesit e shërbimeve online, prandaj është e domosdoshme që këto sisteme të certifikohen si të sigurta, të auditohen e pse jo, qeveritë e vendeve në zhvillim si e jona të implementojnë sa më shpejt pjesë të caktuara të rregullatorit europian për mbrojtjen e të dhënave (GDPR), sipas të cilit risqet ulen ndjeshëm.

Avantazhe janë patjetër lehtësia, shpejtësia e kryerjes së veprimeve, komoditeti, kontrolli nëpërmjet platformave bankare i çdo transaksioni, pastërtia (cash mbart mjaft papastërti e për këtë arsye në shumë vende nordike gjatë pandemisë janë këshilluar të kalojnë tërësisht në cash-less), Cili do të ishte modeli më efikas në vendin tonë për edukimin e publikut për aplikimin e pagesave elektronike?

Asnjë fushatë edukuese e popullatës nuk mund të jetë efikase, nëse nuk shoqërohet me sjelljen e rasteve të suksesshme, si dhe me trajtimin e duhur dhe transparent të situatave problematike.

Në të kundërt do të ishte jo e sinqertë dhe nuk do të kishte efektin e pritshëm (ndoshta të kundërtën). Gjithsesi, një informacion më i plotë rreth lehtësirave të pagesave elektronike është i nevojshëm t’i përcillet publikut, që më pas secili të ndërmarrë vendimet e veta nëse duan ta përdorin ose jo. Një lehtësim duhet patjetër t’u ofrohet dhe bankave, që kompanitë të mund të transferojnë online sa më shumë prej proceseve të tyre.

Do doja të përmendja dhe një efekt të fundit, që ndoshta po merr vëmendje më shumë në vendin tonë, që është ai i sistemeve blockchain. Kjo teknologji është një alternativë mjaft e mirë e pagesave dhe transaksioneve elektronike dhe ka mjaft iniciativa për ta ndërgjegjësuar publikun. Kjo është pozitive, por meqë po diskutojmë në përgjithësi sistemet elektronike, besoj se duhet të bëhet më tepër për sensibilizimin e popullatës në konsiderimin e ekonomisë cash-less.

44

Projekti i ABC Tirana Club

Msc. Jorgo Çipa4: Numri i kartave bankare në vendin tonë është më i vogël në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor Cilët janë disa nga faktorët kryesorë që pengojnë zhvillimin dhe zgjerimin e ekonomisë jo-cash në vendin tonë?

Sipas opinionit tim, ndër faktorët kryesorë që pengojnë zhvillimin dhe zgjerimin e ekonomisë jocash në vendin tonë, duke bërë që Shqipëria të jetë ende ndër vendet me përdorimin më të lartë të parasë fizike, janë: -Mungesa e edukimit financiar.

Për fat të keq, pjesa më e madhe e qytetarëve shqiptarë kryejnë pjesën më të madhe të transaksioneve të tyre përmes cash-it.

Pra, ka një lloj kulture në përdorimin e parasë fizike dhe një lloj mosbesimi në kryerjen e pagesave elektronike. Unë mendoj se për ta ndryshuar këtë situatë, duhen përpjekje të mëdha si nga institucionet publike, por edhe nga ato private në mënyrë që të edukojnë qytetarët dhe duke nxjerrë në pah përfitimet në lidhje me përdorimin e pagesave elektronike. Në këtë aspekt mendoj që mungojnë edhe nismat apo fushatat konkrete që institucionet bankare apo edhe bizneset mund të ndërmarrin në mënyrë që të nxisin përdorimin e pagesave elektronike. Një nga këto nisma mund të ishte për shembull reduktimi në çmim i një produkti apo një shërbimi, nëse pagesa do të bëhej elektronikisht. Këto iniciativa ndodhin shpesh në vendet e tjera, por fatkeqësisht në vendin tonë, iniciativa të tilla janë gati minimale.

-Informaliteti i ekonomisë. Ende një nga problemet kryesore të ekonomisë shqiptare është informaliteti i ekonomisë. Pavarësisht luftës 4 Pedagog i lëndës “Siguria e informacionit dhe rrjetave kompjuterike” pranë Departamentit të Statistikës dhe Informatikës së Zbatuar në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

45

që i është bërë këtij fenomeni vitet e fundit, përgjithësisht ekonomia informale është në një marrëdhënie simbiotike me ekonominë cash.

Nëpërmjet kryerjes së transaksioneve me para fizike, bizneset priren t’i shmangen apo të reduktojnë detyrimet e tyre tatimore (evazioni fiskal).

Nëse këto pagesa do të bëhen në mënyrë elektronike, rrjedhimisht fenomene të tilla negative do të mënjanoheshin në maksimum dhe do të kemi gjithnjë e më tepër një ekonomi formale.

Nga ana tjetër, qytetarët me të ardhura nga veprimtari informale apo të jashtëligjshme priren të kryejnë transaksione dhe pagesa përmes cash, pasi nëse këto transaksione kryhen online, padiskutim do të lindë nevoja e deklarimit të burimit të këtyre të ardhurave. Pra, rritja e përdorimit të pagesave jo cash sjell një ekonomi gjithnjë e më shumë formale.

Cilët janë faktorët kryesorë që e nxisin përdorimin e kartave bankare nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Në bazë të disa statistikave, numri i kartave bankare në vendin tonë është më i vogël në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor. Për më tepër, pjesa më e madhe e këtyre kartave janë karta debiti, të cilat kryesisht përdoren për të tërhequr para në bankomat dhe më pak prej tyre janë karta krediti.

Pra, së pari duhet nxitur që qytetarët shqiptarë të pajisen gjithnjë e më tepër me karta.

Së dyti, mendoj se faktor tjetër që nxit përdorimin e kartave bankare është padiskutim rritja e numrit të POS-eve fizike dhe atyre virtuale. Kemi një rritje të numrit të bizneseve që ofrojnë POS-e fizike dhe virtuale për kryerjen e pagesës, por përgjithësisht kjo është e përqendruar në zonat urbane dhe më tepër në Tiranë.

Ende në qytetet e tjera, vendosja e POS-eve fizike është minimale.

Në këtë drejtim duhet të punohet më tepër nga aktorët publik dhe privat duke vendosur masa strikte dhe kufizime në lidhje me pagesat cash. Zgjerimi i përdorimit të kartave bankare është një nga masat e rëndësishme në kuadrin e luftës ndaj informalitetit.

Cilat janë dy nga favoret kryesore dhe cilat janë dy nga disfavoret kryesore në aplikimin e pagesave elektronike nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Dy nga favoret kryesore në aplikimin e pagesave elektronike nga ana e qytetarëve shqiptarë janë:

46

Projekti i ABC Tirana Club

-Lehtësia e kryerjes së transaksioneve financiare. Ekonomia jo cash na mundëson kryerjen e transaksioneve në një kohë të shpejtë, duke shmangur radhët e gjata, por edhe duke na bërë të ndihemi të sigurt sidomos kur ndodhemi jashtë shtetit, duke shmangur nevojën e këmbimit të parave në monedhën vendase në rast nevoje dhe duke na ofruar komoditet përmes kryerjes së pagesave elektronike.

-Siguria. Aplikimi i pagesave elektronike eliminon çdo mundësi mosbesimi dhe pasigurie midis palëve të përfshira në transaksion, gjë që ndodh shpesh në rastin e pagesave tradicionale përmes cashit. Besimin dhe sigurinë e pagesave elektronike e garantojnë bankat, institucionet financiare dhe rregullatorët përkatës. Pavarësisht se fenomene të tilla si, vjedhja e të dhënave dhe identitetit, skemat e ndryshme mashtruese përmes kartave (scams) etj., nuk shmangen dot, duhet thënë se siguria është një faktor që ndikon në rritjen e përdorimit të pagesave elektronike përkundrejt transaksioneve nëpërmjet cash.

Ndërkohë, përsa i përket disfavoreve, duhet vënë theksi tek kostot që lidhen me përdorimin e pagesave elektronike. Në këtë aspekt, së pari, qytetarët duhet të jenë të informuar në lidhje me kostot e tyre si përdorues dhe po kështu, bizneset duhet të dinë kostot e tyre. Në këtë aspekt, është roli i institucioneve bankare dhe financiare, që së pari të informojnë palët e përfshira në transaksion në lidhje me kostot dhe të marrin masat e duhura për reduktimin e tyre.

Një disfavor tjetër, që ndikon në mospërdorimin e pagesave elektronike, është fakti që bizneset shpeshherë kufizojnë mundësinë e kryerjes së pagesave online vetëm mbi një vlerë të caktuar të faturës. Vendosja e një vlere të tillë penalizon qytetarët dhe nxit edhe më tej përdorimin e pagesave cash. Sigurisht ndoshta bizneset ndikohen nga kostot e pagesave elektronike në vendosjen e kësaj vlere minimale.

Cili do të ishte modeli më efikas në vendin tonë në edukimin e publikut për aplikimin e pagesave elektronike?

Siç e përmenda edhe më sipër, mendoj që institucionet bankare dhe financiare duhet të bëjnë më tepër në lidhje me informimin e qytetarëve mbi pagesat elektronike, ndërgjegjësimin e tyre për

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

47

përfitimet që sjell ky instrument i ri në krahasim me pagesat fizike.

