Magazine van de Vrienden van Museon en Omniversum, 2020 #2

VRIENDENMAGAZINE APR- JUN 2020 # 02

Redactioneel

Inhoudsopgave

Beste Vrienden,

03

Hoewel we al wat op weg zijn in 2020, wil ik toch nog even ruim terugkijken hoe de Vrienden het afgelopen decennium zijn doorgekomen. Afgeslankt als je kijkt naar de omvang. Van een maatje supergroot zijn we afgevallen naar groot, maar altijd nog goed voor ruim elfhonderd Vrienden. Aandacht voor het toekomstbestendig maken van de Vrienden is echter geboden.

De dinsdagmiddaglezingen zijn zeer populair onder de Vrienden. Ruim 850 keer is daarvan vorig jaar gebruik gemaakt. Aan de exclusief voor de Vrienden georganiseerde museum­ lessen hebben 74 Vrienden deelgenomen.

We gaan er in 2020 zeker mee door.

Op de valreep van het afgelopen jaar hebben wij een forse schenking gedaan aan Omniversum, mogelijk geworden dankzij het legaat van onze overleden Vriend mevrouw Rigtharts en de Vriendenbijdragen. Willen wij het Museon en Omniversum ook in de toekomst sub­stantieel blijven steunen, dan zijn nieuwe donaties zeer welkom.

Na ruim tien jaar treed ik terug als voorzitter, maar blijf wel verbonden. De poorten van de (museale) wereld zijn in deze mooie periode ook voor mijn kleinkinderen geopend. Veel ouders en grootouders zullen die verrijking herkennen.

06 Dakduin

Met Vriend groeten, Dick van der Krogt Voorzitter Vrienden

Planet or plastic

08 Toegankelijk Getekend 09

Vrienden vertellen

10

Omniversum en Museon samen?

11

Water uit een jerrycan

14 Bezoekersrecensie Turtle Adventure 16

Caribische connecties

18

Digitaal tijdperk voor Omniversum

20

Agenda Museon

22

Filmoverzicht Omniversum

23

Berichten van het Bestuur

Planet or plastic?

Karetschildpad [Foto: Jordi Chias]

Vanaf het opstaan tot het naar bed gaan, de hele dag zijn we door plastic om­ringd. Dit is het onderwerp van de nieuwe tentoon­ stelling in de National Geographic Focus Gallery: Planet or plastic, samen­werken aan een duurzame wereld.

We spraken met de samensteller van de tentoonstelling Judith Aartsen.

Vroeger had plastic toch een heel andere reputatie. Wordt dat ook belicht in de tentoonstelling?

De duurzaamheid van plastic werd toegejuicht, het geringe gewicht, het makkelijk vormbare.

Hard en zacht, hoe je het ook maar hebben wil.

Tja, in het begin was dat een feest. Er is één foto in de tentoonstelling die dat goed vertelt.

De titel geeft aan dat we een keuze moeten maken waarbij samenwerken voor het behoud van onze planeet leidend is. Hoe zie jij de invulling van deze boodschap?

Dat van verschillende kanten de schouders onder dit probleem worden gezet. Onder­ zoekers en kunstenaars brengen bewust­ wording en kennis, bedrijven en bestuurders werken aan een structurele oplossing voor het plastic afval in de oceanen. De consument kan ook een flinke bijdrage leveren. Koop het niet en wees je ervan bewust dat elk stuk zwerfafval een gevaar voor de natuur is, voor de dieren. Dus raap zwervend plastic op, dan maak je de wereld mooier!

Had een deel van de tentoonstelling ook niet kunnen heten Plezier met plastic? Het is tenslotte toch heel nuttig en plezierig spul.

Kunnen we wel zonder?

Ik denk niet dat we helemaal zonder plastic kunnen, maar plastic kan best vaak door iets anders worden vervangen. Een stof die beter in de kringloop om ons heen past.

Welke foto in de tentoonstelling vind je zelf het meest aansprekend?

Er is een supergave foto van het resterende niet­-recyclebare afval dat iemand met een zero-waste­-leefstijl na twee jaar overhield.

Ik ga niet zeggen hoeveel dat was, kom maar

04 05

Plastic sorteren voor recycling [Foto: Randy Olson / National Geographic]

kijken, maar het is een groot verschil met de bergen plastic die bij mij de vuilnisbak in gaan.

Of dit echt de mooiste foto is kan ik niet zeggen.

Veel foto’s in de tentoonstelling gaan spreken als je de teksten leest en weet wat je ziet.

Je hebt een selectie van objecten uit de collectie van het Museon gemaakt. Hoe versterkt deze keuze de tentoonstelling?

We laten voorwerpen gemaakt van de eerste soorten plastic zien: celluloid en bakeliet.

Hierdoor herkennen ook jongeren de voor­ lopers van het plastic van nu. Daarnaast hebben we een ontroerend vogelnestje en collectie over de verrassende aanleiding om plastic te ontwikkelen. Ook staan er plastic prullaria die veel mensen deze winter in huis hadden en mogelijk bij duizenden in de afvalbak zijn beland. Iets dergelijks kan toch echt niet meer. Dan moet je wel een heel goed verhaal hebben met het oog op de toekomst van de planeet. En dat is er meestal niet.

