ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

ενέργεια (actus contraries) γίνεται με όμοιο τρόπο. Εν τέλει η επιθυμία εξόδου ή μη ανήκει στην κυριαρχική βούληση του κράτους μέλους. Το δικαστήριο της Σκωτίας απέρριψε το αίτημα κρίνοντας πως για τυχόν ανάκληση απαιτείται και συναίνεση της ΕΕ, αποστέλλοντας προδικαστικό ερώτημα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κράτησε μια πρωτοφανή στάση, ιδίως ως προς το παραδεκτό, όπου υποτίθεται ότι δεν ενδείκνυται να απαντά σε προδικαστικό ερώτημα υποθετικό και αφηρημένο («εάν το κράτος ανακαλέσει την ενεργοποίηση του αρ.50»), αλλά οφείλει να αποφαίνεται μόνο επί ερωτήματος συγκεκριμένου και εφαρμοσμένου. Εν προκειμένω εξέφερε μια αυθεντική γνώμη, μία κρίση με πολιτικό αισθητήριο, με βαριά πολιτική σημειολογία. Υποστήριξε, λοιπόν, πως συνιστά δικαίωμα του κράτους μονομερώς να εξέλθει, αλλά από την στιγμή που ενεργοποιείται το άρ.50 εμπλέκονται και τα άλλα κράτη (μεγάλο ερέθισμα για αυτούς που επιθυμούν και δεύτερο δημοψήφισμα.

ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

Τί ονομάζεται Κομματική Δημοκρατία- Δημοκρατία των κομμάτων;

Η δημοκρατία στην οποία τα κόμματα είναι κυρίαρχος θεσμός στην δράση του κοινοβουλευτισμού, κατοχυρώνονται συνταγματικά και γενικά επέχουν κεντρικό ρόλο στο πολίτευμα, αφού η γνήσια δημοκρατική διαβούλευση επιτυγχάνεται μέσω αυτών. Για παράδειγμα, στο δικό μας Σύνταγμα, η οργάνωση και η λειτουργείατων κομμάτων προβλέπεται στο άρ.29, ενώ στην §1 του ίδιου άρθρου διαφαίνεται ο κομματικός χαρακτήρας της Δημοκρατίας.

Τι είναι κόμμα; Μια σχηματισμένη πολιτική δομή

Αποτελούν νομική αναγκαιότητα στην έννομη τάξη μας; Ναι, γιατί κατοχυρώνονται συνταγματικά στο Σ29 (οργανωτική δομή και σχέση τους με το πολίτευμα), ενώ συγχρόνως από το πνεύμα των Σ37-38 φαίνεται πως τα κόμματα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τον σχηματισμό κυβέρνησης («ο αρχηγός του κόμματος»)

Ποια είναι η νομική φύση των κομμάτων; Προϊόν ατομικής ελευθερίας (ιδιωτική αυτονομία και δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, όπως λ.χ. ένα σωματείο βάσει του άρ.11) ή όργανο του κράτους (βάσει των άρ.37-38 και άρ.29);

Τα κόμματα αποτελούν απαραίτητη οργανωτική μονάδα για την λειτουργία του πολιτεύματος, αφού εάν αποψιλωθούν εντελώς δεν νοείται πολίτευμα. Δεν αποτελούν όμως όργανο του κράτους. Πρόκειται για sui generis πολιτικό φορέα με στόχο την ανάληψη της εξουσίας (αν και κάποια κόμματα είναι ιδεολογικώς αντίθετα προς αυτήν, αλλά η παραδοσιακή πρόσληψη είναι αυτή). Το πολιτικό κόμμα έχει νομική προσωπικότητα (φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων). Αυτό δεν ήταν πάντοτε αυτονόητο αφού το σύνταγμα δεν το αναφέρει στο Σ29. Μία υπόθεση όμως περιουσιακής

φύσεως το 200218 οδήγησε τον νομοθέτη να θεσπίσει τον ν.3023/2002 (εκτελεστικός νόμος του Σ29). Επίσης, το πολιτικό κόμμα δεν προσιδιάζει στα σωματεία. Είναι μια sui generis οντότητα. Απαιτούνται για την ίδρυση του 200 υπογραφές βάσει του εκτελεστικού νόμου