Në këtë aspekt, bankat dhe institucionet financiare duhet të bëjnë më shumë përmes fushatave të ndryshme të informimit në mediat online, nismave për të nxitur marrjen e kartave bankare siç bëjnë për shembull me dhënien e kredive. Po kështu, dhe institucionet publike kanë pjesën e tyre të përgjegjësive në rritjen e edukimit të publikut mbi pagesat elektronike. Ka ardhur koha që gradualisht në disa shërbime publike të aplikohen vetëm pagesat elektronike.

Por, absolutisht në bindjen time, një nga nismat që ka lidhje direkte por edhe indirekte në përdorimin e pagesave elektronike, është patjetër dhe rritja e pagave dhe pensioneve. Normalisht, po të shohim vendet ku pagesat jo cash kanë një përdorim të lartë, janë vende me një standard të lartë të pagave dhe pensioneve. Po kështu, institucionet publike në bashkëpunim me institucionet bankare dhe rregullatorët përkatës mund të vendosin masa kufizuese frenuese.

Msc. Enio Civici5: Edukimi mbi pagesat elektronike duhet të nisë që nga klasa e parë në shkollën fillore Cilët janë disa nga faktorët kryesorë që pengojnë zhvillimin dhe zgjerimin e ekonomisë jo-cash në vendin tonë?

Në 10 vitet e fundit Shqipëria ka përvetësuar pothuajse të gjithë mekanizmat e pagesave elektronike të aplikuara në vendet e tjera. Nga shumëllojshmëria e kartave bankare sipas funksionit e deri tek siguria e garantuar e pagesave online janë shërbime të cilat ofrohen në vendin tonë nga pjesa më e madhe e operatorëve financiarë. Por pavarësisht përqafimit teknologjik, marrëdhënia e shqiptarëve 5 Drejtor i Informacionit në Televizionin SCAN, media dedikuar ekonomisë dhe biznesit.

48

Projekti i ABC Tirana Club

me cash-in mbetet një binom i fortë. Arsyet lidhen fillimisht me edukimin e munguar financiar. Mjafton të konsiderojmë faktin se deri në 18 vjeç, “Hyrje në ekonomi” është e vetmja lëndë e mundur për nxënësit. Funksionimi “gjysmë” i fshehur i transaksioneve informale është gjithashtu një nga arsyet kryesore pse paraja cash dominon më shumë se 80% të veprimeve. Një tjetër arsye lidhet me fazën fillestare në të cilën ndodhet infrastruktura e pagesave elektronike dhe dija e qytetarëve lidhur me pagesat online. Aksesi i shërbimeve financiare në vetëm një pjesë të territorit, si dhe mosdija nga ana e popullatës janë pengesat kryesore që po ngadalësojnë uljen e parasë cash në ekonomi.

Cilët janë faktorët kryesorë që e nxisin përdorimin e kartave bankare nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Sipas hulumtimeve të Bankës Botërore, aktualisht në Shqipëri rreth 80% e popullsisë e përdor vetëm 1 herë në muaj kartën bankare për të tërhequr pagën, ndërkohë që kjo normë në BE është rreth 20%. Ky realitet duhet të kthejë në prioritar objektivin e rritjes së përdorimit të kartave bankare.

Aktualisht ekzistojnë tri faktorë të cilët janë përcaktues në përdorimin e kartave bankare. Faktori i parë lidhet me detyrimin ligjor nga ana e punëdhënësve për të derdhur pagesat në llogaritë bankare, aksesi ndaj të cilave më pas mund të bëhet vetëm me kartë.

Faktori tjetër lidhet me ofertat marketuese mes bankave tregtare dhe bizneseve të shërbimit. Faktori i tretë është detyrimisht i lidhur me edukimin financiar. Nëpërmjet këtij tipi të edukimit mund të ndikosh në vendimmarrjen e qytetarit pro kartës, duke mësuar se si përfiton ambienti, se si ulen kostot e transaksioneve, se si kontrolli digjital i gjurmës tënde financiare është shumë i lehtë etj.

Cilat janë dy nga favoret kryesore dhe cilat janë dy nga disfavoret kryesore në aplikimin e pagesave elektronike nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Dy favoret kryesore: Siguria financiare e shprehur në formën e formalizimit, si dhe kostot e reduktuara të transaksioneve. Dy disfavoret kryesore: aksesi ende i limituar i infrastrukturës financiare në të gjithë territorin, si dhe mungesa e edukimit financiar mbi sigurinë e pagesave online përballë atyre cash.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

49

Cili do të ishte modeli më efikas në vendin tonë në edukimin e publikut për aplikimin e pagesave elektronike?

Modeli më efikas do të ishte ai i edukimit nëpër institucionet arsimore duke nisur që nga viti i parë në shkollën fillore. Vetëm edukimi konsistent me modelet, pajisjet dhe format e reja të pagesave elektronike do të rezultojë fitues në “luftën” pro dijes financiare.

Msc. Aurora Sulçe6: Të shtohet numri i bankomateve, si dhe të vendosen ATM në zonat rurale apo qytetet e vogla Cilët janë disa nga faktorët kryesorë që pengojnë zhvillimin dhe zgjerimin e ekonomisë jo-cash në vendin tonë?

Janë disa faktorë që ndërthuren me njëri-tjetrin. E para është mungesa e kulturës financiare.

Qytetarët dhe bizneset janë mësuar që pagesat t’i kryejnë në cash, për shkak mungesës së një kulture financiare të injektuar që në shkolla. Nga ana tjetër, ne kemi një nivel të lartë të informalitetit në ekonomi, i cili ushqehet nga kryerja e pagesave në cash.

Një tjetër faktor, janë procedurat dhe kostot që shoqërojnë zhvillimin e transaksioneve jo cash, por edhe mungesa e aksesit të shërbimeve bankare tek një pjesë e vendit. Gjithashtu, ndikon edhe besimi i ulët që ka një pjesë e qytetarëve tek bankat tregtare. Ndaj mbetet detyrë e sistemit bankar që të rrisë transparencën, por edhe të punojë më shumë në drejtim të injektimit të kulturës financiare.

Edhe pse në këtë drejtim janë bërë hapa përpara, nisur nga disa 6 Producente ekzekutive për biznesin në Televizionin A2/CNN dhe pedagoge e marketingut në Universitetin jopublik “Mesdhetar”, Tiranë.

50

Projekti i ABC Tirana Club

nisma të ndërmarra nga Banka e Shqipërisë në bashkëpunim me sistemin bankar.

Cilët janë faktorët kryesorë që e nxisin përdorimin e kartave bankare nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Mendoj se çdo hap pozitiv në drejtim të formalizimit të ekonomisë do të ndikonte në një nivel më të lartë të përdorimit të kartave bankare nga qytetarët. Nga ana tjetër, duhen eliminuar kostot dhe procedurat në lëvrimin dhe përdorimin e kartave bankare, si dhe të shtohet numri i bankomateve, si dhe të vendosen ATM në zonat rurale apo qytetet e vogla ku mungojnë, apo janë në numër të kufizuar.

Gjithashtu, duhet të instalohen POS në çdo dyqan, pasi kjo do të nxiste përdorimin e kartave bankare dhe reduktimin e përdorimit të cash në ekonomi. Aktualisht, një pjesë e mirë e dyqaneve në Tiranë janë të pajisura me POS-e, që iu ofrojnë shërbimin e pagesave me kartë bankare qytetarëve, por në qytetet e tjera kjo mungon. Kjo mangësi është veçanërisht e dukshme në zonat bregdetare, ku ka edhe një prezencë të madhe të turistëve të huaj, që e kanë praktikë të përditshme kryerjen e pagesave me karta bankare.

Cilat janë dy nga favoret kryesore dhe cilat janë dy nga disfavoret kryesore në aplikimin e pagesave elektronike nga ana e qytetarëve shqiptarë?

Dy nga favoret kryesore janë: 1. Mosmbajtja e parave cash, çka të mbron nga rreziku i grabitjeve. Ndërkohë që pagesat elektronike janë komode dhe efikase.

2. Nëpërmjet pagesave elektronike mund të përfitohen disa shërbime, si blerjet online, të cilat nuk i bën dot me cash. Gjithashtu, kryerja e pagesave elektronike lë gjurmë për transaksionin e kryer.

Dy nga disfavoret kryesore janë: 1. Për shkak të numrit të kufizuar të bankomatëve dhe pajisjeve POS në dyqane, nuk kryhen dot të gjitha pagesat në mënyrë elektronike në Shqipëri. Kjo bën që qytetarët, përveç kartave bankare, të mbajnë me vete dhe para cash.

2. Kostot në marrjen e kartave bankare dhe kryerjen e transaksioneve elektronike.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

51

Cili do të ishte modeli më efikas në vendin tonë në edukimin e publikut për aplikimin e pagesave elektronike?

Mendoj se nevojitet një nismë e përgjithshme, me pjesëmarrjen e të gjithë aktorëve, me qëllim që të niste edukimi financiar që në shkollat 9-vjeçare. Gjithashtu, duhet të rritet besimi i publikut tek sistemi bankar, ndërsa qeveria duhet të luftojë informalitetin.