Wat zijn de alternatieven?

Een deel van de tentoonstelling gaat over de zero-waste­-leefstijl. Dat kan het gebruik van plastic behoorlijk terugdringen.

Wat is de rol van de overheid hierbij?

Op dit moment is de nieuwe regelgeving op Europees niveau die veel single-use plastic verbiedt nog net niet van kracht, maar het zit eraan te komen. Verbod op plastic rietjes, plastic borden en bestek. Een goede stap.

Ik denk dat we als consument nog wel meer regelgeving kunnen wensen. Diep van binnen maakt het wel een beetje blij als problemen van hogerhand erkend en aangepakt worden.

Als consument voelt het niet altijd alsof je voldoende invloed hebt. Maar: met je aan­ koopgedrag laat je je stem ook horen!

Je kunt de tentoonstelling goed geïnformeerd en met een prettig gevoel verlaten, gestimu­ leerd om actie te ondernemen. Sommige foto’s

Ballen van afgedankte vislijnen [Foto: Mandy Barker / National Geographic]

zijn echter erg treurig en ontmoedigend. Hoe is de balans volgens jou?

De balans… Deze keer is er een impactvolle fototentoonstelling die je informeert over treurige dingen en een appel doet op je eigen gedrag. Niet zozeer een tentoonstelling die de schoonheid van de wereld laat zien, maar één die een collectief probleem aan de kaak stelt: zwervend plastic afval. Het probleem drijft in zee, ver weg van ons, en dan is het belangrijk dat we dat dichterbij halen. Met foto’s, voorwerpen en verhalen. Voordat het te laat is.

Als je oog hebt voor de toekomst van je kinderen en de wereld liefhebt, dan ga je anders handelen. Of deze tentoonstelling daaraan bijdraagt? Je wordt wellicht net weer een stapje bewuster van zaken die je eigenlijk al weet. Er gaat urgentie vanuit. Een oogje dichtknijpen kan eigenlijk niet meer. En ik zie ineens buiten ook overal plastic zwerfafval liggen... Dus: weer een diertje ellende

bezorgen of de rommel even oprapen. Wat is dan de keus?

De tentoonstelling wil bewustzijn creëren en consumenten redenen en handreikingen geven om plastic niet te laten zwerven. Zelf voeg ik daar inmiddels aan toe dat plastic als grondstof en niet als afval gezien zou moeten worden. Geen ‘afvalbakken’ meer, maar ‘grondstoffenbakken’. Afval weggooien doe je dan niet meer, maar je stopt grondstoffen in de juiste grondstoffenbak. Dat zouden de nieuwe teksten moeten zijn die bij iedereen op de lippen liggen. Ik hoop dat het gaat komen. Een verandering van zienswijze die bijdraagt aan anders omgaan met plastic afval. Dat is mijn wat meer idealistischere en filosofischere kant die zich nu uitspreekt.

Frits van Rhijn

Museondakcicade

06 07

De daktuin van het Museon [Foto: Marco Tanis]

We leven in een tijd van vergroening. Van daken wel te verstaan. Met groen erop of ertegenaan houd je je huis warm. Je bespaart energie. Overal in de wereld wordt dit toegepast: verticaal als geveltuin en horizontaal op platte daken. Soms wordt er gecombineerd met zonnecollectoren.

Enkele jaren geleden is het gebouw van het Museon na een reorganisatie een stuk duur­ zamer gemaakt. Daarmee is het museum koploper in de vergroening van de museale wereld in Nederland. Het gebouw heeft een isolerend sedumdak gekregen met een acht­ tal biotopen, waaronder een duinlandschap.

Nieuwe insectensoort ontdekt Daken van musea zijn niet het eerste gebied waar museumbiologen gaan verzamelen.

En toch, op het Museondak is een nieuwe insectensoort voor Nederland ontdekt. Groot was mijn verbazing toen ik dit hoorde. OP, niet IN het Museon. Weliswaar geen nieuwe

soort voor de wetenschap, maar wel nieuw voor Nederland. Een cicadenspecialist, Kees den Bieman, moest er aan te pas komen om hem te herkennen. Het vinden van nieuwe soorten komt wel vaker voor in musea, maar nauwelijks of niet op musea. Voorzover ik weet is het voor het eerst dat op een museum een nieuwe soort voor ons land gevonden wordt.

Altijd op jacht naar nieuwe soorten Ik heb een deel van mijn leven besteed, en ik doe dat nu nog, aan het zoeken en vinden van nieuwe soorten voor de wetenschap. Zo ging ik naar Oost-Afrika en Indonesië en kwam met rijke buit terug. Die verzamelingen zijn voor een deel gedetermineerd. Er is een aantal nieuwe soorten voor de wetenschap bij.