και κατάθεση της ιδρυτικής δήλωσης-καταστατικού στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, όπου θα γνωστοποιείται το όνομα/η έδρα/το έμβλημα του κόμματος. Θα μπορούσε να πει κανείς πως πρόκειται για δυσανάλογο αριθμητικό περιορισμό, αφού το Σ29 δεν θέτει κάποιον παρόμοιο περιορισμό. Ως προς τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας, αυτός είναι συνειδητά συνταγματικώς αδιάφορος. Το σύνταγμα δεν θέτει κάποιον κανόνα εσωκομματικής δημοκρατίας, αφήνοντας τα κόμματα να οργανώνονται όπως θέλουν19 . Θα

ήταν πάντως θεμιτό να προβλέπεται συγκεκριμένος τρόπος αρκεί να ετίθετο ως όριο η παράβαση πολιτικών δικαιωμάτων (λ.χ. ίδρυση ενός κόμματος μόνο γυναικών/ κόμματος που απαγορεύει στο καταστατικό του τους μαύρους). Αυτό που μόνο απασχολεί του σύνταγμα στο Σ29 είναι η καταστατική λειτουργία του να εξυπηρετεί το πολίτευμα. Μπορεί όμως ο ΑΠ αν διαπιστώσει κάτι τέτοιο κατά τον έλεγχο του καταστατικού την μη εξυπηρέτηση αυτού να μην επιτρέψει την ίδρυση ή να το διαλύσει; ΟΧΙ. Ο ΑΠ το ανακηρύσσει χωρίς να προβαίνει σε ουσιαστικό έλεγχο της εσωτερικής δομής του. Η επιλογή αυτή στην συνταγματική μας τάξη εξηγείται από τον εγγενή ιστορικό φόβο το κράτος να θελήσει να παρέμβει στην εσωτερική δομή των κομμάτων είτε για λόγους παραχάραξης της δημοκρατίας είτε για λόγους πατερναλιστικούς. Άρα, δεν επιτρέπεται να παρεμποδισθεί εξυπαρχής η ίδρυση ενός κόμματος από τον ΑΠ λόγω της νομικής μορφής του.

Αν και από τα πρακτικά της Βουλής (1975) το Σ29 λέει «οφείλει να εξυπηρετεί» και δεν λέει «που σκοπό έχει». Κάνοντας μία δυναμική ερμηνεία της διάταξης είναι σαν το σύνταγμα να δίνει την δυνατότητα διάλυσης κόμματος από το κράτος (Γιαννακόπουλος). Αυτό το «οφείλει να εξυπηρετεί» σημαίνει ότι το κράτος μπορεί να ελέγχει το αν εξυπηρετείται όντως, ή όχι;

Το ζήτημα ετέθη στην υποθεση ΔΗΚΚΙ- Τσοβόλας όπου ο ΑΠ με την απόφαση ΑΠ 590/2009 έδωσε οριστική απάντηση. Εκρίθη ότι δεν επιτρέπεται δικαστική διάλυση κόμματος, παρα μόνο αυτοδιάλυση (με συμφωνία των μελών). Έτσι, αποφάσεις κόμματος για την εσωτερική του λειτουργία δεν προσβάλλονται δικαστικά γιατί:

1ον: το Σ δεν προβλέπει ρητώς διάλυση!

2ον: ήταν συνειδητή επιλογή του συντακτικού νομοθέτη μετά τη Μεταπολίτευση να μην

τοποθετήσει σχετική διαταξη για να αποφευχθεί η εργαλειοποίηση του συστήματος όπως

συνέβη στα χρόνια της Χούντας (η κυβέρνηση να ασκεί πιέσεις στην δικαστική εξουσία

για να διαλύσουν κόμμα που αντίκειται στα εκάστοτε συμφέροντα της).

Τι έχει πει το ΕΔΔΑ;

Είναι επιτρεπτή στο πλαίσιο της ΕΣΔΑ (δικαίωμα για ελεύθερες εκλογές, άρθρο 3 του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου) η διάλυση κόμματος εάν το κόμμα αυτό αποτελεί

18 Η υπόθεση αφορούσε κάποιους, οι οποίοι ήθελαν να καταστήσουν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος κληρονόμο τους, διότι κάτι τέτοιο εναρμονιζόταν με τα πολιτικά τους φρονήματα και πράγματι το επεδίωξαν. Στο πλαίσιο της εξέτασης του ζητήματος αν το ΚΚΕ μπορεί να κληρονομήσει, ετέθη και ο γενικότερος προβληματισμός της φύσεως των πολιτικών κομμάτων. 19 Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Γεραπετρίτη για την πρόβλεψη σε καταστατικό κόμματος κληρονομικής διαδοχής στην αρχηγία αυτού, πρόβλεψη για την οποία δεν τίθεται κανένα πρόβλημα αντίθεσης στο Σύνταγμα.