Një model që zbatohet është ai në Greqi, që e ka të përcaktuar me ligj kryerjen e transaksioneve elektronike. Megjithëse për momentin në Shqipëri do të ishte i pazbatueshëm, për shkak të informalitetit të lartë, aksesit të kufizuar në shërbimet bankare dhe kostove ende të larta.

52

Projekti i ABC Tirana Club

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

53

Kapitulli 4 FORUMI I DISKUTIMIT MBI APLIKIMIN E PAGESAVE ELEKTRONIKE ¦ Produktet e studentëve janë të vlefshme se ato janë pjesë e realitetit dhe e praktikave në terren ¦ Krijimi i besimit tek banka, tek teknologjia merr kohë të kultivohet në popullatë ¦ Për “Shqipëria tjetër” pagesat elektronike janë të paimagjinueshme ¦ Strategji e qartë për edukimin e publikut ¦ Njoftim për median ¦ Mbulimi mediatik

54

Projekti i ABC Tirana Club

Produktet e studentëve janë të vlefshme se ato janë pjesë e realitetit dhe e praktikave në terren Më datë 17 qershor 2021, në sallën e konferencave të Fakultetit të Ekonomisë të Universitetit të Tiranës u organizua nga ABC Tirana Club Forumi i Diskutimit “Apliko pagesën elektronike!”. Sikundër dhe ishte paralajmëruar nga organizatorët piketat kryesore të diskutimit ishin: - përdorimi i pagesave elektronike, çfarë nxit dhe çfarë pengon në realitetin shqiptar; - roli dhe ndikimi i masave të autoriteteve përgjegjëse, kuadri ligjor për pagesat elektronike; - siguria e sistemit bankar për aplikimet virtuale kundër rreziqeve dhe sulmeve; - blerja online, sa e preferojnë konsumatorët shqiptarë; - rëndësia e fushatave sistematike dhe kapilare për edukimin ekonomik dhe financiar të publikut.

Anëtari i bordit të ABC Tirana Club, studenti i Gazetarisë dhe Komunikimit, Endi MULLAJ, duke hapur forumin, ka falënderuar pjesëmarrësit për prezencën dhe kujtoi se ky ishte edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”.

Në vitin 2019 u zhvillua Edicioni i Parë, titulluar “Shit dhe bli vetëm në

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

55

monedhën kombëtare, Lek”, kurse vitin e kaluar, në 2020, u realizua Edicioni i Dytë i programit, titulluar “DeCash-izimi kundër informalitetit”.

“ABC Tirana Club ka zhvilluar gjatë muajit maj një sondazh me konsumatorët, fokusuar tek vlerësimet dhe perceptimet e tyre mbi pagesat elektronike, për blerjet online etj. Gjithashtu janë përgatitur dhe disa intervista me ekspertë të fushës dhe gazetarë të ekonomisë.

Të gjitha këto materiale do të jenë pjesë e një broshure që do të qarkullojë menjëherë virtualisht mes studentëve, pedagogëve, ekspertëve apo të gjithë atyre që janë të interesuar”, u shpreh MULLAJ. Dekani i Fakultetit të Ekonomisë në Universitetin e Tiranës, Prof.

Dr. Dhori KULE ka bërë vlerësime për edicionin e tretë të programit studentor.

“Më vjen mirë që ABC Tirana Club, e cila ka në përbërje dhe studentë nga Fakulteti i Ekonomisë përfshihet në këto veprimtari konkrete në shërbim të çështjeve konkrete që ka vendi. Unë mendoj se nxitëse është kurrikula e fakultetit, të cilën nuk e kemi shpikur ne, por jemi bazuar tek eksperienca e universiteteve amerikane dhe evropiane, që i jep hapësirë studentëve që, krahas studimit dhe kërkimit shkencor të provojnë veten dhe me nisma e iniciativa të tilla. Fakulteti i ka paraprirë përgatitjes së studentit për në tregun evropian me projekte dhe programe nxitëse. Prej dy vjetësh ju e dini që ofrohen leksione në gjuhën angleze, duke shfrytëzuar njohuritë e stafit

56

Projekti i ABC Tirana Club

akademik, por dhe njohuritë e vetë studentëve. Është inkurajues programi i edukimit të publikut që keni nisur. Duhet t’i shfrytëzoni të gjitha mundësitë dhe energjitë që sa jeni në auditorë, se nesër në frontet e punës do ta keni më kollaj ingranimin. Aplikimi i pagesave elektronike është një temë interesante. Ka përvoja të ndryshme në vende të ndryshme sot për këto aplikime. Ju duhet ta vijoni angazhimin tuaj duke ofruar analiza mbi këtë fenomen. Duke marrë p.sh., modele që ia vlen të krahasohen, në një vend që është në zhvillim dhe një vend të zhvilluar. Duke shqyrtuar performancën e tregut, preferencat e publikut strukturën ekonomike dhe financiare, rolin e sistemit bankar etj. Mbi bazën e këtyre analizave krahasuese nxjerrim përfundime dhe sugjerime për ligjzbatuesit dhe ligjbërësit, u japim alternativa zgjidhjeje institucioneve. Ky do të jetë një kontribut shumë i vlefshëm i juaji në përballjen me fenomenet dhe sfidat që ka tregu.

Unë shikoj që në punën tuaj po shfrytëzoni njohuritë që keni marrë në procesin mësimor, apo njohuri që do të merrni në vijim.

Produktet tuaja janë të vlefshme, në radhë të parë se ato janë pjesë e realitetit dhe praktikave në terren. Ne do t’ju mbështesim në hapat tuaj. Unë falënderoj dhe sistemin bankar që ju mbështet. Besoj se veç Raiffeisen Invest edhe banka të tjera do t’ju mbështesin në këto nisma e veprime interesante që keni nisur”- tha prof.dr. KULE. Drejtuesi i ABC Tirana Club, Johan MUKA, duke paraqitur synimet dhe objektivat e “Apliko pagesën elektronike!”, theksoi se sot po jetojmë në një kohë dinamike të zhvillimit të pandalshëm teknologjik, të produkteve dhe shërbimeve virtuale.

“Gjithnjë e më shumë konsumatori po orientohet nga komunikimi në distancë, duke shqyrtuar oferta e zgjidhje, por dhe duke kryer blerje virtualisht, duke fituar në kohë, në kosto, si dhe duke ruajtur cilësinë e dëshiruar. Shqipëria është në procesin e

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

57

integrimit evropian, dhe sigurisht që një nga “detyrat e shtëpisë” që i ka caktuar Brukseli është realizimi i reformave të thella dhe të qëndrueshme ekonomike e financiare, duke evituar informalitetin, duke reduktuar në maksimum qarkullimin e parasë cash, duke nxitur qarkullimin përmes kanaleve bankare, apo për pagesa elektronike. Ky është një argument më shumë për vendin tonë në përhapjen në shkallë të gjerë të aplikimeve virtuale, veçanërisht në sektorin ekonomik e financiar”- tha Johan MUKA, drejtues i ABC Tirana Club.

Krijimi i besimit tek banka, tek teknologjia, merr kohë të kultivohet në popullatë Zgjerimi i veprimeve elektronike lidhet me infrastrukturën që përdoret, lidhet me njohuritë që kanë përdoruesit, u tha gjatë forumit, lidhet me kuadrin ligjor, por një element me shumë rëndësi është besimi që krijohet nga publiku tek sistemi bankar. Kjo merr gjithmonë kohë. Raste të thyerjeve të kodeve bankare, të vjedhjeve të llogarive dhe të të dhënave kanë ndodhur dhe do ndodhin kudo.

Por, krijimi i besimit tek banka, tek teknologjia që zbatohet, kjo merr kohë të kultivohet te popullata.

Promovimi i rasteve pozitive duhet të jetë sistematik.

Gjatë diskutimit u përmend se nga njerëzit ka dëshirë për përdorimin e kartave për të bërë pagesa. Por ama ka dhe pasiguri tek qytetarët, se mos kartat e tyre klonohen dhe vidhen. Ka pasur lajme nga media për vjedhjen e depozitave të qytetarëve dhe bizneseve. Hakerat e kompjuterit depërtojnë dhe te llogaritë bankare. Kjo krijon shqetësim dhe alarm tek njerëzit, krijon pasiguri. U duhet dhënë garanci qytetarëve se depozitat e tyre janë të sigurta, u deklarua nga diskutantët.

58

Projekti i ABC Tirana Club

U duhet dhënë siguri se kartat janë të sigurta dhe askush nuk mund të ndërhyjë për të vjedhur shumat e parave. Bankat duhet të ndërtojnë sisteme të sofistikuara që garantojnë përdorimin e veprimeve online, që llogaritë të mos bien viktimë e hakerave, apo personazheve të krimit kibernetik.

Në fokus të forumit ishin dhe gjetjet e sondazhit, sidomos për blerjet online. Por diskutantët kanë kritikuar disa sipërmarrje shqiptare që shesin produkte online, duke i konsideruar si të pastrukturuara dhe me mangësi në komunikimin me qytetarët dhe promocionin që bëjnë për produktet. Këto raste ndikojnë negativisht, duke sfumuar të mirat e blerjeve online, siç u tha në forum, duke mbajtuar larg qytetarët prej këtij stili të blerjeve. Mbase duhet rregulluar më shumë kuadri ligjor dhe nënligjor, që dhe ta nxisë tregtinë online, por dhe ta vërë nën kontroll kur ka shkelje dhe abuzime në dëm të konsumatorit, u tha nga të pranishmit.