Ze zijn te vinden in de goed beveiligde opslag van de musea. Op een keer was ik zo gelukkig om niet ver van huis te gaan. In Zaltbommel lag ik in de uiterwaard van de Rijn met een schepnet in een sloot te vissen naar water­

Circulifer haematoceps [Foto: Gernot Kunz]

kevers. Ik nam ze mee en ontdekte na een jaar dat er een nog onbekende soort bij zat. Die heb ik beschreven en sindsdien heeft het me niet meer losgelaten. Ik ben nog steeds op jacht naar nieuwe soorten. In de natuur, maar ook in de musea. Op het museum zou ik nooit gaan zoeken naar nieuwe soorten. Toch hebben de biologen van het museum dat gedaan. Marco Tanis van Bureau Stadsnatuur in Rotterdam werd bereid gevonden het dak van het Museon te bemonsteren. Door syste­ matisch te kijken naar de insecten die de dak­ vegetatie bezochten werd het nieuwe insect gevonden en vervolgens gedetermineerd door Kees den Bieman. Binnenkort volgt een wetenschappelijke publicatie over de vondst in Entomologische Berichten, het tijdschrift voor insecten in ons land.

van hun vakanties naar het Middellandse­ zeegebied. Met hun eentonige gezang uit de toppen van pijnbomen kunnen ze menigeens vakantie verstoren. Het zijn vreemde insecten.

In Amerika heb je soorten die zeventien jaar of langer onder grond leven als larve om dan plotseling allemaal tegelijk te verschijnen en zich voort te planten om na een paar weken massaal te sterven. De cicade die op het dak van het Museon is gevonden, is niet de enige.

De nieuwe soort, Circulifer haematoceps, is in hetzelfde jaar ook op andere groene daken in ons land gevonden. Wanneer nog meer daken vergroend gaan worden is voor deze soort een mooie toekomst weggelegd. Ik stel voor om als Nederlandse naam Museondakcicade te gaan gebruiken.

Arno van Berge Henegouwen

Vreemde insecten De nieuwe soort is een cicade, een kleine soort. De meeste mensen kennen cicaden

Toegankelijk Getekend

08 09

Bezoek aan Getekend [Foto: Laura Oldenbroek]

In het Museon is de tentoon­stelling Getekend. Persoonlijke verhalen over de Japanse bezetting te zien. Hij is op­gezet rondom tekeningen en voorwerpen uit de Japanse concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarvan het Museon een belangrijke collectie beheert.

Het is voor het eerst dat in het Museon een tentoonstelling staat waarbij toe­gankelijkheid voor blinden en slechtzienden vanaf het allereerste concept een rol heeft gespeeld.

Als argeloze bezoeker heb je het waarschijn­ lijk niet eens door, want de aan­passingen zijn ook voor zienden interessant en nuttig.

Contrastrijke en grote letters die de teksten gemakkelijk leesbaar maken. Een audiotour die een extra dimensie aan de tentoonstelling toevoegt en door het gebruik van fragmenten uit dagboeken, memoires en interviews daadwerkelijk recht doet aan de ondertitel Persoonlijke verhalen over de Japanse bezetting. Mensen die de Japanse bezetting van Nederlands-Indië hebben meegemaakt

krijgen via acteurs letterlijk een stem. Een deel van de tekeningen heeft een audiodescriptie; de vertellers brengen ze door middel van een beeldende beschrijving tot leven en plaatsen ze in een bredere context. Daarnaast speelt geur een rol in de tentoonstelling, terwijl uitvergrote replica’s en voelbaar gemaakte tekeningen de tastzin prikkelen. De markering op de vloer helpt blinden en slecht­zienden om door de tentoonstelling te navigeren.

Wellicht zijn deze ook van nut voor andere bezoekers, want bij zo’n markering is iets bijzonders te beleven.

Er is nog een andere manier waarop we de tentoonstelling toegankelijk maken: behalve ‘gewone’ rondleidingen organiseren we rondleidingen voor blinden en slechtzienden.

Ze worden gegeven door de Museon­ vrijwilligers die ook betrokken zijn bij de speciale depotrondleidingen voor mensen met een visuele beperking.

Hub Kockelkorn

Vrienden vertellen

Miep en Martin Voortman zijn al ruim vijftig jaar Vriend van het Museon en Omniversum.

Toen hun drie kinderen naar de lagere school gingen, bezochten ze met hun klas het toen­ malige Museum voor het Onderwijs in de Hemsterhuisstraat. Daarnaast ging de familie er ook op eigen houtje naartoe. Toen de boven­ ­meester vroeg of ze Vriend wilden worden, deden ze dat en zo rolden ze erin. Ze vinden het belangrijk dat er organisaties als het Museon zijn. Daarom wilden ze hun lidmaatschap niet opzeggen toen hun kinderen het huis uit­ gingen. Bovendien gingen ze daarna met hun kleinkinderen naar het Museon. Hun achter­ kleinkinderen zijn er nu nog te jong voor. Ze hopen dat ze nog fit genoeg zijn (ze lopen tegen de negentig) om mee te maken dat ook die het Museon bezoeken. Miep vond vroeger de vitrine met opgezette vogels mooi. Het maakte dat haar kinderen de vogels uit hun tuin gingen her­kennen. Die vitrine mist ze nu wel.

