5 minute read
Draagt elkanders lasten: een Bijbelse visie op de leefgemeenschap
door prof.dr. Marjo Korpel, hoogleraar Oude Testament aan de PThU
In het Oude Testament vormt Israëls saamhorigheidsgevoel als volk en geloofsgemeenschap van JHWH een centraal punt. Twee belangrijke aspecten spelen daarin mee: het naleven van de leefregels en het vieren van de eredienst en feesten waarin de lof aan God bezongen wordt. Voor de eredienst tekent Nehemia 8-9 een mooi beeld van de gemeenschap.
De leefregels beslaan zelfs een relatief groot deel van het Oude Testament. Ze hebben eigenlijk allemaal te maken met de houding tegenover God en de naaste. Kortom: de regels zorgen in de gemeenschap voor een sterk sociaal en rechtvaardig netwerk. Dat was in de wereld van de Bijbel ook wel nodig, want verzekeringen bestonden nog niet.
De gemeenschap moest ervoor zorgen dat weduwen en wezen goed verzorgd achterbleven (Deut. 10:18-19).
Tot voor kort gold dat nog steeds. Niet voor niets heten veel uitvaartverenigingen DELA, wat staat voor Draagt Elkanders Lasten (zie Gal. 6:2). Ook de vreemdeling zal men liefhebben als zichzelf (Exod. 22:21; Lev. 19:34, Deut. 10:19).
Gastvrijheid
Het boek Ruth geeft een mooi beeld van zulke saamhorigheid in een kleine stad, in dit geval Bethlehem. Het verhaal laat zien hoe vreemdelingen worden opgevangen. Oudoosterse gastvrijheid is spreekwoordelijk en dus ook te zien in Moab (ook al moet die naam in later tijd vooral een negatieve klank hebben opgeroepen). Maar wanneer een man met zijn gezin vanwege de honger wegtrekt uit Bethlehem, en op zoek gaat naar een betere, maar tijdelijke plek in Moab, dan kunnen ze daar zonder problemen terecht. Kregen ze er een stukje grond? Mochten ze er werken? Duidelijk is dat de bevolking hen goed opving. De beide zonen konden bevriend raken met meisjes daar, mochten er zelfs mee trouwen. Dat moet wel met toestemming van beider ouders geweest zijn; ze bleven daar tenslotte wonen. Bij een trouwerij was bovendien een bruiloftsfeest gebruikelijk, waarbij een grote groep vrienden zowel bruid als bruidegom hielp bij alle voorbereidingen (zie Matth. 25:1-13; ook Hoogl. 3). En dat het thuis bij de schoonfamilie ook goed geweest moet zijn, blijkt wel wanneer Naomi haar schoondochters adviseert om terug te keren naar het huis van hun moeder (Ruth 1:8)! Orpa kiest daar dan ook voor; blijkbaar wist ze dat ze daar altijd weer welkom was.
Meer dan tien jaar woonde de gemengde familie in Moab, kennelijk geheel opgenomen in de dorpsgemeenschap. En Naomi beschrijft haar Moabitische schoondochters als een soort engelen. Ze wenst hun toe dat God hun net zoveel trouw mag geven als zij aan Naomi gaven. Als later Naomi en Ruth vervolgens toch samen terugkeren naar Bethlehem, is aldaar de gemeenschapszin te zien. Na al die tijd worden de twee al direct gespot bij de poort. Letterlijk staat er zelfs dat de hele stad over hun terugkomst ‘gonst’. Wellicht vierde men er juist een feest; ze kwamen immers aan bij het begin van de gersteoogst (Ruth 1:22). Dan wordt het feest van de eerstelingen gevierd (Lev. 23:10-14), en de vrouwen herkennen Naomi direct: zolang weggeweest, maar niet vergeten.
In de tien jaar moet er ook contact geweest zijn tussen Naomi en de vrouwen in Bethlehem. Ze konden nog geen appjes uitwisselen, maar wel mondeling berichten over en weer doorgeven. Zo hoorde Naomi via via dat er weer brood was in Bethlehem (Ruth 1:6). Ongetwijfeld had ze dat gehoord via de karavanen van handelslieden die over vaste routes (King’s Highway) heen en weer trokken.
Geloofsviering
Als Ruth als buitenlandse weduwe een veld opzoekt om koren te verzamelen voor haar en haar schoonmoeder, dan wordt haar dit zondermeer toegestaan. Iedereen weet ook dat ze met Naomi is meegekomen. De tamtam in de gemeenschap is dus ook zeer groot. Bij de trouwerij van Ruth en Boaz zijn er officiële getuigen aanwezig vanuit de stad, en zo’n feest was een feest voor iedereen (zie ook Matt. 22:1-9).
Hoewel de Bijbeltekst het niet met zoveel woorden zegt, was zo’n trouwerij tegelijk ook een geloofsviering, waarbij God als getuige werd aangeroepen (zie Mal. 2:14). In de uitspraken van de aanwezigen is dat terug te horen (Ruth 4:11-12; 14). De buurvrouwen zijn er ook meteen bij, zoals gebruikelijk, als er een kind geboren wordt. Vriendinnen fungeren namelijk als vroedvrouwen (Ruth 4:14).
De mooiste Bijbelse beschrijving van de gemeenschap is natuurlijk te vinden in 1 Cor. 12 over het ene lichaam en de vele delen, waarbij de hand niet zonder de voet kan, en het oog niet zonder de hand, en waar allen delen in de pijn en vreugde van de ander. Het boek Ruth tekent dat voor de kleine dorpsgemeenschap van Bethlehem.
Leefregels
Verschillende elementen komen hier naar voren, kijkend naar het gemeenschapsgevoel van het gehele volk: samen het geloof te beleven (ook via feesten), het gezamenlijk overwinnen van problemen (zoals hongersnood, aanvallen van buitenaf), de sociale cohesie, de zorg voor elkaar, met name voor wie minder bedeeld is of van buiten komt. De leefregels dragen bij aan het vasthouden van de puurheid en eenheid binnen de gemeenschap. Ten slotte is er management nodig. Zelfs in Bethlehem is al sprake van de ‘oudsten’ (Ruth 4:9) die als een juridische (advies) raad optreden. Kunnen we er iets van leren? Vast en zeker. De gemeenschap vraagt om een gezamenlijke leefplek, leiding, geloofsbeleving, wijsheid, vieren en meeleven met elkaar, gastvrijheid, een gesprekje met warme koffie voor een binnenlopende dakloze. Wat zou het mooi zijn als we iets van een Bethlehemgemeenschap zouden kunnen creëren aan de Jansdam 14!
Verder lezen: Walter Brueggemann, Reverberations of Faith: A Theological Hand- book of Old Testament Themes , Louisville: Westminster, 2002, 35-37.