Për “Shqipëria tjetër” pagesat elektronike janë të paimagjinueshme Gjatë Forumit u theksua se nga aplikimi i pagesave elektronike dobësohet qarkullimi i parasë cash. Shqipëria ka për fat të keq një traditë të konsoliduar të pagesave me para në dorë. Qytetarët e kanë më të lehtë të paguajnë cash sesa me kartë, apo online. Kjo

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

59

vjen dhe nga njohuritë e pakta që kanë qytetarët, sidomos ata në zonat periferike. Nga diskutantët u tha se pagesat elektronike janë të vështira për ata që janë të varfër, ose kanë të ardhura të pakta.

Ata janë për mbijetesë. Nuk mendojnë që ka banka, që ka karta bankare, ose që mund të paguhet online ose të blihet online. Kjo për këta njerëz është luks. Në një vend si Shqipëria ku varfëria është me tregues të lartë nuk mund të pritet të bëhen pagesa elektronike.

Ata që janë intervistuar në sondazhin e ABC Tirana Club janë blerës në qendrat tregtare. Por ka dhe një “Shqipëri tjetër”, që ble me lista apo është me borxhe. Për këta pagesa elektronike është e paimagjinueshme.

Nga pjesëmarrësit u pranua se në Shqipëri ka ende informalitet në shkallë të madhe. Paguhet një apartament që kushton mijëra euro me para në dorë. Paguhen punonjës që punojnë në të zezë. Ka ligje dhe masa nga autoritetet që ndëshkojnë informalitetin, por ka ende raste.

Biznesmenëve iu leverdis pagesa me para në dorë. Por dhe qytetarëve ju leverdis që mjaft blerje t’i bëjnë me para në dorë, se u ofrohen më lirë në çmim. Shteti duhet të jetë më i fortë në goditjen e rasteve kur paguhet jashtë sistemit bankar. Duhet të ketë ligje të forta, por dhe duhet te zbatohen, duke gjobitur ata që shesin apartamente, vila, makina, apo pajisje të ndryshme me vlerë të madhe përmes pagesave me para në dorë.

Strategji e qartë për edukimin e publikut Bankat, shoqatat e bankave, Ministria e Financave dhe Ekonomisë, Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, si dhe institucione dhe agjenci të tjera publike e private duhet të kenë një strategji të qartë për edukimin e publikut për ta qarkulluar paranë nëpërmjet bankave - u tha gjatë forumit. Konceptet

60

Projekti i ABC Tirana Club

financiare duhen ngulitur që kur fëmijët janë në shkollën 9-vjeçare, ose dhe të mesme. Ministria e Arsimit, Sportit dhe Rinisë duhet të mendojë që të përfshijë njohuri për financat, bankat, sistemin ekonomik që në arsimin 9-vjeçar dhe të mesëm.

Qytetari i nesërm duhet të ketë reflekse dhe bindje se sistemi bankar, apo evitimi i pagesave me para në dorë ndikojnë në ekonomitë familjare, por dhe në ekonominë e përgjithshme të një vendi.

Shqipëria si vend aspirant për anëtarësim në BE, duhet të punojë dhe në edukimin e publikut me pagesa, jo me para në dorë.

Siç rezultoi nga sondazhi i zhvilluar nga ABC Tirana Club, media ka një rol të madh në përdorimin e aplikimeve elektronike. Veç TV Scan që është i profilizuar në ekonomi dhe biznes, veç revistës Monitor që del rregullisht po mbi këto çështje, në pjesën tjetër të tregut mediatik ka mangësi dhe problematika në trajtimin e këtyre temave që ndihmojnë popullatën. RTSH, si transmetues publik duhet të bëjë më shumë, u tha gjatë Forumit. RTSH ka detyrime në edukimin e publikut. Një temë në programet televizive mund të jetë dhe përdorimi i aplikacioneve elektronike. P.sh., të sqarohet si hapet një llogari në bankë? Si paguhet me kartë krediti? Si paguhet me kartë debiti? Si mund ta përdorësh një aplikacion për pagesa elektronike? Këtë mund ta bëjnë dhe televizione të tjera, edhe ato lokale. Bankat, sipërmarrja, autoritetet lokale dhe qendrore duhet të mbështesin televizionet, si dhe mediat online me fonde që të ketë programe të tilla, sepse ato i shërbejnë gjithë shoqërisë, sidomos atyre që do të mbështesin këto fushata, u tha gjatë forumit.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Njoftim për median Grupimi studentor ABC Tirana Club ka zhvilluar sot (17 qershor 2021) në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës, Forumin e Diskutimit “Apliko pagesën elektronike”.

Ky është edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, të cilin ABC Tirana Club e realizon për të tretin vit radhazi në bashkëpunim me Fakultetin e Ekonomisë në Universitetin e Tiranes dhe e mbështetur nga Raiffeisen Invest Shqipëri “Apliko pagesën elektronike” ka filluar prej 15 prillit 2021 dhe po vijon me qëllim: - nxitjen e publikut që të informohet dhe ndërgjegjësohet për nevojën e aplikimit të pagesave elektronike; - prezantimin e efekteve pozitive dhe ndikimin në jetën e tyre të përditshme, por dhe impaktin në zhvillimin ekonomik, financiar të vendit etj.

- nxitjen e ekspertëve të fushës të jenë aktivë për gjenerimin e diskutimit dhe qarkullimit të ideve dhe pikëpamjeve mbi temën.

Gjatë forumit u prezantuan dhe gjetjet e një sondazhi që ka zhvilluar së fundmi ABC Tirana Club, me 350 konsumatorë në kryeqytet. Dekani i Fakultetit të Ekonomisë, prof.dr. Dhori Kule ka përshëndetur këtë iniciativë të studentëve.

“Aplikimi i pagesave elektronike është një temë interesante.

Ka përvoja të ndryshme në vende të ndryshme sot për këto aplikime. Ju duhet ta vijoni angazhimin tuaj duke ofruar analiza mbi këtë fenomen. Duke marrë p.sh., modele që i vlen të krahasohen, në një vend që është në zhvillim dhe një vend të zhvilluar. Duke shqyrtuar performancën e tregut, preferencat e publikut, strukturën ekonomike dhe financiare, rolin e sistemit bankar etj. Mbi bazën e këtyre analizave krahasuese nxjerrim përfundime dhe sugjerime për ligjzbatuesit dhe

61

62

Projekti i ABC Tirana Club

ligjbërësit, u japim alternativa zgjidhjeje institucioneve. Ky do të jetë një kontribut shumë i vlefshëm i juaji në përballjen me fenomenet dhe sfidat që ka tregu”, u shpreh dekani i Fakultetit Ekonomik.

Drejtuesi i ABC Tirana Club, Johan Muka, tha se gjithnjë e më shumë konsumatori po orientohet nga komunikimi në distancë, duke shqyrtuar oferta e zgjidhje, por dhe duke kryer blerje virtualisht, duke fituar në kohë, në kosto, si dhe duke ruajtur cilësinë e dëshiruar.

“Shqipëria është në procesin e integrimit evropian, dhe sigurisht që një nga “detyrat e shtëpisë” që i ka caktuar Brukseli është realizimi i reformave të thella dhe të qëndrueshme ekonomike e financiare, duke evituar informalitetin, duke reduktuar në maksimum qarkullimin e parasë cash, duke nxitur qarkullimin përmes kanaleve bankare, apo për pagesa elektronike. Ky është një argument më shumë për vendin tonë në përhapjen në shkallë të gjerë të aplikimeve virtuale, veçanërisht në sektorin ekonomik e financiar”- tha Muka.

Aktivistët e ABC Tirana Club janë shprehur se do të vijojnë fushatën e informimit dhe ndërgjegjësimit të publikut mbi përdorimin në shkallë të gjerë të pagesave dhe transfertave elektronike.

Ata kanë zhvilluar edicionin e parë të programit të tyre, titulluar “Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek!” në vitin 2019. Kurse në vitin 2020 zhvilluan edicionin e dytë titulluar “DeCashizimi kundër informalitetit”.

ABC Tirana Club

Tiranë, 17.06.2021

www: abctiranaclub.wordpress.com

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

63

Mbulimi mediatik Pjesë e rëndësishme e zbatimit të projektit “Apliko pagesën elektronike!” ishte dhe mbulimi mediatik, pasqyrimi i objektivave, produkteve dhe eventeve të planifikuara. ABC Tirana Club bashkëpunon me redaksitë mediatike, me portalet online, si dhe shfrytëzon hapësirat e rrjeteve sociale. Përmbajtje nga zhvillimi i projektit, roli dhe impakti social, janë publikuar në Radio Tirana, RTSH 1, Tv Scan, në platformat Exit.al, Droni.al, dhe në atë të Fakultetit të Ekonomisë, si dhe në gazetën e përdishtme “Telegraf”.