Recent waren ze samen bij de Vriendenopening van Ötzi. De echte Ötzi zagen ze in Italië, toen ze daar destijds kampeerden. De lezing van

Fred Lunenberg van het Nederlands Forensisch Instituut tijdens de opening vonden ze erg boeiend, ook omdat Martin vroeger profes­ sioneel met hem verbonden was. Ze vroegen zich wel af of die lezing ook voor de kinderen in de zaal wel interessant genoeg was.

Ook boeiend in het Museon vonden ze de rondleiding in het depot. Overigens zouden ze daar de boel eens moeten opruimen.

Naturalis in Leiden heeft immers toch dezelfde collectie in hun depot?

Het Vriendenmagazine vinden ze mooi. Het drukken ervan zal wel duur zijn. Miep knipt er regelmatig de foto’s uit, plakt ze op een ander papiertje en stuurt ze naar haar (achter)klein­ kinderen. Het huidige Museon vindt Miep boeiend, maar ze vindt het hanteren van de computers wel erg ingewikkeld. Al die inter­ actieve programma’s slaat ze liever over.

Ze gaan het liefst op hun e-bike naar het Museon.

Marjan Engels

Omniversum en Museon samen?

Zo’n 35 jaar geleden werden, vlak na elkaar, Omniversum en het Museon gebouwd. In beide gevallen was Wim Quist de architect.

Omniversum kwam voort uit het planetarium in het Sijthoff­gebouw aan de Grote Markt­ straat, dat in 1976 door brand werd verwoest.

Het Museon was de nieuwe naam voor het Museum voor het Onderwijs dat lang in twee school­gebouwen in de Hemsterhuis­ straat was gehuisvest.

Niet eerder vertoond Omniversum bracht spectaculaire, voor­ namelijk educatieve filmvertoningen op een enorm, oogverblindend formaat. Dat was toen niet eerder in Nederland vertoond. Het Museon was voorloper in de combinatie van collecties, educatie, verbeelding en interactieve tentoon­ stellingen. Beide instellingen hadden en heb­ ben een bijna identieke visie en missie. Die gaat over het tonen van de schoonheid van de aarde en het doorgeven van kennis daar­ over, maar ook over de inspanningen om onze planeet te beschermen en bij te dragen aan oplossingen daarvoor.

Museum en attractie in één Zoals dat vaak gaat, hebben beide instellingen inmiddels last van de ‘wet van de remmende voorsprong’. De rol van het Museon verandert van een neutraal kennisinstituut naar een instelling die een brede, actieve rol speelt in het maatschappelijke debat. Bezoekers verwachten kennisoverdracht op een zeer attractieve manier. Het nieuwe museum is een museum en attractie ineen. De rol van Omniversum verschuift van een inhoudelijk sterke attractie naar een theater dat voorlicht over de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.

Voor beide instellingen is de concurrentie het afgelopen decennium verhevigd en geldt: niet vernieuwen is marginaliseren.

10 11

35 jaar geleden hadden beide instellingen even dezelfde directie.

Urgentie tot verandering Beide directies voelen de urgentie tot ver­ andering. Wij denken dat in de combinatie van Museon en Omniversum een unieke kans ligt om een krachtige(r) rol te spelen, niet alleen regionaal maar ook landelijk. Vanuit de al gedeelde visie en missie kunnen de instellingen samen een omvangrijker verhaal vertellen.

Hebben we een grotere impact en krijgen we meer landelijke bekendheid en bereik.

Daardoor worden we ook interessanter voor andere partijen.

Toekomstbeeld Deze noties worden dit voorjaar uitgewerkt in een toekomstbeeld. De haalbaarheid laten we extern toetsen; we spreken er over met onze stakeholders, waaronder de gemeente Den Haag. Natuurlijk betrekken we ons personeel en onze Vrienden. We verwerken dit alles in een bedrijfsplan. Het besluit over het eventuele samengaan volgt dan naar alle waarschijnlijk­ heid dit najaar.

35 jaar geleden hadden Omniversum en het Museon even dezelfde directie en was het bijna één instituut. De toenmalige stake­holders wilden dit uiteindelijk toch niet. We hebben nu de kans en de noodzaak om dat te herstellen!

Peter de Haan, directeur Museon Simon van Driel, interim-directeur Omniversum

Water uit een jerrycan Ethiopië [Foto: PicturesFromWords / CC]

Te midden van de grote podia in de tentoon­ stelling One Planet waarop de zeventien Duurzame Ontwikkelingsdoelen worden gepresenteerd, staan kleinere podia. Hierop wordt onder meer aandacht besteed aan allerlei innovaties die de ontwikkelings­ doelen een stukje dichterbij brengen.

Op een van deze innovatiepodia staat komende maanden een uitvinding centraal van industrieel ontwerper Olivier de Gruijter die het leven van 780 miljoen mensen kan verbeteren. Het ziet er uiterst simpel uit: een dop met ingebouwd filter die op een jerrycan kan worden gedraaid.

Olivier kwam op het idee tijdens een rondreis door India: “Tijdens mijn reis stond ik versteld hoeveel kinderen last van uitdroging of diarree hebben door het drinken van vervuild water.

Vaak met een slechte afloop tot gevolg”, aldus de ontwerper. Volgens de WHO hebben 780 miljoen mensen geen toegang tot schoon drinkwater en sterven jaarlijks anderhalf miljoen mensen aan watergerelateerde

ziektes. De meeste slachtoffers zijn kinderen jonger dan vijf jaar: zo’n 2.200 per dag.

