ONS NEDERLANDSE PAPIERGELD, EEN SAMENSPEL TUSSEN ONTWERPER EN DRUKKER Wij, leden van HEVO, zijn opgegroeid met Nederlands papiergeld. We kennen allemaal nog de zonnebloem en de vuurtoren. Prachtig drukwerk, het mooiste geld van de wereld volgens Jan Wolkers. Het heeft jaren gekost voordat ontwerpers en drukker zo op elkaar ingespeeld zijn, dat ze dit unieke bankpapier kunnen maken. Een korte geschiedenis. Na de val van Napoleon in 1813 wordt Nederland een zelfstandige staat. Onze kersverse koning, Willem I, wil zo snel mogelijk een nationale bank oprichten om Nederlands geld te kunnen uitgeven. Omdat hij een aanzienlijk deel van het benodigde startkapitaal zelf bijdraagt, kan al in 1814 De Nederlandsche Bank (DNB) worden opgericht. Die bank krijgt het alleenrecht Nederlandse munten en bankbiljetten uit te geven. Tot dat moment wordt voornamelijk betaald met gouden en zilveren munten uit verschillende landen, die hun waarde ontlenen aan het edelmetaal waar ze van gemaakt zijn. In 1814 komt het eerste Nederlandse papiergeld uit, het zogenoemde ‘roodborstje’. Dat papiergeld is handig voor grote bedragen, zo vanaf ƒ 25. Dat is in die tijd een behoorlijk bedrag. Het wordt gedrukt door Joh. Enschedé in Haarlem. Dat bedrijf houdt bijna 200 jaar het monopolie op het drukken van Nederlands bankpapier. Zij maken een mooi biljetje, aan één zijde bedrukt. Het heeft een ingewikkelde sierrand, die namaak moet voorkomen. De waarde wordt met de hand ingevuld en de directeur van de bank moet persoonlijk het biljetje tekenen, ook als dat uitgegeven wordt in een provinciaal kantoor van de bank. De roodborstjes worden niet populair. Ze blijken ook al snel fraudegevoelig, ondanks de bewering van de drukker, dat hij voor de rand een uniek drukstempel gebruikt. Het persoonlijk ondertekenen van ieder biljet door de directeur van DNB, is ook niet zo handig. Vanaf 1849 wordt een nieuw model bankbiljetten ingevoerd, met elk een vaste voorgedrukte waarde. De handtekening blijft, die wordt in het ontwerp meegenomen. De laatste Nederlandse bankbiljetten dragen de handtekening van Nout Wellink.
Vervalsen Die eerste bankbiljetten worden van papier gemaakt. Papier slijt snel en is gemakkelijk na te maken. Drukkers proberen vervalsingen te voorkomen met steeds nieuwe druktechnieken. Eerst door ingewikkelde sierranden te gebruiken.
8
HEVO-Magazine • maart 2022
Later gebruiken ze papier met een watermerk en worden serienummers ingevoerd. Bij het drukken van onze huidige bankbiljetten worden technische hoogstandjes als hologramtrips, microprinting, plastic vensters en verdikte lagen inkt gebruikt. De huidige eurobiljetten bevatten 35 van deze ‘echtheidskenmerken’. Moderne bankbiljetten worden ook niet meer van papier gemaakt maar van katoenvezels. Om vervalsing tegen te gaan zijn toch regelmatig nieuwe biljetten nodig, waarin dan weer de allernieuwste technische beveiligingen meegenomen worden.
Ontwerp Het gaat niet alleen om ingewikkeld drukwerk dat moeilijk na te maken is. Een bankbiljet moet herkenbaar zijn en ook iets vertrouwds uitstralen. Gebruikers, u en ik, moeten zo’n papiertje van de DNB ervaren als ‘ons geld’. De afbeelding verwijst daarom meestal naar een nationaal symbool. In 1921 verschijnen bankbiljetten met een zittende vrouw, de Nederlandse maagd. De ontwerper, gevraagd door de DNB, is niet tevreden over de uitvoering. Het ontwerp en de eisen van de drukker zijn niet goed op elkaar afgestemd. De drukker besluit om zelf een ontwerper te kiezen. Dat wordt Jan Visser jr., een schilder van bloemstillevens. Er komt een briefje van 10, met daarop een Zeeuws meisje. Als model fungeert Geertrui Walraven, dienstbode bij het agentschap van De Nederlandsche Bank in Middelburg. Zij draagt de Zuid-Bevelandse klederdracht. Niemand vindt het biljet geslaagd, ontwerper niet, drukker niet en gebruikers ook niet. Het wordt nooit ‘ons geld’.