Sigurisht që për projektin ka pasur pasqyrim të detajuar me tekst, foto e video edhe në faqen online të ABC-së www.abctiranaclub. wordpress.com si dhe në llogaritë e organizatës dhe të aktivistëve e bashkëpunëtorëve, përfshi dhe shkarkimin e videove në kanalin e ABC-së në YouTube.

Për herë të parë që kur ka nisur programin studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut” ABC ka siguruar në këtë edicion të tretë transmetimin live të të gjithë punimeve të Forumit të Diskutimit që u zhvillua në sallën e konferencave të Fakultetit Ekonomik në Universitetin e Tiranës. Suksesi dhe jehona e dy edicioneve të para të programit kanë tërhequr vëmendjen e TV Scan, si televizioni i vetëm në Shqipëri, i orientuar tek ekonomia dhe biznesi.

Radio Tirana në emisionin “E bukura je ti!”, datë 25.05.2021.

Për herë të parë publikisht për projektin u fol në valët e Radio Tiranës, pasditen e 25 majit 2021, gjatë emisionit “E bukura je ti”, që drejtohet nga gazetarja Majda Bejzade. I ftuari në program, Johan Muka, tregoi dhe për pritmëritë e “Apliko pagesën elektronike!”: nxitja e publikut, sidomos e të rinjve, që të informohen dhe ndërgjegjësohen për nevojën e aplikimit të pagesave elektronike; për të prezantuar efektet pozitive dhe ndikimin në jetën e tyre të përditshme, por dhe efektet në zhvillimin ekonomik, financiar të vendit; nxitja e ekspertëve të fushës të jenë aktivë për gjenerimin e diskutimit dhe qarkullimit të ideve dhe pikëpamjeve mbi temën etj.

64

Projekti i ABC Tirana Club

Dy publikime në platformën e pavarur online Exit.al Redaksia e Exit.al publikoi dy artikuj shpjegues mbi projektin e ABC Tirana Club; njëri me titullin: “Sa i përdorin pagesat elektronike konsumatorët shqiptarë?”, datë 10 qershor 2021 dhe tjetri “Forum mbi aplikimet e pagesave elektronike në Fakultetin e Ekonomisë”, datë 17 qershor 2021.

Artikulli i parë i dedikohej gjetjeve kryesore të sondazhit që organizoi ABC Tirana Club në kuadër të edicionit të tretë “Apliko pagesën elektronike!”, kurse artikulli i dytë prezantonte forumin në Fakultetin e Ekonomisë.

“Aktivistët e ABC Tirana Club janë shprehur se do të vijojnë fushatën e informimit dhe ndërgjegjësimit të publikut mbi përdorimin në shkallë të gjerë të pagesave dhe transfertave elektronike”, shkruan platforma Exit.al duke dhënë detaje dhe analizuar edicionin e tretë të programit edukues studentor.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

65

E interesuar për projektin e ABC-së ka qenë dhe platforma Droni.al, e cila ka publikuar dy artikuj, njëri më datë 12 qershor 2021 me titull “Nxitja e pagesave elektronike nga qytetarët dhe bizneset minimizojnë ekonominë informale” dhe tjetri me titull “Forum mbi aplikimet e pagesave elektronike në Fakultetin e Ekonomisë”, datë 18 qershor 2021. Në artikuj prezantohen synimet e ABC-së dhe gjetjet e sondazhit me 350 konsumatorë që u realizua në qendrat tregtare kryesore të Tiranës.

Transmetuesi publik raporton mbi Forumin e Diskutimit.

Përmes kronikave informative të transmetuara në kanalet e RTSH-së, më datë 17 qershor 2021, si dhe përmes faqes zyrtare

66

Projekti i ABC Tirana Club

të internetit të këtij mediumi, u dhanë të dhëna mbi iniciativën e studentëve për projektin mbi pagesat elektronike, ku vlerësohej nxitja për zgjerimin e pagesave jo me para në dorë.

Scan TV përveç trans-metimit live të Forumit të diskutimit publikoi dhe lajme mbi këtë event. “Përdorimi i pagesave elektronike – Sondazhi në Tiranë: 65% e qytetarëve nuk përdorin aplikacionet e bankave, ja arsyet” dhe “Stimulimi i pagesave jo cash – Kule: Me rëndësi për konsumatorët dhe ekonominë. Muka: Kusht për integrimin në BE”, ishin titujt e lajmeve që u vendosën në faqen e internetit të televizionit, sapo përfundoi Forumi i Diksutimit në Fakultetin e Ekonomisë.

Gazeta “Telegraf”: Studentët, fushatë sensibilizimi qytetarëve, për pagesat elektronike.

Gazeta shkruan më 29 qershor 2021, në rubrikën e aktualitetit se” “Grupimi studentor ABC Tirana Club, në bashkëpunim me Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës, është përfshirë në një fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi për rritjen e pagesave dhe transfertave elektronike nga ana e qytetarëve.

Ata e shikojnë ende të lartë nivelin e pagesave me para në dorë, si një nxitës për informalitetin dhe korrupsionin në vendin tonë. Studentët janë në edicionin e tretë të programit mbi edukimin ekonomik dhe financiar të qytetarëve që e kanë nisur në vitin 2019”.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

67

Projektit të ABC Tirana Club i ka bërë jehonë dhe faqja zyrtare e Fakultetit të Ekonomisë në Universitetin e Tiranës.

Në kuadër të fushatës së informimit dhe ndërgjegjësimit të publikut, ABC Tirana Club përgatiti dhe disa trajlera audiovizivë, si dhe një përmbledhje audiovizive, të cilat u shkarkuan në llogarinë e organizatës në YouTube, si dhe qarkulluan në llogari të ndryshme në rrjetet sociale.

68

Projekti i ABC Tirana Club

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

69

Shtojca promocionale ¦ Profili dhe angazhimi i një organizate studentore ¦ Projektet e realizuara nga ABC Tirana Club ¦ Si mund të na kontaktosh? ¦ “Biblioteka” e ABC Tirana Club

70

Projekti i ABC Tirana Club

Profili dhe angazhimi i një organizate studentore ABC Tirana Club është një organizatë joqeveritare dhe jofitimprurëse, një grupim studentor proevropianist, që nxit dhe promovon iniciativa e projekte rinore me karakter social, kulturor, ekonomik, shkencor etj.

Ajo SYNON një rol proaktiv të të rinjve, veçanërisht studentëve, përmes: - pjesëmarrjes në vendimmarrjen e çdo niveli të qeverisjes; - për të mbështetur reformat që forcojnë institucionet demokratike dhe përmirësojnë jetën e qytetarëve; - për rezultate konkrete në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar; - për promovimin e vlerave më të mira kulturore kombëtare, evropiane dhe globale.

ABC Tirana Club u themelua më 18.10.2017, në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës, si një organizim me vullnet të lirë, ku aktivistët shprehën gatishmëri të kontribuojnë me përgjegjësi dhe profesionalizëm në përmbushje të objektivave e synimeve të projekteve dhe programeve që zbatohen.

Më 30.07.2018 ABC Tirana Club u regjistrua si organizatë joqeveritare, Qendër, nga Gjykata e Tiranës.

ABC Tirana Club është hapësirë mendimi dhe veprimi për të konkretizuar ide dhe projekte, që bashkojnë studentë nga fakultete të ndryshme të Universitetit të Tiranës, por dhe nga auditorët e institucioneve të tjera universitare publike dhe private të Shqipërisë.

Nismat dhe angazhimet e ABC Tirana Club janë të hapura dhe për ata studentë që vijojnë të shkollohen jashtë vendit, por dhe nxënës të shkollave të mesme.

Në angazhimin për realizimin e projekteve ABC Tirana Club është: - e hapur dhe proaktive për bashkëpunim me individë, subjekte dhe institucione në përmbushje të qëllimeve dhe objektivave; - transparente në kalendarin e aktiviteteve të planifikuara apo të realizuara dhe në përdorimin me përgjegjshmëri

71

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

-

të burimeve, fondeve a donacioneve të ligjshme nga mbështetësit financiarë; e përkushtuar dhe profesionale në kryerjen cilësore dhe brenda afateve të planifikuara të eventeve, fushatave të ndërgjegjësimit dhe informimit, lobimeve, sondazheve dhe anketimeve, publikimeve në print/online, produkteve audiovizive dhe performancave të ndryshme pamore indoor/outdoor).

Projektet e realizuara nga ABC Tirana Club “Procesi i integrimit evropian të Shqipërisë në optikën e studentëve” (2018) Projekti kishte si objektiv kryesor organizimin e një sondazhi për vlerësimin e perceptimeve dhe gjykimeve të studentëve të Universitetit të Tiranës mbi procesin e integrimit evropian të vendit tonë. Përmes një broshure, gjetjet dhe përfundimet e studimit u bënë publike në Ditën e Evropës, 9 maj 2018, duke u shpërndarë tek studentët, shoqëria civile, institucionet kryesore publike etj. Projekti u pasqyrua gjerësisht në mediat kryesore, si dhe rrjetet sociale.

Mbështetës: ABC Tirana Club.