Het JERRY waterfilter, zoals de naam luidt, verwijdert meer dan 99,99 procent van alle bacteriën, virussen en parasieten uit het water.

Speciale kennis en vaardigheden zijn voor het gebruik ervan niet nodig; het filter reinigt zich­ zelf. Voor minder dan vijf euro - het bedrag dat de productie ervan kost - krijgt een familie de beschikking over 10.000 liter veilig drink­ water. Het is daarmee het goedkoopste filter dat momenteel verkrijgbaar is.

Voor het ontwerp heeft Olivier in 2019 de internationale James Dyson Award gekregen voor jonge uitvinders die aan de slag zijn gegaan met één simpele opdracht: ontwerp iets dat een probleem oplost! Momenteel is het nog een prototype. Eind 2020 worden honderd waterfilters in Kenia in de praktijk getest. Als die test slaagt, is er een eenvoudige oplossing voorhanden voor een enorm probleem.

Hub Kockelkorn

12 13

Berenmoeder met jongen in de film Wild Canada

Bezoekersrecensie Turtle Adventure Turtle Adventure is een verhaal over de Australische groene zeeschildpad Bunji.

Vanaf haar geboorte in het zand volg je haar op haar reis van duizenden kilometers door de oceaan. Slechts één op de duizend schild­ padden overleeft deze tocht. Ook Bunji moet allerlei obstakels trotseren tijdens haar zwemtocht. Ze ontmoet ook allerlei zeedieren, zoals walvissen en clownvissen, en moet goed uitkijken voor haaien. Ook komt ze een mannetjesschildpad tegen waar ze een oogje op heeft. Uiteindelijk komt Bunji terug op het strand waar ze 25 jaar geleden geboren is, om eieren te leggen die de nieuwe generatie zullen vormen.

Vermakelijk De 45 minuten durende film is vermakelijk en leerzaam voor jong en oud. Aan de ene kant is er het fantasieverhaal over het leven van Bunji, dat de film voor kinderen zeer toegankelijk en geschikt maakt. Aan de andere kant is er de documentaire aanpak voor volwassenen waarmee de film naar de zeeschildpadden rond Australië kijkt. De verteller maakt er één geheel van door feitelijke informatie over de zeeschildpad en andere zeedieren te koppelen aan het verhaal van de Bunji.

Iets meer diepgang De uitleg over sommige fenomenen is wel wat oppervlakkig en had wat meer diepgang kun­ nen krijgen. Denk aan de magnetische velden op aarde die schild­padden gebruiken om te navigeren. Dit aspect wordt aangestipt in de film, maar hoe het precies werkt blijft onbe­ sproken. Dat geldt ook voor de problemen die schildpadden en andere dieren moeten trotseren. De zeeën raken vervuild met plastic.

Ook warmen de stranden op, waardoor alleen vrouwtjes­schildpadden geboren worden en de soort met uitsterven wordt bedreigd. Het wordt allemaal aangestipt, maar diep wordt er

14 15

De film is zowel voor kinderen als volwassenen interessant. niet op ingegaan. Als bewustwording over de problemen het doel is, dan hadden deze onderwerpen wat meer mogen worden uitgediept.

Boerende zeekoe Voor kinderen is de woordkeuze wellicht af en toe te moeilijk, maar dit wordt goedgemaakt door grapjes tussendoor, zoals een boerende zeekoe of een kussende Bunji. De muziek past zeer goed bij de beelden en maakt het verhaal nog levendiger. Af en toe wordt duidelijk dat verschillende schildpadden de rol van Bunji vervullen. Dit is bijvoorbeeld te zien aan het ontbreken van de tag aan de poot van Bunji nadat onderzoekers deze aan haar hebben gegeven, of aan de zeepokken die soms wel en soms niet op haar poten zitten. Bezoekers die op details letten zullen het zien, maar storend is het niet.

Slotsom Als het doel van de film entertainment en edu­catie is, dan is dit zeker goed overgekomen.

Al met al is deze film beslist geschikt om in familieverband naar toe te gaan, omdat er zowel voor kinderen als voor volwassenen interessante informatie in zit en voor iedereen prachtige beelden van de oceaan te zien zijn.

Kortom: een prachtige, leuke en interessante film.

Sanne Romp

Caribische connecties

16 17

Adorno’s in de tentoonstelling

Stel, het is het jaar 1450 en je zit in een kano op de Caribische Zee. Welke richting peddel je op? Je doel is om waardevolle objecten te vervoeren van eiland naar eiland. Zee­ stromingen kunnen je helpen of juist tegen­ werken. Kun jij de beste route ontdekken?

Dit kanospel werd in 2017 ontwikkeld door archeologen van het onderzoeksproject Nexus1492 van Universiteit Leiden. Hoe meer mensen het speelden, des te meer gegevens zij verzamelden. Een mooi voorbeeld van citizen science waardoor onderzoekers kano­ routes van de oorspronkelijke bevolking van het Caribisch gebied beter in kaart konden brengen. Dankzij de Leidse universiteit kan dit kanospel nu ook gespeeld worden in de tentoonstelling Caribbean Ties in het Museon.

lende culturen in de regio. Tussen de eiland­ samenlevingen onderling en met het ZuidAmerikaanse vasteland vond uitwisseling plaats van goederen en ideeën.