απειλή για τη Δημοκρατία με τη δράση του. Εναπόκειται στην διακριτική ευχέρια κάθε κράτους να επιλέξει εάν θα προβλέψει τέτοια δυνατότητα. Η Ελλάδα εν προκειμένω απεφάνθη αρνητικά.

Βέβαια, σήμερα στην συνταγματική πρακτική έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο να παρέχεται στα κόμματα ένας ελεύθερος ζωτικός χώρος χωρίς να μπορούμε να ελέγξουμε αντιδημοκρατικές δράσεις των κομμάτων (πρβλ. Χρυσή Αυγή).

Γιαννακόπουλος: Υπάρχει και εδώ ένα φαινόμενο σύμπραξης κράτους- κοινωνίας (ιδιωτών). Αυτό είναι όμως που θεμελιώνει και τον sui generis χαρακτήρα των κομμάτων. Ο κρατικός παρεμβατισμός συνιστά πολιτικό αντίβαρο των κομμάτων πάντως αναδιανέμοντας τον πλούτο και αποκαθιστώντας τις ανισότητες.

Δεδομένης της ισχυρής θέσης των κομμάτων στο πολιτικό σύστημα, η ελευθερογνωμία (Σ60) και ανεξαρτησία των βουλευτών δεν αντιστρατεύεται την πρώτη;

Απεναντίας, η ισχυρή θέση των βουλευτών δρα ως πολιτικό αντίβαρο, ώστε να μην έχουν πλήρη εξάρτηση από ένα πανίσχυρο κόμμα. Για να μην έχουμε υπερδιόγκωση του μείγματος των κομμάτων, δίνουμε ανεξαρτησία στον βουλευτή εάν θελήσει να φύγει. Αν είχαν επιτακτική εντολή οι βουλευτές φανταστείτε πόσο ισχυρό ρόλο θα είχαν τα κόμματα ως συμπαγείς δομές. Έτσι όπως έχει το πολιτικό σύστημα σήμερα καθίσταται εν τέλει ισόρροπο. Ο βουλευτής τεκμαίρεται μεν ότι συντάσσεται με το κόμμα (Σ37), μαχητά δε (Σ84) εφόσον υπάρχει και το ενδεχόμενο καταψήφισης. Τα άρ.60 & 61 πηγάζουν από τη λαϊκή εντολή και κυριαρχία (άρ.52). Δε θεωρείται αντισυνταγματική η κομματική πειθαρχία, γιατί το ζήτημα είναι πολιτικό. Δεν υποχρεώνει το κόμμα σε παραίτηση τον βουλευτή. Η συμπεριφορά του μπορεί να επιφέρει πολιτικές συνέπειες, όπως τη διαγραφή του από το κόμμα.

ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Η ΚΡΑΤΟΥΣΑ ΑΠΟΨΗ ΕΜΜΕΝΕΙ ΣΕ ΔΥΟ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

1.

2. Δεν επιτρέπεται η διάλυση κόμματος από το κράτος, παρά μόνο ως αυτοδιάλυση (ΑΠ590/2009) λαμβάνοντας υπόψη ότι παλαιότερα το Σ1952 προέβλεπε στο Σ29παρ.1 ότι «νόμος καθορίζει τον τρόπο διάλυσης» (σήμερα δεν υπάρχει) Δικαίωμα (κρατικής) χρηματοδότησης – οικονομικής ενίσχυσης των κομμάτων βάσει Σ29παρ 2 («τα κόμματα δικαιούνται») ενώ με νόμο καθορίζεται το όριο της χρηματοδότησης αυτής (ν.3023/2002): Πρόκειται βέβαια για μια πατερναλιστική ratio. Στη δική μας έννομη τάξη επικρατεί η άποψη ότι το κόμμα θα πρέπει να χρηματοδοτείται από το κράτος, ούτως ώστε να δρά απερίσπαστο από έξωθεν πιέσεις και ιδιωτικά συμφέροντα. Στις ΗΠΑ λ.χ. υποστηρίζεται η ιδιωτική χρηματοδότηση δεδομένου ότι εκεί τα κόμματα εξυπηρετούν ad hoc διενέργεια των εκλογών και δεν αποτελούν σταθερό και αδιάκοπο θεσμό που να δρα κατά τρόπο αναπόσπαστο με το πολίτευμα.

ΕΙΔΗ:

Τακτική Χρηματοδότηση →κατ’ έτος Έκτακτη Χρηματοδότηση→ εκλογική

Ποιά κόμματα δικαιούνται χρηματοδότησης βάσει του νόμου;