9 789928 256201

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh

22

PROCESI I INTEGRIMIT EVROPIAN TË SHQIPËRISË NË OPTIKËN E STUDENTËVE

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh të realizuar në muajin prill 2018 në Universitetin e Tiranës

Botimet M&B

“Univers mbi tastierë” (2018) Koncerti pianistik recital “Univers mbi tastierë” u shfaq në shkollën “Besëlidhja” në qytetin e Lezhës dhe në Muzeun Historik në Tiranë, në muajin maj 2018, si pjesë e procesit të edukimit kulturor të të rinjve, gjithashtu dhe me mesazhe pro integrimit evropian të Shqipërisë. Interpretues ishin Johan Muka dhe Ami Muka, vëlla e motër.

72

Projekti i ABC Tirana Club

Profili Profili i ABC TirAnA CluB:

e hapur dhe proaktive për bashkëpunim dhe kooperim me indivi institucione në përmbushjeve të qëllimeve dhe objektivave;

transparente në kalendarin e aktiviteteve të planifikuara apo të r

përdorimin me përgjegjshmëri të burimeve, fondeve a donacione nga mbështetësit financiarë;

e përkushtuar dhe profesionale në kryerjen cilësore dhe brenda a

planifikuara të eventeve, fushatave të ndërgjegjësimit dhe inform Koncerti patisondazheve mbulim të dhe gjerë mediatik, publikimeve ndërkohë që plotë anketimeve, në iprint / online, prod u emetua nga kanalet e Transmetuesit Publik, RTSH, si dhe të audiovizive dhe performancave të ndryshme pamore indoor / ou platformës DigitAlb. Mbështetës: Ministria e Kulturës dhe ABC Tirana Club.

Projekte të Partner: Shkolla “Besëlidhja” në Lezhë.

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh

22

PROCESI I INTEGRIMIT EVROPIAN TË SHQIPËRISË të i angazhimit NË OPTIKËN E STUDENTËVE

“Monitorimi institucioneve publike për vënien në përdorim të Kartës së Studentit” (2018) Projekti, që filloi zbatimin në maj 2018, kishte në fokus monitorimin sistematik të institucioneve publike në nivel lokal dhe qendror (Bashkia e Tiranës dhe Ministria e Arsimit, Sportit dhe Rinisë), për vënien në përdorim të Kartës së Studentit.

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh të realizuar në muajin prill 2018 në Universitetin e Tiranës

9 789928 256201

Botimet M&B

ABC TirAnA CluB

73

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Për çdo fazë të monitorimit dhe evidentimit të fakteve ka pasur fushatë informimi në media, me informacione dhe artikuj, që kanë pasqyruar realisht çfarë kanë bërë dhe çfarë kanë zvarritur e nuk kanë bërë institucionet publike për jetësimin e një Karte Studenti sa më të dobishme për ta.

Pas fillimit të protestave masive të studentëve në të gjitha universitetet e vendit, në dhjetor të atij viti, ku dhe njëra prej kërkesave ishte pajisja me Kartë Studenti, projekti u përmbyll.

Mbështetës: ABC Tirana Club.

“FQINJËT”- Edicioni i parë (2019) Eventi artistik rajonal angazhoi 4 studentë pianistë nga 4 shtetet fqinje (Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Kosova dhe Shqipëria) me synimin kryesor për të promovuar vlerat kulturore evropiane dhe kombëtare.

Si krijim i një hapësire komunikimi dhe ndërveprimi mes studentëve nga këto vende, “FQINJËT” është një brand eventi që përsëritet periodikisht, duke mos qenë thjesht një agjendë kulturore, ku artistët nga vendet fqinje interpretojnë pjesë të autorëve më të njohur, por është i konceptuar dhe si një shkëmbim i kulturave mes të rinjve studentë, si një hapësirë edhe për mesazhe pro procesit të integrimit evropian, objektiv strategjik ky për shtetet e rajonit tonë.

“FQINJËT” – Edicioni i parë, u realizua në prill 2019 në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar, duke u mbuluar gjerësisht nga media, ndërkohë që vijon të transmetohet i plotë dhe nga Transmetuesi Publik në Shqipëri, RTSH dhe Transmetuesi Publik në Kosovë, RTK. Mbështetës: Banka Credins, Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë dhe ABC Tirana Club, Partner: Ministria e Kulturës.

Projekti “Fqinjët” i ABC Tirana Club është një investim për krjimin e një hapësire komunikimi dhe ndërveprimi kulturor mes studentëve artistë nga Shqipëria, Mali i Zi, Kosova dhe Maqedonia e Veriut. “Fqinjët” është dizajnuar që të jetë një event i përsëritshëm, në Tiranë apo zona të tjera të vendit, në Shqipëri apo në shtetet e tjera fqinje. Veç fokusit të shkëmbimit kulturor e artistik, “Fqinjët” do të fokusohet dhe në axhenda të tjera rinore, ku grupet e interesit dëshirojnë të bashkëveprojnë mes tyre.

Mbështetës:

Ne flasim gjuhën tuaj!

74

Projekti i ABC Tirana Club

“Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek!” (2019) Projekti është edicioni i parë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”, një seri periodike kontributesh e ABC Tirana Club që si qëllim parësor kishte organizimin e një procesi monitorues dhe një fushate informimi e ndërgjegjësimi të publikut, për të parandaluar dhe evituar fenomenin e shitblerjes që aplikon çmime në monedha të huaja, i cili jep dhe impakt të drejtpërdrejtë tek konsumatori.

Projekti nxiti autoritetet përgjegjëse që të jenë aktive në luftën ndaj abuzimeve me këtë fenomen, për të ndërtuar një strategji afatgjatë, të qëndrueshme dhe të zbatueshme në mbrojtje të konsumatorit. Motoja ishte: KONSUMATORI DUHET TË TRAJTOHET MË MIRË! Forumi i Diskutimit me pjesëmarrjen e grupeve të interesit, që u zhvillua në Fakultetin e Ekonomisë të UTsë, pati një mbulim të zgjeruar mediatik.

Mbështetës: Raiffeisen Invest dhe ABC Tirana Club.

Partner: Fakulteti i Ekonomisë në Universitetin e Tiranës.

“Miq të klimës” (2019) Eventi artistik “MIQ TË KLIMËS” – informim, ndërgjegjësim, performancë, u zhvillua në kuadër të Ditës Botërore të Ozonit, 16

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

75

shtator 2019, në mjediset e Shkollës 9-vjeçare “Dëshmorët e Lirisë”, në Tiranë, si një përpjekje për të tërhequr vëmendjen e nxënësve, mësuesve dhe prindërve për mbrojtjen e mjedisit. Gjatë eventit u transmetuan dhe mesazhe nga Kombet e Bashkuara për rëndësinë që ka mbrojtja e shtresës së ozonit dhe nevojës së përfshirjes së temave të tilla në kurrikulat mësimore të shkollave shqiptare.

Mbështetës: Njësia Kombëtare e Ozonit në Shqipëri.

Partner: Shkolla 9-vjeçare “Dëshmorët e Lirisë”, Tiranë.

“Media dhe integrimi evropian” (2019) Projekti synoi tri produkte kryesore: realizimin e një sondazhi me 500 studentë, nga të pesë degët e Fakultetit të Historisë e të Filologjisë, në të dy nivelet e studimit, Bachelor dhe Master, mbi vlerësimet dhe perceptimet e tyre, mbi procesin e integrimit evropian të

Shqipërisë; ndërtimin e një ekspozite pamore, ku evidentohej roli dhe kontributi i medias shqiptare në informimin dhe edukimin e publikut përgjatë fazave kryesore të ecurisë së procesit të integrimit të vendit tonë; si dhe organizimin në përmbyllje të projektit të një forumi studentor në mjediset e ekspozitës për të diskutuar mbi gjetjet e sondazhit dhe pozicionin e angazhimin e tyre në dinamikat integruese. Forumi u zhvillua më 9 dhjetor 2019, në sallën “Europa House” të Delegacionit të BE-së në Shqipëri me pjesëmarrjen e studentëve, pedagogëve, përfaqësuesve të mediave etj.

76

Projekti i ABC Tirana Club

Mbështetës: Fakulteti i Historisë e i Filologjisë në Universitetin e Tiranës dhe ABC Tirana Club.

Partner: “Europe House” e Delegacionit të BE-së në Shqipëri.

“FQINJËT”- Edicioni i Dytë (2019) Artistë studentë nga katër shtetet fqinje: Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Shqipëria performuan në skenën e Teatrit Eksperimental në Tiranë, pjesë të zgjedhura nga kompozitorët më të mirë ballkanas, si Tonin HARAPI, Bobana DABOVIĆ, Blond KRASNIQI, Tomislav ZOGRAFSKI, Dejan KRDZIĆ, Feim IBRAHIMI, Blagoj CANEV etj.

Protagonistë të edicionit të dytë të FQINJËT, organizuar nga ABC Tirana Club, ishin studentët Denita DEDUSHAJ nga Kosova, Ljubica GAVRILOVIĆ nga Mali i Zi, Petar TRBOJEVIKJ nga Maqedonia e Veriut dhe Johan MUKA nga Shqipëria. Për organizatorët, FQINJËT, si format artistësh të rinj, ka si objektiv të lëvizë kudo në skenat brenda Shqipërisë dhe jashtë saj.