Universiteit Leiden heeft afgelopen jaren veel archeologisch onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke bevolking van dit gebied, waarvoor vaak de benaming ‘Amerindians’ wordt gebruikt. Resultaten van dit onder­ zoeksprogramma zijn vertaald in de expositie Carribbean Ties. Hierin staat de rol van de Amerindians in de wereldgeschiedenis centraal en wordt uitdrukkelijk de verbinding met het heden gemaakt. Belangrijke elementen van de Amerindian cultuur zijn namelijk terug te vinden in de huidige samenlevingen in het Caribisch gebied en daarbuiten. Dit uit zich onder meer in taal, eten en identiteit.

Amerindians Vanaf het zesde millennium voor onze jaar­ telling is het Caribisch gebied via diverse migratiegolven steeds verder bewoond geraakt. Aan de vooravond van de Europese kolonisatie vanaf 1492 waren er veel verschil­

Adorno In de tentoonstelling is nu ook het verhaal van de adorno’s te vinden. Ooit waren ze onderdeel van aardewerken voorwerpen zoals schalen, borden, kruiken en kannen. Ze zaten vast aan de rand of op het handvat, maar omdat ze

In de tentoonstelling

uitstaken waren ze kwetsbaar en braken ze af; daardoor vinden archeologen deze adorno’s dikwijls los van de pot. Ze hebben vaak dier­ lijke kenmerken zoals vleugels, gevaarlijke tanden, typische snuiten en oren. Ook zien we geregeld menselijke én dierlijke kenmerken terug in één adorno.

Verbinding met de geestenwereld Archeologen vinden deze adorno’s in grote aantallen in het Caribisch gebied op onder andere de Grote en de Kleine Antillen. In één studie zijn ruim 1900 van deze adorno’s geïdentificeerd. Bepaalde dieren worden vaker afgebeeld dan anderen. Schildpadden, kikkers en krokodillen komen veel voor.

Archeologen herkenden ook vogels als uilen en gieren, maar juist op de eilanden zijn er ook veel adorno’s in de vorm van watervogels zo­als eenden, reigers en pelikanen. En natuurlijk ontbreken de kleurrijke papegaaien en parkieten niet! Zoogdieren werden ook afgebeeld.

Verreweg de meeste stellen een vleermuis voor, maar ook de hond wordt vaak teruggevonden.

De adorno’s waren voor de Amerindians een

manier om in contact te komen met de geestenwereld. Ze keken anders naar de wereld dan wij. Alles kon een ziel hebben.

Niet alleen mensen maar ook bomen, water, bergen en dieren. Sommige zielen hielpen de mensen, terwijl anderen juist gevaarlijk waren; zij brachten ziekten of zelfs de dood. Daarom was het belangrijk om met hen in contact te blijven. Adorno’s waren een manier om dat te doen. De gier was bijvoorbeeld een krachtige sjamaan - een medicijnman of dokter - die je kon genezen. Maar, pas op! Hij was ook gevaarlijk! De hond hielp je met jagen, maar beschermde ook tegen gevaar en wees je de juiste weg, zodra je dood was. Al die dieren hebben een eigen betekenis en associaties.

Kom je binnenkort kijken in de Caribbean Ties-expositie welke dieren jij herkent in de adorno’s? In de zaal zijn ruim vijftien verschil­ lende te ontdekken.

Diederik Veerman Met dank aan Eva Paulsen, archeoloog Universiteit Leiden

Digitaal tijdperk voor Omniversum

18 19

De oude projector

Het jarenlange wachten is voorbij. Deze zomer maakt de 35 jaar oude, analoge projector van Omniversum plaats voor een splinternieuwe digitale projector. De komst van deze digitale projector zal een hoop nieuwe deuren openen, maar betekent tevens het afscheid van een geweldig analoog tijdperk. Duizenden kilometers film gingen door de projector.

Waarschijnlijk op 2 juni zal de allerlaatste film worden ingelegd. Na een verbouwing van een maand zal Omniversum op 7 juli weer van start gaan met de nieuwe projector.

Vier vragen aan directeur Berend Reijnhoudt over de nieuwe projector: Waarom is een nieuwe projector nodig?

Omdat er bijna geen bioscopen meer zijn die analoge film draaien en er ook steeds meer IMAX-theaters zullen overstappen op digitale projectie, zullen er steeds minder films beschik­baar komen voor koepeltheaters.

Daarnaast wordt elke filmkopie gemaakt met veel chemicaliĂŤn en zijn ze gemaakt van plastic, dus is het ook nog eens een bewuste, duurzame keuze.

Wat zijn de verschillen met de oude projector?

Het aanbod van analoge films speciaal voor theaters als Omniversum neemt ieder jaar af.

Gemiddeld genomen zijn dat er nu nog maar tien per jaar. Met de komst van de nieuwe

Projectie op het koepelscherm

projector is er veel meer keuze. Behalve groot­ beeldfilms behoren straks ook live-events (muziek, toneel, sport) en films die niet speciaal voor IMAX-theaters zijn gemaakt tot de moge­ ­lijkheden. Daarnaast zijn de films geen honderd kilogram zware rollen meer, maar een bestand op een harddisk. Dat betekent dus ook een stuk minder sjouwen.

Wat betekent een nieuwe projector voor Omniversum?

Een groter scala aan mogelijkheden betekent ook dat we beter kunnen aansluiten op de wensen van onze (potentiële) bezoekers.

Bovendien kunnen we vaker van film wisselen, omdat we niet elke keer circa € 17.000 aan een filmkopie hoeven uit te geven. We zullen dus meer verschillende dingen laten zien en vaker met een nieuw programma uitkomen.

Met de komst van de nieuwe projector is er veel meer keuze.

Wat gebeurt er met de oude filmrollen?

De paar Nederlandse producties die we in huis hebben, zullen we aanbieden aan het filmmuseum. De overige films gaan waar­ schijnlijk terug naar de producent van de film voor die theaters die straks nog wel op analoge film draaien. Mochten zij die niet willen heb­ ben, dan zullen we ervoor zorgen dat ze op een milieubewuste manier opgeruimd worden.

Jennifer de Haas

Agenda Museon

20 21

Activiteiten voor kinderen Maak je eigen UV-lampje Schrijf je in voor de Makeshop en leer spelen­ derwijs hoe een stroomkring werkt. Zet je eigen UV lampje in elkaar en doe mee met de proefjes. Wat heb jij allemaal met UV licht ontdekt?

Vanaf 8 jaar Extra kosten: € 3,Om de week op zondag en tijdens vakanties.

Tentoonstellingen Ötzi, the Iceman - onderzoek de mysterieuze ijsmummie Maak kennis met de archeologische vondst van Ötzi, de ijsmummie uit de Alpen, en het forensisch onderzoek dat volgde. t/m 6 september National Geographic – Planet or Plastic Indrukwekkende fototentoonstelling die de wereldwijde plastic afvalcrisis en mogelijke oplossingen laat zien. t/m 1 november Getekend - Persoonlijke verhalen over de Japanse bezetting Het leven onder Japanse bezetting aan de hand van bijzondere tekeningen, voorwerpen en verhalen. t/m 22 november Caribbean Ties Wie stonden er op het strand te kijken toen Columbus in 1492 kwam aanvaren? t/m 21 juni

Survival Training Heb jij de skills om te overleven in de pre­ historie? Test het tijdens de Survival Training!

Vanaf 5 jaar Extra kosten: € 2,50 Woensdag en zondag en tijdens vakanties. Ötzi in Virtual Reality Doe mee aan de archeologische VR Expe­ rience en neem een kijkje in de tijd van Ötzi Alle leeftijden Zondag en tijdens vakanties.

Maak je eigen skelet- of aankleed-Ötzi Ga creatief aan de slag met papier en schaar, kleurpotlood en krijt!

Alle leeftijden Zondag en tijdens vakanties.

Escape Room: Geheim agent in de problemen Lukt het jou om binnen 45 minuten de kluis te kraken?

Vanaf 9 jaar Extra kosten €2,Om de week op zondag en tijdens vakanties.

Check www.museon.nl voor het actuele en complete activiteitenoverzicht.

Presentaties op dinsdagmiddag Gratis voor Vrienden of met een geldig toegangsbewijs voor het Museon.

13.30-16.00 uur 7 april Sporen van smaragd: per trein door Nederlands-Indië Beeldpresentatie door Evelien Pieterse, cultuurhistoricus en conservator Spoorwegmuseum 14 april De curieuze zaak Han van Meegeren, een meestervervalser Audiovisuele presentatie door Alexander Heldring, oud-diplomaat 21 april Verdwenen steden: Nimrud, Palmyra en Bamiyan Audiovisuele presentatie door historicus Henk den Heijer 28 april Moderne opsporing, van data naar dader Beeldpresentatie door Wil van Gemert, plaatsvervangend directeur van Europol 5 mei Een verborgen geschiedenis van Nederlands-Indië Audiovisuele presentatie door Indië-kenner, journalist en acteur Thom Hoffman 12 mei The Sixties, beeldende kunst, design, theater en mode Beeldpresentatie door kunsthistorica Anne Marie Boorsma

19 mei Bretagne, paradijsje en buitenbeentje van Frankrijk Audiovisuele presentatie door kunsthistoricus Jan van Dullemen 26 mei Leven in de ruimte – feit of fictie?

Audiovisuele presentatie door Rob van den Berg, wetenschapsdirecteur Space Expo In juni worden er géén dinsdagmiddag­ presentaties verzorgd.

Geologielezingen Georganiseerd door de Haagse Geologische Vereniging 13.30-16.00 uur, gratis met geldig toegangs­ bewijs voor het Museon. Niet-leden: graag vooraf aanmelden via Rose Denters, dentersrose@gmail.com Zaterdag 4 april Zoektocht naar de evolutie van de mens; ingewikkelder dan gedacht?