Mbështetës: Bashkia e Tiranës, Ministria e Kulturës dhe ABC Tirana Club Partner: Teatri Eksperimental “Kujtim Spahivogli”.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

77

“Kuptimi dhe vlerësimi në mënyrë kritike i përmbajtjeve mediatike nga studentët” (2020) Ky projekt i ABC Tirana Club u fokusua tek njohja dhe nxitja e mendimit kritik të studentëve ndaj medias, me përqendrimin kryesisht mbi mënyrën se si media ndikon në paragjykimet dhe stereotipet në lidhje me “të tjerët”. Target grup ishin studentë nga Universiteti “Aleksandër Moisiu” në Durrës dhe nga Universiteti “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan.

Objektivi kryesor ishte që përmes diskutimeve dhe debateve të lira mbi median dhe informimin, të nxitej i menduari kritik mbi atë që lexojnë, shikojnë dhe dëgjojnë studentët, për të kuptuar dhe identifikuar ato përmbajtje të cilat janë të pabazuara, nuk janë të verifikuara, që kanë dukje atraktive në publik, por realisht keqorientojnë debatin dhe aksionin qytetar, deformojnë vemdimmarrjen. Projekti nuk nxiste identifikimin e medias vetëm si burim dhe reflektim negativiteti në informim, edukim dhe argëtim, por shikimin dhe vlerësimin me realizëm të produkteve të saj, ndezjen e shkëndijave tek të rinjtë, për të qenë jo vetëm si konsumatorë të medias dhe informacionit, por dhe si protagonistë seriozë dhe të besueshëm, si aktorë burimorë në media, veçanërisht në mediat e reja e rrjetet sociale.

Mbështetës: Projekti rajonal “Media për qytetarët – Qytetarët për median” me mbështetjen e fondeve të Bashkimit Evropian.

78

Projekti i ABC Tirana Club

“DeCashizimi kundër informalitetit” (2020) Projekti ishte edicioni i dytë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”. Produktet kryesore ishin: organizimi i një fushate ndërgjegjësimi dhe informimi të publikut, duke adresuar mesazhe të drejtpërdrejta përmes mediave klasike dhe online, por dhe hapësirës dinamike të rrjeteve sociale, ku të rinjtë, nxënës dhe studentë, janë shumë të përfshirë. Realizimi i një ankete me konsumatorët, për të kapur vlerësimet dhe qëndrimet e qytetarëve për ndjeshmëritë ndaj parasë cash dhe ndaj parasë elektronike, raportin e atyre që i kanë “larguar” me kohë paranë letër dhe monedhat metalike, duke aktivizuar “rrëshqitjet” e kartës bankare për gjithçka kanë nevojë në treg, për blerjet online, “pro”të dhe “kundër”-at, për perceptimet ndaj cashless-it etj. Krijimi

i një hapësire debati mes studentëve dhe pedagogëve, por dhe ekspertëve të fushës, përfaqësuesve të rrjetit bankar, të medias etj., në një forum diskutimi në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës. Publikimi i broshurës “Informaliteti dhe qarkullimi i parasë cash “ushqejnë” njëri-tjetrin” si një dosje, në soft copy dhe hard copy, ku të gjithë të interesuarit gjejnë një kolazh të gjetjeve të anketës së konsumatorëve, mendimeve dhe opinioneve të ekspertëve e analistëve të fushës, por dhe parashtrime, propozime, kritika a reflektime të forumit të diskutimit.

Mbështetës: Raiffeisen Invest dhe ABC Tirana Club.

Partner: Fakulteti i Ekonomisë në Universitetin e Tiranës.

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

79

“Biblioteka e lagjes sime” (2020-2021) Projekti në radhë të parë kërkon të tërheqë vëmendjen e autoriteteve lokale, të zgjedhurve dhe përfaqësuesve të administratës së Bashkisë së kryeqytetit, që duhet të bëjnë akoma dhe më shumë, për t’i sjellë bibliotekat e lagjeve në rolin dhe misionin e tyre.

Të hartojnë politika dhe strategji, të cilat shoqërohen me hapa dhe produkte konkrete në gjallërimin e performancës së tyre, që t’u përgjigjen kërkesave të kohës që kalojmë e sfidave të së ardhmes, të rrisin buxhetin faktik që duhet të shkojë sidomos për shërbimet virtuale në to. Për ta orientuar aktivitetin e bibliotekave në drejtim të plotësimit të kërkesave online për frekuentuesit, që vë në funksion një sistem pajisjesh kompjuterike dhe ofron linjë të shpejtë dhe të sigurtë interneti, me skedarë librash dhe kartela anëtarësie të digjitalizuara.

Mbështetës: LevizAlbania, një projekt i Agjencisë Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim, SDC. “Maksimizimi i performancës së studentit në auditorët virtualë” (2020-2021) Projekti kishte në fokus studentët e universiteteve publike “Ismail Qemali” Vlorë, “Fan Noli” Korçë, “Aleksandër Moisiu” Durrës, “Aleksandër Xhuvani” Elbasan, “Eqerem Çabej” Gjirokastër dhe “Luigj Gurakuqi” Shkodër. Synimi i ABC Tirana Club ishte nxitja e ideve dhe iniciativave për përdorimin e aplikacioneve dhe metodave kreative, për të optimizuar sa më shumë angazhimin e studentëve në procesin studimor e kërkimor, për realizimin virtual të ciklit të leksioneve, seminareve, shlyerjen e detyrimeve semestrale, plotësuese dhe vjetore, në kushtet e zhvillimit të kurrikulës në

80

Projekti i ABC Tirana Club

distancë; ndikimi përmes ekspertizës profesionale tek studentët për të menaxhuar sa më mirë procesin e zbatimit të kurrikulës në kushtet e mësimdhënies virtuale; intensifikimi i komunikimit virtual në shërbim të aktivitetit të tyre jashtë auditorëve, në realizimin e nismave, projekteve në fushat e tyre të interesit, duke mos ngadalësuar dhe frenuar rolin dhe ndikimin e tyre individual apo në grup në përmirësimin e kushteve të jetesës, të argëtimit, të kontributit social etj. Në secilin prej universiteteve publike u zhvilluan forume diskutimi, si hapësira të lira për shkëmbimin e pikëpamjeve, në prezencë dhe të ekspertëve IT, në përgjigje të pyetjeve apo interesimit të tyre.

Mbështetës: Agjencia për Mbështetjen e Shoqërisë Civile, AMSHC. “Qyteti im evropian” – Edicioni i parë (2021) Projekti ishte një shkëmbim idesh dhe pikëpamjesh mes nxënësve, shprehjeve e vlerësimeve që ata kishin për mënyrën se si menaxhohet qyteti, si e mendojnë qytetin ideal, qytetin me profil evropian, që ruan standarde për jetesën dhe argëtimin e fëmijëve, por dhe gjeneratave të tjera në komunitet.

Me gjuhën e pikturës ata shprehën problematikat që ka qyteti: për mbrojtjen e mjedisit, për reduktimin e ngrohjes globale, për ruajtjen e trashëgimisë dhe historisë, kundër betonizimit dhe ndërtimeve pa kritere urbane etj. Finalizimi ishte hapja e një

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

81

ekspozite në mjediset Europe House në Tiranë, ku u përfshinë me punime origjinale, të realizuara 40 nxënës të klasave nga e gjashta deri tek e nënta në nivelin arsimor 9-vjeçar, vizatime, grafika, akuerele, punime me bojra vaji e akreliku etj. Aty u paraqit dhe koleksioni me punime pikture i nxënëses së klasës së shtatë Ami Tartari, përzgjedhur nga profesor Artan Peqini. “Qyteti im evropian” do të organizojë edicione të tjera, duke lëvizur dhe në rajone të tjera të vendit, duke angazhuar sa më shumë nxënës nga zonat urbane dhe rurale.

Mbështetës: ABC Tirana Club Partner: “Europe House” e Delegacionit të BE-së në Shqipëri.

Gjithashtu ABC Tirana Club ka dhe projekte të tjera në proces zbatimi, ose në fazën e konceptimit.

82

Projekti i ABC Tirana Club

Si mund të na kontaktosh?

ABC Tirana Club duke qenë një grupim studentor dinamik, me shtrirje në pjesën më të madhe të universiteteve publike dhe private të vendit tonë është e arritshme shumë lehtë. Përmes platformës virtuale www.abctiranaclub.wordpress.com, por dhe përmes llogarive në rrjetet sociale në Facebook dhe Instagram ju mund të njiheni me aktivitetin dhe profilin e ABC-së. Mund të vizitoni llogarinë mediacenterabc në YouTube, ku do të gjeni disa përmbajtje audiovizive të publikuara si trajlera promocionale apo kronika të zgjeruara informative mbi projekte të finalizuara ose në proces.