Door bioloog, cultureel antropoloog en prehistoricus Dr. Paul Storm Zaterdag 16 mei Oekraïne - ook een deel van het oudste Europa Door Piet en Annette Vierbergen, verzamelaars van stenen, mineralen en fossielen

Filmoverzicht Omniversum Turtle Adventure Volg de reis van groene zeeschildpad Bunji door de onderwaterwereld van het Great Barrier Reef in Australië.

Superpower dogs Tijdens een reis over de wereld ontmoeten we opmerkelijke honden die levens redden en ervaren we de bijzondere band van de dieren met hun baasjes.

Wild Canada Een adembenemende film over de wonder­ schone natuur, de spirit beer, en andere bijzon­dere inwoners van het Canadese Great Bear Rainforest.

Oceans, our blue planet Kom oog in oog met dolfijnen en zee-otters, ingenieuze lipvissen en intelligente octopussen en yetikrabben die de show stelen in deze prachtige natuurdocumentaire.

D-Day, Normandy 1944 Slechts een enkeling kent de details van Operatie Overlord. D-Day, Normandy 1944 brengt de slag om Normandië op bijzondere en gedetailleerde wijze in beeld.

Deze programmering is onder voorbehoud van wijzigingen.

22 23

Berichten van het Bestuur Jaarvergadering 2020 Op zaterdag 4 april a.s. is in het Museon de Jaarvergadering van de Vrienden van Museon en Omniversum. Vanaf 10.00 uur is de inloop en om 10.30 uur start de bijeenkomst. De gebruikelijke onder­werpen zijn de verslagen over 2019 en de begroting over 2020 en 2021. Daarnaast stelt het bestuur voor om de jaar­lijkse Vriendenbijdrage te verhogen, familie­kaart van € 50,00 naar € 55,00, Vrienden van € 25,00 naar € 27,50 en jeugd­vrienden van € 17,50 naar € 20,00. Ook zullen de beide directeuren, Peter de Haan van het Museon en Berend Reijnhoudt van Omniversum, het woord voeren.

Er zijn de volgende bestuursmutaties te melden: • De huidige voorzitter van de Vrienden, Dick van der Krogt, is in de vorige Jaarvergadering voor een vierde bestuurstermijn van drie jaar benoemd. Hij gaf toen te kennen dat hij zal terugtreden zodra zich een opvolger aandient. Het bestuur prijst zich gelukkig dat het in de persoon van Roos van Dijk een uitstekende kandidaat heeft gevonden.

Zij wordt in deze Jaarvergadering officieel als voorzitter voorgedragen; • Bart Borsje, onze secretaris, heeft aange­ geven dat de secretarisfunctie niet goed meer samengaat met zijn nieuwe betaalde werkzaamheden. Gelukkig hebben wij Melanie Hermus bereid gevonden om in zijn voetsporen te treden; • Frits Steenbruggen, met als portefeuille de winkel, is bereid gevonden voor nog een bestuursperiode bij te tekenen; • Iris Moolenaar, het bestuurslid belast met de activiteiten voor de Vrienden, heeft in januari tot haar spijt laten weten dat zij om privéredenen met onmiddellijke ingang terugtreedt.

Aansluitend aan de vergadering wordt aan de aanwezigen door de Vrienden in Omniversum een bescheiden lunch aangeboden. Om

13.00 uur bestaat vervolgens de mogelijkheid voor een bezoek aan de film Turtle adventure in Omniversum of een activiteit in het Museon.

De stukken zijn te downloaden via www.museon.nl/vrienden of www.omniversum.nl/vrienden Omniversum Aan Omniversum heb­ben de Vrienden een bijdrage van € 150.000 toegezegd bestaande uit een schenking van € 100.000 en een renteloze lening van € 50.000. 378 Vrienden zijn op 14 november jl. naar de filmdag voor de Vrienden gekomen.

Lezingen in het Museon Je lidmaatschap biedt een aantal voordelen, waaronder gratis toegang tot de presentaties op de dinsdagmiddag in het Museon. Tot nu toe hoefde je daarvoor alleen bij de zaal beneden voor aanvang van de presentatie je Vriendenpas te laten zien. De laatste tijd hebben wij echter te maken met enorm drukbezochte presentaties. Om deze drukte voor iedereen zo goed mogelijk te laten verlopen, is de procedure iets veranderd.

Voortaan moet iedereen eerst even met de Vriendenpas langs de kassa van het Museon.

Je krijgt daar van de kassamedewerker een papieren toegangskaartje, waarmee je de presentatie kunt bijwonen. De toegang is natuurlijk nog steeds gratis.

Colofon Redactie: Carin den Dulk, Marjan Engels, Simone de Graaff, Christine Gündisch, Jennifer de Haas, Hub Kockelkorn en Frits van Rhijn E-mail redactie: cgundisch@museon.nl Ontwerp: Wout de Vringer Druk: Mail Succes ISSN: 2214-1634

Museon Stadhouderslaan 37, 2517 HV Den Haag 070-3381338 www.museon.nl

Omniversum President Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag 070 3545454 www.omniversum.nl

’s Werelds grootste groothandelsmarkt telt 70.000 winkels [Foto: John Seymour / National Geographic]