Ju mund të shkruani në adresën postare: P/Box: 1402, Tirana/ Albania, mund të shkruani në emailin: abctiranaclub@gmail. com, ose të dërgoni sms, ose mesazh në whatsapp ose viber në 00355693332767 për të marrë përgjigje mbi interesimin tuaj. www: abctiranaclub.wordpress.com

83

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh

22

PROCESI I INTEGRIMIT EVROPIAN TË SHQIPËRISË NË OPTIKËN E STUDENTËVE

“Biblioteka” e ABC Tirana Club

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh të realizuar në muajin prill 2018 në Universitetin e Tiranës

Botimet M&B

9 789928 256201

projektit

ë dyqane dhe rrjete tregtare me ë huaj është prezente.

kanë në fokus monitorimin dhe edhe kur prezantohen në mënyrë me oferta çmimesh në monedhë

Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek! Publikime nga ABC Tirana Club

ave të huaja është i lidhur me këmbimit për klientët, si dhe me timi i kuponit nga shitësi).

ë përmirësojnë legjislacionin për që bëhen përmes vendosjes së ë të huaj, për të nxitur sanksione to masa duhet të merren për atë anë parësore për konsumatorin shtuar ato mallra dhe shërbime n e nxitjes së industrisë turistike, zjes së qytetarëve të huaj brenda kës së Shqipërisë.

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh

KUPTIMI DHE VLERËSIMI NË MËNYRË KRITIKE I PËRMBAJTJEVE MEDIATIKE NGA STUDENTËT

22

Përfundime kryesore të projektit

Shitja e mallrave në dyqane dhe rrjete tregtare me çmime në monedhë të huaj është prezente.

PROCESI I INTEGRIMIT ¦ EVROPIAN TË SHQIPËRISË NË OPTIKËN E STUDENTËVE ¦

Autoritetet nuk e kanë në fokus monitorimin dhe vlerësimin e rasteve, edhe kur prezantohen në mënyrë të dukshme reklama me oferta çmimesh në monedhë të huaj.

¦

Përdorimi i monedhave të huaja është i lidhur me abuzimet në kursin e këmbimit për klientët, si dhe me evazionin fiskal (hartimi i kuponit nga shitësi).

¦

Autoritetet duhet të përmirësojnë legjislacionin për të evituar abuzimet që bëhen përmes vendosjes së çmimeve në monedhë të huaj, për të nxitur sanksione ndaj aplikuesve. Këto masa duhet të merren për atë grup mallrash që janë parësore për konsumatorin shqiptar, duke përjashtuar ato mallra dhe shërbime që dëmtojnë procesin e nxitjes së industrisë turistike, si dhe fluksin e lëvizjes së qytetarëve të huaj brenda territorit të Republikës së Shqipërisë.

Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek! ¦ Monitorim

¦ Monitorim www.abctiranaclub.wordpress.com

Perceptime dhe vlerësime bazuar në një sondazh të realizuar në muajin prill 2018 në Universitetin e Tiranës Mbështetës:

9 789928 256201

Botimet M&B

¦ Vlerësime

të ekspertëve

Mbështetës:

¦ Sondazh ¦ Ekspozitë pamore ¦ Forum

Në bashkëpunim me:

të konsumatorëve Tiranë, 2019

9 789928 307187

¦ Vlerësime

MEDIA DHE INTEGRIMI EVROPIAN

të konsumatorëve

tregu

¦ Perceptime 9 789928 256898

tregu

¦ Perceptime

MEDIA DHE INTEGRIMI EVROPIAN

Tiranë, 2019

të ekspertëve

Mbështetës:

¦ Sondazh ¦ Ekspozitë pamore ¦ Forum

club.wordpress.com

Sondazh dhe forume diskutimi

Në bashkëpunim me: me studentët e universiteteve “Aleksandër Moisiu” në Durrës dhe “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan

tës:

9 789928 307460

Tiranë, 2019

Tiranë, 2020 9 789928 307187

Tiranë, 2019

Ne kemi ofruar energjinë dhe pasionin për të prekur terrenin, për të qenë sa më pranë problemit, për të identifikuar vlerësime dhe perceptime të qytetarëve, për të krijuar hapësira diskutimi për shkëmbim të pikëpamjeve dhe për të adresuar propozime dhe

BiBlioteka e lagjes sime kritika konkrete nga ata që kanë shumë njohuri dhe përvojë në këtë fushë.

Monitorim dhe shqyrtim analitik mbi funksionalitetin e bibliotekave publike në Tiranë

INFORMALITETI DHE QARKULLIMI I PARASË CASH “USHQEJNË” NJËRI-TJETRIN

Manuali i studentit në kushtet e mësimit online

Edicioni i dytë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut” Kemi trokitur në redaksitë e mediave klasike dhe ato të reja, jemi treguar proaktivë në llogaritë e rrjeteve sociale – që sa më shumë të qarkullojë informacioni dhe shpjegimi mbi problematikat në fokus, duke preferuar fushatë ndërgjegjësimi dhe informimi sa më kapilare.

¦ Anketë me konsumatorët ¦ Fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi

www.abctiranaclub.wordpress.com

9 789928 307699

¦ Forum diskutimi

Dinamika e projektit: ‘Maksimizimi i performancës së studentit në auditorët virtualë” Sondazh & forume studentore në Korçë, Shkodër, Durrës, Elbasan, Vlorë dhe Gjirokastër

www.abctiranaclub.wordpress.com

www.abctiranclub.wordpress.com

84

Projekti i ABC Tirana Club

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë Apliko pagesën elektronike! : edicioni i 3-të i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut” : sondazh me konsumatorët : fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi : forum diskutimi / dr. i projektit Johan Muka ; ABC Tirana Club. – Tiranë : M & B, 2021 84 f. : me foto ; 16x24 cm.

ISBN 978-9928-353-28-3 1.Edukimi tregtar 4.Automatizimi

2.Paga

3.Interneti (Rrjet kompjuterik)

37 .017 :33 004.738.5 :331.211.54

projektit

dyqane dhe rrjete tregtare me huaj është prezente.

në në fokus monitorimin dhe dhe kur prezantohen në mënyrë me oferta çmimesh në monedhë

ve të huaja është i lidhur me këmbimit për klientët, si dhe me mi i kuponit nga shitësi).

përmirësojnë legjislacionin për që bëhen përmes vendosjes së të huaj, për të nxitur sanksione masa duhet të merren për atë në parësore për konsumatorin htuar ato mallra dhe shërbime e nxitjes së industrisë turistike, es së qytetarëve të huaj brenda s së Shqipërisë.

ub.wordpress.com

s:

Çfarë është programi studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”?

ABC Tirana Club prej vitit 2019 ka planifikuar dhe po zabton një seri projektesh (edicionesh), të cilët kontribuojnë direkt në dhënien e mesazheve, informacioneve dhe ekspertizës tek publiku, sidomos te të rinjtë.

Edukimi ekonomik dhe financiar është një instrument jetik në një vend që aspiron standardet e BE-së, që nxit dhe promovon ekonominë e tregut të lirë dhe konkurrencën e ndershme, që lufton pa kompromis informalitetin dhe evazionin fiskal, që godet pa dallim korrupsionin dhe kontrabandën, që ua vështirëson gjithnjë e më shumë jetën veprimtarive kriminale të çdo lloji.

Deri më tani ABC Tirana Club ka realizuar tri edicione të programit.

Në të trija rastet me bashkëpunimin profesional të Fakultetit të Ekonomisë në Universitetin e Tiranës, si dhe me mbështetjen e Raiffeisen Invest.

Për të tri edicionet, “Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek”, realizuar në vitin 2019; “DeCash-izimi kundër informalitetit”, realizuar në vitin 2020 dhe “Apliko pagesën elektronike!”, realizuar gjatë vitit 2021, ABC Tirana Club ka nxjerrë në qarkullim tri publikime përmbledhëse, me ISBN, të cilat gjithkush që është i interesuar i lexon në print ose virtualisht.

Për më shumë vizitoni:

www.abctiranclub.wordpress.com Ne kemi ofruar energjinë dhe pasionin për të prekur terrenin, për të qenë sa më pranë problemit, për të identifikuar vlerësime dhe perceptime të qytetarëve, për të krijuar hapësira diskutimi për shkëmbim të pikëpamjeve dhe për të adresuar propozime dhe kritika konkrete nga ata që kanë shumë njohuri dhe përvojë në këtë fushë.

Shit dhe bli vetëm në monedhën kombëtare, Lek! ¦ Monitorim

tregu

¦ Perceptime

Edicioni i dytë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”

APLIKO PAGESËN ELEKTRONIKE!

të konsumatorëve

Kemi trokitur në redaksitë e mediave klasike dhe ato

¦ Vlerësime

INFORMALITETI DHE QARKULLIMI I PARASË CASH “USHQEJNË” NJËRI-TJETRIN

të ekspertëve

të reja, jemi treguar proaktivë në llogaritë e rrjeteve sociale – që sa më shumë të qarkullojë informacioni dhe shpjegimi mbi problematikat në fokus, duke preferuar fushatë ndërgjegjësimi dhe informimi sa më kapilare.

¦ Anketë me konsumatorët ¦ Fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi

www.abctiranaclub.wordpress.com

¦ Forum diskutimi

9Tiranë, 789928 307699 2019

9 789928 353283

Edicioni i tretë i programit studentor “Edukimi ekonomik dhe financiar i publikut”

l l l

Sondazh me konsumatorët Fushatë informimi dhe ndërgjegjësimi Forum diskutimi